Teksty I Text: Jacek Antczak Zdjęcia | Photos: Armand Urbaniak

Wrocław – Oslo, 2014 Wstęp | Introduction

Miasta stale się rozwijają, odpowiadając na zmieniające się zapo- Cities continue to develop, responding to the changing needs of trzebowania mieszkańców. O rozwoju miasta świadczą nie tylko their inhabitants. This is manifested not only in large investments duże inwestycje, ale również niewielkie zmiany. Te mikrozmiany but also in small changes. These microchanges do not require the nie wymagają zaangażowania wielkich środków finansowych, commitment of huge financial resources, but they have a direct ale bezpośrednio wpływają na życie mieszkańców, stąd też waż- impact on residents’ lives, thus the involvement of local commu- nym elementem ich wprowadzania jest zaangażowanie społecz- nities constitutes an important element of their implementation. ności lokalnych. What are the changes that we need and expect in our cities Jakich zmian potrzebujemy i oczekujemy w naszych miastach today and in the future? Who should initiate and who should dzisiaj i jutro? Kto powinien je inicjować, kto realizować? implement them? Te pytania są punktem wyjścia projektu DiverCITY prowadzo- These questions constitute the starting point of the DiverCITY nego we współpracy polsko-norweskiej, rozwijanej od wielu lat project carried out as part of Polish-Norwegian cooperation, de- dzięki realizacji projektów finansowanych z Norweskiego Me- veloped over the years through the implementation of projects chanizmu Finansowego oraz Mechanizmu Finansowego EOG. financed from the Norwegian Financial Mechanism and the Euro- Mieszkańcy powinni być postrzegani jako obywatele zaangażo- pean Economic Area Financial Mechanism. wani w proces współrządzenia, biorący współodpowiedzialność Inhabitants should be perceived as citizens involved in the process za swoje miasto i przestrzeń publiczną. of joint governance, co-responsible for their city and public space. Przykłady takich przestrzeni w różnej skali – parków, osiedlo- The examples of such space on various scales – parks, green wych terenów zielonych, placów zabaw, ale też różnych obiek- areas in residential districts, playgrounds, but also different archi- tów architektonicznych, takich jak opera czy dom jednorodzin- tectural structures, such as an opera house, or a detached house ny – pokazuje niniejsza wystawa na przykładzie dwóch miast: – are shown in this exhibition using the example of two cities: Oslo i Wrocławia. Oslo and Wrocław. Oslo to miasto, gdzie wielokulturowość jest codziennością Oslo is a city where multiculturalism is part of everyday life – co czwarty mieszkaniec stolicy Norwegii to imigrant. Tygiel – one in four residents of the Norwegian capital is an immigrant. narodowości, etniczny i językowy, charakteryzuje różnorodną This melting pot of nationalities, ethnic origins and languages i tolerancyjną społeczność miasta. Oslo to także jedno z ośmiu is characteristic of that city’s diverse and tolerant community. najbardziej ekologicznych miast w Europie. Oslo is also one of the eight most ecological cities in Europe. Wrocław to miasto o wielowiekowej tradycji wielokulturowości, Wrocław is a city with a tradition of multiculturalism spanning w której odciskały się wpływy różnych narodów i kultur. Wro- many centuries, influenced by different nations and cultures. cław to miasto, które wciąż budujemy. Chcemy by było miastem Wrocław is a city we are still building. We want it to have class, z klasą, wyróżniającym się oryginalną i pozytywną tożsamością, to stand out thanks to its original and positive identity and high wysoką jakością wielkomiejskiego życia, zapewniającym możli- quality of big-city life, ensuring opportunities for meetings wość spotkań oraz wymiany idei, dóbr i usług. and the exchange of ideas, goods and services.

Grażyna Adamczyk-Arns, Magdalena Paryna

3 Teatr Muzyczny Capitol Capitol Musical Theater

Kinoteatr Capitol, zbudowany w 1929 roku w stylu ekspresjonistycznym, przed wojną był jedną z najbardziej luksusowych The Capitol Cinema-Theater built in 1929 in the expressionist style. Before the war, the building was one of the most luxuri- scen w Niemczech. Częściowo zniszczony w czasie wojny, po remoncie w powojennym Wrocławiu stał się najpierw siedzibą ous stages in Germany. Partially destroyed during the war, following renovation in post-war Wrocław, the building became „Kinoteatru Śląsk”, potem Operetki, a po przywróceniu historycznej nazwy Teatrem Capitol. Rozbudowany według projektu the residence of the Silesia Cinema-Theater, and then the Operetta, and after restoring its original name – the Capitol Theater. firmy KKM Kozień Architekci w latach 2010–2013, kompleks teatralny o kubaturze 102 476 3m odzyskał przedwojenną świet- Extended according to the design by KKM Kozień Architekci in 2010–2013, the theater complex with a cubature of 102 476 m3, ność, nowy frontalny budynek nawiązujący do estetyki z początku XX wieku i znakomitą współczesną architektoniczną formę. the building recovered its pre war splendor, a new front building embracing the early 20th-century esthetic and contemporary Koszt budowy nowego budynku, połączony z modernizacją starego, wyniósł 145 mln zł. architectural form. The cost of erecting the new building combined with the modernization of the old one was PLN 145 million.

„Arkaaaady Capiitooool” – śpiewa we wrocławskich tramwajach niem historycznych założeń wnętrza poprawią wcześniejsze, “Arkaaaady Capiitoool” are the lyrics sung by one of the ac- would be replaced by spatial lounges for the stars. Designed in jedna z aktorek Teatru Capitol. Co kilka minut, przez cały dzień. dramatyczne warunki pracy aktorów i muzyków. Pozostanie tors of the Capitol Theater in one of the city trams. Every cou- consideration of their historical assumptions, the interiors will Taka śpiewająca zapowiedź przystanku przy ulicy Piłsudskiego tylko sentyment do dawnych teatralnych pokoików, pamięta- ple of minutes, all day long. This happy stop announcement improve the previous, dramatic conditions for the actors and jest bardzo uzasadniona. Bo od niespełna roku Wrocław chwali jących nieskończenie wiele emocji, wzruszeń i przeżyć, jakich in Piłsudskiego Street was right on the spot, since for less than musicians. What will remain will be the sentiment to old theater się jednym z najpiękniejszych i najnowocześniejszych obiektów doznawało przez 80 lat kilka pokoleń widzów, ściągających tu a year, Wrocław has been flaunting one of the most beautiful rooms, commemorating an indefinite spectrum of emotions scenicznych w Europie, który jest na dodatek najbardziej rozśpie- wpierw z całych wschodnich Niemiec, a potem z całej zachod- and the most modern facilities in Europe, which is additionally and feelings experienced by the spectators for 80 years, initially wanym miejscem na Dolnym Śląsku. niej Polski na rewie, operetki i musicale. one of the most musical places in Lower Silesia. arriving here from all over eastern Germany, and then from all Rozbudowany i zmodernizowany Teatr Capitol łączy kulturalną Rok 1929. W centrum Breslau przy Gartenstrasse (dziś Pił- The extended and modernized Capitol Theater combines the over western Poland to see the revues, operettas and musicals. i kulturową historię miasta z technologiami XXI wieku, świetną sudskiego), nieopodal jednego z najpiękniejszych dworców cultural and historical side of the city with 21st century technolo- It is the year 1929. The Cinema-theater Capitol is built in the ekspresjonistyczną architekturę z początku minionego stulecia w Europie, powstaje „Kinoteatr Capitol”. Z pięciopiętrową fasa- gies, stunning expressionist architecture from the beginning center of Breslau, in Gartenstrasse (Piłsudskiego Street now), z artystycznymi wizjami współczesnych projektantów – podob- dą, luksusowymi wnętrzami, 1200-osobową widownią i aranża- of the last century with the artistic visions of contemporary with its five-storey façade, luxury interiors, 1200-person seating nie jak na scenie Capitolu piosenki z filmów o Bondzie przepla- cją wnętrz mieniącą się złotem i czerwienią. Jest chwałą Breslau. designers – just as in the stage of Capitol, James Bond movie and splurging red and gold décor. It is the pride of Breslau, both tają się z muzycznymi interpretacjami literackiego arcydzieła, Artystycznie i architektonicznie. themes mingle with the musical interpretations of the literary artistically and architecturally. czyli „Mistrza i Małgorzaty” Bułhakowa. Czerwiec 2014. Grand Prix Pięknego Wrocławia otrzymuje kra- masterpiece, that is Bulgakov’s The Master and Margarita. It is the June of 2014. The Grand Prix of the Beautiful Wrocław Rok 2007. W przeddzień wyburzania części obiektu dyrektor Kon- kowska pracownia KKM Kozień Architekci za przebudowę Capi- It is the year 2007. On the eve of demolishing a part of the fa- competition goes to the Kraków-based KKM Kozień Architekci rad Imiela oprowadza mnie po zakamarkach Capitolu, które za tolu. – Spełniło się marzenie moje i moich poprzedników – mówi cility, director Konrad Imiela showed me around the corners of architecture office for their Capitol reconstruction design. chwilę bezpowrotnie odejdą w przeszłość. Już nie będzie toa- Imiela, zapewniając, że tak piękne i funkcjonalne miejsce inspiru- the Capitol, which would be gone forever in a while. No more “A dream of mine and my predecessors has come true,” says Imiela,

WROCŁAW — leto-łazienki przy scenie, pamiętającej pierwszy we Wrocławiu je artystów, by tworzyć sztukę najwyższych lotów. would there be a bathroom-toilet next to the stage, remember- asserting that such a beautiful and functional spot inspires artists topless aktorki podczas spektaklu, a pan Tadeusz już nie będzie Budynek od wejścia znów jest pięciopiętrowy, a wrocławia- ing Wrocław’s first topless act during a theater performance, to create the finest art. osobiście pilnował, by kurtyna poszła w górę (a jak nie, to sam nie znów, jak 87 lat temu, są dumni z teatru, i coraz częściej and Tadeusz would no longer make sure the curtain went up From the side of the entrance, the building restored its five-sto- złapie za wajchę). Malutką scenę i jeszcze mniejszy orchestrion, wysiadają na śpiewającym przystanku i przychodzą do Capi- (if not, grabbing the handle himself). The tiny stage and the even rey façade, and, just like 87 years ago, the city residents are proud BUDYNEK UŻYTECZNOŚCI PUBLICZNEJ w którym muzycy siedzieli sobie na głowach, zastąpi ogromna, tolu. Nie tylko na przedstawienia, ale by zwiedzić cały obiekt smaller orchestra pit, in which the musicians were crammed one of their theater. More and more often, they get off on the singing obrotowa scena, z podestami, zapadniami i innymi bajerami, albo posiedzieć z książką na dziedzińcu/foyer, zwanym przez next to another, would be replaced by giant, rotating stage with stop and visit the Capitol. Not only to see the performances, but które uwielbia publiczność. Feerii barw oświetlenia i nagło- gospodarzy tego miejsca „Podwórkiem”, lub na „Zielonym pedestals, trapdoor and other fancy equipment loved by the also to visit the building itself or just to sit with a book in the śnienia pilnować będą komputery. Tak samo jak intymne loże Tarasie”, który zamyka największa we Wrocławiu 240 metrowa audience. The light and sound spectacle will be operated by yard/foyer, referred to as the ‘Yard’ or the ‘Green Terrace’ by the za widownią, do których zakochane pary zamawiały szampana ściana żywych roślin. Zresztą na „Mistrza i Małgorzatę” i tak nie computers. The same happened to the boxes behind the main hosts; the yard is enclosed by the city’s biggest, 240-meter wall i niekoniecznie oglądały spektakle, zastąpione zostaną kabina- można się dostać, bilety wyprzedane są z kilkumiesięcznym seats, to which couples in love ordered champagne and not nec- of live plants. After all, tickets to ‘The Master and Margarita’ are mi dla tłumaczy, a obskurne pseudo-garderoby przestronnymi wyprzedzeniem. essarily watching the show, and which would now be replaced sold out for a couple of months ahead. PUBLIC BUILDING pomieszczeniami dla gwiazd. Zaprojektowane z poszanowa- by interpreters’ booths, and the shabby pseudo-changing rooms WROCŁAW — WROCŁAW

4 5 6 7 Opera i Balet w Oslo Oslo Opera and Ballet

Budynek Opery zlokalizowany jest w centrum Oslo, w dzielnicy Bjørvika. Obiekt o powierzchni 38 000 m2, z salą na 1350 The Opera House is situated in the Oslo city centre, in the Bjørvika district. The building with a floor space of 38,000 square miejsc na parterze i 400 na pierwszej kondygnacji, zaprojektowała pracownia Snøhetta. Budynek jest nowatorski i energo- metres and a concert hall with 1,350 seats in the stalls and 400 seats in the circle was designed by Snøhetta. The building oszczędny – same tylko ogniwa słoneczne wbudowane w szklaną fasadę obiektu na powierzchni 300 m2 stanowią najwięk- is innovative and energy-efficient: solar panels built in the glass facade of the building on the area of 300 square metres form szy panel słoneczny w Norwegii. Koszt inwestycji wyniósł około 4 miliardów euro. W 2009 roku gmach Opery uhonorowano the biggest solar panel in Norway. The cost of the investment amounted to approx. EUR 4 billion. In 2009 the Opera House was nagrodą Miesa van der Rohe, przyznawaną przez Komisję Europejską, Parlament Europejski i Fundację imienia Miesa van awarded the Miesa van der Rohe Prize that is granted by the European Commission, the European Parliament and the Miesa der Rohe dla najlepszych na świecie obiektów współczesnej architektury. van der Rohe Foundation to the best objects of modern architecture in the world.

W 2008 roku król Harald podczas otwarcia największego obiektu elewacją z paneli słonecznych, zaopatrujących Operę w moc In 2008, during the opening ceremony of the biggest cultural with a number of cafes and gift shops, offering outdoor concerts, przeznaczonego dla kultury, jaki wybudowano w Norwegii od energetyczną, z dostępnymi dla wszystkich dachem i lobby, building constructed in Norway over the previous 700 years, the building of the Oslo Opera has become a unique recovered siedmiuset lat, powiedział: „Ten budynek jest domem wypełnio- z kawiarniami, sklepami z pamiątkami, z odbywającymi się tu King Harald said: ‘This house shall now, and for many generations public space that is sometimes compared to an ice floe emerg- nym pieśnią, muzyką i tańcem dla współczesnych i przyszłych plenerowymi koncertami – to miejsce stało się niezwykłą, od- to come, be filled with song, music and dance’. ing from fiords, or called the Snøhetta marble mountain. It serves pokoleń”. zyskaną przestrzenią publiczną, czasem nazywaną krą lodo- Norwegians and their guests as well as tourists from all over not only as a social and cultural space, but also as a recreational Norwegowie i ich goście, turyści z całego świata, pokochali Ope- wą wyłaniającą się z fiordów, a innym razem marmurową górą the world love the Oslo Opera not only for artistic and aesthetic one. Just as a meeting place. rę w Oslo nie tylko za wrażenia artystyczne i estetyczne, jakie Snøhetta. Przestrzenią społeczną i kulturalną, ale i rekreacyjną. experiences guaranteed by both excellent cultural events and Until today, the building has been visited by over twelve mil- gwarantują zarówno wspaniałe wydarzenia kulturalne, jak i eks- Po prostu miejscem spotkań. an exciting form of the building combined with modern techno- lion people, and the number is still growing. The cultural institu- cytująca forma budynku wraz z nowoczesnymi rozwiązaniami Do dziś zagościło tu prawie dwanaście milionów osób i ta im- logical solutions, but also because it has quickly become a sym- tion, the architectural gem, and the symbol of the 21st century technologicznymi. Pokochali ją również za to, że szybko stała się ponująca frekwencja nie maleje. Najwyraźniej ten symbol miasta bol of the pleasure of living in a big city that is nice, egalitarian city is clearly still interesting to visitors. It can be said that if you pomnikiem radości życia w wielkim mieście, przyjaznym, egalitar- XXI wieku, instytucja kultury, perła architektoniczna – nikomu and open to both its dwellers and the world. have not been to the Oslo Opera, you have not really been to nym, otwartym zarówno na własnych mieszkańców, jak i na świat. się nie nudzi. Można by powiedzieć, że kto nie był w Operze ‘In the framework of glass, stone and wood we’ve gained a ven- the capital city of Norway, or at least you do not know what „W tych ramach ze szkła, kamienia i drewna powstało wspaniałe w Oslo, ten tak naprawdę nie był w stolicy Norwegii, a przynaj- ue for major theatrical and musical events’ – King Harald said. a source of delight excellent modern urban architecture may be, miejsce dla wielkich spektakli teatralnych i muzycznych” – pod- mniej nie wie, jak wspaniała współczesna miejska architektu- It is true, but in the ‘framework of glass, stone and wood’, there is how successful it may be in attracting people and what sensa- OSLO — kreślał w swojej przemowie król Harald. To prawda, ale w tych ra skutecznie cieszy i zaprasza do siebie ludzi i jakie doznania also a place that is visited by a great number of various visitors, tions it offers. Architecture, urban space – this is precisely what „ramach ze szkła, kamienia i drewna” powstało też miejsce, do oferuje. Właśnie architektura, przestrzeń miejska, bo wprawdzie not only opera, ballet or music lovers. is meant, because although tickets for events are sold out sev-

BUDYNEK UŻYTECZNOŚCI PUBLICZNEJ którego wszyscy – nie tylko wielbiciele opery, fani baletu czy me- bilety na spektakle są wykupywane na kilka miesięcy do przodu, Resembling a rock or functioning as waterfronts and a prom- eral months in advance, nobody prevents you from coming to lomani – przychodzą chętnie i tłumnie. ale nikt nie zabroni nam przyjść do Opery w Oslo i… pobiegać enade, sloping down to the sea, having an unusual artistic the Oslo Opera and... running on its roof with your headphones Ten budynek-skała – czy też budynek-nabrzeże-promenada, sobie po jej dachu z ulubioną muzyką w słuchawkach. A potem form with glass facade of solar panels that supply the Opera and favourite music on. And after that, you can relax in a cafe on schodzący do morza, o niezwykłej artystycznej formie, ze szklaną odpocząć w kawiarence na nabrzeżu. with electric power, with a roof and a lobby accessible to all, the waterfront. PUBLIC BUILDING OSLO —

8 9 10 11 Renoma Renoma

Budynek Renomy, dawniej dom towarowy „Wertheim”, powstał w 1930 roku według projektu Hermanna Dernburga przy The Renoma building, the former Wertheim store, was built in 1930 according to a design by Hermann Dernburg in Świdnicka ul. Świdnickiej, głównej arterii handlowej miasta. Siedmiopiętrowy budynek, z nowoczesną architekturą, pierwszymi rucho- Street, the city’s main commercial artery. This seven-storey building, with its modern architecture, the first escalators in Lower mymi schodami na Dolnym Śląsku i przestronnymi sklepami w latach 2005–2009 został zmodernizowany i rozbudowany Silesia and spatial stores, was modernized in 2005–2009, extended by a new wing, designed by the Maćków Design Office. o nowe skrzydło przez Pracownię Projektową Maćków. Projekt wnętrz i koncept handlowy opracowała firma Benoy, a pro- Interior design and commercial concept were developed by Benoy, and the structure design – by Ove Arup & Partners. Monu- jekt konstrukcji Ove Arup & Partners. Nadzór konserwatorski sprawowała Krystyna Kirschke, repliki rzeźb wykonała Paulina ment preserver supervision was performed by Krystyna Kirschke, the sculpture replicas were produced by Paulina Pokorny- Pokorny-Zięba. Generalnym wykonawcą była firma Warbud. Po rozbudowie Renoma ma kubaturę 381 tysięcy metrów Zięba. Warbud was the general contractor. After reconstruction, Renoma has the cubature of 381 cubic meters and a total sześciennych i powierzchnię całkowitą 99 000 metrów kwadratowych. area of 99 000 square meters.

Zbigniew Maćków często o świcie idzie na ulicę Świdnicką po- 2010”, barcelońskiego World Architecture Festival oraz nomina- Zbigniew Maćków likes to go for a walk down Świdnicka Street 2010’, the Barcelona World Architecture Festival and a nomina- patrzeć na skrzącą się w słońcu elewację Renomy. – Niesamo- cję do nagrody Miesa van der Rohe. at the break of day to look at the glimmering façade of the Re- tion to the Mies van der Rohe Award. wite zjawisko, z jednej strony romantyczne, z drugiej niebezpieczne, Ale, co dla twórców tej modernizacji nie mniej ważne, budynek noma. “A truly amazing phenomenon, romantic on the one hand However, what is equally important for the authors of this mod- bo może oślepić kierowców – żartuje wrocławski architekt, przy- zachwyca wrocławian, są z niego dumni niczym londyńczycy and dangerous on the other, because it may blind the drivers,” jokes ernization is that the building is a delight to the city residents, glądając się obiektowi, którego renowacji i rozbudowie poświę- z Harrodsa. Pod ten „wielkopowierzchniowy obiekt handlowy” the Wrocław-based architect, looking at the building he spent they are proud of it, just as Londoners with their Harrods. Guests cił kilka lat. Często opowiada o tym drobnym efekcie, który osią- prowadzi się gości z Polski i świata, tak samo jak na spacer po several years renovating. He often brings up this small effect from all over Poland and the world are brought to see this ‘large- gnął, korzystając przy tworzeniu elewacji z ultranowoczesnego Ostrowie Tumskim czy na Most Grunwaldzki. which he produced using state of the art material called FiberC, area commercial facility’, just as they are brought to see the Os- materiału o nazwie FiberC, czyli betonowych płyt ze szklanych Historia lubi się powtarzać. Architekt Grzegorz Piątek w tekście that is concrete panels including fiberglass, to create the façade. trów Tumski or the Grunwaldzki bridge. włókien. I o tym, jak w Niemczech odnaleźli dokumentację, dzię- o historii i renowacji „Renomy” przypomniał, że gdy w 1929 roku He also likes to tell the story of how they found the documen- History likes to repeat itself. In his text about the history of reno- ki czemu na fasadę Renomy wróciło 100 zrekonstruowanych w czasach wielkiego kryzysu na Wall Street bankierzy wyskaki- tation in Germany, thanks to which 100 reconstructed ‘heads’ vation of Renoma, architect Grzegorz Piątek recalled that when, „główek” ludzi różnych ras – które teraz znów, jak w 1930 roku, wali z okien, w Breslau przy Schweidnitzer Strasse rósł ważący of people of various races found their way back to the building in 1929, in the time of the great Wall Street crisis, bankers would sugerują klientom, że w tym ogromnym budynku w centrum 3800 ton stalowy szkielet siedmiopiętrowego Domu Towaro- façade – as in 1930, they suggest the clients that this giant build- jump out of the office windows, a 3800 ton steel shell of the sev- Wrocławia znajdą całą różnorodność świata, nie tylko w sensie wego braci Wertheim, właścicieli jednej z największych sieci ing in the heart of Wrocław will always offer great diversity, not en-storey store of the Wertheim brothers, the owners of one of materialnym. Wreszcie o tym, jak odetchnął z ulgą, gdy okaza- handlowych w Europie. Po wojnie stał się legendarnym polskim only in the material sense. Finally, he describes how he sighed the biggest store networks in Europe was built in Breslau in Sch- ło się, że są też papiery na to, że Hermann Dernburg, projektant „pedetem”, czyli domem towarowym made in PRL, w którym with relief when it turned out that there are also papers proving weidnitzer Strasse. After the war, the building became the Polish Domu Towarowego braci „Wertheim”, sporządził plany rozbudo- nawet podczas permanentnych kryzysów można było coś ku- that Hermann Dernburg, the designer of the Wertheim broth- department store ‘made in PRL’, where one could actually buy wy budynku, więc porwanie się na to po 80 latach nie będzie pić. Nazwę „Renoma” nadali mu w plebiscycie sami mieszkańcy ers store, prepared the design for the extension of the building, something even during permanent crisis. The building’s name architektonicznym świętokradztwem na sztandarowym dziele Wrocławia. thus completely legitimizing the modernization of this model – Renoma – was given by the very Wrocław residents. europejskiego modernizmu. Od czasu do czasu próbowano go remontować, ale z moderni- European modernism specimen. From time to time, there were attempts at renovating the build- Przedsięwzięcie przywracania blasku jedynemu tego rodzaju zacją miało to niewiele wspólnego. Kiedy na początku XXI wie- The undertaking consisting in the restoration of the original ing, but they had nothing to do with modernization. When the zabytkowi w Polsce, dobudowanie wschodniego skrzydła przy ku obiekt sprywatyzowano, a polskie miasta ogarnęła gorączka glare of this Poland’s unique historical building, adding an east- building was privatized in the beginning of the 21st century, WROCŁAW — utrzymaniu jego pierwotnej funkcji i dostosowaniu do wymo- galerii handlowych, która sprawiła, że zaczęto wyjeżdżać na za- ern wing, while maintaining its primary function and adapting and the Polish cities went with the heat of building shopping gów nowoczesnego, XXI-wiecznego handlu, kosztowało inwe- kupy z centrum na peryferie miasta, inwestor postanowił zaryzy- it to the requirements of contemporary, 21st-century trade cost arcades, which made the city residents travel to the suburbs stora 100 milionów euro. Dlaczego więc zwracać uwagę na ta- kować i zrobić z Renomą coś, co przyciągnęłoby ludzi. I znowu the investor 100 million Euros. Why then pay attention to these to do shopping, the investor decided to take a risk and to change kie, pozornie niezbyt istotne szczegóły? Romantyzm architekta? w trakcie światowego kryzysu ogromnym kosztem połączył minor, seemingly insignificant details? Architect’s romanticism? the face of Renoma to attract people there. And again, in the BUDYNEK KOMERCYJNY Miłość do Wrocławia i całego jego dziedzictwa kulturowego? wodę z ogniem, modernizował modernistyczne arcydzieło, The love to Wrocław and its cultural heritage? A lifetime chal- face of global crisis, at enormous costs, they mixed water and Wyzwanie życia dla młodej pracowni architektonicznej? Wszyst- jednocześnie sprawiając, że w środku Wrocławia powstało pre- lenge for a young and promising architecture office? All in one. fire, modernizing the modernist masterpiece, organizing a pres- kiego po trochu. Efekt okazał się na tyle niezwykły, że Renoma stiżowe centrum handlowe, zorganizowane wg zasad bizneso- The effect turned out to be so impressive that Renoma received tigious shopping center in the center of Wrocław, operating COMMERCIAL BUILDING otrzymała pełny zestaw najważniejszych nagród – od lokalne- wych XXI wieku. I w ten sposób dokładnie 80 lat po otwarciu the full set of the most important awards – from the local ‘Beau- according to 21st-century business principles. This way, precisely go Grand Prix „Pięknego Wrocławia” po finał „Building of the year Renoma odzyskała renomę. tiful Wrocław’ Grand Prix to the final of the ‘Building of the year in 80 years after its opening, Renoma regained its famous repute. WROCŁAW — WROCŁAW

12 13 14 15 Powerhouse Kjørbo Powerhouse Kjørbo

Projekt modernizacji biurowca Powerhouse Kjørbo zrealizowano w latach 2012–2014, a współpracowały przy tym m.in. pra- The Powerhouse Kjørbo upgrade project was carried out in the years 2012–2014 by, among others, Snøhetta, Skanska, cownia architektoniczna Snøhetta, firmy: Skanska, ZERO, Sapa, Hydro, Entra Eiendom oraz organizacje ochrony środowiska. ZERO, Sapa, Hydro, Entra Eiendom and a number of environmental organisations. The following energy sources are used Źródła energii zastosowane w obiekcie: energia słoneczna – elektryczna (instalacje fotowoltaiczne), pompy grzewcze woda- in the building: solar and electric (photovoltaic plants), water to water heat pumps (energy wells for cooling / heating. -woda (pionowe wymienniki ciepła dla sprężarkowych pomp ciepła do chłodzenia /ogrzewania. 100 procent pokrycia zapo- 100 percent coverage, including tap water), water to water heat pumps (condenser heat from the cooling of server systems, trzebowania, nawet na wodę z kranu), pompy grzewcze woda-woda (ciepło pozyskane z chłodzenia systemów serwerowych used for heating). wykorzystywane do ogrzewania).

An office building: it almost sounds like an energy guzzler con- contributed to the introduction of completely innovative solu- Biurowiec – to brzmi prawie jak pożeracz energii. Nie tylko ludz- przyczynił się do wprowadzania innowacyjnych na skalę świato- suming not only human energy but also energy that is neces- tions both in the area of architecture and environmental protec- kiej, ale także tej, która potrzebna jest do funkcjonowania bu- wą rozwiązań, zarówno architektonicznych jak i ekologicznych, sary for the building’s functioning, heating and lighting systems. tion that, which is crucial, can be easily applied in other places dynku, ogrzewania, oświetlania itp. A gdyby tak odwrócić świat a co istotne, łatwych do zastosowania również w innych tego So what about turning this field of architecture upside down and of that kind. During the renovation, both buildings gained mod- tej dziedziny architektury do góry nogami i z tych pożeraczy typu miejscach. Przy okazji oba budynki zyskały nowoczesne po- changing those energy guzzlers, those hundreds of old office ern office spaces. Before the upgrade, the buildings consumed energii, z setek starych biurowców, zrobić coś w stylu ekologicz- wierzchnie biurowe. Przed modernizacją zużycie energii w bu- buildings into ecological power plants? What about making not 250 kWh of energy per square metre a year, and now, only as nych elektrowni? Sprawić, by nie tylko ludzie tam pracujący, ale dynkach wynosiło 250kWh na m2 rocznie, a po remoncie, tylko only people working there, but also buildings support the en- a result of ‘cladding’ the facade with solar panels, thePowerhouse i budynki przydały się środowisku i wytwarzały energię, wręcz dzięki „obłożeniu” panelami słonecznymi elewacji, Powerhouse vironment, generate energy, and even become energy produc- Kjørbo generates over 250,000 kWh of electric power, let alone stały się jej producentem? To nie futuryzm. Pierwszy tego typu Kjørbo produkuje ponad 250.000 kWh – nie licząc ogromnych ers? It is not a question of tomorrow. The first design of that type enormous savings. The power is fed not only to technical equip- projekt powstał nad brzegiem morza Kjørbo, w miejscowości oszczędności. Ta moc dostarczana jest nie tylko do wyposażenia has been implemented on the seafront in Kjørbo, in Sandvika ment in the buildings, but also to the mains. It is a pilot design, Sandvika, niedaleko Oslo. W tym celu wykorzystano dwa zwykłe technicznego w samych budynkach, ale również do sieci ener- near Oslo. Two standard office buildings from 1980s were used but very promising. It has been calculated that every year office biurowce z lat 80. o powierzchni 2600 m2 każdy i odpowiednio getycznej. Projekt jest pilotażowy i bardzo obiecujący. Wyliczo- for that purpose, with a floor space of 2,600 square metres each, buildings in Norway consume 5–6 TWh of energy. If all commer- je „przerobiono”. no, że roczne zużycie energii w biurowcach na terenie Norwegii and were subject to relevant ‘transformations’. cial buildings and offices were renovated in the manner in which Po futurystycznym remoncie oba zamieniły się w Powerhouse wynosi 5–6 TWh. Gdyby wszystkie budynki komercyjne i urzędy After the futuristic renovation, both buildings changed into the Powerhouse Kjørbo was upgraded and started to generate Kjørbo – pierwsze zmodernizowane budynki, które same pro- zostały odnowione jak Powerhouse Kjørbo i zaczęły produkować the Powerhouse Kjørbo, the first renovated buildings that pro- more energy than they consume, they would release power that dukują więcej energii niż jej zużywają. Multidyscyplinarny pro- więcej energii niż zużywają, to zwolniłyby jej ilość wystarczającą duce more energy than they consume. From the very begin- could supply around 300 thousand houses. ces projektowania tego przedsięwzięcia od samego początku do zasilenia około 300 tysięcy domów. ning, a multidisciplinary process of designing the undertaking OSLO — BUDYNEK BIUROWY OFFICE BUILDING OSLO —

16 17 18 19 Zintegrowane Centrum Studenckie Integrated Student Center

Budynek Zintegrowanego Centrum Studenckiego o kubaturze 85 000 m3 i powierzchni niemal 19 900 m2, zaprojektowa- The Integrated Student Center building with a cubature of 85 000 m3 and a total area of nearly 19 900 m2, designed by ny przez Bogusława Wowrzeczkę, powstawał w latach 2004–2007. Gmach przy Wybrzeżu Wyspiańskiego wkomponował się Bogusław Wowrzeczka, was built in 2004–2007. The facility in Wybrzeże Wyspiańskiego was incorporated in the com- w kompleks zabytkowych budynków Politechniki Wrocławskiej. Pomysł projektanta, by minimalistyczna forma zewnętrzna plex of historical Wrocław University of Technology buildings. The designer’s idea for the minimalist external form of the gmachu przeznaczonego dla studentów była wyrazem współczesnego społeczeństwa informacyjnego, od początku budził building dedicated to students to be an expression of contemporary information society, has raised both controversy zarówno kontrowersje, jak i entuzjastyczne oceny. ZCS uhonorowano m.in. nagrodą „Piękny Wrocław” w kategorii Budynek and enthusiastic opinions. The ISC was awarded i.a. with the ‘Beautiful Wrocław’ competition as the best Public Building, Użyteczności Publicznej oraz nominacją do europejskiej nagrody Miesa van der Rohe. and received a nomination for the Mies van der Rohe Award.

Przed wyjazdem na marsjańskie misje (na pustynię Ohio) stu- w założeniach „serowiec” miał służyć studentom pierwszych A photo of the Scorpio vehicle – before going on a mission to Zuckerberg or other visionaries of electronics, mechanics, infor- denci Politechniki Wrocławskiej zrobili sobie zdjęcie z łazikiem roczników 24 godziny na dobę. W 7-kondygnacyjnym budynku Mars (the Ohio desert) – and the students of the Wrocław Uni- mation technology, physics, etc. This refers to twenty-somethings, Scorpio na tle budynku C13, powszechnie zwanego serowcem. nie przewidziano miejsca dla dziekanatów, sekretariatów czy ga- versity of Technology was taken in the background of the C13 since, in its assumption, the Serowiec building was to serve the Swoje kosmiczne projekty, które zachwycają speców z NASA, binetów profesorskich, za to zmieściły się 22 sale ćwiczeniowe, building, commonly known as Serowiec [literally: cheese build- first-year students 24h a day. The seven-storey building does żacy z polibudy też omawiają w środku obiektu przy Wybrze- 15 laboratoriów fizycznych, 5 pracowni informatycznych, mul- ing]. The students of the polytech are also discussing their cos- not include dean’s offices, secretariats or professors’ offices, but żu Wyspiańskiego. W budynku, który – choć po 7 latach wrósł timedialna czytelnia, aż 23 pomieszczenia dla organizacji stu- mic designs, putting NASA specialists to awe, inside the facility in includes 22 practice rooms, 15 physics laboratories, 5 IT offices, w nadodrzański pejzaż – nadal intryguje wrocławian. Bo nie bar- denckich, w tym Biuro Obsługi Studenta czy Pełnomocnika Wybrzeże Wyspiańskiego. In the building, which, although after a multimedia reading room, 23 rooms for student organizations, dzo wiedzą do czego służy i co o nim sądzić. ds. Osób Niepełnosprawnych i Uzależnień, w końcu zadaszo- 7 years, has permanently entered the river bank landscape, but including the Student Service Center and the Coordinator for the Za to znawcy architektury wiedzieli od początku, że w kampusie na rowerownia na 400 miejsc oraz kawiarnia i klub z bufetem. still intrigues the city residents. They don’t exactly know what it Disabled and Addicts, and, finally, a roofed bicycle parking lot with uczelni, aspirującej do miana najbardziej innowacyjnej w kraju, – To miejsce oddane studentom, dla których studia są nie tylko serves for and what to think of it. In turn, architecture specialists 400 spaces, and a café and club with a buffet. This“ place is dedicat- pomiędzy szacownymi, zabytkowymi akademickimi gmachami, zdobywaniem wiedzy, ale i pasją. A teraz częścią budynku zawład- have known from the beginning that, in a university aspiring for ed to students, for whom university studies are not only about gain- powstało coś, co te ambicje symbolizuje. Najpierw „Zintegro- ną jeszcze młodsi wrocławianie, ponieważ mieścić się tu będą the title of the most innovating academia in the country, com- ing knowledge, but also about passion. Now, this part of the build- wane Centrum Studenckie” uznano za najlepszy obiekt 2007 r. Akademickie Gimnazjum i Liceum, które powołała do życia nasza peting with reputable, historical academia buildings, they have ing will be taken over by even younger Wrocław residents, since the w konkursie „Piękny Wrocław”, a potem nominowano go do na- uczelnia – tłumaczy Agnieszka Niczewska, rzecznik Politechniki built something that reflects it. Firstly, the ‘Integrated Student university has launched an Academic Gymnasium and High School,” grody Miesa van der Rohe, przyznawanej przez Komisję Euro- Wrocławskiej. W ramach dni otwartych nowych szkół, dzieciaki Center’ was recognized as the best building of 2007 in the ‘Beau- explains Agnieszka Niczewska, the spokesperson of the Wrocław pejską, Parlament Europejski i Fundację imienia Miesa van der zaproszono do serowca na… walki robotów stworzonych przez tiful Wrocław’ competition, and then was nominated to the Mies University of Technology. As part of open days of the new schools, Rohe, najciekawszym konstrukcyjnie i konceptualnie budynkom. studentów. – Ten budynek, zarówno w formie architektonicznej van der Rohe Award, granted by the European Commission, the the children were invited to the Serowiec building for… a fight of Nikt więc już nie zdziwił się, że ostatnio „serowiec” trafił do książki jak i założeniach urbanistycznych, miał być przykładem realizacji European Parliament and the Mies van der Rohe Foundation to robots created by students. “This building, both in terms of architec- „101 najciekawszych polskich budynków dekady”. idei postmodernistycznych – przyznaje Bogusław Wowrzeczka the most interesting buildings in terms of structure and concept. tural form and urban design concepts, was to be a model statement „Serowiec”? Ochrzczono go tak ze względu na okna – „dziury” – Oparłem go na prostych, surowych, minimalistycznych formach Therefore, no one was really surprised to see the Serowiec listed of postmodernist ideas,” claims Bogusław Wowrzeczka. “I based it on w elewacji i otwory na dachu. – Do dziś wyprowadzam z błędu i „czystych” materiałach, starając się idealnie wpisać w zabudowę among the ‘101 most interesting Polish buildings of the decade’. simple, raw, minimalist forms and ‘clean’ materials, trying to incorpo- wszystkich, którzy nie studiowali w czasach, gdy w informatyce kampusu oraz przystosować obiekt do funkcji, które ma pełnić. Serowiec? The name refers to the peculiar windows – ‘holes’ rate it into the character of the campus and to adapt the facility to dane zapisywało się na taśmach perforowanych – śmieje się Piotr To był eksperyment, zresztą chyba każdy obiekt jest takim dla ar- in the façade and in the roof. “I have been constantly explaining the functions it is to perform. This was an experiment, in fact, every WROCŁAW — Fokczyński, Architekt Miasta Wrocławia. – Gdybyśmy oderwali ka- chitekta, bo przecież zawsze jest jednorazowy i nie da się go potem the origin of the form to people who didn’t study in a time when building is an experiment for the architect, because it is always unique wałek takiej taśmy, to mamy elewację tego budynku. wyburzyć i powtórzyć budowę. Tylko nie zawsze eksperymenty się data was saved on perforated tape,” laughs Piotr Fokczyński, the and cannot be demolished and the construction repeated. The fact is, Architekt Bogusław Wowrzeczka (autor projektu) nie myślał udają. Tym razem trafiliśmy w dziesiątkę – mówi z dumą twórca Wrocław City Architect. “When you take a piece of this tape, you will however, that experiments are not always successful. This time, we hit więc o serze, lecz zastosował cytat z informacji binarnej zawartej serowca z „kodem binarnym”. Jak na razie nikomu nie udało się have the façade of the building.” the jackpot,” proudly says the creator of the Serowiec with the bi- BUDYNEK EDUKACYJNY w dziurkach taśmy. Studenci do dziś próbują odczytać, ja- odczytać informacji zawartych w oknach. Za to alternatywny Architect Bogusław Wowrzeczka (design author) did not have nary code. By now, no one has ever decoded the info coded in the kie dane „zakodował” twórca budynku, przeznaczonego dla muzyk z duetu Skalpel, Marcin Cichy, potraktował „dziury” jako… cheese in mind, but applied a quote from binary information windows. In turn, Marcin Cichy, a musician from the Skalpel duo, przyszłych inżynierów i współczesnych nastoletnich marzy- zapis nutowy. Niedawno premierę miała kompozycja Sounds included in tape holes. The students today are still trying to de- treated the ‘holes’ as… notes. The composition titled ‘Sounds of BUILDING EDUCATIONAL cieli, którzy chcieliby pójść w ślady Jobsa, Gatesa, Zuckerber- of the Building zapisanej na elewacjach serowca. Interpretacja code the data the author ‘coded’ in the façade of the building the Building’, decoded from the holes in the building, was recently ga lub innych wizjonerów elektroniki, mechaniki, informa- budynku jest muzycznie bardzo postmodernistyczna i odlotowa, dedicated for future engineers and contemporary, twenty-some- released. The music interpretation of the building is postmodern tyki, fizyki… Nastolatków w dosłownym znaczeniu, bo już niczym marsjańskie projekty studentów. thing dreamers, who would like to follow the trails of Jobs, Gates, and awesome, just like the Martian designs of the students. WROCŁAW — WROCŁAW

20 21 22 23 Szkoła Komunikacji Westerdals Westerdals School of Communication

Budynek Westerdals, położony w starej dzielnicy przemysłowej Vulkan obok rzeki Akers, powstał w 2011 roku. Inwestycja Situated in the old industrial district of Vulkan next to the Akers river, the building of Westerdals was built in 2011. The cost of o powierzchni 4300 m2 kosztowała 80 mln koron. Zaprojektował go zespół pracowni architektonicznej Kristin Jarmund the investment with a floor space of 4,300 square metres amounted to NOK 80 million. It was designed by a team of the Kristin Arkitekter AS, która zwyciężyła w konkursie architektonicznym zorganizowanym przez właścicieli uczelni. Ostatnio budynek Jarmund Arkitekter AS architectural firm which had won an architectural competition organised by the school’s authorities. Westerdals został uznany przez portal architizer.com za jeden z dziewięciu najbardziej ekscytujących obiektów XXI-wiecznej The Westerdals building has recently been recognised by the Architizer.com website as one of nine most exciting buildings architektury w Oslo. of the 21st century architecture in Oslo.

Westerdals to prywatna szkoła sztuki, reklamy i komunikacji Westerdals wygląda, jakby czarna skrzynka unosiła się nad żółtą Westerdals is a private school of arts, advertising and commu- and its surroundings. Westerdals looks like a black box sailing – kilka lat temu uznana za jedną z dziesięciu najlepszych na dziurą w ziemi. Ten jak najbardziej zamierzony efekt osiągnięto nication. A couple of years ago it was recognised as one of the over a yellow hole in the ground. This fully intended effect was świecie w tej dziedzinie edukacji. Jej nazwę – szkoła komunikacji malując na żółto wszystkie ściany i podłogi oraz oświetlając je world’s ten best schools in these fields of education. Its name achieved by painting all walls and floors yellow and illuminat- – w idealny sposób oddaje również niezwykła bryła architekto- reflektorami w tym samym kolorze. Czarne zewnętrze budynku – the school of communication – is perfectly reflected in the un- ing them with lights in the same colour. The black outside of niczna, w której mieści się siedziba szkoły, wysyłając sympatycz- zostało wykonane w technologii tradycyjnej ściany szkieleto- usual architectural form of its building that sends a positive mes- the building was constructed in the traditional (wooden) stud ny komunikat do otoczenia: w tym miejscu nie ma miejsca na wej (drewnianej) z systemem wentylacyjnym. Kontrast w lekko sage to the surroundings: there is no place for boredom here. work technology with a ventilation system. Contrasting yellow nudę. Już elewacja stanowi świetną wskazówkę, co dzieje się cofniętych oknach wykuszowych z żółtymi lamówkami uwy- The facade itself is a good indication of what is going on inside: trimmed bay windows that are slightly shifted back make the w środku: to miejsce, gdzie powstają intrygujące projekty, to datnia czarną bryłę. Trudno się nawet zorientować, ile pięter ma it is a place where a number of intriguing projects are conceived; most of the black building. It is even difficult to figure out how wnętrze pełne kreatywności i twórczych niespodzianek. uczelnia, ponieważ okna z pozoru wyglądają jakby je przypad- it is an interior full of creativity and surprises. many floors the school has, as the windows seem to be ran- Budynek szkoły miał powstać na bardzo wąskiej, spadzistej dział- kowo rozmieszczono na elewacji gmachu. To wszystko sprawia, The school building was to be constructed on a very narrow, domly placed on the building facade. As a result, Westerdals ce, więc architekci wpadli na pomysł, by część podpiwniczona że Westerdals otrzymał nowoczesną formę, znakomicie do- steep plot, so architects came up with an idea that the base- is given a modern form that perfectly matches its creative była większa niż reszta budynku. Szczeliny pomiędzy budynkiem stosowaną do kreatywnych funkcji edukacyjnych, jakie speł- ment should be larger than the other parts of the building. educational function. After all, the school educates graphic a terenem sprawiają, że do wewnątrz piwnic dochodzi światło nia. W końcu z tej fajnej szkoły wychodzą graficy, designerzy, Slits between the building and the terrain let the daylight into designers, designers, copywriters and marketing specialists, dzienne. Odwrotnie jest po zmroku, gdy oświetlenie umiesz- copywriterzy, specjaliści od reklamy. Mistrzowie komunikacji. the basement. A reverse situation may be observed at dusk that is communication masters. czone w szczelinach iluminuje sam gmach i teren wokół szkoły. when the lighting installed in the slits illuminates the building OSLO — BUDYNEK EDUKACYJNY EDUCATIONAL BUILDING EDUCATIONAL OSLO —

24 25 26 27 Biega Pan w centrum Wrocławia, nad rzeką, obok „własne- zejścia do wody. A całe nabrzeże zamieniliśmy w ścieżkę space- go” apartamentowca, po bulwarze, który Pan sobie zapro- rową i nadrzeczny bulwar. jektował… I we Wrocławiu po raz pierwszy można zamieszkać nad Z.M. Tylko szkoda, że ścieżka mi się ucina. Fajnie by było, żeby kolej- wodą. Ilu ludzi ma na to szansę? ni inwestorzy zajęli się dalszym zagospodarowaniem nabrzeża Projekt jest bardzo duży i podzielony na etapy. W sumie ma być Z.M. rzeki Oława, dopływu Odry. tu 1200 mieszkań, w których zamieszka 3 tysiące ludzi, to wiel- Wrocławianie pamiętają, że w tym miejscu, gdzie stoi Angel kość małego miasteczka. Na razie zrealizowaliśmy etap pierwszy, Wings, przez kilkadziesiąt lat wjeżdżały i wyjeżdżały śmie- czyli 334 mieszkania wraz z zagospodarowaniem brzegu rzeki. ciarki. Kryzys sprawił, że projekt dostał zadyszki, choć niebawem ruszy Z.M. Gdyby ktoś przed 2007 rokiem powiedział, że tu, gdzie bazę mia- drugi etap. Powstanie wtedy jedna z dwóch wież, przewidzia- ło Wrocławskie Przedsiębiorstwo Oczyszczania i kolejne firmy nych w projekcie. Początkowo miały osiągnąć wysokość 160 śmieciowe, stanie apartamentowiec i bulwar nadrzeczny, wszy- i 120 metrów. Przy dostosowaniu projektu do obecnych możli- scy pukaliby razem się w głowę. wości ekonomicznych wieżowce zostały zmniejszone. Pierwszy Angel Wings będzie miał 55 metrów. Śmieciarki jak śmieciarki, ale to przecież teren Trójkąta Ber- mudzkiego, legendarnej dzielnicy Wrocławia, zaniedbanej A jak się żyje w Angel Wings? Budynek mieszkalno-usługowy przy ul. Walońskiej, pierwszy w kompleksie apartamentów Angel Wings, to efekt współpracy i kojarzonej z przestępczością, biedą i „wykluczeniem”. Myślę, że się żyje dobrze, choć trzeba zapytać ludzi. Na jakość Z.M. słynnego biura Gottesman-Szmelcman Architecture SARL z Pracownią Projektową Maćków. Angel Wings znajduje się przy Z.M. Rzeczywiście Angel Wings stanął w samym środku Trójkąta, na życia wpływ ma wiele rzeczy, w tym niezależnych od architektu- rzece Oławie, na Przedmieściu Oławskim, historycznej, rewitalizowanej części miasta, kilkaset metrów od Rynku. Pierwszy przedłużeniu ulicy Mierniczej, gdzie od czasu do czasu przy nie- ry. Nawet tak prozaicznych jak zarządzanie obiektem. Wystarczy, etap inwestycji wyróżnia oryginalny, kaskadowy układ budynków o kamienno-drewnianych fasadach oraz zagospodaro- wielkich nakładach scenograficznych kręci się filmy o XIX-wiecz- że w zwykłej kamienicy jest dobry zarządca i wszystkim się wy- wany teren wokół inwestycji. Kompleks mieszkalny jest połączony z centrum nadrzeczną promenadą i zielonym bulwarem. nych miastach, a zniszczone miasta niemieckie z czasów II wojny daje, że są w raju, bo w ciągu godziny się wymienia przepaloną W 9-piętrowym obiekcie Angel Wings, są 348 mieszkania o powierzchni od 25 m2 do 232 m2. Obiekt o kubaturze 218 tysięcy m3 światowej ta dzielnica gra kilka razy w roku. Niesamowite, że in- żarówkę – a może być superluksusowy budynek z zarządcą, któ- powstał w latach 2007–2011. westor się odważył, kupił siedmiohektarowy teren i postanowił ry nie zadba o wywóz śmieci. W Angel Wings kilkanaście miesz- wybudować tu luksusowe osiedle mieszkaniowe. kań na górnych piętrach ma status luksusowych penthausów. Są, jak się mówi, absolutnie wypasione. Niektóre mają po- To projekt Pracowni Maćków? Rozmowa ze Zbigniewem Maćkowem, prezesem Dolnośląskiej Izby Architektów wierzchnię 200-metrową i do tego 150 metrów tarasu. Te tarasy Z.M. Przygotowaliśmy go w kooperacji ze znanym paryskim biurem uskokowo idą do góry i po pierwsze jest z nich piękny widok, Gottesman-Szmelcman Architecture SARL. Francuzi zrobili cało- a po drugie żyje się w nich trochę jak w domku za miastem. ściową koncepcję projektu i zaprosili nas do współpracy. Dostali- Na tarasie można posadzić drzewa w donicach i urządzać garden śmy jednak dużą samodzielność przy projektowaniu. party. Architektonicznie jest nietypowy, zwrócony do Odry. Czy Angel Wings i kolejne inwestycje, które powstają w oko- Z.M. Hasło powtarzane do znudzenia brzmi „Wrocław powinien WROCŁAW — licy sprawią, że Trójkąt Bermudzki przejdzie do legendy? znów, po 60 latach, zwrócić się do rzeki”. Tyle, że nikt dotąd Tak wygląda rewitalizacja w praktyce – poprzez pozytywne przy- Z.M. nie wiedział, jak to zrobić. W tym przypadku zrealizowało się to kłady zachowań. Wprowadzają się nowi mieszkańcy, którzy nie dosłownie. Cała zabudowa osiedla tarasowo schodzi do rzeki. żyją w enklawie. To bodaj jedyny, może drugi w Polsce, obiekt BUDOWNICTWO WIELORODZINNE Dzięki odpowiedniemu układowi budynku 75 procent miesz- o tak wysokim standardzie, który nie jest osiedlem zamkniętym. kańców ma widok na rzekę. Ten zabieg projektowy spowodował, Jest wprawdzie szlaban i zamykany wjazd, ale każdy wrocławia- że kontakt mieszkańców z wodą jest zmaksymalizowany. nin może tam wejść, przyjść na spacer nad rzekę, wszystkie bul- To nie tylko widok na rzekę. wary są ogólnodostępne, a dzieci – jeśli mają kolegów w starych Z.M. Wspólnie z miastem namówiliśmy inwestora, by po raz pierw- kamienicach – mogą wspólnie biegać po okolicy. A jak ktoś ma BUDOWNICTWO WIELORODZINNE szy we Wrocławiu zrealizować, w bardzo przyzwoitym stan- potrzebę, może kupić piwo w dyskoncie i pójść wypić na po- dardzie, całą małą architekturę związaną z dostępem do rzeki. most… A nie, zapomniałem, nie można pić piwa w miejscach Są tam więc pomosty, podesty, pomosty pływające, różne publicznych. WROCŁAW — WROCŁAW

28 29 You jog in the center of Wrocław, by the river, next to ‘your’ piers, platforms, floating piers, various passages leading to the apartment building, on the boulevard you designed for waterside. We transformed the entire bank into a walking path yourself… and a river bank boulevard. Z.M. It’s a pity this path suddenly breaks off. It would be nice of the This is the city’s first place where you can live near water. next investors to consider further development of the Oława How many people had the opportunity to do that? river – Odra tributary. The project is very large and divided into stages. A total of 1200 Z.M. Wrocław residents still remember garbage trucks going apartments are planned here, dedicated to 3 thousand residents. in and out of this place – where the Angel Wings stand now This is a small town we are talking about. By now, we have com- – for a couple of decades. pleted stage one, which stands for 334 apartments with devel- Z.M. If somebody told me before 2007 that an apartment building opment of the river bank. Due to the crisis, we were forced to and a boulevard would be standing here instead of the Wrocław slow down, although stage two will be launched soon. One of Waste Disposal Company and the other waste disposal compa- the two towers assumed in the design will be built then. Initially, nies, I would tap my forehead. they were to reach 160 and 120 meters. However, having adapt- Angel Wings ed the design to current economic possibilities, the towers were Garbage trucks set aside, this was the entire Bermuda Trian- lowered. The first one will be 55 meters high. gle, a legendary Wrocław district, neglected and associated A housing-service building in Walońska Street, the first in the complex of Angel Wings apartment buildings, the effect of with crime, poverty and ‘exclusion’. What is life in Angel Wings like? cooperation of the renowned Gottesman-Szmelcman Architecture SARL Office with the Maćków Design Office. Angel Wings Z.M. You’re right. The Angel Wings building was located in the very I think it’s good, though you would have to ask the people. The Z.M. is located on the bank of Oława River, in the Oławskie Przedmieście district, a historical, revitalized part od the city, located center of the Bermuda Triangle, in the extension of Miernicza quality of life is affected by many aspects, some independent several hundred meters from the Market Square. The first stage of the investment is distinguished by its original, cascade Street, the from-time-to-time background for movies depicting from architecture – such as administration. When a tenement th building layout with wooden-stone façades and the land developed around the investment. The housing complex is linked 19 -century cities, the location where, year after year, a couple house is managed by a good administrator, all residents have to the city center with a riverside promenade and a green boulevard. 9-storey Angel Wings building houses 348 apartments of movies about destroyed World War II cities are shot. It’s amaz- the impression of living in paradise, because a bulb that burns from 25 to 232 m2. The building has the cubature of 218 thousand m3 and was built from 2007 to 2011. ing that the investor was bold enough to buy this seven-hectare out is immediately replaced. On the other hand, we can have an plot with the intent to build a luxury housing estate here. ultra-luxury building, in which garbage is not collected. In Angel Wings, several apartments in the upper levels have the status of Is it a Maćków Office design? An interview with Zbigniew Maćków, the president of the Lower Silesian Chamber of Architects luxurious penthouses. They are, as you say, fully furnished. Some Z.M. We developed it in cooperation with the renowned Paris-based of them have the area of more than 200 meters, plus 150 meters office Gottesman-Szmelcman Architecture SARL. The French pre- of terrace area. The terraces are sloping downwards and, first of pared a comprehensive concept for the design and invited us to all, offer an amazing view, and secondly, they offer the feeling cooperation. They surprised us by giving us a free hand in designing. of living in a suburban house. You can plant trees in pots and In terms of architecture, the building is not typical – it faces organize garden parties there. the river. Will the Angel Wings and the other investments located in Z.M. The phrases we have been hearing on and on recently is that this neighborhood make the Bermuda Triangle famous? “After 60 years, Wrocław should face the river again”. Only that no

WROCŁAW — This is how revitalization looks in practice – giving positive ex- Z.M. one knew exactly how to do it. In this case, we just put it liter- amples. New residents move in and don’t live in an enclave. This ally into life. The entire housing estate development descends is perhaps Poland’s first, or second estate with such a high stand- towards the river. Thanks to a proper layout, 75 percent of the ard, which is not an enclosed property. There is a barrier and residents overlook the river from their apartments. This design MULTI-FAMILY HOUSING a locked entrance, but every Wrocław resident can come in, solution maximized the residents’ experience of the river. go for a walk by the river, all boulevards are generally accessi-

It’s not only about the river view. ble and children having friends in the old tenements may run HOUSING MULTI-FAMILY Z.M. Together with the city authorities, we talked the investor into around together, having fun. If you want to, you can go to the implementing the city’s first small architecture related to access nearby store and buy a beer and drink it on the pier… No, I for- to the river, which would be of decent quality. In result, we have got, you cannot drink beer in public places. WROCŁAW — WROCŁAW

30 31 32 33 Pilestredet Park Pilestredet Park

Pilestredet Park w Oslo to osiedle – projekt ekologiczny. Zaczęto realizować je na początku XXI wieku w dzielnicy St. Hans The Pilestredet Park in Oslo is an ecological housing estate project. Its construction was initiated at the beginning of the Haugen, na północ od centrum Oslo. Zastosowanie na tym 75-hektarowym terenie wielu innowacyjnych, przyjaznych dla 21st century in the St. Hans Haugen district, situated to the north of the Oslo city centre. A number of innovative and eco- środowiska koncepcji projektowych i budowlanych, mnogość terenów zielonych i rozwiązań podnoszących jakość życia friendly design and construction concepts were applied on that area of 75 ha, and numerous green areas and solutions im- mieszkańców sprawiło, że już po kilku latach mieszkania w tym miejscu należą do najdroższych w mieście. Twórców projektu proving the quality of residents’ life resulted in the fact that only today, a few years later, flats there rank among the most Pilestredet Park i architektów poszczególnych obiektów uhonorowano wieloma prestiżowymi nagrodami architektoniczny- expensive apartments in the city. The designers of the Pilestredet Park and architects of individual buildings have been award- mi, m.in. „Den nasjonale miljøprisen Glassbjørnen” 2008 (Złoty Niedźwiedź), „Kommunes pris for god byarkitektur”, „Statens ed a number of prestige architectural prizes, e.g. ‘Den nasjonale miljøprisen Glassbjørnen’ 2008 (Golden Bear), ‘Kommunes byggeskikkpris 2007” (Budynek Narodowy) i „Skanska miljøpris 2005” (Skanska Price). pris for god byarkitektur’, ’Statens byggeskikkpris 2007’ (National Building) and ‘Skanska miljøpris 2005’ (Skanska Price).

Pilestredet Park to jednocześnie jedno z najnowszych osiedli W trakcie realizacji osiedla na wielką skalę wykorzystywano The Pilestredet Park is one of the biggest housing estates in Oslo Materials recycled from the renovation or demolition of old mieszkaniowych w Oslo i jeden z największych miejskich ekolo- materiały odzyskane z remontów lub rozbiórki starych budyn- and, at the same time, one of the largest urban ecological pro- buildings were to a great extent used for the construction of gicznych projektów w całej Skandynawii. ków. Dziesiątek tysięcy ton betonu i cegieł nie traktowano jak jects in entire Scandinavia. the new estate. Thousands of tonnes of concrete elements and Przez dziesięciolecia kojarzono tę okolicę wyłącznie z wielkim odpady budowlane, tylko na miejscu przerabiano i ponownie For decades the neighbourhood had been associated with bricks were not treated as construction waste, they were trans- szpitalem. W 2000 roku szpital przeniesiono, a w tym miejscu wykorzystywano. Wszystkie chodniki, alejki czy ścieżki Pilastre- a large hospital. In 2000, the hospital moved and it was decided formed on the site and reused. All pavements, alleys or paths zdecydowano wybudować osiedle, które byłoby bezpiecznym det Park są wyłożone właśnie produktami z takich „odpadów”. that a housing estate was to be built there. The housing estate of the Pilastredet Park are made of products recycled from such i przyjaznym miejscem do życia oraz wzorcową realizacją nowo- Ponadto materiały zastosowane przy budowie obiektów i za- was planned to be a safe and comfortable place to live in and ‘waste’. czesnego budownictwa ekologicznego. Twórcy Pilastredet Park gospodarowaniu Pilastredet Park są przyjazne dla środowiska a model example of modern ecological construction. Pilastredet Moreover, materials used during the construction of buildings – zarówno projektanci, jak i firmy budujące tam mieszkania oraz i zapewniają minimalne zużycie energii. Osiedle nie ma ogro- Park’s creators – both designers and companies building flats and the development of the Pilastredet Park are eco-friendly and obiekty użyteczności publicznej – mieli za zadanie zagospoda- dzeń i jest ogólnodostępne dla wszystkich mieszkańców miasta. and public utility buildings – were supposed to develop the ur- guarantee energy consumption at a minimum level. The hous- rować obszar miejski według wszelkich norm sprzyjającym wy- A ci zaglądają tu i osiedlają się chętnie, gdyż przestrzenie nie- ban area in accordance with all standards supporting the use of ing estate is not fenced, so it is open to all city dwellers. And they korzystaniu zasobów środowiska naturalnego i jego ochrony. zabudowane są pełne zieleni, a wszystkie nowe budynki wypo- natural environment and its protection. Before the investment often come there and settle down because areas that are not Jeszcze przed rozpoczęciem inwestycji przeprowadzano szereg sażono w ogrody na dachach. W dzielnicy jest duża sieć alejek was started, a number of innovative and detailed studies related built up are covered with greenery, and all new buildings have innowacyjnych i szczegółowych badań związanych z klimatem, spacerowych i ścieżek rowerowych, a ruch samochodowy jest to the climate, energy, and human activity had been carried out gardens on their roofs. In the district, there are a lot of walking energią, działalnością człowieka, które stały się podstawą proce- bardzo mały. and used as the basis for the design process. paths and bike routes, and road traffic is low.

OSLO — su projektowania obiektów. MULTI-FAMILY HOUSING MULTI-FAMILY HOUSING MULTI-FAMILY OSLO —

34 35 36 37 Ciężko do Państwa trafić? i powiedziałem „to jest ten dom”. Parterowy, z naturalnych mate- A.S. Trafostacja? riałów. Tu nie ma kawałka plastiku, okleiny, która udaje drewno, albo czegoś podobnego. Przyjęliśmy założenie, że wszystko bę- Nie rozumiem dzie się naturalnie starzeć, pękać, kruszyć, ale pozostanie kamie- A.S Kiedy go zbudowaliśmy, wybrała się do nas znajoma z synem. niem czy drewnem. Stanęli przed furtką, patrzą na budynek i koleżanka mówi „Chyba tutaj”. A syn: „Daj spokój mamo, to jakaś trafostacja, idziemy dalej...” I jak się starzeje? Jak się tu mieszka? J.S. Teraz już tak się nie zdarza, ogrodzenie zarosło winobluszczem Dom jest dość funkcjonalny, starzeje się dobrze, mało jest J.S. i domu nie widać z ulicy, ale jeszcze kilka lat temu słyszałem takie w nim rzeczy, które źle zaprojektowałem. Jest kilka, ale naprawię. opinie: „więzienie czy bunkier”, „przecież tak nie wolno budować”, Ale najfajniejsze jest to, że gdy się budzimy, okno jest otwarte, „kto chciałby w tym mieszkać”. To dziwne, że budynek może to leżę 20 centymetrów nad poziomem trawy, wyciągam rękę wzbudzać tyle negatywnych emocji… i dotykam ptaków. Cudownie leżeć zimą w ciepłym pomieszczeniu i budząc się mieć A.S. Dom przy ul. Ołtaszyńskiej Ale i pozytywnych, zwłaszcza u wielbicieli architektury. wrażenie, jakby się leżało na śniegu. To, co widać przez okno, jest Przecież okazał się najpiękniejszym domem roku 2006. jak następne pomieszczenie, kolejna przestrzeń naszego domu. J.S. Może jakiś architekt przejeżdżał na motocyklu, zobaczył taki Zaprojektowany przez Jacka Sroczyńskiego dom o powierzchni 200 m2 składa się z dwóch parterowych budynków: części dziwny dom, zrobił zdjęcie, a że innych kandydatów nie było… Zdarza się, że ktoś prosi, by Pan zaprojektował mu taki sam mieszkalnej i części gospodarczej z garażem, które razem z elementami architektury ogrodu tworzą zakomponowane w ca- dom? łości założenie. Prostopadłościan tworzący bryłę domu od strony ulicy osłonięty jest ażurowymi, drewnianymi żaluzjami. Z tego samego powodu uznano go za jeden z najciekaw- Zdarza się. I mąż zaprojektował podobny, ładniejszy niż nasz. A.S. Prywatność właścicieli chroni wysokie, betonowe ogrodzenie porośnięte roślinnością. Od strony ogrodu, także urządzonego szych wrocławskich domów dwudziestolecia? Zaraz, wyglą- w modernistycznym stylu, projektant zaplanował kilka sięgających od podłogi do sufitu okien w stylu porte-fenêtre, zapew- da jakby nie miał okien. A co Państwa zdaniem zachwyca w nim architektów? niających domownikom oświetlenie wnętrza i widok na ogród. Dom nagrodzono w konkursie „Piękny Wrocław”. A.S. Ze względu na drewniany trejaż na elewacji, niektórzy mówią Oszczędność formy, ponadczasowa prostota, czyli to, co w archi- A.S. „dom bez okien”. tekturze lubimy z mężem najbardziej. Jest przesyt katalogowych Jak to, od ogrodu okna są, i to wielkie. form, cukierkowych, bajkowych domków. Teraz jest moda na mi- A.S. Nie ma, to są drzwi. Jacek zaprojektował osiem szklanych drzwi nimalizm i może się w nią wpisaliśmy. Rozmowa z Anną i Jackiem Sroczyńskimi, architektami, właścicielami domu przy ul. Ołtaszyńskiej do ogrodu, ale okien nie. Od strony ulicy nie ma żadnych „otwo- A jakie we Wrocławiu domy się buduje? rów”, poza drzwiami wejściowymi. Niestety, większość tak buduje, że lepiej mieć wysoki żywopłot, J.S. Skąd pomysł na taką formę domu? Jest powiedzenie, żeby tego budowania nie widzieć. Kupuje się projekty domów że mężczyzna musi posadzić drzewo, mieć dzieci i wybu- jak ekspres do kawy albo auto. dować dom. Ma Pan dzieci, dom Pan sobie zaprojektował, Ja jestem liberalna jeśli chodzi o budynki jednorodzinne. Każ- A.S. drzewa posadził… dy powinien mieszkać tak, jak sobie wymarzył, najważniejsze, J.S. Mieszkaliśmy w bloku na dużym osiedlu i pomyślałem, że fajnie by dom był skrojony na miarę rodziny, odpowiadał stylowi życia

WROCŁAW — by było wybudować dom. Trafiłem na miejsce porośnięte gęsty- domowników, był dopasowany do ich upodobań. Nieważne, czy mi zaroślami i pomyślałem, że niesamowicie byłoby mieszkać to 7-pietrowy pałacyk, czy niewielki parterowy domek. w takim otoczeniu. Spokój, ptaki śpiewają, prawie jak w lesie, A są domy, o których jak przejeżdżacie, mówicie – o, jakie choć nadal w mieście.

BUDYNEK JEDNORODZINNY fajne? A jego forma, przyśniła się Panu? Pewnie, jest sporo pięknych domów we Wrocławiu. Na przykład J.S. J.S. Miałem wiele pomysłów. Siedliśmy ze wspólnikiem, też archi- dom mojego wspólnika na Bielanach, w formie długiego prosto- tektem, przy winie, ja pokazywałem mu szkice, on też rysował, padłościanu. Niestety, bywa mylony z hurtownią ryżu i tiry wjeż- BUDYNEK JEDNORODZINNY w pewnym momencie zakreśliłem kółko na jednym z nich dżają na jego podwórko… WROCŁAW — WROCŁAW

38 39 Is it hard to find the way to your house? he was drawing too. At some point, I drew a circle on one of A.S. The transformer station? them and I said: ‘this is it, this is the house’. One-storey, made of natural materials. You won’t find any plastic here, no lining I don’t get it. resembling wood, or any similar products. We assumed that A.S When we built it, a friend wanted to visit us with her son. They everything would naturally age, crack, crumble, but will remain came up to the gate, looked at the building and the friend said: wood or stone. “This must be the place”. And her son said: “Come on, mom, this is some kind of transformer station, let’s go…” And how does it age? What is living here like? J.S. It doesn’t happen anymore, the fence was covered with ivy and The house is pretty functional, ages well, there aren’t many things J.S. the house is not visible from the street, but several years ago, inside it that I designed not so well. There are a few of them, I would hear such opinions as “a prison or a bunker”, “you can’t but I’ll repair them. The greatest thing is that when we wake up, build like that”, “who would even want to live here”. It’s strange the window is open, I am lying 20 centimeters from grass level, House in Ołtaszyńska Street that a building can evoke so many negative emotions… I reach out with my hand and I touch the birds. It’s wonderful to lie in a warm room in the winter, waking up and A.S. As well as positive, particularly among architecture enthusi- feeling like lying in the snow. What we can see outside the win- asts – it was voted the most beautiful house of 2006. 2 dow is like the next room, the next space in our house. Designed by Jacek Sroczyński, the house has a total area of 200 m and consists of two one-storey buildings: the housing part J.S. Perhaps an architect was passing the house by on a motorcycle, and the utility part with the garage, which form a holistic complex with the elements of garden architecture. From the side he saw a strange-looking house, took a picture and there were Has anyone ever asked you to design the same house for of the street, the quadric prism form of the house is covered with openwork, wooden shutters. Privacy is guarded by a tall, no other candidates… them? concrete fence covered with selected plants. From the side of the garden, also designed in the modernist style, the designer This happens from time to time. And my husband did design A.S. arranged several floor-to-ceiling high windows in the porte-fenêtre style, providing the residents with natural lighting and And it was awarded as one of the most interesting Wrocław a similar one, prettier than ours. a view of the garden. The house was awarded in the ‘Beautiful Wrocław’ competition. houses of the last twenty years? Wait a minute, it looks as if it didn’t have any windows. What do you think enraptures other architects in it? A.S. Thanks to the wooden trellis on the façade, some people call it Minimal form, timeless simplicity, which are the things we like A.S. the ‘house without windows’. most. There is a surfeit of catalogue forms, sugary ones, fairy-tale An interview with Anna and Jacek Sroczyńscy, architects, the owners of the house in Ołtaszyńska Street But they are wrong, there are big ones from the garden side. houses. But then, minimalism is also in fashion, and maybe we A.S. No, there aren’t, there are doors. Jacek designed eight glass doors are part of it.

to the garden, but no windows. From the side of the street, there What houses do you see built in Wrocław? are no ‘holes’, apart from the entrance door. Unfortunately, the majority of them look like it would be best J.S. Where did you get the idea to adopt this form? There is to have a tall hedge not to see them. You buy house designs a saying that a man must plant a tree, have a child and just like you buy an espresso machine or a car. build a house. You have children, designed your own house, I am quite liberal when it comes to single-family building. Every- A.S. one should live in the house of their dreams, the most important WROCŁAW — planted the trees… J.S. We used to live in a block of flats in a large housing estate and aspect is for the house to be tailored to the needs of the family, I thought that it would be great to build a house. I encountered to match their lifestyle, their taste. It can be a 7-storey palace, a place covered with thick bushes and I thought that it would be or a small, one-storey house.

SINGLE-FAMILY BUILDING great to live in this environment. Peace, birds singing, just like in Are there any houses you visit and say – how nice? a forest, although still in the city. Sure, there are plenty of beautiful houses in Wrocław. For in- J.S. What about its form, did you dream it? stance, my associate’s house in Bielany, in the form of a long SINGLE-FAMILY HOUSE SINGLE-FAMILY J.S. I had plenty of ideas. We were hanging out with my associate, quadric prism. Unfortunately, it tends to be misled with the rice also an architect, sipping wine, I was showing him some sketches, wholesale and trucks tend to drive up his driveway… WROCŁAW — WROCŁAW

40 41 42 43 Willa w Ladeveien Villa in Ladeveien

Dom pasywny przy Ladeveien powstał w 2010 roku. Zaprojektowały go pracownie architektoniczne RATIO arkitekter The passive house in Ladeveien Street was built in 2010. It was designed by Ratio arkitekter and Sivilarkitekt Stein Stoknes oraz Sivilarkitekt Stein Stoknes MNAL. Willa ma powierzchnię 186 m2, co oznacza, że w przypadku 5-osobowej ro- MNAL. The villa’s floor space is 186 square metres which means that in the case of a family of five there is 37 square metres per dziny na jedną osobę przypada 37 m2. Zużycie energii wynosi rocznie 76 kWh/m2 – 17 kWh/m2 energii słonecznej person. Energy consumption amounts to 76 kWh per square metre a year, including 17 kWh per square metre of solar energy i 60 kWh/m2 energii elektrycznej. Na ogrzanie domu potrzeba 14,7 kWh/m2 na rok. Projekt był wspierany m.in. przez and 60 kWh per square metre of electric energy. Heating the house requires 14.7 kWh per square metre yearly. The project Innovation Norway. was supported by e.g. Innovation Norway.

Drewniany, ładny, nie za duży, nie za drogi – a poza tym niezwy- a jednocześnie projektanta, była budowa willi z litego drewna, A beautiful, not too big, not too expensive, wooden house goal of its owner and, at the same time, its designer was to kle energooszczędny, niemal samowystarczalny. W deklaracjach o prostej, naturalnej, „norweskiej” formie, z efektywnym rozwią- that is also extremely energy-efficient and almost self-suffi- build a villa of solid wood, having a simple, natural ‘Norwe- każdy by chciał wybudować i zamieszkać w takim domu. W Nor- zaniem przestrzeni i wykorzystaniem zwartej kubatury budyn- cient. Everybody declares that they want to build such a house gian’ form, with effective space solutions and compact layout. wegii zaczyna się to udawać w praktyce. Przynajmniej w przy- ku. Powierzchnie okienne są zoptymalizowane pod względem and live in it. In Norway, the dream has come true. At least in Windows have been optimised with regard to their size and padku willi pana Steina Stoknesa i jego pięcioosobowej rodziny wielkości i położenia, a przy tym zapewniają domownikom the case of the villa of Mr Stein Stoknes and his family of five. layout, and let in the daylight to the rooms for people living przy ulicy Ladeveien 20, czyli w pierwszym prywatnym domu naturalne słoneczne oświetlenie w ciągu dnia. Nowoczesne The house is situated at 20 Ladeveien Street and is the first pri- there. Modern technical solutions have been applied e.g. in pasywnym zbudowanym w Oslo. Znalazła tu zastosowanie bi- rozwiązania techniczne objęły m.in. termoizolację, zrównowa- vate passive house built in Oslo. The idea of a new approach the case of thermal insulation, balanced ventilation with heat jąca rekordy popularności we współczesnym budownictwie żoną wentylację pozwalającą na odzyskiwanie ciepła. oraz za- towards energy efficiency has been applied there which has recovery and solar collectors used for heating up water and europejskim idea nowego podejścia do oszczędzania energii. stosowanie kolektorów słonecznych do ogrzewania wody i całej become extremely popular in the modern European building the entire house. In the building, energy efficient lighting and W domach pasywnych stosuje się szereg rozwiązań architekto- powierzchni domu. W budynku zastosowano energooszczędne sector. Passive houses include a number of architectural solu- A-category household appliances have been installed. nicznych, pozwalających na maksymalne… zminimalizowanie oświetlenie i sprzęt AGD codziennego użytku kategorii A. Dzię- tions that allow their users to maximally… minimise energy con- As a result, the villa in Ladeveien uses 4 times less energy zużycia energii, na dodatek bez wprowadzania dodatkowych, ki tym rozwiązaniom willa w Ladeveien zużywa 4 razy mniej sumption, and to achieve this without any additional expensive than traditional houses, and still offers comfortable living kosztownych instalacji. energii w porównaniu do tradycyjnych domów, a żyje się w niej installations. conditions. And neighbours who did not believe that it would Pierwszy tego typu dom w Oslo powstał na niewielkiej, przyjemnie. No a sąsiedzi, którzy nie wierzyli, że to się uda, teraz The first house of that type has been constructed in Oslo work are envious now. 2 OSLO — liczącej 500 m działce. Głównymi założeniami właściciela, właścicielowi zazdroszczą. on a small plot with an area of 500 square metres. The basic BUDYNEK JEDNORODZINNY SINGLE-FAMILY HOUSE SINGLE-FAMILY OSLO —

44 45 46 47 Rynek Psiego Pola Psie Pole Market Square

Prace projektowe nad rozbudową ul. Krzywoustego wraz z zagospodarowaniem rynku Psiego Pola, dzielnicy w północno- Design works on the extension of Krzywoustego Street and the development of the Psie Pole market square, a district located -wschodnim Wrocławiu, rozpoczęły się w 2007 roku. Inwestycja trwała od 2011 do 2013 roku. Na przebudowanym rynku in the northeastern part of the city, began in 2007. The investment was carried out in 2011–2013. A new fountain, benches, Psiego Pola powstała nowa fontanna, ławki, rzeźby, zieleń. Zamontowano oświetlenie i ograniczono ruch samochodowy. sculptures, green elements were incorporated in the new market square. Lighting was installed and road traffic was restricted. Projektantem przebudowy placu była Pracownia Projektowa Myczkowski. Koszt inwestycji wyniósł 4 mln zł. The designer of the reconstruction project was Myczkowski Design Office. The cost of the investment was PLN 4 million.

– Proszę się nie martwić, fontannę za kilka dni naprawimy – SMS-a Zaryckiego – Te rzeźby, wykonane z szarego granitu strze- “Don’t worry, we will repair the fountain in a couple of days,” this is development of this area, inhabited by almost 15 thousand tej treści wysłał w czerwcu 2014 roku wiceprezydent Wrocła- gomskiego i czarnego sjenitu, symbolizują dynamiczny rozwój the SMS that the Vice-President of Wrocław, Adam Grehl sent in Wrocław residents,” claims Tomasz Myczkowski. “And the brass wia Adam Grehl do Andrzeja Gondka, właściciela rodzinnej tego miejsca, gdzie w okolicznych osiedlach, powstających jak June 2014 to Andrzej Gondek, the owner of the Gondek Con- dogs are the spatial reflections of the… coat of arms of Psie Pole Cukierni Gondek, która działa na Rynku Psiego Pola od 1956 roku. grzyby po deszczu, mieszka już 15 tysięcy wrocławian – mówi fectionery, a family business operating in the Psie Pole market (in English: Dog Field),” adds the designer. Takie sytuacje nie zdarzały się tu od siedemdziesięciu, a kto wie, Tomasz Myczkowski. – A mosiężne psy, to po prostu przestrzenne square since 1956. Situations like this have not repeated them- We are in Psie Pole, so we had to incorporate the dog motif some- może i od siedmiuset lat. Bo Psie Pole do niedawna było dziel- odzwierciedlenie… herbu Psiego Pola. selves since the 70s, or who knows, perhaps even since 700 years. where. There are three of them in the square, standing several nicą Wrocławia, o której nikt nie pamiętał, synonimem bied- Bo jak Psie Pole, to musiały pojawić się i psy. Na placyku są trzy. All because until lately Psie Pole was a forgotten district of the meters from the fountain. The children from the neighborhood nych, zacofanych peryferii stolicy Dolnego Śląska. Miejscem, Stoją kilkanaście metrów od fontanny. Dzieci z dzielnicy bardzo city of Wrocław, a shady neighborhood, the synonym of the poor, are particularly fond of them – they like to sit on them, as if rid- o którym wrocławianie mówili z pogardą, że tam „psy dupami je polubiły, siadają na nich niczym na karuzeli w wesołym mia- backward peripheries, a place referred to as a ‘shithole’ by the ing a carrousel, passers-by take photographs with them. “How- szczekają”. steczku, przechodnie się przy nich fotografują. – Gorzej z lokalny- city residents. The city of Wrocław remembered about this pic- ever, the locals, the true dogs from Psie Pole, are not as enthusiastic. Na początku drugiej dekady XXI wieku Wrocław przypomniał mi, prawdziwymi psami z Psiego Pola. Są zazdrosne o tą sympatię turesque district in the beginning of the second decade of the They envy this sympathy and bark at them,” laughs the designer sobie o urokliwej dzielnicy. Przebudowano skrzyżowania, i strasznie je obszczekują – śmieje się projektant ryneczku. 21st century. Junctions were reconstructed, tenement façades of the market square.Kazimierz Hałaburda, a resident of Psie Pole wyremontowano fasady kamieniczek, a sercem Psiego Pola, Kazimierz Hałaburda, który mieszka na Psim Polu od 1946 r. were renovated, and the heart of the district, the central square, since 1946, has been coming here for a walk every day. He has jego centralnym placykiem, zajął się Tomasz Myczkowski, i przychodzi tu codziennie na spacer, ma tylko jeden żal do was taken on by Tomasz Myczkowski, the architect who was re- only one reservation for the authors of the renovation. “Where is architekt, który wcześniej zaaranżował m.in. przestrzeń wro- pomysłodawców zagospodarowania ryneczku. – A gdzie po- sponsible for the new arrangement of the Wrocław Market Square, the monument commemorating the battle of Psie Pole? The youth cławskiego Rynku, placu Solnego i ulicy Świdnickiej – wizytó- mnik bitwy Pod Psim Polem? Młodzi muszą znać historię, bo kie- the Solny square and the Świdnicka street – city landmarks. has to know their history, because when I ask them why the main wek miasta. dy pytam, czemu główna ulica na Psim Polu nosi imię Bolesława “This square is not really a ‘Market Square’, it does not fulfill the func- street in Psie Pole is named after Bolesław Krzywousty (Bolesław the – Ten placyk to tak naprawdę nie jest „rynek”, nie pełni takiej funk- Krzywoustego, to odpowiadają, że psy pomogły mu wygrać bitwę tions of a Market Square, but calling it that dignifies the entire district. Wrymouth), they reply that the dogs helped him to win the battle cji, ale nazywanie go tak nobilituje Psie Pole. Projektując go pomy- z Niemcami – pan Kazimierz siedząc na nowej ławeczce opowia- Designing it, I thought that it should be a meeting spot for those liv- with the Germans” – sitting on his bench, Kazimierz is telling me ślałem, że powinno być to miejsce spotkań mieszkańców dzielnicy da mi historię dzielnicy. ing in the neighborhood, for people of any age: children, the youth, his story of the neighborhood. Andrzej Gondek, who lives right – ludzi w każdym wieku: dzieci, młodzieży, osób starszych. Andrzej Gondek, który mieszka w kamieniczce nad ciastkar- seniors. We wanted couples in love to hang out here, along with roll- above his confectionery, established in 1956 by his father, also Żeby umawiały się tu zarówno zakochane pary, jak i rolkarze nią założoną przez jego tatę w 1956 roku, również wie o tym erbladers and church communities,” says the author of the design. knows everything about this place. Together with his wife, they czy wspólnoty parafialne – mówi autor projektu. miejscu wszystko. Wraz z żoną „nadzorowali” i „dokumentowali” The outcome was a modern space with a fountain and bench- ‘watched over’ and ‘documented’ the entire revitalization process WROCŁAW — Powstała nowoczesna przestrzeń z fontanną, ławeczkami, fotograficznie całą modernizację. –To piękna, niedoceniana es, lined with concrete blocks, which children wading in the in photographs. “This is a beautiful, yet underestimated Wrocław wyłożona betonowymi kaflami, na których przysiadają ta- dotąd dzielnica Wrocławia. Mieszkańcy bardzo się cieszyli tym fountain can sit on. There are lime trees, young though, so we district. The residents were very happy about the renovation. When plające się w wodzie dzieci. Są i lipy, chociaż młode, więc na remontem, a kiedy stanęła tu wielka choinka, przynosili własne will have to wait a little longer for the square to dress up in a giant Christmas tree was placed in the square, they all brought

PRZESTRZEŃ PUBLICZNA to, by placyk się zazielenił, trzeba będzie jeszcze poczekać. ozdoby – opowiadają Gondkowie, określając się jako „psie- green. A boy is standing right next to the fountain, looking at their own ornaments,” say the Gondek couple, calling themselves Tuż przy wodotrysku stoi chłopak, który spogląda na sto- polanie”. – Ta inwestycja da pozytywnego kopa całemu Psiemu a girl in trendy wellies. Looking a bit further, we will see a dis- the true Psie Pole residents. “This revitalization process gave Psie jącą obok dziewczynę w modnych kaloszkach, nieco dalej Polu, mamy nadzieję, że wróci tu życie i już nikt nie powie, że to creet, symbolical sculpture titled ‘Nude’. Both of them are the Pole a real kick ahead. We hope that life will come back to the neigh- przyciąga wzrok „Akt” – tak zatytułowana dyskretna, symbo- „sobacze pole, w którym nawet wrony zawracają”, tylko jedno works of the Wrocław-based sculptor Ryszard Zarycki. “They are borhood and no one will ever say that it isn’t worth visiting. Instead, PUBLIC SPACE liczna rzeźba. To prace wrocławskiego rzeźbiarza Ryszarda z najpiękniejszych osiedli Wrocławia. carved out of gray granite and black syenite, symbolizing dynamic they will all say that it’s one of Wrocław’s most beautiful districts.” WROCŁAW — WROCŁAW

48 49 50 51 Przedszkole Margarinfabrikken The Margarinfabrikken Kindergarten

Margarinfabrikken, fabryka z 1920 roku, została przekształcona w integracyjne przedszkole XXI-wieku. Obiekt o powierzchni Margarinfabrikken, a factory of 1920 has been converted into an inclusive kindergarten of the 21st century. The building with 6300 m2 wraz z zewnętrznymi terenami fabrycznymi zmienionymi w wielki labirynt placu zabaw i tereny zielone, służące a floor space of 6,300 square metres as well as its surroundings changed into a large maze of a playground and green areas dzieciom i okolicznym mieszkańcom jako tereny rekreacyjne i wypoczynkowe. Koszt inwestycji wyniósł 192 500 000 norwe- have been designated for use by children and local residents as recreational and leisure grounds. The cost of the investment skich koron. amounted to NOK 192,500,000.

Tego jeszcze nie było. Rewitalizacja starych, poprzemysłowych nym budynkiem. W miejscu istniejących szybów windowych, You have not seen this before! Usually, renovations of old, post- safe and accessible. Existing lift shafts used for transporting obiektów zmierza zazwyczaj w kierunku przekształcania ich które niegdyś służyły do przewozu towarów, oraz wewnętrznych industrial buildings are aimed at converting them into shopping goods and interior ramps have been replaced with modern and w centra i galerie handlowe lub kulturalne, mieszkaniowe lofty- ramp zainstalowano nowoczesne, bezpieczne windy dla dzieci malls, cultural centres or art galleries, flats, lofts and office spaces. safe lifts for children and their carers. All facilities in the building -apartamentowce i pomieszczenia biurowe. Norwegowie wy- i ich opiekunów. Wszelkie urządzenia w całym obiekcie i na placu Norwegians came up with another idea: they allowed children and in the playground are installed at a non-standard height myślili coś nowego – oddali wielki budynek we władanie dzie- zabaw są zamontowane w niestandardowych wysokościach, za- and local community to take control over a building being ren- and are equipped with ramps which make the place accessible ciom i lokalnej społeczności. I tak jak Charlie z filmu Tima Burtona opatrzone w pochylnie i przez to dostępne dla niepełnospraw- ovated. And as Charlie from the film by Tim Burton landed in to the disabled. On the 1st floor, children will find what they like trafił do fabryki czekolady, tak norweskie maluchy spędzają czas nych. Na pierwszym piętrze przygotowano to, co małe tygrysy a chocolate factory, Norwegian children spend their time play- most: a climbing net designed to challenge all children, both na zabawie w fabryce margaryny – która zamieniła się w bajkowy lubią najbardziej, czyli „pajęczynę wspinaczkową”, z którą mogą ing in a margarine factory that has changed into a fabulous cas- able-bodied and disabled. In the kindergarten, there are also zamek, a tereny przyfabryczne w „Tajemniczy ogród” połączony się zmierzyć dzieci w każdym wieku, także niepełnosprawne. tle, while its surroundings have been converted into a “Secret solutions for the blind and visually impaired. The old grey fac- z intrygującym labiryntem i placem zabaw. W przedszkolu są także ułatwienia dla niewidomych i niedo- garden” with an intriguing maze and a playground. tory has become full of colours, and its walls and carpets are Margarinfabrikken powstała w 1920 roku. Teraz o jej przeszłości widzących. Dawna szara fabryka stała się niezwykle koloro- Margarinfabrikken was established in 1920. Today, only its old decorated with dolphins and seahorses. External passageways przypominają tylko elewacje. Cały budynek został bowiem prze- wa, a ściany i wykładziny zdobią rysunki delfinów i koników. facades remind the history of the building. The entire building are marked with yellow and turquoise rings. Thanks to design- kształcony w integracyjne przedszkole, a tereny przylegające, Zewnętrzne przejścia oznaczone są żółtymi i turkusowymi pier- has been converted into an inclusive kindergarten, while the ers’ imagination, children will experience a lot of excitement in zagospodarowano jako zieleniec z placem zabaw, dostępny dla ścieniami. Dzięki kreatywnej wyobraźni projektantów, dzieci area surrounding the factory has been redeveloped by creat- numerous interesting hiding places. However, their carers will okolicznej społeczności jako miejsce spędzania czasu wolnego. będą przeżywać swoje przygody w licznych, ciekawych kry- ing green areas with a playground open to local residents as always be able to find them using the monitoring system that Dzięki nowoczesnym rozwiązaniom architektonicznym Marga- jówkach. Lecz w razie czego opiekunowie ich odnajdą dzięki a place of free time activities. Thanks to its modern architec- covers the entire area. rinfabrikken stał się przyjaznym dzieciom, bezpiecznym i dostęp- wszechobecnemu monitoringowi. tural solutions, Margarinfabrikken has become children-friendly, OSLO — PRZESTRZEŃ PUBLICZNA PUBLIC SPACE OSLO —

52 53 54 55 Pergola Pergola

Pergolę z basenem, dzisiejszą fontanną, zaprojektowali w latach 1912–1913 Hans Poelzig, Max Berg (basen) i Hugo Richter The pergola with the former swimming pool, transformed into a fountain, was designed in 1912–1913 by Hans Poelzig, Max (zieleń). Powstała wokół sztucznego półeliptycznego basenu. Na jej konstrukcję składają się dwa rzędy słupów, w kształ- Berg (swimming pool) and Hugo Richter (green areas). They were arranged around an artificial, semi-elliptic pool. Its struc- cie połowy elipsy, wykonane z nieotynkowanego żelbetu i przykryte od góry kratą, po której płoży się winorośl. Pergola ture consists of two rows of columns with semi-elliptic shape, made of non-plastered reinforced concrete and roofed with łączy się z dawną Restauracją Tarasową i stanowi architektoniczne zespolenie kompleksu Hali Stulecia z otaczającą ziele- a grate, serving as support to grapevine. The pergola extends the former Terrace Restaurant and constitutes an architectural nią Parku Szczytnickiego. W latach 2008–2011 przeprowadzono renowację Pergoli i jednocześnie wybudowano Wrocławską link of the Centennial Hall complex and the surrounding green areas of the Szczytnicki Park. The pergola was renovated Fontannę Multimedialną. in 2008–2011, as part of which the Wrocław Multimedia Fountain was built.

Wśród wzbijających się w niebo i tańczących w feerii barw stru- Bo w tym najbardziej ulubionym przez wrocławian miejscu Among sky-rocketing, dancing water jets, changing their colors Pergola for themselves and see one of the shows. After that, mieni wody, przy dźwiękach „We Are The Champions” zespołu spędzania czasu wolnego zawsze coś się dzieje. Nieodmiennie, like a kaleidoscope, at the sounds of Queen’s ‘We are the cham- they come here on a regular basis, bring their guests from Queen, pojawiają się kilkumetrowe postacie słynnych piłkarzy: od 1913 roku, gdy na Wystawę Stulecia powstały Wrocławskie pions’, we can discern several-meter tall figures of famous foot- Poland and abroad with them. Michela Platiniego i Grzegorza Laty. Żonglują piłką i znikają. Tereny Wystawowe według projektu urbanistyczno-architekto- ball players: Michel Platini and Grzegorz Lato. They are juggling There is always something going on in the city’s favorable lei- Kilka tysięcy wrocławian przyjmuje ich owacją. Tak na Per- nicznego Hansa Poelziga oraz projektu krajobrazowego Pau- their balls and disappear. Several thousand city residents wel- sure destination. It is so invariably since 1913, when the Wrocław goli pod Halą Stulecia bywa codziennie, z tym, że nie ogląda- la Dannenberga. Najsłynniejszy w świecie obiekt Wrocławia, come them with ovation. This happens every day in the Pergola Exhibition Areas according to the urban-architectural design by my piłkarzy, lecz „Piekną i Bestię” lub grę „Czterech żywiołów”. czyli zaprojektowana przez Maxa Berga Hala Stulecia, przy- in the Centennial Hall, only that we don’t watch football play- Hans Poelzig and the landscape design by Paul Dannenberg Z przerwą na zimę, gdy… fontanna jest wyłączona. legająca do niej Pergola, przecudny Park Szczytnicki z Ogro- ers every day. Instead, we have the ‘Beauty and the Beast’ or the were built for the Centennial Exhibition. Wrocław’s world-fa- Specjalny pokaz futbolowy zorganizowano przy okazji Mi- dem Japońskim, Pawilon Czterech Kopuł, Iglica i Ogród Zoo- game of ‘Four Elements’. The show is suspended for the winter, mous building, that is the Centennial Hall designed by Max Berg, strzostw Euro 2012. W tym roku, we wrześniu 2014, czarować logiczny, są świadkami największych światowych i lokalnych when the fountain is out of order. and the adjoining Pergola, the gorgeous Szczytnicki Park with widzów będą najlepsi siatkarze świata, zarówno ci z wizji arty- imprez kulturalnych, sportowych, targowych i rekreacyjnych The special football show was organized for the Euro 2012 foot- the Japanese Garden, the Four Domes Pavilions, the Spire, and stów przygotowujących spektakle Wrocławskiej Fontanny Mul- w stolicy Dolnego Śląska. Ale co ciekawe, okolice Hali Stule- ball championships. This year, in September 2014, spectators will the Zoological Garden, are the witnesses of the biggest world timedialnej, jak i ci prawdziwi, którzy zagrają tuż obok, w Hali cia, która kilka lat temu trafiła do elitarnego grona obiektów be enraptured in the spectacle delivered by the best volleyball and local cultural, sports, exhibition and recreational events Stulecia, podczas Mistrzostw Świata w siatkówce. A na codzień, światowego dziedzictwa UNESCO, nie są przez Wrocławian players in the world, both during performances prepared by the held in the capital city of Lower Silesia. What is interesting, the dzięki umieszczonym na dnie niecki 800 punktom świetlnym, traktowane z jakimś przesadnym pietyzmem. Tu się po pro- artists responsible for the shows as part of the Wrocław Multime- vicinity of the Centennial Hall, which was listed among other 300 dyszom pieniącym się, mgielnym, punktowym, palmowym stu najlepiej odpoczywa, tu się przychodzi na lody, zanu- dia Fountain, and the real ones, who will be playing nearby, in the UNESCO world heritage buildings and sites, is not treated with i innym gejzerom wyrzucającym wodę na wysokość 40 metrów, rzyć stopy w fontannie (pod groźbą mandatu), poleżeć na Centennial Hall as part of the Volleyball World Championships. excessive reverence by Wrocław residents. They simply come a także dzięki ekranowi wodnemu o powierzchni ponad 700 m2, trawie albo po prostu pospacerować i przyjemnie spędzić On regular days, thanks to 800 light points, 300 foaming, fogging, here to relax, have ice cream, cool their feet in the fountain przy dźwiękach muzyki i laserach, wyświetlane są inne zachwy- czas. No i oczywiście pójść na mecz siatkówki do Hali Stule- spot, palm nozzles mounted in the bottom of the pool, as well as (under penalty of fine), lay on the grass or just take a walk in cające artystyczne animacje. cia, a po meczu na Pergolę popatrzyć na niezwykłe przed- other geysers throwing water up to 40 meters in the air, as well the park and have a good time. Of course, they also come to WROCŁAW — – Jak można wydać 20 milionów na fontannę – złoszczą się cza- stawienie „Czterech żywiołów” lub „Mikro i Makrokosmosu”, as a water screen of over 700 m2, with the sounds of music and the Centennial Hall to watch volleyball matches, and, after sem wrocławianie. Ale tylko do momentu, gdy sami trafią na rozgrywające się w najbardziej zielonym miejscu Wrocławia lasers, the spectators can enjoy breathtaking artistic animations. that, to see the amazing shows – ‘The four elements’ or the Pergolę i obejrzą taki pokaz. Potem już przychodzą regularnie i w największej w Polsce fontannie. “How can you spend 20 million on a fountain,” say the city ‘Micro and Macrocosmos’, performed in Wrocław’s greenest i przyprowadzają swoich gości z Polski i świata. residents, clearly irritated. But this happens until they visit the areas and in Poland’s largest fountain. TERENY ZIELONE GREEN AREAS WROCŁAW — WROCŁAW

56 57 58 59 Bjerkedalen Park Bjerkedalen Park

The park situated in the Bjerke district of Oslo has an area of 35 ha. It was designed in the years 2009–2011 and carried out Park w Bjerke, dzielnicy Oslo, ma 35 hektarów. Projekt powstał w latach 2009–2011, a zrealizowano go w latach 2012–2013. in the years 2012–2013. The design was developed by COWI AS, the architect were Prinsen arkitektur and Filter arkitekter, Autorem projektu jest firma COWI AS, architektem Prinsen arkitektur oraz Filter arkitekter, częścią wodną zajmowała się water elements were designed by Rosim AS, and the landscape was developed by Dronninga landskap AS. The cost of the Rosim AS, a krajobrazową Dronninga landskap AS. Koszt inwestycji to 35 mln koron. investment amounted to NOK 35 million.

Był: zakopany głęboko w ziemi, przerdzewiały rurociąg, stary cono w urokliwy strumień), w którym stworzono też prome- Before: a deeply buried rust-eaten pipeline, an old swimming been converted into a charming stream) with a promenade, staw kąpielowy i 35 hektarów niezagospodarowanej przestrzeni. nadę, liczne alejki wzdłuż Hovinbekken i piaszczystą plażę. pond and 35 ha of undeveloped space. After: a beautiful park numerous walking paths along the Hovinbekken and a sandy Jest: piękny park z pawilonem ogrodowym, amfiteatrem, dep- Przestrzenny amfiteatr okala boiska i kawiarnię. Na pewno with a marquee, a promenade, a cafe as well as beach volley- beach. A spacious amphitheatre surrounds courts and a cafe. takiem, kawiarnią, boiskami do siatkówki plażowej i koszykówki, nie zabraknie miejsca, by przysiąść, pokibicować grającym ball and basketball courts used as ice rinks in winter. Situated in You will always find a place to sit down, cheer on beach vol- które zimą zmienią się w lodowiska i tory do jazdy na łyżwach. w siatkę lub po prostu poczytać gazetkę – przygotowano the residential Brobekk district, the Bjerkedalen Park is the fourth leyball players or read a newspaper – benches here are as long Bjerkedalen Park, położony w dzielnicy mieszkaniowej Brobekk, bowiem 100 metrów bieżących ławek. Centralnym miejscem place of that kind, used as a meeting place and a space for ac- as 100 linear metres. In the centre of the park, there is a prom- to już czwarte tego typu miejsce spotkań i aktywnego spędzania jest deptak z ławkami i latarniami. W elementach oświetlenia tive leisure, that has been created for the recent 2 years in that enade with benches and lamps. The lighting elements use the czasu, które w ostatnich dwóch latach powstaje w tej części Oslo. zastosowano technologię LED. Na 35-hektarowym terenie part of Oslo. The other three are: the Grorud Park, the World Park LED technology. On the area of 35 ha, 500 trees and bushes Pozostałe trzy to Grorud Park, World Park i Park linowy. posadzono 500 drzew i krzewów. Na łagodnych stokach ro- and the Ropes Course. have been planted. On the rolling hills of the park, there are Bjerkedalen Park, którego otwarcie zbiegło się z 25-leciem sną klony i inne drzewa liściaste. Nasadzono 50 tysięcy bylin Opened on the 25th anniversary of the housing estate, the maples and other broadleaf trees. In the park, 50 thousand of osiedla, jest dostosowany do potrzeb mieszkańców, którzy rodzimych gatunków roślin – więc będzie tu nie tylko zielono, Bjerkedalen Park is adjusted to the needs of local residents who native perennial plants have been planted, so the area will be brali aktywny udział w projektowaniu i kształtowaniu zielo- ale kolorowo i różnorodnie. Mieszkańcy cieszą się, że życie actively participated in the process of designing and develop- not only green but also full of colours and diversity. City dwellers nego krajobrazu roztaczającego się dzisiaj przed ich oknami. w mieście może być jak mieszkanie w centrum parku. ing the green landscape that today stretches beyond their win- are pleased with the fact that while living in the city they feel as Teren ma kształt parku wodnego (stary rurociąg przekształ- dows. The area has the form of a water park (the old pipeline has if they lived in the centre of a park. OSLO — TERENY ZIELONE GREEN AREAS OSLO —

60 61 62 63 Fontanna i tor rolkowy w Parku Staszica Fountain and in-line skating track in the Staszic Park

Projekt rewitalizacji ponad 5-hektarowego Parku Staszica powstał w 2011 roku, a rok później 2012, kosztem około 5 mln zł Revitalization project assuming the 5-hectare Staszica Park was developed in 2011 and implemented a year later, in 2012, został zrealizowany. To jeden z elementów programu Rewitalizacji Nadodrza, sztandarowego programu miejskiego. W miej- at the cost of PLN 5 million. It is one of the elements of the Nadodrze District revitalization program, one of the city’s focal scu, gdzie dziś jest ogrodzony, monitorowany wielofunkcyjny park (dla małych dzieci, młodzieży, starszych, ze strefami programs. The location of this fenced, monitored, multifunctional park (for small children, teenagers, the seniors, including sportowymi itp.) w XIX wieku był koński targ. Na park zamieniono go na początku XX wieku, a po wojnie zaniedbywany sports zones) housed a horse fair in the 19th century. It was transformed into a park in the beginning of the 20th century. After popadał w ruinę. the war, neglected, the park fell into decay.

– Mądrze to ktoś wymyślił, musimy przyznać. Nie tylko tę fontannę z przychodzą z dziećmi pod fontannę – dodaje Seredyński. I śmieje “Someone thought it out very nice, we have to say. Not only of the for the families who come with their children to the fountain,” adds torem, ale i cały park – mówią zgodnie Sandra Bobrowska, mama się, że jak zwykle tylko „psiarze”, którzy dostali swoją część parku, fountain and the track, but of the whole park,” claim Sandra Bo- Seredyński. “Of course, there are the dog-owners who got their part trzyletniego Daniela i Anna Szczęść, babcia jego rówieśnika Ala- próbują anektować kolejne części, wzbudzając złość niepsiarzy. browska, the mother of the three-year-old Daniel, and Anna of the park, but are trying to annex the other parts as well, irritat- na. Maluchy pluskają się wśród kilkunastu tryskających w niebo – Pomyślałam, że na pozostałościach po starej, niemieckiej fontan- Szczęść, the grandmother of his peer, Alan. The children are ing non-dog-owners,” laughs Seredyński. “I thought that we could wodotrysków, biegają z wrzaskiem wokół kilkunastu kolorowych nie przydałoby się coś współczesnego – opowiada projektantka dabbling among several sprinkling water jets, running around, do with something contemporary in the place of the old, German kółek namalowanych na betonowej posadzce, a ich opiekunki parku Margareta Jarczyńska. – Okrąg był punktem wyjścia, ale screaming, among several colorful circles painted on the con- fountain,” says the designer, Margareta Jarczyńska. “A circle was opowiadają o historii tego miejsca. sama betonowa posadzka jest szara, stąd te czerwone kółka i kó- crete floor, while their caretakers are telling the story of this place. the point of departure, but the concrete floor is gray, hence the red Sandra, mieszkanka Nadodrza, która dzisiaj spędza w Parku Sta- łeczka, które potem stały się leitmotywem całego parku i przyciągają Sandra, a resident of the Nadodrze district, who tends to spend circles, which became the leitmotif for the entire park, attracting szica nawet do ośmiu godzin dziennie, kiedyś nigdy tu nie zaglą- tu młodych ludzi – dodaje wrocławska architektka, która jest rów- even up to eight hours in the Staszica Park every day, would stay young people,” adds the Wrocław-based architect, which is also dała. – Bo tu nie było żadnego parku, tylko chaszcze i drzewa. Strach nież autorką rewaloryzacji Ogrodu Staromiejskiego, chluby Sta- away from this place in the past. “There weren’t any parks here, only the author of the Staromiejski Park revitalization project – the było nie tylko tu wejść, ale nawet tędy przejść, bo rządzili tu menele rego Miasta. – Od początku zakładano też, żeby połączyć fontannę bushes and trees. We were afraid to come here or even pass through, pride of the city. “Since the beginning, the fountain was to be linked z całej okolicy i dochodziło do naprawdę dantejskich scen. z torem dla rowerzystów i rolkarzy. because the area was taken over by bums from all around the neigh- to the bicycle and rollerblade track.” A teraz to „piekielne” miejsce, zamieniło się… no, może nie w raj, W Parku Staszica fontanna rządzi. W słoneczny dzień pluska się borhood. Sometimes, we were witnessing pretty drastic scenes.” The fountain dominates the park. On a sunny day, several dozen ale z pewnością jest nie do poznania. Stało się dumą całej dziel- w niej kilkadziesiąt dzieciaków, a ich rodzice czytają gazety na And now, this place ‘from hell’ transformed into… well, perhaps children dabble there, with their parents reading newspapers on nicy, która ze zrozumieniem przyjęła nawet ogrodzenie ponad murku okalającym. Czasem ktoś przejedzie między dzieciakami not paradise yet, but surely out of all recognition. It became the the surrounding wall. Sometimes someone will drive on a bicy- 4-hektarowego terenu. Ponad rocznej rewitalizacji tego miejsca, na rowerze, ale rowerzyści, rolkarze i skejci pojawiają się dopiero pride of the neighborhood, which even supported the fencing cle among the children, but generally cyclists, rollerbladers and uwzględniającej założenia krajobrazowe z początków XX wieku, wieczorem. I bez problemu dzielą się terenem z drugą zmianą of this 4-hectare area. The entire neighborhood advocated the skateboarders appear in the park in the afternoon. They have realizowanej przy wsparciu ze środków unijnych i prowadzonej maluchów brodzących w wodzie. Pasuje im podłoże, skaczą po revitalization of this area, assuming landscape layouts from the no problem in sharing the area with the second shift of water- na zlecenie Zarządu Zieleni Miejskiej, dopingowała cała społecz- murkach i chętnie slalomują między strumieniami wody tryska- beginning of the 20th century, co-financed from EU subsidies dabbling children. They like the groundwork, they jump around ność dzielnicy. – I jak to w Polsce, jedni krytykowali wszystko, drudzy jącymi z fontanny. – Dla dzieciaków taka fontanna jest znacznie and commissioned by the Municipal Greenery Department. “As it the walls and slalom between water jets. “For children, a fountain pilnowali, żebyśmy za dużo drzew nie wycięli, ale większość się cie- lepsza niż basen, no i można sobie poszaleć za darmo pod okiem is in Poland, some criticized everything, while the others kept an eye like this is much better than a pool, because they can have fun for WROCŁAW — szyła i nie mogła doczekać końca prac – opowiada architekt Piotr rodziców – cieszą się Sandra z Anną. – Ten park pokazuje jak bar- on the trees to make sure that they were preserved, but the majority free, without their parents holding them,”– say Sandra and Anna, Seredyński, który nadzorował prace. – Udało się zrealizować około dzo zmienia się całe Nadodrze, do niedawna zupełnie zapomnia- couldn’t wait until the works were completed,” says architect Piotr delighted. “This park is proof of how the Nadodrze district is chang- 90 procent projektu autorstwa pani Margarety Jarczyńskiej. Park ne i zaniedbane. Wreszcie mieszkańcy mają gdzie pospacerować, Seredyński who supervised the works. “We were able to complete ing. Until recently, it was shabby and dirty. Finally, the residents have jest podzielony na strefy dla dzieci, dla młodzieży lubiącej aktywnie a teren jest tak ładny i zielony, że ludzie przyjeżdżają tu z dziećmi approximately 90 percent of the design by Margareta Jarczyńska. a place to go for a walk, and the area is no nice and green, that peo- MAŁA ARCHITEKTURA spędzać czas, dla ludzi starszych, którzy chcą tylko pospacerować z centrum miasta. The park is divided into zones: for the children, for active teenagers, ple come here from the city center.”

alejkami lub posiedzieć i pograć w szachy oraz dla rodzin, które for the seniors who want to stroll around the alleys or play chess, and URBAN DESIGN WROCŁAW — WROCŁAW

64 65 66 67 Furuset Parkour Park Furuset Parkour Park It is the first place in Norway intended for extreme urban sports. The Parkour Park was designed in 2010-11 as a result of the cooperation of members of the Furuset Parkour group, architects from Denmark and the Environmental Protection Depart- To pierwsze w Norwegii miejsce dedykowane miejskim sportom ekstremalnym. Parkour Park zaprojektowano w latach ment in Oslo. The construction process ended in the winter of 2012, and the park was opened in 2013. The inspiration for the 2010–2011, dzięki współpracy członków grupy Furuset Parkour, architektów z Danii oraz Wydziału Ochrony Środowiska Oslo. Furuset Parkour Park was the legendary Danish Jiyos Parkour Park. The parkour spot is a part of the larger Verdensparken Budowę ukończono zimą 2012 roku, a park otwarto w 2013 roku. Furuset Parkour Park był inspirowany legendarnym duński (the New World Park) that was created in the dynamically growing Furuset district mostly occupied by immigrants from Parkiem Parkour Jiyos. Placówka parkour jest częścią wielkiego Verdensparken (Parku Nowy Świat), który powstał w dyna- all over the world. micznie rozwijającej się dzielnicy Furuset, gdzie zamieszkuje wielu imigrantów z całego świata.

Fajną miejscówkę macie, gdzie to jest? – zapytał polski parkouro- grupa ćwiczy nieformalnie, szukając najciekawszych i najtrud- ‘You’ve got a great spot, where is it?’, a Polish parkour practition- the unwritten parkour principles, the group takes part in unoffi- wiec chłopaków, którzy wrzucili na Youtouba swoje akrobatycz- niejszych do pokonania obiektów, traktując miasto jako swoisty er asked the boys who had uploaded on the Youtube a video cial trainings, looking for the most interesting and the most diffi- ne triki na zestawie ścianek, murków i labiryntach metalowych tor przeszkód. showing their acrobatic tricks performed on a set of walls and in cult objects to climb, i.e. looking at a city as at a specific obstacle drążków. Naprzeciw wielbicielom tego ekstremalnego miejskiego spor- a maze of metal bars. course. – W Oslo, w Furuset – odpowiedzieli wielbiciele parkour, freerun- tu, a właściwie subkultury, którą rozpropagował na całym świe- ‘In Oslo, in Furuset’, answered the parkour, free running and other The authorities of the capital city of Norway made an effort to nigu i innych miejskich sportów ekstremalnych, czyli wolności cie film Luca Bessona „Yamakasi – współcześni samurajowie” extreme urban sports enthusiasts who are all in running on roofs meet the needs of people fascinated by that extreme urban biegania po dachach i murach, skakania przez płoty, wspinania opowiadający o grupie imigrantów z przedmieść Paryża, wy- and walls, jumping over fences, climbing trees and building sport or rather by that subculture, popularised by Luc Besson’s się na drzewa i ściany budynków. Młodzi, alternatywni, spogląda- szły władze stolicy Norwegii. Grupa Furuset w porozumieniu walls. Young, alternative people looking at cities from a different film entitled ‘Yamakasi – Les samouraïs des temps modernes’ jący na miasta od innej strony. z Wydziałem Ochrony Środowiska w Oslo i duńskimi architek- perspective. presenting the story of a group of immigrants from Paris sub- – Zajefajna! Przyjedziemy! – skomentowali ich koledzy z Polski. tami, którzy stworzyli podobne tereny dla Jiyos, jednej z naj- ‘Gorgeous!’ ‘We’ll be there!’, their colleagues from Poland com- urbs. The Futurest Parkour Park has been designed by the Fu- Furuset Parkour Park to pierwszy obiekt do ćwiczeń parkour starszych grup parkour w Europie, wspólnie zaprojektowali mented. ruset Group in cooperation with the Environmental Protection w Norwegii. Powstał w Furuset Allidrett IF, gdzie w 2009 roku Furuset Parkour Park. Obiekt działa od roku i błyskawicznie zy- The Furuset Parkour Park is the first place intended for parkour Department in Oslo and a group of Danish architects who de- grupa piętnastu młodych ludzi stworzyła własną Grupę Parkour. skuje popularność alternatywnej młodzieży w całej Skandynawii. exercises in Norway. It was created in Furuset Allidrett IF where signed similar spaces for Jiyos, one of the oldest parkour groups Z roku na rok zespół się powiększał, dołączała do niego mło- I jak widać z Youtuba, w Polsce też. a group of 15 young people established their own Parkour in Europe. The area has been used for a year and its popularity is dzież z całego Oslo. Zgodnie z niepisanymi zasadami parkour, Group in 2009. In the subsequent years, the team gradually grew growing among alternative teenagers from all over Scandinavia. and teenagers from around Oslo joined it. In accordance with Also in Poland, as the Youtube shows. OSLO — MAŁA ARCHITEKTURA URBAN DESIGN OSLO —

68 69 70 71 W miejscu, gdzie teraz stoi Marina, królowała obskurna Obok powstały bulwar i przystań. knajpa „Między Mostami”. Przez dziesięciolecia była jedy- Świetne w tej lokalizacji jest to, że jest otwarta na dwie strony. A.W. nym miejscem w centrum Wrocławia, które kojarzyło się Z jednej jest przystań, gdzie stoją jachty, z drugiej rzeka i pięk- wrocławianom z „rekreacją” nad Odrą. Tyle, że strach było ny widok na Uniwersytet oraz najstarszą śródmiejską śluzę. tamtędy przechodzić, bo upodobał ją sobie półświatek. Ta „wycięta” część miasta, dwa koryta rzeki, to coś wyjątkowego Pamięta Pan? i kameralnego przy okazji. A.W. Pamiętam. Dziwne, że dopiero odkrywamy oczywiste w Europie Architekt Miasta uważa, że Kępa Mieszczańska to w ogóle rzeczy, by takie niezwykłe miejsca nad rzeką architektonicznie europejski unikat. zagospodarować. Przecież ta lokalizacja jest idealna. Centrum To prawda. Powinno się ją zabudowywać i stworzyć zwarty kom- A.W. miasta, blisko Rynku, piękne widoki z każdej strony: na rzekę, na pleks urbanistyczny, z domami i przystaniami rzecznymi. To, co gmach główny Uniwersytetu, na starą XIX-wieczną zabudowę. zrobiliśmy, to dopiero początek zagospodarowywania tej nad- Na szczęście pojawił się inwestor, który zagospodarował ten eks- rzecznej części miasta. Marina Topacz kluzywny kawałek miasta. Może wcześniej nikomu nie było to potrzebne? A to dlatego, że inwestor kocha żeglować? A.W. Odra była, jest i zawsze będzie wrocławianom bardzo po- Dosłownie. Marcin Michalak, zarządzający całym przedsięwzię- A.W. Marina Topacz to przystań położona na Odrze, w ścisłym centrum Wrocławia, między Mostami Uniwersyteckim i Pomorskim, trzebna. W sensie komunikacyjnym była wykorzystywana, ale ciem, uwielbia żeglarstwo, ma stopień kapitana i zorganizo- naprzeciwko gmachu Uniwersytetu Wrocławskiego, na wyspie Kępa Mieszczańska. Obok przystani przy ul. Księcia Witolda w rekreacyjnym przez 50 lat zupełnie nie. Miasto się od Odry od- wanie portu w centrum miasta od zera było jego marzeniem. zlokalizowano parking, deptak, dwa apartamentowce z lokalami usługowymi i restauracjami. Oprócz przystani położonej sunęło. Były podejmowane próby, ale nieprzemyślane i szcząt- Współpraca była bardzo fajna, bo Marcin opowiadał o tym, jak w północnej odnodze Odry oplatającej wyspę, w odnodze południowej znajduje się pomost, przy którym cumują statki białej kowe. Kompleks „Marina” nie jest wielkim założeniem, ale zago- się pływa, a ja mu do tego tworzyłem architekturę. Chciałem, by floty. Marina I powstała w 2008 roku, a Marina II w 2013. Obie zaprojektował Artur Wójciak, prezes grupy Archipelag, na zlece- spodarował ważny obszar miedzy mostami: Uniwersyteckim te budynki były wysunięte jak najdalej nad rzekę, stąd taki wielki nie firmy Topacz Investments. Obie uzyskały nagrody w konkursie „Piękny Wrocław”. a Pomorskim. Trzy obiekty, które powstały, są spójne i naprawdę taras. Też o to długo walczyliśmy, bo wielu ludziom wydawało otwierają się na rzekę. To jedyne miejsce we Wrocławiu, gdzie się karkołomne, by stawiać jakiś budynek…w rzece. Koryto Odry jest przystań, bulwar, restauracje i apartamenty, a wszystko skie- było trudnym tematem, bo nie bardzo wiedziano, na ile sobie rowane w stronę rzeki. można pozwolić. Gdy stawialiśmy słupy, okazało się, że to nie jest Rozmowa z Arturem Wójciakiem, projektantem Mariny Topacz problem. Po za tym idea była taka, by nawiązać do zabudowy Nie było nic, a dziś „między mostami” cieszą mieszkańców poniemieckiej, dlatego tak walczyliśmy o płaskie dachy. A kolory, już dwie Mariny. które zastosowaliśmy, nawiązują do zieleni i dobrze pasują do A.W. Pierwszy budynek powstał w miejscu starej łaźni, która działała krajobrazu. Nie niszczą go, nie przesłaniają widoków. Inspiracją, do początków XX wieku. To budynek apartamentowo-hotelowy, jeśli chodzi o materiały, były stojące nieopodal poniemieckie z częścią restauracyjną i podziemnym parkingiem. Budując go, elektrownie wodne, dlatego tak dużo jest klinkieru, którym ob- musieliśmy opierać się na miejscowym planie zagospodarowa- łożone są mury oporowe czy nabrzeża. nia. A w nim ktoś uznał, że z jakichś powodów ta część miasta musi pozostać skansenem, z niską zabudową, nawiązującą do Wrocławianie chętnie kupują apartamenty w Marinie, a na

WROCŁAW — tej łaźni. Nie mogło być to nic zbyt nowoczesnego i dużego, bo tarasach restauracji spędzają mnóstwo czasu. zasłoniłoby Uniwersytet. To nieprawda, bo uniwersytet broni się Bo tam jest klimat, piękne widoki, zachowaliśmy zieleń i tak pro- A.W. sam i żadna zabudowa mu nie zaszkodzi, a stworzyłaby się inna jektowaliśmy nową, żeby drzewa rosły przy samym budynku. perspektywa. Musieliśmy się jednak dostosować i powstał budy- Te drzewa przecież prawie wchodzą w balkony. Stąd pomysł,

OBIEKTY NADRZECZNE nek, który jest wypadkową nowoczesnych pomysłów ze spadzi- by przy bulwarze rosły platany, bo jak będą większe, to otoczą stym dachem. To było karkołomne: na przykład te duże wykusze budynki. Architektura w założeniu miała być wkomponowana

i nadwieszenia zaprojektowaliśmy, by nadać mu współczesny w rzekę i w przyrodę. Stąd na przykład elewacja z żaluzjami, by OBIEKTY NADRZECZNE charakter. Po kilku latach udało się zmienić plan miejscowy i drugi słońce sprawiało, że to architektura żyje, płynie, że wszystko jest budynek już wygląda inaczej, jest trochę wyższy i ma płaski dach. jak rzeka. WROCŁAW — WROCŁAW

72 73 A shabby bar – “Między Mostami” [in English: Between the plan and thus the second building looks a bit different – it is a bit Bridges] used to stand where the Marina is now. For dec- taller and has a flat roof. ades, this was the only place in Wrocław, which was asso- A boulevard and a port were built next to them. ciated with “recreation” by the Odra River. Only that the What is great about this location is that it is open to two sides. A.W. majority of Wrocław residents was afraid to go there, due On the one side, we have the port harboring yachts, and on the to the presence of the underworld there. Do you recollect other side – we have the river and the beautiful view on the uni- these times? versity and oldest downtown sluice. This “separated” part of the A.W. I do. It’s strange that we are only discovering the things that city, two river beds, is something exceptional and intimate. are obvious in Europe, ideas to develop areas by the river. This location is perfect after all. We are in the city center, near The City Architect claims that Kępa Mieszczańska presents the Market Square, beautiful sight from every angle: on the truly European climate. river, on the main University building, on historical 19th-century It is true. It should be developed and a tight urban complex A.W. development. Fortunately, we found an investor who decided should be created, with houses and river ports. What we did was Marina Topacz to take care of this exclusive piece of the city. just the beginning of works in this riverside part of the city. Perhaps no one actually needed it before? Is it because the investor likes to sail? A.W. Odra was, is and will always be vital for the Wrocław residents. Literally yes. Marcin Michalak, the manager of the entire enter- A.W. Marina Topacz is an Odra river port located in the strict city center, between the Uniwersytecki and Pomorski bridges, It was used in terms of communication, but in terms of recrea- prise, is a sailing enthusiast, he has the Captain’s degree, and opposite the Wrocław University building, on the Kępa Mieszczańska island. A parking lot, a pedestrian alley, two apartment tion – for the last 50 years – not at all. The city moved away from therefore organizing a port in the city center was a dream of his. buildings with stores and restaurants were located next to the port, in Księcia Witolda Street. Apart from the port located the river. Attempts were made, but these were inconsiderate I enjoyed cooperating with him, because Marcin would tell me in the northern arm of the Odra river, the southern part features a pier harboring small passenger liners. Marina I was built and fragmentary. The “Marina” complex is not a large-scale pro- how it is to sail, and I would create architecture to that. I wanted in 2008 and Marina II – in 2013. Both were designed by Artur Wójciak, the president of the Archipelag group, at the commis- ject, but it developed an important area between the bridges: the buildings to protrude to the river, hence the big terrace. sion of Topacz Investments. Both received awards in the “Beautiful Wrocław” competition. Uniwersytecki and Pomorski. The three facilities built are cohe- We also had a great fight – since many people found this reck- sive and they truly open up to the river. This is the only place less – to erect a building… in the river. The Odra River bed was in Wrocław, where we have a port, a boulevard, restaurants and a tricky subject, because no one really knew how much we could apartments, all facing the river. do. When we founded the first piles, it turned out that this wasn’t An interview with Artur Wójciak, the designer of the Marina Topacz a problem. Apart from that, the idea was to refer to post-German We had nothing, and now we have two Marinas between development, which is why we fought so hard for flat roofs. the bridges. The colors we applied refer to greenery and suit the landscape A.W. The first building was erected in the place of the former bath- without destroying it, without overcasting the views. When house, which operated since the beginning of the 20th century. it comes to materials, the inspiration was the neighboring Ger- It is an apartment-hotel building with a restaurant part and an man water power plant, which is why we have so much clinker underground parking lot. Building it, we had to base on the lining retaining walls or the quays. local land development plan. In the plan, somebody thought that this part of the city should remain a heritage park, featur- The city residents are fond of the Marina apartments, WROCŁAW — ing low buildings referring to the old bathhouse. The plan didn’t which they buy, and spend a lot of time on the restaurant’s assume any modern or tall development, since this could over- terraces. cast the University. It’s not true, because the University build- No wonder. They offer unique atmosphere, beautiful views, A.W.

RIVERSIDE ARCHITECTURE ing is beautiful enough that no other structure could compete maintained greenery. Plus, we designed new green areas with with it, and contrasting development could add perspective. the idea for trees to grow very close to buildings. The trees nearly However, we had to adapt and we therefore created a build- enter the balconies. Hence the idea for sycamore trees. When

ing which is a product of modern ideas and a slanting roof. This they are bigger, they will enclose the buildings. By assumption, WATERFRONTS was rather problematic: we designed the large bay windows the architecture must be incorporated into the river and nature. and overhangs to add a contemporary character. After sev- Hence the façade with shutters – the sun gives the impression of eral years, we managed to change the local land development flowing architecture – just like the river. WROCŁAW — WROCŁAW

74 75 76 77 Alnaelva Alnaelva

Od połowy lat 80. władze Oslo konsekwentnie realizują opracowany szczegółowo plan zagospodarowania i oczyszczenia Since mid-1980s, the Oslo authorities have consistently followed a detailed plan of the redevelopment and cleaning of rzeki Alnaelva. Na początku XXI wieku, zgodnie z ekologiczno-społecznymi założeniami, rozpoczęto regulację kanałów, na- the Alnaelva river. At the beginning of the 21st century, following the ecological and social goals, the following was begun: brzeży, renowację pobliskich parków, budowę ścieżek i mostków. Stworzono tereny rekreacyjne i szlak spacerowy wiodący the regulation of channels and river banks, the renovation of parks in the neighbourhood as well as the construction of path- wzdłuż zapomnianej, do niedawna „odgrodzonej” od miasta terenami przemysłowymi rzeki, która stała się jednym z ulubio- ways and bridges. Thanks to the above activities, recreational grounds and a walking path have been created along the river nych miejsc aktywnego spędzania czasu wolnego przez mieszkańców. that was forgotten and ‘fenced off’ by industrial areas before. Since then, the river banks have become one of city dwellers’ favourite places for their leisure activities.

Co roku, we wrześniu, nabrzeżem rzeki Alny przechodzi kilka tysię- W ostatnich latach, dzięki konsekwentnym działaniom zmie- cy mieszkańców Oslo w tradycyjnym kilkukilometrowym pocho- rzającym do zagospodarowania nabrzeży, oczyszczenia rzeki Every September, several thousands of Oslo dwellers take part This has completely changed for the recent years, as a result dzie z pochodniami. To pełne radości, muzyki, śpiewu i niezwykłej i oddania jej mieszkańcom miasta, zmieniło się to diametralnie. in a traditional march with torches along the banks of the Alna of consistent activities aimed at the development of the water- atmosfery święto Alny i całego miasta okraszane jest artystycz- W bezpośrednim pobliżu nabrzeży Alny tworzone są nowe river. The festival of the Alna river and of the entire city that is fronts, cleaning the river and opening it to city dwellers. nymi instalacjami świetlnymi, przygotowywanymi przez najlep- parki, poprawiono jakość wody – Oslo, a zwłaszcza Groru- full of joy, music, singing and unique atmosphere, is spiced up New parks are being created directly on the banks of the Alna szych norweskich twórców. Tyle że jeszcze kilkanaście lat temu dadalen, po prostu otworzyło się w stronę rzeki. Przy na- with artistic light installations designed by the best Norwegian river, and the water quality has been improved thus making w Groruddalen, największej przemysłowej dzielnicy Oslo, gdzie brzeżach powstało wiele obiektów sprzyjających rekreacji artists. But only a dozen years ago, nobody in Groruddalen, the Oslo and in particular, Grorudadalen directly open to the river. mieszka ponad 130 tysięcy osób, czyli prawie co piąty mieszka- i aktywności fizycznej. Zbudowano wiele mostków, ścieżek biggest industrial district of Oslo where more than 130 thou- The river banks have gained a number of facilities that encourage niec stolicy, w tym liczni imigranci, o rzece Alnie niewiele można rowerowych i spacerowych, z których korzystają mieszkańcy. sand residents lived, i.e. nearly every fifth resident of Oslo, includ- visitors to recreation and physical activities. Numerous bridges, było powiedzieć. Nie dało się pospacerować jej nabrzeżami, gdyż No i wyprawy z pochodniami są łatwiejsze i przyjemniejsze, ing immigrants, could say anything about the Alna river. It was bike routes and walking paths have been constructed and are dostępu do niej broniły gęste chaszcze i zarośla, a po drodze na- a pokazy artystów światła odbywają się bezpośrednio nad impossible to walk along its banks, because they were covered used by city dwellers. And, after all, processions with torches are potykało się mnóstwo przeszkód: drogi, autostrady, linie kolejowe rzeką, na odzyskanych, zielonych i urokliwych nabrzeżach with dense thicket and scrubs, and fenced off by a lot of barri- easier and more pleasant now, while performances of light art- i usytuowane na nabrzeżach tereny przemysłowe. rzeki Alna. ers: roads, motorways, railway lines and industrial areas located ists take place directly on the river, on the charming green banks on the waterfronts. of the re-discovered Alna river. OSLO — TERENY NADRZECZNE WATERFRONTS OSLO —

78 79 80 81 Browar Mieszczański Browar Mieszczański The former brewery in Hubska Street in the Huby District, in the southeastern part of the city, several kilometers from the city center. Built in 1894, and brewed the last batch of beer in 1996. In 2003, the complex was bought by the Browar Mieszczański Dawny browar przy ul. Hubskiej, w dzielnicy Huby, w południowo-wschodniej części miasta, kilka kilometrów od centrum company with Barbara and Krzysztof Wojtas as the main shareholders. They created an Alternative Culture Center here miasta. Wybudowano go w 1894 roku, a piwo warzono do 1996 roku. W 2003 roku kupiła go spółka „Browar Mieszczański”, – all rooms and yards are devoted to hundreds of cultural events, festivals, exhibition openings and concerts. There are a few której udziałowcami są architekci Barbara i Krzysztof Wojtasowie. Stworzyli tu Centrum Kultury Alternatywnej – wszystkie exhibition rooms, galleries, artistic, architecture offices, a recording studio, rehearsal rooms, as well as the offices of commer- pomieszczenia i dziedzińce na terenie browaru są miejscem dla setek imprez kulturalnych, festiwali, wernisaży i koncertów. cial companies. With its consistently revitalized rooms, the Brewery occupies the area of 1400 m2 and will soon be extended Jest kilka sal wystawowych, galerie, pracownie artystyczne, architektoniczne, studio nagrań, sale prób, ale także siedziby biur by the first new building, incorporated in the context of its historical background. firm komercyjnych. Browar, z konsekwentnie rewitalizowanymi wnętrzami, zajmuje powierzchnię 1400 metrów2, niebawem zostanie rozbudowany o pierwszy nowy budynek, wkomponowany w kontekst historycznego otoczenia. The legendary Lech Janerka is singing in the storage cellar, are various business entities feeling the vibe of raw, postindustrial director Maciej Masztalski with his independent Ad Spectatores interiors and which help us to finance our extensive cultural activity, Legendarny Lech Janerka śpiewa w leżakowni, reżyser Maciej poprzemysłowych wnętrzach, a przy okazji pozwalają nam finan- Theater are playing their two-thousandth performance in the and there are hundreds of all sorts of artists.” Masztalski z niezależnym Teatrem Ad Spectatores gra dwuty- sować działalność kulturalną, są setki wszelkiej maści artystów. brewery, Peja and a couple of legendary rappers are recording More than two hundred people work here every day from the sięczny spektakl w warzelni, Peja wraz z kilkunastoma kultowy- Na co dzień od rana pracuje tu ponad 200 osób, a wieczorami the music video titled ‘Hip Hop’ in the compressor room, and Irek morning hours. In the afternoon, guests come from various parts mi raperami nagrywa teledysk pt. „Hip Hop” w sprężarni, a Irek ściągają widzowie z całego miasta na wernisaże, koncerty, spek- Grin, the literary curator of the European Capital of Culture Wro- of the city to attend exhibition openings, concerts, performanc- Grin, literacki kurator Europejskiej Stolicy Kultury Wrocław 2016, takle, festiwale czy bazary zdrowej żywności. claw 2016 ‘interviews’ a young man in the attic. “Does Wrocław es, music festivals, theater festivals, or weekly eco food markets. „przesłuchuje” na strychu młodego człowieka. „Czy kręci Cię Wro- W Browarze swoją „miejscówkę” ma kilkanaście kapel rockowych, turn you on?,” he asks in a spot promoting the city. The Brewery is the house for several local rock bands, using the cław?” – pyta w spocie promującym miasto. które korzystają z sal prób i studia nagrań, pracownie plastyczne Nearby, in the former warehouses, first in the German Breslau rehearsal rooms and the recording studio, as well as several art or A obok, w dawnych pomieszczeniach, w których najpierw czy rękodzielnicze, jest nawet kowal. Artystyczny. and then in the Polish Wrocław, the master brewers brewed the handicraft offices, including an artistic forger’s workshop. w niemieckim Breslau warzyło się piwo dla lokali Stowarzysze- W jednej z nich właśnie próbę ma Wojtek Krasuski, etnolog i bęb- beer for the inns owned by the Association of Wrocław Innkeep- At this moment, Wojtek Krasuski, ethnologist and one of Poland’s nia Wrocławskich Oberżystów i Szynkarzy, a potem w polskim niarz djembe. Tyle, że idąc za rytmem bębnów najpierw trafia się ers and Publicians, and, later on, the famous ‘Wrocław beer’ and best Djembe drummers is practicing in one of them. However, Wrocławiu kultowe „Wrocław beer” i „Lwów beer”, prezes Hitachi, do sali, którą zajmuje wielki model architektoniczny pełen budy- the ‘Lwów beer’. Now, the president of Hitachi, one of the largest following the sound of the drums, we first have to pass through jednego z największych koncernów technologicznych na świe- neczków ustawionych na deskach. – Co to jest? Polska. To znaczy technological concerns in the world, is training the employees a room occupied by a gigantic architectural model full of small cie, szkoli polskich pracowników. I jest zachwycony, że wciąż idealna wizja urbanistyczna Polski. Ale nie moja, lecz Zofii i Oskara of its Polish division. And he is delighted to sense the smell of houses. “What is it? Poland, or rather the ideal urban vision for pachnie tu słodem. I historią. Hansenów – tłumaczy Łukasz Jagoda, młody wrocławski archi- malt after all this time. And to sense the history. Poland. But it’s not mine. It’s by Zofia and Oskar Hansen,”says Łukasz W „Browarze Mieszczańskim” się dzieje. Codziennie, co wieczór. tekt, jeden z kilku, którzy „osiedlili się” w browarze. – Przygotowu- There is a lot going on in the Municipal Brewery. Every day, every Jagoda, a young Wrocław-based architect, one of those who WROCŁAW — Od 10 lat. Choć trudno w to uwierzyć, wchodząc tu z ulicy. ję model „Linearnego Systemu Ciągłego” na wystawę Hansenów evening. For 10 years now, although it is hard to believe it, en- ‘settled in the artistic Brewery’. “I am preparing a model for the Działka 12 tysięcy metrów kwadratowych, 11 poprzemysłowych w Museu d’Art Contemporani w Barcelonie. Wiem, surowe trochę, tering the complex from the street. The plot has 12 thousand ‘Linear Continuous System’ for the Hansen exhibition at the Mu- budynków z zewnątrz wyglądających tak jak 130 lat temu, gdy grubociosane. Ale to oddaje nie tylko wizjonerstwo tych wizjonerów square meters, housing 11 postindustrial buildings, looking as seu d’Art Contemporani in Barcelona. I know, raw, thick-walled, on je postawiono. architektury, ale i charakter Browaru Mieszczańskiego, gdzie mam

REWITALIZACJAPOPRZEMYSŁOWYCH TERENÓW they did 130 years ago, when the complex was built. a non-planed plank; but this only reflects the architectural vision – I tak ma być, bo nasz browar jest jak wehikuł czasu. Wchodzisz pracownię modelarską. Tu wszystko jest pomieszaniem historii “This is how it’s supposed to be. Our brewery is a time machine. of the designer and the character of the entire Municipal Brewery, i cofasz się o sto lat. Do artystycznej i historycznej enklawy – tłu- i alternatywnej sztuki, w tym cały urok tego miejsca – tłumaczy You enter it and go back in time for one hundred years – to reach an which houses my modeling studio. It’s all like this here – a combi- maczy Cezary Zubrzycki, architekt zajmujący się rewitalizacją młody architekt. artistic and historical enclave,” explains Cezary Zubrzycki, an archi- nation of the past with alternative art, and this is the charm of the obiektu. I chwali władze Wrocławia oraz służby konserwatorskie. Podobnie określa to Maciej Masztalski, szef Teatru Ad Spectato- tect who has been working on the revitalization of this complex. building,” explains the young architect. Za zaufanie inwestorom, zmiany planów miejscowych i pomoc res, który właśnie zaparkował skuterkiem przy ścianie pokrytej He praises the Wrocław authorities and the monument preserv- Maciej Masztalski, the director of the Ad Spectatores Theater w zamienienie popadającego w ruinę obiektu w centrum kultu- graffiti, między „Schizofrennią” a „Robotem”, instalacjami i rzeź- er authority for the trust in the investors, for changing the local uses similar words. He has just parked his motor scooter next to ry niezależnej połączone z funkcjami biznesowymi. bami wrocławskich artystów. – Zagraliśmy tu tysiące spektakli, zoning and for the help in changing the face of this decaying a graffiti wall, between the ‘Schizofrennia’ and the ‘Robot’, instal- – To połączenie ognia z wodą, czyli bohemy z biznesem, było na- a w międzyczasie zdobyliśmy grant na taki sprzęt oświetleniowy complex into a center of independent culture combined with lations and sculptures by Wrocław-based artists. “We have played

szą ideą od samego początku. I nic się nie zmienia – zapiera się i nagłośnieniowy, że w pomieszczeniach Browaru powstał teatr, INDUSTRIAL AREA REDEVELOPMENT modern business functions. thousands of performances here, and, in the meantime, we received Piotr Sokołowski, prezes spółki „Browary Mieszczańskie”, która jakich niewiele w Polsce – mówi młody szef teatru, który dorobił “This is a mix of water and fire, the bohemians and the business a grant for lighting and PA equipment which allowed us to create zainwestowała w obiekt. – Mamy 80 najemców, wśród których się już statusu kultowego. Zupełnie jak browar, w którym ma environment. It was out intention from the beginning. And nothing a theater Poland hasn’t seen before in the Brewery,” claims the direc- poza firmami biznesowymi, które świetnie się czują w surowych, swoją siedzibę. has changed,” says Piotr Sokołowski, the president of the Bro- tor of the theater, which acquired the legendary status. Just as war Mieszczański company. “We have 80 tenants, among which the Brewery, in which it is located. — WROCŁAW

82 83 84 85 Scena Unii Union Scene

Regionalne centrum kultury powstało w 2005 roku w pomieszczeniach dawnej fabryki papieru w Dremmen. Na 8000 m2 The regional cultural centre was established in 2005 on the premises of a former paper mill in Dremmen. On 8,000 square poprzemysłowych wnętrz powstało kilkanaście pomieszczeń przeznaczonych na działalność artystyczną i konferencyjną, metres of postindustrial interior, over a dozen of rooms intended for artistic and conference activities have been created, w tym największa sala koncertowa na 1300 osób i plenerowe przestrzenie. W kilkuset wydarzeniach muzycznych, plastycz- including the largest concert hall for 1,300 people and outdoor spaces. Several hundreds of music, art or theatre events nych czy teatralnych uczestniczy rocznie około 100 tysięcy ludzi. are visited by over 100 thousand of people yearly.

„Zapraszamy. Na największym ekranie w mieście, z najlepszym ne, ten chyba niewiele wie o życiu kulturalnym Norwegii. ‘Welcome. Here you can see all matches of the World Champion- they do not know much about the cultural life of Norway. obrazem i dźwiękiem, w połączeniu z ogródkiem piwnym na po- To jedna z najbardziej udanych, wręcz wzorcowych adapta- ship in Brazil on the largest screen in the city, in the best stand- The Union Scene is one of the most successful, or even dwórku, pokazujemy wszystkie mecze Mistrzostw Świata w Bra- cji obiektów poprzemysłowych na cele kulturalne. W 2004 ard of vision and sound, sitting in a beer garden outside’. Well, a model conversion of a postindustrial building for cultur- zylii”. No cóż, nawet w jednym z najbardziej kulturalnych miejsc roku władze w Drammen postanowiły bowiem oddać sta- in June and July 2014, Messi, Neuer, Neymar and others, i.e. foot- al purposes. In 2004, the authorities of Drammen decided w Norwegii w czerwcu i lipcu 2014 roku rządzili Messi, Neuer, rą papiernię we władanie artystów sztuk wszelakich oraz ball set the rules in a place which ranks among the most cultural to give the old paper mill into the possession of non-gov- Neymar i spółka, czyli piłka nożna. organizacji pozarządowych i stowarzyszeń zajmujących się venues in Norway. ernmental organisations and associations dealing with mu- To było połączenie – a właściwie „unia” – muzyki i kultury ze spor- muzyką, sztuką, komunikacją międzykulturową i edukacją kul- The Union Scene faced a combination – or rather a ‘union’ – of sic, art, intercultural dialogue and cultural education. Only tem w Union Scene. Ale mundial się skończył i fani ciężkiego turalną. Już po roku na 8000 m2, w halach produkcyjnych i in- music and culture with sport. But the World Cup is over, and fans a year later, on 8,000 square metres of factory floors and rocka, jazzu, reagge, muzyki świata, muzyki klasycznej czy do- nych pomieszczeniach dawnej fabryki papieru, z zachowaniem of hard rock, jazz, reggae, world music, classical music, high-qual- other rooms of former paper mills, in characteristic austere brego teatru i sztuk plastycznych mogli już wrócić do codzien- charakterystycznych, surowych, postindustrialnych wnętrz, ity theatre and fine arts could settle into the usual rhythm and postindustrial interior, there were 15 clubs, stages, exhibition, nego rytmu koncertowego i przyjechać do Drammen, na przy- powstało 15 klubów, scen, sal wystawowych, koncertowych come to Drammen for e.g. a concert of a Swedish trash metal concert and conference rooms, as well as the seats of thea- OSLO — kład na koncert szwedzkich thrash metalowców z New Keepers i konferencyjnych, siedzib teatrów, zespołów muzycznych band New Keepers Of The Water Towers or a children’s theatre tres, music bands and various non-governmental organi- Of The Water Towers, czy teatralną opowieść dla dzieci o przy- i przeróżnych organizacji pozarządowych. W ten sposób Union play about adventures of Truls the moose, Frank the bear driving sations. In this way, the Union Scene has become a large

REWITALIZACJAPOPRZEMYSŁOWYCH TERENÓW godach łosia Trulsia, taksówkarza-niedźwiedzia Franka i innych Scene stała się wielkim regionalnym centrum kulturalnym his taxi and other animals living on Greenland. regional cultural and intercultural centre that was heard of zwierzakach żyjących w Grenlandii. i międzykulturowym, o którym zrobiło się głośno także poza If for the last decade one has not been to a concert, an ex- even abroad. And not only because they have a powerful Kto w ciągu ostatniej dekady nie wpadł tutaj na koncert, wy- granicami Norwegii. I to nie tylko dlatego, że mają mocny hibition, a film, a performance or another artistic event there, audio system. stawę, film, spektakl, festiwal lub inne wydarzenie artystycz- sprzęt nagłośnieniowy. INDUSTRIAL AREA REDEVELOPMENT OSLO —

86 87 88 89 Przystanek pod stadionem, a właściwie Zintegrowany Węzeł i szerokości dojść. Zauważyłem nawet, że węzeł nieźle funkcjonu- Przesiadkowy, okazał się jednym z pięciu najpiękniejszych je jako stacja kolejowa. Jest grupa wrocławian, która przyjeżdża tu komunikacyjnych obiektów świata. Którą nazwę Pan woli? z walizkami i wsiadają do pociągu. To zintegrowanie komunikacji, P.F. Ani przystanek, ani Zintegrowany Węzeł nie oddają ducha tego także bezkolizyjne dojście do autobusu, działa bardzo dobrze. obiektu. W konkursie „Życie w architekturze” nasz przystanek A architektonicznie? Jak to się stało, że „węzeł” zdobył tyle nagrodzono jako „Najlepszą przestrzeń publiczną”. To określenie nagród? Branża jest zachwycona, wielu wrocławianom też jest mi najbliższe. się podoba, ale niektórzy narzekają „za dużo betonu i ten Jak powstał? trójkątny dach nie chroni z jednej strony przed deszczem”. P.F. W trudnych uwarunkowaniach. Nikomu nie przyszło by do gło- Architektura miała być bezwzględnie podporządkowana funkcji P.F. wy, że na takim splątaniu dróg, będzie można stworzyć prze- obiektu, to nie miała być tylko zabawa formą. Stąd zadaszenie, strzeń publiczną. Kiedy wybrano projekt stadionu na Euro 2012, czasem kontestowane, jest pełniejsze na kierunku z zachodu do pozostała kwestia najkorzystniejszego dla widzów dojazdu do centrum miasta, gdzie po meczu znacznie więcej ludzi czeka na stadionu. Splątanie trzech dojazdów: samochodowego, kolejo- tramwaje, niż w odwrotnym kierunku, gdzie się tylko wysiada wego i tramwajowego to wymarzona sytuacja do zintegrowania w drodze na stadion. To było przemyślane. Byłem przy tym, jak ich w jednym miejscu. architekci najpierw z plasteliny próbowali ulepić różne formy Zintegrowany Węzeł Przesiadkowy przystanku i zadaszenia, począwszy od organicznych kształtów Na początku miał być to zwykły przystanek? po futurystyczne. W efekcie oryginalna i rozpoznawalna forma P.F. Wrocławianie pamiętają, że w tym miejscu był nasyp, po którym bardzo dobrze kadruje widok w kierunku stadionu. Zaprojektowany przez wrocławską Pracownię Projektową Maćków, we współpracy z Architektem Miasta Piotrem Fokczyń- przejeżdżał tramwaj. Był pomysł, że postawi się tam dwa słupki, skim „Przystanek” powstał w 2011 roku, przed Mistrzostwami Europy w piłce nożnej. Zintegrowany węzeł tramwajowo- będzie się zatrzymywał tramwaj i będzie ok. I wtedy zapropo- I to się tak podoba w świecie architektury? -kolejowy stworzono do obsługi imprez organizowanych na nowym Stadionie Miejskim. Platformę przystanku tramwajowe- nowałem Prezydentowi Wrocławia, by podejść do tego inaczej, Forma przystanku jest oryginalna, niczego nie naśladuje. To w tej P.F. go pokryto trójkątnym żelbetowym dachem. Materiały ograniczono do betonu konstrukcyjnego, stali i kamienia. Inwestorem zrobić coś, co nie będzie zwykłą wiatą przystankową, ale będzie chwili coraz rzadsze w architekturze światowej. Liczba zapoży- obiektu przy alei Śląskiej była Gmina Wrocław. Zintegrowany przystanek uzyskał nagrodę „Życie w Architekturze” oraz został miało formę architektoniczną. Pod ręką mieliśmy biuro projekto- czeń jest coraz większa. Podoba się też jedność materiału i funk- nominowany do nagrody Unii Europejskiej dla architektury współczesnej – Mies van der Rohe Award 2013. we, które znało teren, ponieważ Pracownia Projektowa Maćków cji. To dzięki zastosowaniu betonu, który nie wszyscy tolerują. z wrocławskich biur projektowych najdalej doszła w konkursie Polacy mają złe skojarzenia z betonowym PRL-em, i jeszcze do stadionowym. Biuro Zbigniewa Maćkowa podjęło się przygo- jego urody nie są przekonani. Mieliśmy szczęście, że wykonaw- towania koncepcji projektowej, tym bardziej, że dostali od nas cą była wrocławska firma Filar, której właściciel jest fascynatem Rozmowa z Piotrem Fokczyńskim, Architektem Miasta Wrocławia wytyczne dotyczące kształtowania architektury, uwarunkowań technologii betonowej i wykonał to w sposób mistrzowski. ruchowych – czyli dojść, przejść, schodów, skrzyżowań, czy wy- Ta jedność masy betonu jako budowli inżynierskiej, z której wy- magań peronowych dla kolei. krzesało się niezwykłą formę, pozytywnie zaskakuje. Dotych- czas z takimi obiektami był kojarzony Santiago Calatrava, jeden Naprawdę na kolegiach prezydenckich rozmawiało się nie z twórców, który nadawał konstrukcjom betonowym wymiar tylko o stadionie za prawie miliard złotych, ale także o przy- artystyczny. Okazało się, że przy okazji budowy skromnego przy- stanku? stanku warto próbować wejść na ten poziom. P.F. Tak, Prezydent wyczuł, że przystanek może być ciekawym obiek- Jak Pan ocenia wybór obiektów na wystawę? Mamy Capitol, tem architektonicznym. Ale nikt z nas wtedy nie przypuszczał, Browar, Renomę, Marinę… że tak daleko zajedzie w rankingach. Uznaliśmy wtedy, że jeśli Te obiekty pokazują nie tylko urodę architektoniczną XXI-wiecz- P.F. mamy wybrany niepowtarzalny stadion, to warto i miejsce, nego Wrocławia, ale także to, że robienie dobrej architektury z którego ten stadion będzie osiągalny dla ludzi, zaprojektować

WROCŁAW — to nie tylko zaprojektowanie wzorowej funkcji, lecz szukanie w indywidualny sposób. czegoś więcej. To tworzenie obiektów sprawiających, że ludzie Jak się sprawdził podczas Euro? się z architekturą utożsamiają, odbierają pozytywne emocje, to

P.F. Nie mogłem się powstrzymać i przed pierwszymi meczami spę- tworzenie miejsc, w których się dobrze czują, które zapamiętają TRANSPORT TRANSPORT dziłem kilka godzin na przystanku. Obserwowałem, w jaki spo- i gdzie ten cały estetyczny świat zobaczą zarówno z zewnątrz, jak sób będzie w stanie przyjąć dziesiątki tysięcy kibiców. Sprawdził i wchodząc do środka. To obiekty i przestrzenie, które ludzi wcią- się świetnie podczas Euro i teraz przy innych meczach i impre- gają… Bo dobra architektura zaprasza do siebie ludzi. Oczywi- zach na stadionie. Te wszystkie miejsca przystanku, gdzie ludzie ście we Wrocławiu jest tego jeszcze za mało, ale przykłady tu pre- — WROCŁAW się gromadzą, są dobrze zaprojektowane jeśli chodzi o rozmiary zentowane to naprawdę obiekty co najmniej europejskiej klasy. 90 91 The stop near the stadium, otherwise called the Integrated get on trains. It is a place where communication is integrated, Transfer Hub, was included in the list of five most amazing also assuming safe access to the bus station. communication facilities in the world. Which name do you What about architecture? How did this ‘hub’ receive so many prefer? awards? The architecture environment is in awe, many city P.F. Neither the stop, nor the Integrated Hub expresses the spirit of residents also like it, but some of them complain that “there this structure. In the ‘Life in architecture’ competition, our stop is too much concrete and that the triangular roof does not was awarded as the ‘Best public space’. I find this definition shield them from rain from one side”. matching reality best. Architecture was to be totally subordinate to the function of the P.F. How was it born? unit. This was not supposed to be an example of play with form. P.F. In difficult conditions. No one ever thought that comprehensive Hence the roofing, sometimes questioned, which is fuller in the public space would be created in such a large junction. When western direction towards the city center, where more people ac- the stadium design was selected for Euro 2012, there was also cumulate waiting for trams after a match, compared to the op- the question of the most comfortable access to the stadium. posing direction, where you get off on your way to the stadium. It A combination of three ways: by car, by rail and by tram – this is was all thought out. I was present when the architects created the an ideal situation to apply integration. first stop and roofing forms out of modeling clay, beginning with Integrated Transfer Hub organic shapes and ending with futuristic ones. In effect, the origi- In the beginning, this was to be an ordinary stop? nal and recognizable form directs attention towards the stadium. P.F. The locals still remember the tram embankment that was pre- Designed by the Wrocław-based Maćków Design Office in cooperating with Piotr Fokczyński, the City Architect, the ‘Hub’ was sent here. There was an idea to place two posts there, arrange And this is what the world of architecture likes so much? built in 2011 for the UEFA European Championship. The integrated tram-railway junction was created to facilitate communi- a tram stop, and everything would be ok. Then, I proposed the The form of the hub is original, not imitative of any other solutions, P.F. cation at events organized in the new city stadium. The tram stop platform was covered with triangular, reinforced concrete President of Wrocław to approach this problem from another an- which is a rarity in world architecture. The number of borrowings roof. Materials applied were limited to structural concrete, steel and stone. The investor of the facility located in Śląska Alley gle, to create something that would be something more than just is getting bigger. I also like the unity of material and function. This was the Wrocław Municipality. The integrated transfer hub was awarded in the ‘Life in architecture’ competition and was a tram shelter, something with architectural form. At hand, we was possible thanks to the use of concrete, which is not tolerated nominated for the European Union Prize for Contemporary Architecture – Mies van der Rohe Award 2013. had a design office that knew the area, since, out of all Wrocław by all. Poles have bad associations with PRL concrete. We are not based design studios, the Maćków Design Office made it farthest yet convinced with its beauty. We were fortunate that the Wrocław in the competition for the stadium design. Zbigniew Maćków’s company Filar was the general contractor, whose owner is a fan of Office undertook to develop a design concept, plus we provided the concrete technology and who finished the structures in a bril- An interview with Piotr Fokczyński, the Wrocław city architect them with guidelines for architecture forms, traffic conditions – liant manner. This unity of concrete used as engineering material passages, crossings, stairs, junctions, or platform requirements for and the unique form obtained from it is positively surprising. Until railway structures. recently, similar structures were associated with Santiago Cala- trava, one of those creators who would add an artistic dimension So, apart from the stadium itself, you really talked about the to concrete structures. It turned out that it was worth to step up tram stop on Presidential board meetings? a level in design in constructing a simple junction. P.F. Yes, the President sensed that the stop may be an interesting What is your opinion on the selection of buildings for the architectural specimen. But back then, none of us thought it exhibition? We have the Capitol, the Brewery, Renoma, would make it so far in various rankings. We thought that if we the Marina… had a unique stadium, then we should also have the place, from These buildings not only display the charm of 19th-century P.F. which it is accessed by people, individually designed. Wrocław architecture, but also the fact that making good archi-

WROCŁAW — How did it do during the championships? tecture is not only about designing model functions, but to go P.F. I couldn’t resist it and, before the first matches, I spent a few beyond that. It is about creating structures which make people hours on the stop. I observed if it would be able to accept tens associate with architecture, feel and share positive vibes, it is

of thousands of football fans. It did great during the champion- about creating places where people feel good, which they re- TRANSPORT TRANSPORT ships as well as other matches and events held at the stadium. member, which they can experience by marveling at from the All of the places within the hub where people gather are well outside and entering. These are buildings and spaces, which designed in terms of dimensions and width of access paths. attract people… Because good architecture is always welcom- I even noticed that the hub is a well-functioning railway station. ing. Of course, we are still hungry for more in Wrocław, but the — WROCŁAW There is a group of people who arrive with luggage here and examples presented here are truly European level masterpieces. 92 93 94 95 Samochody elektryczne Electric cars

Auta z napędem elektrycznym stanowią ponad 10 procent wszystkich nowych samochodów sprzedawanych w Norwegii. Electric cars make up for over 10 percent of all new cars sold in Norway. With its population of 5 million, Norway can boast W 5-milionowej Norwegii zarejestrowano do dziś około 22 tysięcy takich samochodów, podczas gdy w całych Stanach of approximately 22,000 of electric cars registered by now, while in the United States the number is 70,000. Therefore, quot- Zjednoczonych 70 tysięcy. Dlatego, jak obrazowo porównano w prasie ekonomicznej, w Oslo jeździ więcej elektrycznych ing a vivid comparison found in the economic press, there are more electric cars on the streets of Oslo than in Los Angeles samochodów niż w Los Angeles i San Francisco razem wziętych. and San Francisco put together.

Co mają ze sobą wspólnego gniazdko elektryczne, najcichszy w przeszłość. Na każdym rogu stoją za to punkty ładowania, What do the following items have in common: a socket, the Due to the exceptional popularity of electric vehicles, the term ruch uliczny na świecie i bezpłatne parkingi w Oslo pełne spor- czyli słupki z gniazdkami elektrycznymi. W samym Oslo jest ich most quietest road traffic in the world and free car parks in Oslo of a ‘filling station’ in Norway is quickly going out of date. You can towych Tesli? Bardzo wiele. już kilka tysięcy. filled with sporty Tesla cars? A lot. find charging points, i.e. columns with sockets on every corner. Norwegia zakochała się w autach elektrycznych. Można by po- Ten lawinowy wzrost sprzedaży ekologicznych pojazdów to Norway has fallen in love with electric cars. It may be said that There are thousands of such stations in Oslo. wiedzieć, że do szaleństwa, lecz motywacją są przede wszystkim efekt odważnych decyzji władz krajowych i samorządowych, the country is crazy in love, but the motives behind it are com- A rapid increase in the sales of ecological vehicles is the result zdrowy rozsądek, zamiłowanie do ekologicznego trybu życia na wszelkie możliwe sposoby zachęcających Norwegów do mon sense, penchant for eco-lifestyle and… immense savings of brave decisions of national and local authorities encour- i… ogromne oszczędności w portfelach zwykłych obywateli. korzystania z tych samochodów. Każdy, kto kupuje elektryczny for ordinary citizens. aging Norwegians (in any possible way) to use electric cars. W ostatnich latach Oslo stało się światową stolicą motoryzacji. samochód dostaje bowiem spore zniżki w wysokich przecież po- In the recent years, Oslo has become the world’s centre of Everybody who buys an electric car is entitled to significant tax Tej najbardziej ekologicznej oczywiście. W pierwszym kwartale datkach, zwolnienie z opłat drogowych oraz bezpłatne parkin- the automotive industry, of the most ecological automo- allowances (taxes are rather high there), road fees exemptions 2014 roku sprzedaż samochodów elektrycznych w całym kraju gi. Władze miejskie dokładają się także do budowy prywatnych tive industry, of course. In the first quarter of 2014, the sales and free parking spaces. Municipal authorities also subsidise the osiągnęła rekordowe 14,5 procent udziału w rynku nowych po- punktów ładowania samochodów… w domach. Norwegowie, of electric cars in the entire country set a record of 14.5% on construction of charging points… in private houses. Norwegians jazdów. Norwegowie masowo przesiadają się z tradycyjnych rop- którzy przesiadają się do samochodów elektrycznych, wyliczają, the market of new vehicles. Large numbers of Norwegians who change their cars for electric ones save several thousand niaków i benzynowców do aut elektrycznych. I bardzo to sobie że rocznie oszczędzają na tym kilka tysięcy euro. change traditional diesel and gasoline-powered cars for elec- euro this way. chwalą. Żeby zdobyć najnowsze modele sportowej Tesli S albo Nie dosyć, że samochody ze skrótem „EL” na rejestracjach są tric ones. And are very satisfied with that. In order to get the Cars with ‘EL’ on the number plates are comfortable and do not Nissana Leafa nie tylko są w stanie dopłacić, ale i poczekać kilka wygodne, nie zanieczyszczają środowiska miejskiego, to jesz- latest model of sporty Tesla S or Nissan Leaf, not only are they pollute the city. Additionally, they allow their drivers to use bus miesięcy na taki wymarzony samochód. Dzięki temu dealerzy aut cze można jeździć nimi po pasach wyznaczonych do ruchu ready to pay more, but also they can wait several months for lanes. And even if they are stuck in a traffic jam, the drivers do z napędem elektrycznym znacznie chętniej spoglądają na salo- miejskich autobusów. A jeśli już stoi się w korkach, to kierowcy such a dream car. As a result, electric car dealers pay more at- not get angry too much, because they are aware of the fact that ny samochodowe w Oslo, niż na te w wielkich miastach Stanów nie wściekają się za bardzo, ponieważ mają świadomość, że to tention to car shows in Oslo than those in large cities of the it is the quietest and cleanest traffic jam in the world. In Norway, Zjednoczonych, będących bądź co bądź ojczyzną motoryzacji. przecież najcichsze i najczystsze korki na świecie. No bo przecież United States being, after all, the cradle of the automotive nearly 100% of electric power used by electric cars is generated Dzięki tej niezwykłej popularności pojazdów elektrycznych w Norwegii prawie sto procent energii elektrycznej do ich zasila- industry. in hydroelectric power plants. pojęcie „stacji benzynowej” w Norwegii szybko odchodzi nia wytwarza się w elektrowniach wodnych. OSLO — TRANSPORT TRANSPORT OSLO —

96 97 98 99 Oslo Oslo

Alnaelva 78 Alnaelva 79 Bjerkedalen Park 60 Bjerkedalen Park 61 Furuset Parkour Park 68 Electric cars 97 Opera i Balet w Oslo 8 Furuset Parkour Park 69 Pilestredet Park 34 Oslo Opera and Ballet 9 Powerhouse Kjørbo 16 Pilestredet Park 35 Przedszkole Margarinfabrikken 52 Powerhouse Kjørbo 17 Samochody elektryczne 96 The Margarinfabrikken Kindergarten 53 Scena Unii 86 Union Scene 87 Westerdals Szkoła Komunikacji 24 Villa in Ladeveien 45 Willa w Ladeveien 44 Westerdals School of Communication 25

Wrocław Wrocław

Angel Wings 28 Angel Wings 30 Browar Mieszczański 82 Browar Mieszczański 83 Dom przy ul. Ołtaszyńskiej 38 Capitol Musical Theater 5 Fontanna i tor rolkowy w Parku Staszica 64 Fountain and in-line skating track in the Staszic Park 65 Marina Topacz 72 House in Ołtaszyńska Street 40 Pergola 56 Integrated Student Center 21 Renoma 12 Integrated Transfer Hub 92 Rynek Psiego Pola 48 Marina Topacz 74 Teatr Muzyczny Capitol 4 Pergola 57 Zintegrowane Centrum Studenckie 20 Psie Pole Market Square 49 Zintegrowany Węzeł Przesiadkowy 90 Renoma 13 INDEX INDEX

100 101 Publikacja towarzyszy wystawie i konferencji DiverCITY: Miasto dla wszystkich Wrocław, Hala Stulecia, 10–12 września 2014 Projekt finansowany z funduszy norweskich i EOG, pochodzących z Islandii, Liechtensteinu i Norwegii

This catalog is published in conjuction with the conference and exhibition DiverCITY: City for All Wrocław, Centennial Hall, 10–12 September 2014 The project is financed by Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA and Norway Grants

Teksty | Text: Jacek Antczak Zdjęcia | Photos: Armand Urbaniak Projekt graficzny i skład | Graphic design and typesetting:Aneta Kowalczyk / BB Graphic Postprodukcja zdjęć | Photo post-processing: Svitlana Danilik, Aneta Kowalczyk / BB Graphic Redakcja | Editing: Grażyna Adamczyk-Arns, Magdalena Paryna Tłumaczenia | Translations: LIDEX Łódź Producent wydawniczy | Editorial producer: Grażyna Adamczyk-Arns Koordynacja projektu | Project coordination: Wrocławska Rewitalizacja Druk i oprawa | Printing and binding: Argraf Warszawa

© Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju w Polsce WSZELKIE PRAWA ZASTRZEŻONE | ALL RIGHTS RESERVED Wrocław 2014

ISBN: 978-83-938968-3-7