Jaarboek 2017 Jaarboek Rijswijk Vereniging Historische Jaarboek 2017 HVR Historische Vereniging Rijswijk HVR Jaarboek 2017 Historische Vereniging Rijswijk Historische Vereniging Rijswijk Jaarboek 2017 Jaarboek Historische Vereniging Rijswijk ISSN 1382-6700 Oplage: 600 Dit Jaarboek is een uitgave van de Historische Vereniging Rijswijk [email protected] Van Vredenburchweg 3 2282 SC Rijswijk tevens het contactadres van de redactie l Redactie: Frans Holtkamp Rob de Mooy Ruud Poortier, tevens eindredacteur Marty Thieleman Joke van Wijk van Brievingh-Hesselink HVR-Jaarboek 2017 l2l Vormgeving: Paul de Boer Druk: Scholma Print & Media, Bedum De redactie probeert rechthebbenden bij de illustraties te vermelden. Bij omissie en aanvulling ontvangt zij graag een reactie. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd, opgeslagen, openbaar gemaakt enz. zonder voorafgaande toestemming van de uitgever. Historische Vereniging Rijswijk Jaarboek 2017 HVR-Jaarboek 2017 l l3l Voormalig stadhuis, toekomstig huis van de stad? l 4 l HVR-Jaarboek 2016 l Inhoud 7 Ruud Poortier Voorwoord 8 Nico de Weijer Postdienstverlening ‘ten huize van een vertrouwd winkelier’ 24 Wim Dammers Firma Boone, bijna 90 jaar kwaliteit in groente en fruit 30 Wim Dammers Loodgietersbedrijf J. Bode, ruim 50 jaar een Rijswijks familiebedrijf 36 Jaap Nieuwmans Mijn Rijswijkse oorlogservaringen (slot) 48 Ruud Poortier Katern 750 jaar kerken in Rijswijk 50 Ronald van der Spiegel Jan de Ridder, persoon van Rijswijk 62 Ruud Poortier Beeldenstorm ging Rijswijk grotendeels voorbij 66 Ruud Poortier Een Statenbijbel uit 1643 in de Oude Kerk 68 Willem van der Ende Roomsen en jansenisten 82 Frans Holtkamp Dertien jaar Sint-Jozefgezellen in Rijswijk HVR-Jaarboek 2017 100 Ruud Poortier Kerken in Rijswijk na 1945 113 Ruud Poortier Publicaties over de Rijswijkse kerken 116 Ruud Poortier In Memoriam Ko Kleisen l 118 Ruud Poortier In Memoriam Jaap van Ede Inhoud 120 Marty Thieleman Rijswijk als epicentrum van (inter)nationaal volleybal 142 Willem van der Ende Honderd jaar geleden, 1917 l5l 154 Bart Tent Het werkplan voor het graven van het Meer van Te Werve 160 Frans Holtkamp Tien pioniersjaren op Huis te Lande 178 Arjan Kwakernaak Het verdwenen (?) borstbeeld van Buziau 184 Hans Koot Archeologische kroniek van Rijswijk over 2016 194 Wim Dammers Jaaroverzicht HVR 2016 200 Wilberd Gijzel Gemeente Rijswijk in 2016 218 Redactie Register van personen l 6 l HVR-Jaarboek 2017 l Voorwoord Wie vorig jaar niet bij de uitreiking van het Jaarboek was, heeft wat gemist. Het themakatern was immers: familiebedrijven in Oud-Rijswijk en vier van de vijf ondernemers hadden lekkernijen meegebracht om dit te vieren. Kaas, nootjes, worst en truffels gaven allure aan wat we al jaren in Rijswijk kunnen. Alleen de firma Krul kon ons geen trappen aanbieden. En zie: het thema ijlt na: dit jaar kunnen we nog artikelen over de groente- en fruitzaak van Boone en over het loodgietersbedrijf Bode aanbieden. Beide begrippen in Rijswijk die in het vorige Jaarboek niet misstaan zouden hebben. Hadden we bij de traktaties misschien nog een appel erbij gekregen. Dit jaar staat een geheel ander onderwerp centraal: de viering dat er 750 jaar kerk in Rijswijk is. Over de kerken is al veel geschreven, maar toch vonden we nog onderwerpen die tot nu toe onderbelicht waren. Een middeleeuwse pastoor, de beeldenstorm (niet dus), het bestaan van twéé roomse kerken in de achttiende eeuw, het gezellenleven in de Bonifatiuskerk en ten slotte de bouw en sloop van naoorlogse kerkgebouwen. Wie nog meer over de kerken wil lezen, kan daarvoor de uitgebreide literatuurlijst raadplegen. En ook nu weten we, dat er HVR-Jaarboek 2017 ons voor volgend jaar nog een vervolgartikel is beloofd. Ik zeg het vaker: de geschiedenis van Rijswijk lijkt onuitputtelijk. Graag noem ik de naam van de vaste auteur van de laatste jaren: Jaap Nieuwmans. Inmiddels ruim 95 jaar oud besluit hij zijn memoires over zijn jonge jaren en over zijn oorlogservaringen. Wat goed dat hij zoveel heeft bewaard, wat goed dat hij het heeft vastgelegd voor het nageslacht en met ons deelt. Hij beschrijft een wereld die voorbij is en l Voorwoord waaraan steeds minder mensen herinneringen hebben. Een vorm van geschreven ‘verteld verleden’ waarvan we in Rijswijk de laatste jaren zo onder de indruk zijn. En nog steeds schuift Jaap aan in het Historisch Centrum om zijn kennis door te geven. Er staat weer een keur aan onderwerpen in het jaarboek. Samen met alle andere bijdragen vormen ze een ongebroken lijn van de Rijswijkse historie. Eens, ééns zal in een veeldelig l7l meesterwerk de Hele Geschiedenis van Rijswijk kunnen worden beschreven… Dit jaarboek biedt daarvoor weer verschillende bouwstenen. En de eerste stenen voor de volgende uitgave liggen al klaar, want we hebben opnieuw enkele bijdragen moeten doorschuiven om geen ruzie met onze penningmeester te krijgen. Ik wens u veel leesplezier en ik wens onze adverteerders toe dat zij uw plezier in een zich uitbreidende klantenkring mogen ervaren. Ruud Poortier eindredacteur l 8 l HVR Jaarboek 2017 l Postdienstverlening ‘ten huize van een vertrouwd winkelier’ hun huidigezaakdienadesluitingvanhetPostagentschapgeheelwerd gemoderniseerd Rien enMirjamLancéediegedurende10jaarhetpostagentschaphebben gerund,nuin Postdienstverlening ‘ten huize van een vertrouwd winkelier’ HVR Jaarboek 2017 De geschiedenis van het (stads-)postagentschap ’t Hoen in de Herenstraat te Rijswijk Nico de Weijer l Postdienstverlening ‘ten huize van een vertrouwd winkelier’ Postdienstverlening ‘ten huize van een vertrouwd 1. Inleiding et dit artikel wil ik u kennis laten maken met het eerste postagent- schap dat in Rijswijk op 2 augustus 1971 werd geopend in het sigarenmagazijn van de familie ’t Hoen. Zoals de PTT het bij de in- troductieM van het bij allereerste postagentschap in Nederland (1926) zo mooi noemde: het geven van postdienstverlening ‘ten huize van een vertrouwd winkelier´. En vertrouwde winkeliers zijn de families ’t Hoen en Lancée-‘t Hoen zeer zeker. Al drie generaties zijn zij actieve en prettige winkeliers aan het einde van de Herenstraat. Een winkel waar mensen graag komen. Dat was toen ook voor de PTT de reden om daar een postagentschap te stichten. l9l Bekendmaking door de De uitnodiging van de winkelier in zijn PTT van de opening geheel gemoderniseerde sigarenzaak én postagentschap Het dagtekeningsstempel van het postagentschap, voor onder andere het stempelen van documenten, formulieren en aangetekende brieven In de tijd van het ontstaan van het postagentschap ‘t Hoen en later van Lancée-‘t Hoen, wilde de PTT zoveel mogelijk dienstverleningspunten creëren om zo dicht mogelijk bij de klant te zijn. Veel dienstverleningspunten maar wel zo goedkoop mogelijk. Om dat PTT-beleid te verklaren, is het goed te kijken naar de ont- staansgeschiedenis van postagentschappen. 2. Het ontstaan van Postagentschappen In de hele geschiedenis van de posterijen is te zien dat men steeds op zoek was naar een zo goedkoop mogelijk dienstverlening. De grootste kostenposten voor de PTT waren immers de eigen vestiging, het postkantoor en uiteraard de hoge kosten van het vaste personeel. Tot 1870 vond er een grote uitbreiding van het dienstverleningspakket plaats door de bouw van een heel netwerk van kantoren (dicht bij de klant) en de ont- wikkeling van verbindingen om de post snel en efficiënt te vervoeren. Op dat moment kende men onder andere hoofd-, hulp- en bijpostkantoren. Het verschil tussen de kantoren was dat per kantoor meer of minder soorten dien- sten mochten worden verleend. Op het hoofdpostkantoor werden uiteraard alle diensten verleend. Alle kantoren hadden duur eigen PTT-personeel. In 1873 was al eerder een heel eenvoudig nieuw kantoor geïntroduceerd dat de naam ‘Rijksdepot´ kreeg. De verleende diensten waren heel eenvoudig en beston- den uit onder andere de verkoop van frankeerzegels, briefkaarten enzovoort. Geheel nieuw bij dit kantoor was dat de beheerder een particulier was, dus geen postambtenaar. In een aantal opzichten, begint dit depot te lijken op het latere postagentschap. In het tweede deel van de jaren Postdienstverlening ‘ten huize van een vertrouwd winkelier’ Postdienstverlening ‘ten huize van een vertrouwd l twintig van de vorige eeuw (de cri- sisjaren) werden veel postkantoren op basis van een meting van de drukte op het postkantoor opnieuw ingedeeld. De gemeten kantoor- drukte (aantal handelingen) was maatgevend voor de status van het HVR Jaarboek 2017 kantoor. Ook werd aan de genoem- l10l de soorten postinrichtingen een nieuw soort kantoor toegevoegd. Dat was het ‘postagentschap’. Het eerste werd in 1926 in Tilburg gevestigd. Van dit postagentschap was de be- heerder niet in dienst van de PTT. Hij kreeg voor het verrichten van zijn diensten aan het publiek geen salaris maar stukloon voor elke verrichte handeling. Per handeling was dat toen 2 cent. Het postagent- schap was niet gevestigd in een PTT-kantoor maar ‘ten huize van een vertrouwd winkelier’. Het eerste postagentschap 1926 te Tilburg Het publiek was bijzonder tevreden, omdat deze postagentschappen op plaatsen waren gevestigd waar voordien helemaal geen postkantoor aanwezig was. Het succes werd compleet toen het aantal aan te bieden diensten werden uitgebreid. 3. Het eerste Rijswijkse postagentschap (van 2 augustus 1971 tot 12 januari 1998) Hieronder is de officiële PTT-aankondiging afgebeeld van het nieuwe postagent- HVR Jaarboek 2017 schap in het sigarenmagazijn van de firma A.W.J. ’t Hoen aan de Herenstraat 84 te Rijswijk