Wieki Stare I Nowe 2013
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Wieki Stare i Nowe Tom 5 (10) NR 3064 Wieki Stare i Nowe Tom 5 (10) Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego Katowice 2013 Redaktor serii: Historia Sylwester Fertacz Recenzenci Zbigniew Anusik Danuta Kisielewicz Joanna Rostropowicz Redaktor naczelny Sylwester Fertacz Zastępca redaktora naczelnego Agata A. Kluczek Sekretarz Marcela Gruszczyk Rada Naukowa Marian Chachaj (Lublin), Dariusz Dolański (Zielona Góra), Jerzy Dygdała (Toruń), Albina Fiodorovna Noskova (Moskva), Albin Głowacki (Łódź), Danuta Musiał (Toruń), Mirosław Nagielski (Warszawa), Bogdan Rok (Wrocław), Maciej Salamon (Kraków), Maciej Serwański (Poznań), Ramunė Šmigelskytė-Stukienė (Vilnius), Przemysław Wiszewski (Wrocław), Stiepan Zakharkevich (Mińsk) Rada Redakcyjna Antoni Barciak, Sylwester Fertacz, Anna Glimos-Nadgórska, Wiesław Kaczanowicz, Ryszard Kaczmarek, Agata Kluczek, Dariusz Nawrot, Krzysztof Nowak, Idzi Panic, Ryszard Skowron, Maria W. Wanatowicz Egzemplarz wydany drukiem jest wersją podstawową. Publikacja jest dostępna także w wersji internetowej: Central and Eastern European Online Library www.ceeol.com Treść Słowo wstępne (Sylwester Fertacz, Agata A. Kluczek) 7 Artykuły Agnieszka Bartnik Pies w wierzeniach plemion celtyckich 11 Tomasz Ładoń Kariera Gajusza Anniusza w świetle źródeł literackich i numizmatycznych 29 Agata Muszyńska Zosia Sieniawska (1699—1771) w listach do ojca 39 Paulina Królik Metryki chrztów parafii ewangelicko-augsburskiej w Cieszynie jako źródło do bada- nia problemów demograficznych społeczności ewangelickiej w latach 1709—1759 . 49 Adam Kubacz Księga zapowiedzi z Wojnowic jako XIX-wieczny zabytek piśmiennictwa pol- skiego 67 Piotr Rygus Udział przedstawicieli przemysłu ciężkiego i samorządu województwa śląskiego w Po- wszechnej Wystawie Krajowej w Poznaniu w 1929 roku 82 Anna Glimos-Nadgórska Szkolnictwo zawodowe oraz dokształcające w województwie śląskim i w Zagłębiu Dąbrowskim w dwudziestoleciu międzywojennym 114 Sylwia Wysińska Wizerunek Rudolfa Hössa jako osoby prywatnej (na podstawie akt procesowych i relacji więźniów KL Auschwitz-Birkenau) 137 6 Treść Łukasz Mroczek Sytuacja społeczno-polityczna w okręgu bielsko-bialskim w 1945 roku 156 Krzysztof Nowak Władze czechosłowackie a mniejszość słowacka w Polsce (1947—1956) 185 Teksty źródłowe Adam Kubacz Majątek Łaskarzówka w świetle urbarza z 1728 roku 205 Łukasz Mroczek Sprawozdania z pierwszego i drugiego transportu przesiedlonych z powiatu Biała Krakowska na Ziemie Zachodnie w roku 1945 220 Maciej Fic Śląski Instytut Naukowy w Katowicach w okresie „karnawału Solidarności” (na pod- stawie posiedzeń Dyrekcji i Kolegium Instytutu) 233 Recenzje Bartosz B. Awianowicz: Monety Republiki Rzymskiej. Kompendium. Toruń 2010 (Agata A. Kluczek) 281 Słowo wstępne Na dziesiąty tom periodyku naukowego Instytutu Historii Uniwersytetu Ślą- skiego pt. „Wieki Stare i Nowe” składają się artykuły naukowe, materiały źródłowe oraz recenzje. Publikację otwierają dwa szkice dotyczące problemów starożytności. Agnieszka Bartnik omawia zagadnienia związane ze znaczeniem zwierząt w kultach ludów indoeuropejskich, a konkretnie koncentruje się na jednym z najstarszych i najwier- niejszych towarzyszy człowieka — psie, jako atrybucie bóstw w wierzeniach plemion celtyckich. Tomasz Ładoń natomiast poddaje analizie drogi kariery polityczno- ‑wojskowej Gajusza Anniusza, m.in. omawiając okoliczności jego wyprawy do Hi- szpanii w 81 roku p.n.e. w celu likwidacji silnego ośrodka oporu i azylu politycznego przeciwników Sulli na Półwyspie Iberyjskim. W czasy nowożytne wprowadza czytelnika tekst Agaty Muszyńskiej, w któ- rym Autorka omawia treść mało znanych listów Marii Zofii Sieniawskiej (1699— 1771), „królowej bez korony”, do ojca Adama Mikołaja Sieniawskiego, zdepo- nowanych w Bibliotece Czartoryskich w Krakowie. Paulina Królik analizuje metryki chrztów parafii ewangelickoaugsburskiej w Cieszynie pod kątem ich przydatności do badań nad kwestiami demograficznymi społeczności ewange- lickiej w latach 1709—1759. Charakterystykę wąskiego, ale ciekawego z wielu względów wycinka życia społeczności wiejskiej ostatniej ćwierci XIX wieku, a mianowicie ceremonii ślubu, na podstawie Księgi zapowiedzi przedślubnych z podraciborskiej wsi Wojnowice, podejmuje w swoim opracowaniu Adam Ku- bacz. Problematyki śląskiej okresu dwudziestolecia międzywojennego dotyczą teksty autorstwa Piotra Rygusa i Anny GlimosNadgórskiej. W pierwszym z nich omó- wiono — po raz pierwszy tak obszernie — udział przedstawicieli przemysłu cięż- kiego i instytucji samorządowych z województwa śląskiego w Powszechnej Wysta- wie Krajowej w Poznaniu w 1929 roku, natomiast w drugim Autorka charakteryzuje rozwój szkolnictwa zawodowego w województwie śląskim i w Zagłębiu Dąbrowskim w okresie międzywojennym. 8 Słowo wstępne Sylwia Wysińska z kolei podejmuje próbę zrekonstruowania na podstawie akt procesowych i relacji więźniów wizerunku komendanta obozu koncentracyjnego KL Auschwitz Rudolfa Hössa jako osoby prywatnej. Dwa ostatnie opracowania dotyczą problemów pierwszych lat po zakończe- niu II wojny światowej. Łukasz Mroczek omawia sytuację społecznopolityczną w okręgu bielskobialskim w pierwszych miesiącach po zakończeniu działań wo- jennych w 1945 roku, natomiast Krzysztof Nowak charakteryzuje stosunek władz czechosłowackich do mniejszości słowackiej w Polsce w latach 1947—1956. W części materiałów źródłowych zamieszczono opracowany przez Adama Ku- bacza urbarz dóbr Łaskarzówka z 1728 roku, sprawozdania z pierwszego i drugiego transportu przesiedlonych z powiatu Biała Krakowska na Ziemie Zachodnie w 1945 roku przedstawione przez Łukasza Mroczka oraz protokoły posiedzeń Dyrekcji i Kolegium Śląskiego Instytutu Naukowego w Katowicach z okresu tzw. karnawału Solidarności w opracowaniu Macieja Fica. W dziale recenzji Agata A. Kluczek omawia jedną z publikacji naukowych do- tyczących Republiki Rzymskiej, a konkretnie — kompendium dziejów i typologii mennictwa tego okresu. Autorami zamieszczonych w niniejszym tomie tekstów są historycy z różnych współpracujących z sobą ośrodków naukowych, specjalizujący się w prezentowanej w publikacji problematyce. Sylwester Fertacz, Agata A. Kluczek Artykuły Agnieszka Bartnik Pies w wierzeniach plemion celtyckich Pies bardzo szybko, bo już około 12 tys. lat p.n.e., stał się jednym z najwier- niejszych towarzyszy człowieka1. Równie szybko, ze względu na charakterystyczne cechy, wszedł do mitologii ludów indoeuropejskich. Pełnił bardzo różne funkcje, w tym atrybutu niektórych bóstw2. Symbolika przypisywana w wierzeniach i mito- logii temu zwierzęciu nie była jednoznaczna. Jedne społeczeństwa szanowały psa, nawiązując z nim bliskie więzi, inne miały go w pogardzie i uważały za stworze- nie przeklęte3. Różnice w podejściu zazwyczaj wynikały z funkcji, jakie konkretne ludy przypisywały psu. Jako symbole bóstw mogły odgrywać rolę zarówno zwie- rząt solarnych, jak i lunarnych. Psy „solarne” były strażnikami ognia oraz światła, natomiast lunarne należały do kręgu bóstw księżyca, były także ich posłańcami4. Wierzono, że psy strzegły podziemi i towarzyszyły umarłym, przeprowadzając ich dusze w zaświaty. Ze względu na rolę, jaką odgrywał pies w czasie polowań, stał się towarzy- szem bogów i bogiń lasów. Dzięki jego przywiązaniu do człowieka uczyniono go 1 A. LasotaMoskalewska: Zwierzęta udomowione w dziejach ludzkości. Warszawa 2005, s. 201. 2 Pies pojawiał się w mitologiach większości ludów jako atrybut niektórych bóstw. Prawdo- podobnie wynika to ze stosunkowo wczesnego udomowienia psa, który zaczął odgrywać istotną rolę w życiu człowieka. W hinduizmie był posłańcem boga śmierci Jamy oraz strażnikiem bram nieba. Zob. M. Bloomfield: The Two Dogs of Yama in New Role. „Journal of the American Orien- tal Society” 1891, t. 15, s. 163—175. Hinduską boginię Saramę nazywano matką psów. Egipcjanie wiązali to zwierzę z Anubisem, a w Abydos znajdowała się część cmentarza zarezerwowana dla tych zwierząt. Także w Mezopotamii psy były towarzyszami bogów. Zob.: A. Shaffer: Enlilbaniand the ‘Dog House’ in Isin. „Journal of Cuneifrom Studies” 1974, t. 26, s. 251—252; A. Livingstone: The Isin “Dog House” Revisited. „Journal of Cuneiform Studies” 1988, t. 40, s. 54. 3 J.C. Cooper: Symbolic & Mythological Animals. London 1992, s. 202—203. 4 W mitologiach ludów indoeuropejskich występowała duża grupa psów związanych albo z bóstwami chtonicznymi i księżycem, albo ze słońcem. Zob. Encyclopedia of Religion and Ethics. Eds. J. Hastings, J.A. Selbie. Vol. 5, cz. 5. London 2000, s. 316—318. 12 Artykuły symbolem wierności. Psa łączono z symboliką solarną, chociaż znacznie częściej, szczególnie w mitologii celtyckiej, uznawano go za zwierzę lunarne związane z nocą. W niektórych kulturach wskazywano także jego bliskie związki ze śmier- cią i bóstwami o kompetencjach chtonicznych5. Przypisywano mu także właści- wości lecznicze, przez co stał się towarzyszem bóstw uzdrowicieli, a w szerszym kontekście także bogów i bogiń odpowiedzialnych za płodność oraz odradzanie przyrody6. Symbioza człowieka i psa znalazła odbicie w sferze religii, chociaż w przy- padku większości ludów indoeuropejskich trudno uznać go za obiekt kultu7. Pies pojawiał się m.in. w mitologii greckiej i rzymskiej8, ale jego rola kultowa była znacznie ograniczona, ponieważ starożytni Grecy i Rzymianie nie tolerowali obecności psa w sferze religijnej. Związana z tym zwierzęciem symbolika była niejednoznaczna. Z jednej strony w Grecji funkcjonowało silnie pejoratywne określenie „cyniczny”, czyli „psi”9. Z drugiej strony łączono psy z Asklepiosem, bogiem uzdrawiania, co trudno uznać za zjawisko