Przegląd Sił Zbrojnych” Materiałów Tekstowych I Graficznych Opisuje Regulamin Dostępny Na Stronie Głównej Portalu Polska-Zbrojna.Pl

Działania Uwaga konkurs! Reforma opóźniajace „Taktyczne dylematy” Bundeswehry

Cena 10 zł (w tym 5% VAT) nr 1 / 2016 PRZEGLĄD styczeń–luty

SIŁWOJSKOWY ZBROJNYCH INSTYTUT WYDAWNICZY ISSN 2353-1975 ISSN 2353-1975 POLSKA ZBROJNA

PRENU- MERATA ROCZNA: 12 WYDAŃ W CENIE 10

ZAMÓW PRENUMERATĘ NA 2016 ROK

e-mailem: [email protected] listownie: Wojskowy Instytut Wydawniczy, 00-909 Warszawa, Aleje Jerozolimskie 97 telefonicznie: +48 261 840 400

Warunkiem rozpoczęcia wysyłki jest wpłata 65 zł do 15 stycznia 2016 roku na konto: 23 1130 1017 0020 1217 3820 0002 Szanowni

WOJSKOWY INSTYTUT WYDAWNICZY Aleje Jerozolimskie 97 Czytelnicy! 00-909 Warszawa e-mail: [email protected]

Dyrektor Wojskowego Instytutu Wydawniczego: PŁK DARIUSZ KACPERCZYK e-mail: [email protected] tel.: 261 845 365, 261 845 685 Norbert Bączyk faks: 261 845 503

Redaktor naczelny: Działania opóźniające, którym poświęciliśmy w noworocznym numerze szczególną uwa- WOJCIECH KISS-ORSKI gę, zaliczane są do podstawowych rodzajów walki. Z definicji obejmują one wiele kolejnych tel.: 261 840 222 starć o charakterze obronnym i okresowo zaczepnym, wymagają stosowania manewrów e-mail: [email protected] i działań mających na celu osłabienie potencjału atakującego przeciwnika, a ich ostatecz- Redaktor wydawniczy: nym celem jest zatrzymanie jego natarcia. Sztuka trudna, zważywszy na fakt, że z oczywi- NORBERT BĄCZYK stych powodów prowadzi się je przeciwko przeważającym siłom przeciwnika. To on ma ini- tel.: 261 84 51 86 cjatywę, to on naciera, podczas gdy obrońca musi ważyć ryzyko, uważać, aby w najdogod- Redaktor prowadzący: niejszym momencie odejść na kolejną, pośrednią pozycję opóźniania, zanim przeciwnik płk rez. dr JAN BRZOZOWSKI zdąży skoncentrować dość sił do skutecznego ciosu. Nie można wdawać się w przewlekłe tel.: 261 84 5 186 walki, nie można pozwolić, by wykorzystał on swe liczebne lub techniczne atuty. W opóź- Opracowanie redakcyjne: nianiu kluczowe są przestrzeń i czas. To znaczy zyskuje się czas kosztem utraty przestrzeni, MARYLA JANOWSKA jednocześnie dążąc do „wykrwawienia” przeciwnika nie przez nokaut, ale używając porów- KATARZYNA KOCOŃ nania do walki bokserskiej, pokonania go na punkty. Moment, w którym osłabnie tak, że Opracowanie graficzne: utraci zdolności do dalszego natarcia, jest ich zwieńczeniem. WYDZIAŁ SKŁADU W niniejszym numerze „Przeglądu Sił Zbrojnych” koncentrujemy się na opóźnianiu KOMPUTEROWEGO I GRAFIKI WIW w wymiarze taktycznym, wgłębiamy w zagadnienia na poziomie pododdziału. Niemniej Kolportaż: można spojrzeć na takie działania i szerzej, przez pryzmat operacyjny, a nawet strategiczny. POCZTA POLSKA Rosyjski generał i minister wojny Michaił Barclay de Tolly uczynił w 1812 USŁUGI CYFROWE roku, w czasie inwazji Napoleona na państwo carów, z działań opóźniają- Spółka z.o.o, Rodziny Hiszpańskich 8 cych zasadniczy element prowadzenia wojny. Lew Tołstoj napisał później 02-685 Warszawa w „Wojnie i pokoju”, że Bonaparte krocząc przez Rosję, szedł od zwycię- stwa do zwycięstwa, aż doszedł do klęski. Ten zwrot wydaje się idealny do Druk: ARTDRUK ul. Napoleona 4, 05-230 Kobyłka lakonicznego podsumowania, czego można dokonać skutecznie opóźniając na- www.artdruk.com tarcie przeciwnika. Nakład: 5000 egz.

Zdjęcie na okładce: Życzę miłej lektury! RAFAŁ MNIEDŁO/ 11 LDKPanc

Zasady przekazywania redakcji magazynu „Przegląd Sił Zbrojnych” materiałów tekstowych i graficznych opisuje regulamin dostępny na stronie głównej portalu polska-zbrojna.pl. nr 1 / 2016 Spis TEMAT NUMERU – OPÓŹNIANIE

ppłk dr Wojciech Więcek, ppłk Rafał Miernik 28 PERSPEKTYWICZNY MODEL treści DZIAŁAŃ OPÓŹNIAJĄCYCH ppłk dr Zbigniew Grobelny 14 KOMPANIA ZMECHANIZOWANA W DZIAŁANIACH OPÓŹNIAJĄCYCH

ppłk dr Czesław Dąbrowski 30 24 WYCOFANIE KOMPANII W TRAKCIE OPÓŹNIANIA

mjr Marcin Nawrot, kpt. Robert Nowak 30 OPÓŹNIANIE PROWADZONE PRZEZ PLUTON

płk dr inż. Jacek Narloch, ppłk dr inż. Norbert Świętochowski 36 WSPARCIE OGNIOWE W DZIAŁANIACH OPÓŹNIAJĄCYCH

płk rez. dr inż. Marek Andruszkiewicz 42 OBRONA PRZECIWLOTNICZA W DZIAŁANIACH OPÓŹNIAJĄCYCH

SZKOLENIE

ppłk dr Wojciech Więcek 48 ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW TAKTYCZNYCH

36 54 KONKURS – TAKTYCZNE DYLEMATY

gen. dyw. pil. dr Leszek Cwojdziński 56 PROBABILISTYCZNY MODEL BOJOWEJ MISJI LOTNICZEJ

płk rez. dr Aleksander Wrona 62 WYKORZYSTANIE STRZELNIC GARNIZONOWYCH PRAWO

gen. dyw. pil. dr Leszek Cwojdziński 66 BEZZAŁOGOWE SYSTEMY WALKI – UWARUNKOWANIA PRAWNE 66 LOGISTYKA

mjr Adam Pańczuk 74 DZIAŁANIE PUNKTÓW ZAOPATRZENIA W BATALIONIE

ppłk dr inż. Zdzisław Malinowski 82 PODODDZIAŁY LOGISTYCZNE W BATALIONIE

mjr Dariusz Grala 90 ORGANIZACJA ZABEZPIECZENIA TECHNICZNEGO W BATALIONIE

st. chor. szt. Dariusz Woźniak 94 LEKKIE POJAZDY TERENOWE 94 W WOJSKU POLSKIM

MILITARIA

kmdr ppor. dr Rafał Miętkiewicz 102 BEZZAŁOGOWY SYSTEM PROTECTOR

kpt. Szymon Klimaszewski 110 ROSYJSKI MODEL WOJOWNIKA PRZYSZŁOŚCI 110 kmdr ppor. Kamil Sadowski 114 SYSTEMY HYDROAKUSTYCZNE – ZWALCZANIE OKRĘTÓW

kmdr ppor. Kamil Sadowski 130 PŁAWY RADIOHYDROAKUSTYCZNE

WSPÓŁCZESNE ARMIE

płk rez. Tomasz Lewczak 136 BRYTYJSKI MODEL OPÓŹNIANIA

ppłk Zbigniew Nowak 140 REFORMA BUNDESWEHRY 140 W OBIEKTYWIE

KORWETA ZWALCZANIA OKRĘTÓW PODWODNYCH (PROJEKT 620), PRZEZNACZONA DO POSZUKIWANIA I NISZCZENIA OKRĘTÓW PODWODNYCH PRZECIWNIKA ZARÓWNO SAMODZIELNIE, JAK I W SKŁADZIE ZESPOŁU WE WSPÓŁDZIAŁANIU ZE ŚMIGŁOWCAMI I SAMOLOTAMI Z FREGATAMI RAKIETOWYMI TYPU OHP TWORZY TRZON SIŁ ZOP. DYSPONUJE DWIEMA DWUNASTOLUFOWYMI WYRZUTNIAMI RAKIETOWYCH BOMB GŁĘBINOWYCH WRGB-6000 ORAZ DWOMA ZRZUTNIAMI BOMB GŁĘBINOWYCH RGB.

6 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 W OBIEKTYWIE

ORP „KASZUB” MARIAN KLUCZYŃSKI

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 7 TEMAT NUMERU – OPÓŹNIANIE

Perspektywiczny model działań opóźniających

ISTOTĄ OPÓŹNIANIA JEST UNIKANIE ROZSTRZYGAJĄCYCH STARĆ NA RZECZ ZASKAKIWANIA PRZECIWNIKA SWOJĄ OBECNOŚCIĄ W INNYM, NIEDOGODNYM DLA NIEGO MIEJSCU.

ppłk dr Wojciech Więcek, ppłk Rafał Miernik roblematyka dotycząca tego podstawowego rodza- spowolnienie ich ruchu i skanalizowanie w niedogod- Pju działań bojowych niejednokrotnie stanowiła nym rejonie (tab.). przedmiot rozważań teoretyków zajmujących się Można zatem wysnuć wniosek, że ich istota będzie obronnością. Powszechnie rozpatrywano ją w latach się sprowadzać do unikania starć rozstrzygających na dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku. Oprócz teorii rzecz nękania przeciwnika i dezorganizowania jego mamy w tej dziedzinie również doświadczenia prak- natarcia. Wspomniane unikanie należy rozumieć jako tyczne. Ich przykładem jest działanie 10 Brygady manewrowanie punktem ciężkości w głąb rejonu od- Wojciech Więcek jest Kawalerii we wrześniu 1939 roku, która w ciągu kilku powiedzialności sił prowadzących działania opóźnia- starszym wykładowcą dni opóźniała natarcie XXII Korpusu Armijnego jące, co w praktyce będzie polegać na podejmowaniu w Zakładzie Taktyki Wehrmachtu w Beskidzie Wyspowym. walki na kolejnych rubieżach i pozycjach opóźniania1 Instytutu Dowodzenia Teoria działań opóźniających powstawała na prze- oraz między nimi. Działania opóźniające mają więc Wydziału Zarządzania strzeni lat, ewoluując dzięki rozwojowi myśli wojsko- charakter przestrzenny i wysoce manewrowy. Dzięki i Dowodzenia AON. wej. W świetle zmian zachodzących w taktyce oraz nim nacierający przeciwnik nie może osiągnąć za- w związku z dynamicznym tempem przeobrażeń mierzonego celu, jakim jest rozbicie określonych sił technologicznych w dziedzinie wojskowości warto obrońcy, które przez stawianie krótkotrwałego oporu jeszcze raz się pochylić nad ujęciem opóźniania w od- w wielu miejscach umożliwiają mu jedynie zdobycie niesieniu do uwarunkowań pola walki drugiej dekady terenu na określonych kierunkach. Jednocześnie do- XXI wieku. chodzi do sytuacji, w której przeciwnik jest zmuszony do poszukiwania nowych sposobów osiągnięcia zało- WYMAGANIA I POTRZEBY żonego przez siebie stanu końcowego, co z kolei wią- Czym są działania opóźniające? Niewątpliwie mają że się z utratą przez niego czasu tak cennego dla pro- służyć zmniejszeniu tempa działań zaczepnych prze- wadzącego opóźnianie. Rafał Miernik jest ciwnika, dlatego ich zasadniczy wyznacznik stanowi Omawiane działania można porównać do elastycz- szefem Wydziału zyskanie czasu niezbędnego do zorganizowania obro- nego zderzaka, który ugina się pod naporem przeciw- Analiz Systemów ny w głębi, gdzie nastąpi ostateczne zatrzymanie jego nika, wyhamowując stopniowo jego uderzenie, nie Zabezpieczenia natarcia. Działania te nie są więc równoznaczne dając się przy tym przełamać, lecz nie dzięki oporo- Działań w Inspektoracie z obroną. Ich celem nie jest zatrzymanie jego sił, lecz wi, tylko stosowaniu manewru w głąb własnego rejo- Implementacji Innowacyjnych 1 W działaniach opóźniających organizuje się przednią, pośrednią oraz końcową rubież opóźniania. Między nimi występują pozycje opóźniania ro- Technologii Obronnych. zumiane jako zbiór wzajemnie powiązanych ze sobą punktów oporu, obsadzone siłami rzędu kompanii, którym przydziela się niezbędny wysiłek wzmocnienia i wsparcia.

8 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 TEMAT NUMERU – OPÓŹNIANIE

TABELA. RÓŻNICE MIĘDZY OBRONĄ A OPÓŹNIANIEM Obrona Opóźnianie Utrzymanie terenu i zadanie strat oraz Zyskanie czasu kosztem utraty terenu lub Cel przejęcie inicjatywy zadanie strat Zdolność do koncentracji wysiłku Osiągnięcie celu bez wdawania się Istota w warunkach dekoncentracji sił w rozstrzygające starcia Trwałość, aktywność, żywotność, Manewrowość, nieszablonowość, głębokość, precyzja, bezpieczeństwo Atrybuty dezinformacja, wielowariantowość wojsk Przestrzenny charakter, swoboda Kierunkowość, manewr, kanalizowanie Wyznaczniki działania, manewr, opór ruchu przeciwnika Oderwanie się wojsk własnych od Rozbicie przeciwnika i odzyskanie Cel kontrataku przeciwnika, umożliwienie odejścia na utraconego terenu kolejną pozycję opóźniania Rejony, pozycje, węzły obrony Struktura Rubieże i pozycje opóźniania Worek ogniowy, uderzenia Zasadzki, działania pozorne, przekonanie Możliwości wyprzedzające, skupienie wysiłku w głębi przeciwnika, że jest prowadzona obrona, zaskoczenia obrony a nie opóźnianie Stworzenie warunków przejścia do Stworzenie siłom głównym warunków do Stan końcowy natarcia obrony Opracowanie własne. nu odpowiedzialności. Jest to zatem zorganizowany w oderwaniu od sił głównych oraz mające dużą siłę ruch wojsk do tyłu, złożony z cyklicznych walk w ko- ognia, wydają się być doskonałym wykonawcą opóź- lejnych miejscach skupienia wysiłku, połączony z od- niania, które powinno się charakteryzować aktywno- działywaniem ogniowym na siły przeciwne na całej ścią, manewrowością oraz żywotnością. głębokości ich ugrupowania. W czasie tego typu dzia- Z drugiej jednak strony, przeciwnik powinien być jak łań wojska bronią się, wycofują lub wykonują zwroty najdłużej utrzymywany w przekonaniu, że napotkał re- zaczepne2, manewr zaś, powiązany z terenem, zapora- jon obrony, a nie pas (rejon) opóźniania. Odnosi się to mi inżynieryjnymi oraz ogniem, chroni walczące woj- do sytuacji, w której będzie zmuszony do określenia ska przed obejściem i okrążeniem przez przeciwnika. kształtu naszego ugrupowania bojowego w warunkach Współczesne działania opóźniające powinno cecho- nieprzerwanego zagrożenia jego sił oddziaływaniem wać nastawienie na długotrwałe i zarazem stopniowe takich środków walki zdalnie kierowanych, jak: miny powstrzymywanie ruchu jego zgrupowań. Ich sku- kierunkowego działania, ładunki defragmentacyjne, teczność zapewnia aktywność i precyzja rażenia. bezzałogowe platformy bojowe czy pociski precyzyjne- Mniejsze, ale za to silne, ruchliwe, żywotne i aktywne go rażenia. Ugrupowanie wojsk do prowadzenia dzia- pododdziały powinny dążyć do uniemożliwiania łań opóźniających powinno zatem przypominać kształ- przeciwnikowi rozcięcia własnego ugrupowania oraz tem szachownicę, przy czym w razie wejścia przeciw- być zdolne do unikania uderzeń dzięki przewadze in- nika w jej zdefiniowane i rozpoznane kwadraty formacyjnej oraz zdolnościom manewrowym. dowódca prowadzący opóźnianie powinien mieć moż- W praktyce oznacza to stawianie oporu nacierają- liwość wykonania na jego siły wielowariantowych pre- cemu na kolejnych pozycjach opóźniania, w wyniku cyzyjnych uderzeń, adekwatnych do występujących za- czego uzyskuje on niewielkie zdobycze terenowe oku- grożeń. Zwalczanie podchodzących zgrupowań powin- pione stratą dużej ilości czasu. Wojska prowadzące no się rozpocząć już podczas ich zbliżania się do działania opóźniające dysponują zwykle mniejszym pierwszej pozycji opóźniania. Kluczowe znaczenie ma potencjałem niż nacierający, dlatego też znaczenia na- w tym czasie właściwe wykorzystanie terenu. Skoncen- biera możliwość wykorzystywania tych samych sił trowanie wysiłku na wybranym elemencie ugrupowa- w różnych miejscach rejonu odpowiedzialności. Nie- nia bojowego przeciwnika, w dogodnym dla obrońcy wielkie zgrupowania manewrowe, mogące działać wycinku terenu, może zaowocować zadaniem naciera-

2 Zwroty zaczepne w działaniach opóźniających są wykonywane w celu umożliwienia określonym siłom oderwania się od przeciwnika lub też w wypadku powstania sytuacji sprzyjającej zadaniu przeciwnikowi dużych strat w korzystnych okolicznościach. Nie mają jednak charakteru rozstrzyga- jącego.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 9 TEMAT NUMERU – OPÓŹNIANIE

jącemu dużych strat. Należy zarazem dążyć do jego System – BMS), stanowią wyznacznik skuteczności pobicia częściami, przeciwdziałając użyciu przez nie- działań opóźniających. Prawdopodobnie to BMS okre- go całości sił. Będzie to możliwe dzięki oddziaływa- śli nowe standardy dotyczące możliwości ich zastoso- niu na określoną głębokość jego ugrupowania. Dzia- wania. Kluczowy pozostanie czynnik ludzki, nawet mi- łania opóźniające to również dozowanie napływu mo tak dużego utechnicznienia wojsk. Bez zmiany wojsk przeciwnika w określony obszar starcia. mentalności uczestników walki zbrojnej oraz ich przy- W chwili gdy rozpocznie on ruch i będzie atakował gotowania do optymalnego wykorzystania posiadanego kolejną pozycję opóźniania, nie powinien tam zastać potencjału nawet najdroższe i zaawansowane technolo- sił obrońcy, lecz spotkać się, na przykład, z ogniem gicznie atrybuty nie zadecydują o jej powodzeniu. skrzydłowym w niespodziewanym dla siebie miejscu. Sprawne zarządzanie informacją pozyskaną w czasie Nieszablonowość oraz nieprzewidywalność poczynań rzeczywistym, skutkującą aktywnym użyciem środków wojsk prowadzących działania opóźniające decydują rażenia, można zdefiniować jako czynnik decydujący. o ich skuteczności. Zasadzki oraz wszelkie fortele Doskonały przykład (choć nadal przez wielu uznawany taktyczne wpływają w dużej mierze na sukces opóź- za postulat przyszłości) stanowi sprzęt, który idealnie niania natarcia przeciwnika. wkomponowuje się w architekturę opóźniania. Mowa W świetle zaprezentowanych treści, związanych tu o bezzałogowych platformach powietrznego rozpo- z działaniami opóźniającymi, możliwe jest wygenero- znania i rażenia lub bezzałogowych platformach lądo- wanie wymagań oraz potrzeb w kontekście wyposa- wych pełniących funkcje rozpoznania, zakłócania, dez- żenia pododdziałów predysponowanych do ich prowa- informacji oraz rażenia, połączone w jeden system dzenia. Przede wszystkim powinny to być siły wysoce z rozmieszczonymi zawczasu sensorami. manewrowe. Kluczowe stają się także walory ognio- Bojowe bezzałogowe statki powietrzne przystosowa- we, które charakteryzują się oddziaływaniem na prze- ne do rażenia przeciwnika oraz przenoszące środki ciwnika już w maksymalnej odległości od wyznaczo- walki (miny, sensory, nadajniki) to już rzeczywisty wy- nego pasa opóźniania. Umożliwia to uzyskanie zasko- twór koncernów i firm zbrojeniowych. Należy przy tym czenia oraz zdobycie czasu, ponieważ zmusza zaakcentować, że urządzenia te są kompatybilne z sys- przeciwnika do zrealizowania określonych przedsię- temami zdalnego zarządzania w komunikacji dwu- wzięć związanych z rozpoznaniem czy też reorgani- stronnej. Tworzy to paletę możliwości stanowiącą swo- zacją swojego natarcia. Jednocześnie duży dystans, iste novum dla dowódców organizujących i prowadzą- który dzieli obie strony, pozwala obrońcy na sprawne cych działania opóźniające. Możliwość nasycenia wyjście na kolejną pozycję opóźniania. rejonu (pasa), w którym będą one podejmowane, środ- Pododdział prowadzący omawiane działania powi- kami o wielu funkcjach z jednoczesną zdolnością zdal- nien być również zasilony techniką gwarantującą uzy- nej aktywacji (dezaktywacji) czy przemieszczania skanie przewagi informacyjnej. Chodzi o system za- w wybrane, wcześniej zdefiniowane i rozpoznane, rejo- rządzania polem walki, który umożliwia zobrazowa- ny aktywności przeciwnika, stworzy nowy rodzaj dzia- nie sytuacji w czasie rzeczywistym oraz uzyskiwanie łań opóźniających – działania bezkontaktowe3. Do tej i uaktualnianie danych o przeciwniku. Elementy te pory funkcję odległego rażenia przypisywano artylerii zapewnią przewagę nad nim, mimo że nie poszukuje rakietowej oraz lotnictwu. Już dzisiaj warto jednak roz- się warunków do rozstrzygającego starcia, lecz zdoby- ważać scenariusze, w których to autonomiczne platfor- wa tak pożądany czas, powstrzymując jego ruch my bezzałogowe przejmą ciężar walki, realizując za- w wybranych wcześniej punktach ciężkości. programowany harmonogram opóźniania. Trzeba przy tym założyć, że w przyszłości natarcie PERSPEKTYWA zdeterminowanego i dysponującego wysokim poten- Na podstawie analizy rozwoju technologii militar- cjałem bojowym przeciwnika będą opóźniać i nękać je- nych, ściśle korespondujących ze środowiskiem sie- go siły doskonale zamaskowane bezzałogowe systemy ciocentrycznego pola walki, można wyciągnąć wnio- walki, mające możliwość identyfikacji i selekcji celów ski, które pozwalają na sformułowanie założeń doty- w aspekcie ich ważności oraz aktywujące się w zadanej czących kształtu działań taktycznych w dającej się strefie rażenia (rys. 1). przewidzieć przyszłości. Wielokrotnie jednak to nie Przykładem takich rozwiązań jest zestaw Jarzębi- jednostkowe rozwiązania technologiczne odnoszące się na K, złożony z min kierunkowych działających auto- do sprzętu wojskowego, lecz podejście systemowe do nomicznie lub pod pełną kontrolą żołnierza. System ten projektowania i wytwarzania współczesnych środków umożliwia opóźnianie przemieszczania kolumn prze- walki decyduje o ich walorach bojowych. Wysoka mo- ciwnika czy nacierających pododdziałów, nie ma przy bilność, autonomiczność, wielowymiarowość środo- tym ograniczeń w przebijalności pancerza występują- wisk walki oraz precyzja rażenia, spięte w środowisku cych na polu walki wozów bojowych. Zaprogramowa- sieciocentrycznym, którego głównym atrybutem jest ne techniczne środki walki mogą zatem już dzisiaj system zarządzania walką (Battlefield Management przejmować zadania wykonywane dotychczas przez

3 Przez działania bezkontaktowe należy rozumieć możliwość oddziaływania na przeciwnika w warunkach braku bezpośredniej z nim styczności. Ich istota sprowadza się do wyprzedzania przeciwnika w aspekcie oddziaływania ogniowego oraz informacyjnego.

10 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 TEMAT NUMERU – OPÓŹNIANIE

RYS. 1. HIPOTETYCZNY KSZTAŁT DZIAŁAŃ OPÓŹNIAJĄCYCH

Opracowanie własne.

żołnierzy. Warto też uwzględnić funkcjonujące podej- mnianej już wcześniej szachownicy. Model przyszłych ście do rozmieszczania zapór i pól minowych, które działań opóźniających będzie zatem stanowił połącze- wkomponowuje się w system ognia bezpośredniego. nie działań bezkontaktowych, bezpośrednich i głębo- Czy jednak zasada ta będzie się odnosić także do tech- kich, prowadzonych z zastosowaniem różnych, komple- nicznie zaawansowanych, zdalnie sterowanych i monito- mentarnych środków walki (rys. 2). Ich odpowiednie rowanych urządzeń typu Jarzębina K i wielu innych już wykorzystanie powinno doprowadzić do sytuacji, powstałych i projektowanych platform autonomicz- w której wielowariantowe i nieprzewidywalne oddziały- nych? Wydaje się, że w przyszłości takie systemy, zdol- wanie na przeciwnika zmusi go do popełniania błędów ne do identyfikowania i niszczenia środków opancerzo- wynikających z braku rzeczywistego obrazu pola walki. nych przeciwnika, będą rozmieszczane poza zasięgiem Wtedy albo czasowo zatrzyma on natarcie, aby uzupeł- ognia na wprost, w rejonach kategoryzowanych dotych- nić dane rozpoznawcze, albo będzie je kontynuował, czas jako przewidziane do prowadzenia działań głębo- ponosząc znaczne straty, co doprowadzi do sytuacji, kich (wpływających na kształt działań przeciwnika). w której stosunek sił stron uczestniczących w bezpo- Należy też założyć, że w przyszłych działaniach średnim starciu na pozycjach opóźniania będzie ko- opóźniających nadal istotne pozostanie prowadzenie rzystny dla obrońcy. Oba rozpatrywane przypadki kore- walki w bezpośredniej styczności z przeciwnikiem, co spondują z celem działań opóźniających. W pierw- wynika z dysproporcji potencjałów walczących stron. szym – jest uzyskiwany czas w wyniku zatrzymania Zgrupowania taktyczne przewidziane do opóźniania na- natarcia przeciwnika, w drugim – niszczenie jego sił. tarcia strony przeciwnej muszą jednak być organizowa- W aspekcie działań opóźniających warto rozważyć ne w taki sposób, by zapewnić samodzielność wyko- także rozpatrywany już w wielu armiach świata pro- nawczą już na najniższych szczeblach. Niewielkie, ale blem jednoczesnego i bezkolizyjnego zarządzania za to wydolne bojowo zespoły (grupy) zadaniowe będą w tym samym czasie dużą liczbą BSP. Taka „chmura” działać w oderwaniu od siebie, w ramach pól wspo- platform bezzałogowych może stanowić dla strony

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 11 TEMAT NUMERU – OPÓŹNIANIE

RYS. 2. KOMPLEMENTARNOŚĆ ŚRODKÓW WALKI W DZIAŁANIACH OPÓŹNIAJĄCYCH

przeciwnej problem – trudny do zniszczenia cel o dużej znaczenie terenu wciąż będzie wzrastać. Uzyskanie zdolności rażenia. Być może jedynym skutecznym roz- w tych działaniach tak ważnego zaskoczenia wydaje się wiązaniem okaże się przejęcie kontroli nad takimi środ- być możliwe w sytuacji wykorzystywania niewielkich kami lub zakłócanie transmisji w relacji użytkownik – zespołów zadaniowych organizujących na przykład za- urządzenie. Równie ważne będzie obezwładnianie środ- sadzki. Na rysunku 3 przedstawiono wariant działania ków dowodzenia przeciwnika. W tym celu zawczasu dwóch wozów wsparcia ogniowego (WWO), wyposa- w pasie opóźniania, w ściśle zdefiniowanych strefach, żonych w armatę kalibru 105 mm Wilk, oraz dwóch rozmieszcza się odporne na wykrycie urządzenia gene- sekcji przeciwpancernych pocisków kierowanych (ppk) rujące impuls elektromagnetyczny. Korzyści z przyto- Spike. Połączenie efektów oddziaływania ogniowego czonych zdolności są oczywiste. Należą do nich straty środków przeciwpancernych (Spike) oraz bezpośrednie- zadawane małym kosztem, szybkie rozpoznanie prze- go WWO w dogodnym terenie, zapewniającym uzyska- ciwnika, mylenie go, maskowanie własnego ugrupowanie zaskoczenia, doprowadzi do sytuacji, w której moż- nia bojowego czy możliwość nieliniowego i nieregular- liwe stanie się czasowe zatrzymanie przeważającego li- nego rozmieszczenia rubieży opóźniania. Dodatkowo czebnie przeciwnika i zadanie mu strat. Zaprezentowany obraz dużego i nieprzewidywalnego nasycenia terenu przykład wkomponowuje się w akcentowaną już ideę środkami walki zmniejszy tempo działań przeciwnika szachownicy, nieszablonowości i komplementarności oraz ograniczy jego swobodę manewru. W konsekwen- sił i środków. cji możliwe stanie się jego opóźnianie mniejszymi siła- mi w większych rejonach odpowiedzialności. ZEW PRZYSZŁOŚCI W przyszłych działaniach opóźniających, mimo Doświadczenia ze współczesnych konfliktów zbroj- wzrastającego utechnicznienia wojsk, nie zmniejszy się nych wskazują na to, że to nie poziom strat w szeregach rola terenu. Można wręcz przypuszczać, że dzięki no- przeciwnika, lecz przeświadczenie o ryzyku ich ponie- wym możliwościom sprzętu oraz sposobom jego użycia sienia będzie wpływać na zmniejszenie tempa jego na-

12 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 TEMAT NUMERU – OPÓŹNIANIE

RYS. 3. WYKORZYSTANIE PPK SPIKE I WWO WILK W ZASADZCE

Opracowanie własne (2). tarcia. Takie założenie nabiera szczególnego znaczenia mi rozpoznania i rażenia. Odpowiednią rangę trzeba w aspekcie konieczności poszukiwania możliwości pro- również nadać problematyce maskowania i mylenia. wadzenia opóźniania sposobem bezkontaktowym. War- W tej dziedzinie nieuniknione będzie wykorzystywa- to dodać, że odpowiednie nasycenie przestrzeni środka- nie zaawansowanych technologicznie makiet sprzętu mi rozpoznania oraz rażenia wymaga systemowego po- wojskowego, zdolnych do bezzałogowego przemiesz- dejścia do rozważanej problematyki. Nieuniknione czania się, mających identyczną jak realny sprzęt cha- wydaje się wcześniejsze przygotowanie pasa (rejonu) rakterystykę elektromagnetyczną, radiolokacyjną, ter- prowadzenia działań opóźniających, czyli rozmieszcze- miczną i optyczną. nie systemów monitorowania, autonomicznych bezzało- Przygotowanie terenu do prowadzenia opóźniania gowych platform rozpoznawczo-uderzeniowych czy wymaga, aby w miejscach uznanych za kluczowe prze- środków łączności oraz sensorów. Trzeba przy tym roz- widzieć rozmieszczenie rozwiązań technologicznych, ważyć integrację w ramach jednego systemu istnieją- którymi dysponują wojska. Będą one uzupełnieniem cych już i wykorzystywanych na potrzeby reagowania koncepcji prowadzenia działań opóźniających, stano- kryzysowego rozwiązań będących w dyspozycji Straży wiąc ich integralny element. Takie podejście wiąże się Granicznej, Lasów Państwowych, Policji oraz służb ra- jednak z potrzebą odmiennego niż dotychczas podejścia towniczych. do struktury tych działań. Pozycje opóźniania staną Wymienione urządzenia i systemy powinny mieć się w przyszłości pojęciem bardziej czasowym niż zdolność do funkcjonowania w środowisku sieciocen- przestrzennym. Prowadzenie walki w bezpośrednim trycznym oraz analogowym. Należy także wskazać, że starciu z przeciwnikiem stanie się ostatecznością, środki te powinny spełniać wymogi zdalnej kontroli w wielu sytuacjach wysoce niepożądaną. Potrzeba za- i pracy w trybie autonomicznym w aspekcie identyfi- chowania żywotności wojsk wydaje się być dostatecz- kacji „swój–obcy”. Można przewidywać, że w przy- nie uzasadnionym argumentem, który przemawia za szłości sensory i czujniki będą jednocześnie elementa- słusznością zaprezentowanej koncepcji. n

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 13 TEMAT NUMERU – OPÓŹNIANIE

Kompania zmechanizowana w działaniach opóźniających

WALKA Z PRZECIWNIKIEM TO NIE TYLKO OBRONA CZY NATARCIE, LECZ TAKŻE POŁĄCZENIE TYCH DWÓCH JEJ RODZAJÓW. POZWALA TO ZMNIEJSZYĆ JEGO POTENCJAŁ BOJOWY I W EFEKCIE ZMUSZA GO DO ZANIECHANIA PROWADZENIA DZIAŁAŃ ZACZEPNYCH.

ppłk dr Zbigniew Grobelny

bejmują one wiele kolejnych starć o charakterze manewru, by zatrzymać jego natarcie, po czym kontr- Oobronnym i zaczepnym, prowadzonych przez ten atakiem odwodów pozbawić możliwości kontynuowa- pododdział. Są pomocne w tworzeniu dogodnych wania działań zaczepnych lub przejść do obrony na rubie- runków do wykonania zwrotów zaczepnych i podej- ży położonej w głębi. Sposób wymuszony jest najczę- mowania działań obronnych przez inne elementy ściej następstwem niepomyślnej sytuacji taktycznej, ugrupowania bojowego oddziału. Stanowią często fa- w której znalazły się pododdziały. Może do niej dojść zę pośrednią przed przejściem do innych rodzajów w wyniku wyczerpania zdolności kontynuowania wal- Autor jest adiunktem działań taktycznych, polegającą na utrzymywaniu te- ki na zajmowanych rubieżach obronnych, znalezienia w Zakładzie Działań renu, opóźnianiu natarcia przeciwnika przez zadawa- się w okrążeniu lub podczas wychodzenia z niego2. Połączonych Instytutu nie mu strat oraz na zapewnianiu wojskom własnym Zasadniczą przyczyną przystąpienia do działań Dowodzenia Wyższej swobody w osiąganiu głównego celu walki. opóźniających jest dążenie do przejęcia inicjatywy Szkoły Oficerskiej Podczas działań opóźniających wykorzystuje się na dzięki zyskaniu czasu potrzebnego dowódcy na upo- Wojsk Lądowych. dużą skalę manewr siłami i ogniem, by osłabić poten- rządkowanie ugrupowania bojowego, zorganizowanie cjał bojowy przeciwnika, zyskać na czasie oraz stwo- obrony w głębi lub zapewnienie warunków do wyko- rzyć sytuację, która w konsekwencji pozwoli na zaha- nania zwrotu zaczepnego. Jest to możliwe, gdy osią- mowanie i powstrzymanie jego natarcia. Dąży się do gnie się takie cele cząstkowe, jak: nieustannego zaskakiwania przeciwnika i wprowa- – zyskanie czasu na realizację kolejnych zadań; dzania go w błąd głównie co do sposobu rozegrania – opóźnienie manewru przeciwnika; walki oraz zaangażowanych sił i środków1. – przejęcie inicjatywy przez wprowadzenie prze- Do działań opóźniających można przechodzić ciwnika w obszar (rejon), w którym łatwiej niszczyć w sposób zamierzony lub wymuszony. W pierwszym jego siły, wykonując kontratak; przypadku są one wcześniej zaplanowane i przygoto- – uniknięcie walki w niesprzyjających warunkach, wane. Mają wówczas na celu skierowanie pododdzia- tym samym ochrona wojsk własnych przed atakiem łów przeciwnika w rejon utrudniający mu wykonanie jego sił;

1 Regulamin działań wojsk lądowych. DWLąd, Warszawa 2008, s. 91. 2 Taktyka ogólna wojsk lądowych. AON, Warszawa 2001, s. 73.

14 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 TEMAT NUMERU – OPÓŹNIANIE

Kompania zmechanizowana Działania opóźniające w działaniach opóźniających Ich istotą jest unikanie przewlekłych walk przez stawianie nacierające- mu oporu na kolejnych liniach opóźniania oraz niedopuszczanie do rozstrzygających starć. ŁUKASZ KERMEL/17 WBZ

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 15 TEMAT NUMERU – OPÓŹNIANIE

RYS. 1. REJON SIŁ PRZESŁANIANIA ORAZ POSZCZEGÓLNE LINIE OPÓŹNIANIA WYZNACZANE W CZASIE PROWADZENIA DZIAŁAŃ OPÓŹNIAJĄCYCH (WARIANT)

PRZEDNIA LINIA OPÓŹNIANIA

REJON SIŁ PRZESŁANIANIA

POŚREDNIA LINIA OPÓŹNIANIA

KOŃCOWA LINIA OPÓŹNIANIA

Opracowanie własne.

16 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 TEMAT NUMERU – OPÓŹNIANIE

– określenie głównego kierunku natarcia jego zgru- Kompania działa zwykle w składzie batalionu, nie- powań; kiedy samodzielnie. W pierwszym przypadku może – wyprowadzenie wojsk w sytuacji zagrożenia być w I rzucie batalionu, broniąc się na jednej z linii zniszczeniem ich przez siły przeciwnika3. opóźniania, lub w jego odwodzie. Jeśli prowadzi dzia- Istotą działań opóźniających jest unikanie przewle- łania opóźniające samodzielnie w przydzielonym re- kłych walk przez stawianie nacierającemu oporu na jonie opóźniania, wtedy – w zależności od możliwo- kolejnych liniach opóźniania oraz niedopuszczanie do ści przełożonego – wzmacnia się ją pododdziałami in- rozstrzygających starć4. Prowadzi się je zwykle, gdy nych rodzajów wojsk (artyleria, wojska inżynieryjne, oddział lub pododdział nie mają wystarczających sił pododdział przeciwlotniczy) i usamodzielnia pod do przejścia do obrony lub z przyjętej koncepcji roze- względem logistycznym. grania walki wynika potrzeba skierowania przeciwni- Postawiony przed nią cel końcowy zadania bojo- ka w rejon planowanego kontrataku lub w strefę, wego wynika z faktu, czy będzie prowadzić opóź- gdzie jest możliwe jego zatrzymanie lub zniszczenie. nianie w składzie batalionu, czy samodzielnie. Mo- Polegają one na oddawaniu terenu w sposób kontrolo- że nim być: wany. Walka z przeciwnikiem na poszczególnych li- – czasowe utrzymanie terenu z zapewnieniem ela- niach (rubieżach) opóźniania powoduje zmniejszenie styczności i swobody działania; jego potencjału bojowego, powstrzymanie natarcia, – zadanie strat przeciwnikowi; kanalizowanie jego ruchu oraz zadanie strat. Wynika – zmuszenie go do prowadzenia walki w terenie z tego, że głównym celem opóźniania nie jest roz- ułatwiającym wykonanie kontrataku; strzygnięcie walki, lecz jedynie przygotowanie i przej- – uniknięcie długotrwałej walki w niesprzyjających ście do innego rodzaju działań taktycznych, czyli warunkach; obrony lub natarcia. – zabezpieczenie sił głównych przed niespodziewa- W związku z tym do charakterystycznych cech nym atakiem oraz umożliwienie im przygotowania się działań opóźniających należy zaliczyć: do walki; – unikanie rozstrzygających starć podczas walki na – kierowanie wojsk przeciwnika w rejon głównego kolejnych liniach opóźniania tylko przez określony wysiłku obrony oddziału. czas; Zgrupowania taktyczne w zależności od konkretnej – aktywność i różnorodność sposobów oddziaływa- sytuacji bronią się, wycofują lub kontratakują8. Moż- nia na przeciwnika; na zatem stwierdzić, że działania opóźniające to wie- – kontratakowanie na ogół małymi siłami (np. plu- le starć o charakterze zarówno obronnym, jak i za- tonu) w celu oderwania się od niego i przejścia na ko- czepnym, połączonych z manewrem w celu zmusze- lejną linię opóźniania lub czasowego powstrzymania nia przeciwnika do rozwinięcia sił i podjęcia walki na jego natarcia; poszczególnych liniach (rubieżach) opóźniania. Wy- – rozmieszczanie większości sił i środków ognio- stępują tu także elementy wycofania, luzowania czy wych na przedniej linii poszczególnych pozycji opóź- też boju spotkaniowego. Wobec tego należy uznać, niania; że – zgodnie z zapisami regulaminu – kompania także – wyznaczanie dla oddziałów (pododdziałów) szer- będzie wykonywała te zadania i, w zależności od sy- szych i głębszych (1,5–3 razy) pasów niż w obronie5. tuacji taktycznej, prowadziła obronę pozycyjną na linii opóźniania oraz nacierała, kontratakując na wy- MIEJSCE I ZADANIA KOMPANII branym kierunku w celu opóźnienia natarcia przeciw- Działania opóźniające prowadzi się w obszarze (pa- nika, lub wycofywała się na kolejną linię opóźniania. sie, rejonie) sił przesłaniania, w wyznaczonych pasach lub na kierunkach. Będzie to zwykle pierwszy UGRUPOWANIE etap starcia z przeciwnikiem. W ramach pasa lub kie- Będzie ono podobne jak w obronie pozycyjnej runku opóźniania batalion (kompania) może mieć i umożliwiało wiązanie walką przeciwnika, wykony- przydzielone rejony opóźniania, które wchodzą wanie zwrotów zaczepnych (kontrataków) oraz wyco- w skład pozycji opóźniania brygady6. W rejonach tych fanie się na kolejne rubieże (linie) opóźniania. Aby wyznacza się linie opóźniania: przednią, pośrednie wykonać te czynności, dowódca powinien dyspono- i końcową7. Przednią i końcową ustala przełożony, po- wać odwodem (odwodami), którego może użyć do re- średnie – dowódca prowadzący działania opóźniające alizacji określonych zadań ułatwiających siłom głów- (rys. 1). nym walkę i prowadzenie zamierzonych manewrów.

3 Regulamin działań wojsk…, op.cit., s. 91. 4 Regulamin działań taktycznych pododdziałów wojsk zmechanizowanych i pancernych (batalion – kompania – pluton). DWLąd, Warszawa 2009, s. 63. 5 Regulamin działań wojsk…, op.cit., s. 91. 6 Regulamin działań taktycznych …, op.cit., 2009, s. 63. 7 Regulamin działań taktycznych wojsk zmechanizowanych i pancernych (batalion – kompania). DWLąd, Warszawa 1999, s. 7–1. 8 Z. Ścibiorek: Działania opóźniające. Warszawa 1993, s. 11.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 17 TEMAT NUMERU – OPÓŹNIANIE

Przyjęte przez kompanię ugrupowanie bojowe powania i prowadzenia zostaną uwzględnione określone winno pozwalać na: wymagania, dotyczące: – zadanie przeciwnikowi maksymalnych strat przy – Rozpoznania. Wiąże się ono z możliwościami po- jak najmniejszych stratach własnych; zyskiwania wiarygodnych i terminowych informacji – powstrzymywanie i dezorganizowanie jego natar- o przeciwniku, jego potencjale i zamiarach oraz sła- cia podczas obrony na kolejnych liniach opóźniania; bych i silnych stronach. Na szczeblu kompanii będzie – wykonanie manewru (koncentrowanie wysiłku, to zadanie trudne, gdyż jej dowódca nie dysponuje a także uchylanie się od uderzeń). elementami rozpoznawczymi. Musi zatem polegać na W początkowym okresie opóźniania (na przedniej informacjach otrzymanych od przełożonego oraz po- linii opóźniania) będą je tworzyć plutonowe punkty zyskanych przez własne ubezpieczenia dzięki obser- oporu osłonięte zaporami inżynieryjnymi. Ugrupowa- wacji, a także pochodzących z meldunków podwład- nie będzie zwykle jednorzutowe z odwodem. Jego nych. Są one niezbędne do właściwej oceny sytuacji. szerokość i głębokość będą uzależnione od warunków – Manewru połączonego z oddziaływaniem ognio- terenowych, przewidywanej siły i sposobu prowadze- wym na przeciwnika. Powinien on być właściwie zania natarcia przez przeciwnika oraz od możliwości planowany i wykorzystany, by zapewnić niszczenie bojowych kompanii. W jego skład wejdą pododdziały bojowych wozów piechoty i czołgów zarówno na po- organiczne i przydzielone. dejściach, jak i w czasie walki na poszczególnych li- Podstawowe elementy ugrupowania kompanii to: niach opóźniania. Jest niezbędny podczas wychodze- I rzut, odwód, ubezpieczenia bezpośrednie, punkt do- nia z walki, a ponadto pozwala dozorować luki i osła- wodzenia dowódcy kompanii i elementy logistyczne. niać otwarte skrzydła. Dodatkowe elementy będą tworzone w zależności od – Działań zaczepnych. Dowódca kompanii musi otrzymanego wzmocnienia, terenu, sił przeciwnika wykorzystać każdą dogodną sytuację do atakowania oraz treści zadania. Może to być pododdział artylerii, przeciwnika. Będą to zwykle kontrataki wykonywane przeciwlotniczy czy saperów. odwodem w celu czasowego powstrzymania lub zdez- Struktura działań opóźniających zależy od przyjęte- organizowania natarcia przeciwnika, osłony wyjścia go ugrupowania. Zapisy regulaminowe wskazują, że z walki części własnych sił i zadania mu strat. wpływa na nią także użycie na całej głębokości pro- – Utrzymania swobody działania. Dowódca powi- wadzenia działań sił i środków, które umożliwią sku- nien się starać przewidzieć różne niespodziewane sy- teczne rażenie przeciwnika i dezorganizację jego na- tuacje mogące wystąpić w czasie działań. Musi je tarcia oraz zapewnią warunki do osiągnięcia zakłada- uwzględnić w planie walki, by przyjąć odpowiednie nego celu9. Strukturę tę na szczeblu kompanii ugrupowanie, co zapewni nie tylko jej prowadzenie stanowią: zgodnie z zamiarem, lecz także sprawne zajmowanie – linia ubezpieczeń bezpośrednich; punktów oporu na kolejnych liniach opóźniania. – linie (rubieże) opóźniania – początkowa, pośred- W tym celu musi mieć odwód, którego użyje w zależ- nie i końcowa; ności od sytuacji na polu walki. – linia przekazania odpowiedzialności, wyznaczana – Walki elektronicznej. W tym przypadku dowódca przez przełożonego; może jedynie zachować ciszę radiową do czasu roz- – linie rozgraniczenia między plutonami; poczęcia natarcia przez przeciwnika. – rubieże pozorne, kontrataków i ogniowe (odwo- – Ochrony i obrony. Przedsięwzięcia z tym związa- dów); ne są realizowane w celu uniknięcia zaskoczenia – rejony rozmieszczenia odwodów; przez przeciwnika. Obejmują maskowanie położenia – miejsca rozmieszczenia punktów dowodzenia; własnych sił i środków, zorganizowanie sprawnie – rejony stanowisk ogniowych artylerii, jeśli została działającego ubezpieczenia, prowadzenie działań po- przydzielona; zornych oraz utrzymanie odpowiedniego reżimu – rejony rozmieszczenia urządzeń logistycznych w wykorzystaniu środków łączności. Istotnym ele- kompanii; mentem będzie także zabezpieczenie skrzydeł oraz – drogi manewru, dowozu i ewakuacji; utrzymanie ważnych obiektów decydujących o powo- – rejony rozmieszczenia zapór i niszczeń; dzeniu walki na liniach opóźniania (mosty, ciaśniny – pasy ognia oraz dodatkowe kierunki ognia dla po- terenowe, przeszkody wodne itp.). szczególnych pododdziałów; – Działań pozornych. Ich celem jest wprowadzenie – miejsca ześrodkowania ognia; przeciwnika w błąd co do rzeczywistego ugrupowa- – rejony rozmieszczenia pododdziałów osłony, nia i potencjału bojowego sił prowadzących opóźnia- wsparcia i zabezpieczenia. nie, jak również czasu i sposobu przemieszczenia (wycofania) sił i środków na kolejną rubież (linię) PRZYGOTOWANIE DO WALKI opóźniania czy też wyjścia z walki. Działania opóźniające prowadzone przez kompanię Ważną rolę podczas działań opóźniających będą będą skuteczne wówczas, gdy w czasie ich organizo- odgrywały również takie czynniki, jak:

9 Regulamin działań wojsk…, op.cit., s. 97.

18 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 TEMAT NUMERU – OPÓŹNIANIE

l Teren i jego rzeźba. Pododdział prowadzący te powinien być od 1,5 do 3 razy szerszy i głębszy niż działania powinien efektywnie wykorzystać jego walo- kompanijny punkt oporu w obronie. ry tak, by przeciwnik stracił jak najwięcej czasu na je- Kolejny istotny czynnik, który powinien być brany go opanowanie. Obrońca natomiast będzie mógł wów- pod uwagę przez dowódcę, to potencjał bojowy, czyli czas zadać duże straty siłom przeciwnym. Uwzględnie- liczba posiadanych środków ogniowych i ich możli- nie właściwości terenu będzie rekompensowało zwykle wości. Ta wiedza pozwala dowódcy na zaplanowanie niewielką ilość sił i środków do dyspozycji, a przeszko- działań w taki sposób, by uzyskać oczekiwany efekt dy terenowe połączone z rażeniem ogniowym mogą końcowy, czyli zniechęcić przeciwnika do prowadze- skutecznie powstrzymywać nacierającego przeciwnika. nia natarcia i przejąć inicjatywę. Dlatego też dowódca kompanii, wybierając linie opóź- niania, powinien brać pod uwagę: PLANOWANIE I PRZYGOTOWANIE – przeszkody naturalne i sztuczne łatwe do rozbu- DZIAŁAŃ OPÓŹNIAJĄCYCH dowy, które kanalizowałyby ruch sił przeciwnych Mogłoby się wydawać, że sprowadzają się do posta- i hamowały tempo ich natarcia; wienia rozkazu bojowego oraz przygotowania linii – warunki prowadzenia obserwacji i ognia; opóźniania. Jednak dowódca kompanii ma dużo innych – możliwości maskowania położenia pododdziałów czynności do wykonania, które będą decydować o po- i manewru odejścia na kolejną linię opóźniania; wodzeniu w walce. W swoim zamiarze powinien – możliwość swobodnego wyjścia z walki. uwzględnić wiele czynników, które będą wpływały na l Czas. W czasie działań opóźniających można zrealizowanie zadania, w tym ograniczenia w prowa- wyróżnić dwa zasadnicze okresy: dzeniu walki. Dowódca kompanii planowanie działań – pierwszy: ułatwienia siłom własnym przygotowa- rozpoczyna w chwili otrzymania rozkazu bojowego. nia linii opóźniania do obrony. Obejmuje rozpoznanie Powinien on w ramach pracy myślowej wykonać okre- terenu, wybór stanowisk ogniowych i dróg manewru ślone czynności, które w rezultacie zaowocują posta- oraz budowę przeszkód i zapór inżynieryjnych; wieniem podwładnym zadań, pozwolą przygotować – drugi: prowadzenia działań opóźniających okre- poszczególne linie opóźniania i zorganizować na nich ślonych w zadaniu. system ognia oraz osiągnąć gotowość do realizowania Czas przeznaczony na organizację tych działań do- zadania i sprawnego kierowania walką. Ponadto musi wódca powinien wykorzystać na realizację takich on zrozumieć zamiar przełożonego oraz poznać swoje przedsięwzięć, jak: miejsce w jego ugrupowaniu bojowym i cel planowa- – określenie sił do wykonania zadań na kolejnych nych działań. Służy temu analiza zadania. liniach opóźniania; Po jej zakończeniu ocenia czynniki, które będą – rozpoznanie i wybór linii opóźniania; wpływały na podjęcie decyzji oraz wybiera wariant – ustalenie miejsca na zorganizowanie punktów rozegrania walki, czyli dokonuje oceny sytuacji, opra- oporu na liniach opóźniania; cowuje zamiar i przygotowuje plan działań. – wybór miejsc i przygotowanie w nich przeszkód Bardzo ważne jest właściwe przeprowadzenie reko- oraz zapór; nesansu w terenie. Szczególną uwagę należy zwracać – sporządzenie kalkulacji czasowych dotyczących na wybór poszczególnych linii (rubieży) opóźniania. przemieszczenia oraz rozmieszczenia pododdziałów Uwzględnia się wówczas: w terenie; – warunki prowadzenia obserwacji i ognia na każ- – rozmieszczenie pododdziałów na poszczególnych dej z nich; liniach opóźniania; – pokrycie terenu i możliwości maskowania; – koordynacja działań oraz uzgodnienie współdzia- – przeszkody terenowe naturalne i sztuczne, które łania z sąsiadami; mogą mieć wpływ na sposób prowadzenia natarcia – ustalenie zakresu zadań zabezpieczenia bojowe- przez przeciwnika; go; – usytuowanie poszczególnych linii (rubieży opóź- – określenie sposobu ewakuacji rannych i uszko- niania) oraz łatwość wykonania manewru; dzonego sprzętu oraz uzupełniania amunicji na po- – teren kluczowy (o decydującym znaczeniu); szczególnych liniach opóźniania. – drogi podejścia i wycofania. Ważną rolę w czasie prowadzenia działań opóźnia- Oceniając przeciwnika, dowódca powinien odpo- jących odgrywa przestrzeń. Jest to jeden z podstawo- wiedzieć sobie na wiele pytań, dotyczących przede wych czynników decydujących o ich powodzeniu. Re- wszystkim: jon sił przesłaniania wyznaczony batalionowi czy też – aktualnego położenia jego sił (gdzie się w danej kompanii musi mieć taką głębokość i szerokość, by chwili znajdują); pododdział mógł przyjąć odpowiednie ugrupowanie – ich składu i potencjału bojowego; bojowe. Poza tym powinien umożliwiać wykonywa- – prawdopodobieństwa uderzenia bronią precy- nie kontrataków oraz sprawne wycofanie się na kolej- zyjną; ne linie opóźniania, a także odpowiednie rozmiesz- – możliwości oddziaływania ogniowego w bezpo- czenie odwodów. Z tego też względu rejon przezna- średniej styczności oraz użycia środków wspierają- czony dla kompanii do prowadzenia tych działań cych;

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 19 TEMAT NUMERU – OPÓŹNIANIE

– doświadczenia bojowego i morale jego żołnierzy; nie stanowiły one niepotrzebnego (dodatkowego) za- – prawdopodobnych sposobów natarcia; grożenia; – umiejscowienia poszczególnych elementów jego – sposób zabezpieczenia skrzydeł; ugrupowania bojowego oraz obiektów przewidzia- – głębokość ugrupowania i możliwość rozwinięcia nych do rażenia w pierwszej kolejności. sił; Właściwa ocena przeciwnika w połączeniu z wa- – formę rozpoznania działań przeciwnika; runkami terenowymi pozwoli dowódcy na uzyskanie – możliwość zabezpieczenia logistycznego; odpowiedzi, jak przeciwnik może prowadzić natarcie, – konieczność ochrony i osłony przed środkami na- oraz opracowanie na tej podstawie prawdopodobnego padu powietrznego; wariantu wykorzystania posiadanych sił i środków. – elementy koordynacji działań. Wiedza ta jest niezbędna do stworzenia planu walki. Konieczne jest także dokonanie oceny własnych sił, ORGANIZACJA I PROWADZENIE czyli analiza: Przygotowanie działań opóźniających, zwłaszcza – stopnia gotowości bojowej podległych elemen- rozbudowa poszczególnych linii (rubieży) opóźniania, tów; odbywa się podobnie jak w obronie. Linie te powinny – ukompletowania, stanu morale i poziomu wy- być tak ustalone, by maksymalnie wykorzystać natural- szkolenia; ne i sztuczne przeszkody terenowe do powstrzymywa- – posiadanego uzbrojenia i wyposażenia; nia, blokowania i ukierunkowywania natarcia przeciw- – zakresu i rodzaju wsparcia bojowego (co, kiedy nika. Odległość między nimi musi umożliwiać prowa- i w jaki sposób może zostać wykonane na korzyść dzenie walki oraz ułatwiać oderwanie się od walczącej kompanii); przeciwnika i przemieszczanie na kolejne linie (rubieże – zabezpieczenia logistycznego; opóźniania). Dokładne ich określenie nie jest możliwe, – możliwości prowadzenia rozpoznania na potrzeby ponieważ będzie uzależnione od warunków tereno- wykonywanego zadania; wych, liczby i rodzaju przeszkód kanalizujących ruch, – wsparcia przez inne siły (sąsiedzi, sojusznicy, potencjału pododdziałów, czasu przeznaczonego na środki miejscowe); opóźnianie oraz oczekiwanego efektu końcowego. – wyszkolenia i doświadczenia podległych dowód- Nie powinno się wyznaczać zbyt dużo linii opóźnia- ców. nia, gdyż ich nadmierne zagęszczenie utrudnia walkę, Dzięki niej dowódca jest w stanie opracować i oce- zwłaszcza przeprowadzenie manewru, co może skutko- nić warianty działania wojsk własnych, dokonać wy- wać niewykonaniem zadania. boru jednego z nich i na jego podstawie przygotować Przednia linia opóźniania jest zazwyczaj rozbudowa- zamiar walki. Podejmując decyzję (zamiar), musi na pod względem inżynieryjnym oraz osłonięta zapo- uwzględnić: rami i zorganizowanymi ubezpieczeniami bezpośredni- – czas opóźniania określony przez przełożonego; mi. Pozostałe są rozbudowywane w miarę możliwości. – zadania podległych i podporządkowanych podod- Działania opóźniające w zależności od składu i moż- działów; liwości bojowych przeciwnika, wojsk własnych i wa- – podział działań na etapy (zakończenie jednego runków terenowych są prowadzone metodą: ciągłą, będzie warunkowało rozpoczęcie kolejnego); przemienną (przekraczania) oraz mieszaną (kombino- – teren, zwłaszcza przeszkody na nim, które w po- waną)10. łączeniu z ogniem i zbudowanymi zaporami inżynie- Opóźnianie ciągłe polega na walce z nacierającym ryjnymi pozwolą na kanalizowanie ruchu przeciwni- przeciwnikiem na całej szerokości przydzielonego re- ka; jonu metodą obsadzania kolejnych linii (rubieży) opóź- – zakres, miejsce i sposób rozbudowy inżynieryj- niania tymi samymi pododdziałami, które jednocześnie nej; odpierają ataki i wychodzą z walki, przemieszczając – przygotowanie i wykonanie niszczeń w polach się na kolejne linie opóźniania, gdzie organizują obro- minowych oraz kierowanie tymi czynnościami. Istot- nę. Pododdziały wychodzą z walki pod ogniem prze- ne jest, by były one skoordynowane z manewrem oraz ciwnika. Jednocześnie muszą uzupełniać środki mate- ogniem. Wcześniejsze dokonanie niszczeń nie może riałowe i odtwarzać zdolność bojową. Jest to metoda utrudniać przemieszczania się wojsk własnych; trudna do stosowania, wymaga bowiem dużej precyzji – możliwości kierowania ogniem i wykonania ma- w koordynacji działań (rys. 2). newru; Opóźnianie przemienne to stopniowa walka z prze- – wsparcie ogniowe przez przełożonego na jego ko- ciwnikiem. Niezbędne jest zorganizowanie co najmniej rzyść w celu zadania przeciwnikowi strat w bezpo- dwu linii (rubieży, pozycji) opóźniania oraz dwurzuto- średniej walce na liniach (rubieżach) opóźniania; wego ugrupowania. Charakterystyczne dla niej jest to, – luki w ugrupowaniu i sposób ich osłony. Powi- że w czasie, gdy część pododdziałów powstrzymuje nien mieć świadomość ich istnienia, a sposób ich mo- natarcie, inne przygotowują obronę na kolejnej linii nitorowania i osłony musi być tak zaplanowany, aby (rubieży, pozycji). Pododdziały przygotowujące obro-

10 Regulamin działań taktycznych…, 2009, op.cit., s. 74.

20 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 TEMAT NUMERU – OPÓŹNIANIE

RYS. 2. PROWADZENIE OPÓŹNIANIA METODĄ CIĄGŁĄ (WARIANT)

PL STOP PL SKOK 2 PL SKOK 1 PL START RYS. 3. PROWADZENIE OPÓŹNIANIA METODĄ PRZEMIENNĄ (WARIANT)

PL STOP PL START Opracowanie własne (2).

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 21 TEMAT NUMERU – OPÓŹNIANIE

RYS. 4. PROWADZENIE OPÓŹNIANIA METODĄ MIESZANĄ (KOMBINOWANĄ) (WARIANT)

Opracowanie własne. PL STOP PL START

nę w głębi nie znajdują się pod bezpośrednim oddziały- w głębi jego ugrupowania. Kompania nie ma takich waniem przeciwnika i dzięki temu mają lepsze warun- możliwości, toteż będzie zwalczać jego siły wzdłuż ki do zorganizowania walki na kolejnej linii. Ponadto prawdopodobnych dróg podejścia, atakując je od czoła podczas wychodzenia z walki mogą wzajemnie się i ze skrzydeł. wspierać i osłaniać manewr (rys. 3). Walka rozpoczyna się wówczas, gdy elementy roz- Opóźnianie mieszane (kombinowane) – to połączenie poznawcze lub ubezpieczenia strony przeciwnej poja- dwóch poprzednich metod. Polega na stosowaniu na wią się w zasięgu ognia środków ogniowych podod- jednym z kierunków metody przemiennej, na innym – działu. Kompania powinna zwalczać podchodzącego ciągłej. W zależności od przewidywanego kierunku przeciwnika możliwie jak najdalej, czyli już na dro- działań oraz warunków terenowych umożliwia ona wy- gach podejścia. Jako pierwsze przystąpią do działania korzystanie w sposób najbardziej racjonalny posiada- ubezpieczenia bezpośrednie, których celem będzie roz- nych sił i środków. Ponadto pozwala w pełni wyzyskać poznanie przeciwnika i zmuszenie go do rozwinięcia specyfikę środowiska walki oraz uwzględnia charakter się w ugrupowanie przedbojowe. Po wycofaniu ubez- działań przeciwnika i potencjał wojsk własnych (rys. 4). pieczeń do walki włączają się stopniowo siły broniące Opóźnianie zaczyna się zwykle na linii (rubieży) przedniej linii opóźniania. Ich celem jest powstrzyma- określonej w zadaniu jako przednia i prowadzi w kie- nie natarcia i niedopuszczenie do pokonania z marszu runku wstecznym aż do rubieży, na której odpowie- przez przeciwnika bronionej rubieży. W miarę zbliża- dzialność za prowadzenie walki z przeciwnikiem jest nia się jego sił powinna narastać siła ognia, czyli nale- przekazywana innym pododdziałom, lub do linii, gdzie ży włączać do walki coraz więcej środków ogniowych, zmienia się rodzaj prowadzonych działań, czyli do co w połączeniu z zaporami inżynieryjnymi oraz ak- przedniego skraju obrony. tywnym wykorzystaniem posiadanych sił powinno Pododdziały uczestniczące w opóźnianiu będą nie utwierdzić go w przekonaniu, że napotkał główną po- tylko walczyć na liniach (rubieżach) opóźniania, lecz zycję obrony i do jej pokonania będzie musiał zaanga- w miarę możliwości także atakować przeciwnika żować swoje zasadnicze siły, a natarcie powinno być

22 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 TEMAT NUMERU – OPÓŹNIANIE

odpowiednio przygotowane i zabezpieczone. Oprócz o tym, by tego manewru nie wykonać zbyt wcześnie, oddziaływania ogniowego skuteczne w powstrzymy- gdyż wtedy nie zostanie utrzymana ciągłość prowadze- waniu jego natarcia mogą być zasadzki ogniowe. nia opóźniania. Z kolei zbyt późne zerwanie kontaktu Broniąc przedniej linii (rubieży opóźniania), trzeba z przeciwnikiem może skutkować rozbiciem podod- nieustannie prowadzić obserwację przeciwnika i być działu lub poniesieniem niepotrzebnych strat albo do- w gotowości do reakcji na jego działanie. Podejmowa- prowadzić do jego okrążenia. ne przez niego próby wyjścia na skrzydła czy włama- Bardzo ważny dla dowódcy w czasie walki będzie nia w ugrupowanie powinny być powstrzymywane nieustanny dopływ aktualnych informacji o przeciwni- ogniem i kontratakami na jego skrzydła. Będzie to ku i położeniu własnych pododdziałów. Istotne będzie opłacalne, gdy część jego sił będzie oddzielona od sił także wykorzystanie odwodu, który powinien zapewnić głównych lub przedzielona przeszkodą terenową. Waż- swobodę działania. ne jest przy tym, by w tym okresie walki każdą, nawet najmniejszą przewagę – czy to stworzoną przez warun- WYJŚCIE Z WALKI ki terenowe, czy też uzyskaną dzięki położeniu podod- Wycofanie się pododdziału z rejonu opóźniania i wej- działów – skutecznie spożytkować do blokowania i po- ście we własne ugrupowanie jest chyba najtrudniejszym wstrzymywania uderzeń przeciwnika. Warto podkre- etapem działań opóźniających. Wycofujące się z linii ślić, że zwykle w rejonie działań opóźniających będą opóźniania pododdziały muszą zerwać kontakt z prze- się znajdować różnego rodzaju przeszkody naturalne ciwnikiem i wejść w sposób zorganizowany w ugrupo- i sztuczne. Aby uniemożliwić przeciwnikowi ich wy- wanie wojsk własnych. Bardzo ważne jest wówczas wykorzystanie, należy je utrzymywać aż do osiągnięcia branie właściwego momentu oderwania się od przeciw- zakładanego celu w tym okresie walki. Jednak dowód- nika. Najlepiej to zrobić wtedy, gdy jest on rozproszony, ca musi pamiętać o tym, by nie angażować do tego zbyt rozwija swoje siły i nie jest zdolny do natychmiastowe- dużych sił oraz mieć możliwość osłony pododdziałów go przejścia do pościgu, a jego odwody są na tyle odda- wychodzących z walki i przemieszczających się na ko- lone od sił głównych, że nie będą w stanie natychmiast lejną linię opóźniania. włączyć się do działań. Wyjście z walki będzie się od- Pododdziały broniące się na danej linii opuszczają bywało pod osłoną wydzielonych sił przełożonego, pod- zajmowany rejon (punkty oporu), gdy dalsza walka oddziałów osłonowych oraz kontrataków na skrzydła grozi ich rozbiciem lub okrążeniem. Przechodzą wów- przeciwnika. Podczas tego manewru będą zazwyczaj czas na kolejną linię opóźniania za zgodą lub na rozkaz stosowane zasłony dymne maskujące moment odejścia dowódcy. Czas prowadzenia działań i przejścia powin- oraz kierunek przemieszczania się pododdziałów. ny być zgodne z planem opóźniania (walki). Jest to ma- Jednak wejście we własne ugrupowanie nie jest newr trudny do wykonania przez prowadzącego opóź- przedsięwzięciem prostym. Musi być wcześniej przy- nianie, ponieważ przystępuje się do niego pod ogniem gotowane i skoordynowane z działaniem pododdziałów przeciwnika i w czasie pojedynków ogniowych. Powi- broniących przedniego skraju obrony. Dowódca bronią- nien zatem być odpowiednio wcześnie wykonany cy się oraz prowadzący opóźnianie powinni ustalić ele- i osłaniany przez część sił. Przeciwnik musi być po- menty koordynacyjne, czyli określić: wstrzymywany ogniem pododdziałów osłonowych, – linię przejęcia odpowiedzialności przez pododdzia- kontratakami czy też zasadzkami. Stosuje się w tym ce- ły będące w obronie (Handover Line – HL), którą wy- lu także pułapki minowe (grupy min). Należy zwrócić znacza przełożony; uwagę na to, by w czasie odrywania się od przeciwnika – drogi, po których będą się przemieszczały podod- nie dopuścić do sytuacji, w której część sił broniących działy wychodzące z walki; linii (rubieży) opóźniania zostanie odcięta od sił głów- – czas i miejsce wyjścia pododdziałów z walki oraz nych. Poza tym nie powinno się angażować zbyt du- sposób ich osłony; żych sił do osłony manewru odejścia. – miejsce przejść we własnych zaporach inżynieryj- Kompania wykonuje manewr przejścia na kolejną li- nych i ich oznakowanie; nię (rubież) opóźniania w sposób skryty, pod osłoną – punkty kontaktowe (spotkania) z przewodnikami ognia przełożonego i wydzielonych pododdziałów, po mającymi wprowadzić pododdziały we własne ugrupo- wcześniej rozpoznanych i oznakowanych drogach oraz wanie; na przełaj, umiejętnie wykorzystując naturalne właści- – hasła i sygnały rozpoznawcze; wości terenu (zasłony, ukrycia), a także w miarę możli- – elementy kontroli ruchu na drogach marszu wości stosując maskowanie (np. dymami). Pododdzia- w ugrupowaniu wojsk własnych; ły, które oderwały się od przeciwnika i wyszły z walki, – rejon ześrodkowania po wyjściu z walki. organizują obronę na kolejnej rubieży lub przechodzą Po wyjściu z walki pododdziały są kierowane do re- do odwodu. Na dotychczas bronionej linii pozostają jonów ześrodkowania, gdzie przystępuje się do odtwo- niewielkie siły, które osłaniają wyjście z walki sił głów- rzenia ich zdolności bojowej. Jeśli jednak następstwem nych. Mogą także zabezpieczać organizowanie obrony opóźniania będzie obrona, konieczne będzie wcześniej- na kolejnej linii. Wychodzą one z walki na rozkaz prze- sze rozmieszczenie części sił pododdziałów prowadzą- łożonego pod osłoną sił głównych, które zajęły już ko- cych opóźnianie na przednim skraju obrony aż do linii lejną rubież. Dowódca powinien jednak pamiętać przejęcia odpowiedzialności. n

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 23 TEMAT NUMERU – OPÓŹNIANIE Wycofanie kompanii w trakcie opóźniania

UMIEJĘTNE WYCOFYWANIE SIĘ I ZAJMOWANIE KOLEJNYCH RUBIEŻY MA DECYDUJĄCY WPŁYW NA WŁAŚCIWE OSIĄGANIE CELÓW DZIAŁAŃ OPÓŹNIAJĄCYCH.

ppłk dr Czesław Dąbrowski rowadzenie walki przez kompanię w ramach tego swoje siły, by wyjść na tyły pododdziałów broniących Prodzaju działań stanowi poważne wyzwanie dla określonych obiektów. Będzie blokował plutony dowódcy oraz żołnierzy. Znacznie szerszy niż w obro- i kompanie w punktach oporu na kolejnych liniach nie rejon odpowiedzialności batalionu istotnie wpły- opóźniania oraz starał się uniemożliwić im zorganizowa na formę prowadzonej przez nią walki. Kompania wane wycofanie. Ogień artylerii przeciwnika może zatem będzie odpowiadała za kierunek opóźniania, wtedy zadać im poważne straty i nie pozwolić na dal- którego szerokość może wynosić nawet kilka kilome- szą walkę. Nie należy zatem dopuścić do sytuacji, Autor jest kierownikiem trów. w której przeciwnik zmusi nasze pododdziały do Zespołu Symulacji W takich warunkach przeciwnik może dysponować przewlekłego jej prowadzenia. Taktycznych Instytutu nawet sześciokrotną przewagą w pododdziałach ogól- Przygotowanie do działań na kierunku opóźniania Dowodzenia Wyższej nowojskowych, ponadto jego działanie będzie wspar- przez dowódcę kompanii ma decydujące znaczenie Szkoły Oficerskiej Wojsk te ogniem artylerii i lotnictwa, którego nasze kompa- dla osiągnięcia celu spodziewanej walki. Na podsta- Lądowych. nie mogą być pozbawione. Mając znaczną przewagę, wie analizy terenu i mapy dowódca kompanii powi- będzie się starał rozciąć ugrupowanie pododdziałów nien zidentyfikować potencjalne kierunki działania I rzutu, a także wyjść na jego skrzydła i tyły, unie- przeciwnika oraz obiekty jego ataku (rys. 1). Ocena możliwiając skuteczne działanie. Dzięki uzyskanym terenu powinna pozwolić mu na dokładne zdefiniowa- z różnych źródeł informacjom szybko się zorientuje, nie kluczowych punktów do prowadzenia opóźniania, jakie jest położenie początkowe naszych pododdzia- zwłaszcza miejsc, które będą kanalizowały natarcie łów i ich skład. sił przeciwnych. Już na tym etapie planowania do- wódca musi rozważyć, które drogi są najdogodniejsze PLANOWANIE DZIAŁAŃ do przejścia na kolejne linie opóźniania i które należy Dowódca kompanii musi zatem skupić wysiłek na zablokować, ponieważ mogą być wykorzystane przez najbardziej prawdopodobnych kierunkach natarcia przeciwnika, by obejść punkty oporu plutonów wal- przeciwnika. Nie uniknie się, niestety, występowania czących na linii opóźniania. Niezbędne jest też bardzo dogodnych do obejścia nieobsadzonych odcinków te- dokładne przeanalizowanie możliwości obserwacji renu. W miarę możliwości teren taki należy dozoro- i prowadzenia ognia z potencjalnych punktów oporu wać, organizując patrole, posterunki obserwacyjne na kolejnych liniach opóźniania. i zasadzki. Luki te będą rzutowały na sposób działania Ocena terenu pozwala dowódcy kompanii na reali- pododdziałów. Można przypuszczać, że przeciwnik zację kolejnych czynności etapu oceny sytuacji. Okre- będzie się starał je wykorzystać, wprowadzając w nie ślając przeciwnika, musi rozważyć jego ugrupowa-

24 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 TEMAT NUMERU – OPÓŹNIANIE

RYS. 1. ELEMENTY OCENY TERENU ISTOTNE Wycofanie kompanii DLA PROWADZENIA DZIAŁAŃ OPÓŹNIAJĄCYCH w trakcie opóźniania Kierunki podejścia sił przeciwnika Potencjalne osie natarcia przeciwnika

Prawdopodobne obiekty do opanowania przez przeciwnika

Punkty kluczowe do prowadzenia opóźniania

Potencjalne drogi manewru

Możliwość obserwacji i prowadzenia ognia z potencjalnych punktów oporu plutonu Opracowanie własne.

nie i sposób działania. Istotne jest zwłaszcza rozpa- oporu i zajęcie kolejnych wiąże się ze znacznym ry- trzenie, jak będzie on reagował w razie napotkania zykiem. Łatwiejsze będzie bowiem zlokalizowanie naszych punków oporu, oraz ustalenie ewentualnego plutonów, tym samym będą one w większym stopniu kierunku manewru jego pododdziałów w celu ich narażone na zniszczenie. Gdy przełożony wyda zgo- obejścia. Wyciągnięte wnioski pozwolą dowódcy dę na przejście na kolejne linie opóźniania, dowódca kompanii określić optymalny sposób jej działania kompanii musi przystąpić do działania według usta- w trakcie walki na kolejnych liniach opóźniania. Na lonego planu, w którym uwzględni rozwój sytuacji tej podstawie ustala on najdogodniejsze miejsca roz- na polu walki (rys. 2). mieszczenia pododdziałów na liniach opóźniania. Wycofanie w warunkach ograniczonej widoczno- Ma to na celu nie tylko umożliwienie skutecznego ści jest łatwiejsze. Można w tym celu stosować także zwalczania podchodzących sił przeciwnika i ich za- zasłony dymne. Korzystniejsze jest użycie granatów trzymanie, lecz również ułatwienie skrytego opusz- i świec dymnych, ponieważ pociski dymne, które czenia zajętych punktów oporu. znajdują się wyrzutniach pojazdów, mogą być po- Trzeba jednak pamiętać, że walka z przeciwni- trzebne w razie bezpośredniego zagrożenia, na przy- kiem oraz manewr w celu wycofania na kolejne linie kład do osłony przed niespodziewanym atakiem powinny być wielowariantowe, ponieważ to działa- przeciwnika, konieczności ewakuacji żołnierzy lub nie przeciwnika będzie determinowało, który z nich sprzętu czy usunięcia uszkodzenia w pojeździe. Wte- zostanie zastosowany. Planując walkę, dowódca mu- dy może nie być czasu na ich ponowne załadowanie. si również brać pod uwagę konieczność opuszczenia Zasłonę dymną można także wykorzystać do zasko- zajmowanych punktów oporu bez walki, gdy prze- czenia przeciwnika lub zmylenia go co do kierunku ciwnik wedrze się w ugrupowanie sąsiednich kom- wycofania oraz zmuszenia do skupienia na tym kie- panii i realna stanie się groźba okrążenia. Nawet runku jego uwagi. w tak niekorzystnej sytuacji dowódca nie powinien rezygnować z blokowania przeciwnika zaporami in- FAZY WYCOFANIA żynieryjnymi oraz zwalczania jego czołgów i bojo- W czasie wykonywania tego manewru należy wych wozów piechoty z dogodnych rubieży. mieć świadomość, że wzajemne wsparcie podod- Decydujący dla powodzenia walki w ramach opóź- działów kompanii będzie ograniczone ze względu na niania jest moment wycofania na kolejną rubież. Za- odległości między plutonami oraz przeszkody tereno- planowanie tego manewru jest bardzo ważne, ponie- we, które zmniejszą skuteczność obserwacji i prowa- waż opuszczenie przygotowanych wcześniej punktów dzonego ognia. Znaczenia nabierze wówczas sprawne

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 25 TEMAT NUMERU – OPÓŹNIANIE

RYS. 2. FRAGMENT MAPY ROBOCZEJ DOWÓDCY KOMPANII Z PLANEM DZIAŁAŃ OPÓŹNIAJĄCYCH

RYS. 3. FAZA I WYCOFANIA – EWAKUACJA RANNYCH ORAZ ZBĘDNEGO

UZBROJENIA 1 km I SPRZĘTU Opracowanie własne (2). 26 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 TEMAT NUMERU – OPÓŹNIANIE

przemieszczenie poszczególnych par wozów plutonu Przechodzenie do tego etapu walki samowolnie jest na kolejną linię opóźniania, połączone z zasadzkami niedopuszczalne. przygotowanymi na kierunku natarcia przeciwnika. W pierwszej fazie dowódca kompanii musi zorgani- Na skuteczność wycofania wpływa także umiejęt- zować, na podstawie otrzymanych meldunków, ewa- ność unikania ognia artylerii przeciwnika, który może kuację z punktów oporu rannych żołnierzy (rys. 3). spowodować znaczne straty w pododdziale bronią- Do tego zadania najlepiej wykorzystać element bata- cym się na doraźnie zajętej rubieży lub podczas ma- lionowego zespołu ewakuacji medycznej (ZEM). newru na kolejną linię. Wskazane jest, aby walkę Trzeba jednak pamiętać, że nie zawsze kompania dys- obronną prowadzić na pośredniej rubieży tylko do ponuje wyspecjalizowanym pojazdem wraz z ratowni- czasu rozpoczęcia przez przeciwnika wprowadzania kami, dlatego też należy przewidzieć użycie własnych odwodów i manewrowania nimi w wykryte luki. Gdy elementów, na przykład wozu zabezpieczenia tech- to nastąpi, plutony kompanii powinny być w trakcie nicznego (WZT) z grupy ewakuacyjnej, do przewie- wycofania po to, by ogień artylerii przeciwnika trafił zienia rannych i oddania ich pod opiekę ZEM. Lżej w „próżnię”. rannych dowódca kompanii powinien nakazać ewaku- Ważne dla skuteczności wycofania jest stosowanie ować pojazdami plutonu, z którego pochodzi żołnierz. niszczeń i zapór inżynieryjnych, w tym również po- Znaczne trudności może stwarzać ewakuacja zornych. Ustawione w miejscach kanalizujących uszkodzonych pojazdów ze względu na duże odległo- ruch istotnie zmniejszają tempo natarcia, zmuszają ści oraz brak wystarczającej liczby ciągników ewaku- przeciwnika do poszukiwania alternatywnych dróg acyjnych. Najkorzystniejszym rozwiązaniem w tej sy- oraz angażują pododdziały w usuwanie przeszkód. tuacji będzie uzyskanie wsparcia z kompanii logi- Należy dążyć, aby postawione zapory wykorzysty- stycznej, ponieważ użycie do tego celu własnej grupy wać do dodatkowego zadawania strat przeciwnikowi ewakuacyjnej pozbawi kompanię pomocy w czasie w trakcie ich rozpoznawania i usuwania. Uzyskamy dalszej walki. w ten sposób czas na oderwanie się od niego i przy- W fazie II, po ewakuacji rannych, zbędnego uzbro- gotowanie do walki na kolejnej rubieży. Na drodze jenia i sprzętu, należy przede wszystkim nakazać wycofania należy stosować kombinację pozornych przesunięcie kompanijnego punktu zaopatrzenia (kpz) i rzeczywistych zapór inżynieryjnych połączonych do wybranego wcześniej miejsca na drugiej (kolejnej) z zasadzkami. Przeciwnika trzeba zmusić do bardzo linii opóźniania. Następnie trzeba stworzyć warunki, ostrożnego, a tym samym czasochłonnego działania. które umożliwią zorganizowane oderwanie się od sił W sprzyjających okolicznościach dowódca kompa- przeciwnika. W tym celu dowódca kompanii nakazu- nii, aby wycofać siły główne, może wykonać kontr- je dowódcom plutonów rozpoczęcie przygotowań do atak lub zapozorować takie działanie, zajmując ru- opuszczenia zajmowanych punktów oporu (rys. 4). bież ogniową, z której zada przeciwnikowi straty i się Dowódcy plutonów na rozkaz o przygotowaniu wyco- wycofa. fania wysyłają część swoich sił do zorganizowania za- Sukces w wycofywaniu się na kolejne rubieże zale- sadzek, ustawienia grup min oraz wykonania zawał ży też od wsparcia ogniem artylerii, który może sku- i niszczeń zgodnie z planem walki. Sposobią się także tecznie zwalczać podchodzącego przeciwnika, ma- do maskowania dymem. skować manewr lub powstrzymywać natarcie dzięki Plan dowódcy kompanii nie musi zakładać wycofa- ustawianym narzutowym polom minowym. Jednak nia wszystkich plutonów jednocześnie, dlatego też jeśli rejony działań opóźniających są bardzo szerokie, gotowość do wykonania tego manewru może być a działania te mają dużą dynamikę, może to być osiągnięta w różnym czasie. Po jej osiągnięciu roz- utrudnione. Należy to wziąć pod uwagę. poczyna się zorganizowane wycofywanie sił głów- Wycofanie z zajmowanej linii opóźniania odbywa nych – zgodnie z opracowanym planem. Plutony się wyłącznie na polecenie przełożonego lub za jego mogą się wycofywać jednocześnie lub kolejno, bio- zgodą. Będzie ono przebiegało zgodnie z określony- rąc pod uwagę działanie przeciwnika oraz możliwości mi w regulaminie fazami, takimi jak: wsparcia przez własne siły. – ewakuacja rannych oraz zbędnego uzbrojenia Wycofanie sił głównych będzie się odbywać pod i sprzętu; osłoną pododdziałów ubezpieczenia, które są w go- – zabezpieczenie wyjścia z walki (przesunięcie ele- towości do powstrzymania ataku przeciwnika, nawet mentów wsparcia i zabezpieczenia z wykorzystaniem gdyby udało się opuścić punkty oporu bez walki terenu, stosowanie zasadzek, ustawianie zapór inży- (rys. 5). nieryjnych i zasłon dymnych, wykonywanie nisz- Gdy siły główne się wycofają, rozpoczyna się ostat- czeń), stwarzając warunki umożliwiające zorganizo- nia faza – wycofywanie sił je ubezpieczających. Może wane oderwanie się od przeciwnika; ona być realizowana etapami, ponieważ plutony mogą – wycofanie sił głównych; zajmować kolejne rubieże, z których będą powstrzy- – wycofanie ubezpieczeń1. mywały przeciwnika prowadzącego pościg (rys. 6).

1 Regulamin działań taktycznych pododdziałów wojsk pancernych i zmechanizowanych (pluton – kompania – batalion). Warszawa 2009, s. 102.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 27 TEMAT NUMERU – OPÓŹNIANIE

RYS. 4. FAZA II – STWORZENIE WARUNKÓW UMOŻLIWIAJĄCYCH ZORGANIZOWANE ODERWANIE SIĘ OD PRZECIWNIKA

1 km

RYS. 5. FAZA III – WYCOFANIE SIŁ GŁÓWNYCH

Opracowanie własne (2). 28 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 TEMAT NUMERU – OPÓŹNIANIE

RYS. 6. FAZA IV – WYCOFANIE UBEZPIECZEŃ

1 km

Opracowanie własne.

Po zajęciu przez siły główne punktów oporu na nowej – luki między punktami oporu na kolejnych rubie- linii opóźniania pododdziały ubezpieczenia zajmą sta- żach trzeba zabezpieczać patrolami i w miarę możli- nowiska oporu. wości zaporami inżynieryjnymi; Zajęcie kolejnej linii opóźniania stanowi zarazem – powinno się dążyć do ciągłego stwarzania prze- początek przygotowania następnego wycofania na no- ciwnikowi zagrożenia, ograniczając swobodę jego wą rubież. Uwzględniając znaczną ruchliwość i dłu- działania, organizując zasadzki, nękając ogniem gotrwałość prowadzonych działań opóźniających, na- itp.; leży podkreślić znaczenie kreatywności i inicjatywy, – podczas wycofywania należy kreatywnie stoso- które muszą przejawiać dowódcy pododdziałów. Za- wać środki dymne nie tylko do maskowania, lecz tak- decydują one bowiem o skuteczności wycofania na że i do mylenia przeciwnika; kolejne rubieże z ograniczonymi stratami. – pododdział musi być w ciągłej gotowości do wycofania się na inną rubież w celu powstrzymania ISTOTA przeciwnika włamującego się przez luki w ugrupo- Zaprezentowane rozważania pozwalają na wycią- waniu; gnięcie następujących wniosków: – w trakcie wycofania należy wykorzystywać – decydujące znaczenie ma właściwa ocena terenu wsparcie artylerii w celu ograniczenia możliwości od- pod względem możliwości wycofania kompanii na działywania przeciwnika; kolejne linie jako istotny element działań opóźniają- – trzeba dążyć do zaskoczenia przeciwnika, zmie- cych; niając kierunek działania i wciągając go w teren nie- – w czasie wycofania należy wykonywać niszczenia dogodny do podjęcia natarcia; i zapory inżynieryjne, co pozwoli zyskać na czasie – nie można być schematycznym w sposobach zaj- i oderwać się od przeciwnika; mowania kolejnych linii opóźniania. n

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 29 TEMAT NUMERU – OPÓŹNIANIE Opóźnianie prowadzone przez pluton

W DOKUMENTACH NORMATYWNYCH DZIAŁANIA OPÓŹNIAJĄCE, RAZEM Z NATARCIEM ORAZ OBRONĄ, SĄ ZALICZANE DO TAK ZWANYCH DZIAŁAŃ PODSTAWOWYCH, CO PODKREŚLA ICH ZNACZENIE ORAZ WAŻNĄ ROLĘ W WALCE.

mjr Marcin Nawrot, kpt. Robert Nowak

bowiązujące regulaminy i inne publikacje pomi- zmniejszenia potencjału bojowego przeciwnika, zy- Ojają fakt, że działania opóźniające były definio- skania na czasie oraz stworzenia sprzyjających warun- wane jako forma odwrotu1 lub wycofania (obecnie są ków do ostatecznego jego zatrzymania. Z definicji tej, etapem pośrednim) i wiążą się z ruchem wojsk do ty- jak również z zapisów Regulaminu działań wojsk lą- łu. W różnego rodzaju opracowaniach dotyczących dowych, można wnioskować, że działania te mogą problematyki opóźniania nie uwzględnia się również stanowić pierwszy etap obrony. bardzo złego wpływu tego typu działań na psychikę Czym więc różnią się od obrony? Na podstawie Marcin Nawrot jest i morale żołnierzy, którzy przecież wycofują się i od- analizy dokonanej przez płk. prof. dr. hab. Zbigniewa zastępcą szefa Wydziału dają teren pod naporem przeciwnika. Obojętnie, czy Ścibiorka można wnioskować, że różnią się one od in- Dydaktycznego będziemy się starać przemilczeć lub zamieniać na innych rodzajów działań specyfiką planowania, organi- w Centrum Szkolenia ne zwroty słowa „odwrót” lub „wycofanie”, bezspor- zowania i prowadzenia. Zasadnicza jednak ich od- Wojsk Lądowych. ne jest to, że w działaniach opóźniających oddajemy mienność polega na: w sposób zorganizowany własny teren w dążeniu do – unikaniu rozstrzygających starć; przejęcia inicjatywy taktycznej dzięki zyskaniu na – powstrzymywaniu nacierającego na określony czasie2. czas na poszczególnych rubieżach, na których jest organizowana obrona; ODMIENNOŚĆ – rozmieszczaniu większości środków ogniowych Zgodnie z definicją działań opóźniających, zawartą na przednim skraju; w Regulaminie działań taktycznych pododdziałów – wykonywaniu kontrataków na ogół mniejszymi wojsk pancernych i zmechanizowanych, są one jed- siłami z zaskoczenia, głównie w celu oderwania się nym z podstawowych rodzajów walki, obejmującym wojsk własnych od przeciwnika i przejścia na kolejną Robert Nowak jest wiele kolejnych starć o charakterze obronnym i za- pozycję opóźniania; wykładowcą Cyklu czepnym, przy powszechnie stosowanym manewrze – przydzielaniu wojskom szerszych pasów działa- Taktyki Wydziału siłami, środkami i ogniem prowadzonym w celu nia3. Dydaktycznego w Centrum Szkolenia Wojsk Lądowych. 1 (…) działania opóźniające stanowią najbardziej aktywną formę odwrotu (…). Leksykon wiedzy wojskowej, Warszawa 1979, s. 103. 2 Regulamin działań wojsk lądowych. DWLąd, sygn. wewn. 115/2008, s. 91. 3 Z. Ścibiorek: Działania opóźniające. AON, sygn. wewn. 4717/95, s. 12.

30 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 TEMAT NUMERU – OPÓŹNIANIE DANIEL CHOJAK/CGDP DANIEL

+ DZIAŁANIA OPÓŹNIAJĄCE TO BARDZO CIĘŻKIE I MĘCZĄCE WALKI ZARÓWNO POD WZGLĘDEM FIZYCZNYM, JAK I PSYCHICZNYM, ZMUSZAJĄCE ŻOŁNIERZY DO DUŻEGO WYSIŁKU W KRÓTKICH ODSTĘPACH CZASU W SZYBKO ZMIENIAJĄCEJ SIĘ SYTUACJI BOJOWEJ.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 31 TEMAT NUMERU – OPÓŹNIANIE

Należy również pamiętać o tym, że działania opóź- niające są prowadzone na kierunku lub w rejonie sił przesłaniania brygady4. To wzmocniony batalion usa- ZARZĄDZENIE modzielniony logistycznie jest podstawowym podod- działem do ich prowadzenia5. Natomiast kompania może być użyta na rubieżach opóźniania, a jej ugru- PRZYGOTOWAWCZE powanie tworzy system plutonowych punktów oporu osłoniętych zaporami inżynieryjnymi. Zgodnie z pkt. DOWÓDCY 1 plz DO 4020 Regulaminu działań taktycznych pododdziałów wojsk pancernych i zmechanizowanych pluton prowadzi działania w składzie kompanii. Jego zadaniem jest DZIAŁAŃ OPÓŹNIAJĄCYCH obrona punktu oporu w ramach rubieży opóźniania (przedniej, pośredniej, końcowej). Ugrupowanie plu- (WARIANT) tonu składa się na ogół z jednego rzutu.

WYKORZYSTANIE PLUTONU (WYDANY W REJONIE WYJŚCIOWYM Patrząc na działania opóźniające z jego perspekty- PO REKONESANSIE PRZEPROWADZONYM wy, trudno nie odnieść wrażenia, że jednak mamy do czynienia z wielokrotną i nieco specyficzną obroną PRZEZ DOWÓDCĘ KOMPANII) połączoną z wycofywaniem się na kolejne rubieże opóźniania. Większość zadań planowania i jakże 1. SYTUACJA ważnej w takich działaniach synchronizacji wykonu- a) przeciwnik je dowódca batalionu wspólnie z dowódcą kompanii, Naciera na kierunku G. NAPOLEONA, G. DĄBROWSKIEGO. Rów- bo to oni są głównymi organizatorami walki. To oni nocześnie z głębi przemieszcza swoje odwody, którymi może po- muszą zaplanować spójne rozmieszczenie plutono- tęgować natarcie. W rejonie TWORKOWA wykryto zgrupowanie około dwóch kom- wych punktów oporu, drogi wycofania, elementy panii BWP i jednej czołgów oraz kompanię wsparcia na stanowi- rozbudowy fortyfikacyjnej terenu oraz sposób skach ogniowych w rejonie G. SOBIESKIEGO. Prawdopodobnie wsparcia ogniowego. Problemy, jakie wówczas na- wykorzystując rzeźbę terenu, przemieści się na linię L. CIEMNE- potyka dowódca plutonu i jakie może samodzielnie GO, gdzie rozwinie się w linię kolumn kompanii, którymi podejmie natarcie w kierunku drogi ZŁOTKOWSKIEJ. Kierunki podej- bez pomocy przełożonych rozwiązać, będą typowe ścia przeciwnika: wzg. BATOREGO (XU2825) – ZŁOTKOWO, MA- dla obrony. NIEWO – BIEDRUSKO. Na kierunku rejonu odpowiedzialności Po otrzymaniu sygnału od dowódcy kompanii plu- obronnej kompanii istnieje możliwość ataku do trzech kompanii ton przystąpi do wycofania się (opuści jeden punkt przeciwnika (dwóch zmechanizowanych i jednej czołgów). oporu i wycofa się do kolejnego) w określonych gra- b) wojska własne nicach czasowych. Rozmieszczenie kolejnych rubieży 1) 4 bz organizuje obronę rejonu: płd. Jez. CHLUDOWSKIE opóźniania powinno stwarzać warunki do wyjścia po- (XU2522), CHOJNICE (XU2921), ZŁOTKOWO (XU2419), płd. za zasięg ognia moździerzy i środków przeciwpancer- GLINNO (XU288192), z zadaniem, we współdziałaniu z podod- nych przeciwnika oraz być ukierunkowane na zamy- działami OT BIEDRUSKO, opóźnić działanie przeciwnika i bronić zajmowanego rejonu. W przypadku włamania się przeciwnika kanie dróg i miejsc kanalizujących ruch. Decydenta- w głąb obrony batalionu we współdziałaniu z odwodem brygady mi co do ich umiejscowienia w terenie w zależności nie dopuścić do przerwania się przeciwnika w kierunku: wzg. od metody opóźniania będą dowódca batalionu lub BALKON – ZŁOTNIKI – POZNAŃ i zatrzymać jego natarcie. kompanii. Można przyjąć, że odległość między rubie- 2) 1 i 3 kz bronią kompanijnych punktów oporu. 2 kz otrzymała żami będzie wynosić 3–4 km, co będzie uzależnione zadanie prowadzenia działań opóźniających. c) zmiany w podporządkowaniu – nie dotyczy. od terenu. Najtrudniejszym elementem będzie samo wycofanie i oderwanie się od przeciwnika. Przesunię- 2. ZADANIE cie na kolejne rubieże opóźniania wymaga starannego 2 kz prowadzi działania opóźniające w rejonie sił przesłaniania rozpoznania i przygotowania drogi marszu, jak rów- brygady metodą opóźniania przemiennego z zadaniem opóźnie- nia przez 2 godziny podejścia przeciwnika do przedniego skraju nież zaplanowania i wykonania na nich zapór inżynie- obrony batalionu. Kompanii przydzielono wysiłek ogniowy pluto- ryjnych oraz niszczeń w celu umożliwienia sprawne- nu moździerzy kompanii wsparcia w wielkości 1,5 sjo. go oderwania się od przeciwnika. 1 i 3 plz prowadzą opóźnianie na liniach DIAMENT, RUBIN Najwięcej różnic da się jeszcze zauważyć w fazie i BURSZTYN. przygotowania. Trzeba będzie wykonać kilka rozbu- 2 plz na liniach AGAT i BRYLANT. Następnie kompania wycofa się przez punkt oporu 3 kz i zajmie rejon wyjściowy (północny skraj L. SERCE), gdzie po uzupełnie- 4 W odniesieniu do brygady użyto zwrotu „w pasie przesłaniania bryga- niu środków materiałowych przystąpi do działania jako odwód dy”. Autorzy w stosunku do brygady używają także terminu „rejon prze- batalionu. Rejon prowadzenia działań opóźniających (wskazuje na mapie): słaniania” (zgodnie z Regulaminem działań wojsk lądowych). Regula- – północ: od L. ZŁOTKOWSKIEGO wzdłuż rowu POŁUDNIOWEGO min działań taktycznych pododdziałów wojsk pancernych do L. KNYSZYN; i zmechanizowanych. DWLąd, sygn. wewn. 134/09, s. 65. (cd. s. 35) 5 Ibidem, pkt 4013, s. 65.

32 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 TEMAT NUMERU – OPÓŹNIANIE

dowanych fortyfikacyjnie punktów oporu, w których – utrudnioną ewakuacją rannych (prawdopodobnie pluton powinien zgromadzić odpowiednie środki ma- niezależnie od stopnia zranienia żołnierze będą ewa- teriałowe, zwłaszcza amunicję. Zmniejszenie poten- kuowani dopiero na kolejnej linii opóźniania). cjału bojowego przeciwnika (zadanie mu strat) oraz Najtrudniejszym manewrem, który może spowodo- zaangażowanie w walkę jego sił i środków będzie wy- wać największe straty, będzie wycofanie się na kolej- magało zwiększonego zużycia wszystkich rodzajów ną linię opóźniania. Pluton w tym okresie powinien amunicji. Dowódcy plutonu pozostanie „typowe” otrzymać maksymalne wsparcie od przełożonego, jak działanie polegające na rozmieszczeniu drużyn również wykorzystać wysiłek innych rodzajów wojsk, w punkcie oporu oraz na prowadzeniu walki obron- np. zapory inżynieryjne czy środki dymne. nej. Jedyną różnicą będzie zajmowanie plutonowych Moździerz drużyny wsparcia powinien prowadzić punktów oporu w odpowiednim czasie i kolejności. ostrzał ze stanowiska ogniowego położonego blisko Na samodzielność plutonu nie ma co liczyć także bojowego wozu piechoty, co pozwoli razić przeciwni- w razie wykonania kontrataku, bo na jakie siły może ka na maksymalnym zasięgu, a także skróci czas zwi- on (drużyna) samodzielnie kontratakować. O pewnej nięcia i wycofania się. samodzielności możemy mówić wówczas, gdy kompania będzie prowadziła opóźnianie metodą prze- JAK DŁUGO? mienną, dzieląc składającą się z trzech plutonów Ważną kwestią pozostaje całkowity czas trwania kompanię na kolejne linie opóźniania – na jednej opóźniania, a co za tym idzie i czas, w jakim pluton z nich wystąpi pluton. będzie pozostawał w punkcie oporu na kolejnych ru- Możemy zatem pokusić się o określenie roli i zadań bieżach. W literaturze nie są prezentowane kalkula- plutonu w tego typu działaniach. Do najważniejszych cje dotyczące tego zagadnienia. Bardzo trudno też z nich należy zaliczyć: znaleźć dane odnoszące się do tempa oddawania te- – zadanie przeciwnikowi znacznych strat bez wda- renu. Taką analizę przeprowadził cytowany już płk wania się w przewlekłe walki; Zbigniew Ścibiorek7, który zauważył jednak, że teo- – zyskanie czasu kosztem stopniowej utraty terenu; retyczne rozważania nie sprawdzają się, gdy rozpa- – skierowanie przeciwnika w określonym kierunku trujemy określony szczebel organizacyjny. Przyjmu- i tym samym przejęcie inicjatywy; jąc zawartą w jego opracowaniu analizę jako punkt – wyprowadzenie pododdziałów w przypadku za- wyjścia do próby określenia czasu trwania działań grożenia rozbiciem ich przez przeciwnika; opóźniających, możemy zauważyć, że średnie tempo – ustalenie punktu ciężkości jego natarcia6. opóźniania pododdziałów (bcz i bz) w terenie rów- Podczas prowadzenia działań opóźniających plu- ninnym przy oddziaływaniu przeciwnika będzie ton, w zależności od powstałej sytuacji, będzie się oscylować w granicach 10 km/h, a powstrzymywa- bronił, wycofywał lub nacierał w składzie kompanii. nie (opóźnianie) jego natarcia powinno trwać nie Może również pozostawać w odwodzie, gdzie jego dłużej niż dwie godziny. Tak więc właściwie zapla- głównym zadaniem będzie wzmocnienie oporu na za- nowane i prowadzone działania opóźniające (przez grożonym kierunku lub udział w kontrataku wraz batalion włącznie) to wiele walk obronnych na kolej- z siłami przełożonego (odwodem batalionu). Ponadto nych rubieżach opóźniania w czasie ponad dwóch może przygotowywać zasadzki oraz bronić zapór in- godzin. Czas ten należy traktować jako wielkość żynieryjnych na drogach marszu (wycofania) – to bę- wyjściową do planowania. W rzeczywistości powi- dzie jego podstawowe, samodzielne zadanie. nien się zawierać w przedziale dwóch – czterech go- Walka w punkcie oporu od typowej obrony będzie dzin. Ze względu na poszerzone rejony działania się różniła: pluton może być atakowany przez siły od jednej do – większą dynamiką i natężeniem w określonym dwóch wzmocnionych kompanii. przedziale czasowym; W związku z tym prowadzenie na tym szczeblu – prowadzeniem ognia na maksymalnym zasięgu opóźniania przez czas dłuższy niż sugerowany wy- oraz ze zwiększonym zużyciem amunicji; daje się mało prawdopodobne lub będzie wymagało – precyzyjną synchronizacją działań (prowadzoną bardzo głębokich (30–40 km) pasów sił przesłaniania. przez przełożonego), zwłaszcza między pozostałymi To limit czasowy w połączeniu z wielkością rejonu plutonami i pododdziałami wspierającymi (artyleria, przesłaniania jest punktem wyjściowym do określenia pododdziały wojsk inżynieryjnych); liczby rubieży opóźniania oraz czasu obrony poszcze- – koniecznością uzupełnienia amunicji przed roz- gólnych punktów oporu przez pluton. Taka analiza poczęciem walki w kolejnym punkcie oporu; będzie jednak prowadzona na szczeblu batalionu, – zwiększonymi stratami w sprzęcie (jeżeli uszko- a dowódca kompanii przekaże dowódcy plutonu jedy- dzonego nie będzie można wyewakuować samodzielnie orientacyjny czas i rozkaz do obrony punktu opo- nie do nowego punktu oporu, będzie musiał zostać ru do momentu otrzymania sygnału o wycofaniu się zniszczony); na kolejną rubież.

6 Podręcznik walki pododdziałów wojsk zmechanizowanych (pluton, drużyna). Sygn. DWLąd 26/2000, s. 249. 7 Z. Ścibiorek: Działania…, op.cit., s. 29.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 33 TEMAT NUMERU – OPÓŹNIANIE

SZKIC DZIAŁAŃ OPÓŹNIAJACYCH 2 plz

34 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 TEMAT NUMERU – OPÓŹNIANIE

Należy podkreślić, że dla plutonu nie określa się – zachód: od rowu POŁUDNIOWEGO wzdłuż ściany L. ZŁOTKOW- wyraźnie terminu rozpoczęcia walki lub czasu jej SKIEGO do drogi ZŁOTKOWSKIEJ; – południe: od punktu wyjścia drogi ZŁOTKOWSKIEJ z L. ZŁOT- trwania, lecz ustala się jedynie i podaje komendy KOWSKIEGO do punktu 500 m na południe od wejścia drogi oraz sygnały do zmiany punktów lub stanowisk opo- ZŁOTKOWSKIEJ w L. ARTYLERYJSKI; ru na wyznaczonej linii opóźniania8. – wschód: od rowu POŁUDNIOWEGO wzdłuż ściany L. KNYSZYN Kolejną kwestią jest to, czy pluton w punkcie opo- i L. ARTYLERYJSKIEGO do drogi ZŁOTKOWSKIEJ i dalej 500 m na ru wybiera, podobnie jak w obronie, główne i zapa- południe. sowe stanowiska ogniowe. Wydaje się, że jeżeli 3. REALIZACJA przeciwnik uzyskał przewagę i przełamuje obronę a) zamiar walki plutonu, to celowe jest podjęcie decyzji o wycofaniu Myślą przewodnią jest zabezpieczenie wyjścia z walki 1 i 3 plz go na kolejną rubież opóźniania. Należy przy tym z linii AGAT i BRYLANT oraz opóźnienie natarcia przeciwnika. Cel ten zamierzam osiągnąć w następujący sposób. pamiętać, że dowódca plutonu nie może zrobić tego Na sygnał „WYKONAĆ AGAT” zająć plutonowy punkt oporu na samodzielnie. Może manewr zajęcia zapasowych linii AGAT i osłaniać oderwanie się od przeciwnika 1 i 3 plz punktów oporu połączony ze wsparciem ze strony z linii DIAMENT. Następnie zadać podchodzącemu przeciwni- przełożonego (np. ogień artylerii lub użycie odwo- kowi straty w czasie przekraczania rowu POŁUDNIOWEGO du) przedłuży walkę na danej rubieży, a tym samym oraz zatrzymać jego pododdziały na około 30 min, wykorzy- stując w tym celu ogień BWP, zapory inżynieryjne oraz ogień zwiększy całkowity czas opóźniania? plutonu moździerzy. Oddzielnym tematem są wymuszone działania Na sygnał „WYKONAĆ BRYLANT” pod osłoną ognia 1 i 3 plz oraz opóźniające, prowadzone w wyniku niepomyślnej wykorzystując zasłonę dymną, oderwać się od przeciwnika i wy- sytuacji własnych pododdziałów. Ma to najczęściej cofać po ustalonej drodze na linię BRYLANT, gdzie zająć punkt oporu, uzupełnić amunicję, wyewakuować rannych i być w goto- miejsce po wyczerpaniu możliwości kontynuowania wości do dalszych działań. Osłaniać wycofanie się 1 i 3 plz na walki na zajmowanych liniach obronnych. Ich cechą linię BURSZTYN, zatrzymując podejście pododdziałów przeciw- charakterystyczną będzie brak czasu na szczegółowe nika przez około 30 min i używając do tego celu posiadane planowanie i przygotowanie zajmowanych doraźnie i przydzielone siły i środki. punktów oporu. Przykładowo: będzie to niepełna Podczas walki prowadzić ogień na maksymalnych zasięgach oraz stosować częste zmiany stanowisk ogniowych. rozbudowa inżynieryjna lub jej zupełny brak, ko- Rozbudowę fortyfikacyjną punktów oporu oraz zapory inżynieryj- nieczność oszczędzania amunicji i zajmowania nie- ne i pola minowe na poszczególnych liniach opóźniania wyko- przygotowanych punktów oporu. Większość decyzji nać we współdziałaniu z siłami przydzielonymi z kompanii sape- będzie podejmowana na bieżąco w zależności od sy- rów zgodnie z poleceniem dowódcy kompanii. Przebieg linii opóźniania, rozmieszczenie plutonowych tuacji taktycznej. punktów oporu, dozory, stanowiska ogniowe dla BWP oraz Patrząc z perspektywy żołnierza ze składu druży- zakres rozbudowy inżynieryjnej wskażę i omówię podczas ny, opóźnianie to bardzo ciężkie i męczące walki za- rekonesansu z dowódcami drużyn, który odbędzie się za równo pod względem fizycznym, jak i psychicz- 2 godziny. nym, zmuszające żołnierzy do dużego wysiłku 4. ZABEZPIECZENIE LOGISTYCZNE w krótkich odstępach czasu w szybko zmieniającej a) zaopatrzenie – kpz będzie rozwinięty w rejonie płd. ŁAGIEW- się sytuacji bojowej. Mogą one powodować powsta- NIK. nie dużych strat bezpowrotnych zarówno w lu- Na walkę na linii AGAT przydzielam: amunicji działowej – dziach, jak i sprzęcie. Łatwo napisać, że pluton ma 0,75 jo; amunicji strzeleckiej – 0,75 jo; 4 x DM11M, 8 x RGD- -2DB. się wycofać i oderwać od przeciwnika. Wykonanie Zużyte środki odtworzyć z czołówki materiałowej, która będzie tego manewru to już zupełnie inna historia. Samo oczekiwała w rejonie plutonowego punktu oporu na linii BRY- trafienie szybko jadącym w kłębach dymu i kurzu LANT. wozem (BWP), na dodatek ostrzeliwanym, w czę- Na walkę na linii BRYLANT przydzielam: amunicji działowej – ściowo zablokowaną zaporami inżynieryjnymi dro- 0,75 jo; amunicji strzeleckiej – 0,75 jo; 4 x DM11M, 8 x RGD- -2DB. gę lub przejście we własnym polu minowym to już nie lada osiągnięcia. Przecież przeciwnik będzie 5. DOWODZENIE I ŁĄCZNOŚĆ chciał przejść do pościgu, a wszelkie opóźnienia a) dowodzenie: w wycofaniu mogą doprowadzić do natychmiasto- Moje miejsce przy drugiej drużynie. Moim zastępcą dowódca 3 drużyny. wego okrążenia plutonu. b) sygnały: 111 – gotowość, 333 – naprzód, 444 – stój, Do wykonania wszystkich czynności związanych LOTNIK – alarm przeciwlotniczy, ODBÓJ – koniec alarmu, z przygotowaniem plutonu do działań opóźniających SKOK – przejście na ZSO, FALA – niszczyć środki opancerzone dowódca plutonu powinien przystąpić wówczas, gdy i przeciwpancerne, DYM – postawić zasłonę dymną, WYKONAĆ otrzyma szczegółowe zadanie od dowódcy kompanii AGAT – zająć stanowiska w plutonowym punkcie oporu na linii AGAT, WYKONAĆ BRYLANT – zająć stanowiska w plutonowym po przeprowadzonym rekonesansie. Po analizie po- punkcie oporu na linii BRYLANT. stawionego zadania przystępuje do opracowania za- c) kryptonimy: rządzenia przygotowawczego dla podwładnych (za- BATERIA – okólnik, ORZEŁ 1 – dca 2 kz, SĘP 1 – dca 1 plz, łącznik). n SĘP 3 – dca 3plz, SĘP 1 – MÓJ. d) częstotliwość: R – 27250, Z – 35500.

8 Podręcznik walki…, op.cit., s. 251. Mój zegarek wskazuje godzinę – ......

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 35 TEMAT NUMERU – OPÓŹNIANIE

Wsparcie ogniowe w działaniach opóźniających

ARTYLERYJSKIE WSPARCIE OGNIOWE PODODDZIAŁÓW BRONIĄCYCH SIĘ NA RUBIEŻACH OPÓŹNIANIA POWINNO UMOŻLIWIĆ IM ZATRZYMANIE PODCHODZĄCYCH ELEMENTÓW PRZECIWNIKA, NASTĘPNIE ZADANIE IM MAKSYMALNYCH STRAT. W KOŃCOWEJ FAZIE NATOMIAST MA UŁATWIĆ ZERWANIE Z NIMI KONTAKTU.

płk dr inż. Jacek Narloch, ppłk dr inż. Norbert Świętochowski

stotą działań opóźniających jest dezorganizacja oraz nii znajdujących się na głównym kierunku opóźniania. Ispowolnienie manewru podchodzenia przeciwnika Plutony moździerzy z kompanii wsparcia mogą wyko- do głównej linii obrony z jednoczesnym zadaniem mu nywać zadania, zajmując ugrupowanie całością sił na maksymalnych strat. Kompania zmechanizowana pro- jednym stanowisku ogniowym i będąc w gotowości do wadzi działania opóźniające w składzie batalionu. Na wsparcia ogniowego pododdziałów batalionu, bądź też każdej rubieży (linii) opóźniania powinna mieć zapew- plutonami przydzielonymi do dwóch kompanii walczą- nione wsparcie ogniowe pododdziałów artylerii przy- cych, działających ze stanowisk ogniowych zajętych za Jacek Narloch jest dzielonych do niej bądź działających na jej korzyść. wspieranymi kompaniami (rys. 1). kierownikiem Zakładu Podobnie jak w innych rodzajach działań bojowych, Wsparcia Działań niezbędnym warunkiem uzyskania pożądanych skut- w Instytucie Dowodzenia WYKONAWCY ZADANIA Będą to w pierwszym rzędzie plutony moździerzy ków ognia będzie umiejętne postawienie artylerii za- WSOWLąd. z batalionowej kompanii wsparcia (kwsp). Może jed- dań taktycznych przez dowódcę kompanii zmechani- nak zostać wydzielony wysiłek z brygadowego dywi- zowanej. Są to wymagania formułowane pod adresem zjonu artylerii samobieżnej oraz śmigłowców i samo- wykonawców ognia, zawierające cel działalności lotów wykonujących bliskie wsparcie lotnicze (CAS). ogniowej (pożądane skutki taktyczne) w określonym W obecnych uwarunkowaniach zasadniczym środ- miejscu i czasie2. W omawianym przypadku formułu- kiem wsparcia ogniowego będzie artyleria. Dzięki je je i stawia dowódca kompanii walczącej. Znając szybkiej i dokładnej realizacji zadań ogniowych przydzielony limit amunicji na rzecz swojego podod- wspiera ona działania walczących pododdziałów oraz działu, musi sobie uzmysłowić możliwości ogniowe umożliwia im wycofanie oraz zajęcie kolejnych rubie- artylerii, a w konsekwencji – liczbę zadań ogniowych, 1 Norbert Świętochowski ży (linii) opóźniania . które mogą być wykonane na jego rzecz w konkretnej jest kierownikiem Szerokie pasy działania wojsk, w konsekwencji duże sytuacji. Zespołu WRiA oddalenie od siebie pododdziałów batalionu w działa- Do zasadniczych zadań taktycznych artylerii w ra- w Zakładzie Wsparcia niach opóźniających, wymuszają realizację wsparcia mach wsparcia ogniowego w działaniach opóźniają- Działań Instytutu ogniowego jedynie dla wybranych walczących kompa- cych należy powstrzymywanie natarcia przeciwnika Dowodzenia WSOWLąd. 1 Regulamin działań wojsk lądowych. DWLąd, Warszawa 2008, s. 103. 2 Regulamin działań taktycznych artylerii (dywizjon wsparcia bezpośredniego). Warszawa 2000, s. 21.

36 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 TEMAT NUMERU – OPÓŹNIANIE

oraz osłona oderwania się od niego walczących pluto- nowanie konkretnych zadań ogniowych. Na tym nów. Ponadto należy tu wymienić: szczeblu dowodzenia jest stosowane typowe oddolne – osłonę pododdziałów przed ogniem moździerzy, ustalanie wsparcia ogniowego, którego założeniem – dezorganizowanie systemu dowodzenia kompanii jest wybór w terenie rubieży ogni zaporowych i ze- i batalionów przeciwnika, środkowanych oraz miejsc ich wywołania (trigger po- – zakłócanie jego systemu rozpoznania wzrokowe- ints). Wybór do rażenia konkretnych obiektów prze- go i radiolokacyjnego, ciwnika będzie raczej niemożliwy, ponieważ wsparcie – osłonę luk i skrzydeł między pododdziałami pro- ogniowe w działaniach opóźniających zwykle jest wadzącymi opóźnianie, planowane bez kontaktu z jego siłami. – oświetlanie przedpola podczas walki w nocy, Na dogodnych dla niego kierunkach podejścia, – maskowanie manewru wojsk własnych, w węzłach komunikacyjnych czy na wylotach dróg – oślepianie atakującego przeciwnika, z miejscowości i lasów, należy zaplanować ognie ze- – osłonę ogniem zapór minowych, środkowane o maksymalnych wymiarach wynoszą- – wsparcie ogniem kontrataków. cych dla: plutonu moździerzy4 150x100 m, kompanii Trudno jednoznacznie stwierdzić, które z nich będą wsparcia – 300x200 m, baterii artylerii lufowej – priorytetowe w konkretnej sytuacji taktycznej. Zale- 400x200 m, opierając się przy tym na charakterystycz- żeć to będzie od wielu czynników, takich jak: sposób nych przedmiotach terenowych. Przed frontem kompa- działania przeciwnika i wojsk własnych, posiadane si- nii planuje się stałe ognie zaporowe – SOZ (czołowe ły i środki, teren, pora roku i doby, stan pogody itp. lub skrzydłowe), które mogą być wykonywane przez Nie ulega wątpliwości, że mając ograniczone możli- kompanię wsparcia (dwa plutony moździerzy), baterię wości wsparcia ogniowego, dowódca kompanii zme- artylerii oraz – w rzadkich sytuacjach – dywizjon arty- chanizowanej powinien się skupić na wymienionych lerii samobieżnej. Maksymalne wymiary SOZ wyno- wcześniej dwóch zadaniach głównych. Może zatem szą dla: kompanii wsparcia 300 m, baterii artylerii lu- razić ogniem ześrodkowanym nacierające pododdzia- fowej 400 m, dywizjonu – 1200 metrów. ły zmechanizowane i czołgów oraz powstrzymywać je O liczbie zaplanowanych ogni decydują przede ogniem zaporowym. Do osłony oderwania się od wszystkim możliwości ogniowe pododdziałów artyle- przeciwnika dobrze jest stosować dymy, co jest zada- rii. W brygadzie zmechanizowanej prowadzącej saniem plutonów moździerzy. modzielnie działania opóźniające artyleria może mieć Z rozważań tych wynika, że zasadniczymi obiekta- przydzielony na dzień walki limit amunicji artyleryj- mi rażenia dla artylerii wspierającej walkę kompanii skiej wynoszący dla artylerii gwintowanej 1,6–3,0 będą podchodzące plutony zmechanizowane (zmoto- sprzętowej jednostki ognia (sjo) odłamkowo-burzącej, ryzowane, czołgów) pierwszego rzutu, punkty dowo- a dla moździerzy – 0,8–1,5 sjo odłamkowo-burzącej dzenia pododdziałów, punkty obserwacyjne, podod- i po 150–200 pocisków dymnych i oświetlających5. działy moździerzy i inne środki ogniowe przeciwnika, Biorąc pod uwagę fakt, że walcząca kompania jest w tym zwłaszcza przeciwpancerne3. Zatem wysiłek jednym z wielu elementów wspieranych przez artyle- elementów rozpoznania artyleryjskiego rozmieszczo- rię brygadową oraz jednym z dwóch – trzech elemen- nych w ugrupowaniu kompanii zmechanizowanej, tów wspieranych przez batalionową kompanię wspar- czyli sekcji wysuniętych obserwatorów (SWO) z dy- cia, wysiłek wsparcia ogniowego zaplanowany na jej wizjonu artylerii samobieżnej (das) i drużyny dowo- korzyść będzie pewną częścią podanych wartości. dzenia z plutonu moździerzy, powinien być skupiony W korzystnych sytuacjach możliwe stanie się wydzie- na ustaleniu kierunków podchodzenia elementów lenie na jej rzecz około 0,5 sjo z kompanii wsparcia ugrupowania bojowego przeciwnika oraz jak najszyb- oraz jednego – dwóch zadań ogniowych z dywizjonu szym ich wykryciu i wcięciu. artylerii samobieżnej. Zatem dowódca kompanii zmechanizowanej będzie miał do dyspozycji około 240 PLANOWANIE WSPARCIA OGNIOWEGO pocisków moździerzowych (0,5 sjo x 6 moździerzy Dowódca kompanii, organizując obronę na po- x 80), co umożliwi wykonanie alternatywnie jednego szczególnych rubieżach opóźniania, formułuje zada- – dwóch SOZ na odcinku 300 m (10 strz./min nia taktyczne dla artylerii. Na tej podstawie oficer x 2–3 min x 6 moździerzy = 120–180 pocisków) albo wsparcia ogniowego (OWO) kompanii (może to być 5–8 ogni ześrodkowanych do obserwowanych celów dowódca plutonu moździerzy lub drużyny dowodze- przeciwnika (licząc, że strzelając seriami ognia sku- nia z plutonu moździerzy, a także dowódca sekcji wy- tecznego, kompania wsparcia zużyje na zniszczenie suniętych obserwatorów z das) proponuje mu zapla- przeciętnego celu od 30 do 50 pocisków)6. Zatem

3 Regulamin działań taktycznych (kompania wsparcia). DWLąd, Warszawa 2001, s. 124. 4 Ze względu na ograniczone możliwości ogniowe pluton moździerzy nie powinien prowadzić ognia do celów o głębokości większej niż 100 m, po- nieważ spowodowałoby to konieczność strzelania na trzech nastawach celownika. 5 K. Czajka, T. Całkowski: Użycie artylerii w działaniach opóźniających. AON, Warszawa 2005, s. 27. 6 Podane obliczenia dotyczą moździerzy kalibru 120 mm. Dla moździerzy kalibru 98 mm sprzętowa jednostka ognia wynosi 60 pocisków, w tym 20 kasetowych.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 37 TEMAT NUMERU – OPÓŹNIANIE

RYS. 1. WARIANT UGRUPOWANIA BOJOWEGO kwsp I das W DZIAŁANIACH OPÓŹNIAJĄCYCH

Czas manewru na 4 km 1. SO przygotowane – 9 minut (12 minut)+ czas opuszczenia 7 minut (9 minut) + 12 minut (16minut ) = 28 minut/37 minut 2. SO nieprzygotowane – 30 minut (40 minut) + czas opuszczenia 7 minut (9 minut) + 12 minut (16 minut ) = 49 minut/65 minut

do 5 km do 4 km

do 8 km

PL START PL SKOK PL SKOK 1

Drużyna dowodzenia Sekcja wysuniętych z plutonu moździerzy obserwatorów z das

w ciągu doby walki na różnych rubieżach opóźniania niż wynosi szerokość rubieży bezpieczeństwa przed plutony moździerzy wykonają na rzecz kompanii własnym ogniem, ale nie większej niż zasięg ognia zmechanizowanej maksymalnie 8–10 zadań z uży- środków walki bezpośredniej kompanii zmechanizo- ciem amunicji odłamkowo-burzącej. Jej dowódca, wanej. Z jednej strony uchroni to wojska własne wybierając w terenie rubieże ogni zaporowych oraz przed ogniem artylerii, z drugiej umożliwi wzmoc- miejsca ześrodkowania ognia, może zaplanować dwa nienie efektu jej działania dzięki prowadzeniu ognia do trzech razy więcej zadań niż wynika to z posiada- z broni pokładowej bojowych wozów piechoty, kara- nych zdolności. Nie wszystkie jednak zostaną wyko- binów maszynowych, granatników, a także lekkich nane, ale uwzględniając je wcześniej, ma większą moździerzy LM-60. Zatem biorąc pod uwagę fakt, zdolność oddziaływania ogniowego i może elastycz- że ogień artylerii nie może być położony bliżej niż nie reagować na zmianę sytuacji. W przypadku wy- 300 m od wojsk znajdujących się w ukryciu, a średni dzielenia amunicji oświetlającej lub dymnej możliwe zasięg środków walki bezpośredniej wynosi około będzie oświetlenie pola walki w nocy oraz zadymia- 1500 m, stały ogień zaporowy powinno się planować nie7. w takim właśnie przedziale odległości od broniącej Stały ogień zaporowy powinien być wykonywany się kompanii. Na każdej rubieży (linii) opóźniania w odległości od broniącej się kompanii nie mniejszej należy wykonać listę celów, która zostanie zatwier-

7 Więcej na temat oświetlania oraz zadymiania przez kompanię wsparcia patrz: T. Całkowski: Organizacja wsparcia ogniowego w batalionie i kompanii. AON, Warszawa 2010, s. 54–58.

38 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 TEMAT NUMERU – OPÓŹNIANIE

RYS. 2. WARIANT UGRUPOWANIA BOJOWEGO PLUTONU MOŹDZIERZY W DZIAŁANIACH OPÓŹNIAJĄCYCH

PL START

VC 2110

VC 2111

VC 2121 AKACJA VC 2122 KLON VC 2122 KLON VC 2112

SMOKE VC 2124 LIPA 071515-071520 od 300 do 1500 m do 2–4 km

Opracowanie własne (2). dzona przez oficera wsparcia ogniowego (OWO) bata- wsparcie przez kwsp, zajmującą ugrupowanie bojowe lionu w porozumieniu z dowódcą tego pododdziału. między nimi. Ze względu na maksymalny zasięg ognia moździerzy kalibru 120 lub 98 mm, wynoszący ZADANIA WSPARCIA OGNIOWEGO od 5 do 7 km, kompanie powinny walczyć w odległo- O sposobie ich wykonania decyduje dowódca bata- ści od siebie nie większej niż 2–3 kilometry. lionu w porozumieniu z oficerem wsparcia ogniowe- Jeśli walczą w znacznie szerszych rejonach, do go, czyli dowódcą kompanii wsparcia. Może on wy- dwóch z nich należy wydzielić po jednym plutonie dzielić wysiłek z kwsp i das, zachowując artylerię ba- moździerzy z batalionowej kompanii wsparcia. Dru- talionową w całości gotową do działania na rzecz żyna dowodzenia z plutonu moździerzy może prowa- wyznaczonych kompanii zmechanizowanych. W tej dzić rozpoznanie wzrokowe oraz określać nastawy do sytuacji kompania wsparcia zajmuje stanowisko strzelania, co czyni z plutonu jednostkę samodzielną ogniowe (SO) w sposób umożliwiający wsparcie wal- ogniowo. Powinien on zająć stanowisko ogniowe ki przynajmniej dwóch kompanii na jednej rubieży w odległości od 2 do 4 km od przedniego skraju wal- (linii) opóźniania. Miejsce batalionowej kompanii czących wojsk. Oznacza to w praktyce, że będzie ono wsparcia działającej całością w ugrupowaniu batalio- położone za ugrupowaniem bojowym kompanii zme- nu przedstawiono na rysunku 1. chanizowanej. Dokładne jego położenie dla plutonu Wariant ten należy stosować wyłącznie wtedy, gdy określa w tym przypadku dowódca plutonu, będący odległości między poszczególnymi kompaniami na jednocześnie oficerem wsparcia ogniowego kompanii, jednej rubieży (linii) opóźniania umożliwiają ich kierując się jednak wytycznymi jej dowódcy. Wynika

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 39 TEMAT NUMERU – OPÓŹNIANIE

Podstawowym wykonawcą wsparcia ogniowego kompanii zmechanizowanej w działaniach opóźniających jest pluton moździerzy lub kompania wsparcia. BŁAŻEJ ŁUKASZEWSKI

to z faktu, że i w tym wariancie oficer wsparcia ognio- dzierzami ciągnionymi, które mają ograniczone moż- wego batalionu powinien mieć możliwość szybkiego liwości manewrowe. Dlatego w tak dynamicznych przejęcia dowodzenia plutonami i prowadzenia ognia działaniach, jakimi są działania opóźniające, wskaza- całością kompanii wsparcia. ne jest maksymalne przesunięcie stanowisk ognio- Wybierając stanowisko ogniowe, dowódca plutonu wych moździerzy do tyłu, nawet kosztem realnego za- moździerzy kieruje się przede wszystkim warunkami sięgu ognia. Umożliwi to rażenie przeciwnika bezpo- terenowymi, a zwłaszcza możliwością maskowania średnio przed pozycją opóźniania oraz pozwoli na i ochrony przed ogniem artylerii przeciwnika. Ozna- osłonę manewru oderwania się walczących plutonów cza to, że stanowisko ogniowe należy zajmować za od przeciwnika. Po wykonaniu ostatniego z zaplano- wzniesieniami, wzgórzami, budynkami, lasem lub wanych zadań ogniowych i uzyskaniu akceptacji ofice- w obniżeniach terenowych. Nigdy natomiast na kie- ra wsparcia ogniowego batalionu pluton moździerzy runkach możliwego przemieszczania się lub ataku wykonuje „odbój” i przemieszcza się na zapasowe sta- pododdziałów czołgów i zmechanizowanych przeciw- nowisko ogniowe, położone za kolejną rubieżą (linią) nika. Przykładowe ugrupowanie bojowe plutonu moź- opóźniania wspieranej kompanii. dzierzy wraz z zadaniami ogniowymi przedstawiono Przy dowódcy kompanii zmechanizowanej rozwija na rysunku 2. Decyzję o zwalczaniu celów pojedyn- się punkt obserwacyjny drużyny dowodzenia, której za- czych i niewielkich grupowych (150x100 m) podej- daniem jest – oprócz obliczania nastaw – prowadzenie muje dowódca plutonu moździerzy. Dzięki drużynie rozpoznania wzrokowego. Dowódca plutonu moździe- dowodzenia określa nastawy do celu i przekazuje korzy – oficer wsparcia ogniowego kompanii wykorzystu- mendę ogniową na stanowisko ogniowe plutonu. Je- je ją do obserwacji działań przeciwnika, określania po- żeli możliwości ogniowe plutonu są niewystarczające łożenia obiektów przeznaczonych do rażenia oraz ob- lub gdy kompania wsparcia pozostaje do dyspozycji serwacji ognia artylerii. Ponadto w ugrupowaniu dowódcy batalionu, oficer wsparcia ogniowego kom- kompanii będzie działać sekcja wysuniętych obserwa- panii określa parametry celu i przesyła żądanie wyko- torów (SWO) z das, która uzupełnia system rozpozna- nania ognia do swojego odpowiednika w batalionie. nia wzrokowego na rzecz kompanii. Sektory obserwa- W tym przypadku istnieje też możliwość prowadzenia cji drużyny i sekcji wysuniętych obserwatorów powin- strzelania na jego rzecz przez dywizjon artylerii. ny się zazębiać i obejmować cały pas działania Należy przy tym brać pod uwagę fakt, że bataliono- kompanii, jak pokazano na rysunku 2. Oba elementy we kompanie wsparcia nadal dysponują jedynie moź- muszą być zdolne do obsługiwania strzelania zarówno

40 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 TEMAT NUMERU – OPÓŹNIANIE

plutonów kompanii wsparcia, jak i baterii dywizjonu wania. W przypadku manewru na przygotowane za- artylerii samobieżnej. W toku walki wykonują one ma- pasowe SO, znajdujące się w odległości 5 km, łączny newr na zapasowe punkty obserwacyjne na komendę potrzebny czas na przemieszczenie wynosi 31 minut oficera wsparcia ogniowego kompanii, przy akceptacji w dzień i 40 minut w nocy. Natomiast gdy nie będzie OWO batalionu. Chodzi o to, aby w każdym momencie ono przygotowane, czas ten wydłuża się do 52 minut walki oficer wsparcia ogniowego batalionu miał możli- w dzień oraz 68 minut w nocy10. Podczas manewru wość ich wykorzystania do obsługiwania strzelania plutonów moździerzy wsparcie ogniowe kompanii po- prowadzonego na rzecz batalionu. winno być realizowane przez baterię (dywizjon) arty- Niezależnie od przyjętej przez kompanię metody lerii samobieżnej lub w postaci uderzeń śmigłowców opóźniania (ciągła, przemienna lub mieszana) wsparcie i samolotów w ramach bliskiego wsparcia lotniczego. ogniowe będzie planowane i realizowane w stosunku Oficerowie wsparcia ogniowego walczących kompa- do linii (rubieży) opóźniania. W jego trakcie walczące nii, obserwując prowadzoną walkę, podają w odpo- kompanie, oprócz walki obronnej, mogą uczestniczyć wiednim czasie sygnał do rozpoczęcia manewru. w wykonywaniu zwrotów zaczepnych. Powinny one atakować przeciwnika, jeśli zadane mu straty lub znisz- MIEĆ ŚWIADOMOŚĆ czenia wpłyną na prowadzenie przez niego działań8. Podstawowym wykonawcą wsparcia ogniowego Kompania zmechanizowana będzie uczestniczyła za- kompanii zmechanizowanej w działaniach opóźniają- tem w kontratakach. Wówczas na kierunku jej działa- cych jest pluton moździerzy lub kompania wsparcia. nia mogą zostać wykonane jedna lub dwie nawały Oczywiście dowódca kompanii może liczyć na wspar- ogniowe na kluczowe elementy zatrzymanego przecie ogniowe artylerii samobieżnej, a nawet śmigłow- ciwnika w ramach ogniowego przygotowania kontrata- ców i lotnictwa, ale często będzie ono mieć niewielki ku. Następnie, po wyjściu kontratakujących plutonów wymiar. Uzależnione jest to od roli, jaką odgrywa kom- na linię ataku, artyleria będzie wspierała ogniem kontr- pania w planie walki batalionu. Mając na uwadze fakt, atak przez rażenie tej samej grupy celów znajdujących że w wyposażeniu kwsp nadal są wyłącznie moździe- się przed frontem lub na skrzydłach nacierających plu- rze ciągnione, charakteryzujące się ograniczonymi tonów. Aby zaskoczyć przeciwnika, można zrezygno- możliwościami manewrowymi, wsparcie ogniowe wać z ogniowego przygotowania kontrataku, skupiając w dynamicznych działaniach opóźniających jest zada- się na rażeniu celów pojawiających się w trakcie pro- niem trudnym. Wymaga ono przede wszystkim do- wadzonego ataku9. Podstawową formą wsparcia ognio- kładnego zaplanowania oraz współdziałania z walczącą wego kompanii jest bliski ogień wspierający. Jest on kompanią i innymi wykonawcami tego wsparcia. wykonywany zazwyczaj do obiektów mających natych- Ze względu na niewielkie zdolności ogniowe arty- miastowy i bezpośredni wpływ na działanie kompanii. lerii na każdej rubieży (linii) opóźniania można wy- Stosuje się wówczas amunicję odłamkowo-burzącą konać od jednego do dwóch zadań ogniowych na oraz bardzo przydatną do osłony wycofania się pluto- rzecz kompanii, zatem należy szczególnie ostrożnie nów z rubieży opóźniania amunicję dymną. wybierać obiekty rażenia. Powinny to być przede W działaniach opóźniających duże znaczenie ma ko- wszystkim te elementy, które decydują o powodzeniu ordynacja wsparcia ogniowego prowadzonego na rzecz prowadzonego przez przeciwnika natarcia. Dużą rolę pododdziałów batalionu, zwłaszcza zachowanie jego odgrywają w związku z tym oficerowie wsparcia ciągłości. Najtrudniejszym momentem walki jest ode- ogniowego kompanii i batalionu, którzy doradzają rwanie się kompanii od nacierającego przeciwnika, za- swoim dowódcom sposób zaplanowania ognia i wy- tem w tym czasie powinna ona mieć zapewnione konania manewru w trakcie działań. wsparcie ogniowe wszystkimi dostępnymi środkami. Planując wsparcie ogniowe, należy dążyć do za- Jak już wykazano, plutony moździerzy będą zdolne do chowania jego ciągłości. Największy jego wysiłek wykonania ograniczonej liczby zadań ogniowych na należy włożyć w zatrzymanie przeciwnika przed da- poszczególnych rubieżach (liniach) opóźniania, i to nie ną rubieżą, co zmusi go do rozwinięcia sił, następnie tylko ze względu na brak amunicji, lecz także z powo- w osłonę oderwania się od niego walczących pluto- du dużego tempa działań. W sytuacji gdy zatrzymanie nów. Wykonywanie zadań ogniowych blisko wojsk przeciwnika na rubieży się nie powiedzie i walczące własnych wymaga szczegółowej współpracy oraz plutony oderwą się od niego, artyleria będzie miała koordynacji wsparcia, co zapewni im bezpieczeń- niewiele czasu na opuszczenie stanowiska ogniowe- stwo oraz optymalne użycie posiadanych środków. go. Wykonując manewr na zapasowe SO, plutony Umiejętne zaplanowanie i wykorzystanie wsparcia moździerzy zostaną wyłączone na pewien czas z re- ogniowego kompanii z pewnością umożliwi jej wy- alizacji zadań wsparcia ogniowego. Całkowity czas konanie tak trudnego zadania, jakim jest opóźnianie, manewru będzie uzależniony od odległości między przy ograniczonych stratach własnych i maksymal- stanowiskami ogniowymi oraz stopnia ich przygoto- nych stratach przeciwnika. n

8 Regulamin działań wojsk lądowych. DWLąd, Warszawa 2008, s. 93. 9 K. Czajka, T. Całkowski: Użycie artylerii…, op.cit., s. 34–35. 10 Obliczenia na podstawie Programu strzelań WRiA wojsk lądowych. Warszawa 2006, s. 84–85.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 41 TEMAT NUMERU – OPÓŹNIANIE Obrona przeciwlotnicza w działaniach opóźniających

SKUTECZNA REALIZACJA OPÓŹNIANIA WYMAGA WŁAŚCIWEJ SYNCHRONIZACJI DZIAŁAŃ WALCZĄCYCH PODODDZIAŁÓW. WAŻNĄ ROLĘ ODGRYWAJĄ MIĘDZY INNYMI ELEMENTY PRZECIWLOTNICZE, ZAPEWNIAJĄCE OCHRONĘ PRZED ŚRODKAMI NAPADU POWIETRZNEGO.

płk rez. dr inż. Marek Andruszkiewicz en rodzaj walki obejmuje wiele kolejnych starć – zyskania czasu kosztem stopniowej utraty tere- To charakterze obronnym i zaczepnym z po- nu; wszechnym stosowaniem manewru siłami, środkami – skierowania przeciwnika w określonym kierunku i ogniem w celu zmniejszenia potencjału bojowego i tym samym stworzenia przewagi miejscowej (sytu- przeciwnika, zyskania na czasie oraz stworzenia acyjnej) oraz przejęcia inicjatywy; sprzyjających warunków do ostatecznego zatrzyma- – wyprowadzenia pododdziałów w przypadku zania jego natarcia. Działania te prowadzi się w wyzna- grożenia okrążeniem lub rozbiciem ich przez prze- Autor jest kierownikiem czonych pasach lub na kierunkach w sposób zamie- ciwnika; Zespołu Obrony rzony lub wymuszony. Mogą być one podejmowane – ustalenia kierunku głównego natarcia jego sił. Przeciwlotniczej w różnych sytuacjach taktycznych i zróżnicowanym Pododdziały zmuszają wówczas przeciwnika do w Zakładzie Wsparcia środowisku walki samodzielnie lub w ramach innych wyczerpujących działań, by opanować dany teren. Działań Instytutu działań. Właściwe i umiejętne wykorzystanie terenu pozwa- Dowodzenia Wyższej la angażować mniejsze siły, a ponadto stawia naciera- Szkoły Oficerskiej Wojsk ZASADY OGÓLNE jącego w niekorzystnym położeniu. Przeszkody tere- Lądowych. W ramach pasa lub kierunku opóźniania batalion nowe naturalne i sztuczne w połączeniu z oddziały- (kompania) może mieć przydzielone rejony opóźnia- waniem ogniowym ułatwiają prowadzenie skutecznej nia, które wchodzą w skład pozycji opóźniania bryga- walki ze znacznie silniejszym przeciwnikiem. Należy dy. Rejon taki musi mieć głębokość umożliwiającą zatem wybrać teren, który2: walkę na kilku liniach opóźniania. Wyznacza się trzy – kanalizuje ruch przeciwnika dzięki naturalnym linie: przednią, pośrednią i końcową1. przeszkodom lub łatwo można w nim zbudować Działania opóźniające prowadzi się w celu: sztuczne obiekty; – zadania przeciwnikowi znacznych strat i zmniej- – umożliwia prowadzenie obserwacji i ognia; szenia jego potencjału bojowego bez wdawania się – zapewnia swobodę podjętego działania, w tym w rozstrzygające walki; wyjścia z walki.

1 Regulamin działań taktycznych wojsk zmechanizowanych i pancernych (pluton – kompania – batalion). Warszawa 2009, s. 63. 2 Ibidem, s. 64.

42 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 TEMAT NUMERU – OPÓŹNIANIE

ZU-23-2 DANIEL CHOJAK/CGDP DANIEL

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 43 TEMAT NUMERU – OPÓŹNIANIE

Do podstawowych wyznaczników czasowych nej rubieży opóźniania (szczególnie ważne jest zorga- w działaniach opóźniających zalicza się czas niezbęd- nizowanie systemu ognia) lub przez czas określony ny do przygotowania rejonów opóźniania oraz naka- w zadaniu. Z chwilą gdy czołowe oddziały przeciwni- zany do ich prowadzenia. ka znajdą się w zasięgu ognia pododdziału broniące- Pododdziały powinny wykorzystywać każdą okazję go kolejnej linii opóźniania, przejmuje ona na siebie do atakowania przeciwnika, gdyż zadawane mu straty główny ciężar walki, nie dopuszczając do pokonania będą miały wpływ na tempo jego natarcia. z marszu bronionych przez siebie rejonów. Manewr W trakcie walki pododdziały dzielą się na broniące wykonywany w celu zmiany linii opóźniania będzie się na linii (rubieży) opóźniania, na wycofujące się na zależał w dużym stopniu od stanu dróg między nimi. kolejną linię (rubież) oraz na te, które pozostają w od- Dlatego też powinny one zapewniać swobodę ruchu wodzie zdolne do wykonania kontrataku oraz innych wojsk oraz sprawne zajmowanie i opuszczanie wy- nieplanowych działań. znaczonych linii. Istotną rolę w czasie opóźniania odgrywają działa- Skutecznym zakończeniem manewru na kolejną linia pozorne podejmowane w celu wprowadzenia nię (rubież) opóźniania jest wejście pododdziałów przeciwnika w błąd co do przyjętego ugrupowania, w nowe rejony obrony. Moment ten jest jednocześnie posiadanego potencjału bojowego i zamiaru działania. początkiem kolejnego etapu działań, czyli obrony na Ponadto zmniejszają one ryzyko wykrycia sił podczas następnej linii (rubieży) opóźniania. przemieszczania lub wycofania. Batalion może prowadzić działania opóźniające sa- UŻYCIE PODODDZIAŁÓW modzielnie na kierunku lub w rejonie sił przesłaniania PRZECIWLOTNICZYCH brygady. Organizuje on rejon opóźniania, na który Głównym ich zadaniem w działaniach opóźniają- składają się kompanijne linie opóźniania (na nich są cych będzie osłona najważniejszych elementów rozbudowywane plutonowe punkty oporu), rozmiesz- ugrupowania bojowego pododdziału (obiektu) na czone w terenie na prawdopodobnych kierunkach na- kierunku (w rejonie) i pozycjach opóźniania przed tarcia przeciwnika. Może on być wzmocniony dywi- uderzeniami środków napadu powietrznego (rys. 1), zjonem artylerii, baterią przeciwlotniczą oraz podod- przede wszystkim jednak4: działem wojsk inżynieryjnych. Pododdziały innych – odparcie bezpośrednich ataków lotnictwa (śmi- rodzajów wojsk wykorzystuje się całością i podpo- głowców) na pododdziały broniące się na pozycjach rządkowuje dowódcom kompanii. Batalion usamo- opóźniania oraz w czasie wykonywania zwrotów za- dzielnia się pod względem logistycznym. czepnych; Działania opóźniające, w zależności od składu – osłona pododdziału artylerii na stanowiskach i możliwości bojowych przeciwnika oraz wojsk ogniowych i w czasie ich zmiany; własnych, a także celu walki i warunków terenowych, – niszczenie desantów powietrznych przeciwnika są prowadzone trzema metodami opóźniania3: ciągłe- w czasie ich przelotu i lądowania; go, przemiennego (przekraczania) oraz mieszanego – osłona obiektów terenowych (przepraw, mostów, (kombinowanego). ciaśnin itd.) istotnych dla zapewnienia swobodnego Trzeba przy tym umiejętnie wykorzystać naturalne ruchu własnych wojsk. ukrycia terenowe, a zarazem wszechstronnie masko- Bateria przeciwlotnicza jest pododdziałem taktycz- wać przewidywany manewr. Czołowe oddziały przeno-ogniowym przeznaczonym do osłony wojsk ciwnika należy zwalczać w miarę ich podchodzenia (obiektów), wyposażonym w zestawy artylerii i rakiet do przedniej linii opóźniania. przeciwlotniczych, stanowiące podstawowe uzbroje- Pododdziały broniące się na linii opóźniania opusz- nie dywizjonu. Działa zazwyczaj w składzie dywizjo- czają zajmowany rejon (punkty oporu), gdy dalsza nu (lub samodzielnie) metodą towarzyszenia na kie- walka grozi ich rozbiciem lub okrążeniem. Czynią to runku (w ugrupowaniu bojowym) osłanianego podod- na rozkaz lub za zgodą przełożonego. Kompania działu (obiektu). W jej skład wchodzą: drużyna (pluton) wykonuje manewr wycofania i przejścia na dowodzenia, drużyna zabezpieczenia i trzy plutony kolejną (końcową) linię (rubież) opóźniania w spo- przeciwlotnicze. Wyposażenie stanowią różnorodne sób skryty (w tym przypadku pododdział będzie pro- pod względem zasięgu przeciwlotnicze zestawy ra- wadził opóźnianie ciągłe), pod osłoną ognia artyle- kietowe (PZR), artyleryjskie (PZA) i rakietowo-arty- rii, po wcześniej rozpoznanych drogach lub drogach leryjskie (PZRA), wóz dowodzenia WD-2001 oraz na przełaj, umiejętnie wykorzystując naturalne wła- samochody ciężarowo-terenowe (ciągniki). Strukturę ściwości terenu (zasłony, ukrycia), a także maskując baterii przeciwlotniczej przedstawiono na rysunku 2 swoje działanie (np. dymami). Po przejściu do obro- (bateria ZU-23-2) oraz 3 (bateria ZSU-23-4 MP Bia- ny na kolejnej linii opóźniania zabezpiecza wyjście ła). W dywizjonie przeciwlotniczym występują bo- z walki wycofującego się pododdziału i przejmuje jej wiem dwie baterie wyposażone w ZU-23-2 oraz jed- ciężar do momentu zorganizowania obrony na kolejna w ZSU-23-4MP Biała.

3 Ibidem, s. 67. 4 Regulamin walki pododdziałów przeciwlotniczych bateria, pluton, działon /drużyna (obsługa). Sygn. WOPL 217/2000, Warszawa 2000, s. 113.

44 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 TEMAT NUMERU – OPÓŹNIANIE

RYS. 1. PODODDZIAŁY PRZECIWLOTNICZE W DZIAŁANIACH OPÓŹNIAJĄCYCH

Źródło: Regulamin działań wojsk obrony FEBA HL FLOT przeciwlotniczej Wojsk Lądowych. FSCL RIPL Sygn. DWL 39/2009, Warszawa 2009, s. 73.

Bateria jest zdolna samodzielnie oraz we współ- Drużyna przenośnych przeciwlotniczych zestawów działaniu z innymi środkami obrony przeciwlotniczej rakietowych (PPZR) będzie działać w składzie baterii, (w tym z lotnictwem myśliwskim) zwalczać pojedyn- zespołu ogniowego (plutonu) lub na samodzielnym cze i grupowe cele powietrzne nadlatujące z dowolne- kierunku. Przeznaczona jest do walki z przeciwni- go kierunku w granicach określonych prędkości lotu: kiem powietrznym, głównie śmigłowcami bojowymi. – przeciwlotniczymi zestawami rakietowymi cele Ugrupowanie bojowe pododdziału przeciwlotnicze- lecące z prędkością do 400 m/s na kursie spotkanio- go ma zawsze kształt wynikający z koncepcji walki wym oraz 360 m/s w przedziale wysokości od 10 do z przeciwnikiem powietrznym oraz warunków tereno- 3500 m i w odległości strzelania od 500 do 5500 m; wych. Może się składać z dwóch – trzech linii stano- – przeciwlotniczymi zestawami artyleryjskimi cele wisk ogniowych, stanowiska dowodzenia oraz punktu lecące z prędkością do 300 m/s w przedziale wysoko- logistycznego. Odległości między stanowiskami ognio- ści od 0 do 1500 m i w odległości do 2500 metrów. wymi i poszczególnymi środkami przeciwlotniczymi Ugrupowanie bojowe baterii przeciwlotniczej po- zależą od: rozmachu działania osłanianego obiektu, winno odpowiadać zamiarowi prowadzenia walki warunków terenowych, użycia środków napadu po- oraz charakterowi działania lotnictwa przeciwnika. wietrznego oraz własnych możliwości. Bateria przeciwlotnicza zazwyczaj będzie działać ca- Pododdziały przeciwlotnicze główny wysiłek będą łością sił, osłaniając najważniejszy element ugrupo- skupiały na osłonie najważniejszych elementów ugru- wania bojowego pododdziału. Ma możliwość zwal- powania bojowego batalionu (kompanii, plutonu) czania celów naziemnych zestawami artyleryjskimi przed uderzeniami środków napadu powietrznego. w odległości do 2 tys. metrów. Walkę z przeciwnikiem powietrznym prowadzą Zespół ogniowy (pluton) jest elementem baterii w ugrupowaniu bojowym, którego zmiany dokonuje przeciwlotniczej. Może zostać użyty do osłony okre- się w trakcie manewru na kolejną linię opóźniania ca- ślonego obiektu (artylerii, stanowiska dowodzenia, łością sił lub częściami. kompanii piechoty lub czołgów w punkcie oporu lub Dynamicznie zmieniająca się sytuacja, często punktu logistycznego). i szybko wykonywany manewr oraz aktywne oddzia-

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 45 TEMAT NUMERU – OPÓŹNIANIE

RYS. 2. STRUKTURA ORGANIZACYJNA BATERII PRZECIWLOTNICZEJ WYPOSAŻONEJ W ZU-23-2 DYWIZJONU PRZECIWLOTNICZEGO BZ/BPanc

dowódca 1 bplot szef technik

Załoga WD drzab pluton art. plot. pluton art. plot. plplot

działon art. działon art. drprplot, 4 x operator działon art. działon art. drprplot, 4 x operator działon art. działon art. działon art. działon art.

4 x ZU-23-2 4 x ZU-23-2 8 x Grom

Źródło: M. Andruszkiewicz, ływanie przeciwnika w toku działań opóźniających – stanowiska dowodzenia jako obiekty punktowe J. Pająk: Organizacja zmuszają dowódcę baterii (plutonu) do szczegółowej i powierzchniowe w zależności od szczebla dowodze- i wyposażenie oddziałów analizy oraz dokładnego zrozumienia zamiaru przeło- nia; i pododdziałów Wojsk OPL żonego oraz dowódcy prowadzącego walkę. Dobrze – pododdziały ogniowe na stanowiskach ogniowych Wojsk Lądowych. jest dowodzić siłami i środkami przeciwlotniczymi (SO) i startowych (SS) oraz środki rozpoznania radio- Wrocław 2014, s. 135. w sposób scentralizowany, lecz w toku działań należy lokacyjnego, stanowiące przede wszystkim obiekty przewidywać zdecentralizowane dowodzenie i kiero- punktowe; wanie ogniem na szczeblu plutonu ogniowego lub – pododdziały zmechanizowane na zasadniczych po- drużyny przenośnych przeciwlotniczych zestawów ra- zycjach opóźniania, będące najczęściej obiektami po- kietowych. Dowódca baterii w trakcie działań opóź- wierzchniowymi; niających musi pamiętać o zasadach i warunkach za- – pododdziały artylerii na SO/SS jako obiekty po- pewnienia bezpieczeństwa swojemu lotnictwu w stre- wierzchniowe. fie rażenia własnych środków ogniowych5. Analizując Zatem głównymi obiektami osłony najczęściej będą: otrzymane zadanie, powinien uwzględnić: – pododdziały batalionu walczące na zasadniczych l zagrożenie powietrzne6, które będzie zależeć od liniach (pozycjach) opóźniania, czyli obiekty po- środowiska walki, sytuacji bojowej, potencjału prze- wierzchniowe; ciwnika, warunków terenowych i meteorologicznych – pododdziały artylerii na SO/SS, stanowiące obiek- w pasie (rejonie) działania itp. W czasie działań opóź- ty powierzchniowe; niających przeciwdziałanie zagrożeniu powietrznemu – pododdziały przeciwlotnicze na SO i SS jako ze strony przeciwnika będzie podejmowane w celu obiekty punktowe. osłony wojsk: W czasie osłony wojsk podczas wychodzenia – walczących na kolejnych liniach opóźniania, z walki i w toku dalszych działań po zerwaniu kon- – znajdujących się na prawdopodobnych głównych taktu bojowego z przeciwnikiem główne obiekty kierunkach uderzeń z powietrza, osłony to najczęściej: – wychodzących z walki oraz po zerwaniu kontaktu – pododdziały na liniach (pozycjach) opóźniania, bę- bojowego z przeciwnikiem; dące przeważnie obiektami o charakterze powierzch- l obiekty osłony. Pododdziały przeciwlotnicze bę- niowym; dą osłaniały przede wszystkim wojska na liniach (po- – pododdziały podczas wychodzenia z walki, stano- zycjach) opóźniania. Liczba i rodzaj obiektów wyma- wiące najczęściej obiekty liniowo-punktowe; gających osłony przeciwlotniczej będą zależały – kolumny marszowe, głównie jako obiekty linio- przede wszystkim od sytuacji taktycznej oraz zamiaru we; rozegrania walki przez przełożonego. Podczas osłony – pododdziały w czasie przekraczania rejonów kana- wojsk walczących na poszczególnych liniach (pozy- lizujących ruch, zwłaszcza przełęczy, przepraw, mo- cjach) opóźniania głównymi obiektami osłony powin- stów, ciaśnin itp., stanowiących obiekty punktowe i liny być: niowe.

5 Ibidem, s. 116. 6 Regulamin działań wojsk obrony przeciwlotniczej Wojsk Lądowych. Sygn. DWL 39/2009, Warszawa 2009, s. 68.

46 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 TEMAT NUMERU – OPÓŹNIANIE

RYS. 3. STRUKTURA ORGANIZACYJNA BATERII PRZECIWLOTNICZEJ WYPOSAŻONEJ W ZSU-23-4 DYWIZJONU PRZECIWLOTNICZEGO BZ/BPanc

dowódca 3 bplot szef technik

Załoga WD drzab pluton art. plot. pluton art. plot. plplot

działon art. działon art. drprplot, 4 x operator działon art. działon art. drprplot, 4 x operator

2 x ZSU-23-4 2 x ZSU-23-4 8 x Grom MP Biała MP Biała

Dowódca baterii przeciwlotniczej, organizując osło- parcie nalotu ŚNP z dowolnego kierunku, działających Źródło: M. Andruszkiewicz, nę wskazanych przez dowódcę batalionu elementów na małej i bardzo małej wysokości; ich niszczenie na J. Pająk: Organizacja ugrupowania bojowego, powinien w trakcie wypraco- podejściach do osłanianych obiektów; zwalczanie tak- i wyposażenie oddziałów wywania decyzji uwzględnić, oprócz swoich sił, takie tycznych desantów powietrznych lub grup desantowo- i pododdziałów Wojsk OPL Wojsk Lądowych. elementy systemu walki, jak: -szturmowych przeciwnika podczas przelotu i lądowa- Wrocław 2014, s. 136. l podsystem rozpoznania7, który będzie organizo- nia. Będzie on zdecentralizowany stosownie do szcze- wany zdecentralizowanie stosownie do szczebla dowo- bla wykonującego zadania ogniowe, miejsca dzenia wykonującego zadania rozpoznania na poszcze- w ugrupowaniu bojowym oraz sytuacji taktycznej na gólnych liniach (pozycjach) opóźniania. Zatem powi- poszczególnych liniach opóźniania. W miarę możliwo- nien zapewnić terminowość wykrycia i rozpoznania ści oraz w zależności od potencjału pododdziału prze- środków napadu powietrznego (ŚNP) i ich identyfika- ciwlotniczego dąży się do zorganizowania wielowar- cję oraz napływ informacji o sytuacji powietrznej do stwowego systemu ognia środków przeciwlotniczych. stanowisk dowodzenia i pododdziałów ogniowych. Należy go przygotować według zadań i linii fazowych W tym przypadku środki rozpoznania radiolokacyjne- oraz koordynować z innymi pododdziałami przeciwlot- go rozwija się na dogodnych podejściach lub na kierun- niczymi znajdującymi się w pasie (rejonie) opóźniania; kach najbardziej prawdopodobnych nalotów przeciwni- l podsystem dowodzenia, który powinien zapewniać ka powietrznego. W czasie manewru na kolejne linie ciągłość kierowania i dowodzenia pododdziałami prze- opóźniania, po zerwaniu kontaktu bojowego z przeciw- ciwlotniczymi w czasie prowadzenia walki oraz ma- nikiem, wydziela się część środków, które przemiesz- newru na kolejne linie opóźniania. Stanowisko dowo- czają się na nowe stanowiska obserwacyjne razem dzenia pododdziałów przeciwlotniczych znajduje się z pododdziałami przeciwlotniczymi rozwijającymi się w ugrupowaniu osłanianego pododdziału. Manewr za liniami opóźniania. Natomiast pozostałe przemiesz- nim w toku działań będzie uzależniony od tempa na- czają się w ugrupowaniu organicznych pododdziałów tarcia wojsk przeciwnika oraz tak zorganizowany, by dowodzenia. Na tym etapie informację należy pozyski- utrzymać ciągłość dowodzenia. Specyfika walki po- wać ze środków rozpoznania radiolokacyjnego sąsia- woduje, że dowodzenie będzie zdecentralizowane sto- dów. Terminowy i rzetelny jej przekaz do zautomatyzo- sownie do zadań na poszczególnych liniach opóźnia- wanego systemu dowodzenia umożliwi właściwy przy- nia. Podsystem ten powinien obejmować pododdziały dział celów oraz zwalczanie ŚNP na całej głębokości przeciwlotnicze działające w danym pasie, współdzia- ugrupowania. Główny wysiłek rozpoznania powinien łające z sąsiadami, stosownie do okresu prowadzo- być skupiony na prawdopodobnych kierunkach zagro- nych działań. żenia powietrznego; Zaprezentowane przemyślenia dotyczące wykorzy- l podsystem ognia, będący częścią składową syste- stania pododdziałów przeciwlotniczych w tak skom- mu ognia pododdziałów ogólnowojskowych. Jest to plikowanych organizacyjnie działaniach jak opóźnia- zorganizowany ogień pododdziałów przeciwlotniczych jące mogą być podstawą do dalszych rozważań zwią- wyposażonych w różne pod względem możliwości zanych z uzyskaniem efektu synergii w trakcie ich techniczno-bojowych zestawy. Powinien zapewnić: od- prowadzenia. n

7 Ibidem, s. 71.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 47 SZKOLENIE Rozwiązywanie problemów taktycznych

W ZŁOŻONYM I NIE DO KOŃCA PRZEWIDYWALNYM ŚRODOWISKU PROWADZENIA DZIAŁAŃ MILITARNYCH PRZED DOWÓDCĄ POJAWIĄ SIĘ PROBLEMY TAKTYCZNE, Z KTÓRYMI BĘDZIE MUSIAŁ SOBIE PORADZIĆ. DLATEGO TEŻ TAK WAŻNA JEST ODPOWIEDNIO KSZTAŁTOWANA UMIEJĘTNOŚĆ TZW. MYŚLENIA TAKTYCZNEGO.

ppłk dr Wojciech Więcek oświadczenia z konfliktów zbrojnych początku Zgodnie z prakseologiczną definicją walki to wła- DXXI wieku oraz wnioski z ćwiczeń wskazują, śnie cel działania wytyczy kierunek rozwiązywania że w dającej się przewidzieć przyszłości działania problemów decyzyjnych stojących na drodze do jego taktyczne będzie charakteryzować dynamiczny osiągnięcia, przy czym konieczne będzie poszuki- i gwałtowny przebieg. By sprostać nowym wymaga- wanie sposobów jego osiągnięcia różnymi metodami niom pola walki, konieczne będzie ciągłe skracanie z wykorzystaniem takich samych sił i środków. Cel czasu przewidzianego na planowanie i organizowa- powinien być jasny, wyraźny, realny, wykonalny Autor jest starszym nie działań z jednoczesnym zwiększaniem zdolności i dostępny. Należy przy tym zauważyć, że podczas wykładowcą w Zakładzie do szybkiego rozstrzygania wielu pojawiających się jego osiągania, poza skutkami planowanymi i za- Taktyki Instytutu problemów decyzyjnych1. Stawia to wysokie wyma- mierzonymi, będą występować efekty niezamierzo- Dowodzenia Wydziału gania dowódcom i oficerom sztabu w aspekcie ne, w wielu przypadkach niespodziewane i wysoce Zarządzania kształtowania i podnoszenia ich zdolności do wyko- niepożądane. Dlatego dużego znaczenia nabiera wy- i Dowodzenia Akademii rzystywania szans i możliwości mogących pojawić trwałość w dążeniu do celu oraz przewidywanie nie- Obrony Narodowej. się w przestrzeni walki. W myśl założeń prakseolo- korzystnych sytuacji i im zapobieganie. gii, zwycięstwo w walce przypadnie stronie, która osiągnie zamierzony cel, uniemożliwiając przy tym JAK ZDEFINIOWAĆ? osiągnięcie go przeciwnikowi2. Będzie się to jednak Przedstawione założenia prakseologiczne znajdują wiązać z koniecznością przezwyciężania licznych zastosowanie w działaniu wojsk, przy czym proble- niedogodności (problemów), występujących na dro- my decyzyjne pojawiające się i rozstrzygane na naj- dze do pożądanego celu działania, rozumianego jako niższym poziomie sztuki wojennej możemy określić zamierzony stan rzeczy lub zdarzenie3. mianem problemów taktycznych, rozumianych jako

1 Z problemem decyzyjnym mamy do czynienia wówczas, gdy powstaje odchylenie między tym, co powinno lub mogłoby być, a tym, co jest obecnie. Z. Ścibiorek: Podejmowanie decyzji. Warszawa 2003, s. 119. 2 T. Kotarbiński: Traktat o dobrej robocie. Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk 1975, s. 221. 3 T. Pszczołowski: Zasady sprawnego działania. Warszawa 1967, s. 136.

48 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 SZKOLENIE

+ RAFAŁ MNIEDŁO/11 LDKPANC MNIEDŁO/11 RAFAŁ

Rozwiązywanie problemów taktycznych wymaga umiejętności dostrzegania związków przyczynowo-skutkowych między poszczególnymi zdarzeniami i procesami występującymi w środowisku prowadzonych działań.

sytuacja bojowa lub organizacyjna wynikająca na rozwiązanie taktycznej sytuacji problemowej z istoty i charakteru walki, która wymaga racjonal- o wielu niewiadomych, takich jak: zamiar działania nych rozstrzygnięć4. Można zatem powiedzieć, że przeciwnika, posiadane przez niego siły, przyjęte problem taktyczny powstaje wówczas, gdy dowódca ugrupowanie bojowe czy sposób działania. Jest więc lub sztab napotyka po otrzymaniu zadania lub bezpośrednio związane ze stosowanym w literaturze w trakcie prowadzenia walki określone trudności pojęciem myślenia taktycznego, postrzeganym jako i z pełną świadomością ich występowania dąży do myślenie kategoriami taktyki (przeciwnik, wojska ich przezwyciężenia. Głównym determinantem traf- własne, teren, czas). skupionym na właściwym wy- nego rozwiązania problemu taktycznego będzie zro- korzystaniu w walce dostępnych informacji oraz zumienie celu działania, z którego będą wynikać wszystkich walorów posiadanych sił i środków, jak wnioski związane z tworzeniem przewagi w określo- również terenu i czasu tak, by sprzyjały one włas- nym miejscu i czasie oraz konkluzje stanowiące pod- nym poczynaniom, a maksymalnie utrudniały dzia- stawę do sprecyzowania konkretnych przedsięwzięć łanie przeciwnika6. Myślenie taktyczne w aspekcie zbliżających rozwiązującego problem do osiągnięcia rozstrzygania problemów dotyczących prowadzenia pożądanego stanu końcowego5. walki jest zatem poszukiwaniem najlepszego w da- Rozwiązywanie problemów taktycznych wymaga nej sytuacji rozwiązania równania taktycznego umiejętności dostrzegania związków przyczynowo- o wielu niewiadomych, logicznym ciągiem operacji -skutkowych między poszczególnymi zdarzeniami myślowych dotyczących otrzymanego zadania. i procesami występującymi w środowisku prowadzo- Kształtowanie umiejętności myślenia taktycznego nych działań. Polega na ogniskowaniu myślenia na nie jest aktem jednorazowym, lecz ciągłym proce- otrzymanym zadaniu bojowym, ukierunkowanego sem edukacji studentów w uczelniach wojskowych

4 Rozwiązywanie problemów taktycznych jest podstawowym zadaniem taktyki. M. Huzarski: Zagadnienia taktyki wojsk lądowych. Toruń 1999, s. 71–72. 5 K. Nożko: Intelektualne przygotowanie dowódców i oficerów sztabu w systemie obronnym RP. AON, Warszawa 1993, s. 96–97. 6 R. Urliński: Myślenie taktyczne. „Myśl Wojskowa” 1982 nr 4, s. 29.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 49 SZKOLENIE

oraz w trakcie prowadzonych ćwiczeń. Powinien on nie jest zazwyczaj zbyt duża. Mają oni jednak świado- być połączony z rozwijaniem w oficerach zdolności mość istnienia pewnych komplikacji w osiąganiu za- przystosowawczych, tak by dawali sobie szybko radę łożonego celu i są w stanie wstępnie je zidentyfiko- z ciągłymi zmianami sytuacji w przestrzeni walki wać. Niewątpliwie tak ogólny zarys problemu nie mo- możliwie najmniejszym nakładem energii psychicz- że zapoczątkować zorganizowanego i sprecyzowanego nej i fizycznej. Środowisko przyszłych działań zbroj- sposobu jego rozwiązania. Dlatego potrzebne jest pre- nych będzie się charakteryzować przejściowością. cyzyjne wskazanie kierunków, sposobów i etapów Oznacza to, że wzrasta potrzeba rozwijania w ofice- działania, które pozwolą przezwyciężyć zdefiniowane rach zdolności do coraz dokładniejszego i dalekosięż- trudności. Nastąpi to w wyniku wyjaśnienia przez nego prognozowania przyszłości, również podczas mającego rozwiązać ten problem wielu niewiado- prowadzenia działań na najniższym poziomie sztuki mych na podstawie oceny zjawisk, procesów i warun- wojennej7. Doskonaleniu umiejętności myślenia tak- ków mogących zaistnieć w trakcie prowadzenia dzia- tycznego będzie ponadto sprzyjać: rozwinięta wy- łań11. obraźnia, wiedza wojskowa, zdolność przewidywania, W określonych uwarunkowaniach można błędnie łatwość skupiania się na wybranych zagadnieniach zdefiniować problem taktyczny. Przyczyną tego mo- oraz oddzielania informacji ważnych od mało zna- że być brak wiedzy o aktualnej sytuacji, zmiana za- czących, a także otwartość na zmiany, chłonność dania czy niewłaściwa ocena przeciwnika. Jego roz- umysłu, dobra pamięć i aktywna postawa8. poznanie w odpowiednim czasie ma duże znaczenie praktyczne – wiąże się z zaoszczędzeniem czasu na WIEDZA I UMIEJĘTNOŚCI rozwiązywanie bieżących problemów. W świetle zaprezentowanych treści można przy- Problemy taktyczne będą się różnić od siebie po- jąć, że rozwiązywanie problemów taktycznych bę- ziomem szczegółowości. I tak dotyczący organizacji dzie wymagać od dowódców i oficerów sztabu odpo- działań zaczepnych będzie bardziej ogólny niż odno- wiedniego przygotowania specjalistycznego, którego szący się do działania batalionu jako oddziału wy- wyrazem powinno być posiadanie gruntownej wie- dzielonego. Podobnie sposób prowadzenia obrony dzy na temat9: przez oddział jest problemem bardziej ogólnym niż – struktur organizacyjnych wojsk oraz czynników określenie kierunku skupienia głównego wysiłku warunkujących ich wartość bojową; w działaniach obronnych. Wynika z tego, że będzie- – danych taktyczno-technicznych środków walki my mieli do czynienia z ogólnymi problemami tak- własnych oraz przeciwnika; tycznymi oraz problemami szczegółowymi, przy – właściwości taktycznych terenu, na którym będą czym rozwiązanie głównego będzie możliwe tylko prowadzone działania, oraz ich wpływu na osiąganie w sytuacji uzyskania odpowiedzi na wiele proble- celu przez wojska własne i przeciwnika; mów szczegółowych. – warunków, możliwości i sposobów osiągania Różny będzie także poziom trudności ich rozwiąza- przewagi przez przeciwnika i wojska własne; nia. Zależy on od zdolności dowódców i oficerów – określania kluczowych zadań w zaistniałej sytu- sztabu, poziomu ich wiedzy, zgrania oraz cech osobo- acji. wych, takich jak: doświadczenie w dowódczym i szta- Mimo że przyszłe działania taktyczne będą prowa- bowym działaniu, wyobraźnia operacyjno-taktyczna, dzone w środowisku sieciocentrycznym, może im to- umiejętność podejmowania skalkulowanego ryzyka warzyszyć wiele ograniczeń oraz niedostatek lub oraz zdolność przewidywania. Do kryteriów, według nadmiar pożądanych informacji10. Nie pozostanie to których możliwe jest wskazanie poziomu trudności bez wpływu na rozwiązywanie problemów taktycz- rozwiązania problemu taktycznego, zalicza się12: nych, w których konieczne będzie uwzględnianie – rzeczywistą nowość problemu; wielu czynników, takich jak: zamiar przełożonego, – stopień jego skomplikowania; otrzymane zadanie, cel działania wojsk własnych, – trudności związane z organizowaniem przedsię- charakter działań przeciwnika, ukształtowanie tere- wzięć mających doprowadzić do rozwiązania pro- nu, możliwość wykorzystania posiadanych zasobów blemu; czy zdolność do wsparcia i zabezpieczenia walczą- – jego kontrowersyjność w stosunku do podejścia cych wojsk. W chwili określania problemu taktycz- doktrynalnego; nego wiedza dowódcy i oficerów sztabu na jego temat – posiadanie wiedzy na temat danego problemu.

7 A. Toffler: Szok przyszłości. Poznań 1998, s. 394. 8 R. Urliński: Myślenie…, op.cit., s. 29. 9 K. Nożko: Walka o przewagę. Warszawa 1986, s. 75. 10 Doświadczenia z konfliktu w rejonie Zatoki Perskiej w 2003 roku wskazują na to, że w określonych sytuacjach konsekwencją nadmiaru prze- twarzanych (zazwyczaj mało istotnych) informacji może być zmniejszenie sprawności systemu, co prowadzi do utraty możliwości wykorzystania sieciocentrycznej przewagi nad przeciwnikiem. E. Bendyk: Bajty w boju. „Polityka” 2005 nr 11. 11 Metodyka wojskowych badań naukowych. ASG WP, Warszawa 1983, s. 168–179. 12 Ibidem, s. 179.

50 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 SZKOLENIE

RYS. ZOBRAZOWANIE SYTUACJI W SYMULATORZE WARIANTÓW DZIAŁAŃ BOJOWYCH WOJSK LĄDOWYCH

Źródło: http://strona.wcy.wat.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=345& Itemid=155/.

Określenie poziomu trudności problemu taktycz- rzystaniu symulacji komputerowej, która pozwala na nego ma duże znaczenie, ponieważ będzie bezpo- porównanie wyobrażenia o planowanych działaniach średnio wpływać na dobór specjalistów i środków z prawdopodobną, przewidywaną rzeczywistością niezbędnych do jego rozwiązania. Problem będzie mogącą zaistnieć w przestrzeni walki. Zmniejszają- można uznać za rozstrzygnięty, jeśli znajdzie się od- ce się rozmiary sprzętu informatycznego oraz wzra- powiedź na pytanie: jak walczyć, by w zaistniałej sy- stające możliwości przetwarzania danych pozwalają tuacji osiągnąć zamierzony cel działania? Odpo- na instalowanie określonych aplikacji na laptopach, wiedź ta powinna się przerodzić w koncepcję roze- co sprzyja ich wykorzystaniu, także na stanowiskach grania walki, która zostanie urzeczywistniona dowodzenia niższego szczebla (batalionu). Dosko- w postaci decyzji dowódcy. nałym przykładem jest opracowany na Wydziale Cybernetyki WAT symulator wariantów działań bo- UŻYTECZNE NARZĘDZIE jowych wojsk lądowych. Jest to przydatne narzędzie Uzyskane rozwiązania problemów taktycznych wspomagające rozwiązywanie problemów taktycz- powinny być dokładnie ocenione w aspekcie ich nych na szczeblu batalion – brygada, sprawdzone efektywności. Dzisiaj jest to możliwe dzięki wyko- w toku wielu ćwiczeń13. Jego działanie opiera się na

13 Symulator był wykorzystywany w ćwiczeniach prowadzonych zarówno w wojskach („Ryś ‘10” w Drawsku Pomorskim), jak i w Akademii Obrony Narodowej („Kłodzko ’13”, „Pierścień ‘13” czy „Mazury ‘13”).

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 51 SZKOLENIE

połączeniu funkcji tworzących go zasadniczych nika, dokładnego czasu podjęcia z nimi walki oraz komponentów14, czyli edytora scenariuszy oraz edy- rozpoczęcia kolejnego etapu działania przez konkret- torów: bazy parametrów uzbrojenia i sprzętu wojsko- ne jednostki. Możliwość planowania i przeprowadza- wego, parametrów środków bojowych i materiało- nia symulacji zadań wieloetapowych jest dużym atu- wych, parametrów środków ogniowych, danych tere- tem systemu, pozwala bowiem na uwzględnienie ma- nowych, a także modułu symulacji walki, w którego newru, analizowanie warunków wprowadzania do skład wchodzą moduły: przemieszczania, rozpozna- walki kolejnych sił oraz użycia odwodów specjalnych nia, oddziaływania ogniowego (bezpośredniego i po- czy przesunięcia stanowiska dowodzenia. Zaletą sy- średniego) oraz zobrazowania przebiegu symulacji mulatora jest także to, że umożliwia ocenę przyjętych i jej wyników. rozwiązań w wymiarze rzeczowym, czasowym i prze- Symulator wariantów działań to urządzenie przy- strzennym na mapy w dowolnej skali w przedziale od jazne użytkownikowi. Jest łatwy w obsłudze i nie 1:15 000 wzwyż. wymaga dużo czasu na przygotowanie symulacji. Zaprezentowane ogólne właściwości symulatora Podstawę do jej przeprowadzenia stanowi opracowa- wariantów działań wojsk lądowych potwierdzają jego ny scenariusz, w którego ramach konieczne będzie przydatność do rozwiązywania problemów taktycz- utworzenie łańcucha dowodzenia walczących stron nych. Zastosowanie tego urządzenia w pracy sztabów

KSZTAŁTOWANIE SPRAWNOŚCI MYŚLENIA JEST MOŻLIWE PODCZAS ĆWICZEŃ, KTÓRYCH TREŚCIĄ JEST ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW TAKTYCZNYCH O RÓŻNYM POZIOMIE ZŁOŻONOŚCI

oraz przypisanie im określonego wyposażenia i po- znacznie skróci jej czas i zwiększy wiarygodność ziomu środków bojowych i materiałowych. Następ- przyjętych rozwiązań, czyniąc je bardziej miarodajny- nym krokiem jest rozmieszczenie wojsk. W symula- mi. Należy jednak pamiętać, że symulacja nie jest od- torze zaimplementowano możliwość określania jed- zwierciedleniem przyszłości, lecz hipotetycznym sce- nostek podstawowych i złożonych, przy czym na nariuszem przebiegu walki, mającym ułatwić dowód- mapie będą widoczne tylko te pierwsze, drugie nato- cy podjęcie decyzji, a sztabowi umożliwić zyskanie miast będą występować w łańcuchu dowodzenia po czasu na wprowadzenie zmian w wariantach, zanim lewej stronie ekranu (rys.). jeden z nich stanie się planem działania. W trakcie symulacji jednostki podstawowe wyko- nują zadania, dysponując określonym potencjałem ISTOTNA UMIEJĘTNOŚĆ wynikającym z wyposażenia, stopnia ukompletowa- Na osobny komentarz zasługuje kwestia definio- nia oraz stanu zasobów. Dodatkowo uwidoczniono wania i rozwiązywania problemów taktycznych tempo działania w km/h, potencjał (w punktach) w terenie. Istnieje wręcz zapotrzebowanie na kształ- oraz zdolność bojową wyrażoną w skali od 1 do 4 towanie tej umiejętności. Na podstawie kilkuletnich (ostatnia wartość oznacza rozbicie jednostki). doświadczeń dydaktycznych zdobytych w Akademii W rozważaniach problemów taktycznych dotyczą- Obrony Narodowej mogę stwierdzić, że praca w te- cych szczebla batalion – brygada czas niezbędny na renie jest dla studentów (słuchaczy) sporym proble- przygotowanie scenariusza, w zależności od stopnia mem, szczególnie w początkowym etapie kształce- szczegółowości, nie powinien przekroczyć 20 minut. nia. Pojawia się więc pytanie: jak uczyć rozwiązywa- Po rozpoczęciu symulacji użytkownik widzi na nia problemów taktycznych występujących ekranie monitora efekt zaplanowanego działania, w dynamice działań? przedstawiony znakami taktycznymi z uwzględnie- Wnioski z ćwiczeń wskazują na to, że jest to moż- niem czynnika czasu (jedna sekunda czasu rzeczy- liwe w wypadku wykorzystania w ich trakcie okre- wistego odzwierciedla jedną minutę działania ślonych sposobów teoretycznego rozgrywania walki. wojsk). Ponadto może na bieżąco kontrolować po- Jednym z nich jest przygotowywanie w toku opraco- ziom zdolności bojowej wojsk własnych i przeciwni- wywania ćwiczenia sytuacji dynamicznych. Ich pod- ka wyrażony w postaci numerycznej przy znaku jed- stawę stanowi autorska wizja przebiegu walki lub nostki oraz stan potencjału w rozbiciu na kategorie problem taktyczny, które wynikają z powstałej sytu- (pancerny, piechota, WRiA czy OPL), oddzielnie acji, i które – według kierownictwa ćwiczenia – po- dla wojsk własnych i przeciwnika. Dostępne będą winny zostać rozwiązane przez ćwiczących. Możli- również informacje dotyczące wykrycia sił przeciw- we jest także rozgrywanie sytuacji dynamicznych

14 http://strona.wcy.wat.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=345&Itemid=155/.

52 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 SZKOLENIE

opracowywanych na podstawie decyzji ćwiczących, łącznikowi sąsiadów, dowódca rozwiązujący określony jednak w naszych siłach zbrojnych, zwłaszcza na problem taktyczny i podlegli mu oficerowie rodzajów uczelniach wojskowych, preferuje się zazwyczaj wojsk oraz dowódcy poszczególnych elementów ugru- pierwsze rozwiązanie15. powania bojowego. Zasadne jest, by pracę w punkcie Celem rozgrywania sytuacji dynamicznych jest rekonesansowym rozpocząć od taktycznej oceny terenu ocena sposobu pracy dowództw oraz wartości mery- i wskazania w nim rozmieszczenia wojsk własnych torycznej przyjętych sposobów rozegrania walki, jak oraz sił przeciwnika wraz ze sposobem jego prawdopo- również wskazanie konsekwencji przyjętego zamia- dobnego działania. W odniesieniu do tych informacji ru działania. W zależności od celu ćwiczeń, w trakcie kolejną czynnością powinno być zdefiniowanie proble- kierowania walką możliwe będzie akcentowanie pro- mu taktycznego oraz wskazanie możliwych sposobów blemów, na które ćwiczący nie zwrócili uwagi lub jego rozwiązania. Zasadniczą rolę w tym etapie będą które potraktowali powierzchownie. W określonych odgrywać oficerowie rodzajów wojsk, przedstawiający uwarunkowaniach konieczne będzie reagowanie na propozycje reakcji na zaistniałą sytuację z wykorzysta- ich błędy oraz „wymuszanie” na nich przyjęcia okre- niem posiadanego potencjału, stwarzając tym samym ślonych rozwiązań, które w ocenie kierownictwa ćwi- dowódcy możliwość podejmowania kolejnych decyzji. czenia powinny zostać zastosowane. Oznacza to, że Ostatnim etapem może być postawienie zadań elemen-

KSZTAŁTOWANIE SPRAWNOŚCI MYŚLENIA JEST MOŻLIWE PODCZAS ĆWICZEŃ, KTÓRYCH TREŚCIĄ JEST ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW TAKTYCZNYCH O RÓŻNYM POZIOMIE ZŁOŻONOŚCI

podczas rozwiązywania problemów taktycznych w to- tom ugrupowania bojowego oraz synchronizacja dzia- ku sytuacji dynamicznej konieczne będzie posiadanie łań. Na zakończenie ćwiczący powinni uzasadnić przy- przez kierownictwo ćwiczenia odpowiednich „narzę- jęte rozwiązania i poprzeć je stosownymi kalkulacjami dzi” wywierania wpływu na ćwiczących. Może temu operacyjno-taktycznymi. służyć stosowanie tzw. kar taktycznych, polegających między innymi na zwiększaniu powodzenia przeciw- PROMOWAĆ MYŚLENIE nika, zadawaniu ćwiczącym określonych strat w lu- Zaprezentowane rozważania można uznać za istot- dziach i sprzęcie, podgrywaniu sytuacji na kierunkach ną sferę wiedzy taktycznej, gdyż trudno jest zdefinio- sąsiadów czy ograniczanie działania wybranych ele- wać i nauczyć rozwiązywania problemów taktycznych. mentów ugrupowania bojowego. Zarazem dostrzega się niewielkie zainteresowanie tą Podstawę do rozegrania sytuacji dynamicznej stano- kwestią wśród teoretyków i praktyków wojskowości. wi wydanie ćwiczącym nowego założenia z położe- W piśmiennictwie wojskowym wiele miejsca poświęca niem wojsk, co z reguły nastąpi w miejscu pracy ćwi- się procesowi planowania działań na szczeblu taktycz- czących dowództw. Po zapoznaniu się z sytuacją podej- nym, marginalizując nieco zagadnienia rozwoju inte- mują decyzję, która jest konfrontowana z przyjętym lektualnego oficerów, ich wyobraźni operacyjno-tak- zamiarem działania przeciwnika oraz warunkami tere- tycznej i myślenia taktycznego, a także doskonalenia nowymi w wybranych wcześniej punktach pracy. W te- umiejętności twórczego i koncepcyjnego rozwiązywa- renie należy dążyć do generowania nowych problemów nia sytuacji problemowych. Kształtowanie sprawności taktycznych, wymuszających na ćwiczących podejmo- i samodzielności myślenia, czyli cech niezbędnych dowanie kolejnych decyzji w toku kierowania walką wódcy i oficerowi sztabu, jest możliwe głównie pod- w myśl zasady: akcja – reakcja – przeciwreakcja. Klu- czas ćwiczeń, których treść stanowi rozwiązywanie czową rolę w tym etapie będą odgrywać rozjemcy tak- problemów taktycznych o różnym poziomie złożono- tyczni oraz rozjemcy rodzajów wojsk, którzy powinni ści. Takie ćwiczenia sprzyjają wyrabianiu zdolności generować takie zdarzenia w przestrzeni walki, które dostrzegania problemów i rozwiązywania nietypowych będą stanowić odpowiedź na reakcję dowódców roz- zadań. Stwarzają także możliwość rozwijania aktywno- grywających sytuację dynamiczną. Dynamika walki ści poznawczej oraz pozwalają na kształtowanie woli w terenie powinna przebiegać według zawczasu przyję- i wytrwałości w działaniu. Wydaje się to być szczegól- tego scenariusza, w którym należy uwzględnić wiele nie ważne w aspekcie zaprezentowanego na wstępie osób funkcyjnych, takich jak: dowódca pododdziału dynamicznego i nie do końca przewidywalnego cha- będącego w styczności z przeciwnikiem, oficerowie rakteru współczesnych działań taktycznych. n

15 M. Kubiński: Rozwiązywanie problemów taktycznych podczas sytuacji dynamicznych. W: Praca w terenie na szczeblu taktycznym.Red. W. Lidwa. AON, Warszawa 2004, s. 40.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 53 KONKURS – TAKTYCZNE DYLEMATY

SZANOWNI CZYTELNICY! KIEROWNICTWO WOJSKOWEGO Kompania INSTYTUTU WYDAWNICZEGO INICJUJE NA ŁAMACH „PRZEGLĄDU zmotoryzowana SIŁ ZBROJNYCH” KONKURS, KTÓREGO CELEM JEST w obronie DOSKONALENIE KUNSZTU WOJOWANIA DOWÓDCÓW PODODDZIAŁÓW. Przeciwnik Batalionowe zgrupowanie taktyczne ze składu 44 BZ, na- ego istotą jest wystąpienie w roli dowódcy kompa- cierając czterema kompaniami w pierwszym rzucie na kie- Jnii zmechanizowanej (zmotoryzowanej) i podjęcie runku: LIPY – DZIEMIANY, dąży do opanowania przesmyku decyzji w określonej sytuacji taktycznej. Zaczynamy między jeziorami płd. DZIEMIANY. Jego natarcie zostało zatrzymane na rubieży: płn. WILCZY LAS – LICHE WZGÓ- od szczebla kompanii, przewidujemy jednak zaanga- RZE. Lewoskrzydłowa kompania zatrzymana przez bronią- żowanie w rozwiązywanie zadań taktycznych również cy się na płn.-wsch. od LICHEGO WZGÓRZA pluton dowódców batalionów i oficerów sztabów, aby mogli z 2 kompanii naszego batalionu. Dwie kompanie usiłują wykazać się znajomością zasad prowadzenia działań. pokonać zapory inżynieryjne ustawione przed frontem naszej obrony. Prawoskrzydłowa kompania, wykorzystując lu- W miarę wzrostu zainteresowania tą formą aktywno- kę między kompanijnymi punktami oporu, usiłowała wyjść ści będziemy opracowywać sytuacje taktyczne także na skrzydło naszej obrony, lecz została zatrzymana na ru- dla poszczególnych rodzajów wojsk, by oficerowie bieży: płn. TRYGONOMETR – skraj lasu przez pluton służący w nich mogli zaprezentować swoją inwencję z 3 kompanii. Przeciwnik ma możliwość kontynuowania w ich rozwiązywaniu. Jesteśmy otwarci na Państwa natarcia, gdyż w odwodzie ma około kompanii czołgów. Jego natarcie wspiera dywizjon artylerii. sugestie i propozycje, które pozwolą nam zamiesz- czać różne zadania, a P.T. Czytelnikom sprawiać sa- Wojska własne tysfakcję z podjęcia właściwej decyzji. 1 kpzmot z plcz broni wyznaczonego punktu oporu w cen- Prace będzie oceniać komisja w składzie: trum ugrupowania batalionu, z zadaniem uniemożliwienia l przeciwnikowi przerwania się na kierunku LIPY – DZIE- przedstawiciel WIW, MIANY i zatrzymania jego natarcia na rubieży: płn. WILCZY l ppłk dr Wojciech Więcek z AON, LAS – LICHE WZGÓRZE. l ppłk dr Czesław Dąbrowski z WSOWLąd, l mjr Marcin Nawrot z CSWLąd, Kompania uszykowana kątem w tył. Na lewym skrzydle l ppłk Paweł Michalski z 10 BKPanc. punktu oporu broni się 1 plzmot, powstrzymując z trudem natarcie kompanii zmechanizowanej, prosi o przejście do Na zwycięzców czekają nagrody: zapasowego punktu oporu. W centrum ugrupowania broni l za zdobycie pierwszego miejsca – dysk zewnętrzny się 3 plzmot, dwa wozy mają uszkodzone układy jezdne, o pojemności 500 GB, przewidywany czas usunięcia usterek – 50 min. Na pra- l za drugie miejsce – pendrive o pojemności 64 GB, wym skrzydle 2 plzmot zatrzymał natarcie kompanii zmo- l toryzowanej. W odwodzie pluton czołgów PT-91 w gotowo- za trzecią lokatę – nagroda książkowa. ści do wyjścia na rubież ogniową. Wszyscy nagrodzeni otrzymają także roczną prenu- meratę „Przeglądu Sił Zbrojnych”. Na lewo, punktu oporu broni 2 plzmot z 2 kpzmot, który Rozwiązania, opracowane graficznie z pisemnym zatrzymał natarcie kompanii zmotoryzowanej. Na prawo uzasadnieniem podjętej decyzji, popartej kalkulacjami 3 plzmot z 3 kpzmot usiłuje zatrzymać natarcie kompanii wyposażonej w BTR-80. W LIPACH pluton rozpoznawczy czasowo-przestrzennymi, prosimy przesyłać w formie wykrył siedem czołgów T-72B przeciwnika w kolumnie na elektronicznej na adres [email protected], z dopiskiem drodze: LIPY – DZIEMIANY. „Konkurs taktyczne dylematy”, podając również sto- pień, imię i nazwisko oraz numer kontaktowy (najlepiej Dowódca 1 kpzmot utracił łączność z lewym sąsiadem. numer telefonu komórkowego). Nieprzekraczalnym PD dowódcy 1 kpzmot przy 3 plzmot. terminem nadsyłania rozwiązań, podawanym przy każ- Dowódca batalionu ocenił, że przeciwnik na kierunku LIPY dym zadaniu taktycznym, będzie 15 dzień drugiego – DZIEMIANY nie wprowadzi odwodowego batalionu z na- miesiąca po wydaniu dwumiesięcznika (np. rozwiąza- cierającej 44 BZ. W związku z taką oceną 1 kpzmot utra- nie zadania zamieszczonego w numerze styczniowym ciła przewidziany wcześniej priorytet wsparcia. powinno być nadesłane do 15 lutego). By ułatwić chęt- Kryptonimy: nym wzięcie udziału w konkursie, sytuację taktyczną Dowódca 1 kpzmot – ŁOWCA-500, zamieścimy na portalu polska-zbrojna.pl pod adresem Dowódca 1 plzmot – ŁOWCA-10, polska-zbrojna.pl/TaktyczneDylematy. Informacje Dowódca 2 plzmot – ŁOWCA-20, Dowódca 3 plzmot – ŁOWCA-30, o zwycięzcach konkursu z pierwszego numeru zamie- Dowódca plcz – ŁOWCA-40, ścimy w numerze drugim. Prace przysłane po podanym Okólnik – ŁOWCA-15, terminie nie będą oceniane. n Dowódca 2 bpzmot – TYGRYS 500.

54 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 KONKURS – TAKTYCZNE DYLEMATY

Praca do wykonania W roli dowódcy 1 kpzmot wyciągnij wnioski z oceny sytuacji, • Za najgroźniejsze uważam, zdefiniuj problem taktyczny oraz podejmij decyzję i sprecyzuj W tym celu: zadanie bojowe podległym pododdziałom za pomocą środków • Zamiar, łączności. • Zadania dla poszczególnych elementów ugrupowania Uzasadniając podjętą decyzję, należy przedstawić bojowego, ją następująco: • Prośby do przełożonego. • Oceniam, Ponadto należy przedstawić kalkulacje czasowo-przestrzenne • Liczę się, uzasadniające podjętą decyzję.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 55 SZKOLENIE

Probabilistyczny model bojowej misji lotniczej

EFEKTYWNOŚĆ EKSPLOATACJI STATKÓW POWIETRZNYCH JEST ZJAWISKIEM PRZEWIDYWALNYM I DAJĄCYM SIĘ OBLICZYĆ ZA POMOCĄ ODPOWIEDNICH WZORÓW MATEMATYCZNYCH. PODSTAWĄ PLANOWANIA ZARÓWNO DZIAŁAŃ WOJENNYCH, JAK I WYKORZYSTANIA W NICH DANEGO ŚRODKA BOJOWEGO JEST TEORIA PRAWDOPODOBIEŃSTWA.

gen. dyw. pil. dr Leszek Cwojdziński

oświadczenia z najnowszych konfliktów zbroj- – być wyposażony w środki bojowe stosowne do Dnych wskazują, że rozmach działań prowadzo- zadania; nych w przestrzeni powietrznej oraz szybkość i ela- – mieć zapewnioną odpowiednią alimentację styczność użycia sił powietrznych tworzą nowe wy- w środki jednorazowego użycia (uzbrojenie, paliwo, zwania związane z dowodzeniem, planowaniem powietrze, azot, tlen, olej itp.); operacji powietrznych i ich kierowaniem w czasie rze- – odznaczać się odpornością na uszkodzenia powo- czywistym1. Wymienione elementy wymagają pełnej dowane przez czynniki zewnętrzne (przeciwnika). Autor jest w dyspozycji znajomości warunków eksploatowania statków po- Załoga musi też dysponować odpowiednimi infor- dowódcy generalnego wietrznych będących w wyposażeniu naszych sił po- macjami o obiekcie (obiektach) uderzeń. rodzajów sił zbrojnych. wietrznych. Najbardziej spektakularne misje samolo- Samoloty wielozadaniowe wyposażone w pociski tów wielozadaniowych to misje bojowe typu: powie- rakietowe różnej klasy, o różnym zasięgu działania, trze–powietrze (walka powietrzna) i powietrze–ziemia kierowane lub samonaprowadzające się, oraz działka (niszczenie obiektów naziemnych). Wielozadanio- mogą prowadzić walkę powietrzną w różnoraki spo- wość tych maszyn uwidacznia się w tym, że w jed- sób. Forma podstawowa to naprowadzanie samolotu nym locie mogą zrealizować w dowolnej kolejności lub grupy samolotów na cel powietrzny i niszczenie wiele zadań lotniczych z całego ich arsenału (rys. 1). go za pomocą rakiet. Piloci są przygotowani także do wykonywania ataku na różnej wysokości i z różną SCENARIUSZE OPERACJI POWIETRZNYCH prędkością oraz na różnym kursie spotkaniowym. Zwalczanie celów naziemnych, podobnie jak i po- Każdą misję lotniczą (ML) można zaplanować jako wietrznych, wymaga spełnienia warunków odpowied- sekwencję zadań realizowanych według struktury3: niości2. Oznacza to, że statek powietrzny z punktu wi- szeregowej (S), równoległej (R), równoległej z ocze- dzenia eksploatacji i wymaganych efektów powinien: kiwaniem (RM) i mieszanej (M). Powodzenie misji

1 E. Cieślak: Dowodzenie lotnictwem w operacjach wielonarodowych. Wyd. AON, Warszawa 2008. 2 H. Jafrenik, A. Felluer: Analiza nawigatorska rażenia celów za pomocą różnych środków rażenia. „Przegląd WLiOP” 1999 nr 10. 3 A.H. Cordesman: Air Combat Trends in the Afghan and Iraq Wars. Center for Strategic and International Studies, Washington DC 2008.

56 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 SZKOLENIE

zaplanowanych według wymienionych struktur – przypadkowego przydziału celów ataku (U);

(rys. 2), mierzone prawdopodobieństwem Pmisji ,wyra- – strzału (Z), np. odpalenie rakiety niekierowanej, żającym niezawodność operacyjną, oblicza się za po- ponownego przycelowania i ponownego strzału, mocą następujących wzorów: w tym na przykład odpalenie kolejnej rakiety lub pro- – dla struktury szeregowej (rys. 2a): wadzenie ognia z broni pokładowej. Prawdopodobieństwo przeżycia „i” celów (L – liczba celów) po daniu N strzałów (pocisków) wynosi4: – dla sytuacji typu V – dla struktury równoległej (rys. 2b):

– dla sytuacji typu U: – dla struktury równoległej z oczekiwaniem i kolejnym włączaniem bloków zadaniowych struktury (rys. 2c):

– dla sytuacji typu Z:

gdzie: – intensywność niewykonania zadań na jednostkę czasu; – dla struktury mieszanej (rys. 2d):

Klasycznym przykładem misji lotniczej jest misja powietrze–powietrze. Dotyczy ona zaplanowania walki powietrznej i jej wykonania, na przykład, w ramach obrony powietrznej czy walki o panowanie w powie- trzu. Struktura takiej misji musi uwzględniać następu- gdzie: jące prawdopodobieństwo niezawodności: naziemnej L – liczba celów, i – liczba zniszczonych celów, j – stacji radiolokacyjnej wykrywania i naprowadzania liczba celów niezniszczonych, p – cząstkowe prawdo-

(R1), radaru pokładowego (R2), pocisku rakietowego podobieństwo trafienia jednym pociskiem. (R3), głowicy bojowej pocisku rakietowego (R4) oraz Prawdopodobieństwo sukcesu w przeprowadzonym uszkodzenia celu (R5). ataku (zniszczenia celów) wynosi: Prawdopodobieństwo sukcesu wyniesie: Psukcesu = 1 – Pr

gdzie: Pr to PV lub PU lub PZ . W tabeli przedstawiono prawdopodobieństwa prze- W omówionym przykładzie założono atak dwoma życia celów po ataku p-p dla różnej liczby celów i da- pociskami rakietowymi. nych strzałów przy założeniu, że p = 0,8. Atak na cele naziemne lub nawodne zależy od uży- PRAWDOPODOBIEŃSTWO SUKCESU tych środków bojowych (środków rażenia) oraz od W bojowej misji lotniczej jest ono wielkością obli- sposobu wykonania zadania. Każdy typ statku po- czaną z wartości przeżycia atakowanego celu. Suma wietrznego charakteryzuje się określonymi własno- tych prawdopodobieństw wynosi jeden. W odniesie- ściami i do nich należy dostosować środki rażenia. niu do własnych statków powietrznych przeżycie misji Skuteczność zwalczania celów naziemnych szacuje wchodzi w zakres pojęcia „zdolność przeżycia”. się za pomocą prawdopodobieństwa jego zniszczenia Analizę prawdopodobieństwa przeżycia celów po lub czasowej utraty zdolności bojowej. Określenie te- ataku można przeprowadzić, uwzględniając różne go prawdopodobieństwa zależy od tego, co rozumie struktury w układzie statek powietrzny (statki po- się przez pojęcie porażenia celu. Zakłada się, że na wietrzne) atakujący (S) – cel (cele) ataku (C). Wyróż- pewno nastąpi porażenie, jeżeli po ataku określony nia się trzy podstawowe sytuacje (rys. 3): obiekt nie będzie nadawał się ani do użytku, ani do – równego przydziału celów ataku (V); naprawy5. Jednak by zadać takie straty, trzeba użyć

4 J.S. Przemieniecki: Mathematical methods in defense analyses. AIAA, Reston 2000. 5 H. Jafrenik, A. Felluer: Analiza nawigatorska…, op.cit.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 57 SZKOLENIE

dużej liczby środków. Bardzo często podczas działań – odpowiedniego wyposażenia w ładunek użytecz- bojowych nie jest potrzebne zniszczenie obiektu ata- ny, który składa się z ładunku alimentacyjnego (pali- ku, lecz jedynie wyeliminowanie go na pewien czas. wo, tlen itp.) oraz ładunku użytego (np. środki bojo- W ten sposób porażenie wyznaczonego celu jest nie- we), co opisuje tak zwane pojęcie odpowiedniości. odłącznie związane z czasem, w którym rażony cel Statek powietrzny, który spełnia warunek odpo- nie może normalnie funkcjonować, gdyż nie pozwala wiedniości, daje gwarancję dużego prawdopodobień- na to stopień i rodzaj uszkodzeń. W związku z tym stwa wykonania zaplanowanego zadania. Jego obli- czas potrzebny do pozbawienia zdolności bojowej ata- czenie nie jest łatwe, wymaga bowiem oszacowania kowanego celu należy wiązać z ogólnymi zadaniami cząstkowego prawdopodobieństwa zniszczenia celu stojącymi przed siłami zbrojnymi w trakcie prowadze- zarówno w sytuacji walki typu p-p, jak i p-z (tab.). nia działań bojowych. Powodzenie misji lotniczej dla statku powietrznego ŻYWOTNOŚĆ STATKU POWIETRZNEGO (podobne rozważania dotyczą też ich grupy) zależy od: Jest to pojęcie, które charakteryzuje jego odporność – jej terminowego rozpoczęcia; na oddziaływanie czynników destrukcyjnych. Żywot-

– gotowości operacyjnej, w skład której wchodzi je- ność (Ż) jest określana prawdopodobieństwem PŻ go niezawodność podczas operacji; wyjścia ze stanu sprawności po powstaniu uszkodze- RYS. 1. WARIANTY DZIAŁAŃ BOJOWYCH SAMOLOTÓW 7 WIELOZADANIOWYCH

5 5

1 – start do zadań bojowych polegających na obronie przestrzeni powietrznej 2 – niszczenie obiektów nawodnych i podwodnych 3 – rajdy i eskortowanie związane z walką powietrzną 4 – niszczenie mostów i innych celów strategicznych 8 5 – niszczenie lotnisk, wyrzutni rakiet i broni pancernej 6 – niszczenie stanowisk dowodzenia; 7 – współdziałanie z innymi samolotami i śmigłowcami bojowymi 8 – rozpoznanie

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 Opracowano na podstawie: E. Zabłocki: Współczesne lotnictwo. 58 Wyd. AON, Warszawa 2002. SZKOLENIE

nia (w wyniku procesów wewnętrznych lub oddziały- łów). Problem jego żywotności nabiera coraz więk- wań zewnętrznych), na skutek którego dochodzi do szego znaczenia wraz ze złożonością konstrukcji naruszenia fizycznej całości statku powietrznego lub i wyposażenia. jego właściwości lotnych, oraz czasem tŻ jego lotu, li- Współcześnie statki powietrzne projektuje się tak, czonym od chwili wystąpienia uszkodzenia do utraty by podczas eksploatacji (przede wszystkim w trakcie zdolności do dalszego lotu. W misjach bojowych sa- użytkowania i walki) wykryte niesprawności i uszko- molot cechuje tzw. żywotność bojowa, która oznacza dzenia umożliwiały dalszy lot i minimalizowały czyn- odporność na destrukcyjne działanie środków bojo- niki zagrażające bezpieczeństwu lotów. Zatem pojęcie wych przeciwnika. żywotności statku powietrznego lub jego systemów Po uszkodzeniu statku powietrznego w locie żywot- rozumie się jako właściwość zapewniającą realizację ność bojową określa się stanem zdatności do przeży- lotu zgodnie z posiadanymi własnościami, nawet jeśli cia. Dla uszkodzeń bardzo poważnych (ciężkich) czas pojawiają się niesprawności czy też uszkodzenia. tŻ wystarczający do katapultowania się pilota wynosi Właściwość zwana żywotnością ujawnia się w sytu- 2–5 s, a przy uszkodzeniach lekkich samolot powraca acji, w której powstaje uszkodzenie statku powietrzna lotnisko, gdzie jest poddawany odnowie (naprawa, nego lub wymusza się jego powstanie (przez czynniki remont, wymiana uszkodzonych części i podzespo- zewnętrzne). Uszkodzenie takie może spowodować

w czasie tŻ z prawdopodobieństwem PŻ utratę własno- ści lotnych i konieczność przerwania lotu. Stan taki charakteryzuje się pojęciem zawodności bezpieczeń- 3 stwa o parametrze dystrybuanty Q , które opisuje wy- Ż rażenie:

gdzie:

Qż = Qporaż · Qwrażl Qporaż – dystrybuanta porażalności, Qwrażl – dystrybuanta wrażliwości.

Najczęściej używanym wskaźnikiem żywotności

jest wartość oczekiwana zmiennej losowej E[TŻ] (TŻ zmiennej losowej dla realizacji oznaczonych jako tŻ). 2 Miarę dystrybuanty (zawodności bezpieczeństwa) systemu definiuje się jako prawdopodobieństwo:

6 gdzie:

Tp – czas realizacji zadania do chwili porażenia systemu,

TŻ – czas żywotności, T – czas realizacji zadania (zmienna losowa). 5 o Po porażeniu samolotu pilot ma pewien czas dys-

pozycyjny tD (jest to również zmienna losowa). Wa- runkiem niedopuszczenia do wypadku lotniczego

jest spełnienie zależności tD ≤ tŻ. Parametr tŻ jest zmienną losową. Zależy od własności konstrukcyjnych statku powietrznego, a także od sytuacji w locie w chwili jego porażenia (wystąpienia uszkodzenia). Przykład: – niektóre uszkodzone przyrządy awioniki można zastąpić innymi (wykorzystując nadmiar informacyj- ny); – gdy w samolocie jednosilnikowym zgaśnie silnik na dużej wysokości, jest jeszcze możliwość jego po- 4 nownego uruchomienia, na małej – już jej nie ma; – przy uszkodzeniu konstrukcji lotek (organów ste-

PK/DZIAŁ GRAFICZNY/NATO/MON rowania) można sterować trymerem itp.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 59 SZKOLENIE

RYS. 2. a) Początek misji PRZYKŁADY Koniec misji

STRUKTUR b) 0PERA- CYJNYCH MISJI LOTNICZYCH c)

[(a – szeregowa (S), b – równoległa (R), c – równoległa z oczekiwaniem (RM), d) d – mieszana (M), e – misji (p-p)]

e) Źródło: H. Jafrenik, A. Felluer: Analiza nawigatorska rażenia celów za pomocą różnych środków rażenia. „Przegląd WLiOP” 1999 nr 10.

Żywotność bojowa statku powietrznego ma za za- Żywotność bojową samolotu ocenia się na podsta- danie poprawić jego efektywność dzięki zwiększeniu wie strat, które mogą powstać w wyniku uderzeń odporności na zniszczenie przez przeciwnika. W wy- ogniowych przeciwnika, oraz zdolności odtwarzania padku uszkodzeń ciężkich, prowadzących nieuchron- gotowości bojowej. Każdy system lotniczy można nie do utraty maszyny, wyłączanie się podsystemów uznać za mający wymaganą żywotność, jeżeli liczba samolotu powinno następować stopniowo i w taki ocalałych statków powietrznych po wykonaniu misji sposób, aby załoga miała wystarczająco dużo czasu zapewni dalsze jego funkcjonowanie. na bezpieczne jego opuszczenie, najlepiej z dala od li- Odporność na niesprawności wynikłe z funkcjono- nii styczności bojowej wojsk lub od terenu zajętego wania jego systemów oraz uszkodzenia powstałe na przez przeciwnika. skutek oddziaływania czynników zewnętrznych (at- Na żywotność tę wpływa prawdopodobieństwa po- mosferycznych, obrony przeciwlotniczej, powietrz-

rażalności (Qporaż) i wrażliwości na uszkodzenia nych środków rażenia) podczas misji jest właściwo- i zniszczenia (Qwrażl). Pierwsza wartość zależy od: ścią charakteryzującą nieuszkadzalność. Wykonanie – wykrywalności statku powietrznego przez prze- misji zależy od tego, czy w czasie jej trwania nie po-

ciwnika, w tym systemów obrony powietrznej (QW); wstanie niesprawność lub uszkodzenie w wyniku – prawdopodobieństwa przechwycenia i wskazania oddziaływań czynników zewnętrznych. Oceniając

statku powietrznego jako celu do zwalczania (QP/W); funkcjonujące systemy, należy wyróżnić takie, które – prawdopodobieństwa jego uszkodzenia lub znisz- zużywają się i starzeją, sprzyjając pęknięciom zmę-

czenia (Quszk/traf). czeniowym, to jest zmianom stanu technicznego Łączne prawdopodobieństwo, jako miara żywotno- z „pamięcią”, oraz pozostałe, których niesprawności –

ści QŻ, wyraża się za pomocą następującego wzoru: w szczególności katastroficzne – pojawiają się nagle. Czas lotu – misji (Tlot) na osi czasu, w stosunku do czasu wyznaczonego trwałością statku powietrznego, gdzie: jest bardzo krótki i dlatego funkcję intensywności λ

można uśrednić dla tego przedziału czasu: λ(τ)=λśred. – prawdopodobieństwo przeżycia statku powietrz- Wówczas niezawodność (w przedziale czasu τ ) przyj- nego w czasie działań bojowych. mie wartość stałą:

60 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 SZKOLENIE

RYS. 3. PRZYKŁADY TAB. PRAWDO- ATAKOWANIA CELÓW PODOBIEŃSTWO (SYTUACJA TYPU V, U I Z) PRZEŻYCIA CELÓW

V S1 u S1 S2 Typ ataku N = 1 N = 2 N = 3 C1 C1 L=1 Z 0,20 0,04 0,008

C2 L=2 Z 0,60 0,20 0,120 C2 C3 L=3 Z 0,73 0,50 0,200

C4 Z S1

Źródło: H. Jafrenik, A. Felluer: Analiza nawigatorska rażenia celów za pomocą różnych środków rażenia. „Przegląd WLiOP” 1999 nr 10.

R(τ) = exp [-λśred. τ] Dla czasów lotów Tlot dużo mniejszych od czasu eksploatacji wynikającej z trwałości godzinowej stat- Dla systemu o niezależnych elementach (zespo- ku powietrznego niezawodność R(τ) mieści się w na- łach), które mogą uszkadzać się w sposób niezależny, stępujących granicach: równanie to przyjmie postać:

R(τ) = exp [-λ . τ] Σ gdzie: λ = Σ λ Dla przykładu, dla dwóch wariantów misji i róż- Σ i , nych wartości MTBT dla samolotu wielozadaniowe-

– λi – intensywność uszkodzeń i-tego elementu (ze- go: społu). 1 – τ1= godzina, MTBF1 = 0,02 (jedna niespraw- ność na 50 godz. lotu), to R(τ1) = 0,98;

Wartość oczekiwaną zmiennej losowej czasu mię- 2 – τ2 około 2 godz., MTBF2 = 0,01 (jedna nie- dzy uszkodzeniami oraz niezawodność oblicza się sprawność na 100 godz. lotu), to R(τ1) = 0,99. z wzorów: Problemy podjęte w opracowaniu mają nie tylko znaczenie naukowe, lecz także praktyczne. Dotyczą samo- lotów wielozadaniowych, w tym między innymi czwar- tej generacji (F-16), które będą eksploatowane w naszych siłach powietrznych przez co najmniej kolejne kilkadziesiąt lat. Następca tej maszyny – samolot F-35 gdzie: kosztuje około 140–170 mln dolarów, czyli jest ponad- MTBF – średni czas między uszkodzeniami, czterokrotnie droższy od swojego poprzednika. Cena F(υ) – dystrybuanta. nowego samolotu i koszty jego eksploatacji będą dla wielu krajów barierą ekonomiczną nie do pokonania. n

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 61 SZKOLENIE

Stosując ogień pojedynczy na strzelnicach garnizonowych, można niemalże całkowicie wyeliminować zjawisko rykoszetów i padania pocisków poza strefę strzelań, co potwierdzają wyniki prowadzonych atestów strzelnic.

62 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 SZKOLENIE Wykorzystanie strzelnic garnizonowych

W WARUNKACH GARNIZONOWYCH ŻOŁNIERZ POWINIEN UTRZYMYWAĆ NA POŻĄDANYM POZIOMIE KONDYCJĘ STRZELECKĄ ORAZ DOSKONALIĆ UMIEJĘTNOŚCI I NAWYKI Z TYM ZWIĄZANE.

płk rez. dr Aleksander Wrona

agadnienie to wiąże się z pojęciem efektywności, ogniowych, jak również na strzelnicy garnizonowej, na Zopisywanej relacją uzyskanych efektów do ponie- której każdy żołnierz powinien cyklicznie ćwiczyć sionych nakładów. Można ją rozpatrywać w dwóch z użyciem amunicji bojowej. aspektach: sprawności działania i jego skuteczności. By osiągnąć ten cel, należy poszukiwać odpowiedzi Pierwszy z nich oznacza robienie czegoś we właściwy na pytanie, jak to uczynić, a przy tym tanio. Na wstępie sposób. Sprawne działanie to minimalizowanie kosz- podkreślam, że w składzie pododdziału zawodowego tów, czyli nakładów zużytych do osiągnięcia celu. są żołnierze – specjaliści, a więc już wyszkoleni indy- W wojsku sprawność działania powinna wynikać z po- widualnie. Każdy z nich wielokrotnie wykonywał obo- Autor jest specjalistą trzeby stosowania w praktyce zasady koszt – efekt. wiązujące strzelania szkolne i bojowe z użyciem etato- Sekcji Metodyki Z jej uwzględnieniem należy planować i organizować wej broni strzeleckiej. Nie ma więc uzasadnionej po- Nauczania Centrum szkolenie w każdym obiekcie szkoleniowym. trzeby, by żołnierze ci cyklicznie uczestniczyli na Szkolenia Wojsk Odnosi się to również do strzelnic garnizonowych, strzelnicy garnizonowej w strzelaniach według warun- Inżynieryjnych na których szkolenie jest prowadzone z użyciem sto- ków przewidzianych w programie strzelań. Tylko trzy i Chemicznych. sunkowo drogiej amunicji bojowej. Łatwo jest więc po- strzelania bojowe z karabinka wiążą się ze zużyciem aż liczyć jego koszty. Aby poszukiwać możliwości ich 127 sztuk amunicji bojowej przez jednego szkolonego zmniejszenia, należy mieć świadomość specyfiki przy- (wraz z zamiennikiem za amunicję smugową). Warto gotowania profesjonalnej armii. przy tym pamiętać, że w przypadku żołnierza zawodowego szkolenie ogniowe na strzelnicy garnizonowej SZKOLIĆ SKUTECZNIE wcale nie musi opierać się na ilości wystrzelonej amu- Jednostka wojskowa zasadnicze szkolenie prowadzi nicji, lecz na osiąganiu założonych celów. Chodzi prze- na poligonach. Jest ono ukierunkowane na przygotowa- cież o doskonalenie jego umiejętności szybkiego skła- nie jej do wykonywania zadań zgodnie z wojennym dania się do strzału w różnych postawach i dania celne- przeznaczeniem. W warunkach najbardziej zbliżonych go ognia. Celów tych nie osiągnie się przez okresowe do bojowych są realizowane złożone ćwiczenia i strze- powtarzanie obowiązujących strzelań programowych. lania w składzie pododdziału. W utrzymywaniu dobrej kondycji strzeleckiej nie jest Nieco odmienny charakter ma szkolenie wojsk ważna ilość zużytej przez żołnierza amunicji, lecz ja- w garnizonach. Podstawowym jego celem jest utrzy- kość strzelania i wymierny efekt każdego strzału. Dla mywanie na pożądanym poziomie opanowanych umie- skuteczności ognia nie jest istotna liczba wystrzelonych jętności, doskonalenie mistrzostwa indywidualnego serii, lecz zwiększenie precyzyjnie wypracowanych i działania zespołowego oraz przygotowanie się do ko- i celnie danych. Chodzi więc o to, by w każdym ćwi- lejnego szkolenia poligonowego. Zadania szkoleniowe czeniu ogniowym żołnierz mógł wielokrotnie powtó- z tym związane można wykonywać z wykorzystaniem rzyć cały cykl przygotowania i dania strzału. Służą trenażerów i symulatorów lub na placach ćwiczeń temu ćwiczenia polegające na prowadzeniu ognia SBZ (2) BŁASZCZAK/12 JANUSZ

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 63 SZKOLENIE

pojedynczego i tzw. szybkiego ognia pojedynczego, poprawnie składa się do strzału i skutecznie prowadzi związanego z krótkim czasem ekspozycji celu. Pro- ogień, dowódca może być pewny, że jeżeli na kolejnym blem polega zatem na przemyślanym opracowaniu zgrupowaniu poligonowym przyjdzie mu wykonać za- zbioru ćwiczeń i strzelań jednostki na kolejny rok. danie ogniowe, indywidualnie bądź w składzie podod- Uściślając warunki strzelań, należy się kierować za- działu, to z pewnością je wykona. Wtedy już sam żoł- sadą efektywnego wykorzystania każdego naboju i za- nierz powinien decydować o tym, który cel niszczyć pewnienia sposobności oceny skuteczności każdego pojedynczym strzałem, a do którego dać krótką serię. strzału. Trzeba także świadomie eliminować możli- Musimy bowiem pamiętać, że przy ogniu seryjnym tyl- wość prowadzenia ognia seryjnego w danym ćwiczeniu ko pierwszy pocisk z serii zachowuje trajektorię najbar- na korzyść ognia pojedynczego, w tym i szybkiego. dziej zbliżoną do linii celowania. Każdy kolejny, na Każde ćwiczenie powinno zmierzać do osiągnięcia ści- skutek wielu przyczyn, włącznie z wyszkoleniem śle określonego celu, na przykład do sprawdzenia strzelca, coraz bardziej oddala się od zakładanego umiejętności prowadzenia ognia w różnych postawach punktu trafienia. Oceniając więc umiejętności żołnie- do zróżnicowanych celów. Oszczędnościowy charakter rza, który podczas strzelania na strzelnicy garnizono- takiego ćwiczenia polega na tym, że przy kilkakrotnie wej dał 4–5 serii i zniszczył jeden cel, prowadzący mniejszym zużyciu amunicji uzyskuje się wielokrotnie strzelanie nigdy nie będzie wiedział, na ile trafienie to lepszy efekt szkoleniowy. Przewiduje się w nim do ma związek z rzeczywistym wyszkoleniem, a na ile niszczenia dwa, trzy, niekiedy cztery cele, podobnie jak z żołnierskim szczęściem bądź przypadkiem. w strzelaniach szkolnych czy bojowych, z tą jednak Każde z takich ćwiczeń trwa krócej niż opracowane różnicą, że każdy z nich ukazuje się strzelającemu kil- i prowadzone według warunków określonych w progra- kakrotnie w dowolnej kolejności. Czas ukazania (eks- mie strzelań, gdzie czasy ukazywania się celów i przerw pozycji) celu nie powinien przekraczać kilku sekund są znacznie dłuższe. Można więc w tym samym czasie (5–8 s). Również czas przerwy między ukazaniem się zajęć na strzelnicy sprawdzić umiejętności większej kolejnego powinien być krótki, nieprzekraczający kilku liczby żołnierzy, wyrabiając sobie jednocześnie bardzo sekund. Wynika to z realizmu pola walki. Oczywiście wiarygodny obraz ich umiejętności strzeleckich. na etapie planowania ćwiczenia można te czasy trochę Wyraźnie zatem wynika z tego, że zmniejszenie wydłużyć lub skrócić w zależności od poziomu wy- kosztów szkolenia ma związek ze zdecydowanie mniej- szkolenia żołnierzy czy też etapu szkolenia. Strzelający szym zużyciem amunicji. Prowadząc szkolenie według powinien otrzymać tyle amunicji do wykonania strzela- programu, na każde strzelanie bojowe potrzeba mini- nia, ile razy ukażą się poszczególne cele. A więc na mum 30 sztuk amunicji. Natomiast w proponowanych każde ukazanie się celu jeden nabój. Oznacza to, że je- ćwiczeniach, opracowanych na potrzeby jednostki, żeli w ćwiczeniu przewidziano trzy różne cele, a każdy liczba niezbędnej amunicji to 6–9 sztuk. Zamiast więc z nich ukaże się dwa razy w dowolnej konfiguracji, to jednego strzelania prowadzonego w garnizonie zgod- strzelający powinien otrzymać na wykonanie zadania nie z warunkami strzelania bojowego nr 2 z karabinka, sześć sztuk amunicji, a przy trzykrotnym ukazywaniu można przeprowadzić cztery – pięć opisanych ćwiczeń. się każdego celu – dziewięć. Zadaniem strzelającego Nie będzie również błędem, jeżeli ze względu na ogra- jest obserwowanie przedpola, wykrywanie celu i danie niczony dostęp do strzelnicy żołnierz w ramach jed- jak najszybciej celnego strzału. Odległości strzelania nych zajęć wykona dwa, a nawet trzy tego typu ćwicze- powinny wynosić od 100 do 300 m, w zależności od nia, przy czym ciągle jeszcze nie wyczerpie limitu możliwości strzelnicy. Ćwiczenie należy oceniać w ka- amunicji przewidzianego w programie. Warto również tegorii zaliczono – nie zaliczono. Warunkiem zalicze- podkreślić koszt takiego szkolenia w przeliczeniu na nia powinno być uzyskanie na przykład 65–70% cel- złotówki. Zamiast zużyć na przykład 30 sztuk amunicji nych trafień. Oznacza to, że jeżeli w ćwiczeniu cele (strzelanie B1 z karabinka) w sześciu – siedmiu se- ukazały się łącznie sześć razy, by zaliczyć, należy uzy- riach, można dać sześć lub dziewięć pojedynczych skać cztery trafienia. Przy dziewięciu różnych celach – strzałów z pełnym cyklem przygotowania i dania każ- wymaganych jest sześć trafień. dego z nich, oszczędzając przy tym około 20 nabojów. Efekt szkoleniowy polega na tym, że dowódca na Przy jednostkowej cenie naboju do karabinka Beryl ka- podstawie uzyskanych wyników ma pełny obraz umie- libru 5,56 mm wynoszącej około 3 zł, łatwo obliczyć jętności strzeleckich żołnierza. Poza oceną ogólną za oszczędności uzyskane nie tylko w jednym strzelaniu strzelanie dysponuje on ocenami cząstkowymi za każ- na strzelnicy garnizonowej, lecz również w skali roku. dy dany strzał. W przypadku negatywnego wyniku może szybko zdiagnozować, co jest przyczyną niepo- PRZYKŁAD ĆWICZENIA wodzenia: czy jest to problem źle przystrzelanej broni, PRZYGOTOWAWCZEGO czy też braku umiejętności poprawnego celowania i da- DO STRZELANIA B1 Z KARABINKA nia strzału. Może także ustalić, kto ze strzelających wy- Cele: nr 1 – karabin maszynowy (figura bojowa nr maga dodatkowych ćwiczeń i treningów z wykorzysta- 27) ukazuje się dwa razy na 6 s na przemian z celem niem symulatorów oraz zwrócić na niego większą uwa- nr 2; gę w dalszym szkoleniu. Jeżeli natomiast żołnierz jest nr 2 – klęczący (figura bojowa nr 30) ukazuje się „powtarzalny”, to znaczy po każdym ukazaniu się celu dwa razy na 8 s na przemian z celem nr 1;

64 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 SZKOLENIE ALEKSANDER WRONA ALEKSANDER

nr 3 – popiersie (figura bojowa nr 23) ukazuje się umiejętności strzelającego, rodzaj postawy strzeleckiej dwa razy na 8 s na przemian z celem nr 4; czy też długość serii. Rezultatem rozrzutu jest to, że nr 4 – biegnący (figura bojowa nr 40) ukazuje się znaczna część pocisków uderza w poszycie pierwszej dwa razy na 7 s na przemian z celem nr 3. przesłony, powodując jej rozstrzeliwanie i poważne Uwaga! O kolejności ukazywania się celów decydu- uszkodzenia, głównie w rejonie dolnej krawędzi okna je kierownik strzelania. Kolejny cel pojawia się po (fot.). Najwięcej zniszczeń na tej przesłonie obserwuje upływie 7–8 s od trafienia lub ukrycia poprzedniego się po strzelaniach nocnych oraz ogniem seryjnym celu. Istnieje możliwość wystawienia dwóch celów jed- w postawie klęczącej, która jest dla większości strzel- nocześnie, wówczas czas ich ukazania należy zwięk- ców mało stabilna (brak wyszkolenia). szyć o 5–8 sekund. Zwracam uwagę na stan belki i płyty antyrykoszeto- Odległość do celu: nr 1 – 200 m, nr 2 – 150 m, wej. Przy czym strzelano bezpośrednio po remoncie nr 3 – 100 m, nr 4 – 200 m. przesłony. Takie uszkodzenia powodują, że strzelnice Liczba nabojów: 8 szt. garnizonowe wymagają częstych remontów. W przy- Czas: ograniczony czasem ukazywania się celów. padku intensywnie eksploatowanych są one konieczne Postawa podczas strzelania do celu: nawet raz w tygodniu, a po strzelaniach nocnych – nr 1 i 2 – leżąca z wykorzystaniem podpórki, w dniu następnym. Raz w miesiącu wymagana jest nr 3 i 4 – klęcząca za ukryciem (po zmianie SO). również naprawa przesłony drugiej. Naprawa pierwszej, Rodzaj ognia: pojedynczy. dokonywana raz w tygodniu w czasie intensywnego Ocena: „zaliczono” – uzyskanie pięciu trafień. szkolenia, wiąże się z kosztem około 2000–2500 zł (je- Warunki strzelania: dzień, noc, w maskach. den kubik drewna – około 1500 zł, stalowe płyty antyry- Wskazówki: Na komendę kierownika strzelania „Na- koszetowe – około 800 zł). Łatwo więc obliczyć mie- przód” strzelający zajmuje stanowisko ogniowe na linii sięczne i roczne koszty bieżących napraw jednej strzel- otwarcia ognia (LOO), przyjmuje postawę strzelecką nicy, nie wspominając o remontach drugiej przesłony, i przygotowuje się do strzelania. Po wykryciu celu nr 1 kulochwytów niskich oraz kulochwytu głównego, wy- lub nr 2 samodzielnie prowadzi ogień do tego, który konywanych w każdym roku eksploatacji. Eliminując ukaże się pierwszy. Po dwukrotnym ostrzelaniu każde- więc ogień seryjny, nakłady na eksploatację strzelnic go z nich samodzielnie zmienia stanowisko ogniowe można zmniejszyć wielokrotnie, co w skali roku, w od- i po zauważeniu celu nr 3 lub nr 4 prowadzi do każde- niesieniu do wszystkich dostępnych w SZRP strzelnic, go z nich ogień dwukrotnie. daje obraz wymiernych oszczędności. Z wykorzystaniem opisanych zasad, w tym zasady Z prowadzeniem ognia seryjnego wiąże się kolejny prowadzenia ognia pojedynczego, zaplanowano więk- istotny element – bezpieczeństwo. Otóż znaczna część szość ćwiczeń i strzelań zawartych w Zbiorze ćwiczeń pocisków, rykoszetując na elementach drewnianych i strzelań dla Centrum Szkolenia Wojsk Inżynieryjnych i rozstrzelanych płytach antyrykoszetowych, zmienia i Chemicznych na 2015 rok. kierunek lotu – wychodzi poza strefę strzelań. Z tego Trzeba też zauważyć, że zapisy dotyczące ograniczeń powodu są wydłużane strefy bezpieczeństwa strzelnic. w stosowaniu ognia seryjnego na strzelnicach garnizo- W konsekwencji wiele z nich wyłączono z użytku. nowych były zawarte w dokumentach rozkazodawczych W skali sił zbrojnych z tego właśnie powodu zamknięto byłego Dowództwa Wojsk Lądowych (od 2009 roku na już ich kilkadziesiąt, co dodatkowo generuje duży kolejne lata). Również Dowództwo Generalne Rodzajów wzrost kosztów szkolenia. Wynikają one głównie z eks- Sił Zbrojnych nakazuje, by podczas ćwiczeń przygoto- ploatacji pojazdów, którymi żołnierze dojeżdżają do od- wawczych oraz treningów strzeleckich z użyciem amuni- ległych strzelnic. Trudno nie wspomnieć o stracie cji bojowej na strzelnicach garnizonowych ogień poje- znacznej ilości czasu związanego z dojazdami i powro- dynczy traktować jako zasadniczy jego rodzaj. tami z tych obiektów. W skali roku będą to z pewnością pokaźne sumy, rzutujące na efektywność, a przede INNE KORZYŚCI wszystkim na koszty szkoleniowe. Stosując więc ogień Pomijając mały efekt szkoleniowy prowadzenia pojedynczy na strzelnicach garnizonowych, można nie- ognia seryjnego na strzelnicach garnizonowych, należy malże całkowicie wyeliminować zjawisko rykoszetów zdecydowanie podkreślić, że ten właśnie sposób strze- i padania pocisków poza strefę strzelań, co potwierdzają lania przynosi znaczne straty, które wynikają z ko- wyniki prowadzonych atestów strzelnic. W przyszłości nieczności częstej naprawy pierwszej i częściowo dru- może to skutkować weryfikacją obowiązujących przepi- giej przesłony. Wiadomo bowiem, że ogień seryjny sów dotyczących stref bezpieczeństwa, a w konsekwen- charakteryzuje się zwiększonym rozrzutem pocisków. cji przywróceniem do eksploatacji przynajmniej części Na jego wielkość wpływa wiele czynników, wśród nich nieczynnych strzelnic garnizonowych. n

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 65 PRAWO

Bezzałogowe systemy walki – uwarunkowania prawne

WYKORZYSTANIE PLATFORM BEZZAŁOGOWYCH W DZIAŁANIACH MILITARNYCH WYMAGA ZMIAN LEGISLACYJNYCH I MENTALNYCH DOTYCZĄCYCH DOSTĘPU DO WSPÓLNEJ PRZESTRZENI DZIAŁANIA, ZWŁASZCZA POWIETRZNEJ I MORSKIEJ.

gen. dyw. pil. dr Leszek Cwojdziński ozwój techniki komputerowej i technologii infor- czynnika ludzkiego. Ponadto, zwiększone nasycenie Rmatycznych przyczynia się do wzrostu zdolności przestrzeni powietrznej, lądowej czy morskiej platfor- bezzałogowych systemów walki (BSW) do prowadze- mami bezzałogowymi stwarza zagrożenia dla użyt- nia działań autonomicznych bądź z ograniczonym kowników pojazdów sterowanych przez człowieka, wpływem człowieka na przebieg nakreślonych zadań. operujących w tym samym środowisku. Zjawisko to powoduje pewnego rodzaju wyłączenie Pomijając fakt, że mogą one być uzbrojone bądź BSW z systemu decyzyjnego, przynajmniej na pew- nieuzbrojone, są zazwyczaj obiektami o względnie Autor jest w dyspozycji nym etapie. Może to mieć szczególne znaczenie dużych rozmiarach, poruszających się ze znaczną dowódcy generalnego w przypadku bezzałogowych platform uzbrojonych, prędkością, od których wymaga się unikania przypad- rodzajów sił zbrojnych. które będą w stanie „podejmować samodzielnie” de- kowego zderzenia z ludźmi, budynkami czy innymi cyzje o wyborze i oddziaływaniu na obiekt (cel) środ- pojazdami. Ponadto często występują w nich podsys- kami bojowymi. temy wykonane z materiałów niebezpiecznych. Powo- Usamodzielnienie się bezzałogowych systemów duje to, że mogą one być pod kątem prawnym trakto- walki niesie więc ze sobą nowe dylematy odnoszące wane jak urządzenia techniczne powszechnego użyt- się generalnie do użycia technologii inteligentnych na ku, np. samochody, pralki, i podlegać tym samym przyszłym polu walki, działających poza wpływem regulacjom dotyczącym między innymi gwarancji

66 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016

/ 2016 / 1 nr ZBROJNYCH SIŁ PRZEGLĄD

badań głębin morskich, nie ma on mocy prawnej. prawnej. mocy on ma nie morskich, głębin badań i USAF użycia stref specjalnych wydzielanie zakładały cyjnej

bezzałogowych platform podwodnych do eksploracji eksploracji do podwodnych platform bezzałogowych - opera przestrzeni wspólnej we BSW wykorzystanie

zasad użycia między innymi innymi między użycia zasad i sposobów uregulowania Początkowe rozwiązania prawne umożliwiające umożliwiające prawne rozwiązania Początkowe

for Underwater Technology). Mimo dość obszernego obszernego dość Mimo Technology). Underwater for przede wszystkim ich autonomicznych odmian. odmian. autonomicznych ich wszystkim przede a

przez Stowarzyszenie Technik Podwodnych (Society (Society Podwodnych Technik Stowarzyszenie przez cia uzbrojonych (bojowych) platform bezzałogowych, bezzałogowych, platform (bojowych) uzbrojonych cia

ków morskich (Code of Practice for UUVs), przyjęty przyjęty UUVs), for Practice of (Code morskich ków - uży razie w znacznie się komplikuje Sytuacja służb.

- środ podwodnych bezzałogowych użycia kodeks jest bądź zabezpieczającą działania wojsk czy innych innych czy wojsk działania zabezpieczającą bądź

pierwszych tego typu dokumentów dokumentów typu tego pierwszych z Jednym skich. form bezzałogowych odgrywających rolę wspierającą wspierającą rolę odgrywających bezzałogowych form

- mor platform bezzałogowych użycia dotyczące cje - plat przypadku w zastosowane śmiało być może to

- regula pewne już funkcjonują prawnym obiegu W systemy lądowania statków powietrznych. Podejście Podejście powietrznych. statków lądowania systemy

ŚRODOWISKO MORSKIE ŚRODOWISKO wskazać chociażby roboty medyczne czy świetlne świetlne czy medyczne roboty chociażby wskazać

trakcie ich użytkowania. Przykładowo można można Przykładowo użytkowania. ich trakcie w niom

wanie bardziej elastycznych zasad. zasad. elastycznych bardziej wanie - uszkodze ulegać mogą które systemów, korzystania

- wypraco wymusza komercyjnego, zastosowania nież - wy i budowy konstruowania, bezpieczeństwa do się

- rów bezzałogowymi, platformami nasycenie większe nych uwzględniono właściwe rozwiązania odnoszące odnoszące rozwiązania właściwe uwzględniono nych

ROZ). Jednak coraz coraz Jednak ROZ). – Zone Operations (Restricted - praw przepisach W użytkowania. ich bezpieczeństwa

one zagrożenia dla innych użytkowników. innych dla zagrożenia one +

sposób ich kontroli, tak by nie stwarzały stwarzały nie by tak kontroli, ich sposób i

określone precyzyjnie reżimy wykonywania zadań zadań wykonywania reżimy precyzyjnie określone

stosowne zezwolenie, w którym zostaną zostaną którym w zezwolenie, stosowne

w kontrolowanej przestrzeni musi wydać wydać musi przestrzeni kontrolowanej w

Państwo zezwalające na użycie BSP BSP użycie na zezwalające Państwo PRAWO PRAWO

Ponadto nie odnosi się do wszystkich rodzajów mor- zdrowiu czy życiu, mogące wystąpić w ruchu morskich systemów bezzałogowych. Nie ma zatem jed- skim, właściciele czy operatorzy tych systemów nie nolitych i powszechnie uznawanych podstaw praw- mają obecnie żadnych szans na ograniczenie swojej nych do wykorzystania tego rodzaju środków w śro- odpowiedzialności w odniesieniu do strony poszkodo- dowisku morskim. Również powszechnie uznawane wanej. Sytuacja ta jest równie niekorzystna w razie i stosowane, ale nie przez wszystkie kraje świata, próby dochodzenia strat przez operatorów systemów przepisy konwencji ONZ dotyczącej prawa morskie- bezzałogowych w przypadku ewidentnego nieprze- go (United Nations’ Convention on the Low of the strzegania przepisów przez statki załogowe. O ile Sea – UNCLOS) oraz międzynarodowe przepisy platformy sterowane z pokładów załogowych jedno- o zapobieganiu zderzeniom na morzu (International stek pływających mogą być traktowane jako ich roz- Regulations for Avoiding Collisions at Sea – COL- winięte wyposażenie (deployed equipment), a więc REGS) nie w pełni odnoszą się do bezzałogowych uznane przez prawo morskie za część jednostki – mat- systemów morskich, chociaż próbuje się interpreto- ki, o tyle autonomiczna jej odmiana nie może już pod- wać te opracowane dla platform załogowych w odnie- legać tym regulacjom. Stan prawny, zarówno w wy- sieniu do tych bezzałogowych1. miarze międzynarodowym, jak i krajowym, powodu- Pierwszą nasuwającą się wątpliwością związaną je, że bezzałogowy środek morski, gdy działa z zastosowaniem przepisów do bezzałogowych środ- autonomicznie, nie ma żadnych praw i nikt nie ma ków morskich jest zaklasyfikowanie tego rodzaju plat- w odniesieniu do niego żadnych zobowiązań. formy pływającej jako statku (vessel) zgodnie z obo- Istnieje również opcja prawna klasyfikacji bezzało- wiązującą definicją2. W uregulowaniach dotyczących gowych systemów morskich (BSM) jako okrętu bojo- unikania kolizji na morzu wskazuje się, że terminem wego (warship). Niewątpliwie są one elementem tym określa się każdy obiekt pływający (włączając uzbrojenia sił zbrojnych, ale nie mają oznaczeń mię- w to wodnosamoloty) użyty do transportu na wodzie dzynarodowych. Ponadto, z ogólnej definicji okrętu lub mający takie zdolności. W międzynarodowym wynika, że jest to jednostka pływająca, na pokładzie słowniku terminów morskich podano, że statek to której znajduje się załoga i oficer dowodzący, pono- każdy obiekt pływający większy od łodzi wiosłowej. szący prawną odpowiedzialność za jej działania. Dla- Tak więc już pobieżne zapoznanie się z definicjami tego też nie mogą być automatycznie objęte definicją wskazuje na luki i niemożność zaklasyfikowania okrętu bojowego4. wszystkich rodzajów platform do przyjętych rozwią- Działania na rzecz opracowania regulacji prawnych zań. Obowiązujące definicje nie uwzględniają rodzaju odnoszących się do tych systemów powinny uwzględ- zadań i przeznaczenia bezzałogowych środków mor- niać specyfikę środowiska działania, ich rolę i prze- skich. Brakuje także jednoznacznych wskazań co do znaczenie oraz wymagania użytkowników. Wskazane wykorzystania platform bezzałogowych do celów mi- jest ustalenie pewnych zasad, które będą podstawą litarnych. unormowań. W uwarunkowaniach tych należy Jeżeli weźmiemy pod uwagę wielkość (tonaż) w szczególności uwzględnić następujące elementy5: wspomnianych jednostek, również trudno będzie zna- – procedury operacyjnego wykorzystania, zasady leźć właściwe przepisy prawa morskiego. W szcze- bezpieczeństwa i przygotowania pojazdów, które po- gólności dotyczy to miniaturowych i małych platform. winny być opracowane i uzgodnione ze wszystkimi W przypadku zdarzenia morskiego (kolizji bądź wy- stronami (zarówno właścicielami, operatorami, jak padku) może zatem dojść do sytuacji, kiedy jedna i użytkownikami środowiska); z platform będzie kwalifikowana jako statek, a inna, – jasne rozgraniczenie odpowiedzialności poszcze- mniejsza, będzie podlegać innym paragrafom praw- gólnych stron – wszyscy powinni być świadomi swo- nym. Jednakże należy przypuszczać, że jeśli nie bę- ich kompetencji i wynikających z nich praw i obo- dzie odpowiednich regulacji prawnych, praktycznie wiązków; zawsze będzie obowiązywała zasada, iż za wypadek – ustalone wcześniej procedury informowania in- spowodowany przez bezzałogowy środek morski nych użytkowników danego akwenu o wykorzystaniu w pełni będzie odpowiadać właściciel lub operator na nim platform bezzałogowych; pojazdu3. Z uwagi na to, że kategoria platform bezza- – uzgodnioną opinię ubezpieczyciela strony trze- łogowych nie jest ujęta w jednym z najważniejszych ciej, jak i samej platformy; dokumentów prawnych – Międzynarodowym prawie – analizę ryzyka wykonania wszystkich etapów za- morskim (Merchant Shipping Act, 1995), regulującym dania, przeprowadzoną jeszcze przed rozpoczęciem odpowiedzialność za ewentualne straty w mieniu, działania platformy bezzałogowej;

1 A. Finn, S. Schelding: Developments and Challenges for Autonomous Unmanned Vehicles. A Compendium. Wyd. Springer, Berlin-Heidelberg 2010, s. 157. 2 W UNCLOS nie określono definicji statku. Zdefiniowano go w przepisach COLREGS. 3 M. Dura: Użycie bezzałogowych pojazdów morskich. „Przegląd Morski” 2012 nr 1, s. 43. 4 A. Finn, S. Schelding: Developments and Challenges…, op.cit., s. 158. 5 M. Dura: Użycie bezzałogowych…, op.cit., s. 45.

68 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 PRAWO

– ocenę proponowanego scenariusza działania, nia odpowiednich urządzeń pozwalających na sku- uwzględniającą między innymi optymalny czas teczne ich zastosowanie. Bezzałogowe środki morskie i miejsce wykonywania zadania; będą musiały mieć odpowiednie oznakowanie – zasady zezwalania obsłudze na eksploatację plat- i oświetlenie lub też być zdolne do generowania odpo- formy bezzałogowej (m.in. formy szkolenia, sposoby wiednich sygnałów ostrzegawczych. Właściwym roz- okresowego sprawdzania umiejętności, nadawanie wiązaniem jest zapewnienie systemów antykolizyj- uprawnień); nych oraz urządzeń pozwalających na rozpoznanie – zasady i procedury dopuszczania platform bezza- właściwości drogi oraz zastosowanie się do innych łogowych do użytkowania; wymagań locji i nawigacji. – ich oznakowanie i wyposażenie (środki łączności i procedury postępowania w razie awarii systemów). ŚRODOWISKO POWIETRZNE Działalność na morzu wiąże się nierozerwalnie W związku z coraz powszechniejszym wykorzysty- z operowaniem na różnego rodzaju akwenach, które waniem bezzałogowych statków powietrznych (BSP), podlegają dodatkowej klasyfikacji i w związku z tym także przez Siły Zbrojne RP, niezbędne stało się ure- są obłożone dodatkowymi ograniczeniami prawnymi. gulowanie ich statusu prawnego oraz określenie zasad Jest to dziedzina, w którą muszą siłą rzeczy wpisać użytkowania w przestrzeni powietrznej. się również bezzałogowe systemy morskie. W uregu- Podstawy prawne zastosowania statków powietrz- lowaniach międzynarodowych występują trzy zasad- nych w relacjach międzynarodowych zostały ujęte nicze rodzaje wód: wewnętrzne (Internal Waters), te- w przepisach Konwencji chicagowskiej międzynaro- rytorialne (Territorial Waters) oraz otwarte (High Se- dowego lotnictwa cywilnego, ratyfikowanej w 1947 as), w ramach których przyjmuje się odpowiedni roku. Powołano podmiot organizacyjny – Międzyna- stopień oraz uprawnienia do ich kontroli. Dodatkową rodową Organizację Lotnictwa Cywilnego (Interna- kategorią wód, przyjętą przez morskie środowisko tional Civil Aviation Organization – ICAO), odpowie- międzynarodowe, są: wyłączna strefa ekonomiczna dzialny za przygotowanie właściwych rozwiązań nor- (WSE) oraz wody archipelagów. Użytkowanie BSM matywnych, ich wdrożenie oraz nadzorowanie na wodach narodowych leży w wyłącznej gestii naro- przestrzegania określonych wymagań. Regulacje mię- dowej i nie stanowi większych problemów. To użyt- dzynarodowe obejmują zasady: podziału i wykorzy- kownik zewnętrzny musi się dostosować do reguł na- stania przestrzeni powietrznej, rejestracji, bezpieczeń- wigowania i użytkowania tych wód zgodnie z ustale- stwa lotów statków powietrznych, zachowania nieza- niami danego państwa. leżności w narodowych przestrzeniach powietrznych Prowadzenie działań z wykorzystaniem bezzałogo- oraz standardy wyszkolenia personelu latającego wych środków morskich komplikuje się na akwenach i technicznego. otwartych. Obowiązujące przepisy międzynarodowe- W artykule 8. Konwencji… wskazano jednoznacz- go prawa morskiego wskazują, że ruch na trasach nie wymagania dotyczące zasad wykorzystania prze- morskich powinien być płynny i prowadzony w usta- strzeni powietrznej (kontrolowanej) przez statki po- lonych korytarzach. Co zatem z przypadkiem, kiedy wietrzne bez załogi na pokładzie, czyli BSP. W zasa- okręt będzie wykorzystywał platformy bezzałogowe dzie jest to niemożliwe. Państwo zezwalające na ich do wsparcia swojej działalności operacyjnej i w tym użycie w kontrolowanej przestrzeni musi wydać sto- celu będzie zmuszony się zatrzymać. Obecnie prze- sowne zezwolenie, w którym zostaną określone pre- szukiwanie dna morskiego lub głębi w korytarzach cyzyjnie reżimy wykonywania zadań i sposób ich ruchu statków jest zabronione. Oczywiście istnieje kontroli, tak by nie stwarzały one zagrożenia dla in- możliwość wykorzystania platform bezzałogowych nych użytkowników. W praktyce w odniesieniu do do samoobrony, ale ich użycie jest ograniczone do BSP, które w zasadzie są używane jedynie przez woj- działań przeciwminowych lub przeciwdziałania terro- sko (ale wkrótce także przez inne służby państwowe), ryzmowi na morzu6. Dodatkową przeszkodą w zasto- stosowano przepis artykułu 3., mówiący o wyłączeniu sowaniu podwodnych wersji platform bezzałogowych z obowiązku stosowania przepisów ICAO w odniesie- jest wymóg przechodzenia dróg morskich w położe- niu do statków powietrznych lotnictwa państwowego, niu nawodnym, co w tym przypadku mija się ze skry- z tym że nadal muszą być zachowane zasady bez- tością prowadzenia działalności rozpoznawczej, ocze- piecznego nawigowania i wykonywania zadań w po- kiwaną przez użytkownika wojskowego. wietrzu. Na podstawie tych zapisów ugruntowała się Ruch morski na akwenach otwartych opiera się na metoda wyznaczania wyłącznych stref przestrzeni po- wypracowanych i uzgodnionych zasadach prowadze- wietrznej (Restricted Operations Zone – ROZ), w któ- nia nawigacji i unikania kolizji z innymi użytkowni- rej operowały BSP. Coraz większa powszechność wy- kami oraz przeszkodami mogącymi występować na korzystania platform bezzałogowych do zastosowań torach wodnych. Wykorzystanie bezzałogowych sys- innych niż militarne, np. w geodezji czy ochronie temów walki będzie wymagało wpisania się w ogólne przeciwpożarowej obszarów leśnych, wymusza na or- zasady, a to z kolei nie może się odbyć bez zapewnie- ganizatorach systemu (ICAO) zweryfikowanie do-

6 A. Henderson: The Legal Status of Unmanned Undersea Vehicles. „Naval Law Review” 2006 vol. 53, s. 7.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 69 PRAWO

FRANCUSKA KLASYFIKACJA PLATFORM BEZZAŁOGOWYCH

modele latające o masie mniejszej niż 25 kg BSP klasy C (aerostaty) BSP klasy D o masie mniejszej niż 2 kg BSP klasy E o masie od 2 do 25 kg

02 25 BSP klasy F o masie od 25 do 150 kg 150

Opracowanie własne. tychczasowych przepisów w celu dopuszczenia do ru- nej oraz warunki meteorologiczne, w jakich można chu ogólnego cywilnych BSP, niemieszczących się realizować zadania. Unormowaniu powinny podlegać w klasyfikacji statków powietrznych lotnictwa pań- także minimalne parametry techniczne i wyposażenie stwowego. zapewniające bezpieczeństwo wykonywania lotów Bezzałogowe statki powietrzne małych rozmiarów, w każdej przestrzeni powietrznej. W ramach ostatnie- użytkowane w niekontrolowanej przestrzeni powietrz- go obszaru – kwalifikacji personelu (operator qualifi- nej, stwarzają równie duże zagrożenia, jak każdy inny cations) – powinny być uregulowane wszelkie zagad- załogowy aparat latający. Dlatego też wymagane jest nienia związane z nadawaniem, utrzymaniem i wyga- wzajemne informowanie się o korzystaniu z prze- saniem uprawnień operatorów bezzałogowych strzeni powietrznej oraz stosowanie się do ustalonych statków powietrznych. zasad jej wykorzystania. Biorąc pod uwagę BSP ope- W 2011 roku ICAO wydało dokument normatywny rujące w zasięgu wzroku operatora (Visual Line of Circular 328 Unmanned Aircraft Systems omawiają- Sight – VLOS), sprawa wydaje się prostsza, niż cy zagadnienia odnoszące się do lotnictwa bezzałogo- w przypadku działania tego rodzaju aparatów latają- wego. W ostatnim czasie wprowadzono również cych w przestrzeni poza zasięgiem wzorku (Beyond zmiany w aneksach do Konwencji… Dotyczą one Visual Line of Sight – BVLOS). Wykonywanie lotów głównie definicji oraz ogólnych zasad wykonywania BVLOS wymaga posiadania odpowiedniego oprzy- lotów, rejestracji statków powietrznych czy badania rządowania na ziemi i właściwego aparatu w powie- wypadków. Są jedną z pierwszych prób uregulowania trzu. Poza tym dochodzą kwestie odpowiedniego wy- tego skomplikowanego zagadnienia. szkolenia operatora i legitymowania się przez niego W Europie również trwają prace z tym związane. koniecznymi uprawnieniami. W odniesieniu do więk- Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego nr szych jednostek latających, przekraczających umow- 216/2008/WE z 20 lutego 2008 roku upoważniło Eu- ną granicę 25 kg, istotne są także odpowiednie pre- ropejską Agencję Bezpieczeństwa Lotniczego (Euro- dyspozycje psychofizyczne, a więc spełnienie przez pean Aviation Safety Agency – EASA) do opracowa- operatora określonych kryteriów medycznych. nia kwestii prawnych związanych z eksploatacją cy- Zmiany legislacyjne dopuszczające BSP do wyko- wilnych bezzałogowych statków powietrznych, rzystania w kontrolowanej i niekontrolowanej prze- których masa startowa przekracza 150 kg. Platformy strzeni powietrznej w pełnym wymiarze powinny być użytkowane przez wojsko i instytucje rządowe, budo- rozpatrywane w trzech zasadniczych obszarach. wane amatorsko lub eksperymentalnie, a także Pierwszym z nich jest zapewnienie jakości (zdolności wszystkie cywilne statki bezzałogowe, których masa do lotu) konstrukcji lotniczej (airworthiness). W zanie przekracza 150 kg, są wyłączone spod nadzoru sadzie mają tu zastosowanie te same przepisy projek- Agencji. Określenie zasad ich użytkowania zostało towo-produkcyjne jak w przypadku konstrukcji zało- powierzone narodowym władzom lotniczym. Sytu- gowych. Od użytkowników platform bezzałogowych acja ta może się jednak wkrótce zmienić. Na początku oczekuje się stosowania – zgodnie z zatwierdzoną do- lipca 2013 roku Komisja Europejska opublikowała na kumentacją techniczną – wymagań obsługi technicz- swojej stronie internetowej zapowiadany od dłuższego nej (okresowej), odpowiednich procedur postępowa- czasu dokument – RPAS Roadmap (Remotely Piloted nia oraz właściwego przygotowania i certyfikacji per- Aircraft Systems – zdalnie sterowane systemy lotni- sonelu. Drugim obszarem są zasady użytkowania cze), wskazując między innymi na potrzebę zajęcia się w locie (flight rules). Uregulowania te obejmują m.in. regulacjami w odniesieniu do bezzałogowych statków zagadnienia przygotowania pilota-operatora BSP, powietrznych. Zespół Sterujący (Steering Group – ocenę jego zdolności do prowadzenia operacji w po- ERSG), powołany przez Komisję Europejską, ma wietrzu, zasady wykorzystania przestrzeni powietrz- wspomóc proces unormowania wykorzystania syste-

70 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 PRAWO

mów bezzałogowych w europejskiej przestrzeni po- gorie wyróżnione ze względu na rodzaj i moc napędu, wietrznej. Przedstawiony dokument ustala plan dzia- ograniczenia w wykorzystaniu przestrzeni powietrz- łań na lata 2016–2028, a jednym z jego pierwszych nej, wymagania dotyczące kwalifikacji personelu oraz założeń jest konieczność zniesienia granicy 150 kg kwestii technicznych. Wprowadzono również zasady i objęcia nadzorem EASA również mniejszych BSP. autoryzacji danej platformy przez producenta, użytko- Jest to spowodowane obawą o zbyt duże zróżnicowa- wania prototypów oraz wykonywania lotów próbnych nie przepisów obowiązujących w poszczególnych i eksperymentalnych, a także odnoszące się do ich państwach Europy. Powodem planowanych zmian jest transportu i utylizacji. również fakt dynamicznego zwiększania możliwości Przepisy stosowane w przypadku BSP zostały wykorzystania głównie małych platform bezzałogo- unormowane przez szwedzką Agencję Transportu wych, których masa często nie przekracza kilkunastu w 2009 roku w dokumencie The Swedish Transport kilogramów. Agency’s regulations on unmanned aircraft systems Poniżej kilka przykładów rozwiązań narodowych (UAS). Istotnym ich elementem jest używanie warto- stosowanych w różnych państwach Europy oraz ści energii kinetycznej statku powietrznego (wyzwa- w USA. lanej podczas ewentualnego uderzenia w przeszkodę) Przepisy obowiązujące w Wielkiej Brytanii stano- jako jednego z kryteriów klasyfikacji BSP. Wyróżnio- wią bardzo dobry wzorzec, co ma swoje odzwiercie- no następujące kategorie: dlenie w uregulowaniach w innych krajach europej- – 1A: platformy powietrzne (BSP) o maksymalnej skich. Brytyjczycy pracują nad swoimi przepisami od masie startowej mniejszej lub równej 1,5 kg oraz mak- kilku lat. Są one przejrzyste i wynikają z analizy tego, symalnej energii kinetycznej nie większej niż 150 J, co faktycznie dzieje się w branży środków bezzałogo- przeznaczone do wykonywania lotów w zasięgu wych. Te statki powietrzne o masie nieprzekraczającej wzroku; 20 kg mogą wykonywać loty w zasięgu wzroku ope- – 1B: BSP o maksymalnej masie startowej większej ratora i w odległości nie mniejszej niż 150 m od miast, niż 1,5 kg, lecz mniejszej lub równej 7 kg oraz maksy- skupisk ludzkich i obszarów zamieszkałych oraz malnej energii kinetycznej 1000 J, służące do wyko- w odległości nie mniejszej niż 30 m od ludzi. Ponadto nywania lotów w zasięgu wzroku; obowiązuje je ubezpieczenie OC. Dodatkowo każdy – 2: BSP o maksymalnej masie startowej większej rodzaj działalności komercyjnej musi być zarejestro- lub równej 7 kg, mogące wykonywać loty w zasięgu wany i uzyskać zgodę nadzoru lotniczego, a pilot- wzroku; -operator BSP powinien się legitymować – 3: BSP certyfikowane do lotu, przeznaczone do odpowiednimi uprawnieniami. Loty poza zasięgiem jego wykonywania poza zasięgiem wzroku. wzroku wymagają zgody władz lotniczych i mogą Dla każdej kategorii określa się szczegółowe wy- być wykonywane w wydzielonej specjalnie do tego magania dotyczące: budowy, certyfikacji, uzyskiwa- celu przestrzeni powietrznej. Od wymienionych zania świadectwa zdatności do lotu, szkolenia pilotów sad, po spełnieniu odpowiednich wymogów, są do- i personelu technicznego, oznakowania, rejestracji, puszczone różnego rodzaju odstępstwa. Konieczna planowania i wykonywania operacji lotniczych, wpły- jest jednak akceptacja władz lotniczych. Całość za- wu na środowisko oraz ubezpieczenia. Całość stanowi gadnienia normuje dokument CAP 722 Unmanned spójny i przejrzysty zasób dokumentów jednoznacz- Aircraft System Operations In UK Airspace – Guid- nie określający cały zakres tematyki BSP. ance. Obecnie w Wielkiej Brytanii funkcjonuje już W Danii loty wolno wykonywać jedynie w zasięgu ponad 140 firm świadczących usługi z użyciem bez- wzroku operatora BSP, jeśli masa platformy nie prze- załogowych statków powietrznych. kracza 25 kg, oraz do wysokości nie większej niż W RFN tego typu platformy mogą wykonywać loty 150 m. Zabronione jest ich wykonywanie w przestrze- komercyjne (operacyjne) w zasięgu wzroku operato- ni kontrolowanej oraz w pobliżu lotnisk. Specjalnie na ra, jeśli ich masa nie przekracza 25 kg i po uzyskaniu ich potrzeby wydzielono pasmo częstotliwości radio- zgody. Loty poza zasięgiem wzroku cięższych BSP wej. nie są dozwolone. W Holandii loty bezzałogowymi statkami po- Francja bierze aktywny udział w pracach grupy wietrznymi można wykonywać w zasięgu wzroku JARUS (patrz fragment dotyczący Holandii). Nieza- operatora, jeśli ich masa nie jest większa niż 25 kg, leżnie jednak od ich wyniku, od kilku lat trwają a wysokość nie przekracza 300 m poza strefami kon- w tym kraju wysiłki nad określeniem zasad użytkowa- trolowanymi. Na uwagę zasługuje inny aspekt działal- nia BSP. W ich wyniku przyjęto następującą klasyfi- ności Holendrów, a mianowicie powołanie w 2007 ro- kację platform bezzałogowych (rys.): ku we współpracy z EUROCONTROL międzynaro- – modele latające o masie mniejszej niż 25 kg, dowej grupy o nazwie JARUS, której zadaniem było – BSP klasy C (aerostaty), początkowo opracowanie międzynarodowych przepi- – BSP klasy D o masie mniejszej niż 2 kg, sów prawnych dotyczących bezzałogowych statków – BSP klasy E o masie od 2 do 25 kg, powietrznych o masie mniejszej niż 100 kg, wyłącz- – BSP klasy F o masie od 25 do 150 kg. nie wiropłatów. W pracach grupy uczestniczą Austra- Każda z klas uwzględnia również podział na kate- lia, Austria, Belgia, Kanada, Czechy, Francja, RFN,

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 71 PRAWO

Szwajcaria, Wielka Brytania i Stany Zjednoczone ni powietrznej. Dopiero określenie wymogów odno- oraz takie organizacje, jak EUROCONTROL i EASA. śnie do użycia takich systemów będzie podstawą do Obecnie JARUS zajmuje się nie tylko wiropłatami, zapewnienia odpowiedniego stopnia bezpieczeństwa lecz także wszystkimi rodzajami BSP o masie mniej- ich użytkowania i zintegrowania z załogowym szej niż 150 kg. Jako przykład konsekwentnego działa- ruchem lotniczym. Problem może stanowić brak nia Holandii należy przytoczyć powołanie cywilno- odpowiedniej klasyfikacji bezzałogowych statków -wojskowej grupy studyjnej, której zadaniem jest powietrznych lub niejednoznaczność niektórych de- rozwiązanie wielu problemów wynikających z użytko- finicji, czy też użycie niestosowanych już w między- wania platform bezzałogowych w przestrzeni powietrz- narodowych dokumentach terminów. Głębokiej anali- nej tego kraju. W wyniku tego działania powołano do zy wymagają ponadto zagadnienia związane z ochro- życia Narodowe Laboratorium Badawcze BSP. ną prywatności obywateli oraz użytkowaniem BSP W Stanach Zjednoczonych możliwość wykonywa- przez służby państwowe, takie jak np. straż pożarna, nia lotów bezzałogowych jest zarezerwowana jedynie policja czy straż graniczna. Biorąc jednak pod uwagę AUTOMATYZACJA dla BSP, które mają odpowiednie zezwolenie miejsco- fakt, że przepisy te są pierwszą w naszym kraju próbą POLA WALKI wej władzy lotniczej. Specjalne certyfikaty są wyda- sformalizowania cywilnego wykorzystania BSP, moż- POZWALA wane dla państwowych statków powietrznych używa- na przyjąć, że mimo pewnych braków stanowią dobrą NA UZYSKANIE nych na przykład przez straż pożarną, policję lub straż bazę do dalszych prac legislacyjnych. Wymagają jed- PRZEWAGI graniczną oraz dla wykorzystywanych jako platformy nak odpowiedniego przygotowania oraz gruntownego NIEMATERIALNEJ eksperymentalne (producenci, jednostki badawcze, poznania lotnictwa bezzałogowego. W tym celu pre- NAD uniwersytety). Nie ma natomiast możliwości prowa- zes Urzędu Lotnictwa Cywilnego powołał w marcu PRZECIWNIKIEM dzenia działalności gospodarczej z zastosowaniem 2013 roku zespół do spraw bezzałogowych statków ORAZ, CO SIĘ platform bezzałogowych (np. zdjęcia, filmowanie powietrznych. Organizuje on spotkania i konsultacje, z powietrza). Federalna Administracja Lotnictwa uczestniczy w szkoleniach i konferencjach tematycz- Z TYM WIĄŻE, (Federal Aviation Administration – FAA) prowadzi nych oraz zbiera i analizuje informacje dotyczące wy- WYKORZYSTANIE obecnie prace nad regulacjami umożliwiającymi inte- korzystania BSP w naszej przestrzeni powietrznej. WARUNKÓW NA grację BSP (również tych najmniejszych) z załogowym Wyniki tych działań pozwolą określić specyfikę i po- PRZYKŁAD DO ruchem lotniczym. Ich zakończenie zaplanowano na trzeby różnych sektorów rynku BSP, rodzaje użytko- WCZEŚNIEJSZEGO rok 2015, jednak FAA nie zdołała dotrzymać terminu. wanego sprzętu, zakres realizowanych lotów i wiele I MNIEJ Rozwój i funkcjonowanie polskiego lotnictwa bez- innych istotnych informacji. Zespół powinien się sku- OBCIĄŻAJĄCEGO załogowego będą w dużym stopniu uzależnione od pić również na działaniach edukacyjnych i informa- OSIĄGNIĘCIA CELU właściwego skonstruowania regulacji prawnych. Prace cyjnych. Jest to szczególnie istotne z uwagi na to, że OPERACJI legislacyjne muszą w odpowiednim stopniu dotyczyć duża część osób związanych z wykonywaniem lotów zarówno dużych konstrukcji, jak i małych platform za- bezzałogowych nie miała wcześniej styczności z prze- czynających dominować na rynku cywilnym. Swoim pisami i procedurami lotniczymi. Opisane działania zakresem muszą objąć: zasady świadczenia usług, li- pozwolą utworzyć użyteczne i zapewniające właści- cencjonowanie personelu lotniczego, sprawy technicz- wy stopień bezpieczeństwa regulacje prawne7. ne, a przede wszystkim zasady wykonywania lotów. W przyszłości również loty realizowane poza wydzie- W ŚRODOWISKU LĄDOWYM lonymi strefami i w pełni zintegrowane z lotami innych Na arenie międzynarodowej nie ma żadnych wiążą- użytkowników przestrzeni powietrznej oraz przepisami cych inne państwa uregulowań w tej dziedzinie. Okre- w niej obowiązującymi. Należy pamiętać, że ten rodzaj ślenie zasad budowy, wyposażenia, rozwoju oraz latania wymaga przemyślanych i opracowanych spe- użytkowania bezzałogowych platform lądowych po- cjalnie na jego potrzeby regulacji, nie wszystkie bo- zostawiono w gestii prawodawstwa narodowego. wiem zasady funkcjonujące w lotnictwie załogowym W większości państw nie rozpatruje się bezzałogo- da się zastosować wprost do lotnictwa bezzałogowego. wych platform lądowych jako oddzielnego i specy- Nowego opracowania wymagają również istniejące ficznego urządzenia, w związku z tym zastosowanie przepisy. Dokładną analizą i ewentualną nowelizacją mają ogóle przepisy i wymagania odnoszące się do należy objąć chociażby artykuł 126 ustawy Prawo ruchu lądowego. Niestety, przepisy te nie uwzględnia- lotnicze, będący podstawą wykonywania lotów bezza- ją specyfiki, przeznaczenia oraz różnych rodzajów łogowych w polskiej przestrzeni powietrznej. Zgodnie współczesnych bezzałogowych platform. Pomijają z nim BSP powinien być wyposażony w takie same podstawowy fakt wyróżniający tego typu środek, czy- urządzenia umożliwiające lot, nawigację i łączność li brak kierującego na jego pokładzie. W przyjętych jak załogowy statek powietrzny. Nie ma w nim jednak rozwiązaniach regulujących ruch lądowy w zasadzie mowy o urządzeniach i systemach odpowiedzialnych wszystkie przepisy odnoszą się do kierowców pojaz- za separację BSP od innych użytkowników przestrze- dów. Nie uwzględniono braku podmiotu decyzyjnego

7 Bezzałogowe statki powietrzne w Polsce. Raport o aktualnym stanie prawnym odnoszącym się do bezzałogowych statków powietrznych. (Ra- port otwarcia). Wyd. Urząd Lotnictwa Cywilnego, Zespół do spraw Bezzałogowych Statków Powietrznych, Warszawa 2013, http://ulc.gov.pl/_do- wnload/publikacje_/UAV_raport_ULC_2013.pdf/. [10.03.2014]

72 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 PRAWO

na pokładzie platformy i współuczestniczenia w ru- Ze względów prawnych, a także z etycznego i mo- chu zorganizowanym z wykorzystaniem urządzeń ralnego punktu widzenia trudno przyjąć, że człowiek zdalnego sterowania bądź platform autonomicznych. nie będzie mógł reagować na dynamiczną zmianę wa- Dlatego też niezbędne jest wprowadzenie do przepi- runków otoczenia, które w ocenie człowieka i przy je- sów narodowych, a także uregulowań międzynarodo- go zdolnościach przewidywania pewnych zdarzeń wych, uzgodnionej definicji opisującej bezzałogowe i ich następstw – niemożliwych do osiągnięcia przez platformy lądowe. Wskazane jest ponadto przyjęcie systemy inteligentne – mogą być przesłanką do zanie- jednolitej klasyfikacji i wyszczególnienie specyfiki chania realizacji danego zadania bojowego. Wielu spe- użytkowania tego rodzaju środków przez różne pod- cjalistów wojskowych skłania się do opinii, że nawet je- mioty, militarne i niemilitarne. żeli technicznie będzie możliwe zapewnienie autono- miczności działania platform bezzałogowych, to czło- PRAWO A KONFLIKT ZBROJNY wiek powinien pozostać jedynym źródłem decyzji Bezzałogowe systemy walki są wyposażone w róż- o użyciu uzbrojenia. Jest to problem niezmiernie istot- norakie wspomagające układy inteligentne (Intelli- ny w przypadku działań powadzonych w ramach ope- gent Decision-making Technology – IDT), wykorzy- racji reagowania kryzysowego, kiedy użycie uzbrojenia stywane przede wszystkim w elementach zapewnia- nie jest powszechne. Z drugiej strony pojawiają się opi- jących nawigowanie platformą. Istnieją także nie, że w razie użycia BBSW w działaniach militar- rozwiązania wprowadzające pewną autonomiczność nych o dużym natężeniu, czyli w działaniach wojen- platform bezzałogowych, a zatem uniezależnienie się nych prowadzonych w pełnej skali, użycie tego środka od elementu ludzkiego podczas wykonywania okre- walki przeciwko zidentyfikowanemu i potwierdzone- ślonych zadań. Obecnie są prowadzone prace rozwo- mu przeciwnikowi nie powinno być ograniczane jowe nad bojowymi bezzałogowymi systemami walki względami prawnymi. Dlatego wykorzystanie bojo- (BBSW), które dzięki sensorom oraz zastosowaniu wych bezzałogowych systemów walki działających au- właściwych algorytmów postępowania (oprogramo- tonomicznie nie może nastręczać wątpliwości natury wanie) mogą samodzielnie poszukiwać i zwalczać prawno-moralnej. Niemniej, co się stanie, kiedy wal- określone cele. Niezależność bezzałogowych syste- czący pododdział przeciwnika w wyniku oddziaływa- mów walki od procesu decyzyjnego – wyłączenie na nia ogniowego podejmie decyzję o poddaniu się. Czy pewnym etapie czynnika ludzkiego z procesu podej- autonomiczne BBSW będą w stanie właściwie ocenić mowania decyzji – może stać się poważnym ograni- chęci i intencje strony przeciwnej i zaniechać ewentu- czeniem w trakcie budowy czy rozwijania systemów alnego użycia pokładowego uzbrojenia? zdolnych do śmiercionośnego oddziaływania na Automatyzacja pola walki, w tym wspomaganie obiekty, w związku z tym do potencjalnego wyrzą- dowódców poszczególnych szczebli dowodzenia syste- dzania szkód w mieniu, jak i zagrażających życiu mami autonomicznymi wykorzystywanymi do zbiera- ludzkiemu. W przypadku dopuszczenia do działania nia, obróbki i przekazywania informacji rozpoznaw- w pełni autonomicznej odmiany BBSW, w sytuacji czej, zwiększa tempo działań. Dzięki temu można uzy- wystąpienia szkód niezamierzonych (collateral da- skać przewagę niematerialną nad przeciwnikiem oraz, mage) może być trudne, a niekiedy wręcz niemożli- co się z tym wiąże, wykorzystać warunki na przykład we dochodzenie praw przez osoby poszkodowane na do wcześniejszego i mniej obciążającego osiągnięcia drodze sądowej. Jak bowiem znaleźć osobę odpowie- celu operacji. Wplecenie w ten system elementu ludz- dzialną za doprowadzenie do niekorzystnego działa- kiego może, ze względu na znacznie wydłużony czas nia, skoro platforma bezzałogowa będzie zdolna do reakcji człowieka w porównaniu z systemami inteli- samodzielnego podejmowania decyzji o ewentual- gentnymi, wydłużyć proces decyzyjny bądź uzyskać nym sposobie działania. i przekazać kluczową w tym momencie informację Wielu specjalistów międzynarodowego prawa kon- (tzw. Commander Critical Information Requirement – fliktów zbrojnych (Law of Armed Conflict – LOAC) CCIR). Wpływa to na wykrystalizowanie się poglądu, wskazuje na pewne zobowiązania w stosunku do że bezzałogowe systemy walki będą używane do reali- państw rozwijających lub budujących bezzałogowe zacji zadań w trybie autonomicznym jedynie w działa- systemy walki (przede wszystkim odmiany bojowe), niach wspierających i zabezpieczających, nieniosących wynikające z zapisów artykułu 36 Protokołu dodatko- ze sobą zagrożenia wystąpieniem zniszczeń bądź wego konwencji genewskiej. W wątpliwość poddaje śmierci postronnych osób. Wszędzie tam, gdzie dzia- się rzeczywiste zdolności systemów inteligentnych do łalność BBSW będzie wiązała się z zastosowaniem rzetelnej oceny warunków bieżącej sytuacji, niezbęd- uzbrojenia, przewiduje się wykorzystanie tych środków nych do podjęcia decyzji o ewentualnym użyciu w systemie (man-in-the-loop) zapewniającym kontrolę uzbrojenia, i konsekwencji z tym związanych. operatora. Zagwarantuje to prawną odpowiedzialność W związku z tym zachodzi wyraźna obawa, że zdol- nadzorujących system za podejmowane decyzje zwią- ności BBSW będą niewystarczające, by spełnić wy- zane z użyciem środków rażenia lub następstwa nie- magania prawne wskazanego przepisu LOAC8. przewidzianych incydentów i kolizji. n

8 A. Finn, S. Schelding: Developments and Challenges…, op.cit., s. 169.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 73 LOGISTYKA Działanie punktów zaopatrzenia w batalionie

PODODDZIAŁY BATALIONU NIE FUNKCJONUJĄ W PRÓŻNI, A ICH DZIAŁANIA SĄ UWARUNKOWANE, POZA WZGLĘDAMI TAKTYCZNYMI, RÓWNIEŻ STOPNIEM REALIZACJI PRZEDSIĘWZIĘĆ LOGISTYCZNYCH.

mjr Adam Pańczuk abezpieczenie logistyczne działań na tym szczeblu Zasadniczy cel zabezpieczenia materiałowego, któ- Zmożna podzielić na: materiałowe, techniczne, me- rym jest zapewnienie wojskom odpowiedniego zaopa- dyczne i usługi transportowe oraz specjalistyczne usługi trzenia oraz specjalistycznych usług materiałowych, logistyczne1. Przedsięwzięcia z tym związane realizują osiąga się dzięki dostawom, które powinny być realizo- etatowe pododdziały logistyczne – kompania logistycz- wane w miejscu i czasie umożliwiającym pododdzia- na oraz zespół zabezpieczenia medycznego (zespół ewa- łom i oddziałom właściwe funkcjonowanie w czasie kuacji medycznej). Dysponują one rozwiniętymi urzą- pokoju, kryzysu i wojny3. W batalionie bezpośrednim dzeniami logistycznymi. Zgodnie z dokumentami dok- jego organizatorem jest sekcja zabezpieczenia logi- Autor jest asystentem trynalnymi zabezpieczenie materiałowe wojsk lądowych stycznego (S-4), umiejscowiona na stanowisku dowo- w Zakładzie Logistyki jest definiowane jako pełne i terminowe zasilanie wojsk dzenia (SD) batalionu, natomiast głównym wykonawcą Sił Zbrojnych Instytutu w środki bojowe i materiałowe (ŚBiM) we wszystkich przedsięwzięć z tym związanych – pluton zaopatrzenia Logistyki Wydziału klasach zaopatrzenia. Wyróżniono pięć klas2: (plzaop) kompanii logistycznej (klog) batalionu. Zarządzania – klasa I: środki zaopatrzenia przeznaczone do kon- i Dowodzenia Akademii sumpcji zarówno przez personel, jak i zwierzęta, wy- ELEMENTY Obrony Narodowej. stępujące w jednolitych racjach niezależnie od lokal- ZABEZPIECZENIA MATERIAŁOWEGO nych warunków bojowych i terenowych; Batalionowy punkt zaopatrzenia (bpz)4, za którego – klasa II: środki zaopatrzenia, dla których ustalono organizację odpowiada plzaop klog, zaopatruje podod- tabele należności lub wyposażenia; działy batalionu w ŚBiM oraz świadczy usługi socjal- – klasa III: paliwa, oleje i smary do wszelkich zasto- no-bytowe (przede wszystkim żywienie). W ugrupowa- sowań z wyłączeniem lotnictwa oraz bojowe środki niu bojowym batalionu element ten rozmieszcza się, specjalne wytwarzane na bazie produktów naftowych; w zależności od sytuacji taktyczno-logistycznej, za – klasa IIIA: paliwa lotnicze i smary stosowane pododdziałami I rzutu w odległości od linii styczności w lotnictwie; z przeciwnikiem: w obronie – 2–5 km, w natarciu – – klasa IV: środki zaopatrzenia, w tym materiały 2–4 km (tworzony jest doraźnie w składzie zależnym konstrukcyjne i fortyfikacyjne, dla których nie ustalono od potrzeb)5. tabeli należności i wyposażenia; Plutonowi zaopatrzenia wyznacza się do rozwinięcia – klasa V: środki bojowe. batalionowego punktu zaopatrzenia jeden zasadniczy

1 Doktryna logistyczna Wojsk Lądowych. DD/4.2. DWLąd, sygn. DWLąd 33/2007, Warszawa 2007, s. 12. 2 Ibidem, s. 41. 3 Logistyka wojskowa w działaniach taktycznych. WSOWLąd, Wrocław 2014, s. 117. 4 Doktryna logistyczna..., op.cit., s. 115. 5 Zabezpieczenie materiałowe SZ RP. Zasady funkcjonowania. DD/4.21. IWSZ, sygn. Logis 11/2013, Bydgoszcz 2013, s. 77.

74 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 LOGISTYKA

rejon rozmieszczenia (główny) oraz jeden – dwa zapa- W niektórych sytuacjach plzaop batalionu pobiera sowe, w odległości 2–5 km od zasadniczego. Rejony te żywność w polowym składzie żywnościowym brygady wybiera się po to, by plzaop (bpz) mogły się przesunąć i przewozi własnym transportem. podczas walki bliżej walczących wojsk w celu skróce- W okresie organizowania obrony żywienie żołnierzy nia ramion dowozu lub dla uchylenia się od uderzeń odbywa się trzy razy dziennie. Są to posiłki gotowane. przeciwnika, uniknięcia skażenia lub pożaru w rejonie Jeśli nie ma styczności z przeciwnikiem, pobiera się je zasadniczym. z kuchni polowych indywidualnie lub grupowo, np. Batalionowy punkt zaopatrzenia, kierowany przez drużynami. Natomiast w styczności z przeciwnikiem dowódcę plzaop, składa się z czterech zasadniczych jest to zadanie wyznaczonych nosicieli, którzy w ter- części: punktu amunicyjnego, żywnościowego, tanko- mosach donoszą je do poszczególnych plutonów, dru- wania oraz wydobywania wody6, jak również z rejonów żyn czy na stanowiska ogniowe. wyczekiwania na transport z pododdziałów i ze szcze- W czasie walki obronnej najczęściej stosuje się ży- bla nadrzędnego, rejonów przeładunkowych, dróg we- wienie sposobem mieszanym, z przewagą posiłków go- wnętrznych, elementów zabezpieczenia bojowego oraz towanych, ewentualnie z trzema posiłkami gotowanymi ochrony i obrony. dziennie. Przed walką wydaje się zwykle posiłek goto- Batalionowy punkt żywnościowy (bpż), tworzony na wany z 1/3 racji dziennej (rdz) należności żywnościo- bazie połączonych sił i środków drużyny gospodarczej wej wojennej. Wraz z nim żołnierze otrzymują 1/3 rdz i drużyny zaopatrzenia (w żywność), jest rozwijany według należności suchej jako posiłek obiadowy, cało- w celu scentralizowanego przygotowywania posiłków dzienną należność chleba oraz gorącą kawę. Pod ko- dla pododdziałów batalionu (rys. 1). Wykorzystując niec dnia walki wydaje się natomiast ponownie posiłek etatowe siły i środki, ma on możliwość przygotowania gotowany z 1/3 rdz należności żywnościowej wojennej. trzy razy dziennie gorących posiłków dla około Jeśli nie ma możliwości żywienia wyłącznie posiłkami 800 żołnierzy. Posiłki te lub suchy prowiant są dostar- gotowanymi lub sposobem mieszanym (np. podczas czane do kompanijnych punktów żywienia7. wycofywania się) obwiązują posiłki suche trzy razy Elementami bpż są: rejon rozmieszczenia kuchni po- dziennie. Podczas walki pododdziały pobierają posiłki lowych z niszami gospodarczymi oraz punkty wydawa- przez wyznaczonych nosicieli do termosów. Rozdziela nia posiłków, wydawania wody i mycia naczyń kuchen- się je w plutonach i drużynach. nych (fot. 1). Bezpośrednio pracą tego punktu kieruje Z batalionowym punktem żywnościowym jest zwią- dowódca drużyny gospodarczej. Do jego obowiązków zany batalionowy punkt wydobywania wody (bpww). należy: Organizuje się go doraźnie w celu pozyskiwania – organizowanie terminowego przyrządzania i wyda- i oczyszczania wody do zaspokojenia potrzeb byto- wania posiłków oraz suchego prowiantu; wych żołnierzy oraz zabezpieczenia technicznego, me- – przyjmowanie i pobieranie środków spożywczych; dycznego i zabiegów sanitarnych (rys. 2)8. Do zaopa- – utrzymanie ustalonych zapasów środków spożyw- trywania wojsk w wodę dla potrzeb bytowych i tech- czych; nicznych służą punkty wydawania wody organizowane – organizowanie przenoszenia i rozwijania bpż; przez przełożonego z wykorzystaniem miejscowych – meldowanie przełożonym o stanie zaopatrzenia zasobów (wodociągi, ujęcia wody, zbiorniki wody w środki spożywcze. oczyszczonej itp.). W razie ich braku w batalionie czę- Formy żywienia żołnierzy można przyporządkować ścią sił i środków drużyny zaopatrzenia (w żywność) do dwóch umownych okresów, to jest organizowania rozwija się bpww. Do jego zorganizowania drużyna obrony oraz walki. dysponuje etatowym wyposażeniem, które może stano- W pierwszym zazwyczaj zapasy żywności uzupełnia wić studnia rurowa SR-7 oraz filtr przenośny do oczysz- się do pełnych norm. Dotyczy to przede wszystkim czania wody FPW-350 i FPW-30. Elementami bpww żywności (jeśli została zużyta) utrzymywanej w kom- są rejony: ścisły (w którym znajduje się ujęcie wodne paniach według normy suchej. Zużywa się ją tylko za oraz sprzęt do wydobywania i oczyszczania wody); zezwoleniem dowódcy batalionu lub kompanii, ponie- przechowywania i wydawania wody (zbiorniki na wo- waż jest ona przeznaczona do spożycia w sytuacji, gdy dę oczyszczoną przygotowaną do celów bytowych); nie ma możliwości żywienia według ogólnych zasad. mycia zbiorników i środków technicznych oraz wycze- Następnie uzupełnia się zapasy żywności utrzymywane kiwania środków transportowych (fot. 2). w plutonie zaopatrzenia batalionu. Rejony ścisłe wyznacza się na brzegach cieków lub Zaopatrzenie ze szczebla nadrzędnego jest dowożo- zbiorników wodnych zapewniających, niezbędny dla ne ze składu organizowanego przez kompanię zaopa- batalionu, pobór wody. Może on się odbywać z warstw trzenia brygadowego batalionu logistycznego (blog) wodonośnych położonych w głębi ziemi z użyciem lub pozyskiwane ze wskazanych źródeł lokalnych – raz przewodu wiertniczego lub z otwartych źródeł (jeziora, na dobę pod koniec dnia walki lub raz na dwa dni. rzeki) i studni szybowych (kopanych) z wykorzysta-

6 Doktryna logistyczna..., op.cit., s. 129. 7 Ibidem, s. 130. 8 Ibidem, s. 131.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 75 LOGISTYKA

RYS. 1. SCHEMAT BATALIONOWEGO PUNKTU ŻYWNOŚCIOWEGO (WARIANT)

Batalionowy punkt żywnościowy (bpż) bpż jest rozwijany w celu scentralizowanego przygotowywania posiłków dla pododdziałów batalionu

– stan osobowy 22 Punkt mycia – samochód średniej ładowności 5 naczyń – kuchnia polowa 5 kuchennych – cysterna na wodę 3000 l 2 – chłodnia 1 – chlebowóz 1 – samochód małej ładowności 1 – zbiornik na wodę 500 l 5 – elektrownia oświetleniowa EO-1 1 Punkt Punkt – podgrzewacz wody PPGW-200 5 wydawania wydawania wody posiłków

Normy taktyczne

– powierzchnia rejonu rozmieszczenia 0,02 km2 – czas rozwinięcia do wykonania zadań do 20 min – czas zwinięcia po wykonaniu zadań do 10 min – odległość między środkami transportowymi 15–30 m – odległość rozwinięcia od bpt i bpa 200–300 m Elementy batalionowego punktu żywnościowego

Możliwości wykonawcze – rejon rozmieszczenia kuchni polowych z niszami gospodarczymi – punkt wydawania posiłków – transport żywności i sprzętu ok. 25 t – punkt wydawania wody – zabezpieczenie żywienia dla 700–850 żołnierzy – punkt mycia naczyń kuchennych.

Opracowanie własne na podstawie Doktryny logistycznej Wojsk Lądowych. DD/4.2.

niem kosza ssawnego (smoka). Przed rozwinięciem z ukrycia na beczki z paliwem, rejonu wyczekiwania punktu wydobywania wody należy ocenić stopień jej oraz punktu wydawania (rys. 3). czystości oraz sprawdzić, czy zbiorniki i cieki wodne Batalion otrzymuje mps zazwyczaj ze składów roz- nie są zatrute lub skażone. W rejonie rozwinięcia po- wijanych przez kompanię zaopatrzenia (kzaop) batalio- winno się wykorzystywać naturalne warunki maskują- nu logistycznego brygady, rzadziej (np. w okresie orga- ce i połączenia drogowe. nizowania obrony) może korzystać z lokalnych źródeł Batalionowego punktu wydobywania wody nie orga- (stacje i składy paliw). Do rozwinięcia bpt wykorzystu- nizuje się podczas natarcia. je się naturalne ukrycia (wąwozy, jary itp.) lub wykona- Kolejny element dyslokowany w odległości co naj- ne w trakcie rozbudowy fortyfikacyjnej terenu. Dostar- mniej 200 m od dotychczas omówionych to bataliono- czanie produktów mps do pododdziałów i batalionowe- wy punkt tankowania (bpt). Jest to rejon, w którym go punktu tankowania odbywa się transportem przyjmuje się transport materiałów pędnych i smarów samochodowym przełożonego. Dowóz do pierwszo- (mps) od przełożonego, a dostarczone produkty prze- rzutowych pododdziałów jest również zadaniem sił chowuje i wydaje pododdziałom batalionu9. Punkt ten i środków przełożonego. Pododdziały odwodowe lub organizuje drużyna zaopatrzenia w mps. Składa się on pododdziały organizujące działania bojowe bez stycz-

9 Ibidem, s. 133.

76 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 LOGISTYKA

FOT. 1. ROZWINIĘTY W TERENIE BATALIONOWY PUNKT ŻYWNOŚCIOWY

punkt wydawania posiłków kuchnia polowa

kuchnia polowa punkt mycia naczyń ADAM PAŃCZUK (4) PAŃCZUK ADAM

ności z przeciwnikiem pobierają je własnym transpor- pod koniec dnia walki. Z porównania prognozowanego tem ze wskazanych źródeł zaopatrzenia. zużycia paliw oraz posiadanych ich zapasów wynika, Rozróżnia się trzy sposoby tankowania: że w toku obrony w batalionie nie ma potrzeby tanko- – pojazd tankujący (cysterna-dystrybutor, samochód wania pojazdów mechanicznych. średniej ładowności wysokiej mobilności z beczkami Gdy przygotowuje się obronę, zwykle uzupełnia się i kanistrami) podjeżdża do pojazdów tankowanych; mps we wszystkich pojazdach mechanicznych i agrega- – pojazd tankowany podjeżdża do środka tankują- tach. Tankowanie paliwa organizują dowódcy podod- cego; działów. Najczęściej stosuje się dwa pierwsze sposoby. – mieszany, tzw. kanistrowy – pojazd tankujący prze- W niektórych sytuacjach (np. kiedy batalion wejdzie do mieszcza się w rejon pododdziału, gdzie organizuje się walki z niepełnymi zapasami taktycznymi) trzeba bę- doraźnie kompanijny punkt tankowania lub rejon zbiór- dzie je uzupełniać w toku walki obronnej. Zależy to jed- ki pustych opakowań; wymienia się tu beczki i kanistry nak wówczas od intensywności działań oraz warunków na pełne oraz napełnia puste10. terenowych i meteorologicznych. Najlepiej jest tanko- Zapasy materiałów pędnych i smarów w obronie od- wać pojazdy w sytuacji ograniczonej widoczności oraz twarza się w zasadzie podczas jej organizowania oraz w terenie pofałdowanym, lesistym i zabudowanym.

10 Ibidem.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 77 LOGISTYKA

RYS. 2. SCHEMAT BATALIONOWEGO PUNKTU WYDOBYWANIA WODY (WARIANT)

Batalionowy punkt wydobywania wody (bpww)

organizuje się do wydobywania i oczyszczania wody na potrzeby bytowe żołnierzy, medyczne, techniczne i na zabiegi sanitarne

– stan osobowy 4 – studnia rurowa SR-7 1 bpww – filtr do wody FPW-30 2 – filtr do wody FPW-350 1 SR-7 Rejon – cysterna na wodę 3000 l 1 techniczny – samochód śr. ład. wys. mob. 1 FPW-350 FPW-30 Rejon ścisły

Rejon przechowywania Rejon i wydawania wody oczekiwania

Punkt Normy taktyczne wydawania wody

– powierzchnia rejonu rozmieszczenia do 0,01 km2 – czas rozwinięcia do wykonania zadań do 120 min – czas zwinięcia po wykonaniu zadań do 20 min – odległość rozwinięcia od bpt i bpa 200–300 m Elementy batalionowego punktu wydobywania wody

Możliwości wykonawcze – rejon ścisły – rejon przechowywania i wydawania wody – wydobywanie wody 10 m3 na dobę – rejon techniczny – oczyszczanie wody 4 m3 na dobę – rejon oczekiwania transportu

Opracowanie własne na podstawie Doktryny logistycznej Wojsk Lądowych. DD/4.2.

W celu zatankowania wozów bojowych (KTO, BWP, punkt amunicyjny (bpa). Organizuje się go w ugru- czołgi) znajdujących się w punktach oporu należy je powaniu bojowym batalionu, w miejscu ukrytym sukcesywnie wycofywać do odwodu, a potem ponow- przed obserwacją i bezpośrednim ogniem przeciw- nie wprowadzać do walki. Gdy w czasie jej trwania tan- nika, zapewniającym zarówno dogodny dojazd, jak kowanie nie jest możliwe, organizuje się dowóz paliwa i wyjazd środków transportowych. W zależności do plutonów w beczkach i kanistrach. Następnie wyzna- od sytuacji i warunków terenowych oraz możliwo- czeni żołnierze donoszą paliwo w kanistrach bezpośred- ści powstaje on z zastosowaniem środków trans- nio do poszczególnych wozów bojowych. Z beczek mo- portowych własnych, przydzielonych przez wyż- gą bezpośrednio tankować paliwo tylko czołgi. Tanko- szego przełożonego lub dowódcę batalionu. Na wanie pojazdów w kompanii odwodowej może się miejsce punktu wybiera się naturalne ukrycia odbywać z użyciem cysterny-dystrybutora, natomiast (wgłębienia, nisze, leje itp.), a w razie ich braku pod koniec dnia walki zapasy mps w batalionie uzupeł- wykonuje się rozbudowę inżynieryjną11. nia się do pełnych norm, również z jej wykorzystaniem. Batalionowy punkt amunicyjny rozwija drużyna za- Czwartym elementem rozwijanym w ramach ba- opatrzenia (w środki bojowe). Jego elementami są: ni- talionowego punktu zaopatrzenia jest batalionowy sze na środki bojowe i punkt wydawania środków bojo-

11 Ibidem, s. 132.

78 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 LOGISTYKA

FOT. 2. ROZWINIĘTY W TERENIE BATALIONOWY PUNKT WYDOBYWANIA WODY

rejon wydawania wody rejon przechowywania wody Rozwinięty w terenie batalionowy punkt żywnościowy

rejon przechowywania wody rejony środków technicznych ADAM PAŃCZUK (4) PAŃCZUK ADAM

wych oraz rejon wyczekiwania transportu (rys. 4). lotniczych w odpowiedniej ilości i prawidłowo skom- Amunicję można dowozić transportem kompanii za- pletowanych; opatrzenia batalionu logistycznego brygady lub bezpo- – kompletowania zestawów amunicji dla pododdzia- średnio do pododdziałów batalionu. Dowóz do pierw- łów batalionu; szorzutowych pododdziałów jest zadaniem sił i środ- – dostarczania (wydawania) amunicji pododdziałom; ków przełożonego. Pododdziały odwodowe lub – przyjmowania z pododdziałów batalionu łusek pododdziały organizujące działania bojowe bez stycz- i opakowań podlegających ewakuacji oraz przekazywa- ności z przeciwnikiem pobierają środki bojowe trans- nie ich do transportu przełożonego. portem własnym ze wskazanych źródeł zaopatrzenia. Uzupełnianie zapasów amunicji w batalionie można Batalionowy punkt amunicyjny służy do12: podzielić umownie na dwa okresy: organizowania – przygotowania amunicji do użycia (otwieranie opa- obrony oraz prowadzenia działań. kowań hermetycznych oraz w miarę możliwości łado- W pierwszym zapasy taktyczne amunicji uzupełnia wanie magazynków i taśm); się zwykle do pełnych norm i w razie potrzeby gro- – przyjęcia dostarczonej ze składu brygadowego madzi się zapas doraźny. Natomiast w toku obrony punktu zaopatrzenia (BPZ) amunicji i rakiet przeciw- uzupełnianie amunicji w batalionie i jego pododdzia-

12 Ibidem, s. 134.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 79 LOGISTYKA

RYS. 3. SCHEMAT BATALIONOWEGO PUNKTU TANKOWANIA (WARIANT)

Batalionowy punkt tankowania (bpt)

to rejon, gdzie przyjmuje się transport materiałów pędnych i smarów z nadrzędnego szczebla zaopatrującego. Dostarczone produkty przechowuje się i dostarcza (wydaje) pododdziałom batalionu bpt stan osobowy 5 samochód śr. ład. wys. mob. 1 cyst. paliw. dystryb. CD-5W 3 Punkt wydawania MPS

Ukrycie na beczki z paliwem Normy taktyczne

– powierzchnia rejonu rozmieszczenia do 0,03 km2 – czas rozwinięcia do wykonania zadań do 10 min – czas zwinięcia po wykonaniu zadań do 10 min – odległości między środkami transportowymi 15–30 m – odległości rozwinięcia od bpa – 300–400 m bpż i bpww – 200–300 m Elementy batalionowego Możliwości wykonawcze punktu tankowania

– transport paliw ok. 11 t – ukrycia na beczki z paliwem – transport pozostałych MPS ok. 3,5 t – punkt wydawania MPS

Opracowanie własne na podstawie Doktryny logistycznej Wojsk Lądowych. DD/4.2.

łach należy przewidywać z częstotliwością 2–3 razy wy, wykorzystuje się do tego celu wozy bojowe odwo- na dobę. dowej kompanii, ewentualnie ciągnik pancerny, a nie- Dowóz amunicji będzie się odbywał na podstawie kiedy ją się donosi. Żołnierzom broniących się drużyn prognozy zużycia, planu zabezpieczenia logistycznego amunicję donosi się lub dowozi wozem bojowym, oraz meldunków dowódców pododdziałów batalionu a następnie rozdziela metodą „po linii”. Dowódcy plu- o wyczerpaniu się zapasów. W okresie organizowania tonów i drużyn są zobowiązani do ciągłego kontrolo- obrony amunicję dowozi się do poszczególnych kom- wania ilości amunicji oraz składania meldunków panii, gdzie przekazuje się ją do wozów bojowych, o wielkości posiadanych zapasów. W sytuacjach szcze- ewentualnie jest ona pobierana przez pododdziały gólnych, na przykład przerwy w dowozie amunicji lub w bpa. Natomiast podczas obrony dostarcza się ją naj- zniszczenia transportu z nią, dowódca kompanii orga- częściej bezpośrednio do kompanijnych punktów opo- nizuje jej zbieranie z uszkodzonych wozów bojowych, ru, gdzie następnie jest rozdzielana na poszczególne a niekiedy manewr amunicją między poszczególnymi plutony i trafia na stanowiska ogniowe w drużynach. wozami bojowymi. Za załadunek amunicji do poszczególnych wozów bo- W sytuacji zwiększających się systematycznie moż- jowych odpowiadają ich dowódcy. liwości oddziaływania przeciwnika na pododdziały Jeśli dowóz amunicji samochodami do poszczegól- i urządzenia logistyczne batalionu znacznie wzrasta nych plutonów (stanowisk ogniowych) nie jest możli- możliwość ich obezwładnienia lub zniszczenia. Szcze-

80 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 LOGISTYKA

RYS. 4. SCHEMAT BATALIONOWEGO PUNKTU AMUNICYJNEGO (WARIANT)

Batalionowy punkt amunicyjny (bpa)

to rejon, gdzie przyjmuje się, przechowuje, kompletuje zestawy i przygotowuje do użycia oraz dostarcza (wydaje) pododdziałom amunicję (środki bojowe). nisze na amunicję strzelecką i karabinową stan osobowy 9 nisze na miny samochód średniej ładowności 8 nisza na PPK nisze na amunicję czołgową i artyleryjską Punkt wydawania środków bojowych nisze na granaty

bpa

Normy taktyczne

– powierzchnia rejonu rozmieszczenia do 0,02 km2 – czas rozwinięcia do wykonania zadań do 10 min – czas zwinięcia po wykonaniu zadań do 10 min – odległość między środkami transportowymi 15–30 m – odległość rozwinięcia od bpa – 300-400 m bpż i bpww – 200-300 m Elementy batalionowego punktu amunicyjnego Możliwości wykonawcze – nisze na środki bojowe – transport środków bojowych ok. 34 t – punkt wydawania środków bojowych

Opracowanie własne na podstawie Doktryny logistycznej Wojsk Lądowych. DD/4.2.

gólne zagrożenie stanowią grupy dywersyjno-rozpo- małych grup przeciwnika i jego nisko lecących sa- znawcze, niespodziewane ataki przeciwnika oraz molotów; ogień artylerii. Wśród przedsięwzięć mających na ce- – wybrać miejsce zbiórki i sposób działania żołnie- lu obronę i ochronę pododdziałów i urządzeń logi- rzy na sygnał alarmu bojowego; stycznych batalionu przeważa ochrona bierna, ponie- – przygotować stanowiska ogniowe i szczeliny prze- waż pododdziały logistyczne nie dysponują specjali- ciwlotnicze; stycznymi etatowymi pododdziałami zabezpieczenia – organizować patrolowanie wewnątrz i na zewnątrz bojowego. rejonu. W ramach ubezpieczenia przed działaniem środków Dla ubezpieczenia rejonu rozmieszczenia urządzeń naziemnego i powietrznego napadu przeciwnika w ba- logistycznych można wyznaczyć nie więcej niż talionie należy: 20–30% żołnierzy z ich etatowej obsady. Angażowanie – zorganizować obserwację, rozpoznanie i powiada- większej ich liczby uniemożliwi wykonywanie podsta- mianie; wowych zadań przewidzianych dla tych urządzeń. Dla- – wyznaczyć odpowiedzialnych za obronę poszcze- tego konieczny jest w każdych działaniach taktycznych gólnych rejonów; przydział (wzmocnienie) do obrony i ochrony urządzeń – określić siły i środki do obrony każdego z re- logistycznych sił i środków z pododdziałów ogólnowoj- jonów oraz przydzielić elementy do niszczenia skowych, na rzecz których wykonują one zadania. n

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 81 LOGISTYKA Pododdziały logistyczne w batalionie

LOGISTYKA JEST NIEDOCENIANYM ELEMENTEM ZGRUPOWAŃ TAKTYCZNYCH, JEDNAK BEZ JEJ EFEKTYWNEGO FUNKCJONOWANIA PODODDZIAŁY NIE BĘDĄ ZDOLNE DO WYKONYWANIA OTRZYMYWANYCH ZADAŃ. DLATEGO TEŻ SPRAWNOŚĆ ZABEZPIECZENIA LOGISTYCZNEGO MA KLUCZOWE ZNACZENIE ZARÓWNO NA POZIOMIE OPERACYJNYM, JAK I TAKTYCZNYM.

ppłk dr inż. Zdzisław Malinowski ojskowy system logistyczny jest rozumiany jako planowania i wykonawczą. Ich zaangażowanie w re- Worganizacja, która składa się z organów kierowa- alizację zadań logistycznych jest zróżnicowane ze nia, a także z jednostek i urządzeń logistycznych dys- względu na posiadane kompetencje. Logistykę plano- ponujących określonym potencjałem, sprzężonych ze wania batalionu stanowi sekcja logistyki S-4. W jej sobą relacjami współzależności, i jest przeznaczona skład wchodzą oficer i pięciu podoficerów (dwóch do świadczenia usług specjalistycznych i gospodarczo- o specjalności ogólnologistycznej, dwóch o specjal- -bytowych1. Zgodnie z doktryną logistyczną2 system ności materiałowej i jeden o specjalności technicznej). Autor jest adiunktem ten w ujęciu strukturalnym stanowią organy kierowania W czasie ćwiczeń i działań bojowych sekcje S-4 i S-1 w Zakładzie Logistyki Sił oraz wykonawcze (stacjonarne i mobilne) służące do (personalno-administracyjna) tworzą pion wsparcia Zbrojnych Instytutu wsparcia oraz zabezpieczenia logistycznego wojsk3 działań podległy szefowi sztabu. Logistyki Wydziału w czasie pokoju, kryzysu i wojny. W ujęciu funkcjonal- Logistykę wykonawczą stanowi kompania logi- Zarządzania nym są to celowe działania organów logistycznych oraz styczna, która w działaniach bojowych rozwija urzą- i Dowodzenia Akademii wyróżnionych elementów funkcjonalnych, które zapew- dzenia logistyczne. Jej potencjał może być wzmoc- Obrony Narodowej. niają ciągłość wsparcia i zabezpieczenia logistycznego niony dostępną infrastrukturą logistyczną wojskową wojsk podczas szkolenia oraz wykonywania zadań. lub cywilną oraz potencjałem sił i środków przydzielonych przez przełożonego. ZASADY OGÓLNE W trakcie planowania i organizacji działań między Zabezpieczenie logistyczne wojsk na poziomie tak- logistycznym organem kierowania, dowództwem kom- tycznym jest determinowane uwarunkowaniami orga- panii logistycznej, sekcją operacyjną, taktycznym cen- nizacyjno-logistycznymi, taktycznymi oraz terenowy- trum operacyjnym (TOC) i pododdziałami batalionu, mi i klimatycznymi4. Obecnie wyróżnia się logistykę jak również systemem logistycznym przełożonego na-

1 Z. Kurasiński: System kierowania wsparciem logistycznym wojsk lądowych w operacjach. AON, Warszawa 2004, s. 32. 2 Doktryna logistyczna Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej. D-4(B). MON, CDiSzW, sygn. Szkol. 888/2014, Bydgoszcz 2014, s. 12, 13. 3 Wsparcie logistyczne to całokształt przedsięwzięć realizowanych przez potencjał logistyczny państwa, sił zbrojnych lub ich części na rzecz sił zbrojnych innego państwa lub innej części sił zbrojnych. Zabezpieczenie logistyczne to proces zabezpieczenia funkcjonowania sił zbrojnych przez integralny potencjał logistyczny w czasie planowania, organizowania oraz realizacji zadań. Doktryna logistyczna Sił …, op.cit., s. 206. 14 „Jane’sZ. Kurasiński, Fighting M. Ships Pawlisiak: 2000–2001”. Logistyka Londyn profesjonalnej 2001; „Jane’s armii. WAT,Fighting Warszawa Ships 2013–2014”, 2013, s. 47. Londyn 2013.

82 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 LOGISTYKA

stępuje wymiana informacji zgodnie z ustalonymi rela- i obejmuje zabezpieczenie materiałowe oraz technicz- cjami oraz przyjętym systemem meldunkowym. Prze- ne, a także świadczenie specjalistycznych usług. pływ danych zapewniają środki dowodzenia i łączności W skład kompanii logistycznej wchodzą: drużyna do- własne (batalionu) oraz przełożonego. wodzenia oraz pluton zaopatrzenia i remontowy. Jej Duże znaczenie dla planowania i realizacji zabezpie- struktura, wyposażenie oraz możliwości logistyczne czenia logistycznego batalionu mają uwarunkowania powinny być adekwatne do struktury i wyposażenia za- organizacyjno-logistyczne. Należy podkreślić, że jego bezpieczanego pododdziału (rys. 1, 2, 3). istota wyraża się w przygotowaniu, racjonalnym wyko- Należy znać szczegółowy skład pododdziałów lo- rzystaniu i utrzymaniu w gotowości odpowiednio urzu- gistycznych batalionów. Jest to konieczne, aby wy- towanego i rozmieszczonego w terenie potencjału logi- dzielać niezbędne elementy zabezpieczenia logistycznego (materiałowego, technicznego oraz medycz- stycznego do składu tworzonego zgrupowania tak- nego)5. Kolejną determinantą, wpływającą na charakter tycznego (tab. 1, 2). tego zabezpieczenia, jest organizowanie zgrupowań Możliwości wykonawcze plutonu zaopatrzenia kom- taktycznych oraz grup bojowych. W działaniach bojo- panii logistycznej są uzależnione od potrzeb, wyposa- wych są tworzone zgrupowania taktyczne, natomiast żenia i struktury batalionu (bz, bzmot, bcz). Analizując w działaniach innych niż wojna – grupy bojowe (zada- przyjęte wyposażenie (tab. 1), można przyjąć, że ła- niowe). Takie zgrupowania charakteryzują się określo- downość środków transportowych dla poszczególnych nymi właściwościami, do których zaliczamy6: zadanio- kompanii logistycznych wynosi odpowiednio: 107, 140 wy charakter, dostosowywanie składu, struktury i wy- i 146 t środków bojowych i materiałowych, w tym: posażenia do konkretnych uwarunkowań, zdolność do – transport burtowy9 – 83, 117, 58 t, samodzielnego wykonywania zadań oraz elastyczność. – cysterny paliwowe – 15, 11, 85 t, Organy logistyczne dążą do tego, by batalion (zgru- – cysterny wody – 9, 9, 3 t. powanie taktyczne) utrzymywał wysoki poziom zapa- Liczbę przygotowywanych posiłków trzeba tak skal- sów zaopatrzenia oraz zdatności technicznej sprzętu kulować, by zaspokoić potrzeby stanów osobowych, wojskowego (SpW). Ważne jest także, aby w jego punk- które wynikają ze struktury pododdziałów, czyli 850, tach opatrunkowych nie było wielu rannych i chorych. 800 i 400 żołnierzy. Możliwości wykonawcze plutonu Jeśli sytuacja wygląda inaczej, to osiągnięcie pożądane- remontowego kompanii logistycznej są bardzo ograni- go stanu potencjału logistycznego batalionu będzie czone. Odnoszą się tylko do naprawy techniki lądowej funkcją czasu, dostępności i zasobności źródeł zaopa- o pracochłonności do 16 roboczogodzin (rbh). Koncen- trzenia, wydajności urządzeń logistycznych świadczą- trują się na: usuwaniu uszkodzeń SpW na polu walki, cych usługi specjalistyczne i gospodarczo-bytowe oraz który wymaga naprawy o małej pracochłonności zakresu pomocy udzielanej przez przełożonego. (1–2 godz.); regulowaniu jego zespołów i mechani- Następny czynnik to prognoza: zużycia środków za- zmów; uzupełnianiu (wymianie) płynów eksploatacyj- opatrzenia, strat w sprzęcie wojskowym oraz strat sa- nych oraz likwidowaniu nieskomplikowanych nie- nitarnych w planowanych działaniach, stosunku sił sprawności eksploatacyjnych lub wypadkowych (loso- walczących stron oraz rodzaju środków rażenia ogniowych). Usuwanych uszkodzeń nie uwzględnia się wego7. W działaniach taktycznych zgrupowania w prognozowaniu strat. Natomiast możliwości ewaku- przyjmują ugrupowanie bojowe polegające na uszyko- acyjne plutonu remontowego kompanii logistycznej są waniu oraz rozmieszczeniu sił i środków w terenie od- uzależnione od posiadanych środków ewakuacji tech- powiednio do celu (koncepcji) rozegrania walki. Wią- nicznej. Aby je zwiększyć, każda kompania zmechani- że się to z uwarunkowaniami taktycznymi zabezpie- zowana (zmotoryzowana) czołgów ma w swojej struk- czenia logistycznego batalionu. Do zasadniczych turze jeden ciągnik ewakuacyjny. czynników taktycznych, które warunkują to zabezpie- Mimo że podsystem medyczny stanowi jeden z ele- czenie, zaliczamy: rodzaj działań, czas i sposób przy- mentów systemu logistycznego, to pododdział odpo- gotowania oraz przechodzenia pododdziałów do dzia- wiedzialny za jego przygotowanie jest usytuowany łań, liczebność wojsk wyrażoną stosunkiem sił wal- poza kompanią logistyczną. Za zabezpieczenie me- czących stron, miejsce w ugrupowaniu bojowym dyczne na poziomie batalionu odpowiada zespół ewa- brygady (ZT), decyzję dowódcy oraz planowany spo- kuacji medycznej (ZEMed). Jego dowódca jest jedno- sób prowadzenia działań bojowych8. cześnie dowódcą pierwszej grupy ewakuacji medycznej (GEMed). ELEMENTY I URZĄDZENIA LOGISTYCZNE Zespół ewakuacji medycznej (rys. 4) składa się Na poziomie batalionu zabezpieczenie logistyczne z czterech grup ewakuacji medycznej (GEmed) w bata- jest organizowane na bazie kompanii logistycznej lionie zmechanizowanym (zmotoryzowanym) oraz

5 S. Smyk: Zabezpieczenie logistyczne batalionu taktycznego w działaniach taktycznych. AON, Warszawa 2004, s. 14. 6 Regulamin działań wojsk lądowych. DWLąd, sygn. Wewn. 115/2008. Warszawa 2008, s. 25. 7 Z. Kurasiński, M. Pawlisiak: Logistyka…, op.cit., s. 64. 8 Ibidem, s. 61. 9 Ładowność środków transportowych bez uwzględnienia współczynnika ładowności.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 83 LOGISTYKA

Stan osobowy 72 DOWÓDCA (5)

Załoga wozu Pluton zaopatrzenia Pluton remontowy dowodzenia (3) (42) (22)

Drużyna Warsztat remontu zaopatrzenia pojazdów gąsienicowych RYS. 1. KOMPANIA (6) Drużyna Warsztat zaopatrzenia remontu uzbrojenia LOGISTYCZNA (10) (5) Drużyna Warsztat gospodarcza remontu uzbrojenia BATALIONU (25) (4) Stacja kontrolno- -naprawcza ZMECHANIZOWANEGO (3) Drużyna ewakuacyjna (4)

Stan osobowy 79 DOWÓDCA (5)

Załoga wozu Pluton zaopatrzenia Pluton remontowy dowodzenia (3) (53) (18)

Drużyna Warsztat remontu zaopatrzenia pojazdów kołowych RYS. 2. KOMPANIA (7) Drużyna Drużyna zaopatrzenia remontu uzbrojenia LOGISTYCZNA (8) Drużyna Stacja kontrolno- zabezpieczenia -naprawcza BATALIONU (22) (4) Drużyna Drużyna zabezpieczenia ewakuacyjna ZMOTORYZOWANEGO (15) (4)

Stan osobowy 61 DOWÓDCA (5)

Załoga wozu Pluton zaopatrzenia Pluton remontowy dowodzenia (3) (36) (17)

Drużyna Drużyna remontu zaopatrzenia pojazdów gąsienicowych RYS. 3. KOMPANIA (13) Drużyna Drużyna remontu zaopatrzenia pojazdów kołowych LOGISTYCZNA (8) (4) Drużyna Drużyna gospodarcza remontu uzbrojenia BATALIONU CZOŁGÓW (14) (4)

Drużyna ewakuacji (3) Opracowanie własne (3). 84 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 LOGISTYKA

trzech w batalionie czołgów. Każda z nich dysponuje dla pododdziałów batalionu. Posiłki te lub suchy pro- wielonoszowym10 samochodem sanitarnym wyposażo- wiant dostarcza się do kompanijnych punktów żywie- nym w przewoźny radiotelefon UKF. nia. Elementy bpż to: rejon rozmieszczenia kuchni Możliwości wykonawcze zespołu ewakuacji medycz- polowych z niszami gospodarczymi, punkt wydawa- nej pozwalają na udzielenie pierwszej pomocy według nia posiłków oraz wody, a także mycia naczyń ku- wskazań życiowych 70–80 rannym i chorym. W jed- chennych. Za organizację bpż odpowiada drużyna nym rejsie można ich ewakuować 34. Po uwzględnieniu gospodarcza. Wykorzystując etatowe siły i środki, ma ramienia ewakuacji i liczby rejsów (5–6 na dobę) daje to ona możliwość przygotowania trzech gorących posił- w ciągu doby 160–192 rannych i chorych. ków dziennie. Są one przygotowywane na podstawie Wojska (zgrupowania zadaniowe) zasila się w czasie jadłospisu opracowanego przez sekcję zabezpiecze- działań bojowych, wykorzystując zaopatrzenie zgroma- nia logistycznego (S-4) pionu wsparcia działań od- dzone na środkach transportowych pododdziałów i od- działu. Żywność dowozi się z kompanii zaopatrzenia działów logistycznych w wielkościach określonych batalionu logistycznego brygady raz na dobę pod ko- przepisami (rozkazami, normami). Część zaopatrzenia niec dnia walki lub raz na dwa dni. mają przy sobie żołnierze, część znajduje się w sprzę- Kolejny element to batalionowy punkt wydobywania cie wojskowym11. wody (bpww). Organizuje się go w celu wydobywania Podstawą do zachowania ciągłości działań jest od- i oczyszczania wody na potrzeby bytowe żołnierzy, me- powiednie urzutowanie zapasów. Ma ono zapewnić dyczne, techniczne oraz zabiegi sanitarne. W jego ciągłość zasilania wojsk i umożliwić im, zgodnie skład wchodzą rejony: ścisły, techniczny, przechowy- z założonymi średniodobowymi normami zużycia, wania i wydobywania wody, mycia zbiorników i środ- prowadzenie działań12. Urzutowanie zapasów na po- ków technicznych oraz oczekiwania transportu. szczególnych szczeblach organizacyjnych regulują Pluton zaopatrzenia kompanii logistycznej batalionu decyzja ministra obrony narodowej oraz rozkazy sze- organizuje batalionowy punkt amunicyjny (bpa). Skła- fa Sztabu Generalnego WP13. da się on z nisz na środki bojowe oraz z punktu wyda- Organizacja zabezpieczenia materiałowego batalio- wania środków bojowych. Jego zadaniem jest: nu (zgrupowania taktycznego) polega na pełnym i ter- – przyjęcie dostarczanej z brygadowego punktu za- minowym zasilaniu wojsk w niezbędne środki zaopa- opatrzenia (BPZ) amunicji i rakiet przeciwlotniczych, trzenia poszczególnych klas. Obejmuje ona: gromadze- a następnie ich prawidłowe skompletowanie; nie, przechowywanie, wydawanie i dostarczanie – przygotowanie amunicji do użycia (otwieranie opa- środków zaopatrzenia, a ponadto eksploatację zasobów kowań hermetycznych oraz w miarę możliwości łado- miejscowych i zdobyczy wojennych, ewakuację mate- wanie magazynków i taśm); riałową oraz działalność gospodarczo-bytową. – kompletowanie zestawów amunicji dla pododdzia- Na bazie plutonu zaopatrzenia kompanii logistycznej łów batalionu; organizuje się batalionowy punkt zaopatrzenia (bpz), – dostarczanie (wydawanie) amunicji pododdziałom; którego celem jest zaopatrywanie pododdziałów bata- – przyjmowanie z pododdziałów łusek, opakowań lionu w środki zaopatrzenia oraz świadczenie usług so- podlegających ewakuacji oraz przekazywanie ich do cjalno-bytowych. W ugrupowaniu bojowym batalionu transportu przełożonego14. bpz rozmieszcza się w odległości od 2 do 5 km od linii Amunicję do bpa można dowozić transportem kom- styczności wojsk w obronie, natomiast w natarciu – od panii zaopatrzenia batalionu logistycznego brygady 2 do 4 km. W natarciu bpz może być tworzony doraź- w sposób pośredni lub bezpośrednio do pododdziałów nie, a jego skład jest uzależniony od potrzeb. Batalio- batalionu. Trzeba podkreślić, że dowóz do pierwszorzu- nowy punkt zaopatrzenia (rys. 5) składa się z punktu: towych pododdziałów należy realizować siłami i środ- żywnościowego (bpż), wydobywania wody (bpww), kami przełożonego. Natomiast pododdziały odwodowe amunicyjnego (bpa) oraz tankowania (bpt). lub pododdziały organizujące działania bez styczności Batalionowy punkt żywnościowy jest rozwijany z przeciwnikiem pobierają środki bojowe transportem w celu scentralizowanego przygotowania posiłków własnym ze wskazanych źródeł zaopatrzenia.Ostatni

10 Wariant: dwa samochody Star 266 – osiem miejsc leżących, cztery miejsca siedzące oraz dwa samochody Iveco – cztery miejsca leżące i jedno siedzące. 11 Sprzęt wojskowy to wyposażenie specjalnie zaprojektowane lub zaadaptowane do potrzeb wojskowych i przeznaczone do użycia jako broń, amunicja lub materiały wojenne. SpW obejmuje także techniczne środki walki, sprzęt techniczny oraz jego wyposażenie i środki zaopatrzenia, jak rów- nież oprogramowanie, wyroby i technologie, zwierzęta służbowe oraz sprzęt powszechnego użytku wykorzystywane w resorcie obrony narodowej. Decyzja nr 435/MON Ministra Obrony Narodowej z dnia 24 grudnia 2013 r. w sprawie określenia funkcji gestorów i centralnych organów logistycznych sprzętu wojskowego w resorcie obrony narodowej. DzUMON, poz. 390. 12 Współczesne operacje militarne w aspekcie potrzeb i możliwości zabezpieczenia logistycznego. Red. R. Chrobak. AON, Warszawa 2012, s. 69. 13 Decyzja nr PF31/Log./P4 Ministra Obrony Narodowej z dnia 6 maja 2010 r., Rozkaz nr Pf-551/Log./Iwsp SZ Szefa Sztabu Generalnego WP z dnia 14 lipca 2010 r. oraz Rozkaz nr Z-22 Szefa IWSZ z dnia 24.01.2013 r. w sprawie wprowadzenia w Siłach Zbrojnych RP szczegółowych zasad i norm zabezpieczenia potrzeb mobilizacyjnych i wojennych Sił Zbrojnych RP w środki zaopatrzenia oraz sprzętowej jednostki ognia uzbrojenia i sprzętu wojskowego Sił Zbrojnych RP. 14 Doktryna logistyczna wojsk lądowych. DD/4.2. Sygn. DWLąd 33/2007, Warszawa 2007, s. 132.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 85 LOGISTYKA

TABELA 1. WYPOSAŻENIE KOMPANII LOGISTYCZNYCH

Nazwa sprzętu bz bzmot bcz Zautomatyzowany wóz dowodzenia na KTO 1 1 1 Samochód ciężarowo-osobowy wysokiej mobilności 1 1 1 Samochód średniej ładowności wysokiej mobilności 18 23 12 Przyczepa transportowa średniej ładowności 5 9 4 Filtr do oczyszczania wody 2000 l na przyczepie – 1 – Cysterna-dystrybutor paliwowo-olejowy na samochodzie – – 1 Cysterna paliwowa – dystrybutor 4,5 m3 na samochodzie 4 3 5 Cysterna paliwowa – dystrybutor 11 m3 na samochodzie – – 7 Kuchnia polowa KP-200 (KPŻ-100) 2 1 1 Kuchnia polowa KP-340 (KPŻ-170) 4 5 2 Zbiornik na wodę 500 l na płozach 12 12 3 Cysterna na wodę 3000 l na samochodzie 3 3 1 Samochód dostawczy chłodzony – 1 – Podgrzewacz wody – 6 – Warsztat obsługowy pojazdów mechanicznych WOP na samochodzie 1 1 2 Warsztat elektromechaniczny RWEM na samochodzie 1 1 1 Stacja kontrolno-naprawcza SKN-SKO na samochodzie – 1 – Warsztat naprawy broni strzeleckiej na samochodzie 1 – – Stacja kontrolno-pomiarowa 9W838 na samochodzie i przyczepie 1 – – Aparatura kontrolno-pomiarowa 9W286 1 – – Kołowy transporter opancerzony WPT – 1 – Transporter opancerzony gąsienicowy – warsztat WPT (MTLB) 1 – – Ciągnik pancerny – – 1 Elektrownia EO-1 oraz zespół spalinowo-elektryczny na ramie 1 2 1 Podnośnik widłowy spalinowy 2 – –

Źródło: Z. Kurasiński: Kompedium logistyka wojskowego. WAT, Warszawa 2014, s. 117.

TABELA 2. URZĄDZENIA LOGISTYCZNE TWORZONE Z SIŁ KOMPANII LOGISTYCZNEJ

Element Normy klog bpz GER* PRiPT Długość kolumny marszowej [km] 1,5–2 – – – Powierzchnia [w km2] – 0,1–0,2 – – Liczba – 1 1 1 Rozmieszczenie – odległość od obrona – 2–5 3–4 0,8–1,2 przedniego skraju (linii styczności) [km] natarcie – 2–4 1,5–2 0,5–0,7 rozwinięcia – do 20 – – Czas [min] zwinięcia – do 15 – – pracy w rejonie – – – –

*Organizowana w razie wzmocnienia (WZT lub WPT) z krem. Źródło: Z. Kurasiński: Kompedium logistyka wojskowego. WAT, Warszawa 2014, s. 118.

86 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 LOGISTYKA

RYS. 4. ZESPÓŁ EWAKUACJI MEDYCZNEJ BATALIONU ZMECHANIZOWANEGO (ZMOTORYZOWANEGO) CZOŁGÓW

DOWÓDCA

GEMed GEMed GEMed GEMed

– dowódca grupy ewakuacji – dowódca grupy ewakuacji – dowódca grupy ewakuacji – dowódca grupy ewakuacji – ratownik medyczny – ratownik medyczny – ratownik medyczny – ratownik medyczny – kierowca-sanitariusz – kierowca-sanitariusz – kierowca-sanitariusz – kierowca-sanitariusz – sanitariusz – sanitariusz – sanitariusz – sanitariusz Opracowanie własne.

RYS. 5. SCHEMAT ROZMIESZCZENIA BATALIONOWEGO PUNKTU ZAOPATRZENIA

element organizowany przez pluton zaopatrzenia kom- – pojazd tankujący (cysterna dystrybutor, samochód Źródło: Doktryna panii logistycznej batalionu to batalionowy punkt tan- średniej ładowności wysokiej mobilności z beczkami logistyczna Wojsk kowania. Stanowi on rejon, w którym kompania logi- i kanistrami) do pojazdów tankowanych; Lądowych. DD/4.2. Sygn. DWLąd 33/2007, styczna batalionu przyjmuje transport materiałów pęd- – pojazd tankowany do środka tankującego; Warszawa 2007, s. 129. nych i smarów (mps) od przełożonego. Dostarczone – mieszany tzw. kanistrowy – pojazd tankujący prze- produkty mps przechowuje się, rozdziela i dostarcza mieszcza się w rejon pododdziału, gdzie organizuje się lub wydaje pododdziałom batalionu. doraźnie kompanijny punkt tankowania lub rejon zbiór- Paliwa uzupełnia się, stosując jeden z trzech sposo- ki pustych opakowań, w których dokonuje się wymiany bów tankowania: beczek i kanistrów na pełne lub napełnia się puste15.

15 Ibidem, s. 133.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 87 LOGISTYKA

Batalion otrzymuje mps z kompanii zaopatrzenia ba- względu na dynamikę działań przewiduje się, że czas talionu logistycznego brygady. W celu rozwinięcia bpt jego pracy (czas dyspozycyjny) powinien być możliwie wykorzystuje się ukrycia naturalne (wąwozy, jary itp.) krótki, aby nie powodować nadmiernego oddalenia się lub ukrycia wykonane w ramach rozbudowy fortyfika- od zabezpieczanego pododdziału. W związku z tym cyjnej terenu. Materiały pędne i smary dostarcza się do maksymalny czas dyspozycyjny nie powinien przekra- pododdziałów transportem samochodowym przełożo- czać pół godziny. nego, a w zależności od rodzaju działań – do bataliono- PRiPT prowadzi ciągłą obserwację sprzętu wojskowego punktu tankowania lub bezpośrednio do sprzętu. wego zabezpieczanego pododdziału, połączoną z usta- W obronie najczęściej zadanie to jest wykonywane wicznym nasłuchem radiowym w sieci łączności do- podczas jej organizowania oraz pod koniec dnia walki. wódcy pododdziału, na rzecz którego działa. Dzięki te- W natarciu zaopatrywanie w mps odbywa się podob- mu zdobywa informacje na temat uszkodzonego SpW, nie, jednakże z uwzględnieniem zwiększonych potrzeb który należy ewakuować spod ognia przeciwnika lub ze względu na większe zużycie paliw. Dowóz do pod- wykonać zadania związane z ratowaniem technicznym oddziałów pierwszorzutowych należy do sił i środków ugrzęźniętego i uszkodzonego sprzętu. W związku przełożonego. Pododdziały odwodowe lub pododdzia- z tym, że będzie on pierwszym elementem, który poja- ły organizujące działania bojowe bez styczności z prze- wi się w miejscu uszkodzenia sprzętu, jest zobowiąza- ciwnikiem pobierają mps transportem własnym ze ny do udzielenia pierwszej pomocy medycznej poszko- wskazanych przez przełożonego źródeł zaopatrzenia. dowanym załogom oraz pomocy technicznej, polegają- Zgodnie z doktryną techniczną16 organizacja i reali- cej na przekazaniu porad technicznych dotyczących zacja zabezpieczenia technicznego powinny zapewnić uszkodzonych i unieruchomionych pojazdów. Usuwa- odtworzenie wszystkich parametrów taktyczno-tech- nie uszkodzeń siłami załóg (obsług) jest determinowa- nicznych sprzętu wojskowego oraz resursów techniczne koniecznością utrzymywania oraz wydawania nie- nych dzięki właściwemu, terminowemu i komplekso- zbędnych części zamiennych. Całość zadań musi być wemu wykonaniu niezbędnych czynności obsługo- odpowiednio skoordynowana, co jest zapewnione dzię- wych i napraw. Dlatego też zabezpieczenie techniczne ki stałej łączności z grupą ewakuacyjno-remontową ba- sprzętu wojskowego batalionu to działania podejmo- talionu oraz meldowaniu o stwierdzonym stanie tech- wane przy sprawnym lub niesprawnym sprzęcie, nicznym sprzętu i czynnościach przedsięwziętych umożliwiające jego użytkowanie w celu stworzenia ta- przez patrol rozpoznania i pomocy technicznej. kich warunków organizacyjnych i technicznych, które Ewakuacja techniczna to wymuszone określoną sy- w czasie działań pozwolą na wykorzystanie jego walo- tuacją działania, które mają na celu przemieszczenie rów bojowych. uszkodzonego SpW w inne miejsce lub przywrócenie Podstawowe funkcje realizowane na poziomie bata- jego naturalnego (użytkowego) położenia. Obejmuje lionu to: przechowywanie, zaopatrywanie techniczne, przedsięwzięcia ratownictwa technicznego sprzętu obsługiwanie techniczne, rozpoznanie techniczne, ewa- unieruchomionego wraz z załogami, w tym narażone- kuacja techniczna oraz naprawa. Odpowiedzialność za go na zniszczenie lub przejęcie przez przeciwnika, oraz nie spada na pluton remontowy kompanii logistycznej ewakuację pozostawionego, zdatnego, zdobycznego batalionu oraz grupę ewakuacji (rys. 6). Pluton remon- SpW. Kolejne zadanie dotyczy gromadzenia funduszu towy batalionu, mający ograniczony potencjał tech- naprawczego sprzętu wojskowego. niczny, jest przeznaczony do obsługi i napraw SpW Zatem istotą ewakuacji technicznej jest ratowanie o pracochłonności do 16 rbh. Pododdziały zmechanizo- unieruchomionego sprzętu wraz z załogą (obsługą). wane i czołgów w działaniach bojowych prowadzą roz- Polega ona na przemieszczaniu niezdatnego do użycia poznanie techniczne17 i ewakuację we własnym zakre- lub pozostawionego sprawnego SpW do określonych sie, organizując patrole rozpoznania i pomocy tech- rejonów zlokalizowanych przy drogach ewakuacji technicznej (PRiPT). Etatowy ciągnik WZT plutonu nicznej lub do pododdziałów bądź warsztatów remon- remontowego przedłuża ramię ewakuacji, a w razie towych. Jeśli ewakuacja lub naprawa uszkodzonego wzmocnienia z kompanii remontowej tworzy grupę SpW nie jest możliwa, należy go zniszczyć.

ewakuacyjno-remontową batalionu (GERb). Ewakuację techniczną przeprowadza grupa ewaku- Patrol rozpoznania i pomocy technicznej organizuje acyjno-remontowa (GERb), organizowana siłami się z etatowych sił i środków plutonu remontowego. i środkami etatowymi plutonu remontowego kompanii Przyjmuje się, że w ugrupowaniu bojowym batalionu remontowej. Może ona być wzmocniona siłami i środ- będzie się on przemieszczał podczas natarcia w odległo- kami remontowymi kompanii remontowej batalionu lo- ści 500–700 m za walczącym pododdziałem, natomiast gistycznego brygady. Przyjmuje się, że w ugrupowaniu

w obronie – 800–1200 m od przedniego jej skraju. Ze bojowym batalionu GERb przemieszcza się podczas

16 Zabezpieczenie techniczne Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej. Zasady funkcjonowania. DD/4.22, MON, IWspSZ, sygn. Logis. 10/2012, Bydgoszcz 2012, s. 37. 17 Rozpoznanie techniczne to ogół przedsięwzięć organizacyjno-technicznych realizowanych w celu ustalenia stanu jakościowego i ilościowego SpW, elementów infrastruktury technicznej oraz stanu ich najbliższego otoczenia w ramach oceny sytuacji technicznej, a także określenia sposo- bów racjonalnego podziału sił i środków ewakuacyjnych oraz obsługowo-naprawczych. Doktryna logistyczna Sił Zbrojnych…, op.cit., s. 117.

88 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 LOGISTYKA

plrem RYS. 6. 1 TGB RWEM SCHEMAT Rejon remontu pojazdów Rejon remontu ROZWINIĘTEGO uzbrojenia PLUTONU WOP REMONTO- Rejon techniczny (pojazd z częściami WEGO i materiałami eksploatacyjnymi) BATALIONU Rejon wyczekiwania na ewakuację i do pododdziałów

Źródło: Doktryna logistyczna Wojsk Lądowych. DD/4.2. Sygn. DWLąd 33/2007, Warszawa 2007, s. 129.

natarcia w odległości od 1,5 do 2 km za kompaniami organizacji łączności i kierowania, dziennik uszkodzeń pierwszego rzutu, natomiast w obronie – od 3 do 4 km i strat SpW, meldunki techniczne oraz karty weryfikacji od przedniego skraju. Przewidywany czas pracy (czas wstępnej. dyspozycyjny) w jednym miejscu działania powinien wynosić do 2 godzin. TRUDNOŚCI Zadania grupy wynikają z możliwości i zakresu za- Należy podkreślić, że potencjał logistyczny (materia- dań ewakuacji technicznej. Zaliczamy do nich: lokali- łowy i techniczny) powinien być adekwatny do potrzeb zację uszkodzonego SpW na polu walki oraz ocenę zabezpieczanego pododdziału. Jest to związane z peł- stopnia uszkodzenia i zakresu wymaganych prac ewa- nym i ciągłym zaopatrywaniem pododdziałów batalio- kuacyjno-naprawczych i jego ratownictwo; usuwanie nu w środki zaopatrzenia, ze świadczeniem specjali- uszkodzeń sprzętu wojskowego, który wymaga napraw stycznych usług logistycznych oraz podstawowym za- o małej pracochłonności, czyli do około 1–2 godzin; bezpieczeniem technicznym. Realizacja zabezpieczenia dostarczanie do uszkodzonego SpW niezbędnych czę- logistycznego będzie uzależniona od charakteru dzia- ści zamiennych i technicznych środków materiałowych łań, miejsca batalionu w ugrupowaniu bojowym bryga- oraz udzielanie pomocy medycznej poszkodowanym dy, warunków terenowych i klimatycznych. Dodatkowy załogom. Podczas forsowania przeszkody wodnej gru- czynnik, który komplikuje sposób zabezpieczenia logi- pa ewakuacyjno-remontowa współuczestniczy w za- stycznego, to tworzenie zgrupowań taktycznych. W ta- bezpieczeniu technicznym jej pokonywania przez bata- kiej sytuacji należy się liczyć z koniecznością wydzie- lion. Utrzymuje też łączność w celu pozyskania i prze- lenia niezbędnego potencjału logistycznego, przekazywania informacji o zaistniałej sytuacji technicznej mieszczającego się za pododdziałem wchodzącym między PRiPT a stanowiskiem dowodzenia batalionu w skład zgrupowania tworzonego na bazie batalionu. w sieci szefa sztabu brygady oraz GER brygady. Wynika to z faktu, że pododdziały dysponują różnego

W skład grupy może wchodzić: dowódca GERb – rodzaju uzbrojeniem, które wymaga innego kalibru dowódca plutonu remontowego batalionu (dywizjonu); amunicji, oraz sprzętem, który jest obsługiwany, napra- drużyna remontu pojazdów gąsienicowych (WOP) i re- wiany i ewakuowany przez odpowiednio wyposażone montu uzbrojenia (RWEM), a także ewakuacji (WZT) elementy zabezpieczenia technicznego. oraz wzmocnienie ze szczebla brygady [drużyna re- Przyjęta struktura zgrupowania taktycznego oraz montu pojazdów kołowych (WRP), samochód średniej współczynnik intensywności działań określający wiel- ładowności wysokiej mobilności z częściami zamien- kość zużycia amunicji dla poszczególnych rodzajów nymi, podzespołami i z mps oraz samochód sanitarny]. uzbrojenia wpływają na organizację i funkcjonowanie Elementy zabezpieczenia technicznego powinny pododdziału logistycznego oraz sposób jego zabezpie- mieć dokumentację, czyli: mapę roboczą, schemat czenia logistycznego. n

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 89 LOGISTYKA Organizacja zabezpieczenia technicznego w batalionie

W DZIAŁANIACH BOJOWYCH NA SZCZEBLU PODODDZIAŁÓW JEDNYM Z GŁÓWNYCH ZADAŃ PLUTONÓW REMONTOWYCH KOMPANII LOGISTYCZNYCH JEST ROZPOZNANIE TECHNICZNE, POMOC TECHNICZNA ORAZ EWENTUALNA EWAKUACJA SPRZĘTU WOJSKOWEGO.

mjr Dariusz Grala abezpieczenie techniczne działań bojowych na W czasie pokoju zabezpieczenie techniczne sku- Zwspółczesnym polu walki nasyconym skompliko- pia się na zapobieganiu powstawania niesprawności waną techniką jest dużym wyzwaniem dla systemu lo- sprzętu, a w razie ich wystąpienia – na przywróceniu gistycznego Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej. jego pełnej sprawności technicznej, z uwzględnie- Wprowadzane do uzbrojenia nowoczesne środki wal- niem aspektów ekonomicznych. W czasie wojny na- ki zwiększają zdolności bojowe pododdziałów. Zmie- tomiast koncentruje się na usprawnianiu sprzętu nia się również taktyka oraz możliwości manewru uszkodzonego na polu walki oraz jego ewakuacji. Autor jest asystentem i ruchu wojsk. Logistyka wojskowa musi dostosowy- Zabezpieczenie techniczne obejmuje zaopatrywa- w Zakładzie Logistyki wać potencjał pododdziałów logistycznych oraz orga- nie, obsługiwanie, rozpoznanie techniczne, ewakuację Sił Zbrojnych Instytutu nizację i procedury zabezpieczenia logistycznego oraz naprawę sprzętu wojskowego. Zadania z tym Logistyki Wydziału do zachodzących zmian. Dotyczy to również organi- związane wykonują organy podsystemu technicznego Zarządzania zacji zabezpieczenia technicznego na poziomie tak- logistyki SZRP, zgodnie ze swoimi kompetencjami, i Dowodzenia Akademii tycznym. na czterech poziomach zabezpieczenia logistycznego, Obrony Narodowej. to znaczy na poziomie: I – taktycznym, II – taktycz- ZASADY OGÓLNE nym, III – strategiczno-operacyjnym oraz IV – poli- Celowe działanie ze sprawnym lub niesprawnym tyczno-wojskowym3. sprzętem wojskowym (SpW1), które umożliwia jego Poziom I odnosi się do zadań logistycznych na ob- użytkowanie, określa się mianem zabezpieczenia szarze od linii styczności z przeciwnikiem do szcze- technicznego. Podstawą tego procesu jest utrzymanie bla batalionu (dywizjonu) włącznie. Zadania zabez- sprzętu w gotowości do użycia oraz odtwarzanie jego pieczenia technicznego realizuje integralny potencjał zdatności w razie uszkodzenia2. logistyczny znajdujący się w ich strukturach. Odpo-

1 Sprzęt wojskowy (SpW) – wyposażenie specjalnie zaprojektowane lub zaadaptowane do potrzeb wojskowych i przeznaczone do użycia jako broń, amunicja lub materiały wojenne. Obejmuje także techniczne środki walki, sprzęt techniczny oraz jego wyposażenie i środki zaopatrzenia, jak rów- nież oprogramowanie, wyroby i technologie, zwierzęta służbowe oraz sprzęt powszechnego użytku wykorzystywane w resorcie obrony narodowej. Decyzja nr 435/MON Ministra Obrony Narodowej z dnia 24 grudnia 2013 r. w sprawie określenia funkcji gestorów i centralnych organów logistycznych sprzętu wojskowego w resorcie obrony narodowej. DzU MON, poz. 390. 2 Zabezpieczenie techniczne SZ RP – Zasady funkcjonowania. DD/4.22. IWsp SZ, Bydgoszcz 2012, s. 7. 3 Doktryna logistyczna SZ RP. DD/4. Szt. Gen. 1566/2004, Warszawa 2004, s. 16.

90 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 LOGISTYKA

DOWÓDZTWO

Załoga wozu Drużyna Pluton zaopatrzenia Pluton remontowy dowodzenia zabezpieczenia

Dowódca Dowództwo

Drużyna Drużyna zaopatrzenia remontowa

Drużyna Warsztat remontu zaopatrzenia pojazdów gąsienicowych

Drużyna Warsztat remontu RYS. 1. PRZYKŁADOWA zaopatrzenia pojazdów kołowych Drużyna gospodarcza STRUKTURA Warsztat remontu uzbrojenia

ORGANIZACYJNA Stacja kontrolno- -pomiarowa

KOMPANII Warsztat sprzętu LOGISTYCZNEJ łączności Obsługa stacji W BATALIONIE ładowania akumulatorów Drużyna ZMECHANIZOWANYM ewakuacji

Opracowanie własne na podstawie materiałów dydaktycznych Zakładu Logistyki Sił Zbrojnych.

wiedzialni za ich wykonanie są dowódcy pododdzia- czenie logistyczne jest realizowane z wykorzysta- łów i elementów logistycznych szczebla taktycznego, niem strategicznych zasobów logistycznych gospo- a także elementów logistycznych wydzielanych przez darki narodowej (GN). wyższych przełożonych4. Przed rozpoczęciem działań bojowych pododdzia- Poziom II (taktyczny) dotyczy zabezpieczenia logi- ły remontowe wykonują czynności, które zmierzają stycznego od oddziału do związku taktycznego do należytego i terminowego przygotowania sprzętu włącznie. Na poziomie III (strategiczno-operacyj- wojskowego. W tym celu wykonuje się obsługiwania nym) do zabezpieczenia logistycznego operacji jest techniczne SpW, usuwa usterki i wykonuje naprawy wykorzystywany potencjał logistyczny rodzajów sił do poziomu R15 oraz sprawdza i uzupełnia wyposa- zbrojnych oraz Inspektoratu Wsparcia Sił Zbrojnych. żenie indywidualne. Sprzęt przystosowuje się do Na poziomie IV (polityczno-wojskowym) zabezpie- wykorzystania w warunkach szczególnych (działa-

4 M. Kaźmierczak, Z. Malinowski, D. Grala: Kierowanie zabezpieczeniem logistycznym wojsk w operacjach wielonarodowych. AON, Warszawa 2013, s. 60. 5 Mobilny potencjał obsługowo-naprawczy SZRP w warunkach polowych realizuje: a) pomoc techniczną – do 16 rbh, wykonywaną siłami plrem (drrem); b) naprawę 1 stopnia (R1) o pracochłonności do 40 rbh i o czasie realizacji do 12 h, wykonywaną siłami krem; c) naprawę 2 stopnia (R2) o pracochłonności do 60 rbh i o czasie realizacji do 12 h, wykonywaną siłami brem z DGZL; d) naprawę 3 stopnia (R3) o pracochłonności do 120 rbh i o czasie realizacji do 48 h, wykonywaną siłami brem z TGW (WGW). Zasady i organizacja obsługiwania i napraw sprzętu technicznego w warunkach polowych. DD/4.22.10. IWsp SZ, Bydgoszcz 2013, s. 13.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 91 LOGISTYKA

RYS. 2. SCHEMAT ORGANIZACJI ZABEZPIECZENIA TECHNICZNEGO NA SZCZEBLU TAKTYCZNYM

PRiPT (batalion) GERB (brygada) PZUS PZUS 2 BZ 2 DZ (dywizja) (brygada)

0,5–0,7 (0,8–1,2) 4–6 km (natarcie 3–4 km)

12–15 km (natarcie 8–10 km)

20–30 km (natarcie 15–18 km)

Opracowanie własne na podstawie materiałów dydaktycznych Zakładu Logistyki Sił Zbrojnych.

nia prowadzone w nocy, w górach, pokonywanie Do wykonywania zadań zabezpieczenia technicz- przeszkód wodnych itp.). nego w działaniach bojowych z plutonu remontowego wydziela się mobilne elementy zabezpieczenia FUNKCJONOWANIE W WALCE technicznego: patrol rozpoznania i pomocy tech- Zabezpieczeniem logistycznym w batalionie kieru- nicznej (PRiPT) oraz grupę ewakuacyjno-remonto-

je grupa (zespół) ds. zabezpieczenia logistycznego na wą (GERb), organizowaną w razie przydzielenia stanowisku dowodzenia (SD) batalionu. Zgodnie wzmocnienia z krem (blog BZ). z obowiązującą nomenklaturą jest to pion wsparcia Patrol rozpoznania i pomocy technicznej stanowi działań batalionu, który tworzy kadra sekcji S-4 szta- załoga wraz z etatowym ciągnikiem ewakuacyjnym. bu batalionu. Główne zadania tego pionu związane Na dowódcę tego patrolu wyznacza się dowódcę ob- z zabezpieczeniem technicznym to planowanie wyko- sługi ciągnika lub technika kompanii. Podczas na- rzystania elementów wydzielonych z plutonu remon- tarcia PRiPT porusza się za pierwszorzutowymi towego (plrem), monitorowanie ich działalności i re- pododdziałami w odległości 500–700 m skokami od agowanie na zmieniającą się sytuację. Szef S-4 okre- ukrycia do ukrycia, wykorzystując właściwości tere- śla między innymi kierunki działania i czas pracy nu oraz stosując zasady maskowania. Podczas dzia- wydzielonych elementów zabezpieczenia logistyczne- łań obronnych patrol ten znajduje się w odległości go. Wypracowane rozwiązania są przekazywane 800–1200 m od przedniego skraju obrony. Czas pra- zgodnie z obowiązującym systemem dowodzenia. cy w jednym miejscu nie powinien być dłuższy niż Organicznym pododdziałem w strukturze organiza- 30 min, aby nie spowodować nadmiernego oddale- cyjnej batalionu (dywizjonu), który realizuje zabezpie- nia się od zabezpieczanych pododdziałów. czenie logistyczne, jest kompania logistyczna (rys. 1). Patrol rozpoznania i pomocy technicznej utrzy- W swojej strukturze ma ona pluton remontowy, który muje łączność z zabezpieczanym pododdziałem dysponuje potencjałem odpowiednim do wykonywania oraz prowadzi ciągłą obserwację i nasłuch radiowy, zadań zabezpieczenia technicznego na potrzeby bata- aby niezwłocznie podjąć działania dotyczące uszko- lionu (dywizjonu). Pluton remontowy kompanii logi- dzonego sprzętu. Główne jego zadania to: udziela- stycznej jest przeznaczony do obsługi i naprawy sprzę- nie pomocy medycznej poszkodowanym załogom, tu technicznego o małej pracochłonności. weryfikacja uszkodzonego SpW, niezwłoczne ewa-

92 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 LOGISTYKA

kuowanie uszkodzonego sprzętu spod ognia prze- ono na odpowiednim rozmieszczeniu środków ob- ciwnika, ewakuacja i ratownictwo techniczne sługowo-naprawczych i ewakuacyjnych w ugrupo- ugrzęźniętego sprzętu, dostarczanie do uszkodzo- waniu marszowym. Na szczeblu batalionu (dywi- nych pojazdów części zamiennych i materiałów eks- zjonu) TZKMb organizuje się z sił i środków etato- ploatacyjnych. Jeśli uszkodzenia nie są duże, patrol wego plutonu remontowego (klog batalionu). usuwa je na miejscu lub w najbliższych ukryciach. W czasie marszu TZKMb porusza się z reguły na Niesprawności przekraczające możliwości remonto- końcu kolumny marszowej. Z chwilą wejścia bata- we patrolu zgłasza się do grupy ewakuacyjno-re- lionu do walki TZKMb realizuje zadania stojące montowej batalionu. przed grupą ewakuacyjno-remontową. Grupa ta w trakcie natarcia znajduje się w odle- Wymienione elementy zabezpieczenia technicz- głości 1,5–2 km za pododdziałami pierwszego rzutu, nego batalionu podlegają dowódcom pododdziałów, a podczas obrony 3–4 km od przedniego skraju. z których zostały wydzielone, lub są podporządko- Maksymalny czas dyspozycyjny w jednym miejscu wane zgodnie z ustalonymi relacjami dowodzenia. działania nie powinien być dłuższy niż 1–2 godz. Do składu grupy z plutonu remontowego wydziela się BYĆ EFEKTYWNYM drużynę ewakuacji z etatowym sprzętem ewakuacyj- Właściwy poziom zabezpieczenia technicznego nym oraz drużynę remontu pojazdów gąsienicowych poziomu taktycznego w przyszłych działaniach bo- WŁAŚCIWY i drużynę remontu uzbrojenia, dysponujące etatowy- jowych będzie możliwy, jeśli pododdziały remonto- POZIOM mi warsztatami obsługowo-naprawczych. we będą dysponować odpowiednim potencjałem lo- ZABEZPIECZENIA Ze szczebla brygady, z krem, wydziela się wzmoc- gistycznym. Konieczne zatem jest ich wyposażenie TECHNICZNEGO nienie do GERb: drużynę remontu pojazdów koło- w nowoczesne warsztaty obsługowo-naprawcze ze wych z etatowym warsztatem obsługowo-napraw- sprzętem umożliwiającym diagnostykę, obsługiwa- POZIOMU czym, samochód średniej ładowności wysokiej mo- nie oraz naprawę SpW. TAKTYCZNEGO bilności z częściami zamiennymi, podzespołami Pojazdy powinny charakteryzować się dobrymi W PRZYSZŁYCH oraz materiałami pędnymi i smarami (mps), samo- właściwościami trakcyjnymi w zróżnicowanym tere- DZIAŁANIACH chód sanitarny oraz inne środki według potrzeb nie oraz być przystosowane do działania zarówno BOJOWYCH BĘDZIE i możliwości. Dowódcą grupy jest dowódca plutonu w niskiej, jak i wysokiej temperaturze. Odpowiednie MOŻLIWY, JEŚLI remontowego. kierowanie zabezpieczeniem technicznym oraz do- PODODDZIAŁY Do zadań GERb należy rozpoznanie techniczne wodzenie wydzielonymi elementami będzie możli- REMONTOWE BĘDĄ uszkodzonego i unieruchomionego SpW, udzielanie we, gdy pododdziały logistyczne będą posiadać wy- DYSPONOWAĆ pierwszej pomocy medycznej członkom załóg, starczającą ilość środków łączności o odpowiednich ODPOWIEDNIM udzielanie pomocy technicznej w usuwaniu nie- parametrach. Obecnie na poziomie taktycznym za- POTENCJAŁEM sprawności zgłoszonych przez PRiPT, ratownictwo bezpieczenia technicznego brakuje odpowiednich ugrzęźniętego, wywróconego lub zatopionego SpW. środków ewakuacji technicznej adekwatnych do LOGISTYCZNYM

Grupa usuwa uszkodzenia sprzętu na miejscu lub sprzętu bojowego wprowadzanego do uzbrojenia w pobliskich ukryciach terenowych, udziela pomocy pododdziałów. Nie ma np. pojazdu do ewakuacji w czasie obsługiwań technicznych oraz dostarcza technicznej kołowego transportera opancerzonego niezbędne części zamienne i materiały. Sprzęt wy- Rosomak. Dlatego też występują sytuacje, gdy magający napraw o większej pracochłonności jest uszkodzony KTO jest holowany przez inny transpor- ewakuowany do brygadowego punktu zbiórki uszko- ter. Procedura taka powoduje wykluczenie z walki dzonego sprzętu (PZUSB) lub do drogi dowozu nie jednego, lecz dwóch transporterów, i nie zawsze i ewakuacji technicznej, gdzie zostanie odebrany jest też możliwa do realizacji. Pocieszające jest to, iż przez brygadowe środki ewakuacji (rys. 2). Do zadań prowadzi się prace nad wprowadzeniem do wyposa- grupy należy również zabezpieczenie pokonywania żenia wojsk ciężkiego pojazdu ewakuacji i ratownic- trudno przekraczalnych odcinków dróg lub terenu twa technicznego. podczas przemieszczania się elementów ugrupowa- Niezwykle istotnym elementem, który wpływa na nia bojowego oraz udział w przygotowaniu pojaz- poziom zabezpieczenia technicznego, jest szkolenie dów do pokonywania przeszkód wodnych. kadry pododdziałów remontowych. Przesunięcie funkcji gospodarczo-finansowych z jednostek do W TRAKCIE MARSZU wojskowych oddziałów gospodarczych (WOG) nie Odrębnym zagadnieniem jest zabezpieczenie może prowadzić do sytuacji, że nie można zatrud- techniczne podczas przemieszczania się batalionu. niać mechaników, kierowców i obsług pojazdów. W czasie marszu pododdział musi zachowywać cią- Żołnierze pododdziałów remontowych powinni nie- głą gotowość bojową, co wymaga nieprzerwanego ustanie doskonalić swoje umiejętności podczas co- odtwarzania gotowości technicznej. Dlatego też dziennego wykonywania obowiązków na stanowi- w tym czasie realizuje się tylko niezbędne obsługi- skach obsługowych i w halach remontowych. wania techniczne i naprawy w zakresie do R1. Do Doświadczenia zdobyte w praktyce stanowią o po- wykonywania tych zadań organizuje się techniczne tencjale logistycznym i wpływają na wartość bojową zamykanie kolumny marszowej (TZKM). Polega pododdziału. n

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 93 LOGISTYKA Lekkie pojazdy terenowe w Wojsku Polskim

W PODODDZIAŁACH ROZPOZNAWCZYCH SĄ UŻYTKOWANE M.IN. CZTEROKOŁOWE MOTOCYKLE ZWANE POPULARNIE QUADAMI. WOJSKO POLSKIE DYSPONUJE KILKOMA ICH MODELAMI O ZBLIŻONYCH NORMACH EKSPLOATACYJNYCH.

st. chor. szt. Dariusz Woźniak ojazdy te, określane mianem All-Terrain Vehicle (45 szt.). Normę docelową eksploatacji wszystkich P(ATV), to specyficzne wszędołazy o stosunkowo tych pojazdów określono na dziesięć lat. Norma ki- małych rozmiarach, dużej dzielności terenowej, po- lometrowa dla Hondy TRX 300 i Arktica Cat 400 IA zbawione górnej zabudowy nadwozia, wyposażone wynosi 150 tys. km, natomiast dla pozostałych ty- w dwie, czasem trzy osie, prowadzone z użyciem kie- pów – 100 tys. kilometrów. rownicy typu motocyklowego, przeznaczone głównie Zasadniczy cykl międzyobsługowy dla tej grupy do sportu i rekreacji, a także do przemieszczania się pojazdów OO-1 (obsługiwanie okresowe) to 2 tys. Autor jest pracownikiem w trudnym terenie. km, a dla OO-2 – 4 tys. km. Norma docelowa eks- Służby Czołgowo- W naszych siłach zbrojnych eksploatuje się kilka ploatacji jest wyrażona w latach i kilometrach i wy- -Samochodowej typów tych pojazdów, zwanych także quadami lub nosi dla grupy dziesięć lat i 150 tys. km. Zgodnie w 17 Wojskowym niepoprawnie z punktu widzenia zapisów specyfika- z Instrukcją o gospodarowaniu sprzętem służby Oddziale Gospodarczym. cji – motocyklami czterokołowymi. Wykorzystują je czołgowo-samochodowej. DD/4.22.2. pojazdy te są głównie pododdziały rozpoznawcze i specjalne. Dla klasyfikowane w grupie 6 samochody inne i stano- tej grupy pojazdów samochodowych, jak też dla da- wią podgrupę 6.1. pojazdy samochodowe czteroko- nego typu pojazdu, gestor określił stosowne normy łowe typu quad. Podgrupa 6.1., tak jak i inne grupy eksploatacji, normy międzyobsługowe oraz czaso- sprzętowe, podlega określonemu systemowi eksplo- chłonność napraw. System obsługowo-naprawczy atacji i rozliczaniu zgodnie z obowiązującymi prze- jest oparty na instrukcjach producentów. Pojazdy nie pisami. mają ograniczeń w dopuszczalnym rocznym resursie na egzemplarz sprzętu, ani dopuszczalnego mini- ZALETY EKSPLOATACJI W WOJSKU malnego resursu dla grupy sprzętu w przechowywa- Pojazdy ATV można wykorzystywać między in- niu. Gestor nie przewidział też dla nich napraw nymi do: głównych. – organizacji zasadzek i działań o charakterze dy- Eksploatowane w Wojsku Polskim motocykle wersyjno-rozpoznawczym; czterokołowe to: Honda TRX 300 (53 szt.), Polaris – patrolowania obszarów o szczególnym znacze- Sportsman X2 800 EFI (30 szt.), Arktic Cat 400 IA niu samodzielnie lub w składzie określonych podod- (45 szt.) i Bombardier CAN AM Qutlander Max 650 działów, lub wydzielonych komponentów;

94 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 LOGISTYKA

– rozszerzenia obszaru odpowiedzialności rozpoznawczej elementów rozpoznawczych, wyposażonych BOMBARDIER CAN-AM w kołowe lub gąsienicowe transportery opancerzone, występujących w roli tzw. szybkiego zwiadu; QUTLANDER MAX 650 – rozpoznania lądowisk dla śmigłowców; – wyszukiwania dróg obejścia, np. działając w skła- dzie elementów ugrupowania marszowego; – szybkiego rozpoznania ciągów drogowo-komunikacyjnych. Sfera wykorzystania motocykli czterokołowych na współczesnym polu walki jest, jak widać, bardzo rozległa. Rozpiętość ta jest związana w znacznym stopniu z zaawansowaniem technologicznym reprezentowanym przez produkowane motocykle. Charakteryzują się one niezawodnością, małą masą w stosunku do osiąganych mocy, są tańsze w eksploatacji i utrzymaniu niż inne pojazdy, np. cięża- rowo-osobowe wysokiej mobilności. Ich zaletą jest także mała wrażliwość na warunki klimatyczne.

UPRAWNIENIA DO KIEROWANIA Quady powinny być zarejestrowane, mieć tablice Pojazdy są produkowane przez firmę rejestracyjne i ubezpieczenie OC. Do stycznia kanadyjską. Konstrukcyjnie występują 2013 roku można było je prowadzić na podstawie w wariancie dwuosobowym z możliwością przewozu wyposażenia w bagażnikach. tych samych przepisów, które obowiązywały w odniesieniu do kierowania motorowerami. 19 stycznia weszła w życie nowe- – długość, szerokość, wysokość – lizacja prawa o ruchu drogowym, któ- 2,184x11,68x1,118 m; ra wprowadziła definicję quada. – rozstaw osi – 1,295 m, wysokość siedzenia – 0,87 m; Zgodnie z nią każdy quad jest trak- – prześwit – 0,279 m; towany jak inny pojazd samocho- – masa (na sucho) – 330 kg, masa holowanej dowy – czterokołowiec lub cztero- przyczepy – 590 kg; kołowiec lekki (jak również trójko- – nośność bagażnika – przód – 45 kg, tył – 90 kg, łowy motocykl i motorower). schowek – tył – 21,4 l; – pojemność zbiornika paliwa – 20,5 l; Pojazdy te poruszające się po drogach publicznych, w strefach zamieszkania podwozie: lub strefach ruchu powinny być spraw- Silnik – zawieszenie przednie/skok – Double ne technicznie i zarejestrowane, a kie- typ 649.6cc A-arm/229 mm, zawieszenie tylne/skok: nieza- leżne TTI/236 mm; rujący powinien mieć przy sobie do- – przedni hamulec – hydrauliczny, podwójny tar- kument stwierdzający uprawnienie do czowy, tylny – hydrauliczny, pojedynczy tarczowy; kierowania, dowód rejestracyjny oraz – opony przód – 26x8x12, opony tył – 26x10x12; dokument potwierdzający zawarcie umowy ubezpie- – felgi – stalowe w kolorze czarnym; czenia OC. Jeśli pojazd jest zarejestrowany jako – trzystopniowe wspomaganie kierownicy DPS; czterokołowiec lekki (pojazd, którego masa własna silnik: nie przekracza 350 kg, a prędkość maksymalna – – typ: 649.6cc, V-2, chłodzony cieczą, osiem zaworów, SOHC (cztery zawory/cylinder); 45 km/h, pojemność silnika jest mniejsza niż 50 cm3, – średnica i skok – 82x62 mm; a moc jednostki napędowej to mniej niż 5,4 KM), to – zasilanie paliwem – dwa wtryskiwacze Siemens VDO; – rozruch elektryczny; kierujący powinien mieć prawo jazdy kat. AM – przeniesienie napędu – pięciobiegowy automat CVT, funkcja hamowania silnikiem; (uprawnia do kierowania motorowerami oraz cztero- – układ jezdny przełączany na dwa lub cztery koła z mostem przednim Visco-lok; kołowcami lekkimi). Aby uzyskać prawo jazdy tego typu, trzeba mieć wyposażenie: skończone 14 lat, przejść badania lekarskie, ukoń- – oprzyrządowanie – wielofunkcyjny wskaźnik cyfrowy LCD, prędkościomierz, obroto- mierz (w układzie graficznym i cyfrowym, licznik przebiegu, licznik drogi i godzin pracy, czyć kurs oraz zaliczyć egzamin państwowy, lub też diagnostyka OBD), wskaźniki: biegu i napędu, poziomu paliwa, temperatury i pracy mieć prawo jazdy wyższej kategorii. W wypadku silnika, licznik motogodzin, zegar, automatyczne wyłączanie świateł po 15 min; czterokołowca (z wyłączeniem samochodu osobo- – wyciągarka Warn z przewodowym pilotem zdalnego sterowania o uciągu 1361 kg; wego, ciężarowego i motocykla) jego masa własna – zabezpieczenie antykradzieżowe – immobiliser DESS; – oświetlenie – dwa reflektory przednie o mocy 60 W i podwójne reflektory tylne nie powinna przekraczać 400 kg (w przypadku prze- o mocy 55 W ze światłem stop; wozu osób) lub 550 kg (w przypadku przewozu ła- – gniazdo prądowe – gniazdo zapalniczki na konsoli, możliwość podłączenia zasilania dunków). Oznacza to, że w takiej sytuacji pojem- CAN-AM (15 A) z tyłu.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 95 LOGISTYKA

POLARIS SPORTSMAN 800 EFI KRZYSZTOF WOJCIEWSKI KRZYSZTOF

– masa całkowita – 563 kg; – zawieszenie tylne Progressive Rate ze stabilizatorem – masa w stanie suchym – 349 kg; o skoku 24,1 cm; – zbiornik paliwa – pojemność 15,6 l; – skrzynia biegów: automatyczna bezstopniowa PVT (Polaris – olej silnikowy – pojemność 1,9 l, olej w tylnej skrzy- Variable Transmission), ma pięć przełożeń, jest obsługiwana Zbiornik ni przekładniowej – pojemność 150 ml; przez dźwignię przy prawej nodze kierowcy, układ biegów paliwa – olej w przedniej skrzyni przekładniowej – pojemność w wybieraku: między trybem H (High), L (Low), N (Neutral), 150 ml, olej transmisyjny – 450 ml; R (Reverse) oraz P (Parking), ADC, 4x4, 2x4; pojemność 15,6 l – ładowność bagażnika przedniego – 45 kg, bagażni- – pojazd wyposażono w system hamowania silnikiem EBS ka tylnego – 91 kg; (Engine Braking System), bardzo przydatny w czasie jazdy – nacisk zaczepu 68 kg (włącznie z bagażnikiem tyl- terenowej, oraz system przełączania napędu podczas podjaz- nym masa nie powinna przekraczać 91 kg); dów i zjazdów; – maksymalna masa ciągnięta – 681 kg; – przełożenie – Low 7,49:1, przełożenie wsteczne – 5,11:1, przełożenie – High 2,70:1; wymiary: – przełożenie – przód 3,82:1, przełożenie końcowe 3,10:1; – długość, szerokość, wysokość: 2,11x1,22x1,22 m; – opony przednie Polaris PXT 26 x 8R-12 (0,35 MPa), opony – rozstaw osi – 1,29 m, prześwit – 0,285 m, tylne Polaris PXT 26 x 11R-12 (0,35 MPa); – minimalny kąt skrętu – 1,82 m (bez obciążenia); układ hamulcowy: silnik – hamulec przedni hydrauliczny, tarczowy, hamulec tylny – typ EH0760LE011, dwucylindrowy, rzędowy, chłodzony cie- hydrauliczny, tarczowy; czą; – hamulec pomocniczy (nożny) hydrauliczny, tarczowy; – pojemność skokowa 760 cm3, średnica x skok tłoka – hamulec postojowy hydrauliczny na cztery koła; 78,5x68, stopień sprężania 10:1; – alternator 500 W przy 3000 obr./min; wyposażenie elektryczne: – rozrusznik elektryczny; – reflektor przedni – pojedynczy na kierownicy o mocy 50 W, – układ paliwa – elektroniczny wtrysk zapłonu ECU; pojedynczy na zderzaku o mocy 27 W; – synchronizacja 8BTDC przy 2000 obr./min; – światła tylne o mocy 8,26 W, światło stop o mocy 26,9 W; – świeca zapłonowa RC7YC (z przerwą między elektrodami – deska rozdzielcza LCD w zabudowie m.in.: ciekłokrystalicz- 0,9 mm); ny wyświetlacz zamontowany na kierownicy, tuż pod prędko- – smarowanie – mokry osadnik pod ciśnieniem; ściomierzem wyskalowanym w milach i kilometrach, oprócz wskaźnika biegów także m.in. wskaźnik poziomu paliwa układ przeniesienia napędu: i kontrolka temperatury cieczy chłodzącej; – napęd na cztery koła niezależnym wałem; – wyciągarka Warn typ 3000 z liną stalową. – zawieszenie przednie Mac Pherson o skoku 20,8 cm;

96 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 LOGISTYKA

W wykonaniu standardowym jest użytkowany głównie na ko- TABELA 1. OBSŁUGIWANIE łach. W sezonie jesienno-zimowym możliwa jest jego eksploatacja na gąsienicach, które w określonych warunkach terenowych stanowią zamiennik kół, głównie zmniejszają nacisk BIEŻĄCE (CODZIENNE) jednostkowy pojazdu na podłoże, np. na śniegu, w głębokim piasku. Producent opracował dwa typy gąsienic: zimowe Okres serwisowania o taśmach gumowych z systemem rolek prowadzących sma- Podzespół Uwagi rowanych wodą i specjalnym bieżnikiem antypoślizgowym godz. kalendarz km oraz wielosezonowe bardziej skomplikowane technicznie, Kierownica przed sprawdzenie czy koła skręcają wymagające okresowych regulacji i przeglądów technicz- i układ jazdą odpowiednio do skrętu kierownicy nych. kierowniczy W rozwiązaniu konstrukcyjnym pojazdu bardzo zaawansowany technicznie jest układ przeniesienia napędu przez au- Przednie przed sprawdzenie czy nie ma uszkodzeń, tomatyczną skrzynię biegów. Działanie systemu napędowe- zawieszenie jazdą w razie potrzeby trzeba nasmarować go PVT jest zależne od prędkości obrotowej silnika oraz przed sprawdzenie czy nie ma uszkodzeń, Tylne zawieszenie wartości momentu dokręcenia poszczególnych części. Gdy jazdą w razie potrzeby nasmarować prędkość obrotowa silnika się zwiększa, rośnie również siła nacisku na koło klinowe, co z kolei zwiększa napięcie pa- sprawdzenie stanu opon przed i ciśnienia. Minimalna głębokość ska transmisyjnego. Podobnie gdy prędkość obrotowa silni- Opony ka się zmniejsza, maleje również siła nacisku na poszcze- jazdą bieżnika 3 mm, ciśnienie gólne elementy układu. w granicach 0,035 Mpa Różnica stosunku między przełożeniami, w zależności od Poziom płynu przed DOT-3, w oczku zbiornika tego, czy jest włączony tryb biegów wysokich, czy niskich wynosi około 1:2,25. Ma ona wpływ na funkcjonowanie sys- hamulcowego jazdą wyrównawczego przy dźwigni temu napędowego PVT, szczególnie przy prędkościach hamulec zasadniczy dźwigni przy mniejszych niż 12 km/h ze względu na zależność między Luz dźwigni przed lewej manetce kierownicy, systemem a prędkością obrotową silnika. Przykładowo pod- hamulca jazdą hamulec pomocniczy nożny, czas jazdy z prędkością 5 km/h w trybie biegów niskich zbiorniczek płynu pod siedzeniem prędkość obrotowa silnika będzie wynosić około 3 tys. przed stan płynów, płynność hamowania, obr./min, a w trybie biegów wysokich przy prędkości jazdy Układ hamulcowy 5 km/h – tylko 1,5 tys. obr./min. jazdą bez wycieków Jazda w trybie niskich biegów przy małych prędkościach Mocowania, przed sprawdzenie i dokręcenie kół, obniża znacznie temperaturę obudowy układu sprzęgłowe- śruby, złącza jazdą innych nakrętek śrub i złącz go, co z kolei przedłuża żywotność systemu napędowego przed PVT. Mocowania ramy sprawdzenie stanu połączeń Na podstawie dostępnych danych fabrycznych producen- jazdą tów autor opracował i zestawił w formie tabelarycznej po- Poziom oleju przed sprawdzenie bagnetem, w razie szczególne rodzaje czynności obsługowych w zależności od silnikowego jazdą potrzeby uzupełnić czasu jego eksploatacji (tab. 1, 2). sprawdzenie, w razie potrzeby Fabrycznie kalendarz przeglądów okresowych został zapro- Filtr powietrza codziennie gramowany na 50 godz. Aby korzystać z funkcji przypomi- wyczyścić nania, trzeba ją nastawić. Funkcja jest zaprogramowana Rurka spustowa usunąć zanieczyszczenia, gdy są w ten sposób, że od ustalonego czasu przewidzianego na codziennie filtra powietrza widoczne serwisowanie pojazdu odejmuje się rzeczywi-sty czas pracy kontrola poziomu, wymiana silnika. Gdy różnica osiągnie 0 (należy wówczas wykonać Płyn chłodzący codziennie przegląd), ikona narzędzia będzie pulsować i sygnalizować co dwa lata potrzebę przeglądu. Pojazd dysponuje również trybem dia- Światła przednie kontrola działania, wymiana gnostycznym EFI w postaci kodów w formacie alfanume- codziennie i tylne żarówek rycznym. Producent zaleca też każdorazowo archiwizowa- nie wykonanych czynności serwisowych, co jest zgodne sprawdzenie i w razie konieczności z wojskową dokumentacją eksploatacyjną i wpisami, na usunięcie zanieczyszczeń, które Podwozie i układ przykład do książki (karty) wykonanych obsług zabiegów codziennie mogą stwarzać ryzyko pożaru lub wydechowy technicznych. przeszkadzać we właściwym prowadzeniu pojazdu Opracowanie własne.

ność silnika, prędkość maksymalna oraz moc mogą być nieograniczone, a kierujący powinien posiadać Silnik prawo jazdy kat. B1 lub B (pozwala na przemiesz- typ EH0760LE011 czanie się samochodem o całkowitej masie dopuszczalnej do 3,5 t, czterokołowcami o dowolnej pojem- ności skokowej, motorowerami, ciągnikiem rolni- czym wraz z przyczepką o masie maksymalnej 750 kg oraz samochodem o dopuszczalnej masie całkowitej zespolonego z przyczepką o masie maksymalnej 750 kg). O prawo jazdy tego typu mogą się ubiegać osoby, które skończyły 18 lat, i tak jak

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 97 LOGISTYKA ARKTIC CAT

Liczba miejsc: 2 siedzisko z elementami amortyzującymi

Silnik typ K425, producent Suzuki

Opona przód: 185/65/15 lub 195/65/15 lub AT205/80R12

Wymiary obręczy 7J15 lub 6,5J12

– masa własna – 298 kg, liczba miejsc – 2, dopuszczalna ma- – rozstaw osi – 1,27 m, rozstaw kół przednich – 1,15 m, roz- sa całkowita – 565 kg; staw kół tylnych – 1,15 m; – dopuszczalne obciążenie osi przedniej – 260 kg, a osi tylnej – zwis przedni – 0,39 m, zwis tylny – 0,43 m; – 360 kg; – kąt natarcia 45°, a zejścia 45°; – dopuszczalna masa holowanej przyczepy: bez hamulca i z nim – 480 kg; parametry trakcyjne: wymiary: – najmniejsza średnica zawracania w prawo (w lewo) – 5,40 m

ACE TRADE AG ACE – długość, szerokość, wysokość: 2,09x1,16x1,16 m; (4,70 m);

98 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 LOGISTYKA

Układ kierowniczy mechanizm kierowniczy – skręcanie kołami za pomocą systemu widełek

– głębokość brodzenia – 0,40 m; – prędkość maksymalna – 70 km/h; – minimalny prześwit – 0,30 m; silnik: – typ K425 producent Suzuki; – cykl pracy 4T, liczba i układ cylindrów – 1, średnica cylindra – 82 mm, skok tłoka – 67 mm; – objętość skokowa silnika – 376 cm3, stopień sprężania – 7,8:1; – maksymalna moc silnika – 14 kW, obroty mocy maksymalnej – 5500 obr./min; – maksymalny moment obrotowy – 28 Nm przy 3500 obr./min; – obroty biegu jałowego – 1500 obr./min; – kierunek obrotów – prawy; – filtr paliwa – typ oczkowy, filtr powietrza – typ oczkowo-pian- kowy; – regulator obrotów – typ elektroniczny; – układ chłodzenia – powietrznie i olejowo, typ pompy – obrotowa rodzaj Arctic Cat; układ przeniesienia napędu: – sprzęgło automatyczne CVT, skrzynka biegów automatyczna CVT; – automatyczna skrzynia redukcyjno-rozdzielcza typ CVT rodzaj Arctic Cat; – napęd kół – wałem; – wały napędowe – jeden; Pojazdy produkowane – mosty napędowe: most przedni i tylny – zawieszenie nieza- w Austrii (producent: leżne; ACE Trade AG), – mechanizm sterowania blokadą przełącznikiem oraz mecha- są eksploatowane nicznie; w wersji z wyciągarką. układ kierowniczy: – mechanizm kierowniczy – skręcanie kołami za pomocą systemu widełek; – kąt maksymalnego skrętu kół – 1,8 m; – równoległość osi – 1,27 m; układ hamulcowy: – przednie – hydrauliczne tarczowe, tylne – hydrauliczne tarczo- Wymiary we; obręczy – mechaniczny hamulec awaryjny; – hamulec postojowy mechaniczny (hydrauliczny); 7J15 lub 6,5J12 Opona tył: 195/5/15 lub 205/60/15 koła: – wymiary obręczy: 7J15 lub 6,5J12; lub AT270/60R12 – opona przód: 185/65/15, 195/65/15 lub AT205/80R12, opona tył: 195/5/15, 205/60/15 lub AT270/60R12; – rama rurowa stalowa spawana; instalacja elektryczna: – typ 12 V ze złączami wodoodpornymi; – akumulator – typ Varta 51411 o pojemności 14 Ah, 12V; – alternator: Suzuki, Volante Magnetico; – regulator napięcia w alternatorze: RS4138FO/RS4144D3; – rozrusznik: typ elektryczny (ręczny), moc 0,4 kW; – wyciągarka Warn 3000 z liną stalową i pilotem do zdalnego sterowania.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 99 LOGISTYKA

TABELA 2. OBSŁUGIWANIE OKRESOWE Podzespół Okres serwisowania Uwagi godz. kalendarz km

Obsługa w czasie 10 lub po zużyciu eksploatacja bez ciężkiego bagażu i holowania docierania 2 pełnych zbiorników przyczepy. Wymiana oleju i filtra oleju po ukończeniu benzyny o pojemności 20 godz. jazdy lub po upływie miesiąca – zależnie co 15,6 l nastąpi pierwsze Główny filtr powietrza co tydzień sprawdzenie stanu, w razie potrzeby wymiana Zużycie klocków 10 co miesiąc 160 regularne sprawdzanie stanu – minimalna grubość hamulcowych klocków 10 mm Akumulator 20 co miesiąc 320 sprawdzanie stanu zacisków, okresowa konserwacja Olej w przedniej skrzyni 25 co miesiąc 400 sprawdzenie poziomu, wymiana co rok – pojemność przekładniowej 0,15 l Olej w tylnej skrzyni 25 co miesiąc 400 sprawdzenie poziomu, wymiana co rok – pojemność przekładniowej 0,15 l Olej transmisyjny 25 co miesiąc 400 sprawdzenie poziomu, wymiana co rok –pojemność 0,45 l Filtr odpowietrznika silnika 25 co miesiąc 400 sprawdzenie stanu, w razie potrzeby wymiana Smarowanie 50 co 3 miesiące 800 regularne smarowanie śrub, złącz, przewodów Układ kierowniczy 50 co 6 miesięcy 800 przesmarować Przednie zawieszenie 50 co 6 miesięcy 800 przesmarować Tylne zawieszenie 50 co 6 miesięcy 800 przesmarować Miska gaźnika 50 co 6 miesięcy 800 odsączać regularnie i przed każdym postawieniem pojazdu na dłuższy czas Linka gazu/elektroniczna 50 co 6 miesięcy 800 sprawdzenie stanu, wyregulowanie i przesmarowanie, kontrola przepustnicy w razie potrzeby wymiana. Luz mierzony na końcu dźwigni przepustnicy powinien wynosić 16–32 mm Linka ssania/jeżeli dotyczy 50 co 6 miesięcy 800 sprawdzenie stanu, wyregulowanie i przesmarowanie, w razie potrzeby wymiana Gaźnik 50 co 6 miesięcy 800 sprawdzenie szczelności układu Pas transmisyjny 50 co 6 miesięcy 800 sprawdzenie stanu, wyregulowanie i w razie potrzeby wymiana System chłodzący 50 co 6 miesięcy 1600 sprawdzenie stanu, co rok sprawdzenie ciśnienia W SIŁACH ZBROJNYCH ZAKRES WYKORZYSTANIA MOTOCYKLI CZTEROKOŁOWYCH JEST BARDZO SZEROKI, WYMAGA TO JEDNAK DOSKONAŁEGO PRZYGOTOWANIA ICH KIEROWCÓW

w wymienionych przypadkach, muszą przejść bada- przejść badania lekarskie, ukończyć kurs nauki jaz- nia lekarskie, ukończyć kurs jazdy oraz pomyślnie dy oraz zdać państwowy egzamin. zdać państwowy egzamin końcowy. Jeśli quad będzie zarejestrowany jako motorower, KIERUJĄCY POJAZDAMI motocykl lub ciągnik rolniczy, to kierujący w zależ- Służba mundurowa w wojsku odpowiednio wypo- ności od wieku powinien się legitymować kartą mo- saża żołnierzy kierujących pojazdami ATV. Ubiór żoł- torowerową lub prawem jazdy kat. AM lub prawem nierza prowadzącego quada składa się z tzw. zbroi jazdy odpowiedniej kategorii (motocykl, ciągnik z ochraniaczem kręgosłupa i pleców wraz nałokietni- rolniczy). Aby móc prowadzić quada o dowolnej kami, a także z nakolanników, rękawic oraz kasku lub mocy i pojemności silnika, należy posiadać prawo hełmu. Każdy z prowadzących przed rozpoczęciem za- jazdy kategorii B1 lub B. Pierwsza z nich pozwala dania odbywa szkolenie specjalistyczne. Kierowca, aby również na kierowanie motorowerem, a wiek, jaki mógł bezpiecznie prowadzić pojazd, powinien: należy osiągnąć, by móc się o nią starać, to mini- – przed rozpoczęciem jazdy odbyć szkolenie; mum 16 lat. Tak jak w wypadku kat. AM, należy – każdorazowo sprawdzić kontrolnie pojazd;

100 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 LOGISTYKA

Wymiana oleju silnikowego 100 co 6 miesięcy 1600 pojemność 1,9 l Wymiana filtru oleju 100 co 6 miesięcy 1600 wymiana filtru przy wymianie oleju Luz zaworów 100 co 12 miesięcy 1600 sprawdzenie stanu, wyregulowanie Układ paliwowy 100 co 12 miesięcy 1600 sprawdzenie czy nie ma wycieków z układu, wymiana przewodów co 2 lata Chłodnica 100 co 12 miesięcy 1600 sprawdzenie stanu oczyszczenia z zewnątrz (jeżeli dotyczy) Przewody układu 100 co 12 miesięcy 1600 sprawdzenie i ewentualne usunięcie wycieków chłodzącego (jeżeli dotyczy) Mocowania silnika 100 co 12 miesięcy 1600 sprawdzenie stanu Układ wydechowy 100 co 12 miesięcy 1600 sprawdzenie stanu Świece zapłonowe 100 co 12 miesięcy 1600 sprawdzenie stanu, w razie potrzeby wymiana. Typ świec RC7YC – przerwa 0,9 mm. Moment dokręcenia świecy 24 Nm System zapłonowy 100 co 12 miesięcy 1600 sprawdzenie działania Okablowanie 100 co 12 miesięcy 1600 sprawdzenie stanu zużycia, przesmarowanie Sprzęgło 100 co 12 miesięcy 1600 sprawdzenie stanu, oczyszczenie, wymiana zużytych części Mocowania przednich kół 100 co 12 miesięcy 1600 sprawdzenie stanu, w razie konieczności wymiana. Moment dokręcenia: felgi aluminiowe 122 Nm, felgi stalowe 37 Nm Płyn hamulcowy 200 co 24 miesiące 3200 wymiana co 2 lata Filtr paliwa 100 co 12 miesięcy 3200 wymiana co rok Odiskrownik 300 co 36 miesięcy 4800 oczyszczenie Prędkość obrotowa biegu – – – w razie potrzeby regulacja jałowego Hamulec nożny – – – sprawdzenie codzienne, w razie potrzeby regulacja Ustawienie zbieżności – – – sprawdzenie okresowe, w razie potrzeby regulacja. opon Opony kwalifikują się do wymiany, gdy głębokość bieżnika wynosi 3 mm lub mniej. Zalecana zbieżność wynosi 3–6 mm Ustawienie reflektora – – – regulacja w miarę potrzeby Opracowanie własne. W SIŁACH ZBROJNYCH ZAKRES WYKORZYSTANIA MOTOCYKLI CZTEROKOŁOWYCH JEST BARDZO SZEROKI, WYMAGA TO JEDNAK DOSKONAŁEGO PRZYGOTOWANIA ICH KIEROWCÓW

– mieć odpowiednie wyposażenie: kask, okulary lub – nie przekraczać nadmiernej prędkości; osłonę ochronną twarzy, rękawice, ochraniacze, odpo- – znać ładowność pojazdu i przestrzegać odpowied- wiednie buty, ubranie; niego zamocowania wyposażenia dodatkowego i ła- – dostosowywać prędkość do warunków jazdy oraz dunku; własnych umiejętności; – chronić pojazd przed niepożądanym uruchomie- – unikać niebezpiecznych manewrów grążących wy- niem. wróceniem pojazdu; Przedstawione motocykle, mimo że są stosunkowo – opanować techniki pokonywania zakrętów i wyko- nową generacją sprzętu, wymagają bardzo dobrego nywania skrętów, zasad jazdy w terenie i umiejętność przygotowania do prowadzenia w różnych warunkach. poruszania się po stromych wzniesieniach; Obsługi i naprawy tej grupy sprzętu wojskowego są – opanować techniki jazdy w różnych warunkach te- zróżnicowane i niejako obligatoryjnie zakładają korzy- renowych; stanie z usług sektora cywilnego w formie serwisowania – umieć obsługiwać pojazd po eksploatacji tereno- okresowego lub w formie umów na określony czas – wej, brodzeniu itp.; zgodnie z ustawą o zamówieniach publicznych. n

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 101 MILITARIA RAFAEL Termin bezzałogowe jednostki nawodne (Unmanned Surface Vehicle – USV) odnosi się do wszystkich platform tego typu, które operują na powierzchni wody bez załogi.

102 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 MILITARIA Bezzałogowy system Protector

PLATFORMY BEZZAŁOGOWE SĄ JUŻ DZIŚ RZECZYWISTOŚCIĄ. CHOĆ ICH ROLA NA POLU WALKI NIE JEST JESZCZE AŻ TAK ISTOTNA, JAK TO SIĘ CZASEM PRZYJMUJE, TO JEDNAK NIE MOŻNA ICH NIE DOCENIAĆ. W MISJACH PATROLOWYCH I OBSERWACYJNYCH SĄ WRĘCZ NIEZASTĄPIONE, TAKŻE NA MORZU.

kmdr ppor. dr Rafał Miętkiewicz tatków bez załogi używano w już w czasach staro- pokładowej. Patent pod tytułem Method of and Appa- Sżytnych. Wykorzystywane były do łamania szyku ratus for Controlling Mechanisms of Moving Vessels or przeciwnika, przerywania blokady czy siania popłochu Vehicles nie wywarł jednak zbyt wielkiego wrażenia na w formacji okrętów. Ich pokłady wypełniano materia- oficerach US Navy ani Royal Navy i nie doczekał się łami łatwopalnymi, takimi jak smoła czy oliwa. Niesio- zastosowań praktycznych. ne wiatrem (napęd żaglowy) lub prądem morskim, po Prace nad bezzałogowymi jednostkami nawodnymi podpaleniu ładunku miały przenieść ogień na wrogie prowadzono także w czasie II wojny światowej. Nie- jednostki. Aby do końca zachować manewrowość, zbli- mieckie łodzie wybuchowe typu Linse, amerykańskie Autor jest pracownikiem 2 żyć się do przeciwnika i rozniecić ogień, na pokładach Bob-Sled, Woofus 120”, Porcupine czy brytyjskie naukowo-dydaktycznym branderów operowała szczątkowa załoga, która po wy- Boom Patrol Boats lub kanadyjski Comox to konstruk- Wydziału Dowodzenia konaniu zadania blokowała ster i opuszczała płonącą cje pionierskie w tej dziedzinie3. Wiele z nich wymaga- i Operacji Morskich jednostkę na pokładzie holowanej łodzi. ło dopracowania, a tworzone w wojennym pośpiechu Akademii Marynarki W czasach nam bliższych prekursorem prac nad nie do końca spełniały pokładane w nich nadzieje. Wojennej. zbudowaniem jednostek bezzałogowych we współcze- W okresie powojennym platformy bezzałogowe dowio- snym tego słowa znaczeniu był genialny wynalazca dły swej przydatności podczas prób z bronią jądrową. Nikola Tesla, który już ponad 100 lat temu skonstru- Później odgrywały rolę zdalnie sterowanych jednostek ował pływającą maszynę sterowaną za pomocą pilota – celów do praktycznego wykonywania zadań ognio- radiowego1. Wskazywał na możliwość wykonywania wych z wykorzystaniem uzbrojenia rakietowego i arty- przez nią wielu zadań bez narażania na ryzyko obsługi leryjskiego. Zastosowanie znalazły również jako w peł-

1 O. Woźniak: Nikola Tesla. Pan Prąd. „Przekrój”, 14.01.2009. 2 V. Bertram: Unmanned Surfach Vehicles – A. Survey. 3 R. Miętkiewicz: Bezzałogowe jednostki nawodne. Cz. I. „Przegląd Morski” 2011 nr 8, s. 44. Opracowanie własne (2). PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 103 MILITARIA

TABELA. KLASYFIKACJA OGÓLNA JEDNOSTEK BEZZAŁOGOWYCH

Pojazdy sterowane zdalnie Pojazdy autonomiczne (Remotely Operated – ROV) (Autonomous – AV)

Bezzałogowe jednostki zdalnie sterowany pojazd nawodny autonomiczny pojazd nawodny nawodne (Unmanned (Remotely Operated Surface Vehicle – (Autonomous Surface Vehicle – Surface Vehicles – USV) ROSV) ASV) Bezzałogowe pojazdy zdalnie sterowany pojazd podwodny autonomiczny pojazd podwodny podwodne (Unmanned (Remotely Operated Underwater Vehicle (Autonomous Underwater Vehicle Underwater Vehicles – – ROUV) – AUV) UUV) Bezzałogowe pojazdy Źródło: R.H. Bremer et al.: półzanurzalne zdalnie sterowany pojazd półzanurzalny autonomiczny pojazd (Remotely Operated Semi-Submersible półzanurzalny (Autonomous Semi- TNO Report, Unmanned (Unmanned Semi- Vehicle – ROSSV) -Submersible Vehicle – ASSV) Surface and Underwater -Submersible Vehicles – Vehicle. 2007, s. 1. www.tno.nl. [07.07.2012] USSV)

ni sprawne operacyjnie systemy przeciwminowe (nie- jawiły się próby ich klasyfikacji. Jednym z kryteriów miecki Troika, duński SAV Drone czy szwedzki SAM). podziału jest ich wielkość, która przekłada się na moż- liwości wykonywania sprecyzowanych rodzajów za- NIECO TEORII dań. Inna klasyfikacja dzieli platformy ze względu na Dynamiczny rozwój systemów bezzałogowych ich wyporność, czyli na jednostki4 małe (< 1 t), średnie w ostatnich latach doprowadził do powstania wielu po- (< 100 t), duże (< 1000 t) i bardzo duże (> 1000 t). jęć w tej dziedziny. Można więc spotkać określenia Au- W TNO Report Unmanned Surface and Underwater tonomous Marine Vehicle (AMV), Autonomous Surfa- Vehicles z roku 2007 wprowadzono kilka klasyfikacji ce Craft (ASC) czy Unmenned Ocean Vehicle (UOV). jednostek w zależności od: W większości przypadków twórcy posługują się przy- – położenia: nawodne, podwodne, półzanurzalne miotnikami: autonomiczny i bezzałogowy, morski czy (surface, semi-submersible, underwater); wręcz oceaniczny, co ma wskazywać na ich szerokie – sprawowanych form kontroli: autonomiczne, zdal- zastosowanie. Bardzo duża różnorodność nazw jest nie sterowane (autonomous, remotely operated); skutkiem tego, że zespoły naukowo-badawcze prowa- – przeznaczenia: bojowe, rozpoznawcze, ratownicze dzące prace projektowe nad platformami bezzałogowy- (combat, reconnaissance, rescue). mi często wprowadzają własne nazewnictwo dla two- W pierwszej z wyodrębnionych kategorii występują rzonej jednostki. trzy podstawowe typy platform (tab.): Termin bezzałogowe jednostki nawodne (Unmanned – bezzałogowe pojazdy podwodne (Unmanned Surface Vehicle – USV) odnosi się do wszystkich plat- Underwater Vehicles – UUVs), form tego typu, które operują na powierzchni wody bez – bezzałogowe pojazdy półzanurzalne (Unmanned załogi. Jednostki te wraz z bezzałogowymi jednostka- Semi-Submersible Vehicles – USSVs), mi podwodnymi tworzą grupę bezzałogowych (czasem – bezzałogowe jednostki nawodne (Unmanned Sur- zwanych autonomicznymi) platform morskich, te zaś face Vehicles – USVs). wraz z pojazdami lądowymi (Unmanned Ground Druga kategoria odnosi się do poziomu kontroli Vehicles – UGV) oraz bezzałogowymi statkami po- sprawowanej nad bezzałogowymi jednostkami nawod- wietrznymi (BSP) (Unmanned Aerial Vehicles – UAV) nymi. Biorąc pod uwagę to kryterium, jednostki dzieli – grupę pojazdów czy aparatów bezzałogowych. się na pojazdy sterowane zdalnie (Remotely Operatem Sukcesy bezzałogowych platform powietrznych wy- Vehicles – ROVs) oraz autonomiczne (Autonomous konujących zadania bojowe w Iraku i Afganistanie Vehicles – AVs). przyczyniły się do rozwoju autonomicznych pojazdów Ostatnie kryterium dotyczy zadań wykonywanych lądowych oraz jednostek operujących w środowisku przez nie. Zgodnie z nim wyróżnia się: morskim. Wraz z dynamicznym rozwojem platform – bezzałogowe platformy rozpoznawcze (Unmanned bezzałogowych operujących na powierzchni morza po- Reconnaissance Vehicle – URecV);

4 V. Bertram: Unmanned Surface…, op.cit.

104 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 MILITARIA

– bezzałogowe jednostki bojowe (Unmanned Com- TABELA. KLASYFIKACJA OGÓLNA bat Vehicle – UCV). Określenie combat, choć wzbudza RYS. 1. dość jednoznaczne skojarzenia, w tym wypadku może oznaczać także zadania związane ze szkoleniem oraz JEDNOSTEK BEZZAŁOGOWYCH z doskonaleniem umiejętności przeciwdziałania zagro- KLASYFIKACJA żeniom asymetrycznym. Kolejnym zastosowaniem mo- że być holowanie celów, ćwiczenia obejmujące walkę PLATFORM z szybkimi celami nawodnymi (Fast Inshore Attack Craft – FIAC), a także misje patrolowe oraz inspekcyjne; BEZZAŁOGOWYCH – bezzałogowe jednostki ratownicze (Unmanned Rescue Vehicle – URV). Jednostki bezzałogowe (Unmanned Surface Vehicles – Traktując bezzałogową jednostkę nawodną w ujęciu USV) systemowym jako zbiór elementów (konstrukcyjnych, technicznych, zadaniowych i innych), zwrócono uwagę na związki, które między nimi zachodzą. Najczęściej przytaczaną klasyfikację wprowadził dokument wydany przez US Navy The Navy Unman- ned Surface Vehicle (USV) Master Plan z roku 2002 Fleet Class X-Class Harbor Class Snorkeler Class (rys. 1). Podział jednostek bezzałogowych uzależnio- długość powyżej długość do 3 m długość 3–7 m długość do 7 m no od ich wielkości, która determinuje przeznaczenie, 11 m akwen działania oraz zakres realizowanych misji. Należy zaznaczyć, że podane wartości długości ka- Źródło: The Navy Unmanned Surface Vehicle (USV) Master Plan. 2002. dłuba trzeba uznać za umowne, gdyż w rzeczywisto- ści są one dość płynne. Podobnie zakresy działań każ- okrętów podwodnych oraz obroną przeciwminową. dej z grupy wzajemnie się przenikają. Uzbrojone w torpedy mogą razić cele nawodne. Roz- X-Class (small) – długość jednostek nie przekracza wijają one prędkość do kilkunastu węzłów, a ich auto- 3 m. Główne ich przeznaczenie to wykonywanie misji nomiczność sięga doby. wsparcia ochrony portów w ramach zintegrowanych Fleet Class – to platformy o długości kadłuba po- systemów ochrony infrastruktury portowej. Mogą tak- wyżej 11 m. Można je wykorzystywać do zwalczania że brać udział w misjach rozpoznawczych, współdzia- zagrożeń asymetrycznych, jak również do pełnienia łając z jednostkami załogowymi i bezzałogowymi misji pełnomorskich (obrona przeciwminowa, zwal- (możliwe operowanie z pokładów większych platform czanie celów nawodnych z użyciem pocisków rakieto- bezzałogowych). Niewątpliwą wadą tej klasy sprzętu wych, zwalczanie okrętów podwodnych, rozpoznanie, są ich niewielkie rozmiary, co przy dużej prędkości walka elektroniczna, przechwytywanie, wsparcie mi- pływania ogranicza ich autonomiczność do kilku go- sji specjalnych i samodzielne ich wykonywanie). Au- dzin. tonomiczność tego typu jednostek sięga dwóch dób5. Harbor Class – kadłub tego typu jednostek ma dłu- Przewiduje się, że pojazdy bezzałogowe staną się gość od 3 do 7 m. Można je wykorzystywać do ochro- jednym z kluczowych komponentów morskich sił ny portów przed zagrożeniami asymetrycznymi. przyszłości6. Sfery ich potencjalnych zastosowań to: W akwenach portowych znajdują także zastosowanie działania przeciwminowe, poszukiwanie i zwalczanie pozamilitarne (przeglądy podwodnych części kadłu- okrętów podwodnych czy zwalczanie celów nawod- bów statków, inspekcje infrastruktury hydrotechnicz- nych (rys. 2). Prace nad wyposażeniem platform bez- nej, tworzenie map dna, asysta pilotowa, wykrywanie załogowych w sensory i efektory specjalistyczne i monitoring skażeń, zbieranie danych o środowisku). przynoszą już pierwsze efekty. Powstają systemy Wielkość tych jednostek pozwala na wykonywanie uzbrojone w wyrzutnie rakietowe, torpedowe i broń przez nie misji przez kilkanaście godzin, dlatego doty- strzelecką. czą one również wsparcia morskich operacji specjal- Na potwierdzenie tezy o wzrastającym znaczeniu nych oraz zadania walki elektronicznej i rozpoznania. platform bezzałogowych w Unmanned Systems Inte- Na jednostkach tego typu przewidziano też montaż grated Roadmap FY2011-2036 wyodrębnia się cztery uzbrojenia. Predysponuje to je do czynnego przeciw- rodzaje zadań przez nie wykonywanych (rys. 3). stawiania się zagrożeniom na powierzchni morza. W publikacji tej podejmuje się także temat najistot- Snorkeler Class – to jednostki o długości do 7 m, niejszych ograniczeń, które stoją na drodze dalszego które mają możliwość częściowego zanurzenia. Mogą rozwoju bezzałogowych jednostek morskich, w tym zatem wykonywać zadania związane ze zwalczaniem grupy operującej na powierzchni morza.

5 The Navy Unmanned Surface Vehicle (USV) Master Plan. Washington 2007, s. xii. 6 Ru-jian, Shuo Pang, Han-bing Sun, Yong-jie Pang: Development and Missions of Unmanned Surface Vehicle. „Journal of Marine Science and Application”, December 2010, 9, 4, s. 451–457, rd.springer.com/article/10.1007/s11804-010-1033-2/.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 105 MILITARIA

RYS. 2. RYS. 3. PRIORYTETY KLUCZOWE PRZYSZŁYCH ZADANIA ZASTOSOWAŃ JEDNOSTEK WYKONYWANE BEZZAŁOGOWYCH PRZEZ UMS

Priorytetowe zastosowania USV w ramach Zadania UMS (lata 2011–2036) wspólnych zdolności (Joint Capability Areas)

Działania przeciwminowe Działania przeciwminowe (Mine Countermeasures – MCM) (Mine Countermeasures – MCM)

Zwalczanie okrętów podwodnych Działanie przeciwko okrętom podwodnym (Anti-Submarine Warfare – ASW) (Anti-Submarine Warfare – ASW)

Ochrona jednostek cywilnych Budowanie świadomości sytuacyjnej na obsza- (Maritime Security – MS) rach morskich (Maritime Domain Awareness)

Działania nawodne Ochrona jednostek cywilnych (Surface Warfare – SuW) (Maritime Security – MS)

Operacje sił specjalnych (Special Operations Forces – SOF)

Walka elektroniczna (Electronic Warfare – EW) Źródło: The Navy Un- Źródło: Unmanned Systems Integrated Roadmap manned Surface Vehicle FY2011-2036, s. 25. (USV) Master Plan. 2007. Operacje przechwytywania morskiego www.defenseinnovationmarketplace.mil/. (Maritime Interdiction Operations – MIO)

Wspomniane priorytety nakreślają także kierunki określana mianem bezzałogowego zintegrowanego rozwoju jednostek bezzałogowych. Dotyczą one7: auto- morskiego systemu bojowego. Istotą stworzenia tego nomiczności, systemów wodowania i odzyskiwania typu platformy była potrzeba przeciwdziałania zagro- z powierzchni morza, technologii związanych z komu- żeniom terrorystycznym w strefie przybrzeżnej. Bez nikacją i szybkim przesyłaniem dużych ilości danych wątpienia to jedna z najbardziej udanych platform bez- oraz podwodnymi systemami C2. Odnoszą się także do załogowych na świecie. Do tej pory powstały dwie ich dzielności morskiej oraz możliwości działania wersje pojazdu. Konstrukcję jednostki dostosowywano w agresywnym pod względem eksploatacyjnym środo- do zadań związanych z przeciwstawianiem się zagroże- wisku morskim (zasolenie, wilgoć, zmiany temperatu- niom dla funkcjonowania obiektów portowych oraz ry, naprężenia, wstrząsy itp.). wykonywanych w strefie przybrzeżnej (rys. 4). Jej ka- dłub to typowa hybryda z nadmuchiwanymi przedzia- WERSJA PIERWSZA łami zapewniającymi stabilność oraz wytrzymałość na Jednostka nawodna Protector to produkt izraelskiej fali. W obu przypadkach zastosowano budowę moduło- firmy Rafael Advanced Defence Systems. Jest ona wą, która pozwala przystosować wyposażenie jednost-

7 Unmanned Systems Integrated Roadmap FY2011-2036, s. 26.www.defenseinnovationmarketplace. Mil/.

106 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 MILITARIA

ki (odpowiednie komponenty) do charakteru i specyfi- zwalając obserwować i nakierowywać uzbrojenie ki wykonywanego zadania. Co ciekawe, inżynierowie zarówno w dzień, jak i w warunkach ograniczonej wi- już na etapie tworzenia pierwszej konstrukcji założyli doczności. W głowicy EOD umieszczono: prowadzenie prac nad jej kolejnymi wersjami. – kamerę termowizyjną dalekiej bezpośredniej ob- W zależności od wyposażenia pokładowego pojazd serwacji w podczerwieni (Forward-Looking Infrared może: Sensor – FLIR) trzeciej generacji; l chronić porty, bazy morskie, kotwicowiska i redy – kamerę światła widzialnego o dużej czułości do (wody wewnętrzne), w szczególności zapewniać pracy nawet przy niskim poziomie oświetlenia (Color obronę antyterrorystyczną okrętom wojennym stoją- Charge-Coupled Device Camera); cym w porcie (Antiterrorism Force Protection – AFP) – dalmierz laserowy o długości fali bezpiecznej dla oraz monitorować akweny i tereny portowe z kierun- oka ludzkiego (Eye Safe Laser Rangefinder – LRF); ku morza (wody); – zaawansowany system śledzenia organizujący l prowadzić działania na torach podejściowych do pracę wymienionych zespołów (Correlation Tracker). portów morskich, nadzorować ruch jednostek oraz Ciekawe rozwiązanie stanowi system stabilizacji wykonywać zadania przeciwminowe i związane i kontroli uzbrojenia typu Mini-Typhoon. Ma on za- z walką elektroniczną; pewniać możliwość kierowania ogniem oraz doskona- l wykonywać w rejonach przybrzeżnych misje łą celność. Na pokładzie Protectora może być zamon- morskie, w tym: towany również wyrzutnik granatów (rys. 5). Produ- – działać w ramach morskich sił ochrony (Naval cent proponuje także montaż karabinu maszynowego. Force Protection – FP), Kolejna wersja zapewnia możliwość zainstalowania – ochraniać jednostki cywilne (Maritime Security – na pokładzie karabinu maszynowego GAU-17 MS) i platformy wiertnicze, Gatling (fot. 1). To uzbrojenie pokładowe sprawia, że – prowadzić działania antyterrorystyczne (Anti-ter- bezzałogowy Protector może mieć ogromną siłę ror – AT) oraz przeciwko jednostkom nawodnym ognia. (ASuW) i okrętom podwodnym (ASW), Obsługą platformy zajmuje się dwóch operatorów – realizować zadania przeciwminowe (MCM); (fot. 2) na stanowisku dowodzenia. Jeden kieruje ru- l we współdziałaniu z lotnictwem (śmigłowce chami jednostki (odpowiada za nawigację), drugi ob- i bezzałogowe statki powietrzne) działać w znacznym sługuje systemy zamontowane na pokładzie (uzbroje- oddaleniu od baz własnych (nawet ponad 100 Mm)8, nie, kamery itp.). Stanowisko dowodzenia może być w szczególności prowadzić misje rozpoznawcze (Rec- umiejscowione na terenie portu lub bazy morskiej al- ce Missions). bo w systemie mobilnym – w kontenerze. Zadania te powinny być wykonywane z uwzględ- Możliwość operowania z wykorzystaniem jedno- nieniem minimalizacji ryzyka dla personelu pokła- stek matek pozwala tworzyć wysunięte linie obrony, dowego, a także kosztów utrzymania jednostki i pro- jak również bariery inspekcyjne dla jednostek, pod- wadzonych przez nią działań. Należy także zwrócić czas gdy personel i potencjalne cele ataków znajdują uwagę na możliwość prowadzenia długich i nieprze- się w bezpiecznej odległości. rwanych operacji z zastosowaniem algorytmów au- Producent Protectora przewiduje włączenie jed- tomatyzacji jednostki (zmiany na stanowiskach ope- nostki bezzałogowej w skład systemu określanego ratorskich) oraz działań w warunkach szeroko rozu- mianem Sea-Shell. Ma on chronić okręty wojenne mianych zagrożeń, na przykład użycia broni przed zagrożeniami asymetrycznymi9. masowego rażenia. Producent określa jednostkę jako w pełni dojrzały KOLEJNA WERSJA i sprawdzony w działaniu system eksploatowany Porównując obie konstrukcje, łatwo zauważyć, że przez kilka marynarek wojennych na całym świecie w nowszej wersji Protectora (V generacja) zrezygno- (USA, Singapur, Izrael). Wyposażono ją w wiele za- wano z nadbudówki na rzecz bardziej złożonego awansowanych technologicznie urządzeń, do których konstrukcyjnie masztu wykonanego w technologii można zaliczyć: morski radar nawigacyjny, głowicę stealth. Jednostkę wydłużono do 11 m. Kadłub nie z kamerą panoramiczną (Elektro-Optical Direktor – jest już typową hybrydą. Wykonano go z aluminium, EOD) o możliwości obrotu o 360º oraz zaawansowa- a elementy gumowe pełnią tu jedynie zadania odboj- ny technologicznie system stabilizacji i kontroli nicy, nie zaś przedziałów wypornościowych. Kolej- uzbrojenia. na zmiana to zamontowanie w rufowej części pokła- Morski radar nawigacyjny jest przeznaczony do du działka wodnego jako elementu tzw. broni nie- wykrywania, śledzenia oraz identyfikacji celów na- śmiercionośnej (non-lethal) o wydajności 4 tys. wodnych. Wspólnie z głowicą EOD pełni funkcję ce- litrów wody na minutę. lownika dla zamontowanego uzbrojenia. Może praco- Nową wersję pojazdu zaprezentowano na targach wać w trybie automatycznym bądź manualnym, po- Euronaval w Paryżu w 2012 roku. Jednostkę pokaza-

8 J. Garstka: Bezzałogowe patrolowe jednostki nawodne. „Przegląd Morski” 2010 nr 2, s. 25. 9 www.rafael.co.il/Marketing/293-1343-en/Marketing.aspx?searchText=protector/.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 107 MILITARIA

Wyposażenie nawigacyjne Kadłub – łódź motorowa typu – radar, odbiornik GPS, RHIB (Rigid-Hulled Inflatable inercyjny system Boat) wykonana w technologii nawigacyjny INS Wyposażenie dodatkowe stealth, kadłub pokryty – reflektor i głośnik do komunikacji warstwą pochłaniającą z obiektami zewnętrznymi (system PA) promieniowanie

Prędkość – ok. 40 w. (ok. 75 km/h) Napęd – silnik Diesla, pędnik wodno-strumieniowy

Ładowność – 1000 kg

Długość – 9 m (30 stóp). W zależności od wersji producent może zaproponować od 7 przez 9 aż do 11 m. Wersja 9-metrowa ma wymiary: 3,5 m szerokości oraz 4,5 m wysokości. Jej wyporność wynosi 4 tony. RYS. 4. PROTECTOR USV TO BEZZAŁOGOWY ZINTEGROWANY MORSKI SYSTEM BOJOWY. ISTOTĄ STWORZENIA TEGO TYPU PLATFORMY BYŁA POTRZEBA PRZECIWDZIAŁANIA ZAGROŻENIOM TERRORYSTYCZNYM

PK/DZIAŁ GRAFICZNY LTD DEFENSE SYSTEMS ADVANCED RAFAEL W STREFIE PRZYBRZEŻNEJ.

no z zamontowaną zintegrowaną wyrzutnią pocisków ne, jest znacznie więcej. Dzięki wyrzutniom rakieto- rakietowych Spike LR oraz znanym z wcześniejszej wym i systemom optoelektronicznym ma zdolność wersji zestawem Mini-Typhon10. Takie rozwiązanie wczesnego wykrycia i zidentyfikowania przeciwnika rewolucjonizuje dotychczasowe zdolności bezzałogo- oraz oddziaływania ogniowego (z użyciem precyzyj- wych jednostek nawodnych. Montaż kierowanych pocis- nych środków rażenia) na znaczną odległość. Inne do- ków rakietowych (dostępne w wersji Fire and Forget, niesienia o udanych próbach wystrzelenia pocisków Fire, Observe & Update, Fire and Steer) pozwala na Spike z pokładów bezzałogowych jednostek nawod- precyzyjne rażenie celów nawodnych i brzegowych. Do nych wskazują, iż początkowe koncepcje wykorzysta- tej pory na pokładach okrętów wojennych można było nia platform tego typu do zwalczania celów nawod- zobaczyć wyrzutnie pocisków Spike w wersji ER. Ich nych nabierają realnych kształtów. Tym samym prze- zasięg wynosi do 8 km, jednak masa wyrzutni to 55 kg, kroczono kolejną barierę technologiczną w ich przy masie pocisku 34 kg. Porównując te wartości rozwoju. Należy oczekiwać dalszych wzmożonych z wersją LR, należy przypuszczać, że o doborze zesta- prac nad wyposażeniem tych jednostek w systemy wu zadecydował jego ciężar, który wpłynął na wypor- walki, takie jak: wyrzutnie rakietowe większego za- ność jednostki, jej stateczność oraz możliwości syste- sięgu, specjalistyczne pojazdy UUV operujące z po- mu stabilizacji i kontroli uzbrojenia. kładów USV oraz inne urządzenia umożliwiające wy- Zadań nowego Protectora, obejmujących misje konywanie zadań z zakresu działań przeciwmino- ochrony infrastruktury portowej oraz patrole granicz- wych. Kolejnym krokiem przewidywanym w rozwoju

10 www.naval-technology.com/projects/protector-unmanned-surface-vehicle/.

108 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 MILITARIA

Typ uzbrojenia – Browning 0.5” RYS. 5. – MPMG kalibru 7,62 mm – wyrzutnik granatów kalibru 40 mm

MINI- w podniesieniu: -20ºdo+60º

-TYPHON Sektor prowadzenia (ZDALNIE ognia STEROWANY STABILIZOWANY dostosowywany w kierunku: Dokładność SYSTEM BRONI 360º do jednostki stabilizacji MASZYNOWEJ) 0,5 mrad

Masa 140–170 kg w zależności od konfiguracji

Źródło: Rafael Advanced Defense System Ltd.

1. MPMG kalibru 7,62 mm zamontowany na dziobie Protectora

Stanowisko dowodzenia bezzałogową jednostką 2. nawodną Protector

Źródło: www.natocouncil.ca/canadas-next-submarine-hunters/. Źródło: www.nibypontony.pl Najbardziej-bojowy-RIB-n54.html/. bezzałogowych platform nawodnych jest wyposażenie ności i stateczności. Ponadto rozwiązania zastosowa- ich w zestawy do zwalczania okrętów podwodnych ne w pierwszych projektach Protectora świetnie się (wyrzutnie torpedowe). sprawdzają w kolejnych wersjach, także przy zróżni- Na potrzeby większej jednostki zamontowano no- cowanych modułach uzbrojenia (broń strzelecka, gra- wy napęd. Są to dwa dieslowskie silniki Caterpilar natniki, urządzenia non-lethal, wyrzutnie pocisków C7. Rozwiązanie takie zdaje się być korzystne w razie rakietowych). Zapewnia to zupełnie nowe zdolności awarii jednego z nich. oddziaływania na zdefiniowane zagrożenia. Prace nad wyposażeniem Protectora w nowe urzą- PERSPEKTYWY dzenia do obserwacji podwodnej (holowana stacja W bezzałogowych platformach nawodnych tkwi hydrolokacyjna, autonomiczny pojazd podwodny) znaczny potencjał rozwojowy. Stwarzają one dogodne stwarzają nowe możliwości kontroli sytuacji pod- warunki do prowadzenia długotrwałych patroli mor- wodnej. Dzięki nim platformy te mogą wykrywać skich przy minimalnym zaangażowaniu personelu. obiekty w toni wodnej oraz zalegające na dnie mor- Możliwe misje obejmują zadania proste i złożone, skim (miny denne, WBIED/MIED), zarówno nieru- w tym współpracę z bezzałogowymi statkami po- chome (miny kotwiczne), jak i poruszające się (nur- wietrznymi. Przestrzeń dostępna na pokładzie głów- kowie, pojazdy podwodne). Mobilny charakter sys- nym pozwala na łatwe dostosowanie platformy do temu pozwala także na śledzenie wykrytych celów. charakteru wykonywanych zadań, czyniąc ją jednost- Zgromadzone na pokładzie sensory oraz efektory ką uniwersalną, podatną na modernizację i potencjal- skrócą czas reakcji na zagrożenia pojawiające się ny rozwój konstrukcji. Potwierdza to zapas jej pływal- z kierunku morskiego. n

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 109 MILITARIA

Rosyjski model wojownika przyszłości

PROJEKT „RATNIK-2” TO JEDNA Z PRIORYTETOWYCH PRAC REALIZOWANYCH W RAMACH PROGRAMU MODERNIZACJI ROSYJSKIEJ ARMII. WPISUJE SIĘ ON W ROZWIJANE NA CAŁYM ŚWIECIE ZAAWANSOWANE SYSTEMY WYPOSAŻENIA OSOBISTEGO KAŻDEGO ŻOŁNIERZA.

kpt. Szymon Klimaszewski estaw nowoczesnego oporządzenia i wyposażenia systemu Ratnik-2 uczestniczyli w wydarzeniach na Zindywidualnego żołnierza Ratnik-2 (ros. wojow- Krymie, jak również w defiladzie 9 maja 2015 roku nik) opracowano w Centralnym Instytucie Naukowo- w Moskwie. Obecnie trwają prace nad nową jego -Doświadczalnym Mechaniki Precyzyjnej, znajdują- wersją – Ratnik-3, który ma być wprowadzany do cym się w Klimowsku pod Moskwą. Odgrywa on wojsk od 2017 roku. ważną rolę w projektowaniu i testowaniu wyposażenia na potrzeby zarówno Ministerstwa Obrony, jak i Mi- ELEMENTY SKŁADOWE Autor jest szefem nisterstwa Spraw Wewnętrznych Federacji Rosyjskiej. Modułowa konstrukcja zestawu pozwala na opty- Sztabu Grupy Prace nad zestawem prowadzi od roku 2000 zespół malny dobór wyposażenia konfigurowanego w zależ- Kierowania naukowców pod kierownictwem Włodzimierza ności od wykonywanych zadań, jak również od strefy Rozpoznaniem ISTAR Lepina. Zasadniczym celem opracowania Ratnika-2 klimatycznej oraz pory roku. Poszczególne odmiany w 9 Pułku jest zwiększenie efektywności wykonywania zadań elementów systemu opracowano z uwzględnieniem Rozpoznawczym. bojowych przy jednoczesnej redukcji ryzyka strat po- specjalności wojskowej żołnierza – na razie wiadomo noszonych przez pododdział w walce. o wersjach zestawu dla strzelca, mechanika-kierowcy Prototyp wyposażenia żołnierza przyszłości zade- oraz zwiadowcy. monstrowano po raz pierwszy na Międzynarodo- Najważniejsze elementy Ratnika-2 to (rys. 1): wym Salonie Lotniczo-Kosmicznym MAKS-2011 – podsystem rozpoznania, dowodzenia i łączności w Moskwie. Próby i testy przeprowadzono m.in. Strielec-2; w ramach ćwiczeń „Kaukaz 2012” z udziałem pod- – wyposażenie ochronne żołnierza (wielowarstwo- oddziałów 27 Samodzielnej Brygady Zmotoryzowa- wy kompozytowy hełm z ekranami ceramicznymi, nej. System sprawdzano również w jednostkach gogle balistyczne, kamizelka kuloodporna z wkłada- wojsk zmechanizowanych, powietrznodesantowych mi ceramicznymi, kombinezon przeciwodłamkowy, i rozpoznawczych. Według oficjalnych danych zestaw odzieży ochronnej Permiaczka, nakolanniki pierwsze dostawy nowego oporządzenia dla wojsk i nałokietniki); lądowych rozpoczęły się w styczniu 2015 roku. Żoł- – podsystem uzbrojenia (indywidualna broń nierze wyposażeni w elementy zmodernizowanego strzelecka, granaty, magazynki itp.);

110 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 MILITARIA

– podsystem monitorowania funkcji życiowych; Z hełmem zintegrowano system łączności oraz ak- – indywidualne środki ochrony przed skażeniami tywnej ochrony słuchu. Dzięki przekazowi obrazu (ISOPS); z termowizyjnego celownika broni (1PN39T) do – apteczka indywidualna; wyświetlacza mocowanego na nim istnieje możli- – zestaw kieszeni i ładownic, plecak i sprzęt bi- wość prowadzenia ognia zza bezpiecznego ukrycia, wakowy; co nabiera szczególnej wagi podczas działań w te- – czujnik opromieniowania żołnierza promienio- renie zurbanizowanym. Przekaz obrazu odbywa się waniem podczerwonym. bezprzewodowo. Podsystem Strielec-2 składa się ze środków łącz- Wchodząca w skład zestawu kamizelka kulood- ności i do wskazywania celów oraz przekazywania porna jest wyposażona we wkłady (panele) cera- informacji (w tym danych tekstowych, zdjęć i fil- miczno-kompozytowe, które odznaczają się dużą mów). Nawigacja satelitarna wykorzystuje system twardością i stosunkowo niewielką masą. Zewnętrz- GLONASS, dzięki któremu dowódca drużyny (plu- na, ceramiczna warstwa panelu powoduje fragmen- tonu) orientuje się w położeniu podwładnych, a tak- tację pocisku, kompozytowy podkład zaś zatrzymu- że stawia im zadania, które są zobrazowane na ich je jego odłamki oraz zniszczonej ceramiki. Podczas wyświetlaczach (rys. 2). Łączność zapewnia chro- zorganizowanego w 2011 roku w siedzibie produ- niony kanał o dużej szybkości przesyłu danych, centa pokazu właściwości kamizelki przeprowadzo- znacznie przewyższającej parametry analogicznych no test panelu piersiowego. Polegał on na ostrzale systemów konstrukcji zachodniej. Przykładem od- przeciwpancerno-zapalającymi pociskami B-32 ka- świeżanie informacji o sytuacji taktycznej i położe- libru 7,62x54 mm, wystrzeliwanymi z karabinu wy- niu żołnierza, które w omawianym systemie odbywa borowego SWD z odległości 10 m. Po dziesięciu się co sekundę, podczas gdy w większości systemów strzałach okazało się, że żaden z nich nie przebił pa- produkcji zachodniej co 10–25 sekund. nelu na wylot. Wszystkie pociski po zniszczeniu Jedną z ciekawostek odmiany dla zwiadowców warstwy ceramicznej utkwiły w niej, nie penetrując jest laserowy dalmierz-kątomierz, za pomocą któ- kompozytowego podkładu i nie powodując w nim rego żołnierz ma możliwość szybkiego i bezbłęd- żadnych odkształceń (wklęśnięć). nego określenia współrzędnych celu, który może Standardowy wariant konfiguracji (kombinezon, być rażony przez lotnictwo lub artylerię (rys. 2). hełm i kamizelka zapewniająca ochronę przed po- Do zasilania urządzeń służą mrozoodporne baterie- ciskami z przodu i odłamkami z boków i z tyłu) ma -akumulatory, które mogą być ze sobą łączone. Do masę około 10 kg, natomiast najcięższy, zwany ładowania baterii wykorzystuje się modułową łado- szturmowym (kombinezon, hełm, kamizelka za- warkę pozwalającą doładowywać je z użyciem pewniająca ochronę przed pociskami broni strze- praktycznie każdego dostępnego źródła prądu (za- leckiej z przodu, z tyłu i na biodrach), waży około równo zmiennego, jak i stałego). Czas pracy jednej 20 kg (w tym sama kamizelka 15 kg). Maksymalny baterii oblicza się na 12–14 godzin. Elementy sys- wariant chroni 90% ciała żołnierza. Łącznie masa temu są wodo- i wstrząsoodporne. System identyfi- zestawu z bronią i amunicją w tej wersji to w sumie kacji „swój–obcy” pojawi się jednak dopiero w no- 28 kg. Kamizelkę wyposażono w system szybko- wej generacji zestawu, czyli w Ratniku-3. wyczepny, pozwalający na błyskawiczne zrzucenie Ubiór żołnierza wyposażonego w system Rat- jej z siebie w razie potrzeby. nik-2 stanowi trudnopalny kombinezon z włókien Nie ma oficjalnych danych na temat bazowej bro- aramidowych, chroniący go przed niewielkimi ni strzeleckiej wybranej do użytkowania w systemie odłamkami lecącymi z prędkością do 140 m/s oraz Ratnik-2. W lipcu 2014 roku rozpoczęto testy kara- przed oddziaływaniem płomieni ognia przez 10 s. binka AK-12 produkowanego w koncernie Kałasz- Według danych producenta tkanina ma właściwości nikow oraz AEK-971 z Kowrowskich Zakładów oddychające (rys. 2). Opracowano także wersję im. Diegtariewa. Na początku 2015 roku ogłoszo- kombinezonu dla czołgistów pod nazwą Kowboj. no, że oba karabinki pomyślnie przeszły testy i wej- W skład ubioru wchodzi obuwie z membraną dą do uzbrojenia. Jednak to, czy kierownictwo sił wodoodporną oraz komplet bielizny termoaktyw- zbrojnych Federacji Rosyjskiej zdecyduje się na ich nej. Głowę żołnierza chroni kompozytowy, wielo- zakup, jest raczej wątpliwe, tym bardziej że nieofi- warstwowy hełm z ekranami ceramicznymi o masie cjalnie jako faworyta wskazuje się karabinek AK-12. 1,06 kg i właściwościach ochronnych na poziomie Ponadto wiele informacji świadczy o wyposażeniu współczesnych, analogicznych konstrukcji zagra- strzelców wyborowych wykorzystujących system nicznych o większej masie (zwykle nie mniej niż Ratnik-2 w karabin ORSIS T-5000, opracowany 1,3 kg). Nowoczesny system regulacji pozwala na i produkowany przez rosyjskie przedsiębiorstwo dokładne dopasowanie hełmu oraz dodatkowo Promtechnologia w kilku kalibrach. Najbardziej amortyzuje uderzenia. Żołnierz dysponuje również prawdopodobny wydaje się wybór kalibru 8,6x70 mm goglami balistycznymi z wymiennymi szkłami (fil- (.338 Lapua Magnum). trami), chroniącymi oczy przed odłamkami o śred- Dodatkowo Ratnik-2 składa się z takich elemen- nicy do 6 mm, lecącymi z prędkością do 350 m/s. tów zabezpieczenia funkcjonowania żołnierza, jak

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 111 MILITARIA 1

RYS. 1. 3 ELEMENTY SKŁADOWE 8 2 SYSTEMU STRIELEC-2

1 – zintegrowany system łączności i ochrony słuchu; 2 – pulpit obsługi podsystemu (włącznik, przycisk „menu”, przełącznik częstotliwości, tangent, przycisk „ranny”); 3 – system nawigacji satelitarnej (GLONASS); 4 – pojemnik ze źródłami zasi- 7 lania (baterie-akumulatory) oraz ładowar- ka; 5 – jednostka centralna komputera, pracująca w temperaturze od -40 do +60oC, wodo- i wstrząsoodporna; 6 – przewody do podłączania dodatkowych urzą- dzeń zewnętrznych (np. laserowego dal- 4 mierza-kątomierza); 7 – pulpit operatora z wyświetlaczem; 8 – moduł łączności indy- 5 widualnej 6

Źródło: „Popularnaja Mechanika” 2015 nr 2. RATNIK-2 JEST NOWOCZESNYM ORAZ STARANNIE SPRAWDZONYM W RÓŻNYCH WARUNKACH TERENOWYCH I KLIMATYCZNYCH SYSTEMEM

m.in.: dwa typy plecaka (mniejszy, tzw. rajdowy, ne), który okazał się porażką konstruktorów i po i większy, czyli ogólny o pojemności 50 l), składa- serii testów (w tym w Iraku) nie został przyjęty do na mata termoizolująca, autonomiczne urządzenie uzbrojenia, IdZ (Republika Federalna Niemiec), grzewcze (ogrzewacz ciała), peleryna maskująca, FIST (Wielka Brytania), ComFut (Hiszpania), czapka zimowa pod hełm, siatka chroniąca przed FELIN (Francja), IMESS (Szwajcaria), można owadami, śpiwór, zegarek, nóż wielofunkcyjny, la- stwierdzić, że pod względem parametrów nie ustę- tarka oraz ukrycie indywidualne (będące prawdo- puje im, a niektóre nawet przewyższa. Biorąc pod podobnie rodzajem jednoosobowego namiotu lek- uwagę chociażby tak podstawowy parametr, jak kiego). masa zestawu razem z bronią, ze wszystkich wy- Według danych Ministerstwa Obrony Federacji mienionych lżejszy od Ratnika-2 jest tylko zestaw Rosyjskiej do jednostek wojskowych w roku 2015 szwajcarski. Przy czym mowa tutaj o najcięższej miało trafić do 50 tys. zestawów Ratnik-2, przy konfiguracji zestawu rosyjskiego. czym zamówienie może być zwiększone. Biorąc Zestaw Ratnik-2 jest nowoczesnym oraz dokład- jednak pod uwagę sytuację ekonomiczną Rosji, nie sprawdzonym w różnych warunkach tereno- bardziej prawdopodobny wydaje się, zgodnie z dowych i klimatycznych systemem, znacznie zwięk- niesieniami rosyjskiej prasy, zakup maksymalnie szającym efektywność żołnierza na współczesnym 30 tys. zestawów. polu walki. Produkując go siłami własnego prze- mysłu, uzyskano duże oszczędności i podniesiono REFLEKSJE poziom rodzimej technologii obronnej, przewaga Na podstawie porównania systemu Ratnik-2 z po- zaś wyposażonego w ten system żołnierza nad kla- dobnymi zestawami produkowanymi w krajach za- sycznie uzbrojonym potencjalnym przeciwnikiem chodnich, np. z: Land Warrior (Stany Zjednoczo- jest bezsporna. n

112 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 RYS. 2. MILITARIA

WYBRANE Pulpit ELEMENTY dowódcy drużyny SYSTEMU

Hełm jest odporny na strzał RATNIK-2 z pistoletu Makarowa z odległości 5–5,5 m

1,62 1,49

1,20 Kątomierz-dalmierz 1,06 laserowy systemu Ratnik-2

masa hełmu [kg] Ratnik-2

rosyjskie wyposażenie armia armia Barmitsa – wersja RFN USA Ratnika RATNIK-2 JEST NOWOCZESNYM ORAZ STARANNIE SPRAWDZONYM W RÓŻNYCH WARUNKACH TERENOWYCH I KLIMATYCZNYCH SYSTEMEM 5 lat trwałości

90%ochrony powierzchni ciała

możliwość używania nonstop 48 h 36 rosyjskie wyposażenie Barmitsa – 20 wersja Ratnika 14

wyposażenie ochronne [kg]

Ratnik-2 (wersja (cały zestaw

CENTRALNY INSTYTUT NAUKOWO–DOŚWIADCZALNY CENTRALNY INSTYTUT NAUKOWO–DOŚWIADCZALNY W KLIMOWSKU PRECYZYJNEJ MECHANIKI standardowa) z pancerzem ochronnym) PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 113 MILITARIA Systemy hydroakustyczne – zwalczanie okrętów

TECHNOLOGIE ZWIĄZANE Z WYCISZANIEM SZUMÓW GENEROWANYCH PRZEZ ZANURZONE OKRĘTY PODWODNE, JAKIE WDROŻONO U SCHYŁKU ZIMNEJ WOJNY, SPOWODOWAŁY URUCHOMIENIE SKOMPLIKOWANYCH PROGRAMÓW BADAWCZO- -ROZWOJOWYCH, KTÓRYCH EFEKTY MAJĄ DZIŚ KLUCZOWE ZNACZENIE DLA SKUTECZNOŚCI SYSTEMÓW SŁUŻĄCYCH DO LOKALIZACJI OBIEKTÓW ZNAJDUJĄCYCH SIĘ W TONI WODNEJ.

kmdr ppor. Kamil Sadowski ysiłek związany ze stworzeniem sonaru wynikał należało obrócić (zwykle o szerokość jej wiązki) po Wz dwóch istotnych faktów: każdym cyklu emisji – odbioru. Obrót wykonywano – zatonięcia HMS „Titanic” 15 kwietnia 1912 roku w obrębie ustalonego sektora poszukiwania (np. ±60o w wyniku kolizji z górą lodową; od osi kursu generalnego okrętu lub zespołu). Miało – strat zadanych flocie wojennej oraz żegludze to oczywisty wpływ na efektywność dozoru (pokrycie państw ententy przez niemieckie okręty podwodne na wyznaczonego pasa poszukiwania) – faktycznie prze- początku I wojny światowej. szukiwany był stosunkowo nieduży obszar wzdłuż Autor jest dowódcą Prace nad pierwszym sonarem podjęła w roku 1912 kursu okrętu. Pierwsze stacje generowały wiązkę pionu uzbrojenia amerykańska firma Submarine Signal Company z Bo- nadawczo-odbiorczą o około 20-stopniowej szeroko- 1 na ORP „Kazimierz stonu. Twórcą prototypu był Reginald A. Fessenden . ści. Dozór w pełnym 360-stopniowym zakresie wy- Pułaski”. Po około dwuletnich badaniach w roku 1914 przepro- magał około 4 minut. wadzono pierwszą demonstrację sonaru wykorzystują- W czasie prac nad pierwszym sonarem aktywnym cego przetwornik pracujący na częstotliwości 540 Hz. w USA prowadzono równocześnie badania nad prototy- Podczas prób wykryto górę lodową na dystansie pem sonaru pasywnego. W projekcie dr. H.C. Hayersa 3,2 km. Opisywane urządzenie stanowiło pierwowzór wykorzystano ciekawą konfigurację dwóch sonarów echosondy – jego przeznaczeniem było zapewnienie holowanych i jednego kadłubowego2, których zada- bezpieczeństwa nawigacyjnego. Badania nad projek- niem było ustalenie sektora zagrożenia ze strony okrętu tem R.A. Fessendena trwały do 1931 roku. Częstotli- podwodnego przygotowującego się do przeprowadze- wość impulsów zwiększono wówczas do 1 kHz. nia ataku torpedowego. Co ciekawe, formalnie projekt W pierwszych sonarach aktywnych zastosowano ten wówczas w zasadzie nie odpowiadał zadaniom so- anteny ruchome, które w czasie prowadzenia dozoru naru, którego celem było zapewnienie bezpieczeństwa

1 Reginald A. Fessenden był kanadyjskim naukowcem i pionierem w dziedzinie techniki radiowej (jako pierwszy człowiek przesłał ludzki głos dro- gą radiową). Był twórcą pierwszej echosondy mającej na celu chronić statki przed kolizjami podwodnymi. 2 Krótki opis prototypu sonaru dr. H.C. Hayersa przedstawiono na łamach „Przeglądu Sił Zbrojnych” 2014 nr 6.

114 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 MILITARIA

nawigacji dzięki lokalizacji niebezpiecznego obiektu stycznej pozostawała zatem „uwięziona” w niej (zwy- podwodnego. kle w strefie izotermy), ponieważ straty propagacji wy- Pod koniec II wojny światowej wprowadzono pa- emitowanych impulsów były bardzo duże. Na skutek sywne stacje hydroakustyczne, których zadaniem by- tego w praktyce zasięg detekcji był rozpatrywany jedy- ło ostrzeżenie załogi okrętu o zbliżającej się torpe- nie w obrębie emisji bezpośredniej (Direct Path), czyli dzie. Prosty układ hydrofonów, montowany do kadłu- poza zjawiskiem odbicia od powierzchni lub dna, a tak- ba lub holowany za jednostką, pozwalał wykryć pracę że zmiany kierunku refrakcji. Po drugie, sonary kadłu- napędu torpedy z odległości 1–2 Mm. Urządzenie po- bowe są narażone na niekorzystne oddziaływanie opły- wstało z myślą o jednostkach transportowych lub du- wu kadłuba (zwłaszcza wraz ze wzrostem prędkości żych okrętach (krążownik i większe), pozbawionych jednostki), a także szumów pochodzących od mechani- zdolności wykonywania zadań związanych ze zwal- zmów okrętowych. Wreszcie, pracujące na niskich czę- czaniem okrętów podwodnych (ZOP), by umożliwić stotliwościach wykorzystywały duże anteny wymaga- im podjęcie próby uchylenia się od ataku. Panuje po- jące odpowiedniego nosiciela. Przykładowo, pierwszy gląd, że wśród jednostek wyposażonych w te sensory sonar mający zdolność detekcji w zasięgu do pierwszej nie poniesiono strat w wyniku ataków torpedowych oceanicznej strefy konwergencji był po prostu za duży okrętów podwodnych. dla jednostek eskortowych, których konstrukcja wywo- Lata powojenne wraz z początkiem zimnej wojny to dziła się z okresu II wojny światowej. W wyniku inten- nowe realia prowadzenia działań na morzach i oce- sywnych prac badawczo-rozwojowych prowadzonych anach. Można śmiało stwierdzić, że okres ten charakte- jeszcze w czasie wojny do 1960 roku zaprojektowano ryzował się największą dynamiką rozwoju technologii i wprowadzono do użytku aż cztery kolejne generacje oraz taktyki zwalczania okrętów podwodnych. Było to sonarów kadłubowych dla okrętów eskortowych. oczywiście naturalną konsekwencją gwałtownego po- Przez trzy pierwsze dekady zimnej wojny, po zakoń- stępu w dziedzinie doskonalenia i rozbudowy sił pod- czeniu II wojny światowej, państwa zachodnie, przede wodnych, które stawały się coraz silniejszym elemen- wszystkim Stany Zjednoczone, miały przewagą wyni- tem strategicznych sił przeciwstawnych stron. kającą z dużego poziomu szumów generowanych przez radzieckie okręty podwodne. W obliczu „hałaśliwości” ROZWÓJ HYDROAKUSTYKI charakterystycznej dla jednostek ZSRR okazało się, że Od początku badań nad technologiami wykrywania to pasywne sensory dozoru akustycznego odgrywają okrętów podwodnych do dzisiaj metody akustyczne dominującą rolę w systemie rozpoznania sytuacji pod- mają niezaprzeczalny priorytet. Mimo poszukiwania wodnej (zarówno na poziomie taktycznym, jak i strate- alternatywnych form, główne wysiłki były skupione na gicznym). Badania, jakie prowadzono nad metodami eksplorowaniu potencjału hydroakustyki. Jednym detekcji oraz klasyfikacji celów podwodnych, doprowa- z bardziej znanych, a także przełomowych wydarzeń na dziły do wdrożenia rewolucyjnych metod, np. analizy tej drodze było wejście do służby sonarów ASDIC widma akustycznego (LOw-Frequency Analysis And (Allied Submarine Detection Investigation Committee Recording – LOFAR). Przeprowadzone na początku lat lub Anti-Submarine Detection Investigation Commit- pięćdziesiątych ubiegłego wieku pierwsze próby przy- tee). Nie da się ukryć, że od chwili wprowadzenia ich niosły zaskakująco obiecujące rezultaty w postaci wy- na okręty aż do końca II wojny światowej w operacjach krycia okrętu podwodnego na dystansie przekraczają- ZOP prowadzonych przez siły nawodne zastosowanie cym 50 mil morskich. detekcji aktywnej odgrywało dominującą rolę w całym Szacuje się, że do końca lat siedemdziesiątych po- procesie dozoru (zarówno wykrycia celu, jak i użycia ziom szumów generowanych przez okręty podwodne uzbrojenia). Z perspektywy sił eskortowych ZOP sonar ZSRR był średnio o 30 dB wyższy w porównaniu z ich pasywny stanowił element uzupełniający, służący zachodnimi odpowiednikami (rys. 1). Wynikało to głównie do ostrzegania o zagrożeniu. Doniesienia wy- z technologicznego opóźnienia, związanego z nisko- wiadu dotyczące prognozowanych możliwości szumnymi zespołami napędowymi. Sytuacja ta zaczęła U-Bootów typu XXI zapoczątkowały prace nad sku- się jednak gwałtownie zmieniać wraz wprowadzeniem teczniejszymi metodami detekcji pasywnej. do służby okrętów podwodnych typu Victor III3, które Po zakończeniu II wojny światowej dalszy rozwój zmieniły dotychczasowe proporcje, zaznaczając jedno- urządzeń hydroakustycznych stał się koniecznością. cześnie początek ery nowej jakości w technologii budo- Wprowadzenie nowych konstrukcji okrętów podwod- wy okrętów podwodnych. nych wiązało się z potrzebą pozyskania zdolności do Analiza szerokopasmowa (Broadband) była pierw- ich skutecznego wykrywania i jednocześnie znacznego szym krokiem w rozwoju techniki hydroakustyki pa- zwiększania promienia dozoru przez siły ZOP. Wysiłek sywnej. Kontakty (szumo-namiary) są prezentowane podjęty w tym celu napotkał kilka poważnych proble- jako amplitudy oddające poziom źródła mierzony mów. Po pierwsze, stacje hydroakustyczne okrętów w decybelach wzdłuż osi namiaru. W zobrazowaniu eskortowych mogły prowadzić poszukiwania w obrębie szerokopasmowym (Broadband Sonar) kontakty są warstwy powierzchniowej. Znaczna część energii aku- przedstawiane w postaci amplitud „sumarycznego

3 Niektóre źródła określają typ Victor III jako „zapowiedź” jeszcze cichszych okrętów podwodnych projektu 971 (AKUŁA – wg nomenklatury NATO).

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 115 MILITARIA

RYS. 1. POZIOMY SZUMÓW OKRĘTÓW PODWODNYCH FLOT ZSRR I USA Z DRUGIEJ POŁOWY OKRESU ZIMNEJ WOJNY

RYS. 2. ZOBRAZOWANIE SZEROKOPASMOWE (BROADBAND) – AN/SQR-19PG

Opracowanie własne (2). 116 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 MILITARIA

szumu” generowanego przez wykryte cele. Istotnym jak sam LOFAR, dzięki czemu możliwa jest obserwacja mankamentem tego zobrazowania jest podatność na zmian widma celu w określonym czasie. „ukrywanie” się „cichych” źródeł o niższym poziomie Jak wcześniej wspomniano, główną funkcją zastoso- szumów pod „głośnymi” szumo-namiarami. wania analizy wąskopasmowej było i jest nadal wykry- Zobrazowania szumo-namierzania uzupełniono cie celu i jego identyfikacja. Dalszy proces śledzenia o dodatkową funkcję „historii obserwacji”, tzw. wodo- obiektu wymaga zwykle pracy z jednoczesnym wyko- spad (Waterfall), który „wypływa” spod amplitud kon- rzystaniem obu technik (szeroko- i wąskopasmowej). taktów, ukazując ich zmiany w skali przedziału czasu Warto nadmienić, że same działania związane z analizą (określonego okresem obserwacji), co przedstawiono kontaktu pod kątem pozyskiwania czy nawet aktualiza- na rysunku 2. Dłuższa obserwacja wybranego celu na cji jego sygnatury są bardzo rzadko możliwe w czasie „wodospadzie” pozwala określić jego tendencję do rzeczywistym. W samym procesie poszukiwania i śle- zmiany namiaru i natężenia źródła, które stanowią bar- dzenia hydroakustyk bazuje najczęściej na ułamku po- dzo ważne informacje w procesie określania elemen- siadanych danych (widoczny jest zwykle tylko fragment tów ruchu śledzonego obiektu. „Wodospad” zapewnia sygnatury). Ze względu na kompleksową naturę fak- jeszcze jedną, bardzo cenną w czasie poszukiwania ce- tyczne zastosowanie LOFAR w systemach taktycznych chę – pozwala zaobserwować kontakty, których ampli- nastąpiło dość późno, dopiero bowiem pod koniec lat tuda jest zbyt niska, aby zidentyfikować ją w czasie rze- osiemdziesiątych. czywistym (bardzo oddalone lub bardzo ciche obiekty). Po zakończeniu zimnej wojny rozpoczęto badania Wymienionym wcześniej przełomowym krokiem na nad aktywnymi sonarami niskiej częstotliwości, które drodze hydroakustyki pasywnej stała się analiza wą- stanowią kolejny etap rozwoju systemów ZOP oraz wy- skopasmowa (Narrowband), której istotą było badanie znaczają nową klasę określaną jako LFAS (Low Frequ- i pomiar „tonów składowych” szumów generowanych ency Active Sonar). Nowe rozwiązania, jakie wdrożono przez okręty. Technika ta miała na celu zwiększyć w projektach sonarów, to przede wszystkim niskie czę- zdolności wykrycia oraz przede wszystkim umożliwić stotliwości impulsów oraz wieloosiowe sekcje hydrofo- efektywną identyfikację obiektu. LOFAR jest proce- nów w modułach anten liniowych. Jeżeli chodzi o ante- sem analizy charakterystyki akustycznej kontaktu, ny, najczęściej jest stosowany układ trójosi hydrofonów, w ramach której główną uwagę zwraca się na wyod- w którym przez korelację odebranych sygnałów w po- rębnienie tonów generowanych przez mechanizmy szczególnych sekcjach (trójkątach) jest określany kieru- okrętowe. Poszukiwanie metodą wąskopasmową po- nek (szumo-namiar) źródła. Założeniem jest wyelimi- zwala skupić uwagę na optymalnym dla konkretnych nowanie problemu anten liniowych, jakim są szumo-na- (poszukiwanych) celów zakresie lub ich charaktery- miary „lustrzane”, których rozpoznanie wymaga stycznych tonach, czyli elementach składowych sygna- manewrowania (zmiany kierunku osi anteny) lub wy- tury akustycznej. Nie występuje tu w takim nasileniu kluczenia przez analizę akwenu (np. sektor rejonu nie- problem całkowitego „krycia” kontaktu przez inne nie- dostępny dla wykrytego celu). W praktyce, mimo za- pożądane źródło, ponieważ elementy poszukiwanej sy- awansowanych metod obróbki sygnału, wspomniany gnatury będą widoczne na zobrazowaniu widma. Nie- problem wciąż jest aktualny, lecz częściowo zniwelowa- mniej efektywność techniki wąskopasmowej zależy od ny, co znacznie ułatwia ocenę sytuacji (rys. 4). dwóch zasadniczych czynników: możliwości stacji hy- Potrzeba zachowania zdolności (wynikająca z obaw droakustycznej (głównie jej anteny) oraz posiadanej starzenia się koncepcji i systemów oraz możliwej per- bazy danych sygnatur. spektywy utraty potencjału) detekcji i śledzenia okrętów Zobrazowanie wąskopasmowe (Narrowband/LO- podwodnych spowodowała uruchomienie wielu progra- FAR) może być dzielone na tzw. LOFAR-GRAM, mów badawczo-rozwojowych, eksplorujących możliwo- czyli osobne okna dedykowane określonym sektorom ści zastosowania metod nieakustycznych. Analizowano namiaru lub osobnym wiązkom odbiorczym, ułatwia- możliwości wykorzystania pola hydrodynamicznego jące identyfikację kierunku emisji tonów (rys. 3). i magnetycznego oraz systemów optycznych. Uzyskane Jednym z ważniejszych etapów ewolucji technik rezultaty dowiodły jednak, że realne zastosowanie tych analizy wąskopasmowej było odkrycie demodulacji metod jest możliwe raczej w dziedzinie przeszukiwania szumowej, tzw. DEMON (DEMOdulated Noise). ograniczonej strefy (czyli np. potwierdzenia kontaktu) Stała się ona bardzo poważnym narzędziem identyfi- niż w szerokim obrębie działań taktycznych. kacji akustycznej i miała ogromny wpływ zwłaszcza na efektywność dalekiego dozoru. Istotą jej zastoso- WSPÓŁCZESNE wania jest pomiar tonów harmonicznych, których SYSTEMY HYDROAKUSTYCZNE źródłem są wszelkie elementy wirujące i wibrujące, Postęp technologiczny w dziedzinie budowy okrętów między innymi urządzenia wchodzące w skład zespo- podwodnych zmienił wymagania stawiane siłom ZOP. łu napędowego jednostki. Zastosowanie demodulacji Istotnym krokiem stała się wdrożona w 1948 roku sta- w zakresie niskich częstotliwości pozwala na identy- cja typu QHB, która była pierwszym tzw. sonarem ska- fikację celu dzięki rozpoznaniu cech jego napędu nującym. Zamiast stosowanych anten pracujących kie- (charakterystyka śrub, linii wału). Zobrazowanie runkowo QHB wykorzystywała antenę składającą się akustyczne LOFAR DEMON ma identyczną formę z zespołu przetworników ustawionych okrężnie

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 117 MILITARIA

RYS. 3. ZOBRAZOWANIE WĄSKOPASMOWE (NARROWBAND/LOFAR) – AN/SQR-19PG

Opracowanie własne.

(w kształcie cylindra), co stanowiło pierwowzór dla stawione wymagania), AN/SQS-23 stanowił ostatni użytkowanych dziś w stacjach kadłubowych anten cy- krok na drodze do opracowania urządzeń o standardach lindrycznych. Zakres częstotliwości był zbliżony do stacji kadłubowych przeznaczonych do działań na urządzeń poprzedniej generacji. Stacja pracowała na akwenach głębokich. Na podstawie doświadczeń przed częstotliwości 28 kHz, a więc w praktyce zasięg detek- kolejną generacją sonarów okrętowych sformułowano cji wynosił około 1 Mm (stacja teoretycznie miała za- następujące wymagania: sięg do 3 Mm). Jednak nowa antena pozwalała prowa- l zdolność detekcji pozahoryzontalnej; dzić ciągły, dookrężny dozór, co przekładało się na l pełne wykorzystanie trzech głównych warunków efektywność poszukiwania (tab. 1). propagacji (rys. 5): Dalsze badania, jakie podjęto w celu wykorzystania – emisji bezpośredniej (Direct Patch), zjawisk propagacji na akwenach głębokich, doprowa- – odbicia od dna (Bottom Bounce), dziły do konieczności obniżenia częstotliwości impul- – strefy konwergencji (Convergence Zone). sów. Wymagało to jednak projektowania całkowicie AN/SQS-26 był jednym z pierwszych urządzeń zbu- nowych anten, wzrastały także wymagania dotyczące dowanych według tej koncepcji, zdolnym do wykrycia jakości obróbki sygnału. Natrafiono tu jednocześnie na okrętu podwodnego w obrębie pierwszej oceanicznej inne problemy, którymi okazały się zwiększające się strefy konwergencji. Potencjalnie był to kolosalny rozmiary nowych anten cylindrycznych, a także znacz- przeskok w stosunku do sonarów wcześniejszej gene- nie większe zapotrzebowanie na moc. Dość szybko racji, jednak w praktyce były to możliwości bardziej okazało się, że jednostki eskortowe z okresu II wojny na papierze niż wynikające z realnych doświadczeń. światowej nie są w stanie sprostać wymaganiom no- Problemy wiązały się z trudnościami w operowaniu wych, coraz większych sonarów i konieczne jest pro- w paśmie niższych częstotliwości oraz w obróbce sy- jektowanie okrętów zdolnych do ich przenoszenia. gnałów. Zobrazowanie akustyczne było zaburzone na Wprowadzony do służby w 1958 roku sonar skutek podatności sonaru na zakłócenia generowane AN/SQS-23 operował na częstotliwości średniej 5 kHz przez środowisko, przy czym sytuacja wyraźnie się i osiągał zasięg w granicach 5 Mm. Miał on zdolność pogarszała w czasie działań okrętów w rejonach płyt- detekcji obiektu dzięki efektowi odbicia impulsu od kich. Niemniej zdobyte doświadczenia dały początek dna morskiego (oceanicznego), tzw. Bottom Bounce. udoskonalonej wersji, jaką jest stacja typu AN-SQS-53 Tym samym oznaczało to wyjście poza obręb strefy po- (jej kolejne warianty wprowadzano do wyposażenia wierzchniowej. Stacja ta przybliżyła możliwość utwo- niszczycieli i krążowników US Navy od końca lat sie- rzenia skutecznej eskorty wobec narastającego zagro- demdziesiątych; pozostają w służbie do dzisiaj). żenia ze strony szybkich okrętów podwodnych o napę- Dążenie do spełnienia wzrastających wymagań dzie nuklearnym. związanych ze zwiększeniem zasięgu dozoru miało Ostatecznie, warunkowo wprowadzony do służby wpływ na powrót do koncepcji stacji hydroakustycz- (US Navy nigdy nie uznała tej stacji za spełniającą po- nych wykorzystujących anteny holowane. Mimo że

118 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 MILITARIA

faktyczny jej początek sięga czasów I wojny światowej (projekt dr. H.C. Hayersa z 1917 roku), przez cały RYS. 4. OBRAZ okres kolejnej wojny temat ten nie był podejmowany, z wyjątkiem kilku projektów urządzeń ostrzegawczych pełniących funkcję detektora torped. Jednak AKUSTYCZNY SONARU świadomość wpływu zjawisk propagacji występują- cych na różnych głębokościach akwenu wpłynęła na KLASY LFAS Z LINIOWĄ powrót do koncepcji sonarów holowanych (na rysunku 6 przedstawiono przebieg wdrażania sonarów holowanych do służby). Efektem tych prac był kanadyjski so- ANTENĄ W UKŁADZIE nar holowany SQS-504, który jest zarazem pierwszym na świecie urządzeniem tego typu klasyfikowanym ja- TRÓJOSI. REŻIM ko VDS (Variable Depth Sonar). Początki jego rozwoju sięgają połowy lat pięćdziesiątych. Gdy uporano się z problemami stabilizacji anteny, prototyp sonaru AKTYWNY (U GÓRY) o symbolu CAST-1X (Canadian Asdic Search Towed) przeszedł pomyślnie próby, wykrywając okręt pod- ORAZ PASYWNY wodny na dystansie 10 Mm4. Docelowo jako typ SQS-5045 został w latach 1961–1965 wprowadzony do służby i zainstalowany na pokładzie niszczycieli – ZOBRAZOWANIE ZOP typu St. Laurent. Wykorzystywał antenę kierun- kową o 20-stopniowej wiązce poziomej, a zakres czę- SZEROKOPASMOWE stotliwości wynosił od 9,5 do 15 kHz. Antena miała mechanizm obrotowy wraz z żyrostabilizatorem, natomiast sam opływnik charakteryzował się bardzo do- (NA DOLE) brymi własnościami hydrodynamicznymi. Dzięki temu uzyskiwana dokładność pozycji kontaktów była wystarczająca na potrzeby współdziałania z lotnictwem ZOP (okręty-nosiciele sonaru zostały przebudo- wane w celu osiągnięcia zdolności do bazowania śmi- głowca pokładowego). Sonar pozwalał na prowadzenie dozoru w martwych dla stacji kadłubowych sektorach rufowych6. Wprowadzony w 1966 roku SQS-505 stanowił udoskonalenie poprzednika dzięki zastosowaniu anteny cylindrycznej umożliwiającej jednoczesną emisję okrężną. Zwiększało to efektyw- ność poszukiwania. W sonarze zastosowano ten sam sprawdzony opływnik, a jego warianty rozwojowe (modyfikacjom poddawane były zespoły obróbki sy- gnału) pozostają w służbie do dziś. W czasie prac nad pierwszymi stacjami VDS US Navy rozwijała koncepcje pasywnych sonarów holowanych z antenami linio- wymi, zarówno na potrzeby sił nawodnych ZOP, jak i okrętów podwodnych (przebieg tych prac opisano na łamach „Przeglądu Sił Zbrojnych” nr 6/2014). Odmienne podejście w porównaniu z innymi pań- stwami (zarówno sojuszniczymi, jak i bloku wschod- niego) miały Stany Zjednoczone – wykorzystywały pa- sywną detekcję akustyczną. Wynikało to między innymi z prowadzenia działań głównie w obrębie rozległych

4 Obserwując możliwości kanadyjskich jednostek, Royal Navy zarzuci- ła swój program sonaru VDS na rzecz wprowadzenia do wyposażenia sił ZOP sonaru SQS-504. 5 SQS-504 został wprowadzony do służby w Royal Navy jako typ 199 na fregatach ZOP typu 12. 6 Z drugiej strony, dozór w sektorach dziobowych był znacznie mniej efektywny w wyniku oddziaływania szumów pochodzących od śrub jednostki holującej. Źródło: Technische Universiteit Delft.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 119 MILITARIA

TABELA 1. PORÓWNANIE PARAMETRÓW STACJI KADŁUBOWYCH Z OKRESU WOJNY I LAT POWOJENNYCH

Okres Lata II wojny światowej Lata powojenne

ASDIC ASDIC Typ stacji QHB* AN/SQS-4 AN/SQS-23 AN/SQS-26** 111/112 119

Częstotliwość 20–50 14–25 28 8–14 4,5–5,5 3,5 [kHz]

Moc 0,3 0,3–0,5 6 10–50*** 60 [kW] sonar ze pierwszy sonar sonar ze zdolnością skanujący zdolnością Uwagi detekcji w obrębie z anteną detekcji po strefy cylindryczną odbiciu od dna konwergencji

* Docelowym, seryjnym wariantem sonaru QHB był wprowadzony w US Navy AN/SQS-10. ** Następcą AN/SQS-26 jest używany do dziś AN/SQS-53, będący jego udoskonaloną wersją. *** W zależności od wersji stosowano anteny o różnej częstotliwości i różnym poborze energii.

Opracowanie własne na podstawie: A.D. Amico, R. Pittenger: A Brief History of Active Sonar. „Aquatic Mammals” 2009 nr 35(4), s. 430.

i głębokich akwenów oceanicznych oraz postępów, ja- uderzenia) oraz naprowadzanie na nie sił taktycznych kie po wojnie osiągnięto w badaniach nad zjawiskami w celu lokalizacji i neutralizacji zagrożenia. propagacji na tych akwenach. Ze względu na naturalną Pierwotna struktura wykorzystywała sześć zespołów (geograficzną) izolację Stanów Zjednoczonych od ich antenowych rozmieszczonych w rejonie basenu Atlan- natowskich sojuszników, konieczne było podjęcie wy- tyku Północnego, lecz w ciągu kolejnych lat była roz- siłków na rzecz prowadzenia operacji zwalczania okrę- budowywana o kolejne, systematycznie zwiększając tów podwodnych na skalę taktyczną i strategiczną obszar dozoru systemu. Przykładem możliwości w celu ochrony rozległych stref operacyjnych oraz linii SOSUS były próby, jakie przeprowadzono w 1961 ro- komunikacyjnych. W odpowiedzi na potrzeby działań ku z udziałem okrętu podwodnego o napędzie nuklear- ZOP na skalę strategiczną niezbędne było stworzenie nym USS „George Washington” (SSBN 598), którego systemu dozoru zdolnego do efektywnego rozpozna- ruch śledzono bez przerwy w trakcie przejścia przez wania akustycznego w obrębie Atlantyku Północnego Atlantyk aż do wybrzeży Wielkiej Brytanii. W więk- oraz Pacyfiku. Badania nad propagacją dźwięku na szości podobnych przypadków system ten był zdolny akwenach oceanicznych oraz odkrycie zjawiska kanału do identyfikacji szumów śruby oraz mechanizmów akustycznego były podstawą uruchomienia programu okrętowych, osiągając zdolność wykrywania i śledze- w celu opracowania takiego systemu. Generalna kon- nia celu w obrębie całego oceanu. Zespoły antenowe cepcja opierała się na projekcie, który zakładał detekcję składały się z sekcji hydrofonów o długości około tysią- oraz lokalizację w odległości liczonej w setkach mil ca stóp. Wygenerowane wiązki odbiorcze odpowiadały morskich (Sound Fixing And Ranging – SOFAR). 2–5-stopniowym sektorom. Każdy sygnał odpowiada- Pierwsze elementy strategicznego, akustycznego syste- jący pojedynczej wiązce trafiał przez układy wzmac- mu dozoru podwodnego (SOund SUrveillance Sys- niające i przetwarzania do osobnego układu analizy tem – SOSUS) uruchomiono w 1952 roku. Jego idea oraz do drukarki przetworzonego obrazu widma, tzw. opierała się na stacjonarnych zespołach hydrofonów, Gram-writter, która nieustannie drukowała obraz aku- rozmieszczonych między innymi na szczytach pod- styczny pochodzący z wybranej wiązki. Tym sposobem wodnych gór, na głębokości w obrębie głębokowod- nasłuch był archiwizowany na papierze, co z kolei nych kanałów akustycznych. Działania operacyjne sys- umożliwiało jego dalszą analizę (opisywane rozwiąza- temu zakładały przede wszystkim wczesne ostrzeganie nie stanowiło pierwowzór Waterfall). o wzmożonej aktywności radzieckich okrętów pod- Mimo rozległego rozlokowania anten systemu wodnych (co mogło świadczyć o przygotowaniach do SOSUS i jego potężnego promienia dozoru, poja-

120 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 MILITARIA

RYS. 5. AKTYWNA DETEKCJA W ZRÓŻNICOWANYCH WARUNKACH PROPAGACJI

Opracowanie własne. wiały się liczne problemy z lokalizacją wykrytych ny liniowe cechowała bardzo duża czułość, jak rów- kontaktów. Jeden z nich dotyczył celów (zwłaszcza nież rozróżnialność kierunkowa wymagana na w obrębie krańców obszaru dozoru), które były śle- dalekich dystansach. Z drugiej strony sensory te nie dzone przez niewystarczającą liczbę czujników lub nadawały się do operowania w warunkach dynamicz- zgrupowanych niekorzystnie dla przeprowadzenia nie manewrujących okrętów eskortowych ze względu efektywnej triangulacji. Wynikało to z faktu, że roz- na restrykcyjne ograniczenia eksploatacyjne oraz dłu- lokowanie anten stacjonarnych nie wszędzie było gi czas stabilizacji anteny po zwrotach (anteny linio- możliwe, w związku z tym należało znaleźć środek, we taktycznych sonarów wymagają kilku minut na który pozwoli działać w obrębie stref martwych sys- stabilizację po każdym zwrocie). temu stacjonarnego. Zadaniem SURTASS, poza wspomaganiem lub pa- SURTASS (SURveillance Towed Array Sensor trolowaniem martwych stref dozoru SOSUS, było pro- System) stanowił element mobilny, uzupełniający „lu- wadzenie rozpoznania akustycznego w rejonach zainte- ki” w systemie strategicznego dozoru. Jego zadaniem resowania US Navy, znajdujących się poza rejonem było prowadzenie działań w rejonach niedostępnych operacyjnym drugiego systemu. Dotyczyło to operowa- lub o ograniczonej zdolności SOSUS. Program tego nia w sąsiedztwie obcych akwenów terytorialnych oraz systemu rozwijano równocześnie z systemami mają- w rejonach operacyjnych prowadzenia ćwiczeń flot lub cymi mieć zastosowanie taktyczne, czyli dla okrętów baz morskich. Działalność ta miała na celu gromadze- eskortowych ZOP [istniały dwa programy: ITASS, nie i aktualizowanie danych akustycznych (sygnatur który przerodził się ostatecznie w SURTASS, oraz akustycznych) okrętowych sił państw obcych. Postęp ETASS (Escort Towed Array Sonar System) – dla za- technologii związanych z wyciszeniem okrętów pod- stosowań taktycznych]. Różnica dotyczyła długości wodnych ostatecznie doprowadził do gwałtownej re- anten liniowych, stanowiących fundament obu kon- dukcji zasięgu dozoru akustycznego. W efekcie syste- cepcji. Okręty eskortowe holowały anteny długości my dalekiego dozoru, takie jak oba wymienione, w za- około 200–400 m, natomiast jednostki T-ARGOS sadzie utraciły pod względem operacyjnym status (platformy systemu UQQ-2 SURTASS) ciągnęły za systemów strategicznych. rufą pojedynczą antenę lub dwie anteny (holowane równolegle), mające około 2 km. Tak drastyczną róż- KIERUNKI ROZWOJU nicę narzucały zarówno wymagania co do zasięgu do- Osiągnięcia dzisiejszej hydroakustyki stosowanej zoru, jak i specyfika działania platformy. Długie ante- w zwalczaniu okrętów podwodnych są kojarzone głów-

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 121 MILITARIA

RYS. 6. ROZWÓJ TAKTYCZNYCH SONARÓW HOLOWANYCH

Opracowanie własne.

122 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 MILITARIA

RYS. 7. KONFIGURACJA ZESPOŁÓW ANTENOWYCH SYSTEMU UQQ-2 SURTASS LFA, ZBUDOWANEGO WEDŁUG KONCEPCJI AKTYWNYCH SONARÓW NISKICH CZĘSTOTLIWOŚCI ORAZ SYSTEMÓW MULTISTATYCZNYCH

Opracowanie własne. nie z rozwojem systemów aktywnych wykorzystują- Zastosowano impulsy o niskiej częstotliwości (wartość cych impulsy niskiej częstotliwości, które są uważane środkowa częstotliwości wynosiła 3–3,5 kHz), emito- za obiecujące i efektywne rozwiązania wobec wycisze- wane przez antenę umieszczoną w holowanym spływni- nia nowych konstrukcji okrętów. Koncepcja pierwsze- ku. Odbierała je 20-metrowa antena liniowa. ATAS był go sonaru zbudowanego według tych założeń (Active pierwszym na świecie urządzeniem zaliczanym do kla- Towed Array Sonar – ATAS) była rozwijana w latach sy sonarów niskiej częstotliwości, określanym dziś naj- osiemdziesiątych przez firmę Marconi Underwater Sys- częściej mianem LFAS. Zapoczątkował linię sonarów tems7 przy znacznym udziale brytyjskiej Royal Navy8. z rodziny CAPTAS (Combined Active-Passive Towed

7 Ostatecznie, w wyniku fuzji oraz współpracy firm, projekt stał się współwłasnością BAE Systems oraz Thales. 8 W 1989 roku przeprowadzano także próby na Bałtyku.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 123 MILITARIA

TABELA 2. ZESTAWIENIE TAKTYCZNYCH SYSTEMÓW OKRĘTOWYCH ZOP

Klasa stacji hydroakustycznej Częstotliwość pracy Opis ogólny

aktywna sonar kadłubowy, najczęściej z anteną podkilową; stanowi 5–10 kHz standardowe wyposażenie okrętów eskortowych ZOP klasy HMS pasywna korweta lub fregata; HMS od 3 kHz przykład: AN/SQS-56, KINGKLIP

HMS Light lekki sonar kadłubowy; wykorzystuje niewielkich aktywna HMS rozmiarów (nieznacznie ingerującą w kadłub) lekką 10–70 kHz HMS „Light” HMS CZ range antenę; jest przewidziany głównie dla jednostek pasywna HMS Light patrolowych; HModS 3 kHz HMS przykład: VANGUARD, BLUEWATCHER HMS CZ range sonar kadłubowy o zdolności detekcji w obrębie strefy HMaktywnaS Light HVDMSS Light konwergencji; najczęściej wykorzystuje dużą i ciężką HM2–5S kHz HMS CZ range HMS antenę montowaną w gruszce dziobowej okrętów od klasy HMpasywnaS CZ range HMS CZ range fregata; HModS 2Li gkHzht HVDMSS Light przykład: AN/SQS-53, UMS-4110 VDS Light HMS LCiZghrtange HMaktywnaS CZ range sonar holowany zmiennej głębokości; stanowi HVDM5–10SS kHz standardowe wyposażenie okrętów – zwykle jednostek od VDS HVDMSS CZ range VDpasywnaS Light klasy fregata lub niszczyciel poprzedniej generacji; CHAModTSA 3LSi gkHzht przykład: SQS-510, DE-1160 VDS VDS VHDMSSLCigZhrtange VDaktywnaS Light lekki sonar holowany zmiennej głębokości; wykorzystuje 10–40 kHz niewielką, lekką antenę, dzięki temu jego infrastruktura VDS „Light” CATAS MTpasywnaAS pozwala na zastosowanie go jako modułu (kontenera); VDS Light VDodS L5ig kHzht przykład: CVDS-26 CVDATSAS CVDATSALSight pasywny sonar holowany z anteną liniową; taktyczne aktywna MTAS warianty tych sonarów wykorzystują anteny o długości LF–AS CATAS CATAS około 300 m, instalowane na pokładzie okrętów od klasy pasywna CATAS fregata; VMDT0,01–2ASSLight kHz MCATTAASS przykład: AN/SQR-19, Type 2031(Z) LFAS LFaktywnaAS Light zespół sonarów holowanych klasy VDS oraz CAPTAS, MTAS MT5–10AS kHz łączący zalety obu sensorów; stanowi wyposażenie MTAS CLFAATSAS LMFTpasywnaAASS wyspecjalizowanych okrętów ZOP poprzedniej generacji; LF0,01–2AS Ligh tkHz przykład: DUBV-43 & DSBV-62 (SLASM)

LFAS aktywny sonar holowany niskich częstotliwości z pasywną LFaktywnaAS LFAS Light anteną liniową; nowa, nadal rozwijana konstrukcja, MT0,9–2AS kHz LFAS LFAS Light stanowiąca wyposażenie wyspecjalizowanych okrętów pasywna ZOP; 0,01–2 kHz LFAS Light przykład: CAPTAS-4, AN/SQR-20 MFTA LFAS Light LFAS LFAS Light „lekki” LFAS od większego odpowiednika różni się aktywna mniejszym elementem aktywnym i krótszą anteną liniową; 0,9–2 kHz LFAS „Light” przewidziany dla jednostek od klasy korweta (lub dla pasywna jednostek patrolowych); LFA0,1–2S Lig hkHzt przykład: CAPTAS-1, CAPTAS-2, ACTAS

124 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 MILITARIA

Zakres i efektywność dozoru

krótki zasięg średni zasięg daleki zasięg Uwagi, zastosowanie DZIAŁANIA TAKTYCZNE bliska ochrona sił, daleka ochrona sił, wczesne Klasa stacji hydroakustycznej Częstotliwość pracy Opis ogólny potwierdzanie celu, detekcja poza strefą ostrzeganie, końcowa lokalizacja zagrożenia sił wstępna lokalizacja aktywna sonar kadłubowy, najczęściej z anteną podkilową; stanowi Aktywne brak zdolności brak zdolności efektywność adekwatna do prowadzenia 5–10 kHz standardowe wyposażenie okrętów eskortowych ZOP klasy HMS działań w obrębie strefy bezpośredniego pasywna korweta lub fregata; zagrożenia sił (Vital Area); zastosowanie w zakresie detekcji ataku od 3 kHz przykład: AN/SQS-56, KINGKLIP Pasywne brak zdolności brak zdolności w ramach bliskiej ochrony w ZOP torpedowego lekki sonar kadłubowy; wykorzystuje niewielkich zdolność do prowadzenia akustycznego aktywna rozmiarów (nieznacznie ingerującą w kadłub) lekką Aktywne brak zdolności brak zdolności dozoru na minimalnym poziomie (zasięg 10–70 kHz HMS „Light” antenę; jest przewidziany głównie dla jednostek tych stacji jest w najlepszym przypadku pasywna patrolowych; w zakresie detekcji ataku porównywalny do opuszczanych stacji od 3 kHz Pasywne brak zdolności brak zdolności przykład: VANGUARD, BLUEWATCHER torpedowego śmigłowców ZOP) sonar kadłubowy o zdolności detekcji w obrębie strefy aktywna tylko na akwenach duża efektywność w obrębie akwenów konwergencji; najczęściej wykorzystuje dużą i ciężką Aktywne brak zdolności 2–5 kHz głębokowodnych głębokowodnych; na akwenach płytkich HMS CZ range antenę montowaną w gruszce dziobowej okrętów od klasy pasywna zasięg detekcji na poziomie standardowych fregata; w zakresie detekcji ataku od 2 kHz Pasywne brak zdolności brak zdolności sonarów kadłubowych (HMS) przykład: AN/SQS-53, UMS-4110 torpedowego Aktywne brak zdolności aktywna sonar holowany zmiennej głębokości; stanowi bardzo duży potencjał detekcji aktywnej; 5–10 kHz standardowe wyposażenie okrętów – zwykle jednostek od VDS w zakresie detekcji ataku jeżeli warunki w rejonie są sprzyjające, pasywna klasy fregata lub niszczyciel poprzedniej generacji; Pasywne brak zdolności brak zdolności zastosowanie w dalekiej ochronie w ZOP od 3 kHz przykład: SQS-510, DE-1160 torpedowego

Aktywne brak zdolności aktywna lekki sonar holowany zmiennej głębokości; wykorzystuje zasięg detekcji pokrywa się z zasięgiem 10–40 kHz niewielką, lekką antenę, dzięki temu jego infrastruktura stacji kadłubowych; zastosowanie na VDS „Light” w zakresie detekcji ataku pasywna pozwala na zastosowanie go jako modułu (kontenera); Pasywne brak zdolności brak zdolności akwenach ograniczonych i o złożonych od 5 kHz przykład: CVDS-26 torpedowego warunkach propagacji akustycznej pasywny sonar holowany z anteną liniową; taktyczne aktywna Aktywne bardzo duży potencjał detekcji pasywnej; warianty tych sonarów wykorzystują anteny o długości – jeżeli warunki rejonu są sprzyjające, CATAS około 300 m, instalowane na pokładzie okrętów od klasy pasywna tylko głośne lub zastosowanie w dalekiej ochronie w ZOP fregata; Pasywne 0,01–2 kHz kawitujące jednostki oraz możliwe prowadzenie dalekiego dozoru przykład: AN/SQR-19, Type 2031(Z) aktywna zespół sonarów holowanych klasy VDS oraz CAPTAS, Aktywne brak zdolności bardzo duży potencjał dzięki połączeniu 5–10 kHz łączący zalety obu sensorów; stanowi wyposażenie MTAS zalet dwóch skutecznych sensorów; pasywna wyspecjalizowanych okrętów ZOP poprzedniej generacji; tylko głośne lub zastosowanie w dalekiej ochronie w ZOP Pasywne 0,01–2 kHz przykład: DUBV-43 & DSBV-62 (SLASM) kawitujące jednostki oraz możliwe prowadzenie dalekiego dozoru aktywny sonar holowany niskich częstotliwości z pasywną największy obecnie możliwy potencjał aktywna w ramach działań anteną liniową; nowa, nadal rozwijana konstrukcja, Aktywne brak zdolności uzyskany w ramach platformy na poziomie 0,9–2 kHz multistatycznych LFAS stanowiąca wyposażenie wyspecjalizowanych okrętów taktycznym; zastosowanie w dalekiej pasywna ZOP; tylko głośne lub ochronie w ZOP oraz możliwe prowadzenie 0,01–2 kHz Pasywne przykład: CAPTAS-4, AN/SQR-20 MFTA kawitujące jednostki dalekiego dozoru w ramach działań Aktywne brak zdolności „lekki” LFAS od większego odpowiednika różni się multistatycznych aktywna mniejszym elementem aktywnym i krótszą anteną liniową; bardzo duży potencjał, głównie 0,9–2 kHz LFAS „Light” przewidziany dla jednostek od klasy korweta (lub dla w przypadku detekcji aktywnej; pasywna jednostek patrolowych); w zakresie detekcji ataku w zakresie detekcji ataku zastosowanie w dalekiej ochronie w ZOP 0,1–2 kHz Pasywne brak zdolności przykład: CAPTAS-1, CAPTAS-2, ACTAS torpedowego torpedowego

Legenda Opracowanie własne. duża efektywność umiarkowana efektywność, przekładająca się na wiarygodne wskaźniki taktyczno-operacyjne mała efektywność lub zdolność detekcji tylko w określonych, sprzyjających warunkach PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 125 MILITARIA

DIPPER Zakres i efektywność dozoru DIPPER TABELA 3. ZESTAWIENIE SYSTEMÓW krótki zasięg średni zasięg daleki zasięg Działania taktyczne Zastosowanie, uwagi LOTNICZYCH I DALEKIEGO DOZORU wczesne bliska ochrona sił, daleka ochrona sił, DIPPER LFA ostrzeganie, potwierdzanie celu, detekcja poza strefą DIPPER CzęstotliwośćLFA wstępna Klasa stacji hydroakustycznej Opis ogólny końcowa lokalizacja zagrożenia sił pracy lokalizacja podstawowe wyposażenie śmigłowców aktywna ZOP; wysoka mobilność platformy pozwala Aktywne brak zdolności brak zdolności stanowi bardzo skuteczne uzupełnienie DIPPER9–12LFA kHz na zastosowanie w ramach eskorty oraz DIPPERDIPPER działań z udziałem okrętowych sonarów DIPPERpasywnaLFA szybkie wejście w strefę prawdopodobnej holowanych od 100 Hz pozycji OP; Pasywne brak zdolności brak zdolności przykład: FLASH, AN/AQS-18A zaawansowany system oparty na w ramach działań DIPPERaktywnaLFA koncepcji sonarów LFAS oraz technik Aktywne brak zdolności DIPCPAESRS L&FDAIFAR multistatycznych stanowi bardzo skuteczne uzupełnienie 1,3–5 kHz multistatycznych; promień dozoru DIPPERDICASS & DIFAR działań z udziałem okrętowych sonarów pasywna zwiększa się przy współdziałaniu LFA holowanych od 100 Hz z pławami radiohydroakustycznymi LFA; Pasywne brak zdolności brak zdolności przykład: HELRAS, AN/AQS-22 ALFS system przetwarzania sygnału pław radio- efektywność uzależniona w znacznym ADLPF aktywna& ADAR DICASSDICASS & DIFAR hydroakustycznych; zastosowanie zależy Aktywne brak zdolności brak zdolności stopniu od liczby postawionych pław;

Systemy lotnicze Systemy DICASS6–10& D IkHzFAR AD&LPF & ADAR głównie od liczby zabieranych przez stanowi bardzo skuteczne uzupełnienie pasywna platformę pław; działań z udziałem okrętowych sonarów DIFAR od 10 Hz Pasywne brak zdolności brak zdolności przykład: AN/AQA-5 holowanych multistatyczny system przetwarzania w ramach działań efektywność uzależniona w znacznym ADDICLAPSFSaktywna&&ADDIAFRAR sygnału pław radiohydroakustycznych; Aktywne brak zdolności LFCSDICASS & DIFAR multistatycznych stopniu od liczby postawionych pław; ADLPF 1–5& A DkHzAR działanie oparte na koncepcji LFAS lub & stanowi bardzo skuteczne uzupełnienie pasywna z wykorzystaniem pirotechnicznych źródeł działań z udziałem okrętowych sonarów ADAR od 10 Hz impulsów sondujących; Pasywne brak zdolności brak zdolności holowanych przykład: TMS-200, MAC (P-8) ADLPF & ADAR pasywny sonar holowany z długą (około CADATLAPSF aktywnaS&uArvDeAilRlance wysoki potencjał wpływający jednak na CATAS 2 km) anteną liniową; platformę dla tych Aktywne CATAS –Surveillance ograniczenia manewrowe; ograniczona (DTAS) sensorów stanowią wyspecjalizowane pasywna możliwość zastosowania w działaniach na holowniki, np. jednostki T-ARGOS typu w ograniczonym Surveillance od 1 Hz Pasywne nie stosuje się poziomie taktycznym Victorius; przykład: UQQ-2 SURTASS zakresie zespół aktywno-pasywny, oparty na koncepcji w ograniczonym LCFAATSASSuaktywnaSruvreviellaillnacnece Aktywne nie stosuje się wysoki potencjał wpływający jednak na sonarów LFAS; platformę dla tych sensorów zakresie LFASLCFAAT SASSuodSruv 200reviellai lHzlnacnece ograniczenia manewrowe; ograniczona stanowią wyspecjalizowane holowniki, Surveillance pasywna możliwość zastosowania w działaniach na Systemy dalekiegoSystemy np. jednostki T-ARGOS typu IMPECCABLE; w ograniczonym dozoru akustycznego dozoru od 1 Hz Pasywne nie stosuje się poziomie taktycznym przykład: UQQ-2 SURTASS LFA zakresie CATAS Surveillance LCFAATSASSuSruvreviellaillnacnece LFAS Surveillance Array Sonar), które są uznawane za kolejną generację „Lekkie” sonary holowane, należące do grupy ATAS. Zapotrzebowanie na sensory nowej generacji LFAS, zapewniają holującym je okrętom potencjał miało też wpływ na postęp w ich miniaturyzacji. Nie umożliwiający prowadzenie operacji ZOP w ra- jest jednak możliwe zachowanie jednakowego potencja- mach zadań eskortowych ponad strefą bliskiej LFAS Surveillance łu przy redukcji rozmiaru anten, niemniej udało sięL uzyFA-S Sochronyurveilla n siłce [leżącą w obrębie lub na pograniczu skać oprócz pełnowymiarowych systemów (CAPTAS-4, tzw. Vital Area (VA)]9. Duża swoboda manewrowa- AN/SQR-20 MFTA) ich bardziej kompaktowe odpo- nia głębokością zanurzenia anten, a także praca wiedniki (np. CAPTAS-2, ACTAS), dedykowane dla w zakresie niskich częstotliwości10 pozwalają na mniejszych jednostek (korwety, okręty patrolowe), czego skuteczne wykorzystanie tych stacji w zróżnicowa- przykład przedstawiono na rysunku 7. nych warunkach propagacji. Jednocześnie, w czasie

9 Promień strefy Vital Area jest określany na podstawie kalkulacji efektywnego zasięgu rażenia danego typu uzbrojenia torpedowego okrętu podwodnego. 10 Zakres częstotliwości w czasie pracy aktywnej wszystkich sonarów z rodziny CAPTAS (zarówno lekkich CAPTAS-1 lub 2, jak i ciężkiego CAPTAS-4) jest taki sam.

126 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 MILITARIA

Zakres i efektywność dozoru krótki zasięg średni zasięg daleki zasięg Działania taktyczne Zastosowanie, uwagi wczesne bliska ochrona sił, daleka ochrona sił, ostrzeganie, potwierdzanie celu, detekcja poza strefą wstępna końcowa lokalizacja zagrożenia sił lokalizacja

Aktywne brak zdolności brak zdolności stanowi bardzo skuteczne uzupełnienie działań z udziałem okrętowych sonarów Pasywne brak zdolności brak zdolności holowanych

w ramach działań Aktywne brak zdolności multistatycznych stanowi bardzo skuteczne uzupełnienie działań z udziałem okrętowych sonarów Pasywne brak zdolności brak zdolności holowanych

efektywność uzależniona w znacznym Aktywne brak zdolności brak zdolności stopniu od liczby postawionych pław; stanowi bardzo skuteczne uzupełnienie Pasywne brak zdolności brak zdolności działań z udziałem okrętowych sonarów holowanych w ramach działań Aktywne brak zdolności efektywność uzależniona w znacznym multistatycznych stopniu od liczby postawionych pław; stanowi bardzo skuteczne uzupełnienie Pasywne brak zdolności brak zdolności działań z udziałem okrętowych sonarów holowanych

Aktywne wysoki potencjał wpływający jednak na ograniczenia manewrowe; ograniczona w ograniczonym możliwość zastosowania w działaniach na Pasywne nie stosuje się zakresie poziomie taktycznym

w ograniczonym Aktywne nie stosuje się wysoki potencjał wpływający jednak na zakresie ograniczenia manewrowe; ograniczona w ograniczonym możliwość zastosowania w działaniach na Pasywne nie stosuje się zakresie poziomie taktycznym

Opracowanie własne.

działań na głębokich akwenach, sonary te mogą łożeniu. Elementem, który decyduje wówczas o re- Legenda

efektywnie prowadzić dozór w zakresie pierwszej alnych zdolnościach prowadzenia dozoru, jest pa- duża efektywność strefy konwergencji oraz w obrębie głębokowod- sywna antena liniowa. W przypadku „lekkich” so- umiarkowana nych kanałów akustycznych. Należy jednak mieć narów holowanych ma ona około 60 m. Długość efektywność, świadomość, że dotyczy to przede wszystkim pracy linii hydrofonów istotnie wpływa na możliwość po- przekładająca się w reżimie aktywnym. W obliczu zróżnicowanych miaru sygnałów niskiej częstotliwości oraz ich do- na wiarygodne zagrożeń (ze strony lotnictwa lub sił nawodnych) kładność, co przekłada się na efektywność stacji wskaźniki taktycz- jednostki prowadzące operacje zwalczania okrętów w szumo-namierzaniu. Liniowe anteny pasywne no-operacyjne podwodnych muszą minimalizować wszelką emisję w opisywanych sonarach mają zapewnić przede mała efektywność – zgodnie z planem określającym status pracy syste- wszystkim zdolność odbioru odbitych od celu im- lub zdolność mów obserwacji technicznej i środków łączności pulsów o częstotliwości około 1 kHz, wyemitowa- detekcji tylko w określonych, (EMission CONtrol – EMCON Plan). W ramach nych przez element aktywny, tzw. Pinger. sprzyjających tych działań ograniczeniami emisji są objęte często Miarą efektywności pasywnych sonarów wykorzy- warunkach urządzenia hydroakustyczne, co stawia jednostki stywanych do zadań ZOP jest rozróżnialność kierun- wyposażone w sonary LFAS w zupełnie innym po- kowa oraz możliwość analizy widma akustycznego

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 127 MILITARIA

generowanego przez okręty podwodne, których po- wadzenia dozoru, i jednocześnie do transmisji z uży- szukiwanie prowadzi się w paśmie poniżej 500 Hz ciem środków obserwacji technicznej na rzecz pozo- (dominujący zakres szumów leży między 100– stałych sił12, może pełnić funkcję jednostki aktywnej 300 Hz). Ze względu na nieuniknione ograniczenia (po właściwym ulokowaniu go w szyku). W przy- rozmiarów anten sonarów o taktycznym zastosowaniu, padku zaangażowania lotnictwa ZOP rola jednostki szerokość amplitudy szumo-namiarów w wymienio- aktywnej może być przypisana śmigłowcom wypo- nym zakresie częstotliwości drastycznie wzrasta, sażonym w opuszczaną stację niskich częstotliwo- w wyniku czego dokładność pomiarowa gwałtownie ści13 lub ostatecznie w pławy radiohydroakustyczne maleje (zjawisko to narasta im niższa jest częstotli- przeznaczone do działania w systemach multista- wość). W przypadku „krótkich” anten liniowych sta- tycznych. Opisywany trend dotyczący tych syste- nowiących element „lekkich” sonarów LFAS dolny mów cieszy się dziś dużym zainteresowaniem środo- zakres przetwarzanego widma zwykle zaczyna się od wisk skupionych na tematyce ZOP i wszystko wska- 100 Hz. Oznacza to, że zdolność analizy szumów ge- zuje na to, że wyznacza on kierunek rozwoju nerowanych na przykład przez napęd jest na wstępie akustycznych systemów dozoru podwodnego. ograniczona. Przekłada się to na zdolność detekcji Oprócz dużych systemów, dedykowanych dla i klasyfikacji okrętów podwodnych na podstawie okrętów o uwypuklonej roli ZOP, można dziś obser- identyfikacji ich sygnatury akustycznej. Podobne wować powstawanie wielu mniejszych kompakto- uwarunkowania mają również wpływ na zobrazowa- wych projektów. Urządzenia te przewidziano dla nie szerokopasmowe, skutkujące dużym błędem kie- jednostek mniejszej klasy (wcześniejsze sonary ho- runkowym oraz wzajemnym nachodzeniem na sie- lowane trafiały zwykle na pokłady okrętów klasy nie bie amplitud szumo-namiarów (zwłaszcza w rejo- niższej niż fregata). Nowe „lekkie”, kompaktowe so- nach o dużym natężeniu ruchu żeglugowego). nary holowane mogą być instalowane na pokładzie Uwzględniając realne możliwości w reżimie pasyw- okrętów patrolowych, a wprowadzenie technologii nym, należy mieć świadomość, że szumo-namierza- stosowanych w sonarach klasy LFAS zapewnia ponie z założenia stanowi funkcję drugorzędną. Zasad- tencjał oraz zdolność udziału w operacjach ZOP na niczo główną rolą jest wczesne wykrycie ataku tor- znacznie wyższym pułapie. pedowego11. Wobec tych faktów, z taktycznego Koncepcja LFAS znalazła miejsce także w syste- punktu widzenia, działanie okrętów z „lekkimi” sta- mach dalekiego dozoru. Przykładem przedstawiony cjami holowanymi LFAS w warunkach ograniczenia na rysunku 7 SURTASS LFA (Low Frequency Acti- emisji poza strefę bliskiej ochrony ZOP traci zasad- ve). Dążenie do prowadzenia dozoru na dalekim dy- ność, zwłaszcza w sytuacji, gdy jest wskazane (nie- stansie, podobnie jak w przypadku detekcji pasyw- koniecznie tylko na potrzeby działań ZOP) wzmoc- nej (bardzo długich anten linowych), miało swoje nienie eskorty w bliskim otoczeniu sił ochranianych. konsekwencje w postaci rozbudowanej struktury ak- Podobna sytuacja będzie miała inne oblicze w przy- tywnego zespołu antenowego (tab. 2). Działania na padku „dużych” sonarów holowanych, wyposażo- poziomie taktycznym nie są naturalnym środowi- nych w długie anteny liniowe, np. AN/SQR-20 skiem zastosowania jednostek dalekiego dozoru, po- MFTA (TB-37U), CAPTAS-4, a także AN/SQR-19, nieważ z założenia w warunkach bojowych operują ponieważ mimo ograniczeń emisji zachowują one one bez bezpośredniego kontaktu z siłami przeciw- zdolność do efektywnego prowadzenia dozoru na nika. Jednakże gdy znajdują się w obszarze operacji średnim dystansie. (lub w jego sąsiedztwie), mogą być zaangażowane Argumentem potencjalnie pozwalającym utrzy- jako wsparcie dla sił taktycznych w procesie detekcji mać okrętom operującym z LFAS skuteczność w da- i lokalizacji zagrożenia. lekiej strefie ochrony w warunkach ograniczenia Podział, w którym wydzieliłem „lekkie” systemy emisji jest działanie w systemie multistatycznym. jako osobną grupę, wynika z dwóch faktów. Po Warunkiem niezbędnym jest jednak występowanie pierwsze, lekkie (kompaktowe) sonary stanowią dzi- przynajmniej jednego elementu aktywnego, generu- siaj intensywnie rozwijający się typ tych urządzeń jącego impulsy na rzecz pozostałych, pozostających z myślą o zwiększeniu możliwości ZOP jednostek w pracy pasywnej. Istnieje kilka rozwiązań tego pro- niższej klasy niż fregata (dotyczy to korwet, a także blemu, których zastosowanie zależy zarówno od po- okrętów patrolowych). Po drugie, moim zamiarem siadanych sił i środków, jak i od ograniczeń emisji. było uwypuklenie istotnych różnic między potencja- W sytuacji gdy jeden z okrętów zespołu objętego ci- łem systemów „lekkich” (kompaktowych) a „ciężki- szą radiową i akustyczną zostaje wydzielony do pro- mi” odpowiednikami (tab. 3).

11 Istnieją dedykowane na rzecz obrony przeciwtorpedowej sensory wykorzystujące krótkie anteny liniowe, jak np. TMS 4350 Albatros, działające jako element systemów integrujących efektory w postaci holowanych lub zaburtowych emiterów zakłócających. 12 Jednostka o takiej funkcji jest wydzielana najczęściej do budowania obrazu sytuacji powietrznej w warunkach spodziewanego zagrożenia ze strony lotnictwa. 13 Przykładem takich urządzeń jest opuszczana stacja HELRAS, pracująca w zakresie 1,3–1,5 kHz (typowy zakres częstotliwości sonarów śmi- głowcowych zaczyna się od 10 kHz).

128 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 MILITARIA

TERMINY I SKRÓTY Skrót Rozwinięcie Znaczenie termin Broadband analiza szerokopasmowa Sonar Combined Active-Passive sonar holowany z zespołem anten aktywnych i pasywnych; termin ten nie jest nazwą CAPTAS Towed Array Sonar klasy, lecz rodziny sonarów firmy Thales Critical-Angle Towed Array sonar holowany z anteną liniową; zanurzenie anteny jest funkcją długości kablo-liny oraz CATAS Sonar prędkości okrętu holującego CZ Convergence Zone strefa konwergencji – zjawisko propagacji występujące na akwenach głębokich demodulacja szumowa; proces przetwarzania sygnału służący identyfikacji szumów DEMON DEMOdulated Noise (generowanych przez napęd) kontaktu sonar holowany z anteną liniową holowaną za urządzeniem ustalającym jej zanurzenie DTAS Depressed Towed Array Sonar (tzw. depressor) EMCON EMission CONtrol proces kontroli emisji; dotyczy emisji radiowej, akustycznej oraz optycznej Escort Towed Array program rozwoju sonarów holowanych do zastosowania taktycznego dla jednostek ETASS Sonar System eskortowych sonar kadłubowy, którego antena może być montowana pod kilem lub w gruszce HMS Hull Mounted Sonar dziobowej jednostka lub grupa jednostek reprezentujących siły ochraniane (eskortowane) HVU High-Valuable Unit w określonym ugrupowaniu Interim Towed Array ITASS program rozwoju sonarów holowanych dalekiego dozoru oraz rozpoznania akustycznego Surveillance System impulsy sondujące niskich częstotliwości – dotyczy częstotliwości w zakresie około lub LFA Low Frequency Active poniżej 1 kHz aktywna stacja niskich częstotliwości; jednocześnie termin określa nazwę klasy LFAS Low Frequency Active Sonar sonarów; patrz: LFA LOw-Frequency Analysis And proces analizy widma akustycznego polegający na wyodrębnieniu elementów LOFAR Recording składowych sygnatury akustycznej analizowanego źródła szumów termin jest nazwą nowego sonaru holowanego typu AN/SQR-20, mającego zastąpić MFTA Multi-Function Towed Array AN/SQR-19; patrz: CAPTAS kombinowany zespół sonarów holowanych – połączenie VDS z anteną liniową (holowane MTAS Multi-array Towed Array Sonar osobno lub na jednych holu) Narrowband analiza wąskopasmowa; patrz: LOFAR Sonar projekt, koncepcja pasywnego, akustycznego systemu dalekiego dozoru, SOFAR Sound Fixing And Ranging wykorzystującego propagację kanału akustycznego system dalekiego dozoru akustycznego, wykorzystujący zespoły stacjonarnych sieci SOSUS SOund SUrveillance System hydrofonów SURveillance Towed Array SURTASS system dalekiego dozoru akustycznego, wykorzystujący sonary holowane Sensor System termin ogólny, dotyczący pasywnych sonarów z anteną holowaną, liniową; patrz: CATAS, TAS Towed Array Sonar DTAS strefa ochrony sił określająca promień narażenia sił na zagrożenie ze strony VA Vital Area określonego typu uzbrojenia, ustalonego jako zagrożenie priorytetowe sonar zmiennej głębokości zanurzenia; zanurzenie anteny jest ustalane przez VDS Variable Depth Sonar powierzchnie sterowe umieszczone na opływniku anteny („Fish”)

Opracowanie własne.

Zestawienie efektywności sensorów aktywnych i pa- na propagację, a także wiele istotnych czynników rzu- sywnych należy traktować z pewną ostrożnością, po- tuje na ich efektywność (np. ruch morski, charaktery- nieważ każdy akwen narzuca inne warunki wpływające styka dna, liczne wraki, skały, rurociągi). n

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 129 MILITARIA Pławy radiohydroakustyczne

DYNAMICZNY ROZWÓJ URZĄDZEŃ AKUSTYCZNYCH WYKRYWAJĄCYCH OBIEKTY ZNAJDUJĄCE SIĘ W WODZIE, JAKI NASTĄPIŁ W CZASIE ZIMNEJ WOJNY, WPŁYNĄŁ NA POJAWIENIE SIĘ WIELU NOWYCH KIERUNKÓW ICH ROZWOJU – ZARÓWNO METOD DETEKCJI, JAK I TAKTYKI UŻYCIA.

kmdr ppor. Kamil Sadowski

oczątki tych urządzeń sięgają okresu międzywo- „Sono-Radio Buoy” (ostatecznie termin przybrał po- Pjennego, kiedy świadomość zagrożenia, jakie nio- stać „sonobuoy”). Głównym jego założeniem było za- są okręty podwodne, spowodowała uruchomienie pro- stąpienie okrętów pełniących dozory akustyczne1 pro- gramów badawczo-rozwojowych. Ich celem było stymi czujnikami, które można było zastosować w od- stworzenie skutecznych sensorów, a także uzbrojenia powiednio dużej liczbie. Pierwsze próby jednostek do zwalczania okrętów podwodnych (ZOP). przeprowadzono w połowie lat trzydziestych ubiegłe- Koncepcja, która wtedy się narodziła, dojrzewała go wieku, jednak testowane wtedy pławy akustyczne, Autor jest dowódcą w czasie II wojny światowej. W 1942 roku osiągnęła mimo wprowadzenia ich do służby, były kłopotliwe pionu uzbrojenia zdolność operacyjną i przyniosła rewolucję w taktyce w użyciu – głównie ze względu na ich rozmiary. Skła- na ORP „Kazimierz ZOP w zakresie użycia lotnictwa morskiego. dały się z beczki, która zapewniała pływalność oraz Pułaski”. Nowe technologie, jakie wówczas rewolucjonizo- stanowiła pojemnik dla aparatury elektrycznej, oraz wały systemy sonarowe, były sukcesywnie wdrażane dwóch tyczek służących jako maszt anteny radiowej w projektach kolejnych konstrukcji pław radiohydro- i trzon do zamocowania hydrofonu. akustycznych (PRHA), pozwalając im utrzymać dużą W związku z naciskiem na prowadzenie badań nad efektywność działania odpowiadającą rozwojowi detekcją okrętów podwodnych na podstawie uzyska- technicznemu nowych konstrukcji okrętów podwodnych doświadczeń sformułowano wymagania, w efek- nych. Te małe, proste w obsłudze, przenośne sensory cie których pławy radiohydroakustyczne miały być udowodniły swoją dużą przydatność i były używane przede wszystkim lekkie i proste w obsłudze oraz jako stały element w operacjach zwalczania okrętów możliwe do zastosowania przez lotnictwo. podwodnych z udziałem lotnictwa. Podczas prób nowego (spełniającego postawione w latach trzydziestych wymagania) projektu, które GENEZA POWSTANIA przeprowadzono w 1942 roku z udziałem okrętu pod- Prekursorem koncepcji, jaka przerodziła się w pła- wodnego (stanowiącego cel) oraz dwóch jednostek wy radiohydroakustyczne, był przedstawiony w 1931 badawczych, uzyskano zdolność detekcji szumów na- roku przez US Coast and Geodetic Survey projekt pędu na dystansie 3 Mm. Odsłuch sygnałów odebra-

1 Chodziło o pełnienie przez okręt (dozorowiec) tzw. funkcji RAR (Radio Acoustic Ranging), polegającej na ochronie ograniczonego rejonu, bariery itp.

130 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 MILITARIA

+ US NAVY

PŁAWY RADIOHYDROAKUSTYCZNE STANOWIĄ BARDZO WAŻNY ELEMENT TAKTYKI ZWALCZANIA OKRĘTÓW PODWODNYCH

nych przez prototypowe czujniki był możliwy w pro- koniec II wojny światowej. Pławę wyposażono mieniu 5 Mm od pław – wyniki te uznano za satysfak- w pojedynczy hydrofon kierunkowy, obracany przez cjonujące. Wprowadzona do służby latem 1942 roku mechanizm grawitacyjny wykorzystujący 170-metro- pława AN/CRT-1 była pierwszą lotniczą pasywną wą linkę zakończoną obciążeniem (wykonywał on od szerokopasmową pławą radiohydroakustyczną. Urzą- 3 do 5 obr./min). Pojawiła się ona jednak za późno, by dzenie, ważące około 7 kg, mieściło się w cylindrycz- mieć jakikolwiek wpływ na przebieg działań wojennym pojemniku o wymiarach około 1x0,2 m. Jego nych, jednocześnie wyniki prób obnażyły wiele pro- sekcja bateryjna umożliwiała czterogodzinną pracę, blemów związanych ze stabilnością anteny. Koniec a niekierunkowy hydrofon odbierał sygnały akustycz- wojny chwilowo spowolnił rozwój programu pław ra- ne w przedziale od 300 Hz do 8 kHz. Zakres pasma diohydroakustycznych, który miał ruszyć na nowo radiowego, w jakim pracowały pławy, był podzielony wraz z rozbudową floty okrętów podwodnych na kilka kanałów, które należało ustawić przed zrzu- w Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich. tem (tak by móc odbierać sygnał akustyczny z po- szczególnych pław osobno). OKRES ZIMNEJ WOJNY Z taktycznego punktu widzenia głównym ich zada- Rozbudowa sił podwodnych ZSRR sprawiła, że po- niem było stwierdzenie lub potwierdzenie obecności wrócono do programu pław radiohydroakustycznych, okrętu podwodnego, a także utrzymywanie kontaktu, który wznowiono z początkiem lat pięćdziesiątych. aby naprowadzić na niego – w celu wykonania ataku Osiągnięcia, jakie uzyskano w dziedzinie hydroaku- – siły zwalczania okrętów podwodnych lub samolot styki pasywnej oraz możliwości systemu dalekiego (atakowano z użyciem bomb głębinowych oraz torped dozoru (SOund SUrveillance System – SOSUS), spo- akustycznych2). wodowały konieczność stworzenia środków, które po- Aby uzyskać większą dokładność lokalizacji celu zwolą precyzyjnie lokalizować wykryte cele (efektem (co było ważne dla precyzji jego zwalczania przez sa- detekcji SOSUS była rozległa strefa). Jednym z naj- moloty), w 1943 roku rozpoczęto prace nad pławą ważniejszych rozwiązań w tej dziedzinie było zastoso- AN/CRT-4 mogącą określić kierunek źródła dźwięku. wanie samolotów patrolowych ZOP (Maritime Patrol Próby tego urządzenia przeprowadzono dopiero pod Aircraft – MPA), zdolnych do szybkiego przemiesz-

2 U schyłku II wojny światowej w US Navy wprowadzono do służby pierwszą, lekką, naprowadzaną akustycznie torpedę ZOP Fido.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 131 MILITARIA

RYS. 1. IDEA LOKALIZACJI CELU Z WYKORZYSTANIEM CODAR

Opracowanie własne.

czania się do strefy kontaktu z okrętem podwodnym także z wykorzystaniem pław niekierunkowych – oraz mogących długotrwale operować w wyznaczo- przez korelację na podstawie porównania mocy szu- nym rejonie. Głównym narzędziem do lokalizacji mów celu. Proces ten określono jako3 COrrelation okrętu podwodnego były pasywne akustyczne pławy Detection And Ranging (CODAR), a geneza jego po- radiohydroakustyczne: kierunkowa AN/SSQ-1 oraz wstania miała związek z problemami dokładności niekierunkowa AN/SSQ-2. Podstawowe założenie ich szumo-namiarów4, jakie trapiły stosowane wówczas zastosowania opierało się na masowym użyciu pław pławy kierunkowe. Polega on na analizie sygnału niekierunkowych, stawianych w wariancie pola pław, z niezależnych czujników (hydrofonów) niekierunko- oraz w końcowej lokalizacji (po stwierdzeniu obecno- wych w celu lokalizacji źródła wykrytej emisji. Ideę ści okrętu podwodnego) – pław kierunkowych. procesu korelacji szumo-namiarów CODAR oraz lo- Wprowadzenie w połowie lat pięćdziesiątych tech- kalizacji celu przedstawiono na rysunku 1. nik analizy wąskopasmowej (LOw-Frequency Analy- Interesującym kierunkiem, jaki wyłonił się w cza- sis And Recording – LOFAR) wpłynęło na kolejny sie prac nad pławą AN/SSQ-28, były badania prowa- postęp w technologii pław radiohydroakustycznych. dzone nad wykorzystaniem eksplozji jako źródła im- Ponieważ detekcja pasywna miała przyszłość w ni- pulsu w echonamierzaniu. Projekt ten nazwano skich częstotliwościach, od 1960 roku rozpoczęto „Julie”5. W 1956 roku rozpoczęto wprowadzanie do wdrażanie nowego typu pław – AN/SSQ-28 (określa- służby pierwszych pasywnych pław typu AN/SSQ-23, nych wówczas jako LOFAR Sonobuoy), które prowa- w których zastosowano opisywaną koncepcję aktyw- dziły nasłuch w zakresie 10–2400 Hz. Analiza wąsko- no-pasywnego akustycznego systemu wykorzystują- pasmowa zwiększała zasięg detekcji oraz znacznie cego eksplozje jako źródło impulsów sondujących. poprawiała możliwość identyfikacji szumów. Opraco- Nowy typ pław określano mianem Julie-Jezebel wano również bardziej zaawansowane analizatory sy- Sonobuoys6 ze względu na to, że mogły one funkcjo- gnału, dzięki którym lokalizacja celu była możliwa nować jak zwykłe niekierunkowe pasywne sensory

3 Poza systemami lotniczymi CODAR został też zaadaptowany w pasywnych sonarach holowanych. Określał szumo-namiar na źródło przez anali- zę sygnału między osobnymi sekcjami hydrofonów anteny liniowej. 4 Jedną z przyczyn małej dokładności kierunkowej był problem ze stabilizacją przetwornika, którą w kolejnych wariantach poprawiono, zawiesza- jąc go na elastycznych, gumowych cięgnach. Dodatkowym problemem okazały się wbudowane w konstrukcję pławy kompasy magnetyczne wyko- rzystujące bardzo silny magnes. Pole magnetyczne, jakie wytwarzały, zakłócało działanie pokładowego magnetometru. 5 Nazwa „Julie” wzięła się od imienia tancerki Julie Gibson z klubu nocnego w Filadelfii. Inżynierowie pracujący nad koncepcją wykorzystania eksplozji w echolokacji oceniali, że umiejętności tej damy mogłyby uczynić pławy pasywne aktywnymi. 6 Jezebel – koncepcja pasywnego, akustycznego systemu operującego w zakresie bardzo niskich częstotliwości.

132 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 MILITARIA

szerokopasmowe, zdolne do detekcji echa uzyskanego straty zasięgu miały zbliżone proporcje, co jednak w efekcie radiowo inicjowanej detonacji (źródła im- w wypadku systemów dalekiego dozoru oznaczało od pulsu sondującego). Doświadczenia operacyjne z za- dziesiątek do setek mil morskich różnicy. Jednak, na- stosowania tego typu pław nie zapewniły programowi wet w wypadku pław radiohydroakustycznych, pro- poważniejszego rozwoju w kolejnych latach. Pomija- blem wyciszenia okrętów podwodnych był dotkliwy jąc fakt kontynuowania badań i wdrożenia udoskona- i wymagał poświęcenia większej uwagi niskim czę- lonych wariantów, nie udało się wyeliminować pro- stotliwościom (z powodu nowej generacji wolnoobro- blemów związanych z małą dokładnością lokalizacji towych układów napędowych). celu i ich kłopotliwą eksploatacją. Ostatecznie kon- Pod koniec lat siedemdziesiątych rozpoczęto prace cepcję tę zarzucono na rzecz programu aktywnych nad bardziej zaawansowanym wariantem sprawdzonych pław radiohydroakustycznych wykorzystujących prze- w działaniu pław DIFAR. Głównym celem inżynierów twornik akustyczny, który zainicjowano z początkiem była minimalizacja problemów związanych z analizą lat sześćdziesiątych. widma w bardzo niskich częstotliwościach. Od począt- Pierwsze aktywne pławy typu AN/SSQ-15 praco- ku ich przyczyną była antena o niedużych rozmiarach, wały na stałej częstotliwości 26–38 kHz, pozwalając co przekładało się na wysoki poziom szumów środowi- na klasyfikację kontaktu z wykorzystaniem efektu ska wodnego oraz małą rozróżnialność widma. Projekt Dopplera, oraz osiągały zasięg detekcji w promieniu AN/SSQ-77 (Vertical Line Array DIFAR – VLAD) do 1,5 Mm. Były to urządzenia niekierunkowe, a sku- wyposażono w większym stopniu złożoną antenę z pio- teczność ich użycia wymagała precyzji w rozstawie- nowym szykiem hydrofonów niekierunkowych oraz po- niu w sąsiedztwie celu oraz dużego doświadczenia jedynczym kierunkowym umieszczonym na środku jej załogi samolotu. W przeciwieństwie do innych typów linii. Dzięki lepszej charakterystyce odbioru sygnału za- pław, używanych wówczas przez siły morskie, stosowanie tych pław było zalecane zwłaszcza w rejo- AN/SSQ-15 były duże i ciężkie (złożona pława miała nach trudnych do detekcji pasywnej, np. przy silnych około dwukrotnie większe rozmiary od pozostałych szumach środowiska wywołanych dużym natężeniem typów). Poza wymienionymi utrudnieniami pławy te ruchu czy bliskością linii brzegu. Możliwości użytko- początkowo stwarzały wiele problemów technicz- wania pław VLAD na akwenach płytkich są jednak nych, przez co do chwili pojawienia się nowej genera- ograniczone i wynikają z zanurzenia anteny, ponieważ cji cichych okrętów podwodnych stosowano je raczej linia hydrofonów (zależnie od typu pławy) może mieć sporadycznie. do 150 m długości. Pod koniec lat sześćdziesiątych do produkcji wpro- Wraz ze wspomnianą utratą zasięgu przez sonary pa- wadzono nowy, udoskonalony rodzaj kierunkowych sywne zaczęto więcej uwagi poświęcać detekcji aktyw- pław radiohydroakustycznych, wykorzystujących an- nej. Jednocześnie położono nacisk na większą funkcjo- tenę kierunkową bez mechanicznego obrotu oraz nalność, co zaowocowało wprowadzeniem do służby, techniki analizy wąskopasmowej (LOFAR). na początku lat siedemdziesiątych, nowej klasy pław – AN/SSQ-53 zapoczątkowały nową grupę pław z no- Command Activated Sonobuoy System (CASS). W od- wocześniejszymi odbiornikami sygnałów z pław hy- różnieniu do poprzedników, pławy te mogły pracować droakustycznych, z systemem obróbki danych i zapisu w dwóch reżimach: pasywnym, stanowiąc ekwiwalent na taśmach oraz centralnym komputerem, a także pasywnych pław niekierunkowych LOFAR, lub aktyw- z nowymi wyświetlaczami w kabinie i nowoczesnymi nym – po uruchomieniu go komendą radiową na przy- systemami nawigacyjnymi. Określono je jako DIrec- pisanym mu kanale roboczym. Poza funkcją zmiany re- tional Frequency Analysis and Recording (DIFAR), żimu pracy oraz form emisji impulsów (FM/CW) już a stosowano na największą skalę w okresie zimnej jedne z pierwszych – pławy CASS typu AN/SQQ-50 wojny (są używane do dzisiaj). W urządzeniach tych miały zdolność zmiany zanurzenia przetwornika, który zachowano kompromis między kosztami produkcji standardowo opadał na głębokość 30 m. W razie ko- a zdolnościami detekcji. Były one powszechnie wyko- nieczności wynikającej z warunków propagacji możli- rzystywane w lotnictwie, głównie przez wprowadzone we było opuszczenie go na głębokość do 500 m, lecz na początku lat sześćdziesiątych samoloty typu P-3A już bez możliwości podniesienia. Orion. Maszyny te zabierały do 84 pław zarówno do Dalszym krokiem w rozwoju aktywnych pław ra- przeszukiwania stref wypracowanych przez daleki do- diohydroakustycznych było dążenie do kierunkowo- zór (np. system SOSUS), jak i w działaniach taktycz- ści. W efekcie pod koniec lat siedemdziesiątych roz- nych do potwierdzania kontaktów wykrytych przez poczęto wprowadzanie ostatniego brakującego ogni- jednostki zwalczania okrętów podwodnych. wa. Kierunkowe pławy Directional Command Postęp technologiczny w wyciszaniu okrętów pod- Activated Sonobuoy System (DICASS) typu wodnych, jaki zaobserwowano wraz z wejściem do AN/SSQ-62 poza nową anteną, zdolną do określenia służby jednostek typu Victor III, zmienił oblicze de- kierunku, nieznacznie różnią się od pław klasy CASS. tekcji pasywnej. Nowe i ciche konstrukcje zmniejszy- W reżimie aktywnym pracują w tym samym zakresie ły potencjał pasywnych sonarów wszystkich klas – co AN/SQQ-50, generując impulsy 6,5–9,5 kHz, przy dalekiego, średniego i krótkiego zasięgu (do których czym w pracy pasywnej stanowią odpowiednik kie- zalicza się pławy radiohydroakustyczne). Procentowe runkowych pław klasy DIFAR. Możliwość zmiany

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 133 MILITARIA

RYS. 2. PRZYKŁADY STOSOWANYCH AKUSTYCZNYCH PŁAW RADIOHYDROAKUSTYCZNYCH

aktywnopasywny

TABELA. Rozwiązania obecne Przyszłość OBECNE I PRZYSZŁE Koncepcja EER IEER AEER PRHA LFCS AN/SSQ-110 Źródło AN/SSQ-110 AN/SSQ-125 ADLFP EER MULTISTATYCZNE impulsów EER PRHA AN/SSQ-77 AN/SSQ-101 Odbiornik AN/SSQ-101 ADAR SYSTEMY PŁAW VLAD ADAR echa akweny głębokowodne akweny RADIOHYDRO- akweny i płytkowodne, wysoki Zastosowanie głębokowodne głębokowodne poziom szumów i płytkowodne AKUSTYCZNYCH środowiska Opracowanie własne (2).

134 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 MILITARIA

reżimu pracy (aktywny lub pasywny) miała istotny mieć na uwadze, że w przeciwieństwie do CASS, któ- wpływ na wydłużenie czasu funkcjonowania pławy, ra może także odbierać sygnały echa oraz prowadzić ponieważ emisja impulsów pochłania duże ilości nasłuch szumowy, zarówno pławy EER, jak i LFCS energii (pojemność baterii pozwala na około 30 min stanowią tylko i wyłącznie źródło energii akustycznej, ciągłego nadawania). nie mając zdolności do pracy pasywnej. Do odbioru Pławy radiohydroakustyczne, należące do klas echa służą pławy klasy VLAD lub nowego projektu – DIFAR, VLAD, DICASS (rys. 2), stanowią dzisiaj Advanced Deployable Acoustic Receiver (ADAR), standardowy element w prowadzeniu działań zwal- przedstawione na rysunku 2. czania okrętów podwodnych z udziałem lotnictwa, Charakterystyka systemów multistatycznych ma szczególnie z zaangażowaniem morskich samolotów wpływ na nowe sposoby zwalczania okrętów pod- patrolowych. W taktyce zwalczania okrętów podwod- wodnych. Wynika to zarówno z potencjału, jaki mają nych wyróżnia się kilka wariantów stawiania pław ra- aktywne sensory pracujące w zakresie niskich często- diohydroakustycznych, a skala ich użycia zależy od tliwości, jak i z wymagań dotyczących warunków, ja- przenoszącej je platformy, np. samoloty patrolowe za- kie należy stworzyć dla efektywnej detekcji. bierają od 80 do 150 szt. PRHA, a śmigłowce ZOP – Analizowane dziś perspektywy prowadzenia opera- do 20 sztuk. cji zwalczania okrętów podwodnych z multistatyczny- mi pławami radiohydroakustycznymi są bardzo cieka- KIERUNKI ROZWOJU wym tego przykładem. Dotychczasowe uwarunkowa- Poziom wyciszenia współczesnych klasycznych nia użycia tych sensorów wiązały się przeważnie okrętów podwodnych z napędem elektrycznym po- z rozpatrywaniem ich według podziału na aktywne ważnie wpłynął na zdolności detekcji pław pasyw- i pasywne oraz przyjętymi adekwatnymi kalkulacjami nych (DIFAR, VLAD), których zasięgi są szacowane zasięgów dla każdego czujnika. Podejście indywidu- poniżej zasięgów pław aktywnych (CASS, DICASS). alne do każdego sensora traci znaczenie w sieci mul- Doprowadziło to do poważnego ograniczenia ich tistatycznej, w której wszystkie tworzą kolektywne zdolności taktycznych, których dotychczasowym za- środowisko, pracując w ramach jednego, spójnego zo- łożeniem było masowe użycie pław pasywnych (głów- brazowania. Kalkulacja zasięgu detekcji wymaga do- nie DIFAR) – tanich, o długim czasie działania (do konania analizy z szerszej perspektywy całego zespo- kilkunastu godzin), prowadzących dozór dyskretnie. łu, a nie przez pryzmat sumarycznego obszaru złożo- Aby sprostać wymaganiom osiągniętym w dziedzi- nego z pojedynczych elementów. Prowadzi to do nie budowy okrętów podwodnych, konieczne było za- sytuacji, w której pokrycie określonej strefy dozoru stosowanie rozwiązań wdrażanych w okrętowych sys- staje się możliwe z zastosowaniem mniejszej liczby temach hydroakustycznych nowej generacji. Jedną sensorów i uzyskaniem przy tym znacznie większej z koncepcji, jakiej poświęca się szczególną uwagę, są skuteczności w tworzeniu obrazu sytuacji podwodnej. systemy multistatyczne7, które wymagają jednak od- Jednym z przykładów rozwijanych współczesnych powiedniego źródła emisji impulsów sondujących. trendów jest koncepcja Advanced Extended Echo Potrzeba posiadania takiego elementu aktywnego Ranging (AEER), na potrzeby której opracowano ko- spowodowała powstanie kolejnej klasy pław akustycz- lejne ogniwo – pławę typu AN/SSQ-125 ADLFP (Air nych (działających według koncepcji sonarów LFAS), Deplorable Coherent Source Sonobuoy), która stano- a także powrót do projektu „Julie” jako rozwiązania wi też nową klasę pław radiohydroakustycznych. alternatywnego. Nowy rodzaj pław akustycznych nosi Główne kierunki opisywanej koncepcji to: udosko- określenie Low Frequency Coherent Source (LFCS) nalenia procesu multistatycznego oraz zaawansowana i stanowi źródło impulsów od 1 do 5 kHz, wykorzy- obróbka sygnału w warunkach trudnych dla detekcji stywanych w sieci multistatycznej. Pod względem akustycznej (wysoki poziom szumów środowiska), technicznym i funkcjonalnym pławy te przypominają powstała z myślą o prowadzeniu efektywnych działań klasę CASS – zakres sterowania radiokomendami jest na akwenach płytkich (tab.). praktycznie identyczny (uruchomienie emisji impul- Pławy radiohydroakustyczne były nowym środkiem sów, zmiana zanurzenia przetworników). Alternatyw- walki podczas II wojny światowej, a w czasie zimnej ny projekt, jakim jest pława typu AN/SSQ-110, nale- wojny standardowym narzędziem poszukiwania i śle- ży do klasy Extended Echo Range sonobuoy (EER), dzenia okrętów podwodnych. Dzisiaj nadal stanowią która odpowiada koncepcji osiągania większych za- bardzo ważny element taktyki zwalczania okrętów sięgów detekcji dzięki dużej mocy źródła. Efekt uzy- podwodnych. Dlatego też współcześnie, w czasach dy- skano za pomocą zawieszonych na kablo-linie pławy namicznego rozwoju systemów hydroakustycznych, dwóch ładunków pirotechnicznych o wadze około dalej prowadzi się rozległe badania nad ich udoskonale- 2 kg każdy. Podobnie jak w przypadku pław klasy niem. Mimo wielu programów rozwojowych poświę- LFCS, konstrukcja AN/SSQ-110 przypomina klasę conych nieakustycznym metodom poszukiwania okrę- CASS, gdzie zamiast emisji impulsów komendą ra- tów podwodnych, rola pław radiohydroakustycznych diową jest wzbudzana detonacja ładunków. Warto w najbliższej przyszłości może nawet wzrosnąć. n

7 Koncepcję opisano w „Przeglądzie Sił Zbrojnych” 2015 nr 2.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 135 WSPÓŁCZESNE ARMIE Brytyjski model opóźniania

BRYTYJCZYCY PROWADZĄ DZIAŁANIA OPÓŹNIAJĄCE W WYZNACZONYCH PASACH LUB NA KIERUNKACH. ICH ISTOTĄ JEST UNIKANIE UPORCZYWEGO OPORU I PRZECHODZENIE NA KOLEJNĄ LINIĘ OPÓŹNIANIA.

płk rez. Tomasz Lewczak edług nich prowadzenie tego rodzaju działań ślonym stopniu) i dążenie do rozcięcia jego ugrupo- Wtaktycznych obejmuje wiele kolejnych starć, wania bojowego dzięki prowadzeniu pojedynków przede wszystkim o charakterze defensywnym, ale ogniowych oraz wykonywaniu ognia przez artylerię również i zaczepnym. W ich trakcie szeroko powinien do rozpoznanych i określonych elementów tego być stosowany manewr siłami i ogniem. Działania ugrupowania. Zależnie od skali działań opóźniają- opóźniające są jedynymi, w których siły znajdujące cych siły wyznaczone do ich prowadzenia są różnej się pod presją przeciwnika kosztem utraty przestrzeni wielkości. Przykładowo, przed głównym pasem działań zyskują na czasie dzięki spowalnianiu tempa obrony dywizji z reguły powinny to być brygada lub Autor jest starszym jego natarcia i zadawaniu mu maksymalnych strat, grupa bojowa. specjalistą w Oddziale bez podejmowania uporczywej obrony. W ich wyniku W działaniach opóźniających pododdziały dzielą Szkolenia oczekuje się stworzenia określonych warunków, które się na: prowadzące działania na linii opóźniania, wy- Międzynarodowego sprzyjają naszym siłom w prowadzeniu dalszych dzia- cofujące się na kolejną linię opóźniania oraz pozosta- Inspektoratu Szkolenia łań. Na skutek działań opóźniających można, przykła- jące w odwodzie – w gotowości do wykonania kontr- Dowództwa Generalnego dowo, uzyskać czas na przygotowanie głównych pozy- ataku. Rodzajów Sił Zbrojnych. cji obronnych lub na wycofanie zasadniczych sił Efektem tego rodzaju działań będzie osiągnięcie ta- w głąb ugrupowania obronnego w celu odtworzenia kich celów, jak: przez nie gotowości bojowej i wykonania, na przy- – zmniejszenie tempa natarcia przeciwnika dzięki kład, zwrotu zaczepnego. rozerwaniu spójności jego ugrupowania, w wyniku czego zmniejszą się jego możliwości ofensywne; ZASADY OGÓLNE – zyskanie czasu przez przełożonego na przygoto- Siły wyznaczone do prowadzenia działań opóźnia- wanie się do prowadzenia kolejnych działań; jących Brytyjczycy nazywają również ochroną. Mogą – skierowanie przeciwnika w rejony, gdzie będzie one przystępować do opóźniania, mając przed sobą bardziej wrażliwy na ataki lub kontrataki, a siły pro- siły osłonowe, lub samodzielnie. Interpretuje się to wadzące opóźnianie spróbują odzyskać inicjatywę; jako organizowanie pozycji przedniej przez podod- – unikanie walki w niedogodnych dla siebie warun- działy brygady przechodzące do obrony bez styczno- kach, co pozwoli „oszczędzić” siły własne; ści z przeciwnikiem. Zasadnicze zadanie sił osłono- – określenie prawdopodobnego celu działania prze- wych to identyfikowanie przeciwnika i meldowanie ciwnika i głównego kierunku jego uderzenia. o wszelkich jego działaniach, a także rozpoczynanie Dlatego też rejon (pas), w którym zaplanowano procesu tzw. bojowego niszczenia jego sił (w okre- działania opóźniające, powinien mieć odpowiednią

136 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 WSPÓŁCZESNE ARMIE RAFAŁ MNIEDŁO/11 LDKPANC MNIEDŁO/11 RAFAŁ W walce opóźniającej dowódca pododdziału czołgów często będzie zmuszony zmierzyć się z koniecznością prowadzenia działań na szerokim froncie.

głębokość, pozwalającą na prowadzenie działań na Opóźnianie mieszane to połączenie poprzednich kilku liniach opóźniania. metod. Polega na prowadzeniu na jednym kierunku działań opóźniających metodą opóźniania przemien- FORMY DZIAŁAŃ nego, a na drugim – opóźniania ciągłego. W zależ- Przed rozpoczęciem działań opóźniających musi ności od przewidywanego głównego kierunku natar- być jasno sprecyzowany ich zasadniczy cel. Zasadne cia przeciwnika oraz rzeźby terenu forma ta umożli- także byłoby określenie terminu czasowego (H + …), wia racjonalne wykorzystanie posiadanych sił czyli do kiedy mają być prowadzone. Jednakże może i środków. powstać sytuacja, że przełożony nie poda granicznej W walce opóźniającej dowódca pododdziału czoł- godziny, do której należy wykonać postawione zada- gów często będzie zmuszony zmierzyć się z koniecznie. Nakaże natomiast prowadzić działania opóźniają- nością prowadzenia działań na szerokim froncie. Bę- ce aż do odwołania. W ten sposób będzie chciał za- dzie także musiał zaakceptować sytuację, że w jego pewnić swoim siłom głównym więcej czasu na przy- ugrupowaniu wystąpią dość znaczne luki. Pododdział gotowanie się do prowadzenia kolejnych działań. czołgów będzie wówczas prowadzić walkę w trakcie Zadanie to będzie wymagało zdecydowanego zaanga- wycofywania się, aby osiągnąć wymagany czas opóź- żowania się w walkę z nacierającym przeciwnikiem. niania, z zachowaniem własnej siły bojowej. Należy też liczyć się z poniesieniem znacznych strat. Kluczowe zasady opóźniania to: Prawdopodobne jest również zagrożenie oskrzydle- – prostota – opóźnianie jest dość skomplikowane niem lub rozcięciem ugrupowania sił prowadzących i dlatego należy opracować prosty plan jego prowa- opóźnianie, które mogą zostać rozbite. dzenia, co zapewni większe prawdopodobieństwo od- W zależności od potencjału bojowego przeciwnika niesienia sukcesu; i sił własnych, celu walki oraz rzeźby i pokrycia tere- – manewr – skuteczny ogień i manewr siłami powi- nu działania opóźniające w brytyjskich wojskach lą- nien zakłócić działania przeciwnika (zdezorganizo- dowych są prowadzone jako opóźnianie ciągłe, prze- wać natarcie oraz spowodować skupienie jego zgru- mienne oraz mieszane (kombinowane). powania na mniejszej niż standardowo przestrzeni, na Opóźnianie ciągłe polega na walce z nacierającym skutek czego będzie bardziej podatne na nasze ognio- przeciwnikiem metodą obsadzania kolejnych linii we oddziaływanie). Powinno to zapewnić opóźniają- opóźniania tymi samymi pododdziałami, które, jed- cym siłom zdolność do oderwania się od niego i prze- nocześnie odpierając ataki przeciwnika, wychodzą mieszczenia na kolejną linię; z walki, przemieszczają się na kolejne linie opóźnia- – działania ofensywne – siły prowadzące opóźnia- nia i organizują obronę. nie muszą wykorzystać wszelkie możliwości do zaini- Opóźnianie przemienne to sposób prowadzenia cjowania tych działań. Powinny one być podjęte, kie- stopniowej walki z atakującym przeciwnikiem. Wy- dy tylko pojawi się szansa na zadanie przeciwnikowi maga zorganizowania co najmniej dwóch linii opóź- strat w wyniku ich prowadzenia; niania lub dwurzutowego ugrupowania. Charaktery- – podstęp (mylenie) – zastosowanie go może być styczną jego cechą jest powstrzymywanie natarcia niezbędne, jeżeli chcemy zniwelować naturalną pra- przeciwnika przez część pododdziałów, gdy pozostałe widłowość, że wycofujące się pododdziały są bardzo przygotowują do obrony kolejną linię opóźniania. Za- wrażliwe na ogień przeciwnika. letą tej metody jest to, że pododdziały w głębi nie Siły wyznaczone do działań opóźniających z reguły znajdują się pod bezpośrednim oddziaływaniem mogą prowadzić je dwoma sposobami: ogniowym przeciwnika, dzięki czemu mają korzyst- – walką na szerokim froncie – jest bardzo prawdo- niejsze warunki do przygotowania się do walki na ko- podobne, że siły opóźniania będą działać w podobny lejnej linii opóźniania. Pododdziały, gdy wychodzą sposób jak ubezpieczenie bojowe, np. plutonami czoł- z walki, mogą wzajemnie się wspierać pod względem gów, wykonując manewr oraz prowadząc ogień i wy- taktycznym i ogniowym. cofując się na szerokim froncie – przez kilka linii

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 137 WSPÓŁCZESNE ARMIE

dzięki prowadzeniu ześrodkowanego ognia w miej- RYS. PARAMETRY scach, w których spowoduje to największe jego straty oraz pozwoli na wykonywanie zwrotów zaczep- KONTROLI PROWADZENIA nych. Z reguły to plutony będą prowadzić pojedynki ogniowe i przemieszczać się na kolejne linie opóź- niania. DZIAŁAŃ OPÓŹNIAJĄCYCH Zasadzki i lokalne kontrataki powinny być organizowane i wykonywane, kiedy tylko jest to możliwe, by spowodować utratę przez przeciwnika „płynno- ści” w prowadzeniu działań. W sytuacji gdyby siły początkowa pozycja opóźniające ograniczały się jedynie do równomier- nego wycofywania się, bez żadnych działań ofen- linia sywnych, inicjatywa byłaby zawsze po stronie prze- meldunkowa ciwnika. Dowódca, planując działania opóźniające (lub w nich uczestnicząc), powinien zawsze dążyć do tego, aby były one aktywne. linia opóźniania ELEMENTY SYNCHRONIZACJI WALKI Działania opóźniające są realizowane na wcześ- niej zaplanowanych liniach i pozycjach, na których będzie prowadzona walka w określonym reżimie czasowym (rys.). Aby dowódca znał położenie po- linia szczególnych pododdziałów opóźniających natarcie opóźniania przeciwnika w planie walki, powinien ustalić: (utrzymywana – linie meldunkowe – są one umownie wyznacza- do H+6) ne według charakterystycznych punktów w terenie, w miarę prostopadle do osi prowadzonych działań. Celem ich jest bieżące informowanie przełożonego linia (przez składanie meldunków o ich przekroczeniu) meldunkowa o miejscu, w którym znajdują się poszczególne elementy ugrupowania bojowego sił opóźniających. Li- nie te nie muszą mieć taktycznego znaczenia; – linie opóźniania – są wybierane w terenie o zna- linia oddania terenu czeniu taktycznym. Siły prowadzące opóźnianie bę- dą organizować na nich obronę, aby zmusić przeciwnika do zmarnowania czasu i zużycia amunicji podczas natarcia. Zasadniczym zadaniem zgrupowań prowadzących opóźnianie będzie wycofanie się, zanim natarcie przeciwnika na dobre się rozpocznie. nowa pozycja Na linii opóźniania zazwyczaj będzie kilka plutonowych punktów oporu lub rubieże ogniowe, które po- Opracowanie własne na podstawie British Rules of Land Forces. winny być przygotowane do zajęcia przez wycofują- ce się pododdziały; opóźniania. Należy jednak pamiętać, że taki sposób – linie tzw. pełnego włamania – kiedy siły prze- będzie skuteczny wtedy, gdy przeciwnik będzie miał ciwnika przekroczą ją, będzie to sygnał dla podod- mniejsze możliwości manewrowe. Bardziej manewro- działów broniących się na niej, że powinny ją opu- wy, działający na bojowych wozach piechoty (czoł- ścić i wycofać się na kolejną; gach), może się włamać w ugrupowanie pododdzia- – linia oddania terenu – czyli końcowa linia opóź- łów prowadzących opóźnianie lub wciągnąć je niania, z której pododdziały wycofują się poza głów- w uporczywą walkę, nie pozwalając na oderwanie się ny rejon (pas) obrony. Na niej dochodzi do zerwania od niego i zajęcie kolejnej linii opóźniania; kontaktu z przeciwnikiem. Linia ta musi być wyzna- – z manewrowym, dobrze opancerzonym przeciw- czona wystarczająco daleko przed głównym rejonem nikiem siły opóźniające będą zazwyczaj prowadzić obrony, aby uniemożliwić przeciwnikowi rozpozna- walkę na kilku liniach. Jeżeli czas na to pozwoli, to nie tego rejonu w terenie. Z reguły może to być powinny być one wcześniej przynajmniej rozpozna- ugrupowanie pododdziału broniącego pozycji przed- ne, a najkorzystniej byłoby, gdyby były rozbudowane niej lub ubezpieczeń. pod względem fortyfikacyjnym. Każda z linii jest Podczas zrywania kontaktu z przeciwnikiem na przeznaczona do ograniczenia ruchu przeciwnika wszystkich szczeblach dowodzenia musi być jasne,

138 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 WSPÓŁCZESNE ARMIE

w którym momencie ma to nastąpić. Może to być Pododdziały wojsk inżynieryjnych wspierają działa- chwila przekroczenia przez przeciwnika linii tzw. peł- nia opóźniające, budując zapory inżynieryjne, włą- nego włamania lub może nastąpić również w innych czając w to zapory minowe i niszczenia. Zapory mi- sytuacjach, ale precyzyjnie określonych. nowe, w połączeniu z systemem ognia i terenem, ma- Podczas działań opóźniających można stosować ją zmniejszyć potencjał bojowy przeciwnika dwa sposoby wycofania się poza główny rejon obrony. i spowolnić tempo jego natarcia. Odpowiedzialność za Wybór jednego z nich będzie zależeć przede wszyst- zapory inżynieryjne musi być dokładnie określona na kim od rzeźby terenu oraz liczby i rodzaju przygoto- poszczególnych liniach opóźniania, włączając w to za- wanych przeszkód przez siły przejmujące walkę dania związane ze szczegółowym przygotowaniem z przeciwnikiem. I tak może to być: przejść i ich zamykaniem. Zawsze musi być ustalony – wycofanie przez punkt koordynacyjny – odpowie- dowódca odpowiedzialny za ich zamknięcie. Wszyst- dzialny za nie jest szwadronowy oficer łącznikowy. kie siły prowadzące działania opóźniające muszą znać Będzie on monitorował przemieszczanie pododdzia- przejścia na kierunkach swojego wycofania, a przepra- łów szwadronu kawalerii pancernej przez ten punkt. wy trzeba utrzymywać, by możliwe było ich wykorzy- Z przebiegu działań składa meldunki sytuacyjne stanie. Pododdziały wojsk inżynieryjnych są również (Situation Reports – SITREPs) do stanowiska dowo- zobowiązane do udzielenia wsparcia w przygotowaniu dzenia grupy bojowej; punktów oporu na liniach opóźniania. W trakcie wyco- – wycofanie na szerokim froncie – również będzie fywania powinny się przemieszczać w ugrupowaniu monitorowane przez szwadronowego oficera łączni- pododdziałów, aby wykonywać niszczenia dróg i za- kowego znajdującego się na stanowisku dowodzenia kładać pola minowe (szczególnie narzutowe). grupy bojowej. Składa on ustne meldunki sytuacyjne Mosty, luki w polach minowych i inne rejony kana- na podstawie prowadzonego nasłuchu w sieci dowo- lizujące ruch powinny być ujęte w planach prowadze- dzenia. nia działań opóźniających na określonych szczeblach Ważną czynnością będzie wyznaczenie łączników dowodzenia. z pododdziałów broniących się w głównym rejonie Zabezpieczenie logistyczne w tego typu działaniach obrony oraz oznaczenie przejść w zaporach mino- jest realizowane podobnie jak w obronie. Charaktery- wych, które będą udostępnione wycofującym się pod- zuje się jednak następującą specyfiką: oddziałom. – uzupełnianie zapasów – szczególnie będzie doty- czyć paliwa i amunicji. Zapasy środków bojowych WYKORZYSTANIE i materiałowych utrzymuje się na mobilnych środkach RODZAJÓW WOJSK transportowych. Ich dostarczanie będzie możliwe Artyleria zwalcza przeciwnika, którego działanie przede wszystkim w późniejszych fazach działań, kie- wpływa bezpośrednio na przebieg opóźniania prowa- dy siły prowadzące opóźnianie wycofają się do rejonu dzonego przez szwadron kawalerii pancernej (grupę odtwarzania gotowości bojowej. Chociaż formalnie za bojową). Wsparcie ogniowe w czasie walki na liniach uzupełnianie zapasów w szwadronie jest odpowie- opóźniania ma na celu zadanie strat pierwszorzuto- dzialny zastępca dowódcy szwadronu (Second in wym pododdziałom przeciwnika oraz stworzenie do- Command – 2IC), to praktycznie podczas działań naj- godnych warunków do sprawnego wycofania się na częściej zadanie to będzie wykonywał podoficer kolejną linię. Podczas wycofywania pododdziałów szwadronu (Squadron Seargent Major – SSM); ogień artylerii powinien uniemożliwić przeciwnikowi – zabezpieczenie medyczne. Szwadronowe pojazdy przejście do pościgu. Uwzględniając specyfikę oraz medyczne powinny się przemieszczać między liniami warunki realizacji zadań wsparcia ogniowego, podod- opóźniania w gotowości do szybkiej ewakuacji ran- działy artylerii mogą wykonywać następujące zadania nych. Wcześniej należy precyzyjnie określić gniazda taktyczne: rannych, a dowódcy na wszystkich szczeblach dowo- – wzbraniać i dezorganizować podejście zgrupowań dzenia muszą znać miejsca ich lokalizacji; przeciwnika; – naprawa i ewakuacja uszkodzonego sprzętu. Pod- – osłaniać walczące pododdziały przed jego ogniem oddział ewakuacyjno-remontowy porusza się podobna głównym kierunku prowadzenia działań opóźnia- nie jak pojazdy medyczne. Ich zadaniem jest udziela- jących; nie pomocy rannym żołnierzom, ewakuacja uszko- – wspierać walkę szwadronu (grupy bojowej) na ko- dzonego sprzętu oraz wykonywanie drobnych napraw. lejnych liniach opóźniania; Zaprezentowane sposoby prowadzenia działań – osłaniać pododdziały szwadronu (grupy bojowej) opóźniających w armii brytyjskiej są zbliżone do uję- podczas manewru na kolejne linie; tych w naszych narodowych dokumentach normatyw- – wzbraniać i kanalizować manewr pododdziałów nych. W obu przypadkach ich istotą jest czas, w któ- przeciwnika; rym mają się one rozgrywać, a o tym będzie decydo- – wspierać pododdziały szwadronu podczas wyko- wał przełożony. Z porównania sposobów prowadzenia nywania kontrataków; walki wynika, że jej powodzenie będzie zależeć od – osłaniać ogniem skrzydła i luki ugrupowania inicjatywy i pomysłowości dowódców plutonów szwadronu (grupy bojowej). i kompanii. n

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 139 WSPÓŁCZESNE ARMIE Reforma Bundeswehry

DZIĘKI ZMIANOM W SYSTEMIE SZKOLENIA I REORGANIZACJI STRUKTUR DOWODZENIA MA WPŁYNĄĆ NA LEPSZE PRZYGOTOWANIE NIEMIECKIEJ ARMII DO ZWALCZANIA PROGNOZOWANYCH, ASYMETRYCZNYCH ZAGROŻEŃ, KTÓRE MOGĄ WYSTĄPIĆ NA TERYTORIUM PAŃSTWA, ORAZ DO PROWADZENIA DZIAŁAŃ O RÓŻNEJ INTENSYWNOŚCI W KRAJU I POZA JEGO GRANICAMI.

ppłk Zbigniew Nowak trakcie prac nad reformą systemu kierowania Oczywiście z zachowaniem proporcji w liczebności Wi dowodzenia Siłami Zbrojnymi RP jej auto- sprzętu oraz stanie etatowym armii polskiej i amery- rzy – Ministerstwo Obrony Narodowej oraz Biuro kańskiej. Jednocześnie podnoszono, iż reorganizacja Bezpieczeństwa Narodowego – argumentowali ko- przedmiotowego systemu i dopasowanie go do re- nieczność jego reorganizacji między innymi tym, że aliów polityki bezpieczeństwa państwa oraz jego powinien być kompatybilny z systemami dowodzenia możliwości budżetowych nie jest wyłącznie polskim zarówno samej Organizacji Traktatu Północnoatlan- pomysłem, wskazując na zapoczątkowaną w 2011 ro- Autor jest szefem tyckiego, jak i poszczególnych państw NATO. Wska- ku reformę systemu kierowania i dowodzenia siłami Wydziału Prawa zywano, iż zostaną rozdzielone struktury odpowie- zbrojnymi Republiki Federalnej Niemiec2. Publicznego w Oddziale dzialne za planowanie i dowodzenie ogólne w co- Istotą tej publikacji, opartej między innymi na opra- Prawnym Dowództwa dziennym funkcjonowaniu wojsk oraz za dowodzenie cowaniach powstałych w trakcie procesu legislacyjne- Generalnego Rodzajów operacyjne w sytuacjach kryzysowych i wojny, który go, przed wprowadzeniem w naszych siłach zbrojnych Sił Zbrojnych. to podział jest standardem w nowoczesnych armiach1. wspomnianej reformy, to jest analizach systemów kie- Utrzymywano, że najlepszym przykładem takiego po- rowania i dowodzenia wybranych państw NATO wy- działu może być system kierowania i dowodzenia siła- konanych na zlecenie Sejmu RP3 oraz Ministerstwa mi zbrojnymi Stanów Zjednoczonych Ameryki. Obrony Narodowej4, jest omówienie podobieństw

1 Por. https://www.bbn.gov.pl/pl/wydarzenia/4396,dok.html/. [22.08.2015] 2 Federalne Ministerstwo Obrony RFN przyjęło nową strukturę 1 kwietnia 2012 roku. Po osiągnięciu zdolności do realizacji zadań 1 października 2012 roku przystąpiło do przygotowania reformy rodzajów sił zbrojnych oraz obszarów funkcjonalnych Bundeswehry. Rozpoczęto ją w pierwszym kwartale 2013 roku i ma potrwać 6–8 lat. W przypadku instytucji centralnych miała wejść w życie do końca roku kalendarzowego 2015 (sama reforma ma zostać zakończona do roku 2017). 3 M. Mróz: Struktura dowodzenia siłami zbrojnymi w ustawodawstwie wybranych państw NATO. „Analizy BAS” 2013 nr 13 (102). 4 http://www.senat.gov.pl/prace/komisje-senackie/posiedzenia,5,5,komisja-obrony-narodowej.html/. [25.09.2015]. Załącznik do wystąpienia sekretarza stanu w MON Czesława Mroczka podczas posiedzenia nr 52 senackiej Komisji Obrony Narodowej 18 lutego 2014 roku, przesłany dro- gą e-mailową z Kancelarii Sejmu na wniosek autora.

140 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 WSPÓŁCZESNE ARMIE

BUNDESWEHRA MA SIĘ PRZEKSZTAŁCIĆ W ARMIĘ ZAWODOWĄ – MNIEJSZĄ, ALE ŚWIETNIE WYSZKOLONĄ I WYPOSAŻONĄ W NOWOCZESNY SPRZĘT.

+ BUNDESWEHR

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 141 WSPÓŁCZESNE ARMIE

RYS. STRUKTURA SYSTEMU KIEROWANIA I DOWODZENIA SIŁ ZBROJNYCH REPUBLIKI FEDERALNEJ NIEMIEC

Poziom polityczny (strategiczny) Federalne Ministerstwo Obrony RFN

Poziom polityczno-wojskowy Generalny inspektor Bundeswehry

Poziom operacyjny

Dowództwa rodzajów sił zbrojnych: Baza Sił Zbrojnych Dowództwo Sił Medycznych lądowych, powietrznych i morskich

Opracowanie własne na podstawie załącznika do wystąpienia sekretarza stanu w MON podczas posiedzenia nr 52 senackiej Komisji Obrony Narodowej 18 lutego 2014 roku.

i różnic w strukturach systemów kierowania i dowo- wą reformę sił zbrojnych (niem. Neuausrichtung)7, dzenia armii Rzeczypospolitej Polskiej oraz Republi- której wynikiem jest również nowa struktura systemu ki Federalnej Niemiec. kierowania i dowodzenia8. Celem rozłożonej na kilka lat reformy ma być postrzeganie Bundeswehry jako ZAŁOŻENIA REFORMY BUNDESWEHRY instrumentu polityki zagranicznej i bezpieczeństwa Ogólny kryzys gospodarczy z ostatnich lat (2008– państwa. Niemcy nadal uważają konwencjonalny atak –2013) dotknął również państwo uważane za świato- zbrojny na swoje terytorium za mało prawdopodobny wego hegemona w dziedzinie finansów – Republikę i skupiają się na analizie zagrożeń asymetrycznych Federalną Niemiec. Ograniczenia budżetowe wydat- (międzynarodowy terroryzm, ataki cybernetyczne, ków na rzecz obronności spowodowały konieczność proliferacja broni masowego rażenia, konflikty etnicz- przewartościowania zadań stojących przed Bunde- ne, społeczne i religijne, problemy emigracji), rele- swehrą oraz zmiany jej struktur. Oprócz czynnika fi- wantnych dla niemieckich interesów bezpieczeństwa nansowego niezmiernie istotne były także doświad- oraz powiązań politycznych i gospodarczych RFN na czenia wyniesione z zaangażowania sił zbrojnych świecie9. RFN w operację ISAF w Afganistanie, wskazujące W wyniku Neuausrichtung Bundeswehra ma się między innymi na błędy i braki w planowaniu, dowo- przekształcić w armię zawodową – mniejszą, ale dzeniu i prowadzeniu operacji5, a także na brak wła- świetnie wyszkoloną i wyposażoną w nowoczesny ściwej koordynacji działań między poszczególnymi sprzęt. Mimo redukcji, według zapowiedzi resortu rodzajami sił zbrojnych oraz dublowanie się struktur obrony, Republika Federalna Niemiec utrzyma na organizacyjnych6. Dlatego też w 2011 roku zapocząt- dotychczasowym poziomie swój wkład w Siły Od- kowano w Republice Federalnej Niemiec komplekso- powiedzi NATO czy grupy bojowe Unii Europej-

5 http://www.dw.com/pl/powa%C5%BCne-problemy-w-bundeswehrze-prawdziwe-wojsko/a-16777583 [29.09.2015]. Udział żołnierzy niemieckich w misji ISAF w Afganistanie wykazał, że Bundeswehra nie była do niej przygotowana zarówno pod względem logistycznym, w tym i sprzęto- wym, jak i kadrowym. Z armii liczącej ćwierć miliona żołnierzy tylko 8 tys. było dobrze przygotowanych do wykonywania zadań poza granicami Nie- miec. 6 Por. J. Gotkowska: Reforma Bundeswehry. Transformacja armii wraz z emancypacją polityki bezpieczeństwa RFN. „Nowa Europa” 2012 nr 1, s. 193. http://www.natolin.edu.pl/pdf/nowa_europa /NE12_reforma _bundeswehry.pdf /.[28.09.2015] 7 Por. http://dziennikzbrojny.pl/artykuly/art,2,5,236,armie-swiata,struktury,bundeswehra-po-reformie/. [8.10.2015] 8 http://www.altair.com.pl/news/view?news_id=8716/. [29.09.2015] 9 Podstawową rolą zrestrukturyzowanego federalnego Ministerstwa Obrony ma być właśnie m.in. skoncentrowanie się na zadaniach polityczno- -strategicznych.

142 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 WSPÓŁCZESNE ARMIE

skiej10. Ekspedycyjny profil niemieckich sił zbrojnych dzy poszczególnymi organami cywilnymi (kiero- ma zostać wzmocniony tak, by były one zdolne do wanie siłami zbrojnymi) i organami wojskowymi wykonywania różnorodnych zadań, w tym również (dowodzenie siłami zbrojnymi) jest, co do zasady, stricte bojowych. standardem wśród państw członków NATO, to jed- Kompleksowa reforma Bundeswehry ma zostać nak istotny jest fakt, iż uwarunkowania niemiec- zakończona do roku 2017, przyjmując, że w zasad- kiego systemu kierowania i dowodzenia, zakłada- niczy sposób nie zmieni się na świecie sytuacja po- jącego sprawowanie kontroli i koordynacji przez lityczna11. organy cywilne nad armią, są wynikiem historycz- nych już dziś uwarunkowań ukształtowanych po ROZWIĄZANIA SYSTEMOWE zakończeniu II wojny światowej. Bundeswehra opiera się na dwóch zasadniczych fi- W RFN podstawy prawne funkcjonowania Bun- larach organizacyjnych, to jest siłach zbrojnych oraz deswehry oraz zasady dowodzenia na poziomie administracji wojskowej, której zadaniem jest zapew- kanclerza federalnego i ministra obrony regulują nienie tym pierwszym optymalnych warunków do re- przepisy konstytucji15. Poziom niższy dowodzenia, alizacji zadań operacyjnych. Składa się z następują- już od szczebla polityczno-wojskowego, czyli za- cych elementów (rys.): kresu działania generalnego inspektora Bundesweh- – trzech rodzajów sił zbrojnych: wojsk lądowych ry, jest regulowany w zasadniczej mierze wewnętrz- (niem. Heer, dowództwo w Berlinie), marynarki wo- nymi aktami prawnymi wydawanymi przez urząd fe- 16 jennej (niem. Deutsche Marine w Rostocku) oraz sił deralnego Ministerstwa Obrony . powietrznych (niem. Luftwaffe w Berlinie); Na wstępie nie sposób pominąć szczególnej roli, ja- – dwóch struktur organizacyjnych mających status ką niemiecki system prawny nadaje w stosunku do sił rodzajów sił zbrojnych: Centralnej Służby Sanitarnej zbrojnych parlamentowi (niem. Bundestag). Niemiec- (inaczej: Dowództwo Sił Medycznych, siedziba w Ko- ki parlament podejmuje na wniosek Rządu Federalne- blencji, niem. Zentraler Sanitätsdienst12) oraz Bazy go i w uzgodnieniu z Radą Federalną (niem. Bunde- Sił Zbrojnych (inaczej: Połączony Inspektorat Wspar- srat) decyzje w sprawie wprowadzenia stanu zagroże- cia Bundeswehry, siedziba w Bonn, niem. Streit- nia i obrony państwa, uchwala ustawy oraz budżet kräftebasis13); wojskowy i kontroluje jego realizację. Sprawuje także – administracji wojskowej; nadzór nad działalnością Rządu Federalnego w sferze – ochrony prawnej (niem. Rechtspflege); polityki obronnej i wojskowej państwa za pośrednic- – duszpasterstwa wojskowego (niem. Militärseel- twem dwóch komisji: obrony i finansów oraz przez sorge)14. urząd pełnomocnika do spraw obronności (niem. We- Na wstępie należy zauważyć, że kształt i zakres hrbeauftragte)17. działania poszczególnych podmiotów wchodzą- Kolejnym organem kierowania siłami zbrojnymi cych w skład niemieckich sił zbrojnych jest w za- Republiki Federalnej Niemiec jest kanclerz federalny. sadniczej mierze implikacją cywilnej kontroli spra- Niemiecka ustawa zasadnicza (niem. Grundgesetz für wowanej nad armią przez konstytucyjne organy die Bundesrepublik Deutschland) stanowi, że ustala wykonawcze. I choć taki podział kompetencji mię- on wytyczne dotyczące polityki państwa i jest za nie

10 Por. J. Gotkowska: Reforma Bundeswehry…, op.cit., s. 194 i nast. W wyniku reformy utrzymano obowiązujący od dnia 1 lipca 2011 roku po- wszechny pobór do wojska. Skutkiem reformy ma być zmniejszenie liczebności armii z 250 tys. do 170–185 tys. żołnierzy, przy czym resort chce zwiększyć możliwości wysyłania Bundeswehry poza granice kraju z obecnych 7 tys. do ok. 10 tys. żołnierzy. W maju 2011 roku Ministerstwo Obro- ny wydało nowe „Wytyczne polityki obronnej”, które potwierdziły nastawienie RFN na udział w operacjach zagranicznych NATO, UE czy ONZ, ale które również zaznaczyły suwerenność i asertywność RFN w zakresie podejmowania decyzji o wojskowym zaangażowaniu za granicą. 11 http://www.dw.com/pl/radykalna-reforma-bundeswehry-odpowied%C5%BA-na-wyzwania-xxi-wieku/a168 18697/. [28.09.2015] 12 Por. http://dziennikzbrojny.pl/artykuly/art,2,5,236,armie-swiata,struktury,bundeswehra-po-reformie/. [20.10.2015]. Wojskowa służba zdrowia będzie odpowiedzialna za świadczenie usług medycznych na rzecz żołnierzy Bundeswehry w kraju i poza jego granicami. Realizacji zadań wojskowej służby zdrowia będzie służyć sieć wojskowych placówek służby zdrowia (szpitali, szpitali polowych, centrów opieki medycznej) wspar- ta przez kilka instytutów, jednostki medyczne szybkiego reagowania oraz jednostki szkolne i wsparcia. 13 Por. http://dziennikzbrojny.pl/artykuly/art,2,5,236,armie-swiata,struktury,bundeswehra-po-reformie/. [20.10.2015]. Pod inspektorat wsparcia sił zbrojnych [Bazę Sił Zbrojnych – przyp. Autora] podlegać będą jednostki wsparcia, w tym logistyczne, wsparcia dowodzenia, rozpoznania strategicznego, walki radioelektronicznej, jednostki terytorialne (w tym do walki ze skutkami użycia broni masowego rażenia), odpowiedzialne za utrzymanie infrastruktury, zabezpieczenia, współpracy wojskowo- cywilnej (CIMIC), zajmujące się wykorzystaniem systemów teleinformatycznych, administracyjne i inne jednostki pomocnicze. Oprócz tego w skład inspektoratu wsparcia sił zbrojnych wejdą jednostki szkolne, w tym wojskowe akademie technologii informacyjnych i polityki bezpieczeństwa. 14 B. Grenich, T. Nojmiler: Notatka informacyjna z 30 września 2015 roku dotycząca naczelnych organów kierowania i dowodzenia siłami zbrojnymi Republiki Federalnej Niemiec Ambasady Rzeczypospolitej Polskiej w Berlinie. S. 1. 15 http://www.de-iure-pl.org/gesetze/recht/verfassung/text/1,1,741,DE,PL,.html/. [15.10.2015] 16 Por. M. Mróz: Struktura dowodzenia…, op.cit., s. 2. Przepisy dotyczące usytuowania generalnego inspektora Bundeswehry znajdują się w we- wnętrznych unormowaniach Ministerstwa Obrony (dostępne online). Por. www.bmvg.de/. [ 20.10.2015] 17 B. Grenich, T. Nojmiler: Notatka informacyjna…, op.cit., s. 3.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 143 WSPÓŁCZESNE ARMIE

odpowiedzialny, natomiast w ich ramach każdy mini- blencji. Departamenty w federalnym Ministerstwie ster federalny, w tym minister obrony, kieruje samo- Obrony oraz komórki organizacyjne w podporząd- dzielnie i na własną odpowiedzialność swoim resor- kowanych mu urzędach mają charakter mieszany, tem. Federalny, cywilny minister obrony odgrywa za- czyli są tworzone przez personel wojskowy i cywil- tem główną rolę w planowaniu oraz koordynowaniu ny. Szefem komórki może być zarówno urzędnik cy- działalności niemieckich sił zbrojnych18. wilny, jak i żołnierz. Minister obrony jest członkiem rządu podlegają- Generalny inspektor Bundeswehry (niem. Genera- cym kontroli parlamentarnej i wobec tego odpowiada linspekteur der Bundeswehr, ang. Chief of Defence) przed parlamentem oraz kanclerzem federalnym za jest organem występującym na polityczno-wojsko- osiągnięcie celów i założeń polityki wojskowej, a tak- wym poziomie kierowania i dowodzenia. Jest naj- że za uzbrojenie, wyszkolenie i stan gotowości armii. wyższym rangą oficerem niemieckiej armii i przed- Wspiera go dwóch parlamentarnych sekretarzy stanu, stawicielem sił zbrojnych wchodzącym w skład kie- zajmujących się utrzymywaniem stałych kontaktów rownictwa Ministerstwa Obrony21. Występuje jako z gremiami (Bundestag, Bundesrat) oraz frakcjami doradca wojskowy Rządu Federalnego i federalnego parlamentarnymi, a także politycznym reprezentowa- ministra obrony. Podlega bezpośrednio ministrowi niem w parlamencie ministra w kwestiach dotyczą- obrony. Zgodnie z nadrzędną zasadą prymatu polity- cych polityki obronnej i wojskowej oraz budżetu. ki państwa, generalny inspektor jest podporządkowa- Wsparcie ministra w wypełnianiu przez niego funkcji ny jednemu z sekretarzy stanu w federalnym Mini- szefa resortu oraz w sprawowaniu zwierzchnictwa nad sterstwie Obrony. Jemu zaś podlegają bezpośrednio: siłami zbrojnymi w czasie pokoju zapewnia ponadto – trzy departamenty: Planowania, Dowodzenia Si- dwóch sekretarzy stanu, wyznaczanych przez Rząd łami Zbrojnymi oraz Strategii i Operacji; Federalny19. – siły zbrojne i wojskowe obszary organizacyjne; Minister obrony ma władzę wydawania rozkazów – Dowództwo Operacyjne Bundeswehry w Pocz- i dowodzenia siłami zbrojnymi w czasie pokoju. damie. Jednakże z chwilą ogłoszenia stanu wojny dowo- Zakres kompetencyjnej odpowiedzialności general- dzenie siłami zbrojnymi przechodzi bezpośrednio nego inspektora Bundeswehry określają zapisy zana kanclerza federalnego. Minister jest najwyż- warte w wewnętrznych rozporządzeniach ministra szym przełożonym wszystkich żołnierzy, pracowni- obrony, nazywanych rozporządzeniami drezdeńskimi ków cywilnych oraz urzędników państwowych (niem. Dresdner Erlass), które opublikowano w 2005 w resorcie obrony. i 2012 roku. W ujęciu kompleksowym odpowiada on Władza wydawania rozkazów i dowodzenia siłami za wypracowanie i realizację ogólnej koncepcji roz- zbrojnymi należy zatem do odpowiednich federal- woju sił zbrojnych oraz za ogólną koncepcję obrony, nych organów cywilnych – kanclerza i ministra obro- w tym za planowanie i rozwijanie zdolności oraz do- ny, co jest historyczną implikacją uregulowań praw- wodzenie i kierowanie (w szczególności przy pomocy nych wynikających z międzynarodowego statusu po- Dowództwa Operacji Bundeswehry) siłami zbrojnymi wojennych Niemiec oraz politycznych zasad w kraju i poza jego granicami (tzw. planowanie, przy- tworzenia niemieckich sił zbrojnych20. gotowanie i kierowanie użyciem sił). Federalnego ministra obrony wspiera Minister- Jednym z elementów reformy struktur kierowania stwo Obrony (niem. Bundesministerium der Verte- i dowodzenia Bundeswehry było wyłączenie poszcze- idigung), które jako urząd – najwyższy organ fede- gólnych dowództw (inspektoratów) rodzajów sił ralny – nie jest częścią składową sił zbrojnych. Po- zbrojnych z federalnego Ministerstwa Obrony i ich dobnie jak w innych państwach europejskich, jest strukturalne podporządkowanie urzędowi generalne- ono wyposażone w typowe właściwości admini- go inspektora Bundeswehry. Działanie takie – w oce- stracyjne. nie ustawodawcy niemieckiego – miało między inny- Minister obrony kieruje także trzema instytucjami mi wzmocnić parlamentarną kontrolę nad inspektora- cywilnymi: Federalnym Biurem Personalnym Bun- tami. W wyniku wejścia w życie tych rozwiązań deswehry w Kolonii, Federalnym Biurem ds. Infra- zwiększono również kompetencje generalnego in- struktury, Ochrony Środowiska i Służb z siedzibą spektora, a jego ranga podniesiona do rangi dowódcy w Bonn oraz Federalnym Biurem Uzbrojenia, Infor- sił zbrojnych zapewniła mu prawo wydawania rozka- matyki, Technologii i Utylizacji z siedzibą w Ko- zów dowódcom rodzajów sił zbrojnych22. Jednakże

18 Ministerstwo Obrony składa się z dyrektoriatów: polityki obronnej, finansowego, prawnego, kadrowego, uzbrojenia i technologii informatycznych oraz infrastruktury. 19 B. Grenich, T. Nojmiler: Notatka informacyjna…, op.cit., s. 1. 20 M. Mróz: Struktura dowodzenia…, op.cit., s. 2. 21 W ramach swojej odpowiedzialności generalny inspektor Bundeswehry jest wspierany przez wszystkie wydziały Ministerstwa Obrony, z czego jednak nie wynikają dla niego dodatkowe kompetencje ani uprawnienia decyzyjne. 22 J. Gotkowska: Reforma Bundeswehry – po co RFN profesjonalna armia? Por. http://www.osw.waw.pl /pl/publikacje/analizy/2011-05-25/ reforma-bundeswehry-po-co-rfn-profesjonalna-armia/. [20.10.2015]

144 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 WSPÓŁCZESNE ARMIE

utracił on stricte dowódcze uprawnienia w stosunku cywilnych [w naszym kraju są to w zasadniczej mie- do żołnierzy armii niemieckiej, poza kadrą dowód- rze konstytucyjne organy państwa, głównie Sejm RP, czą, czyli przestał być bezpośrednim przełożonym prezydent i rząd (niem. Bundestag, kanclerz federal- żołnierzy23 – rolę tę przejęli inspektorzy i dowódcy ny, federalny minister obrony)], od sfery „dowodze- poszczególnych rodzajów sił zbrojnych lub sił, któ- nia”, która pozostaje w zasadzie w gestii organów rym przyznano odrębny status. Generalny inspektor wojskowych, kierowanych, nadzorowanych i koordy- Bundeswehry pozostał jednak bezpośrednim przeło- nowanych przez konstytucyjne cywilne organy wy- żonym dyscyplinarnym wszystkich żołnierzy i pra- konawcze. cowników służących lub pracujących w wymienio- Podsumowując, należy stwierdzić, że w Republice nych już, podległych mu, trzech departamentach fe- Federalnej Niemiec system kierowania jest oparty deralnego Ministerstwa Obrony, siłach zbrojnych zasadniczo na prerogatywach kanclerza federalnego wraz z instytucjami wspomagającymi oraz w Do- i ministra obrony. Największą władzę wojskową ma wództwie Operacyjnym Bundeswehry – w rozumie- właśnie organ cywilny – minister obrony, zastępowa- niu § 1 zarządzenia w sprawie przełożeństwa (niem. ny w tej funkcji w razie stanu wojny przez kanclerza NIEMCY Vorgesetztenverordnung – VorgV24). federalnego i wspierany przez wojskowego doradcę, NADAL UWAŻAJĄ Inspektorzy wojsk lądowych, sił powietrznych jakim jest generalny inspektor Bundeswehry27. Jed- KONWENCJONALNY i morskich oraz Bazy Sił Zbrojnych i Dowództwa Sił nakże nie jest ustawowo określone, jakie jest kolejne ATAK ZBROJNY Medycznych dowodzą swoimi rodzajami sił zbroj- ogniwo w łańcuchu kierowania i dowodzenia28. Je- NA SWOJE nych i wojskowymi obszarami funkcjonalnymi poza dynie z wewnętrznego zarządzenia ministra obrony TERYTORIUM Ministerstwem Obrony. Są bezpośrednimi przełożo- wynika, że za takie należy uznać generalnego in- ZA MAŁO nymi wszystkich żołnierzy w podległej strukturze spektora Bundeswehry. Jednakże funkcjonowanie je- 25 PRAWDOPODOBNY organizacyjnej . Odpowiadają, podobnie jak inspek- go urzędu nie pozbawiło inspektorów rodzajów sił I SKUPIAJĄ SIĘ torzy rodzajów sił zbrojnych w Wojsku Polskim zbrojnych uprawnień stricte dowódczych wobec NA ANALIZIE wchodzący w skład struktury Dowództwa General- podległych sobie wojsk, inaczej niż w systemie kie- nego Rodzajów Sił Zbrojnych, za przygotowanie rowania i dowodzenia Siłami Zbrojnymi RP, wpro- ZAGROŻEŃ podległych im sił (oraz sił wsparcia i medycznych) wadzonym w 2014 roku. W Republice Federalnej ASYMETRYCZNYCH do ewentualnego użycia w ramach operacji zbrojnej Niemiec poszczególne inspektoraty, na skutek zapo- w kraju bądź poza jego granicami. Pełnią więc po- czątkowanej w 2012 roku reformy, zostały co praw- dobną jak występująca w polskiej armii funkcję for- da wyłączone z bezpośredniej podległości ministro- ce provider (osoba pomagająca swoim podopiecz- wi obrony i strukturalnie włączone do urzędu gene- nym rozwijać umiejętności) z wykorzystaniem moż- ralnego inspektora Bundeswehry, co nie zmieniło, liwości współpracy z force enabler (dostarczyciel) jak wskazano, faktu utrzymania przez nich upraw- niemieckiej armii, jakim jest druga co do liczebności nień dowódczych przy określaniu zakresu ich obo- w wojskach RFN struktura organizacyjna, to jest Ba- wiązków związanych z przygotowaniem (głównie za Sił Zbrojnych26. szkolenie) wojsk, a zatem pełnienie funkcji force provider w niemieckiej armii. REFLEKSJE Większe są przy tym uprawnienia generalnego in- Biorąc pod uwagę zasadnicze dla polskiej reformy spektora Sił Zbrojnych Republiki Federalnej Nie- systemu kierowania i dowodzenia rozróżnienie „pla- miec w dowodzeniu operacyjnym wojskami, których nowania”, „dowodzenia bieżącego” i „dowodzenia to kompetencji nie ma nasz dowódca generalny ro- operacyjnego”, można zauważyć, że wprowadzony dzajów sił zbrojnych. w 2014 roku w Siłach Zbrojnych RP zmodyfikowany Wart uwagi jest fakt rozłożenia reformy Bunde- system wskazuje na występowanie podobieństw swehry na kilka lat ze wskazaniem kolejnych jej eta- strukturalnych do – również reformowanego w ostat- pów, realizowanych w konkretnych terminach w po- nich latach – systemu w armii Republiki Federalnej równaniu z polską praktyką zapoczątkowania jej for- Niemiec w części dotyczącej podziału kompetencji. malnie w 2011 roku postanowieniem prezydenta Podstawowe dla obu struktur jest rozróżnienie sfery Rzeczypospolitej Polskiej i zakończenia z dniem „kierowania” armią, co stanowi domenę organów 1 stycznia 2014 roku wejściem w życie29. n

23 Nowa struktura Bundeswehry. Por. http://www.altair.com.pl/news/view?news_id=8716/. 24 www.uni-protokolle/Lexicon/Vorgesetztenverordnung.html/. [20.10.2015]. Vorgesetztenverordnung nie odnosi się do pracowników wojska. 25 http://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2011-05-25/reforma-bundeswehry-po-co-rfn-profesjonalna armia/. [30.09.2015] 26 Około 40 tys. żołnierzy na ogólną liczebność Bundeswehry ponad 176 tys. 27 M. Mróz: Struktura dowodzenia…, op.cit., s. 7. 28 http://www.natolin.edu.pl/pdf/nowa_europa/NE12_reforma_bundeswehry.pdf/. [28.09.2015] 29 Postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 8 listopada 2011 r. w sprawie określenia głównych kierunków rozwoju Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej oraz ich przygotowań do obrony państwa na lata 2013–2022. „Monitor Polski” 2011, nr 103, poz. 1030.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 145 Dear Readers,

The topic of this issue is delaying action, which, according to the regulations of land forces operations, is one of the three main types of tactical operations (next to defense and attack). Delaying actions are hard to organize and execute, since they include elements of both defense and attack, combined with giving up ter- ritory to the enemy. Therefore, maneuver, fire, as well as defense on respective lines of delay, are the key points of this type of military action. The person responsible for organizing the battle, that is the battalion and company commander, in order to effectively fight the enemy’s attack, has to know the time of executing the delaying action. The area or direction of the action is also important. The authors of articles on the sub- ject describe ways of executing delaying actions by a company and a platoon, as well as the possibility of supporting the battle with a battery or a platoon of mortars. The article on the functioning of battalion logistics support during combat operations presents elements organized by the logistics company and the rules governing their deployment in attack and defense, as well as the ways they can fulfill the needs of fighting subdivisions. The more and more widely used unmanned aerial, naval or land combat systems must comply with international or national regulations requiring safe operation in common space with manned platforms. One of the articles discusses documents on the common use of airspace, seas and oceans. Another material con- nected with this issue is the article describing the unmanned combat system Protector and including the classification of unmanned units used in naval and other types of forces in many countries. There is an interesting article devoted to the development of hydroacoustic systems intended for counter- ing submarines, as well as the latest trends in combating sea threats. In order to raise the interest of professional soldiers in our bimonthly, we are organizing a competition en- titled “Tactical Dilemmas”. The Readers are going to be given certain tactical situations together with an as- sumption, and asked to solve them and justify the decision they have made. This way, we want to expand their tactical imagination, which will surely be useful during field trainings and exercises. I am sure that you will find other articles, which have not been mentioned here, equally interesting, and the reflections on the materials will help you enrich your knowledge. I wish you a pleasant reading.

WARUNKI ZAMIESZCZANIA PRAC Materiały (w wersji elektronicznej) do „Przeglądu Sił Zbrojnych” prosimy przesyłać na adres: Wojskowy Instytut Wydawniczy, Aleje Jerozo- limskie 97, 00-909 Warszawa lub e-mail: [email protected]. Opracowanie musi być podpisane imieniem i nazwiskiem z podaniem stopnia wojskowego i tytułu naukowego. Należy również podać numery: PESEL oraz konta bankowego, a także dokładny adres służbowy, prywat- ny i urzędu skarbowego oraz numer telefonu. Ponadto należy dołączyć zdjęcie z aktualnym stopniem wojskowym. W przypadku braku wymaganych danych nie będziemy mogli opublikować danego materiału. Instytut przyjmuje materiały opracowane w formie artykułów. Ry- sunki i szkice należy przygotować zgodnie z wymaganiami poligrafii (najlepiej w programie Ilustrator lub Corel), zdjęcia w formacie tiff lub jpeg – rozdzielczość 300 dpi. Należy podać źródła, z których autor korzystał przy opracowywaniu materiału. Niezamówionych artykułów Instytut nie zwraca. Zastrzega sobie przy tym prawo do dokonywania poprawek stylistycznych oraz skracania i uzupełniania artykułów bez naruszania myśli autora. Autorzy opublikowanych prac otrzymają honoraria według obowiązujących stawek.

146 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 200stron fotografii lotniczych zespołów akrobacyjnych z całego świata

Obejrzyj fragment albumu

Jedyny taki album w Polsce zamów u nas  [email protected] tel.: (48) 261 845 365,PRZEGLĄD (48) SIŁ ZBROJNYCH 261 nr 1840 / 2016 147400 2016 | PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCHNUMER 1 | STYCZEŃ–LUTY PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH

PRENU- MERATA ROCZNA: 6 WYDAŃ W CENIE 5

ZAMÓW PRENUMERATĘ NA 2016 ROK

e-mailem: [email protected] listownie: Wojskowy Instytut Wydawniczy, 00-909 Warszawa, Aleje Jerozolimskie 97 telefonicznie: +48 261 840 400

Warunkiem rozpoczęcia wysyłki jest wpłata 50 zł do 15 stycznia 2016 roku na konto: 23 1130 1017 0020 1217 3820 0002 148 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2016 NUMER 1 | STYCZEŃ–LUTY 2016 | PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH