ELEKTRONICA COMPUTERS)

RADIO BULLETIN

De Wondere Wereld van de Holografie

Basic-programma ontwerpt opamp-scnakelingen

Bouwontwerpen: Tolerantiemeter Microfoonfader

Eeuwige kalender 3/85 __ \

EREN PROGRAMMEREN )

Stap voor stap leert u de MSX-computer programmeren door het invoeren van speciaal hiervoor ontwikkelde programma's. Achtereenvolgens worden steeds nieuwe instructies toegepast waarvan de werking duidelijk wordt verklaard. De programma's in de eerste hoofdstukken zijn zeer een­ voudig opgebouwd en worden verder in dit boek meer uitgebreid, zodat het inzicht in het program­ meren geleidelijk meegroeit. Het leren in dit boek betekent dat men aan de resultaten op het i beeldscherm de werking van het programma en de opbouw van de computer leert kennen.

INHOUD

Inleiding Het gebruik van het toetsenbord De MSX-computer als rekenmachine Programmeren in BASIC Het invoeren van gegevens Variaties en variabelen Werken met het cassettedeck De ASCII-code Het veranderen van de inhoud van geheugenplaatsen Het toevalsgetal De geluidsgenerator Grafische functies, 40-kolommode Grafische functies, 32-kolommode Grafische functies, hoge resolutie Grafische functies, multi color mode ISBN nummer 90 6082 259 5 Bestelnummer 014.518 Prijs f 24,50/Bfr 490

Voor meer informatie kunt u bellen: voor België: verkrijgbaar bij: Uitgeverij De Muiderkring b.v. Uitgeverij Baart P.V.B.A. Radiozaken-Boekhandel Postbus 10 1400 AA Bussum Middelmolenlaan 100 en computershops tel. 02159-31851 2100 Deurne Tel. 03/325.85.00 Telex KAMU 15171 Telex PUBLIB 72882

uitgeverij de muiderkring bv postbus 10 — 1400 AA — bussum (hólland) tel. 02159-31851 gironr. 83214 ELEKTRONICA COMPUTERS MAART 1985

OMSLAGFOTO Met een paar IC’s, een handjevol LED’s en wat hulp van een EPROM kunnen visueel zeer aardige resultaten worden bereikt. (Foto: Studio Feenstra)

OPINIE Redactioneel ...... 83 Omwenteling op printkaartgebied WONDERE WERELD De uiterst Wondere Wereld van de Holografie...... 86 BOUWONTWERPEN LED-Matrixmodule voor lopende teksten en figuren__ 89 Met eenvoudige middelen toch leuke resultaten bereiken. Eeuwigdurende kalender...... 96 Rekening wordt gehouden met schrikkeljaren en de correctie bij eeuwwisselingen. Tolerantiemeter ...... 105 Een eenvoudige maar nuttige schakeling om weerstanden, dioden en transistoren op gelijkheid te selecteren. Satelliet-TV 113 Constructie van de schotelantenne, deel 2. TECHNOLOGIE Oppervlaktemontage in opmars. Deel 2 94

PROGRAMMATUUR Commodore 64 ...... 101 Autostart en bescherming van BASIC-programma’s. Audiotechniek en computers...... 110 Deze maand berekent de computer de componenten van een opampschakel ing. IC’TJES Programmeerbare poort...... 103 Een NAND, een AND, een NOR en een OR-poort met acht ingangen; dit alles is mogelijk met een zeer interessant IC, de CD4048.

ELEKTRONICA ABC Microfoonfader...... 119 Zodra u in de microfoon praat, wordt de muziek naar de achtergrond gedrukt. Ideaal voor disc-jockey’s en bij dia-shows. I DIVERSEN AEG overspant ruim duizend meter met metaalvrye 88 glasvezelkabel......

ZIP, een klein wondertje ...... 100

Geen chip, maar een gehele schjjf silicium in de 104 computer......

VASTE RUBRIEKEN Lezersforum...... 84 Frequentiewijzer . 112 Elektronicamarkt 115 Elektronicanieuws 116 Voor u gelezen---- 118

Volgende maand in RBfgjgggjff Populair wetenschappelijk maandblad onder meer voor toegepaste elektronica en daarmee verband houdende Philips-elektronicabouwdozen-Bondwell 12 computer getest - Doe ontwikkelingen op technisch gebied. meer met uw spanningsstabilisator.

MAART 1985 RRDIO~/ERVICE~”TWEflTHE~BY I Stille Veerkade 11-13 - 2512 BE Den Haag — Telefoon 070-469200 - Giro 201 309 Wij kunnen u al de aangeboden artikelen toe zenden onder rembours of vooruitbetaling

Hit sinks (koelvinger) 46 x 46 x 19 Mini trafo prim. 220 V sec. 7,5 volt Verhuistransformatoren Autotrafo's mm voor TO 3 enz. ongeboord 250 ma. voor print 0-110-127-210-220 en 230 volt STRIP TANG p/st. 1,95 30 x 25 mm 3,95 25 VA...... 22,- lOstuks 15.- lOstuks...... 32.50 50 VA...... 24,- extra voordelig 100 VA...... 28.- Speciaal kabel 5 x 1 ader afge­ 180 VA...... 40,- schermd + totaal afscherming dus 300 VA...... 50.- bijTwenthe 14,75 11 aders totaal grijs o 6 mm p/meter 440 VA...... 62.- 0.95 100 m 75 660 VA...... 90.- Metaal-papier condensator 1320 VA...... 170 3uF 400 V AC - 25 mm o - 100 mm T ransistorkoelplaat 2640 VA...... 320,- lang met schroef per stuk 3,- 10 25.- 125x97x25 mm, zwart achterkant- 3500 VA...... 400,- alles nieuw ITT en 100 200,— vlak .... 8.50

Trafo LEI Prim 220-sec 13-0-13 en 8- Tel relais 5 cijfers 6 volt 100 ohm Diverse trafo's Prim 220 volt 0-8volt -1,5 amp 17,50 1.75 sec; 2x12volten2x15volt 3 Amp...... 55.- 10-8 track banden voor Ritme Ventilatiemotor en koelvin 220 sec; 4x6 volt-6 Amp ...... 58.- Box 19,50 volt. 7,95 Dit heeft u nodig voor Vacan- sec; 2x 0-30-35-40 volt 3 Amp 58,- no. 1 tot 8 tie camping en huis sec; 0-15-20-24 volt 2 Amp ... 39.- Diverse transformatoren bi] Electriciteits verbruiksmeters sec; 0-30-35-40 volt 2 Amp ... 42. TWENTHE. al deze trafo's zijn a Meter 220 volt 50Hz 10 amp = NTR 204 Prim; 220 volt 50 Hz. 2200 watt 14,50 sec; 0-24 en 0-24 volt 3 Amp 62, b idem 220 volt 50Hz 30 amp = NTR 204A type 84-178 sec; 0-30 V 6600 watt...... 17.50 sec; 0-33 en 0-33 volt 2,5 Amp 62.- 10-0-10 volt 400 mA...... 6,95 c idem 3x380volt 50Hz- type 84-103 10 amp ...... 25.— Twenthe Speciaal POLY-KIT sec; 0-17 Ven 0-30 V Bouwkits Valklep uurwerk in 110 en 220 volt 600 mA...... 9,95 Verloop kabels EB 7550 Oktavengeneraior + voe­ 50 Hz 12,50 p/stuk 84-452 Snoer 3 meter lang met 3 polige ding ...... 42,50 p/stuk sec; 0-27 V 500 mA...... 6.95 Engelse stekker 13 amp 9,75 E8 7551 Elektronische schakelaar FM Tuner bouwpakket Type 7313 84-220 Snoer 1,5 meter 3 aderige kabel 42,50 p/stuk Bekend Ned. fabrikaat...... 89,50 sec; 0-5 volt 500 mA...... 4.95 voor Frankrijk 2 pens + verzon­ EB 7553 Modulatiegenerator B Stereo decoder...... 19.50 84340 ken aarde .. 7.75 42,50 p/stuk sec; 0-9 volt 2 Amp print 8.95 EB 7554 Elektronische filter A TWENTHE SPECIAAL 500288 Kema Keur Aardlekschakelaars 42,50 p/stuk e 250 volt AC 16 Amp-30 mA voor Printtrafo Afm. 48 x 40 mm sec; 22 volt 500 mA...... EB 7555 Elektronische filter B 6,95 stekkerdoos -i-snoer en kontra- Pri. 220-Sec. 0-7,4-0-3,7 gekapseld 42,50 p/stuk 0-3,7 Volt = 14.80...... 6.95 84419 stekker 109.50 EB 7560 Behuizing orgelklavier sec; 10-0-10Ven 0-30 volt f 250 volt AC 16 Amp-30 mA voor 42.50 p/stuk stekkerdoos zonder snoer Tijd Schakelaars. Fabrieks NIEUW 300 mA. 5.95 vooreen lach prijs van .. .p/stuk 17,50 84420 99,50 220 Volt sec; 0-9 en 0-20 en 0-30 volt h 250 volt AC 25 Amp-30mA voor EV 8401 Zenderafsiand besturing 4 ka­ 1.5- 30 sec. 250 mA...... 5.95 inbouw meterkast 99,50 nalen . 49,50 3.0- 60 sec. 03110 type 324 GK EV 8402 Ontvanger voor afstandbestu- 9.0- 180 sec. 04110 10 Amp sec; 22 volt lamp...... 8.95 de bekende Twenthe trafo's ring ...... 49,50 6.0- 120 min. 07110 DOIN Prim 220 volt voor 4 kanalen 27 volt 100 mA print sec; 0-6-8-10-12-14-16-18 en 24 volt Bouwset voor Sprekende klok met 40x48 mm...... 3.95 500 mA...... 22 Weerstandsdraad o 0,25 mm 8,8 ohm schema in Eng. of Duitse taal.....79,50 Siemens print trafo 3,7-3.7-7,4 = 1 Amp...... 24 p/meter...... 0,10 p/meter . 14,8 volt 300 mA 6,95 2 Amp...... 28. Kogellagers nieuw 6x19 — 4x13 - Ventilator motor 220 volt met VIN TF 219 3 Amp...... 34.- 3x10 mm...... 2,50 p/stuk 200 mm o ...... 7.95 sec 18 volt 600 mA 6,95 4 Amp 40.- Mini 6 Amp...... 50, Onderdelen voor zelfbouw foto, FLAT WOVEN RIBBON KABEL sec: 12 V 60 mA ...... 3.95 10 Amp...... 62.- flits enz. 8 aderig...... 0,70 p/meter Flitsbuis recht 45 mm...... 3,75 18aderig...... 1.10 p/meter idem idem U-vorm 6,95 24aderig...... 1,50 p/meter sec;0-5-7-9-11-13-15-17-19-21-23-25 Flitsspoel...... 3.75 Wij hebben dit op rollen ± 60 meter Varta nicad set 6 volt 1000 mA in kunststof kastje met indicatiemeter ni- volt Flitselco 400 of 660 Uf 350 V dan is de prijs min 10%. 1 Amp...... 28. 3.75 p/stuk cads22mmolang34mm ...... 19,90 2 Amp...... 32. Bij TWENTHE div. Telefoon materi­ Speciale aanbieding TV thyristor 4 Amp...... 46. aal telefoon tafelmodel zwart met 6 Amp...... 56. Luidsprekers stekker 35. voorde reparateurs BT126 700 volt 10 AMP 10 Amp..... 72. AD 161 T8Tweeter...... 12,50 p/stuk 2,50 lOstuks 20, AD 2070 z 8. 2.95 Telefoon wandtoestel Kleur zwart prim 220volt 3.95 100 stuks 150,- 2070T4...... met kiesschijf getest 17.50 sec; 0-6-8-10-12-14-16-18-24 en 30 volt 2090T15 ...... 3.95 750 mA...... 24 AD 3890X4 4.95 Grijze Telefoons met snoer en stek- 1,5 Amp ...... 28, 3890 X 800 ...... 4.95 ker voor 19,95 EXTRA SPECIAAL 3 Amp...... 40. AD 4070 Y 4 3.95 Zolang de voorraad strekt. 5 Amp...... 50. AD 4080 Z 4 5.95 Twenthe super telefoon kompleet Philips Dome tweeter 8 Amp...... 62. 4080Z25 ...... 5.95 met snoer en stekker . 65.- AD161T8 AD 5061 SQ4 19.50 Philips Woofer AD 1065W4 van prim 220 volt AD 5080X25 5.95 telefoonkabel 5 aderig...... 75 cent elk twee stuks. sec; 0-6-12-18-24-30-36-42-48-60 volt AD 5780 X4 of M8 of Ml5...... 6,95 p/meter voor de weggeefprijs 79,50 380 mA...... 24.- AD 4691 X 25...... 4.95 idem soepel 4 aderig 75 cent Idem van elk vier stuks 156, 750 mA...... 28.- AD 7091 M 8...... 6.95 p/meter 1.5 Amp ..... 40. AD 1250 M 800 37.50 stopkontakt opbouw...... 7.50 2.5 Amp..... 50.- AD 1065 W 4 39.50 idem inbouw...... 7,50 Nieuwe vertraglngsmotoren 220 4 Amp...... 62.- AD 8000 Co woover., 7,50 telefoonstekker ...... 2,95 volt 50 Hz 1 watt 1 omwenteling 6 min tel buitenbei...... - 9.50 of 15 min of 60 min Scheidings trafo's 220 op 220 Volt. idem binnenbel ...... 7.50 p/stuk 8,90 25 VA...... 24.- lelefoongetijkrichter 6 volt DC 50 VA...... 28.- en 60 volt AC...... Speciaal Trafo 220 volt sec. 13 volt 1 100 VA...... 40,— Extra speciaal 28 stuks in fabrieks- doos Omschakelaar telefoon iS amp afm. 60x50x50 p.stuk...... 6,95 160 VA...... 50 Kabelklips voor telefoonleiding lOstuks...... 59,50 220 VA...... 62.- AD 3806 4 ohm 3 watt - 100 stuks...... ------4.50 idem sec 15 volt 1 amp afm 330 VA...... 90 afmeting 85x205 mm ' Meeluister telefoon ...... 4,50 60x 50x 50 ...... 6,95 p/st. 660 VA...... 170,- prijs per doos 28 stuks 49,50 Kostenteller...... enkel 9,50 lOstuks...... 59,50 1000 VA...... 230,- Krulsnoer voor tel...... 2.95 1320 VA...... 320,-

A2 RB maart 1985 Leren wat elektronica is en watje ermee kunt doen

De schriftelijke cursus Elektronica (basis­ kennis)* is een gloed­ nieuwe cursus. Bestemd voor mensen die nog niets van elektronica weten. Voor mensen van elke leeftijd en van ieder ... opleidingsniveau.

Elektronica leert in twaalf lessen (één per maand) wat elek­ tronica is en wat men er mee kan doen. Voor­ al ook wat men er zélf mee kan doen. Daarom leert men naast theorie ook praktijk: tijdens de cursus ontvangt men besteding zoekt kan via een bouwpakket. de cursus Elektronica Elektronica is beslist geen doordringen in een wereld met enorme moeilijke materie. Maar wèl een mogelijkheden. Wie de elektronica wil Iedere les is voorzien ingewikkelde. De cursus leren begrijpen om de van een vragenlijst, die 'Elektronica’ wil mensen, die vakliteratuur te kunnen moet worden beant­ volgen krijgt in de cursus woord en ingezonden. nog niets van elektronica voldoende kennis Onze docenten willen aangedragen om toe­ namelijk wél weten of begrijpen in twaalf overzichte­ gang te krijgen tot u de stof hebt begrepen. boeken en tijdschriften, Overigens mag de cursist Blijke lessen ’wijs’ maken. die hem nu nog 'boven op zijn beurt schriftelijke J Elektronica’ opent de poorten de pet' gaan. Wie een vragen stellen aan de boeiende vrijetijds- cursusleiding. naar een fascinerende hobby.

Vraag vandaag nog documentatie aan!

In open enveloppe A voor méér zónder postzegel sturen een: Uitgeverij IAJ informatie De Muldeffcring bv Machtigingsnummer 224 1400 VB Bussum Stuur mij (gratis) nadere documentatie oven Naam:

Elektronica (basis-kennis) *) Adres: *) is in de plaats gekomen van de vroegere cursus Radiotechniek Woonplaats:

RB-3-'85

RB maart 1985 A3 ! : ELEKTRONICA BOEKEN VAN

ELEKTUUR. ■

■ EEN VERHAAL OP ZICH

TV-speelcomputer Meten- wat. hoe, waarmee Kursus ontwerptechniek 301 Schakelingen De naam zegt het al. De in dit boek voor­ Meten is in de elektronica een wetenschap Deze kursus is bedoeld voor de elektronica- De halfgeleidergids, het jaarlijkse dubbel- gestelde computer is speciaal ontworpen op zich. Niet alleen zijn daarvoor goede mee­ hobbyist die nu eens niet alleen schakelingen nummer van het maandblad Elektuur, blijkt voor TV-spelen: autorennen, gokspelletjes, tapparaten nodig, men moet ook weten hoe wil nabouwen, maar ze zelf ook wil kunnen erg gewild te zijn Dat is ook niet verwonder ruimtegevechten en nog veel meer. In het deze te gebruiken. In dit boek wordt dan ook ontwerpen. Het boek geeft de lezer met een lijk. gezien het feit dat deze juli/augustus- boek wordt niet alleen beschreven hoe de aandacht besteed aan beide aspekten. Naast minimum aan teorie toch een heleboel infor uitgave meer dan 100 schakelingen bevat en speelcomputer gebouwd wordt, maar ook de vele duidelijke beschrijvingen van het zelf matic over ontwerpmethoden en hallgelei- zo een haast onuitputtelijke bron voor de hoe men met de computer zelf programma's bouwen van moderne en hoogwaardige dcrschakclingen. Na een uitgebreide praktisch ingesteldc elektronicus vormt. Zelfs kan maken. Op die manier kan men zijn eigen meetinstrumenten wordt er uitgebreid aan­ behandeling van de grondstenen van de naar exemplaren uit voorbije jaren is nog veel spelen ontwerpen en tevens leren werken dacht besteed aan het gebruik van meet­ tegenwoordige elektronica, de diode en de vraag. Om deze reden is gestart met de met microprocessors. Voor de speelcompu­ instrumenten en het meten zelf. Zo kan de transistor, worden de belangrijkste basis 300-reeks, een serie boeken waarin de meest ter zijn diverse cassettes met spelletjes ver­ hobbyist stapsgewijs zijn eigen elektronica- schakelingen en hun dimehsionering be­ interessante schakelingen uit halfgeleidergid- krijgbaar. laboratorium opbouwen. Kostenbesparend schreven. Bij elk hoofdstuk zijn opdrachten sen verzameld zijn Het boek ”301 schake­ ISBN 9070 160 218 f 38.—/Bfrs. 710 en zeer leerzaam! toegevoegd waarvan de uitwerking aan het lingen", het tweede deel uit deze reeks, bevat ISBN 9070 160 137 f 20,50/Bfrs. 404 einde van het boek wordt gegeven hoofdzakelijk schakelingen uit de dubbel­ SC/MP-pcomputer voor zelfbouw 1 ISBN 9070 160 102 f 24.-/Bfrs. 473 nummers van 1977 t/m 1981. Evenals het Formant muziek-syntheslzer 1 Dit boek maakt onder het motto "spelen met boek "300 schakelingen" mag ook dit deel Dit veelzijdige synthesizerhandboek is inte­ de SC/MP" door een voortdurende afwisse­ Digiboek 1 met op de boekenplank van de serieuze elek- ressant, zowel voor de in muziek geïnteres­ ling van theorie en praktische opbouw de In deze tijd van rekenmachines en computers tronicaliefhebber ontbreken. seerde elektronicus als voor de in elektronica lezer bekend met de microprocessor! Na en­ wordt hel langzamerhand een noodzaak om ISBN 9070 160 250 f 31,-/Bfrs. 611 kele hoofdstukken is men al in staat een geïnteresseerde musicus. Hij kan aan de wat af te weten van de digitale techniek hand van dit boek een synthesizer met een systeem met hexadecimale l/O-eenheid te waarmee deze "elektronische rekenwonders" Data sheet boek skala van mogelijkheden bouwen, want het bouwen. Het systeem kan stap voor stap werken. Onder het motto "denken, formule­ U had graag een CMOS-databoek? En van bevat een komplete beschrijving en speel- worden opgebouwd, zodat de lezer mee­ ren, schakelen" leert dit boek u de grondbe­ welke fabrikant? Ook nog een TTL-databoek handleiding. De bijgeleverde demonstratie- groeit met zijn eigen microcomputer. ginselen van de digitale techniek op een zeer en een Lineair-databoek en een audio- cassette geeft de lezer een klankindruk van ISBN 9070 160 129 f 26.—/Bfrs. 513 begrijpelijke manier. Op de bijgeleverde expe- databoek? Oh ja, en niet te vergeten een de beschreven voorbeelden. rimenieerprini kunnen de opgaven uit het specral-function databock? Of wilt u het ISBN 9070 160 145 f 37.50/Bfrs. 739 SC/MP-ficomputer voor zelfbouw 2 boek in de praktijk worden gebracht Een "data sheet-boek" van Elektuur. een CMOS- In dit tweede deel wordt de SC/MP-micro- Formant muziek-syntheslzer 2 "must" voor elke elektronicus die zich nog , TTL-. Lineair en audio-databoek in èèn?! computer nog verder uitgebreid, onder ande­ Allerlei uitbreidingen, verbeteringen on zelfs niet verdiept heeft in de digitale techniek Met uitgebreide informatie over de belang­ re met een alfanumeriek toetsenbord en een nieuwe modules worden in dit twee formant- ISBN 9070 160 056 f 31.-/Bfrs. 611 rijkste IC's, verspreid over zo'n 240 pagina's. monitor-aansluiting. zodat de uitlezing via boek besproken. Hiermee kan men de moge­ Dat is handig en goedkoop! een tv-scherm kan geschieden. Verder wordt lijkheid van deze unieke zelfbouw-synthesizer Digiboek 2 ISBN 9070 160 242 f 37.-/Bfrs. 729 een beschrijving gegeven van een kleine nog flink vergroten. Evenals in het eerste deel De hobbyist die na het doorwerken van de di­ maar toch komplete BASIC-computer, waar­ worden ook hier de nodige instelvoorbeelden gitale techniek in digiboek 1 de smaak van de Elektronica - echt niet moeilijk mee men in een echte hogere programmeer­ en muzikale tips gegeven. digitale techniek te pakken heeft gekregen, Bij het noemen van het woord "elektronica" taal kan werken. De afsluiting van het boek ISBN 9070 160 220 32.50/Bfrs. 641 kan zijn hart verder ophalen in dit boek. Hier­ zullen velen waarschijnlijk meteen denken wordt gevormd door een zeer uitgebreide in vindt hij een keur aan digitale schakelingen Resi b Transi 1: aan allerlei moeilijke formules die ze op de kursus over de programmeertaal BASIC, voor allerlei praktische toepassingen. Ook maken korte metten middelbare school hebben moeten leren. kompleet met voorbeelden, opgaven en ant­ kwa omvang van de schakelingen is er van de mysteries van de elektronica Maar elektronica is helemaal niet zo moeilijk, woorden. alles wat te vinden: van heel eenvoudig tot Het eerste deel van een serie stripverhalen tenminste met als hobby. Dit boek brengt de ISBN 9070 160 20X f 26.-/Bfrs. 513 vijr uitgebreid. Alle ontwerpen zijn in de prak waarin twee ondernemende figuren op hun elektronica in een eenvoudige, praktische op­ manier het gebied van de elektronica verken­ tijk beproefd en zullen weinig problemen Junior Computer 1 zet, zonder veel theoretische achtergronden nen. Hun avonturen zitten vol spanning, om­ opleveren bij het nabouwen. Een volwassen computer voor beginners. Er worden wel dingen verklaard die nodig zijn dat ze vaak tegen de stroom in roeien en ISBN 9070 160 064 f 20,-/Bfrs. 394 Voor ieder die nader met computers wil ken­ om de werking van een komponent of een daarbij op veel weerstanden stuiten voor ze nismaken vormt dit boek het begin van een schakeling te begrijpen, maar het belang­ uiteindelijk hun doel bereiken. fascinerende hobby. Zowel de beginneling Elektronica Treffers rijkste zijn de schakelingen die men zelf kan De lezer wordt op een geheel andere manier als de gevorderde hebben nu de mogelijkheid De titel zegt eigenlijk al genoeg over dit bouwen Aan de hand van de schakelingen met de elektronica vertrouwd gemaakt: zelf voor een zeer redelijke prijs een compu­ boek. Allemaal interessante ideeën en scha­ worden namelijk op een begrijpelijke manier spannend, spelenderwijs en toch gedegen ter te bouwen en spelenderwijs hiermee het kelingen met voor elk wat wils uit de veelzij­ de beginselen van de elektronica uitgelegd Bovendien wordt bij dit eerste deel een print programmeren onder de knie te krijgen dige wereld van de elektronica. Enkele ISBN 90 70160 35 8 f 19,75/Bfrs. 390 en een resi-meter geleverd waarmee men de f 26.-/Bfrs. 513 ontwerpen uit de inhoud van dit boek zullen ISBN 9070 160 153 besproken schakelingen kan opbouwen en wel genoeg zeggen: digitale klok, voor- en Elektronische modelbaanbesturing zodoende kan kontroleren of Resi b Transi Junior Computer 2 regelvetslerker, watt-meter, 50 W- Eike modelspoorbouwcr krijgt vroeg of laat ook steeds de waarheid spreken. Natuurlijk is dit het logische vervolg op het eindversterker, elektronische drummer en te maken met het probleem dat zijn model­ eerste junior computerboek. De basiskennis, ISBN 9070 160 234 f 29,50/Bfrs. 581 een bel met een aangename melodie. baan zo groot is geworden dat ze niet meer alle mogelijkheden en begrippen die in het Resi b Transi 2 ISBN 9070 160 099 f 22.50/Bfrs. 444 met twee handen kan worden bediend. Dan eerste deel nog niet een de orde zijn geweest De schrik van de FIETSENDIEVEN zal er geautomatiseerd moeten worden. En worden hier besproken en afgerond. Dit deel In dit tweede stripalbum houden Resi b 300 Schakelingen dat kan tegenwoordig met zonder elek­ vormt de afsluiting van de aktiviteiten rond Transi zich bezig met de konstruktie van een Een pocket die een schat aan elektronische tronica! de standaard-juniorcomputer zoals die in universeel anti-diefstal-alarm. kompleet met schakelingen bevat voor de praktisch in­ In dit boek wordt op een overzichtelijke en deel 1 beschreven zijn. een soort "Kojaksirene". Ook hier wordt gestelde elektronicus, hobbyist en knutse­ duidelijke wijze een elektronisch systeem be­ ISBN 9070 160 161 / 28.50/Bfrs. 562 ' tussendoor" wat teorie behandelt natuur­ laar Driehonderd schakelingen is een schreven waarmee de modelbaan volledig lijk: De monostabiele wordt besproken, de ontzettend grote hoeveelheid. Voor de krea- geautomatiseerd kan worden. De opzet is zo­ Junior Computer 3 bistabiele (ofwel flipflop), de astabiele en tieve lezer zal de inhoud dan ook een haast danig dat de bouwer zelf kan beslissen hoe Het derde deel is geheel gewijd aan uitbrei­ verder alle andere elektronica die in de scha­ onuitputtelijke bron van informatie en inspi­ ver hij wil gaan met die automatisering. Het dingen voor de junior computer. Er komt ge­ keling voorkomt. Bij dit stripalbum horen ratie vormen en tevens een stimulans zijn tot is mogelijk om alleen maar een elektronische heugen bij. casseite-hardware en extra l/O. twee printen (apart leverbaar), waarop het verdere experimenten. vervanger voor de klassieke regeltransforma- Verder komt de mogelijkheid om randappara­ besproken alarm en de sirene gemakkelijk ISBN 9070 160 110 f 25,50/Bfrs. 503 tor te bouwen, maar ook wordt de totale tuur op de junior computer aan te sluiten, bij­ kunnen worden gebouwd. automatisering met behulp van een compu­ ISBN 9070 160 307 f 17.50/Bfrs. 345 voorbeeld een terminal. De bijbehorende 33 Elektronische spelletjes ter beschreven. systeem-software wordt daarbij niet print 83999-1 f 9,85/Bfrs. 194 ISBN 90 70160 28 5Prijs: / 27.50/Bfrs. 540 print 83999-2 f 9.55/Bfrs. 188 In de loop der jaren is het aantal spelletjes be­ vergeten. hoorlijk toegnomen. \fooral de elektronica In de pocket "elektronica voor de ama- ISBN 9070 160 188 1 28.50/Bfrs. 562 273 Schakelingen heeft daar een (dobbel)steentje aan bijgedra­ teurfotograaf" vindt u schakelingen voor: Ook deze pocket leent zich door de grote gen. Voor de elektronica-hobbyist snijdt het doka-thermostaat, bclichlingsmeter, doch- hoeveelheid ontwerpen uitstekend als basis mes aan twee kanten: zowel het opbouwen Junior Computer 4 voor het vinden van nieuwe ideeën en leuke terflitser, dokatimer, flitsvertraging, proces­ van als het spelen met de elektronische scha­ Dit deel van de junior computer-reeks is ge­ schakelingen. Op elk gebied is er wel iets te timer, elektronenflitser, batterij/akku-tester. kelingen is een plezierige vrijetijdsbesteding. heel gewijd aan software. Een nieuw sys- vinden, ondermeer elektronische dob­ ISBN 90 70160 34 Prijs: f 19,75/Bfrs. 390 Dit boek biedt een keur aan elektronische teem-programma. de PM-Editor, maakt het belsteen, versterkers, nagalm. modelspoor- spelletjes. Het is een verzameling van de in mogelijk heel snel en gemakkelijk program­ De pocket "elektronica voor het hobby- schakelingen, klokken, voedingen, spelletjes het maandblad Elektuur gepubliceerde ont­ ma's in te geven. Verder onder andere een en veel schakelingen voor huis-, tuin- en keu­ lab" met: werpen, aangevuld met praktische informa­ gedetailleerde bespreking van de nieuwe kengebruik. geleidingstester, nivo-indikator, notvoedings- tie. zodat letterlijk iedereen zijn spelletje mee systeem-software uit de boeken 3 en 4 uitge­ / 20,50/Bfrs. 404 adapter, pulsgenerator, regelbare voeding, ISBN 9070 160 048 kan spelen. breide listings. soldeerboutthermostaat Hardware boek ISBN 9070 160 296 f 22.50/Bfrs. 444 ISBN 9070 160 196 f 28.50/Bfrs. 562 ISBN 90 70160 33 1 Prijs: f 19,75/Bfrs. 390 Zoekt u een terminal voor uw microcomputer Junior Computer VIA 6522 of een geheugenuitbreiding? Is uw cassette- In de pocket "auto-, motor- en fiets- In de pocket "huis-, tuin- en kouken-elek- Deze aanvulling op de junior-computer- interface te langzaam of gewoon slecht? elektronika" worden beschreven: tronica"- boeken 3 en 4 omvat de gebruiksaanwijzing Computervoeding te krap bemeten? Hoe achterlicht-kontrole, verbindingstester, logic- wateroverlast-alarm, luxmeter. medicijnkast- voor de op de interface-kaart aanwezige l/O- programmeer ik mijn (E)PROM's? Op deze en tesier, akku-bewaker, automatische fietsver­ beveiliging, baby-bewaker, telefoonverster- bouwsteen (VIA), de 6522. Het naadje van nog meer vragen heeft het micro-processor lichting, choke-alarm, vorstwaarschuwer, ker. 20°C-alarm, tochtdetektor. de kous over het gebruik van de poorten, de HARDWARE-boek een uitvoerig en pasklaar economic-indikator, verbrandingstester. planienverzorger, universele inbraakbevei­ timers, het schuifregister en de hulpregisters. antwoord. diefstalbeveiliging. liging. ISBN 9070 160 293 1 13,50/Bfrs. 266 ISBN 9070 160 277 f 31.50/Bfrs. 621 ISBN 90 70160 31 5 Prijs: f 19,75/Bfrs. 390 ISBN 90 70160 32 3Prijs: f 19,75/Bfrs. 390

U kunt deze boeken in uw bezit krijgen door het bedrag van het/de boek/en van uw keuze over te maken op gironummer 124.11.00 (voor België op PCR 000-017-7026-01) t.n.v. Elektuur b.v. te Beek (L) onder vermelding van de boektitel/s. BESTELLEN? Verzend- en administratiekosten f 3,50/Bfrs. 69. Sï BREMI2T|Éfe Een sprekend voorbeeld dat y^j^B^pZI techniek en vormgeving hand in hand kunnen gaan. Tel daar­ bij de verrassend lage prijzen en u heeft redenen genoeg om de gratis dokumentatie van het programma aan te vragen • Frekwentie counters v a. f 1.156,- • Funktie-/pulsgene- ratoren v.a. f 584,- • Kleuren- balkgenerator slechts f 874,- • DC voedingen v.a. f 681,- • Komponentenmeters v.a. f 584,- ALLE PRIJZEN ZIJN INKL. B.T.W.

DE PROFESSIONAL VOOR AMATEURS

(Ml AIR PARTS bon I Naam \ Md ELECTRONICS Adres Postbus 255, 2400 AG Alphen a/d Rijn, Tel. 01720-43221 * \] Av. Huart Hamoir 1, B19, Brussel 1030, Tel. 02°2418130 pC/Plaatö i DE TOEKOMST IN ELEKTRONICA p

B.E.M DATAC-1A/1B en 2 SPECIALE ONDERDELEN AANBIEDING Data Acquisitie Opsteek Modulen VOLOP UIT VOORRAAD LEVERBAAR

B.E.M-DATAC-1 A/1 B ƒ 185,- pA709/8p I 0.75 470pF. 25 V. I 0.50 40 aderige kabel *iA741/8p ƒ 0.75 100MF,25V. I 0,25 soepel rond. per meier f 4.25 B.E.M-DATAC-2 ƒ 310,- BFW10 ƒ 2.80 100*BC239 I 1250 72 aderige kabel Prijzen zijn excl. BTW BFY90 I 2.70 100xBC238 ƒ 1250 soepel rond. per meter / 7.50 BLY90 1109.50 lOOxBC307 / 1250 Blowers f 14.95 8u208 / 3.70 100xBC308 / 1250 Printplaat 10x16 cm / 155 Bu326 I 4.35 100 x insielpotm. eurokaart BuSOO / 8.10 ongesorteerd ƒ 1250 MJ2501 I 3.50 Led.s 3mm/5mm ASSORTIMENTDOZEN MRF237 I 12.75 rood. groen, geel, per 10 st. 10 vaks gevuld met 100 elco's ƒ 6,90 MRF238 ƒ 62.50 / 2.50 100 MKM condensators ƒ 650 25c1307 I 6.75 IC voetjes 100 keramische condensators / 6.90 2N918 / 2 14 pins, 16 pins 100 polyestercondensators ƒ 650 2N2218 / 10 voor / 250 100 weerstanden recht / 550 2N2219 I 1 — metaalfilmweerstanden 1/8 V/ 300 weerstanden gebogen / 550 2N2222 ƒ 0.90 Philips per stuk / 055 100 zekeringen 2N3866 I 3.60 koolweerstanden 1/4 W. 5x20 en 6x32 mm f 44.95 2N4427 ƒ 3.10 per stuk ƒ 0.05 1NS8060N I 14.50 potmeters mono lin-log Voedingstrafo SAB8085 ƒ 2950 ƒ 155 36 volt/11.2 amp. ƒ 59.50 MC14411 ƒ 9.75 stereo/ün-log ƒ 355 24 volt/0.6 amp. MC14543 ƒ 950 thermisch beveiligd / 5950 2716 ƒ 13.75 Luidsprekers nodig?? ringkerntrafo RH04/7244 / 9.75 Philips 15.30 en 45 V. 3 amp. ƒ 39.50 SAJ410 ƒ 9,75 AD1210QHP4 / 89,50 5 aderigsnoer elke ader 4164 I 24.95 AD708Q0w6 / 14.95 afzonderlijk afgeschermd Alle modellen voorzien van 16 analoge ingangen met een 10-bit BD137 ƒ 0.50 AD5061SQ8 ƒ 24.95 en een totale afscherming A/D-converter. Model 2 is bovendien voorzien van TWEE 8-bit BD138 ƒ 0.50 A07062 M4 ƒ 24.95 dus totaal 11 aderig per meter ƒ 1.75 4700*iF, 35 V. ƒ 455 AD01633T8 I 19.75 voedingstrafo 13.2 V73amp. / 11.95 D/A-converters. 2200/iF. 25 V. ƒ 155 A001633T4 ƒ 19.75 Joy-stick zonder knopje ƒ 12,95 De modellen 1A en 2 zijn VIA compatibel, de 1B is alleen PIA 1000#iF, 40 V. ƒ 5.- AD80603w4 ƒ 38.95 multi-meter klein model ƒ 22,95 compatibel. PAST DIREKT IN EEN PIA (6520, 6521, 1)E SERVICE SHOP 6820, 6821) OF VIA (6522) IC VOET. VERZAAL ELECTRONICS Winkelverkoop: Hooftstraat 311, Alphen a'd Rijn. Tel.: 01720-74888. 's Maandags gesloten, geopend dinsdag-zaterdag 8.30-18.00. vrijdags M MW T E © M koopavond tot 21.00 uur. Postorders: Postbus 3009, 2480 AA Wou- jmiitMGS'HPMQaWEQSgt brugge. Tel.: 01720-74888/01729-8523. Vraag gratis catalogus cn maandmailing. Uitverkocht en tussentijdse prijswijzigingen voor­ behouden. Geldig zolang de voorraad strekt. Tel. 02972-3965 - Postbus 58 - 3645 ZK VINKEVEEN - Telex 18576 Verzending onder rembours ol bij vooruitbetaling s.v.p. blanco getekende cheque bijsluiten.

RB maart 1985 A5 ï ■

Covering all the major languages and many specific machines, operating systems and word proces­ sors, these handy pocket-size guides are designed specifically for quick access and ready reference. They are easy to read, easy to use and, with their distinctive covers, easy to find on the bookshelf.

PROGRAMMING LANGUAGES AND TECHNIQUES 461.705 Pocket Guide to Programming ƒ 13,95 461.993 Pocket Guide: Statistical Programming ƒ 13,95 461.990 Pocket Guide: Ass. Lang. for the 6502 ƒ 13,95 461.987 Pocket Guide: Ass. Lang. for the Z80 ƒ 13,95 462.123 Pocket Guide: Ass. Lang. for the 8085 ƒ 13,95 462.152 Pocket Guide: Ass. Lang. for the M68000 ƒ 13,95 461.685 Pocket Guide to Basic ƒ 13,95 461.650 Pocket Guide to Cobol ƒ 13,95 462.108 Pocket Guide: Forth ƒ 13,95 461.683 Pocket Guide to Fortran ƒ 13,95 461.973 Pocket Guide to Fortran 77 ƒ 13,95 462.109 Pocket Guide: Logo ƒ 13,95 461.649 Pocket Guide to Pascal ƒ 13,95 462.126 Pocket Guide: Forth (Tracton) ƒ 13,95 MACHINES 462.137 Pocket Guide: the Acorn Electron ƒ 13,95 461.991 Pocket Guide: Progr. for the Apple ƒ 13,95 461.979 Pocket Guide: Progr. for the BBC Micro ƒ 13,95 462.125 Pocket Guide: the Commodore 64 / 13,95 462.075 Pocket Guide: the Sinclair Spectrum ƒ 13,95 461.992 Pocket Guide: Progr. for the Pet / 13,95 OPERATING SYSTEMS 462.107 Pocket Guide: Intr. to Operat. Systems ƒ 13,95 462.136 Pocket Guide: CP/M ƒ 13,95 462.151 Pocket Guide: MS-DOS / 13,95 462.106 Pocket Guide: Unix ƒ 13,95 WORD PROCESSING 461.960 Pocket Guide: an Intr. to Word Proces. ƒ 13,95 461.994 Pocket Guide: the IBM Displaywriter ƒ 13,95 462.074 Pocket Guide: the Philips P5020 Word Pr. / 13,95 461.962 Pocket Guide: the Wang System 5 ƒ 13,95 461.961 Pocket Guide: the Wordstar Word Proc. ƒ 13,95 Voor meer informatie kunt u bellen: deze uitgaven zijn verkrijgbaar Indien niet verkrijgbaar, Uitgeverij De Muiderkring b.v. bij radiozaken en boekhandel belt u dan even De Muiderkring

3ST; / - technisch wetenschappelijke uitgeverij de muiderkring bv ® IL^^J tel. 02159-31851 gironr. 83214 II

postbus 10 1400 AA bussum (hólland) ^

A6 RB maart 1985 gs 2 CN O Texas Instruments CS oCN biedt ff t/S zoveel meer • • • o X VRUE TUD, 2 TI is 's werelds grootste producent van CG O 64k dynamische RAM's. •o- Door toepassing van de zgn. square CN array architektuur is een zeer geringe O MAAK ER C chipaimeting gerealiseerd met als o resultaat een lage vermogens- CD konsumptie en een zeer hoge < betrouwbaarheid. e T3 WAT VAN! Q p Techniek in Vrije Tijd, duizenden hobbyisten ^r vir.OX-Fsi-a hebben er al veel kennis opgedaan en veel plezier CN funTriïiTTi FttnW beleefd. Kijken, meedoen, discussiëren, informeren NT co over uw hobby en die van anderen. co^ o De manifestatie Techniek in Vrije Tijd is co O vernieuwd! Ook is het programma uitgebreid. '^^S> Naast modelbouw, electronica, metereologie, ff sterrenkunde, foto, film en video, is er ook meer STRUMENTS o dan ooit te zien op het gebied van materialen en 2 gereedschappen. Als u wat van uw vrije tijd wilt 5 maken bezoek dan eerst Techniek in Vrije Tijd! > < TI biedt zoveel meer.... -o CN - single supply 5V ± 10% CO - low power: 125mW aktiet CN CN 17.5mW standby C - high speed: 120,150 en 200ns row • ö 5 access c - protektie tegen alpha partikels ter 2 voorkoming van solt errors o X - leverbaar in plastic, keramisch en

U JAARBEURS-UTRECHT Inlichtingen: Koninklijke Nederlandse Jaarbeurs Postbus 8500 - 3503 RM Utrecht DKDDE Telefoon 030-955911. Telex 47132. Q Voordelige Trein-Toegangbiljetten op 230 stations verkrijgbaar.

RB maart 1985 A7 !

"Meer kans van slagen!" A

Een van de vele redenen om bij ■

i

Wie verder wil komen in de wereld van de elektronica ! of automatisering, vindt bij Dirksen vele mogelijkheden in praktijk- en resultaatgerichte opleidingen. Het erkende opleidingsinstituut Dirksen is dé specialist op dit gebied. Dat merkt u aan de gedegen opzet van het cursusmateriaal, aan de intensieve begeleiding door onze docenten en aan de hoge waardering voor onze opleidingen vanuit bedrijfsleven en overheid. Maar een graadmeter voor de kwaliteit van de cursussen is zeker ook het grote aantal cursisten dat de opleiding met succes voltooit.

/ Studeren in eigen tempo De cursussen van Dirksen worden in onderdelenpakketten of oefensets. principe schriftelijk gegeven. Hierdoor kunt Daarnaast kunt u aanvullende mondelinge u op ieder gewenst moment starten en in lessen volgen. Al met al redenen genoeg eigen tempo studeren. om meer informatie over de cursus van uw Thuis, maar met "praktijkhulp" van bijv. keuze aan te vragen.

Elektronica-opleidingen Informatica-opleidingen . Basis elektronicus . Assembly programming . Basic Programming . Praktische halfgeleidertechniek 8080/8085 en interfacing . Pascal . Televisietechnicus . Basiskennis processorbestuurde . Introductie computergebruik . Computertechnicus systemen . Inleiding adm. automatisering . Meet- en regeltechnicus . Videotechniek . Basiskennis Informatica - 1 & 2 . Middelbaar elektronicus . Zendamateur . Bestandsorganisatie . Examenopleiding technicus NERG . Speelautomatentechniek . Cobol T2 . Praktische digitale techniek . Basiskennis Wiskunde WO . Digitale audio . Org. en Inf.verzorging S1 . Microprocessors/Microcomputers . Systeemonderzoek S3

✓ \ \ / & 5 Zend mij informatie en een proefles van de cursus(sen): \ fUl Elektronica «§ Ipp opleidingen Adres:...... „...... Dirksen Postcode/Plaats:...... Parkstraat 25. 6828 JC Arnhem Tel.. 085-451641 ol vanuit Belgié: Deze bon in een gesloten envelop, zonder postzegel, m 00/31 85451641 zenden naar: Elektronica opleidingen Dirksen, m Wat betreft het schriftelijk onderwijs Antwoordnummer 677,6800 WC Arnhem. erkend door de minister van onderwijs Of bel 085-451641 i en wetenschappen bij beschikking \ d.d. 18-12-1974, ook 's avonds en tijdens het weekend (antwoordapparaat). / \ kenmerk BVO/SFO 129.448. 5 D0-RE3-CF / \ /

A8 RB maart 1985 Colofon Opinie

Elektronica-computers Een maandelijkse uitgave van uitgeverij De Muiderkring BV, Nijverheidswerf21,1402 BV Bussum. Postadres: Postbus 10,1400 AA Bussum. Tel.: 02159-31851, Telex: 15171. Postgiro 83214. Bank: Amro-bank, Weesp, Omwenteling op printkaartgebied rek. nr. 48.49.54.563. Postgiro België: 000-0600368-35. In dit nummer vindt u het tweede deel van het artikel „Opper- Redactie vlaktemontage in opmars". Waarom is oppervlaktemontage Hoofdredacteur: H. B. Stuurman zo belangrijk? Wel, omdat het een revolutie zal gaan beteke­ Eindredacteur: A. J. Vlaswinkel nen op het gebied van de bestukking van printkaarten. Redacteuren: C. J. Both, W. R. Goudschaal, L. Foreman (PA0VT», Drs. H. J. C. Otten, Oppervlaktemontage is enigszins vergelijkbaar met het per­ Jhr. P. J. H. Röell, J. Verstraten sen van een grammofoonplaat. In één handeling kunnen alle Vormgeving: J. Oosterdijk weerstanden, condensatoren, transistoren enzovoort op de Medewerkers printkaart worden aangebracht. Bij de conventionele bestuk- J. H. Boschma, Ir. S. J. Hellings, \V. Jak, kingsmethode wordt ieder onderdeeltje afzonderlijk op de R. J. Majoor, R. terMijtelen, J. L. Molema (PE0VMT), J. W. Richter, Ir. D. W. Rollema printkaart gemonteerd. Het is veel meer een serieel gebeu­ (PA0SE), Drs. C. F. Ruyter, P. Stuivenberg, ren, waarbij ieder onderdeel afzonderlijk wordt geplaatst. Ir. M. J. van der Veen. Oppervlaktemontage is ideaal voor de assemblage van grote Telefonisch spreekuur, uitsluitend over in aantallen van dezelfde printkaarten. Dat is vooral het geval Radio Bulletin gepubliceerde schema’s: iedere maandag tussen 16.00 en 17.00 uur bij consumenten-elektronica. Gebruik van deze nieuwe tech­ op telefoon 02159-31851. niek in televisietoestellen, videorecorders, hifi-apparatuur en Abonnementen personal computers zal niet lang op zich laten wachten. Abonnemcntsprys voor 12 nummers per Ook de vervaardiging van de gedrukte schakeling zelf kan jaar is ƒ 49,50. binnenkort wel eens een omwenteling te zien geven. Weten­ Abonnementen worden automatisch verlengd, tenzij uiterlijk drie maanden voor schapsmensen van het General Electric Research en Deve- het einde van de abonnementsperiode lopment Center te Schenectady in de VS hebben namelijk bericht van opzegging is ontvangen, Betaling van abonnementsgeld uitsluitend een nieuw produktieproces voor gedrukte bedradingskaar- d.m.v. de toegezonden acceptgirokaart. ten ontwikkeld. Het is een zeefdrukproces dat berust op ge­ Adreswijzigingen opgeven aan de abonnementenadministratie met bruik van een reeks metallische „inkten". Deze inkten be­ vermelding van abonneenummer (zie staan uit vloeibare polymeren, die worden geladen met fijne wikkel), naam, nieuwe èn oude adres. poedervormige metalen; veelal een mengsel van ijzer en Teneinde vertraging in de afwikkeling van correspondentie over abonnementszaken te nikkel. Door middel van zeefdruk wordt de inkt als sporen­ voorkomen, verzoeken wij u beleefd steeds plan op de isolerende ondergrond aangebracht en in een uw abonneenummer (zie wikkel) te vermelden. oven uitgehard. Vervolgens wordt het bedradingspatroon geplateerd door de Advertenties Tarieven worden op aanvraag verstrekt kaart in een speciaal bad met kopersulfaat te dompelen. Het door de advertentieafdeling: metaalpoeder in de verduurzaamde inkt lost daarbij op, ter­ E. Lambert, M. Alandt wijl zuiver koper uit het bad de plaats van het metaalpoeder RB in België inneemt. De zo verkregen koperfilm is sterk geleidend en kan RB Elektronica Computers wordt in België zonder voorbehandeling worden gesoldeerd en ook de hech­ vertegenwoordigd door: NV Internationale ting aan de onderkant is zeer goed. Drukkery en Uitgeverij Keesing, Keesinglaan 2-20, B-2100 Deurne- In vergelijking met de halfgeleidertechniek heeft de assem- Antwerpen. blagetechniek na de introductie van de printkaart weinig Tel.: 03-3243890, Telex: 32507 keesng b. vooruitgang te zien gegeven. De basis voor een enorme Postrekening: 000-0012775-68. Abonnementsprijs: 1000 BFr. per jaar. sprong voorwaarts is nu gelegd. H. B. Stuurman Verschijnt maandelijks maart 1985 RB in Hobbyscoop 54e jaargang, nr. 3 De artikelenserie „Audiotechniek en computers" is een suc­ ISSN: 0165-6104 ces. Dit is in niet geringe mate te danken aan het feit, dat Het geheel of gedeeltelijk overnemen van gebruik wordt gemaakt van de NOS Basicode. Het program­ de inhoud zonder toestemming is verboden. ma kan daardoor op bijna alle computers draaien. Naar ver­ Gepubliceerde schakelingen, e.d. kunnen door een Nederlands octrooi zijn beschermd, wachting zal het radioprogramma NOS-Hobbyscoop op 27 in welk geval de octrooiwet alleen toepas­ maart een interview met de auteur, Hans Beekhuizen, uitzen­ sing voor persoonlijk gebruik toestaat. Voor de gevolgen van onverhoopte fouten in teke­ den, waarin deze ingaat op de achtergronden van zijn com­ ningen en bouwbeschrijvingen wordt geen puterprogramma. Op 29 maart hoopt men het programma aansprakelijkheid aanvaard. zelf uit te zenden. Raadpleeg voor de zekerheid wel even uw radiogids!

83 MAART 1985 Rubriek Lezersforum

geven het begin van een nieuw beeld aan. Met deze twee pulsen kan men LEZERS twee zaagtandoscilatoren synchroni­ seren. De ene wekt een langzame zaagtand op met een periode van 20 ms (de beeldfrequentie), de andere een snelle zaagtand met een periode van 64 ps (de lijnfrequentie). Als we nu de ene zaagtand aanleggen aan de horizontale ingang van de scoop en de andere aan de verticale ingang, wordt er op het scherm een lijnenpa- troon getekend. Het volstaat nu het video-signaal (eventueel na een extra versterkertrap) aan te leggen aan de Z-modulatie van de scoop en de scha­ keling is klaar! Lezersforum is een maan­ 50-printer. En de tekst, die op deze Tot nu toe gaat alles prima. Waar delijkse rubriek, waarin apparaten wordt geprint, is goed te men echter op vastloopt is op de veel lezen dus waarom zou dezelfde tekst te lage helderheid van een oscillo- vragen van lezers die door op het scherm van een scoop dat niet scoopbeeldbuis. Het door de computer de redactie van algemeen zijn! De meeste serieuze elektronici gegenereerde beeld verschijnt welis­ belang worden geacht uit­ hebben wèl een oscilloscoop (wat be­ waar keurig en zeer scherp op het gin je zonder zo’n ding?), maar waar­ scherm van de scoop, maar de inten­ voeriger aan de orde ko­ schijnlijk geen monitor voor hun siteit is zo laag dat men zelfs in abso­ men dan mogelijk is in een computer. Of er wordt een klein lute duisternis moeite heeft met het persoonlijk antwoord. draagbaar teeveetje gebruikt (resul­ lezen van de tekst. Vergeet niet dat taat; zeer onscherp beeld vanwege de een scoop met een naversnellings- Stuur vragen die u voor de­ volstrekt ontoereikende bandbreed­ spanning van enige kV’s werkt en de ze rubriek in aanmerking te) of er wordt regelmatig met de gro­ naversnellings-anode van een TV ge­ vindt komen naar: Uitge­ te huis-TV heen en weer gesleept (re­ stuurd wordt met een spanning van sultaat; ruzie en moeilijke afspra­ 15 tot 25 kV! En dat komt doordat verij De Muiderkring, Afde­ ken). Wat ligt er dus meer voor de een scoop per definitie een apparaat ling Lezersforum, Postbus hand dan te onderzoeken of dat dure is waarbij één lijn op het scherm 10,1400 AA Bussum. apparaat dat scoop heet, niet dubbel wordt geschreven en een televisie kan worden gebruikt! een apparaat is waarbij het volledige Helaas, het gaat niet! scherm vol wordt geschreven met Ongeveer een half jaar geleden heb­ lijnen. Oscilloscoop als ben we geprobeerd zo’n voorzetappa- computermonitor? raatje te ontwerpen. Technisch ge­ Synchrone en asynchrone zien is dat een fluitje van een cent. schakelingen De heer H. te Amsterdam stelde ons Zoals in afb. 1 is getekend, volstaat een, volgens hem, voor de hand lig­ het het video-signaal uit de computer De Heer L te Maastricht heeft een gende vraag. Is het mogelijk een oscil­ af te takken en door middel van een CMOS-databoek gekocht en komt eni­ loscoop zo om te bouwen (of een klein sync-scheider de horizontale van de ge termen tegen die hem niets zeggen. voorzetapparaatje te bouwen) dat het verticale sync-pulsen te scheiden. De Wat is, om maar wat te noemen, het apparaat als monitor voor een huis- eerste bepalen de start van een nieu­ verschil tussen synchrone en asyn­ computer kan worden gebruikt? En zo we lijn uit het beeld en de tweede chrone tellers, is zijn vraag. ja, zou u zo’n schakeling kunnen ont­ werpen en publiceren ? Afb. 1 Hoe het zou kunnen... Inderdaad, een voor de hand liggende vraag. Want ga maar even na. De bandbreedte van zelfs de goedkoopste I hobby-oscilloscoop is tegenwoordig zo I groot dat de duurste speciale compu­ sync- scheider termonitor van opwinding verbleekt. | video-uit I vert. zaag­ Bovendien heeft iedere scoop een zo­ I tand rïï] fv~] [Tb] Z-rood genoemde Z-modulatie-ingang, waar­ □□□□□□□□ versterker mee men de intensiteit van de elek- I en mm tronenstraal kan variëren. De kleur □□□□□□□□□ I bufter van de fluorescerende laag is groen □□□□□□□□ L en weliswaar is het scherm heel □□□□□□□□□ klein, maar toch even groot als bij­ □ □C voorbeeld de gebruikte papierbreedte computer van een Spectrum- of Seikosha-GP-

BBJÜÜ MAART! 98584 Rubriek Lezersforum

In de hobby-elektronica zal men niet vaak te maken krijgen met dit ver­ schil, mijnheer L. Toch duiden deze termen op een belangrijk begrip uit de digital elektronica en het is dus wel zinvol om er even wat dieper op in te gaan. Tellers, dat is bekend, zijn schakelingen die zijn samengesteld uit een aantal achter elkaar gescha­ kelde flipflops en die in het algemeen de frequentie van een ingangssignaal door een bepaalde factor delen. De meest simpele manier om dat te doen is geschetst in afb. 2. Achter elkaar Afb. 3 Basiswerking van een synchrone teller. zijn n flipflops geschakeld en de klok- ingang van een flipflop wordt ge­ stuurd uit de Q-uitgang van de vorige waarop één van de hogere uitgangen een tijdvertraging van At ontstaan schakeling. In het algemeen reage­ omklapt. Iedere flipflop heeft immers tussen oorzaak en gevolg! Kortom; QB ren flipflops op de negatieve flank een bepaalde doorlooptijd en een zeer wordt eerst 2x At micro-seconde na van het kloksignaal en als we even klein, maar wel meetbaar, tijdver­ de flank van de klok „L”. Deze „L” voor het gemak aannemen dat alle Q- schil tussen het aanleggen van het triggert de derde flipflop, die zijn Qc- uitgangen bij de start „L” zijn dan kloksignaal en de reactie daarop aan uitgang naar „H” stuurt. Maar, in­ geven de grafieken van afb. 2 de fun­ de uitgang. Bij'deze schakeling tellen derdaad, ook na een vertraging At. damentele delerwerking van de scha­ de doorlooptijden van alle flipflops Hoe meer flipflops er in de actie be­ keling weer. Na iedere negatieve zich bij elkaar op! Kijk bijvoorbeeld trokken zijn, hoe groter de totale ver­ klokfiank klapt de eerste flipflop om. naar de reactie van de schakeling op traging wordt tussen oorzaak op de De tweede klapt om na iedere nega­ de vierde klokpuls. Deze negatieve ingang van het IC en gevolg op de n’e tieve flank van QA en zo verder. De flank brengt QA in de „L”-toestand, uitgang van de schakeling. Voor som­ frequentie van ieder Q-signaal is de maar vanwege de doorlooptijd van de mige toepassingen kan dat zeer ern­ helft van de frequentie van het Q-l- eerste flipflop ontstaat er een tijdver­ stige gevolgen hebben en vandaar signaal! Deze schakeling heeft echter schil Atl tussen de negatieve klok- dat men dit soort asynchrone schake­ als nadeel dat er aanzienlijke vertra­ flank en het negatief worden van de lingen dan ook nooit in hf-appara- gingen ontstaat tussen het ogenblik uitgang. Nu heeft de negatieve flank tuur zal aantreden. Soms noemt men waarop het originele kloksignaal van van Qa het omslaan van de tweede asynchrone tellers ook wel eens „rip- waarde verandert en het ogenblik flipflop tot gevolg. Maar ook nu zal er ple-counters” en deze naam is zeer treffend gekozen, want een pulsflank plant zich als het ware als een soort golfje over het water voort door de Afb. 2 Principescherna van een asynchrone teller. schakeling. Nu een synchrone teller. Het algeme­ ne schema van een sychrone teller is getekend in afb. 3. Meestal gebruikt men D-flipflops, die op de getekende manier met elkaar worden doorver­ bonden. Iedere klok wordt recht­ streeks gestuurd uit de gelijknamige IC-ingang en het zal duidelijk zijn dat er nu van vertragingen tussen een gebeurtenis op de klok en de re­ actie daarop van het IC geen sprake is! Wel is het zo dat het niet eenvou­ dig is om met dit soort tellers prak­ tisch bruikbare delerketens samen te stellen. Tussen de Q-uitgang van een flipflop en de D-ingang van de vol­ gende moeten dan vrij ingewikkelde poortschakelingen worden opgeno­ men, die natuurlijk wèl in het IC zelf kunnen worden geïntegreerd. Voor het samenstellen van schuifregisters zijn dit soort synchrone tellers echter uitermate geschikt, omdat de wer­ king van een D-flipflop zo is dat de Q- uitgang de informatie op de D-ingang overneemt bij het verschijnen van een klokpuls.

85 MAART 1985 Rubriek Wondere Wereld

Techniek achter het maken van een hologram Fotografie maakt gebruik van twee aspecten van licht: de intensiteit en de golflengte. In de holografie wordt het derde aspect van licht ook ge­ bruikt: de fase. De afstand en positie van de verschillende delen van het object worden weergegeven door het faseverschil van de lichtgolven, die door de verschillende beeldpunten van het object worden doorgelaten of weerkaatst. Een andere belangrijke eigenschap voor holografie is interferentie. In­ terferentie maakt het mogelijk, de fa- se-inhoud van een golfvorm te regi­ streren. Komen twee golven van de­ zelfde golflengte in één punt samen, dan kunnen zij elkaar verzwakken of juist versterken. Dit verschijnsel kennen wij in de elektronica ook. R. J. MAJOOR Om de fase-inhoud van het weerkaat­ ste licht te kunnen behouden dient de lichtbron een vast faseverband te hebben. Een lichtbron met vast fase­ verband is de laser. Laserlicht is vol­ De uiterst wonderlijke wereld komen monochromatisch, van één golflengte en de elektronen vertrek­ ken slechts onder stimulans, maar van de holografie wel gelijktijdig. Licht dat aan deze twee eigenschappen voldoet heet co­ herent licht.

Opnametechniek voor drie­ De naam hologram hebben we te danken aan Dennis dimensionale hologrammen Gabor, die uitgebreide proeven nam op het gebied van In afb. 1 ziet u het principe van de drie-dimensionale fotografieën. Hologram is een samen­ holografische opneemtechniek. trekking van de Griekse woorden holos, hetgeen geheel De laser (1) zendt de coherente licht­ betekent, en gram, dat voor bericht staat. In 1948 publi­ bundel (2) uit. De spiegel (3) is half- doorlatend en zal derhalve een deel ceerde hij in de uitgave „A new microscopie principe" van het licht doorlaten en een deel zijn ideeën over de fundamentele eigenschappen van ho­ weerkaatsen. De onder een hoek lografie. De titel van het boek verraadt de invalshoek, weerkaatste lichtbundel (4) wordt de referentiebundel genoemd. Een lens namelijk voorkomen van sferische aberratie bij elektro­ (5) spreidt de bundel uit over het op­ nenmicroscopen. Hij verving de lens door een tweetraps pervlak van het fotografisch materi­ werkwijze: opname van wat nu een „in-line" hologram aal (6). De doorgelaten bundel (7) wordt door een andere lens (8) ook wordt genoemd (met een coherente lichtbron) en de re­ verspreid, maar nu over het te holo- constructie van die opname (ook met een coherente lichtbron). Gabor grondde zijn werkwijze op artikelen, Afb 1 Principe-opstelling voor een die in 1801 verschenen van de natuurkundige Thomas holografische opname. Young. Daarin verklaarde Young de interferentie van (licht)golven. Hij baseerde zijn beschouwingen over de golflengte van het licht onder meer op de theorieën van Newton, die onderzoek wijdde aan interferentiever­ schijnselen in dunne luchtlagen tussen glasplaten (New- ton-ringen). Young kwam zover, dat hij de golflengten en de bijbehorende frequenties voor de verschillende spec- traalkleuren berekende.

86 MAART 1985 Rubriek Wondere Wereld

graferen object (9). Elk door de licht­ rentiebundel tijdens de opname. Het bundel belicht punt van het voorwerp hologram dient nu als buigingsraster weerkaatst het licht diffuus in alle voor de lichtbundel. De door dit ras­ richtingen, ook naar het fotografisch ter afgebogen en in intensiteit varië­ materiaal. rende stralen vormen achter het ho­ In de fotografische emulsie komen de logram een golfpatroon (5). lichtbundel van de lens en van het Wanneer het golfpatroon het oog van object samen. Daar beide van dezelf­ de waarnemer treft, kan deze niet on­ de coherente lichtbron afkomstig derscheiden of het beeld rechtstreeks zijn, treedt daar de interferentie op. van het object afkomstig is of ont­ Afhankelijk van de door beide straal­ staat door afbuiging in het hologram. bundels afgelegde weg zullen zij een Hij ziet het object exact op de plaats Afb. 3 Vergroting van het f bepaald faseverschil vertonen. Be­ waar het zich oorspronkelijk bevond. lijnenpatroon op een hologram. draagt het verschil een geheel aantal golflengten, dan zullen zij elkaar ver­ Dat komt overeen met 0,5 ASA! Door sterken. In het geval van een oneven Waarom nu drie­ deze aantal halve golflengten is er geen of dimensionaal? lage gevoeligheid heeft de glas­ weinig lichtintensiteit. Dit geldt voor plaat een oplossend vermogen van maar liefst zesduizend lijnen per mil­ alle punten van het object, die licht­ Elk punt van het holografisch mate­ riaal heeft een opname van het ob­ limeter. Dat is nodig, omdat er voor stralen reflecteren. Na het ontwikke­ ject, vanuit een steeds ander stand­ de opnamen van hologrammen ge­ len van het fotografisch materiaal re­ punt. Het perspectief van het beeld bruik wordt gemaakt van licht met sulteert dit in plaatsen die meer of zal daarom veranderen als de kijker een golflengte van ca. 650 nano­ minder zwart zijn; het resultaat van zijn positie ten opzichte van het holo­ meter. de interferentie is vastgelegd. Deze gram verandert. Hij ziet het holo­ opname noemt men een hologram. gram niet als totaalopname, maar al­ Reflectie van hologrammen leen dié deeltjes op het hologram die Zichtbaar maken van het tijdens de opname onder dezelfde Naast transmissiehologrammen ken­ vastgelegde beeld hoek werden belicht. Elk deeltje van nen we ook reflectiehologrammen. het fotografisch materiaal bevat der­ Deze zijn interessant omdat ze zicht­ Dit gebeurt door middel van een pas­ halve complete drie-dimensionale baar zijn te maken met een gewoon sende verlichting van het hologram. beelden van het object. Daarin wit-licht spotje. Afb. 2 geeft daar een schematische schuilt tevens het geheim van het ge­ Reflectiehologrammen zijn mono- weergave van. Laserbundel (2) en broken hologram, waarin men on­ chromatisch: in één kleur en zwart. lens (3) belichten het hologram (4) danks dat men toch een geheel beeld, De beschikbare kleuren zijn groen, onder ongeveer de hoek van de refe- onder verschillende hoeken, van het geel-oranje en rood. Dit soort holo­ object kan zien. gram bevat interferentiefilters, die Dat men het beeld als zodanig kan het (witte) licht filteren. Het effect is, Afb. 2 Reconstructie van een waarnemen is het gevolg van lichtaf- dat de oorspronkelijke kleur als eni­ holografisch beeld. buiging op de overgangen van de hel­ ge zichtbaar blijft. De filters zijn op dere en donkere lijnen in het holo­ een halve golflengte van het laser­ gram (zie afb. 3) en niet van de don­ licht van elkaar geplaatst. Het licht kere en lichte plekken zelf. Daarom dat door het hologram wordt gereflec­ mag men ook het in het hologram teerd heeft die golflengte (uiteraard) gevormde zilver wegnemen, waarna ook. Licht met een andere golflengte een transparant hologram ontstaat. wordt door de filters niet doorgelaten. Een dergelijk hologram, waarbij voor Waarom is dit nodig? Elke kleur de beeldreconstructie alleen de fase heeft een andere buigingsgraad. Zou­ van het licht wordt benut, noemen we den we het witte licht niet filtreren, een fasehologram. dan ontstaat er een onscherp, uitge­ waaierd beeld. Belichten we het holo­ Het fotografisch materiaal gram met licht van dezelfde kleur, dat is het filter uiteraard niet meer Het interferentiepatroon wordt op nodig en zien we het oorspronkelijke een glasplaat vastgelegd. Dit patroon lasertransmissiehologram. Kleuren- kunnen we bij de reproductie, welis­ hologrammen zijn mogelijk, door drie waar binnen begrenzingen, onder al­ hologrammen van hetzelfde object op le mogelijke hoeken zien, zonder ook elkaar te plaatsen: een rood, een maar het geringste deel van de opna­ blauw en een groen. me te missen, mits deze zeer gedetail­ leerd is. Het oplossend vermogen van Toepassingen een dergelijke fotogevoelige gla­ splaat dient dus zeer hoog te zijn. Om Met de omschrijving van het holo­ een voorbeeld te noemen. De Holo- gram door Dennis Gabor (waarvoor test-glasplaat van Agfa is een zeer hij in 1971 de Nobelprijs ontving) was ! fijnkorrelige zilverhalogenide plaat men er nog niet. Eerst in 1960 werd met een gevoeligheid van -2 DIN. de eerste laser gemaakt, waardoor ppjELgKTBQWjCA IïQcóüPut»is1) 87 MAART 1985 Rubriek Wondere Wereld

het vervaardigen van hologrammen troon te maken, waarbij bijvoorbeeld één zal ik u niet onthouden (behalve praktisch mogelijk werd. Het eerste de frequentie als variable is te de levensechte vuilnisemmer, je zou „echte” hologram werd in 1963 ge­ nemen. hem zó willen aanraken, om te zien of maakt. Vandaag de dag is holografie Een ander toepassingsgebied is het hij niet echt is). Het gebroken wijn­ de experimentele fase ontgroeid en vervaardigen van specifieke kleuren, glas op een plateautje vóór een holo­ wordt zowel industrieel als commer­ alleen te verkrijgen door holografie. gram. Kijk je recht in het hologram, cieel toegepast. Nabootsing van die kleuren is op dan is het wijnglas weer heel. Commercieel in de vorm van tentoon­ geen enkele andere wijze mogelijk. stellingen, publiciteitsmateriaal en Waardepapieren kunnen van een Literatuur reclame. Industrieel voor het testen compleet holografisch verkregen van materialen, bijvoorbeeld op kleurenspectrum worden voorzien, - „Thomas Young, grootvader van breuk. Dit geschiedt door het maken monochromatisch, zowel als achro­ de holografie”, R. L. van Renesse, Ge- van interferentiepatronen, die ont­ matisch. odesia, sept. ’83. staan door trilling. Zo kunnen ook Een specifieke toepassing vindt men - „Technische informatie NDT/Holo- lijmvlakken op hechting worden ge­ al lange tijd in de kunst. Het is moei­ grafie”, Agfa-Gevaert NV, Mortsel. controleerd. In feite is het mogelijk lijk aan te geven op welke wijze hier­ - „Colour in Holography”, Waltèr van elk voorwerp een trillingspa- aan gestalte wordt gegeven, maar Spierings.

Wondere Wereld in België Het televisieprogramma Wondere noviteitenshow van Titulaer goed den getoond. Enkele onderwerpen Wereld zal ook in België worden aansluiten bij deze belangrijke die voor de Nederlandse uitzen­ uitgezonden. Op vrijdagavond 22 beurs. In beide gevallen is er een ding waren vervaardigd zullen nu februari en 22 maart (de eerste zwaar accent op de innovatie. Een via België worden uitgezonden, zo­ uitzending was op 25 januari) om tweede aanleiding vormde het ge­ dat tenminste de kijkers in het zui­ 19.00 uur zal de Christen Demo- drag van het Nederlandse ministe­ den van Nederland (en het midden kratische Omroep (CDO) uitzen­ rie van WVC ten aanzien van „re­ van Nederland als ze op de kabel dingen van 10 minuten verzorgen. clame”. Ook in België is het niet zijn aangesloten) bij kunnen blij­ De aanleiding om Chriet Titulaer toegestaan uitzendingen dienst­ ven met de nieuwste ontwikkelin­ te vragen dit programma ook in baar te maken aan reclame. De gen op het gebied van wetenschap België te brengen was de beurs toetsing van de regel geschiedt en techniek. De onderwerpen in de Flanders Technology, die eind fe­ echter op basis van journalistieke Belgische uitzendingen zijn alle bruari en begin maart in Gent uitgangspunten. Zo kan een nieuw verschillend van de Nederlandse wordt gehouden. Het CDO vond de produkt zonder enig probleem wor­ editie.

AEG overspant ruim duizend meter met

metaalvrije glasvezelkabel

Met de overspanning van het Ko- no-modevezels en vier gradiën- mm en een gewicht van 365 kg chertal bij Künzelsau heeft AEG tenvezels bij een diameter van 19 per km. een Europese primeur behaald. Een speciale metaalvrije kabel met glasvezels werd ontworpen, waarmee, door de grote band­ breedte en de ongevoeligheid voor hoogspanningen, deze kabel ge­ schikt werd voor informatietrans­ port. Om zo’n grote afstand vrij- dragend te kunnen overbruggen, i moet de kunststof-ommanteling wel erg versterkt zijn. Het bewijs hangt over het Kochertal. Het grote voordeel hierbij is, dat be­ staande masten kunnen worden

■ benut door het „geringe” extra ■ gewicht. De kabel bevat twee mo*

MAART 1985 s ? ' Bouwontwerp LED-matrix LEDinatri***°dul«

Voor lopende

H. BENDER teksten en figuren

Lichtkranten, in diverse formaten, worden steeds vaker gebruikt voor recla­ medoeleinden en het ont­ werpen van deze schake­ ling komt voort uit de vraag: „Hoe werkt zoiets eigenlijk?" Dit ontwerp moet dan ook in de eerste plaats worden gezien als een soort principe-ont- werp, wat niet wegneemt dat er best wel aardige toe­ passingen voor te vinden zullen zijn. Bijvoorbeeld in de modelbouw of als ver­ licht naambordje. De beperking van deze LED-matrix ligt in het feit dat het programma vast­ ligt in een 2K EPROM en dus niet even door middel van een toetsenbord kan recht-toe-recht-aan en eenvoudig teller fungeert als een soort ver- worden gewijzigd. van opzet. Een 2K EPROM (IC1) keersregelaar en heeft drie func- vormt het hart van de schakeling ties: en bevat het programma. Timer 1. Aansturen van de drie laag­ 7555 (IC4) is een vrijlopende os- ste adrespennen van de Principeschema cillator, die een frequentie levert EPROM (A0, Al en A2. Dit van ongeveer 1040 Hz. zijn acht adressen). Afb. 1 toont het complete schema Dit signaal wordt toegevoerd aan 2. Met behulp van IC6 en van de lichtkrant. Het is tamelijk een binaire teller 4040 (IC3), deze T1...T8, de cathoden van de,

BBHB8B 89 MAART 1985 Bouwontwerp LED-matrix

Q7 ♦ 5V 6 I 7 O 2 1 /*+ SI 5 /..stop' IK 21 2024 4 VOO Vcc Vpp Vcc 18 [a7~ri2 . 13__ 19 17___ 2 E Q8 AIO Q7 jTI 3 V. 10 16__ 17 in klok Q7 a Q6 3 IA6JS11 2 A_H 9 o B 3 2 E 2 23 15___4 16 !A5Ü30. I 1 Q6 A8 05 2 3___ 1 14 15 TTZS 0 IC 2 05 A7 04 IC5 I 4040 Q4 5___ 2 13__ 6 74LS244 14IA33 •o- DATA in HEX, 78 03 22 IE ±C1 A6 Q3 6___ 3 11___11 52 InF 03 A5 02 I n 7___ 4 io__e 12 I AlpBL, reset Q2 A4 Q1 ?__ 5 9 13 Afb. 2 Hexa-decimale codering voor ai A3 QO Vss 00A00B Vss het vastleggen van het programma. IC1 ~pfeio 6 2716 I1 £ ho j Jf A2 EPROM 7 Ai 2 048x8 Itek 8 AO r-J (IC5) worden de horizontale LED- CS PGM V5S ♦5V *5V igrjïF J6 I rijen aangestuurd. 13 Il6 VOO Gelijktijdig met de lage adressen o Tl Q8 Voo 9 10 \ wordt de decimaaldecoder 4028 Q1 A 1 \ 11 7 13 reset Q2 8 2 \ (IC6) aan het werk gezet. De uit­ 6 12 \ Q3 C 3 8xBC517 gangen 0...7 van deze decoder Vss klok IC 3 IC6 , \ zorgen dat, door middel van de 8 10 4040 4028 4 ♦5V \ 5 \ darlingtons T1...T8, de juiste 7 !b6,R19 0& 6 i LED-kolommen aan massa wor­ R3 7 T8 ■ 4 8 D Vss | 8x27k den gelegd. 18 k I 7 n |8 in t—t—I—I——I—I • Elk beeld dat op de matrix ver­ |__LE0^£rint______j schijnt wordt 32 keer, snel achter R4 3 IC 4 22 k + 5V 7555 elkaar, vertoont. Dit wordt be­ 6 3 IC 7 1 7805 1 *Ub paald door IC3, namelijk Q8 : Q3 2 7... 12V~ 2 iC3 = 256 : 8 = 32. Dit trucje is me­ J-C2 _10VF i I 35V de bepalend voor de leessnelheid. Ir .x Ook het aanroepen van de hoge adressen wordt door IC3 bepaald. Hier geldt klokpuls : Q8 = 1040 : Afb. 1 Principeschema van de lichtkrant. 256 = 4 Hz. Wordt bijvoorbeeld een lopende tekst vertoond, dan heeft één kolom twee seconden bij een adres behorende, cillator IC4), levert zijn uitgang nodig om van rechts naar links te LED-kolom aan massa Q8 'een puls waarmee IC2 één lopen. Dit levert een acceptabele leggen. stap verder wordt gezet. Deze bi­ leessnelheid op en het uitlezen 3. Na het uitlezen van een ma- naire teller schakelt nu het vol­ van de totale EPROM-inhoud trixbeeld, het volgende beeld gende hoge adres van de EPROM duurt op deze wijze ongeveer 40 s. oproepen door middel van aan. IC3 brengt dan weer, in mul­ Bij het inschakelen van de voe­ IC2. tiplex, het volgende beeld op de dingsspanning worden, door mid­ uitgangen van de EPROM. Door del van een RC-combinatie (Rl- De adressen van de EPROM zijn middel van de buffer 74LS244 Cl), de beide binaire tellers 4040 in twee groepen verdeeld: 1. AO, Al en A2 worden gebruikt om één matrixbeeld te multi- Afb. 3 Voorbeeld van een lopende tekst. plexen over de LED-kolom­ men. OATA : FE 90 98 94 62 00 24 2A 2A 2A IE 00 IC 22 22 14 FE 00 BE 00 IC 22 22 22 IC 00 2. A3...A8 bepalen de totale op­ Q7 □I slagcapaciteit van beelden. In 6 □I dit geval is die capaciteit 256 5 □I (28). 4 O 3 □ 2 De lage adressen van de EPROM □ i □ worden door IC3 snel in volgorde °Q aangestuurd. Wanneer IC3 256 kolom. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 pulsen heeft ontvangen (van os-

RBgSSS* 90 MAART 1985 Bouwontwerp LED-matrix

op nul gezet. Dit zorgt er voor dat ponentopstelling van de EPROM- kaat te gebruiken, daar anders het uitlezen van het programma print en afb. 6 en 7 tonen hetzelf­ verschillen in helderheid kunnen altijd begint bij adres 000. Wordt de voor de LED-print. voorkomen. schakelaar Sl gesloten, dan Het verdient aanbeveling om De kathoden van de LED’s steken wordt het verzetten van de hoge LED’s van hetzelfde type of fabri- ca. 5 mm onder de print uit en adressen gestopt en zal het laatst vertoonde beeld op de matrix blij­ ven staan. Programma Voor de goede werking van de schakeling moet men over een programma beschikken. Zoals eerder vermeld, is dit eigenlijk het zwakke punt van de licht­ krant. Kant en klare program­ ma’s zijn er niet, dus de ware hob­ byistenaard zal naar boven moe­ ten komen om zelf het program­ ma te maken. Heeft men de beschikking over een EPROM-programmer (bij­ voorbeeld gekoppeld aan de huis- computer), dan ligt de zaak een stuk eenvoudiger. Zo niet dan kan De Muiderking uw EPROM programmeren. Ook de diverse onderdelenwin­ Afb. 4 EPROM-print, schaal 1:1. kels hebben vaak een dergelijk apparaat ter beschikking van hun klanten staan. Afb. 5 Componentenopstelling van de EPROM -print. Maar nu het programma. Dit wordt vastgelegd in de gebruike­ lijke hexa-decimale codering (zie afb. 2).

Moet een tekst lopend worden weergegeven, dan wordt de EPROM als volgt geladen (zie ook afb. 3): adres 000...007 kolom 1...8 adres 008...00F kolom 2...9 adres 010...017 kolom 3...10 adres 018...01F kolom 4...11 enz.

In lijst 1 staat een volledig pro­ gramma afgedrukt. Het bevat een lopende tekst (adres 000 tot 2AF), namelijk Merry Christmas. De adressen 2B0 tot 7FF bevat­ ten diverse bewegende figuren. Bouw De gehele schakeling wordt on­ dergebracht op twee kleine prin­ ten. Afb. 4 en 5 tonen respectieve­ lijk het printontwerp en de com-

bbhiss» 91 MAART 1985 1 Bouwontwerp LED-matrix

moeten dan ook met een stukje coder 4514 kan de LED-matrix EPROM te verwijderen en een draad kolomsgewijs worden door­ worden uitgebreid tot 16 kolom- koppeling te maken tussen de al verbonden, (zie afb. 8). Een mooie­ men van acht LED’s. Door meer- dan niet uitgebreide schakelin- re oplossing biedt natuurlijk een dere EPROM’s of RAM’s parallel gen en een huiscomputer worden dubbelzijdige print. Maar de hier te gebruiken kan de geheugenca- de mogelijkheden natuurlijk nog gekozen oplossing is eenvoudiger paciteit worden vergroot. Door de groter. en voldoet ook uitstekend. De spanningsstabilisator 7805 moet van een klein koelplaatje worden voorzien om de warmte­ ontwikkeling binnen de perken te houden. De beide printen wor­ den met de koperzijde naar el­ kaar toe gemonteerd met behulp van M3-schroeven en nylon af- standsbussen van 15 mm lang. ,1S Door deze constructie blijft het mogelijk om op eenvoudige wijze de EPROM uit te wisselen voor een andere. De kopfoto tenslotte, toont het prototype van de © auteur. Slotopmerking Deze schakeling is bedoeld als o een soort basisontwerp. Zij die op het gebied van een lichtkrant iets LED MATRIX 8x8 willen gaan maken kunnen deze schakeling wellicht gebruiken om verder uit te bouwen. Afb. 6 LED-print, schaal 1:1. Natuurlijk zijn diverse uitbrei­ dingen of aanpassingen denk­ baar. Door de EPROM te vervan­ gen door een RAM (bijv. 6116, Afb. 7 Componentenopstelling van de LED-print. een 2K RAM) en aan de data-uit- gangen een hex-toetsenbord te (8) /—I bü' ------“S koppelen wordt de lichtkrant al 'O wat flexibeler. Een hex-toetsen­ A7__ bord kan op betrekkelijk eenvou­ dige wijze worden gerealiseerd door middel van het IC 74C922 of A5 74C923. /U ^ ^ ^ > Door de decimaaldecoder 4028 te vervangen door een 4-naar-16-de- A3 —

V' W - i

n

9^ ! Afb. 8 De kathoden van de LED’s steken onder de print uit.

92 MAART 1985 Bouwontwerp LED-matrix

Programmeerservice gebruik wil maken, stuur dan overmaking van dit bedrag op een lege EPROM 2716 naar de één van de rekeningen van de De mogelijkheid bestaat om het redactie van RB Elektronica Muiderkring BV (zie colofon) of bij de LED-matrix behorende pro­ Computers, Postbus 10, 1400 AA door bijvoeging van de betaalche­ gramma in een EPROM te laten Bussum. De kosten a ƒ 15,00 que. Vermeld a.u.b.: „Program­ zetten. Indien u van deze service kunnen worden voldaan door ma van de LED-matrix”.

Lijst 1

0000 0000 0000 0000 0000 0 00 0 0000 0000 00FE 040 0 007E 4242 4242 7E00 FF81 8181 8181 81FF» 0010 0000 0000 0000 FE40 00 00 0000 00FE 4030 0410 0000 0000 0000 0000 0000 0018 1800 OOOOi 0020 0000 0 0 00 FE40 3040 0 0 0 0 OOFE 4030 40FE 0420 0000 3C24 243C 0000 007E 4242 4242 7EQ0* 0030 0000 FE40 3040 FE00 00FE 4030 40FE 001C 0430 FF81 8181 8181 81FF 3C42 8181 8181 423C; 0040 FE4 0 3040 FE0 0 1C2A 4030 40FE 001C 2A2A 0440 0000 0000 0000 000C 0100 0000 0000 0001» 0050 3040 FE0 0 1C2A 2A2A 40FE 001C 2A2A 2A1A 0450 0300 0000 0000 0003 0700 0000 0000 0007J 0060 FE 0 0 1C2A 2A2A 1A00 001C 2A2A 2A1A 003E 0460 0F00 0000 00 00 000F 1F00 0 00 0 0000 001F» 0070 1C2A 2A2A 1A00 3E10 2A2A 2A.1A 003E 1020 0470 3F00 0 000 0000 0 03F 7F00 0 00 0 00 00 0 07FÏ 0080 2A2A 1A00 3E10 2020 2A1A 003E 1020 2000 0480 FF00 0000 0000 00FF FF80 0000 0000 80FF» 0090 1A00 3E10 2020 003E 0 0 3E 1020 2000 3E10 0490 FF80 8000 0080 80FF FFC0 C00 0 OOCO C0FFÏ 00A0 3E10 2020 003E 1020 1020 2000 3E10 2020 04A0 FFE0 EO 0 0 OOEO EOFF FFFO F00 0 00F0 FOFF* 00BO 2020 003E 1020 2000 2000 3E10 2020 0039 04BO FFF8 F800 00F8 F8FF FFFC FCOO OOFC FCFF» ooco 0 03E 1020 2000 3905 3E10 2020 0039 0505 04C0 FFFE FEO0 OOFE FEFF FFFF FEOO OOFE FFFF» 0 0D0 1020 2000 3905 0505 2020 0039 0505 053E 0430 FFFF FFOO OOFF FFFF FFFF FF01 01FF FFFF? 0 0E0 2000 3905 0505 3E00 0039 0505 053E 0000 04E0 FFFF FF03 03FF FFFF FFFF FF07 07FF FFFF» 0 0F0 3905 0505 3E0 0 00 00 0505 053E 0000 0000 04F0 FFFF FFOF OFFF FFFF FFFF FF1F 1FFF FFFF* 0100 0505 3E00 0000 00 00 053E 0000 0 00 0 007C 0500 FFFF FF3F 3FFF FFFF FFFF FF7F 7FFF FFFF» 0110 3E00 0000 0000 7C82 0 00 0 0000 007C 8282 0510 FFFF FFFF FFFF FFFF EFD7 BB7D BEDD EBF7* 0120 0000 0000 7C82 8282 00 00 0 07C 8282 8244 0520 F7EB DDBE 7DBB D7EF E7C3 993C 3C99 C3E7» 0130 000 0 7C82 8282 4400 0 07C 8282 8244 OOFE 0530 E7C3 8118 1881 C3E7 E7C3 8100 0081 C3E7; 0140 7C82 8282 4400 FE10 8282 8244 OOFE 1020 0540 007E 6642 4266 7E00 0000 3C3C 3C3C 0000 ; 0150 8282 4400 FEl0 2020 8244 OOFE 1 020 20 IE 0550 0000 0018 1800 0000 0000 0000 0000 0000» 0160 4400 FE10 2020 IE00 OOFE 1020 201E 003E 0560 C000 0000 0000 0003 COCO 0000 0000 0303» 0170 FE10 2020 1E00 3E10 1020 20IE 003E 1020 0570 COCO C000 0003 0303 COCO COCO 0303 0303» 0180 2020 1E00 3E10 2020 201E 003E 1020 2000 0580 COCO C0C3 C303 0303 COCO C3C3 C3C3 0303» 0190 1E00 3E10 2020 00BE 003E 1 020 2000 BEO0 0590 C0C3 C3C3 C3C3 C303 C3C3 C3C3 C3C3 C3C3» OlAO 3E10 2020 00BE 0012 1020 2000 BE00 122A 05A0 C3C7 C7C7 E3E3 E3C3 C3C7 CFDF FBF3 E3C3» 01B0 2020 00BE 0012 2A2A 2000 BEO 0 122A 2A2A 05B0 4347 4F5F 7B73 6343 0307 0F1F 3B33 2303» 01CO 0 0 BE 0012 2A2A 2A24 BE 0 0 122A 2A2A 2400 05C0 0307 OF1F 1B13 0303 0307 OFOF 0B03 0303» OlDO 0012 2A2A 2A24 0020 122 A 2A2A 2400 20FC 05D0 0307 0707 0303 0303 0303 0303 0303 0303» 01E0 2A2A 2A24 0020 FC22 2A2A 2400 20FC 2200 05E0 0101 0101 0101 0101 0000 0000 0000 0000» 01F0 2A24 0020 FC22 003E 2400 20FC 2200 3E20 05F0 8100 0000 0000 0000 8181 0000 0000 0000» 0200 0020 FC22 003E 20 IE 20FC 2200 3E20 1E20 0600 8181 8100 0000 0000 8181 8181 0000 0000 5 0210 FC22 003E 20IE 201E 2200 3E20 1E20 1E0 0 0610 8181 8181 8100 0000 8181 8181 8181 0000» 0220 003E 20IE 20IE 0024 3E20 1E20 1EOO 242A 0620 0081 8181 8181 8100 0000 8181 8181 8181» 0230 20IE 20 IE 0024 2A2A 1E20 1E00 242A 2A2A 0630 0000 0081 8181 81C3 0000 0000 8181 81E75 V 0240 20IE 0024 2A2A 2A1E 1E0 0 242A 2A2A 1E00 0640 0000 0000 0081 81FF 0000 0000 0000 99FF5 0250 0024 2A2A 2A1E 0012 242A 2A2A 1E0 0 122A 0650 0000 0000 0018 18FF 0000 0000 2418 187E? 0260 2A2A 2A1E 0012 2A2A 2A2A 1E00 122A 2A2A 0660 0000 0018 2418 183C 0000 1818 2418 1818» 0270 2A1E 0012 2A2A 2A24 1E00 122A 2A2A 2400 0670 0024 1818 2418 1800 4224 1818 2418 0000* 0280 0012 2A2A 2A24 0000 122A 2A2A 2400 0000 0680 C324 1818 2400 0000 C324 1818 0000 0000» 0290 2A2A 2A24 0000 0000 2A2A 2400 0000 0000 0690 C324 1800 0000 0000 C324 0000 0000 0 00 0 5 02AO 2A24 0000 0000 0000 2400 0000 0000 0000 06A0 C300 0000 0000 0000 8100 0000 0000 0000 ? 02BO 0000 0000 0000 0000 8000 0000 0000 0001 06B0 0000 0000 0000 0000 0000 0018 1800 0000» 02CO 8080 0000 0000 0101 8080 8000 0001 0101 06C0 0000 1824 2418 0000 003C 425A 5A42 3C005 0200 8080 8080 0101 0101 8080 8081 8101 0101 06D0 3C42 99A5 A599 423C 813C 4242 4242 3C815 02EO 8080 8181 8181 0101 8081 8181 8181 8101 06E0 3C42 8181 8181 423C 8100 0000 0000 0081»* 02F0 8181 8181 8181 8181 8381 8181 8181 81C1 06F0 0000 0000 0000 0000 1000 0000 0000 0008» 0300 8781 8181 8181 81E1 8F81 8181 8181 81F1 0700 3810 0000 0000 081C 7C38 1000 0008 1C3E5 0310 9F81 8181 8181 81F9 BF81 8181 8181 81FD 0710 FE7C 3810 081C 3E7F FFFE 7C38 1C3E 7FFF5 0320 FF81 8181 8181 81FF FFC1 8181 8181 83FF 0720 FFFF FE7C 3E7F FFFF FFFF FFFE 7FFF FFFF; 0330 FFC1 C181 8183 83FF FFC1 C1C1 8383 83FF 0730 FFFF FFFF FFFF FFFF EFFF FFFF FFFF FFF7 5 0340 FFC1 C1C3 C383 83FF FFC1 C3C3 C3C3 83FF 0740 C7EF FFFF FFFF F7E3 83C7 EFFF FFF7 E3C1ï 0350 FFC3 C3C3 C3C3 C3FF FFC7 C3C3 C3C3 E3FF 0750 0183 C7EF F7E3 C180 0183 C7EF F7E3 C180 5 0360 FFCF C3C3 C3C3 F3FF FFDF C3C3 C3C3 FBFF 0760 0001 83C7 E3C1 8000 0000 0183 C180 00005 0370 FFFF C3C3 C3C3 FFFF FFFF E3C3 C3C7 FFFF 0770 0000 0001 8000 0000 0000 0000 0000 0000» 0380 FFFF E3E3 C7C7 FFFF FFFF E3E7 E7C7 FFFF 0780 0000 0000 0103 07QF 000 0 0000 81C3 E7FF5 0390 FFFF E7E7 E7E7 FFFF FFFF EFE7 E7F7 FFFF 0790 FOEO CC80 81C3 E7FF FFE7 C381 81C3 E7FF» 03A0 FFFF FFE7 E7FF FFFF FFFF FFF7 EFFF FFFF 07A0 FFFF FFFF FFFF FFFF FEFF FFFF FFFF FFFF» 03B0 FFFF FFFF FFFF FFFF 7EFF FFFF FFFF FF7E 07B0 FEFD FFFF FFFF FFFF FEFD FBFF FFFF FFFF» 03C0 3C3C FFFF FFFF 3C3C 1818 18FF FF18 1818 07C0 FEFD FBF7 FFFF FFFF FEFD FBF7 EFFF FFFF» 0300 0018 187E 7E18 1800 0000 183C 3C18 0000 07D0 FEFD F3F7 EFDF FFFF FEFD FBF7 EFDF BFFF5 03E0 0000 0018 1800 0000 0000 0000 0000 0000 Q7EQ FEFD FBF7 EFDF BF7F 7EBD DBE7 E7DB BD7E5 03F0 0000 0018 1800 0000 0000 3C24 243C 0000 07F0 0081 C3E7 E7C3 8100 0000 0000 0000 0000 r>l7PUEKTWowCA 93 MAART 1985 f*i * Nieuws Oppervlaktemontage

Opperviaktemon tage

DEEL 2 in opmars

Weerstanden Het programma weerstanden bestaat uit drie reeksen met waarden van 1 Q tot 10 MQ en een tolerantie van ±5 % (E24-reeks), ±10 % (E12) en ±20% (E6) zie afb. 5. De weerstanden heb­ ben een belastbaarheid van 0,125 W bij een omgevingstemperatuur van ^C***%'v ** ‘*« 70 °C en de toelaatbare spanning be­ * draagt 200 V. De afmetingen zijn 3,2 x 1,6 x 0,6 mm en dat is aanzienlijk kleiner dan vergelijkbare traditionele weerstanden. Er is zelfs een weer­ stand met een waarde van 0 Q, die de­ zelfde afmetingen heeft als een echte weerstand en als doorverbinding (draadbrug) kan worden gebruikt.

een film, waarop door middel van zeefdrukken de elektroden worden aangebracht. De films worden onder hoge druk gestapeld, met folie be­ schermd en in blokjes gesneden. Deze ondergaan vervolgens een warmtebe­ handeling bij hoge temperatuur, Afb. 5 Constructie van een waardoor zij een vrijwel monolitische weerstand in oppervlaktem ontage - structuur krijgen. Daarna worden bij uitvoering. hoge temperatuur kapjes op de blok­ jes aangebracht, die als aansluitelek- troden dienst doen. Keramische condensatoren Afb. 7 Constructie van een Elektrolytische aluminium elektrolytische Het programma keramische meer- condensatoren (aluminium) condensator in oppervlaktemontage - laagscondensatoren is omvangrijk en uitvoering. * gevarieerd (zie afb. 6). Het diëlektri- Deze natte elektrolytische condensa- cum wordt gemaakt in de vorm van toren hebben een capaciteit van 0,1 . tot en met 22 pF, oplopend volgens de Tantaalcondensatoren ■ Afb. 6 Constructie van een E6-reeks, een werkspanning van 6,3 keramische condensator in tot 63 V en een tolerantie van De (droge) tantaalcondensatoren (zie oppervlaktemontage-uitvoering. -10...+50 % (zie afb. 7). Ze zijn sa­ afb. 8) zijn als oppervlaktemontage- mengesteld uit geëtste aluminiumfo­ component verkrijgbaar met capaci­ lie, gescheiden door laagjes papier die teiten van 0,1... 100 pF, oplopend vol­ met elektrolyt zijn geïmpregneerd. gens de E6-reeks en met werkspan­ Het geheel is ondergebracht in een ningen van 4 tot 50 V, de tolerantie j rechthoekige kunststof omhulling. De bedraagt ±5, ±10 of ±20 % en de ver- afmetingen zijn, afhankelijk van de lieshoek 0,06...0,12. capaciteit 8 x 3,6 x 3,7 mm of 12 x De condensatoren hebben een anode 3,6 x 3,7 mm; alleen de lengte is dus van zeer zuiver, gesinterd tantaal, verschillend. Omdat elektrolytische voorzien van een elektrolytische ge­ condensatoren polair zijn, is een hoek­ vormde oxydelaag die als diëlektri- je van de omhulling ter herkenning cum dienst doet en omgeven door een afgeschuind. vaste elektrolyt.

MAART 1985 Nieuws Oppervlaktemontage

Het transistorprogramma omvat uni­ versele types voor vermogens tot 425 mW, schakel-, hf-, bredeband-, lage- ruis-, hoogspannings- (tot 250 V) en veldeffecttransistoren.

Geïntegreerde schakelingen Ook geïntegreerde schakelingen zijn al sinds jaren leverbaar in een uitvoe­ ring, die geschikt is voor oppervlakte­ montage (zie afb. 13). Er zijn twee SO- Afb. 8 Constructie van een Afb. 11 SOT-89-behuizing. omhullingen in gebruik, waarvan de tantaalcondensator in breedte en de hoogte respectievelijk 4 oppervlaktemontage-uitvoering. x 1,75 en 7,6 x 2,65 mm zijn. De leng­ uit het Philips leveringsprogramma te bedraagt, afhankelijk van het aan­ zijn nu verkrijgbaar in één van deze tal pennetjes (8...28), 5 tot 18,1 mm. Dioden en transistoren vier omhullingen. In feite worden de­ Philips kan inmiddels een indruk­ zelfde kristallen gebruikt als voor de wekkend aantal IC’s in oppervlakte- Halfgeleiders in een oppervlaktemon­ gewone halfgeleiders, zodat ook de montage-uitvoering leveren, zowel tage-uitvoering dateren van het einde karakteristieken gelijk zijn. Het eni­ analoge als digitale. De digitale IC’s van de jaren zestig, toen Philips de ge verschil is dat de warmtehuishou- bestaan uit 109 CMOS-schakelingen SOT-23-omhulling (zie afb. 9) ont­ ding van de kleine oppervlaktemonta- van de HEF4000-serie en 56 „low po­ wierp, die inmiddels door vrijwel alle ge-halfgeleiders anders is, waardoor wer schottky”-TTL-schakelingen en fabrikanten is overgenomen. Daarna in sommige gevallen de toelaatbare omvatten onder meer logische func­ volgden de SOT-143 (afb. 10), de SOT- dissipatie lager is dan voor types met ties, inverters, buffers, flipflops, deco­ 89 (afb. 11) en de SOD-80 (afb. 12) aansluitdraden. ders, schmitt-triggers, multiplexers, speciaal voor dioden. De omhullingen De meeste dioden zijn ondergebracht tellers, schuifregisters en latches. zijn ontworpen voor hybrideschake- in SOT-23; het programma omvat lingen, maar deze halfgeleiders zullen schakel-, bandschakel-, zener-, schott- in toenemende mate worden gebruikt ky-barrier-, referentie-, stabilisatie- voor oppervlaktemontage op gewone en variabele-capaciteitsdioden. printplaten. Alle omhullingen zijn be­ stand tegen onderdompeling in vloei­ bare soldeer. Afb. 12 SOD-80-behuizing. Vrijwel alle dioden en transistoren

Afb. 13 SO-14-behuizing voor geïntegreerde schakeling.

Tot het IC-programma in oppervlak­ temontage-uitvoering behoren verder een complete reeks snelle HCMOS-lo- gicaschakelingen en gate arrays, die volgens klantenspecifïcaties kunnen worden gemaakt (zogenaamde semi custom logic). Afb. 10 SOT-143-behuizing. De reeks analoge IC’s in oppervlakte­ montage-uitvoering omvat span- ningscomparators en -regulators, timers, „phase locked loops”, video- Afb. 9 SOT-23-behuizing. versterkers, encoders en decoders, „sample and hold”-versterkers, stuureenheden voor schakel voedin­ gen, D-A-convertors, audio(voor)ver- sterkers, stereodecoders, modulators en demodulators, middenfrequent- versterkers met begrenzer, storings- onderdrukkers, operationele verster­ kers en transistor-arrays. Evenals bij de discrete halfgeleiders wordt ook hier gebruik gemaakt van dezelfde kristallen als voor conventio­ nele IC’s.

MAART 1985 Bouwontwerp Kalender EEUWIGDURENDE KALENDER

E. LUXEN Zodra de PROM-inhoud gelijk is aan de dagenteller wordt deze ge- reset (+1). Tevens geeft de PROM Af en toe krijg ik als rechtgeaarde knutselaar opeens de een signaaltje, als het februari is. drang om iets te bouwen. De vraag daarbij is steeds Dit gaat naar een schakeling die kijkt of het een schrikkeljaar is of dezelfde: „Wat?" niet. Een schrikkeljaar komt om Het moet iets origineels, maar toch ook iets functioneels de vier jaren behalve bij de eeuw­ zijn en vooral dat laatste schept nogal eens problemen. wisseling. Is het een schrikkel­ Na het grondig reviseren van een digitale klok uit het jaar dan wordt een ander adres van de PROM gekozen en duurt verleden, was de grijze massa nog in de ban van lichtge­ de maand februari een dag vende cijfertjes. langer. Het zou een kalender worden deze keer en wel een eeu­ Rechtsonder in het blokschema wigdurende. bevindt zich de schakeling om de Na enige overpeinzingen kwam het principe, zoals gete­ klok gelijk te zetten. Met behulp van een duimwielschakelaar en kend in het blokschema van afb. 1, tevoorschijn. een drukknop wordt de juiste da­ tum van rechts naar links in de Blokschema tellers geladen. Linksboven in afb. 1 zien we dat Hiervoor geldt hetzelfde verhaal, Principeschema er een puls moet worden aange- want ook maand 00 bestaat niet. boden. Deze puls zal ’s nachts om Bij stand 13 wordt de maanden- Boven in afb. 2 zien we de ingang 00.00 uur moeten verschijnen. teller gereset en wordt een puls van de kalender (schakeling). Via De puls kan afkomstig zijn van aan de jarenteller aangeboden, een schmitt-trigger wordt het sig­ een klok, die op dat tijdstip een Een kleine PROM (32 x 8), de naal naar IC2, een 10-deler, ge­ resetpuls geeft. 82S123 van Philips-Signetics, is voerd. Alle IC’s zijn 74LS-types; Heeft men geen klok dan zal met geprogrammeerd om het aantal dit om stroom te sparen. Alle tel­ behulp van delers en bijvoorbeeld dagen van een maand te bepalen, lers zijn te presetten om zo ge­ de 50Hz-netfrequentie de juiste De inhoud is steeds één hoger makkelijk te kunnen gelijkzet- puls moeten worden gemaakt. dan het werkelijke aantal dagen. ten. De respectievelijke presetin- Deze puls gaat een 7-deler in, die gangen van alle tellers zijn met i de dagen van de week aangeeft. Afb. 1 Blokschema. Eén van de zeven LED’s zal op­ lichten, zodat men ziet welke dag dagteller LÊOI. 7 24 uurs* het is. Vervolgens gaat deze puls puls •7 ZO ...ZO naar de dagen teller. Via een LED-uitlezing wordt bekend ge­ B b ! ' maakt de hoeveelste dag van de maanden- r In jaren maand het is. dagen­ teller teller \ ; Deze teller krijgt via een andere L=M teller is gelijk 13 weg nog een puls, namelijk als hij duimwiel- —• schrikkel- ja schakelaar ,jaar 7 wordt gereset. De teller wordt preset J ‘J • daarna onmiddellijk met 1 opge­ tellers i : hoogd omdat dag 00 niet mag LEO- LED- LED- : voorkomen. De desbetreffende re­ uitlezing uitlezing uitlezing maand ___ selecteer setpuls betekent tevens het einde gelijkzet- febr. circuit 1 tellers aantal dogen dagen voor ; van de maand, dus moet de telle- i elke maand febr+1 : ringang van de maandteller hier­ mee worden gevoed. ------: EUBS^OTlD 96 MAART 1985 Bouwontwerp Kalender Bouwontwerp Kalender

elkaar verbonden en aan een Ta bel 1 Vol ledig progra m ma stand wordt pas opgeheven als de duimwielschakelaar met trek­ voor de PROM (hex). maand februari voorbij is. Op de­ weerstanden vastgeknoopt. Adres Data ze manier is dus een eeuwigdu­ De uitgangen van IC2 gaan naar rende kalender gemaakt. een 3-naar-8-lijnen-decoder (IC3). 00 B0 Rechtsboven in afb. 2 bevinden De hoogste (8e) uitgang van dit 01 32 zich nog twee LED’s. Dit zijn de IC (y7) reset de 10-deler via IC8. 02 A9 streepjes tussen de dagen, maan­ IC2 zal dus als 7-deler gaan wer­ 03 32 04 31 den en jaren. ken. Gevolg is dat de LED’s, be­ 05 32 Vervolgens de schakeling om het horend bij IC3, om de beurt zul­ 06 31 geheel gelijk te zetten. Zoals ge­ len gaan oplichten. Is een dag 07 32 zegd worden met het duimwiel de verstreken, dan gaat de volgende 08 32 tellers gepreset. De schakeling LED branden. 09 31 rond de IC’s 9, 10 en 11 zorgt voor Verder is pen 6 van IC3 verbon­ de juiste volgorde hiervan. Een den via een poort (IC 16) met een 10 32 drukknop aan IC9 geeft een signaal „dim”. Door op deze lijn 11 31 mooie puls op pen 5. Deze gaat een puls te zetten met een varia­ 12 32 IC10 in, die als 8-deler is gescha­ bele duty-cycle zullen de LED’s keld. De uitgangen gaan naar meer of minder oplichten, want telingang van IC13, de maanden- een 3-naar-8-lijnen-decoder. Al­ pen 6 van IC3 schakelt de uitgan­ teller, toegevoerd. De uitlezingen leen de eerste stand is niet ge­ gen uit als hij laag is. staan dan op 1-2. Hiervoor is ge­ bruikt. Dat is de stand waarin de Deze dim-lijn loopt naar alle uit- zegd dat de PROM 32 hex bevat. schakeling staat na het gelijkzet- lezings-drivers zodat ook de 7- Dit moet hex zijn omdat de tellers ten. De andere uitgangen gaan segment-uitlezing kan worden de BCD-code aan de 7-segment- naar de tellers. Verder wordt de gedimd. Over het dimmen later decoders leveren. In tabel 1 is het decoder alleen even geënabled meer. volledige programma van de (via pen 6) tijdens het indrukken Via nog een invertor en een OF- PROM gegeven. van de drukknop. Het gelijkzet- poort gaat het ingangssignaal Aan de uitgangen van de maan- ten gaat als volgt. Zet het duim­ naar IC5. Dit IC vormt samen denteller hangt nog een poort wiel op een bepaalde stand en met IC4 de dagenteller. (IC16). Deze geeft een puls als de druk op de knop. Kijk waar in de De uitgangen van deze twee tel­ maandenteller in stand 13 komt. uitlezing een cijfer verandert. Tel lers gaan naar de 7-segment-de- Hij reset dan de teller en net als daarna het aantal uitlezingen coders (IC6 en -7) en naar IC 18 en bij de dagenteller hoogt hij de van links af en tel daar 2 bij na­ IC19. In deze twee IC’s wordt de stand weer op met 1. De resetpuls melijk de dagstand en de dode stand van de twee dagentellers wordt ook toegevoerd aan de ja- stand. vergeleken met de uitgangen van renteller die bestaat uit de IC’s Druk dat aantal malen op de dePROM (IC17). 20 en 22. Dit is gewoon een 100- drukknop. Stel vervolgens het De PROM bevat de informatie deler. Aan de uitgangen hangen jaartal in (laatste cijfer) en druk hoeveel dagen er in elke maand een stel poorten. Zij dienen om te op de knop; de uitlezing staat nu zitten. Die informatie hangt dus detecteren of het een schrikkel­ in de juiste stand. Ga zo door tot af van de maand die wordt weer­ jaar is. Is het een schrikkeljaar alles is ingevuld en druk daarna gegeven. De adressen van de dan worden de pennen 2 en 13 nog éénmaal op de knop om in de PROM zijn daarom afkomstig uit van IC25 hoog. Is het februari dode stand te komen. De kalen­ de maandentellers, IC12 en -13. dan wordt pen 9 van de PROM der is nu ingesteld. Stel het is januari. De maanden- hoog. Zijn alle condities voor een teller staat dus op 1. De PROM schrikkeljaar aanwezig dan zal Dimmen heeft op dit adres 32 (hex) staan. pen 12 van IC25 ook hoog Zodra de dagenteller ook op 32 worden. Omdat de klok waar de kalender komt te staan, geeft de compara- Via een invertor (IC8) blokkeert mee is verbonden bij mij in de tor (IC 19) een hoog signaal aan dit signaal dan IC16 (pen 9). slaapkamer staat, zit er een scha­ pen 6 af. Dit signaal reset onmid­ In februari staat het adres van de keling in die ervoor zorgt dat de dellijk de dagentellers, zodat deze teller immers op 2. Door dit blok­ uitlezingen minder licht geven maar 31 dagen weergeven. Via keren komt het adres op 0 te als het donker wordt. De kalen­ twee invertoren en een poort staan; een stand die normaal niet der wordt via de dim-ingang met wordt deze puls ook aan de telin- wordt gebruikt. Op dit adres een signaal uit de klok gestuurd. gang van IC5 aangeboden zodat staat informatie die zegt dat fe­ Heeft men een dergelijke schake­ de teller direct weer op 1 springt; bruari nu 29 dagen heeft. Boven­ ling niet dan kan of de dim-in­ het moet immers 1 februari wor­ dien geeft dit adres ook aan dat gang worden losgelaten of men den. De resetpuls wordt daarom het nog februari is, anders zou de gebruikt bijvoorbeeld de schake­ ook nog (via een poort) aan de boel gaan oscilleren. Deze toe- ling uit afb. 3.

RB1ÉS 98 MAART 1985 Bouwontwerp Kalender

Dit is een zeer smal resetpulsje. laatbloeiers en voor degenen die 5.6b Bij een wat langer verbindings- liever zelf hun PROM program­ snoer tussen klok en kalender meren volgt hieronder hoe dit heok LOR verzuipt dit puisje in de capaci­ kan worden gedaan. teiten. Daarom is de schakeling Ongeprogrammeerde PROM’s; 10b 2N3904 uit afb. 4 bij de klok ingebouwd. type 82S123 zijn verkrijgbaar bij NE 555 1 Dit is een gewone monostabiele de fa. Malchus BV, Fokkerstraat 5 multivibrator-schakeling die er 511-513, 3125 BD Schiedam en alleen voor zorgt dat het reset­ bij de goedgesorteerde radio-on- _39nF =I0.47jjF pulsje wat breder wordt. De scha­ derdelenzaken (o.a. Elektronica I keling is niet kritisch. 2000 te Amsterdam). Voeding Iets over de 82S123 Afb. 3 Dim-schakeling. Ook de voeding wordt bij mij uit De 82S123 is een schottky- de klok betrokken. Er is maar PROM. De geheugencellen bevat­ De werking is simpel. De NE555 5 V nodig. De schakeling trekt ten een zogenoemde zekering (fu- werkt als vrijlopende oscillator. ca. 800 mA. Als er wordt gedimd se). Dit is een doorverbinding die Door de wisseling van licht op de zakt de gemiddelde stroom uiter­ bij programmeren kan worden LDR verandert de frequentie en aard fors. doorgebrand (vandaar de uit­ de duty-cycle van de uitgangs- Met een gewone regelaar is er drukking „PROM’s branden”). puls. Dit laatste heeft men nodig geen probleem. Maar op de print Een programmeercyclus ziet er om te kunnen dimmen. Door af­ moet er goed worden ontkoppeld als volgt uit. De CE-ingang (chip wijkende types LDR’s kan de fre­ (om de 3 a 4 IC’s). enable) wordt hoog gemaakt quentie te laag worden waardoor (TTL-niveau). Het te programme­ de uitlezingen kunnen gaan Programmeren van de ren adres wordt op de adreslijnen knipperen. In dat geval moet de PROM gezet en de Vcc (voedingsspan­ weerstand van 180 kQ iets klei­ ning van het IC) van 5 naar 8,75 ner worden gekozen. De weer­ De auteur heeft zich bereid ver­ V verhoogd. Zodra de adreslijnen standen aan de uitlezingen zijn klaard de in de eeuwigdurende stabiel zijn, wordt een spanning een beetje afhankelijk van de kalender gebruikte PROM voor van 17 V aan één van de uitgan­ soort die men gebruikt en of er al lezers van Radio Bulletin te pro­ gen gelegd. Hierdoor wordt de dan niet wordt gedimd. grammeren. Stuur daartoe een „fuse” doorgebrand. Een doorge­ Met een dimschakeling voldoet ongeprogrammeerde PROM brande „fuse” komt overeen met ca. 120 Q prima, zonder dimmen 82S123, samen met een aan uzelf een logische „1”. De ongepro­ kunnen de weerstanden wel wat geadresseerde enveloppe en grammeerde PROM bevat name­ groter zijn, ca. 270 Q. ƒ 5,00 aan postzegels, naar de lijk alleen nullen. Dus voor data Verder worden de eerste cijfers heer E. Luxen, Amaliastraat 61, 02 wordt Q2 op 17 V gebracht. Er van de dagen en maanden ge- 1052 GN Amsterdam. mag slechts één bit tegelijk 17 V blankt als ze 0 zijn. Na 30 april 1985 worden echter worden. Zijn er meer bits in een geen PROM’s meer geaccepteerd woord die hoog moeten worden, Ingangspuls voor programmeren. Voor deze dan moet de gehele cyclus even Zoals reeds eerder opgemerkt komt bij mij de ingangspuls uit Afb. 5 een klok. 5v^8-,5V mono- niveau — stabiele converter Afb. 4 Monostabiele multivibrator. flip-tlop flip-flop *5V 16 5ps Vcc 10 vertraging 80 Q1 A0 2 BI Q2 3 Q3 Al mono- r17V 82 stabiele J |— 83 Q4 12_ flip-flop PROM A2 B4* Q5 niveau °V\ 6 13 converter B5' Q6 A3 86 Q7 14 5ps 87*.----- ^ Q8 A4 vertraging cë mono- ,u-5v stabiele Fï flip-Mop

99 MAART 1985 Bouwontwerp Kalender

zoveel keren worden herhaald. Tabel 2 Nadat de uitgang 17 V is ge­ TTL- weest, wordt de chip enable-lijn CE-pulsbreedte: 100...125 ps adreslijnen even laag gemaakt. Hierna wor- stijgtijd 17 V: min. 10 ps 8,75 V------1 den de 8,75 en de 17 V verwijderd td (tijdsverschil): 5 ps stroom- Vcc en is het bit geprogrammeerd. OV------opname (8,75 V): 350...500 mA Jd De voeding van 17 V moet een programmeer- lage impedantie hebben en in stroom (17 V): 180...220 mA 17 V staat zijn om zeer snel 200 mA te —B0..87 OV — leveren. Dit is de stroom die no­ -4-1™ dig is om de „fuse” door te worden geprogrammeerd. Uiter­ branden. aard kan dit ook met de hand ge­ TTL CE In tabel 2 zijn de tijden gegeven beuren, maar de kans is dan erg die voor de pulsen gelden. Afb. 5 groot dat de PROM defect raakt. toont een blokschema hoe een Afb. 6 geeft de volgorde van de PROM eventueel zou kunnen pulsen weer. Afb. 6

de*® Y\.eW £en IR.S. J.HELLINGS

Bij het meten van spanningen, stromen en weerstanden in gecompliceerde schakelingen, op printen en dergelijke ontwerper menig slapeloos uurtje is het bijzonder hinderlijk - en ook gevaarlijk - indien zouden bezorgen! Zo bleek het dat in men steeds zijn ogen van de meetpunten moet afnemen een schakeling met veel LED’s het spanningsverlies in de „aardleiding” en naar de meterschaal moet opkijken. Hierbij komt het reeds zo groot was, dat hierdoor de maar al te vaak voor, dat de meetpen uitglijdt en een logische nul in gevaar kwam! Een an­ transistor of een IC vroegtijdig aan zijn einde komt. Ook dere schakeling werkte soms goed, soms niet en was bijzonder „storings- het kiezen van de juiste schaal - waarvoor steeds één gevoelig”. Bij nameten bleek de logi­ hand vereist is - kan tot dit vroegtijdig sneuvelen bij­ sche nul van een van de poorten zo dragen. hoog te zijn, dat bij de minste storing de uitgangsspanning in de buurt kwam van de logische „l”-ingang van de navolgende registers met als Het is daarom een voortreffelijke ge­ dergelijke. De meetspanning is vol­ gevolg „ongewenst schuiven”. dachte geweest van de bekende Itali­ doende hoog om door de dioden-„bar- Een bijzonder waardevolle „feature” aanse meterfabriek Pantec een uni- rierre” heen te meten, anderzijds vol­ is ook de aanwezigheid van een ge­ verseelmeter uit te brengen, niet gro­ doende laag om het meetobject geen heugen voor de meetwaarde. Door ter dan een meetstift, waardoor de schade toe te brengen. het indrukken van de DH-toets wordt hierboven geschetste nadelen worden Bijzonder handig is het ook dat de de laatst gemeten waarde vastgehou­ ondervangen. Met dit instrument schalen „autoranging” zijn, met an­ den. Zodoende kan de meetwaarde kunnen gelijk- en wisselspanningen dere woorden iedere schaal kiest zijn onder optimale omstandigheden wor­ worden gemeten met een zeer hoge eigen optimale schaalwaarde; ook dit den afgelezen, terwijl bij variatie van ingangsimpedantie (waardoor de is een erg plezierig facet, waardoor de de meetspanning de hoogste of laag­ meetwaarde niet wordt beïnvloed), aandacht niet van de meting wordt ste waarde kan worden vastgehou­ weerstandswaarden en „continui- afgeleid. den, wat bij voeding met langzame teit , waarbij de meter een hoorbaar Door het hoge oplossend vermogen, klokpulsen bijzonder nuttig kan zijn. signaal geeft. De (rode) meetpen is een schaalaanduiding met 3V2 digit Al met al een bijzondere nuttige aan­ inderdaad „plus”, wat bijzonder han­ (LCD, uiteraard!) en de „autoran­ winst voor ons meetassortiment en dig is voor het doormeten van dioden, ging” kunnen snel allerlei fouten een uiterst waardevolle aanwinst het onderzoeken van transistoren en worden opgespoord, die anders de voor het storingszoeken.

100 MAART 1985 Programmatuur Autostart en bescherming

Commodore-64 M. B. IMMERZEEL

Autostart en bescherming

7 van Basic-programma 's

zal u echter niet kunnen doen met de Het kan zijn dat u niet wilt 10 FOR X-0 TO 90: READ B: POKE 49408*X,B: NEXT X STOP- en de RESTORE-toetsen. 20 DATA 186,138,36,233,16,170,168,200,104,133,0 dat een ander de samen­ 30 DATA 1,192,239,208,247,169,1,200,153,0,1,200 Hiervoor is de POKE-opdracht in re­ 40 DATA 208,230,134,133,43,133,44,162,32.142,10 stelling van uw program­ 30 DATA ,162,43,142,9,1,232,142,3,1,162,76.142 gel 10 verantwoordelijk. 60 DATA 13,1,162,89,142,11,1,162,133,142,4,1,142 Steeds als de STOP-toets is inge­ 70 DATA 8,1,162,163,142,2,1,142,6,1,232,142,12,1 ma's leert kennen. Het kan 80 DATA 232,142,13,1,162,174,142,7,1,142.14,1 ook zijn dat u alleen maar drukt, wordt aan geheugenplaats 145 90 DATA 232,142,3,1,96 ($0D91) een bepaalde inhoud gegeven wilt kennismaken met een (er wordt een FLAG gezet). Deze in­ Lijst 1 Basic-programma A UTOR UN. methode om programma's houd wordt regelmatig getest door de KERNAL STOP-routine, waarvan de programma alleen nog maar is te te beschermen. Hoe dan vector zich bevindt in de geheugen- stoppen met de RESET-knop (indien ook, het volgende pro­ plaatsen 808 en 809 ($ 0328 en $ aanwezig) of door het uitschakelen gramma en de beschrijving 0329). Door deze vector te veranderen van de computer. Dit betekent nog wordt een andere routine aangeroe­ geen beveiliging van het programma. daarvan kan voor u nuttig pen, die verder geen werking heeft. Dat kan altijd nog worden gelist na zijn, ook al door de „auto­ De STOP-toets is daarmee uitgescha­ het invoeren vanaf de band of de dis­ start" voor Basic-program- keld. Dat wil zeggen dat na RUN het kette, vóór het starten. ma's, die hierbij wordt ge­ bruikt. Lijst 2 Machinetaalprogramma A UTOR UN.

49408 C100 BA TSX-IMPL Inhoud stackpointer »n X-'ogistor. 49409 C101 8A TXA-IMPL Inh. stackpotnter m ACCU. 49410 C102 38 SEC-IMPL 49411 C103 E9 10 SBC-IMM 10 Ver laas net 16 goh. plaatsen. Om de programma’s een autostart te 49413 CIOS AA TAX-IMPL Gecorr. waarde ir. X-registor. kunnen meegeven is een machine­ 49414 C106 A8 TAY-IMPL Voor absoluut,Y adressering. 49413 C107 C8 INY-IMPL Voor het juiste lnde

RBH» 101 MAART 1985 Programmatuur Autostart en bescherming

Anders wordt het, als direct na het la­ 49438 t.e.m. 49495) een machinetaal- den van het programma van de band OIFF E3 OIFE <»C programma samengesteld (te begin­ of de diskette het programma auto­ OIFD A6 nen op $ 0102) dat de naam START­ matisch wordt gestart, zonder dat dit OIFC 79 OIFB A7 PROGRAMMA heeft meegekregen. kan worden tegengehouden, de auto­ OIFA E9 01F9 AA Ook dit programma is dus op de band start dus. 01F8 B7 of de diskette geschreven. Voor de autostart dient het program­ 01F7 < sp Bij het laden van het programma in ma van lijst 1. Laad dit in de compu------de computer moet alles weer op de ter (en SAVE het, bijvoorbeeld onder Afb. 1 juiste adressen worden geschreven, de naam AUTORUN) en RUN het vandaar dat het secundaire adres no­ daarna. Het enige resultaat is dat dig is in het commando voor LOAD. daarmee een machinetaalprogramma Stel dat de inhoud van de stack vóór De stackinhoud is nu anders dan vóór wordt samengesteld, beginnend met het saven (SAVE "HOERA") is zoals het laden. De stackpointer is nu ech­ geheugenplaats 49408 ($ Cl00). Voer in afb. 1. De stackpointer (sp) staat op ter niet verplaatst. Na het voltooien nu het programma in dat u van een F6. Door SYS 49408 wordt het machi- van het laden vindt de processor daar­ autostart wilt voorzien, bijvoorbeeld netaalprogramma in werking gesteld om als returnadres $ 0101. Zoals ge­ ons programma HOERA, al of niet en dat brengt de inhoud van $ 01FF bruikelijk verhoogt hij dit adres met $ voorzien van de opdracht POKE tot en met $ 01F8 precies 16 geheu- 01 tot $ 0102 en vindt daar het 808,234. Als u niet wilt beveiligen genplaatsen lager (regels 49408 t.e.m. STARTPROGRAMMA (lijst 3). Door dan laat u uiteraard deze opdracht 49422), zie afb. 2. De bovenste 16 dit startprogramma wordt eerst de weg. Voer nu, voor de band-bezitters, stackplaatsen worden met $ 01 gela- vector voor het eindadres van het Ba­ in de DIRECT-mode uit: den (regels 49424 t.e.m. 49431) en de sic-programma (Pointer Start of Basic SYS 49408: SAVE "HOERA" stackpointer naar $ 01E7 gebracht Variabelen) de juiste waarde gegeven (regel 49433). Hierdoor zal het ver­ (regels 258-264). Daarna wordt de Of voor de floppy disk-bezitters: loop van het SAVE-programma niet subroutine CLR aangeroepen. Deze SYS 49408: SAVE "HOERA", 8 veranderen, omdat de processor nog verwezenlijkt het Basic-statement steeds dezelfde retouradressen vindt. CLR. Uiteindelijk wordt met een Uiteraard voert u steeds de naam in, JUMP naar RUN het Basic-program- die u aan het programma hebt gege­ ma gestart. ven, HOERA is maar een voorbeeld. Het startprogramma demonstreert OIFF Ol Het programma staat nu op de band OIFE 01 dat het niet alleen nodig is om bekend OIFD 01 of op de diskette, voorzien van een au­ OIFC 01 te zijn met machinetaalprogramme- tostart. Het laden van het programma OIFB Ol ren, maar ook dat u moet weten hoe OIFA 01 in de computer vanaf de band ge­ 01F9 01 de diverse nuttige subroutines uit de schiedt met het volgende commando: 01F8 Ol KERNAL en de Basic-interpreter zijn 01F7 01 LOAD "HOERA", 1,1 01F6 01 aan te roepen en op welke manier ze 01F5 01 01F4 01 moeten worden gebruikt om de moge­ En vanaf de diskette: 01F3 01 lijkheden van uw computer te kunnen OIF2 01 LOAD "HOERA", 8,1 01F1 01 uitbuiten. Dit laatste vindt u uitge­ OIFO 01 breid behandeld in het boek „Pro­ 01EF E3 Het device-nummer èn het secundair 01EE 9C grammeren in machinecode” dat bij 01ED A6 adres moeten dus worden toege­ 01EC 79 De Muiderkring onder nummer voegd! 01EB A7 014515 voor ƒ 22,50 is te bestellen 01EA E9 Voor degenen die bekend zijn met de 01E9 AA (ook verkrijgbaar in de boekhandel). 6510-processor (in beginsel gelijk aan 01E8 B7 01E7 < sp de 6502) volgt hier de werking van het AUTORUN-machinetaalpro------gramma, zie lijst 2. Hierbij is gebruik Afb. 2 gemaakt van de werking van de stack. Wordt van een subroutine ge­ bruik gemaakt, zoals bij het laden Door het beginadres van het te saven van programma’s van de band of de programma op $ 0101 te stellen (re- diskette het geval is, dan wordt het gels 49434 t.e.m. 49436), wordt dat Ingezonden artikelen returnadres in de stack opgeslagen. samen met de stackruimte (vanaf $ Iedere RB-lezer kan artikelen Door dit adres te veranderen kunnen 0101) naar de band of de diskette ge- we de processor een ander program- schreven. In deze stackruimte is door voor publicatie inzenden. Een madeel laten aanroepen. het AUTORUN-programma (regels ingezonden artikel moet vol­ doen aan de voorwaarden, die Lijst 3 Startroutine in de stackruimte. op aanvraag door de redactie worden verschaft. Plaatsing is 258 0102 A5 AF LDA-Z.PAGE Tape eindadres hoge byte. ter beoordeling van de redac­ 260 0104 85 2E STA-Z.PAGE Start BASIC variab. hoge byte. tie. By publicatie ontvangt de 262 0106 A5 AE LDA-Z.PAGE Tape eindadres lage byte. schryver de daarvoor gelden­ 264 0108 85 2E STA-Z.PAGE Start BASIC variab. lage byte. de vergoeding. 266 OIOA 20 59A6 JSR-ABS A659 Subroutine voor CLR. 269 OlOD 4C AEA7 JMP-ABS A7AE RUN.

102 MAART 1985 Rubriek IC'tjes

%

Programmeerbare poort

\

R. TER MIJTELEN

De naam programmeerba­ VOO re poort is misschien niet 16 geheel juist gekozen, maar deze geeft toch aan dat we 3D—i met de CD4048 iets kunnen ïhhk- programmeren. •^ï>- We kunnen namelijk met ■^3>- dit IC met acht ingangen, acht verschillende functies maken, die door middel -DwMlfr van drie bits kunnen wor­ >Ï>J den geselecteerd. Vss De uitgang is tri-state en met een extra ingang kun­ nen we meerdere IC's kop­ pelen. 4Ka Kb 4exp Kc 4Kd Een NAND, een AND, een OR en een NOR - alle met Afb. 1 Symbolische voorstelling van het inwendige van de CD4048. acht ingangen - zijn door instellen van drie bits ge­ makkelijk te realiseren met i hetzelfde IC. Afb. 2 Vier van de mogelijke functies van de CD4048. I CD4048 De CD4048 is een CMOS-IC met acht ingangen waarmee het mo­ gelijk is om acht verschillende functies te maken. De voedings­ spanning van dit IC met 16 pen­ J = A*B«C*0*E*F*G*H J s A.B»C*0*E«F.G«H nen mag liggen, zoals gebruike­

lijk bij CMOS, tussen 3 en 15 V. B* De uitgang mag bij een voedings­ oc- 0^ spanning van 5 V één TTL-in- gang sturen. In afb. 1 is de sym­ exp- P*P' bolische voorstelling gegeven van het inwendige van het IC. h$: exp = 0 ANO: Ka s 1 We zien daar de acht ingangen Kb =0 Kc =0 van het IC: A tot en met H. Met J e A*B«C*0’E'F.G*H ingang Ka zijn deze ingangen te J =A*B*C*0"E-F»G*H inverteren, zodat we van een RBasagr 103 MAART 1985 Rubriek IC'tjes

NOR een NAND kunnen maken. Met ingang Kb wordt de uitgang Br van de NAND met vier ingangen D- geïnverteerd, zodat weer een ge­ Ss heel andere functie ontstaat. Met e*p- exp ingang Kc kan de uitgang wor­ den geïnverteerd, zodat een keu­ F„l exp r 0 F„*= exp = 0 OR/ANO: Ka =0 OR/NANO Ka r 0 ze kan worden gemaakt tussen Kb =1 Kb = 1 Kc =0 Kc = 1 NAND of AND en NOR of OR. Ingang Kd moet bij normaal ge­ J = (A.B.C.DME.F.G.H) J=(A.B.C*0).(E.F*G*H) bruik op „0” liggen. Met een „1” kunnen we de uitgang uitschake­ len (tri-state). Een extra ingang, ■J=D D exp., is bedoeld voor het aanslui­ exp- exp- ten van meerdere IC’s. We kun­ k> F^ fe- k> nen dan een NAND met acht in­ exp s 0 exp = 0 AND/OR: Ka = 1 D gangen koppelen aan bijvoor­ AND/NOR ■ Ka =1 Kb = 1 Kb = 1 beeld een NOR met acht ingan­ Kc = 1 Kc =0 gen voor het decoderen van een J=(A-8.C.0).(E-F.G.H) J = (A-B-C-D).(E-F.G-H) 16 bits adresbus. Ingang exp. moet normaal, zonder extra IC’s, Afb. 3 Vier van de mogelijke functies van de CD4048. op „0” liggen. In afb. 2 en 3 zijn de acht mogelij­ ke functies van het IC te zien, (Ka = „1”, Kb = „0” en Kc = Ditzelfde kunnen we doen voor ingang Kd moet dan „0” zijn. „1”) en verbinden we de uitgang een OR, we stellen het IC in als met een weerstand van 47 kQ een OR met acht ingangen. Nu Meer mogelijkheden aan de plus van de voeding, dan moeten alle ingangen „0” zijn wil krijgen we een poort met tien in- er een „0” op de uitgang komen, Met behulp van de ingangen exp. gangen. De ingangen A tot en we hebben zo een OR met tien en Kd is het mogelijk om het aan­ met H moeten allemaal „1” zijn ingangen. tal functies nog uit te breiden. en de ingangen exp. en Kd moe- Voor een AND en een NOR moe­ Stellen we het IC bijvoorbeeld in ten „0” zijn, alleen dan komt er ten we de weerstand met de uit­ als een NAND met acht ingangen een „0” op de uitgang. gang en massa verbinden.

Geen chip, maar een gehele schijf

silicium in de computer

Normaal wordt op een schijf sili­ keling van een siliciumschijf die geen vast adres hebben, maar dat cium een groot aantal geïnte­ in zijn geheel kan worden benut. ze zijn voorzien van een label, zo­ greerde schakelingen geëtst. Ie­ Daardoor worden de fabricage- dat ook een nog niet gebruikte ge- dere geïntegreerde schakeling kosten lager. De ontstane ruimte- heugenlabel op de plaats van de wordt uit de schijf verwijderd, van winst kan worden gebruikt voor gebruikte kan worden toegepast. aansluitingen voorzien en in een extra schakelingen, die kunnen Hierdoor kan tegelijkertijd, om behuizing geplaatst; de zoge­ worden gebruikt zodra een deel tijdwinst te krijgen, met verschil­ noemde chip of IC. Deze lC’s wor­ defect raakt. lende labels worden gelezen en ■ den, in bijvoorbeeld een compu­ Zodra bijvoorbeeld een gedeelte geschreven. ter, op een print geplaatst en met van het geheugen niet meer func­ De eerste „wafer-scale memory elkaar verbonden. tioneert, kan er worden overge­ chip” zal eind 1985 worden gepro­ Sinclair vindt dit omslachtig en schakeld naar een ander deel van duceerd. voor haar vijfde computergenera- het geheugen. Het systeem eist tie is zij begonnen met de ontwik- dan wel, dat de geheugenbanken

104 MAART 1985 TolerentiemeterBouwontwerp Tolerantiemeter

Meet of selecteer uw weerstanden, R. DE BOER dioden en transistoren

Met deze simpele toleran­ specifieke voorbeelden van plaat­ houden. Hoewel de schakeling in tiemeter kan men eigenlijk sen waar een goede paring van eerste instantie werd ontworpen twee dingen doen. Aan de weerstanden, dioden of transisto­ voor gebruik met vaste weerstan­ ren belangrijk is, zijn te vinden in den, kunnen zoals gezegd ook an­ ene kant kan men daad­ muziekelektronica, in voedingen, dere onderdelen worden getest. In werkelijk van een onder­ in meetapparatuur, in stroom- stroombronnen en stroomspiegels deel de afwijking in de spiegels, in stroombronnen en in is het erg belangrijk te weten of weerstandswaarde ten op­ weerstandsnetwerken van di­ het verband tussen bijvoorbeeld zichte van een ander on­ gitaal-analoogomzetters. In al de­ basis-emitterspanning en basis- ze gevallen kan de hier beschre­ stroom van een transistor op be­ derdeel in procenten me­ ven tolerantiemeter uitkomst bie­ paalde punten van de karakteris­ ten. Aan de andere kant den bij het vinden van de passen­ tiek overeenkomt met dat van een kan men het apparaat ge­ de waarde. Maar ook wanneer een tweede exemplaar, terwijl in ther­ bruiken om onderdelen te nieuwe weerstand moet worden mometers en vooral verschilther- gevonden voor een iets verlopen selecteren. Het apparaat mometers een juiste spanning- oscillator, kan de tolerantiemeter stroomkarakteristiek van de sen­ geeft dan met een gecom­ een goede dienst bewijzen. sor (meestal een diode, zenerdiode bineerd licht- en geluids­ De tolerantie is de maximaal toe­ of transistor) tevens erg belang­ signaal bij ieder aangebo­ gelaten afwijking met betrekking rijk is. Ook een controle hierop is den onderdeel aan of het tot een bepaalde streefwaarde, met de meter mogelijk. Maar ook meestal uitgedrukt in procenten. andere soorten weerstanden, zo­ aan een ingestelde norm Dit betekent, dat een weerstand als NTC’s, LDR’s, VDR’s etc. kun­ voldoet. De meter is uitge­ van 1000 Q met een door de fabri­ nen aan een onderzoek worden rust met een weerstands- kant opgegeven tolerantie van onderworpen. geheugen, dat onnodige 5 %, een waarde zal hebben die In de eerder genoemde definitie instel- en afleesfouten eli­ gegarandeerd binnen het gebied van tolerantie ligt al opgesloten, 950... 1050 Q ligt. Laten we even dat de meting die het apparaat mineert en de bediening aannemen, dat hij 996 Q is. In dit uitvoert, berust op het vergelij­ nog comfortabeler maakt. geval is deze weerstand nauwkeu­ ken van het te meten exemplaar riger dan een dure precisie-weer- met een referentieonderdeel. Het stand van 1 %, die met een waar­ meest voor de hand liggende is om In veel takken van de elektronica de van bijvoorbeeld 991 Q ook beide onderdelen tegelijkertijd komen situaties voor waarin niet aan zijn norm voldoet. Als in een met de schakeling te verbinden. zozeer de absolute waarde van schema wordt gevraagd om een Maar deze methode heeft nade­ een onderdeel belangrijk is, als aantal nauwkeurige weerstan­ len. Allereerst is natuurlijk een wel de afwijking die dit onderdeel den, dan loont het dus de moeite extra klemmenpaar en de ruimte heeft ten opzichte van een ander. om eerst een paar oude weerstan­ daarvoor nodig. Wanneer men de Een algemeen voorbeeld van dit den uit de rommeldoos te testen schakeling compact wil bouwen, gegeven is een spanningsdeler. voor men overgaat tot de aan­ kan dat problemen opleveren. Wanneer de beide weerstanden schaf van duurdere exemplaren. Ten tweede kunnen extra klem­ van een spanningsdeler in waar­ Men moet in een schakeling ech­ men leiden tot vergissingen. de worden verdubbeld, heeft dit in ter ook vaak rekening houden Wanneer men bezig is uit een het geheel geen gevolgen voor de met de stabiliteit van een onder­ flinke stapel weerstanden, stuk afgegeven spanning. Maar stijgt deel. Dat is iets wat de tolerantie­ voor stuk de juiste exemplaren te de waarde van de ene weerstand meter niet vooraf kan bepalen. scheiden, komt het allicht een een paar procent, terwijl de ander Het verdient dus aanbeveling tij­ keer voor dat men in plaats van gelijk blijft, dan kan de spanning dens het meten en selecteren de de meetweerstand de referentie- vele volts stijgen of dalen. Meer toepassing in het achterhoofd te weerstand uit de klemmen haalt

RUSH®® 105 MAART 1985 Bouwontwerp Tolerantiemeter

en tussen het uitschot gooit, waarna men helemaal overnieuw moet beginnen. ^03 r— * Een ander manier is, dat men de U-geheugen •ij*/. UOH referentiewaarde zelf instelt met uit H Rx JL ^— enable behulp van een knop. Maar dit uit L X1>~ ^02 leidt al meteen tot instel- en af- R-geheugen I L * oscillator leesfouten. Bovendien werkt een -x*/. Udl venster. dergelijke oplossing de kans op fa­ comparator tale verdraaiingen van de knop in . de hand, zodat ook van deze me- ^ 1 P^peschema met achtereenvolgens het weerstandsgeheugen, i Hf' bestaande uit eenR-U-omzetter en een spanningsgeheugen, de uenstervergelijker _ . . ® . met daarvoor twee gedeelten, die de vensterspanningenopwekken , en de visuele In deze schakeling wordt voor een en akoestische indicatie. „meetsessie” de referentiewaarde eerst veilig weggestopt binnenin de schakeling zelf. De schakeling ten vinden naar een spanning of ste spanning ligt x % lager dan de bezit hiervoor een weerstandsge- een stroom. Hier is gekozen voor referentiespanning, de tweede heugen. Daardoor kan de referen- een spanning. Het is namelijk ligt y % hoger. Wanneer het gaat tiewaarde niet meer per abuis eenvoudig mogelijk een spanning om het selecteren van onderdelen, verloren gaan. Want op het appa- zonder grote energieverliezen op dan kan de gebruiker de getallen raat zit geen knop die voor de me­ te slaan, terwijl het voortdurend x en y geheel naar eigen wens kie­ ting van vitaal belang is en een energieloos laten circuleren van zen met behulp van twee potme- tweede klemmenpaar ontbreekt een stroom vrijwel onmogelijk is. ters en zodoende de tolerantie- eveneens. De weerstandswaarde De uit de weerstandswaarde afge- norm voor de reeks vaststellen. kan zolang als nodig is worden be- leide spanning kan nu via een Wanneer het gaat om het meten waard. Een nieuwe waarde kan in druk op de knop worden opgesla- van de tolerantie, dan worden de het geheugen worden gebracht gen in een spanningsgeheugen. potmeters gebruikt voor de uitle- door deze simpelweg over de vori- Wat dus in feite wordt onthouden zing. Daarover later meer. Merk ge heen te „schrijven”. Laten we is niet een weerstandswaarde, overigens op dat x en y niet gelijk eens kijken hoe dat is gedaan aan maar een spanning die er recht- aan elkaar behoeven te zijn. Dit is de hand van het principeschema. streeks mee samenhangt. Het handig in gevallen waarin een spanningsgeheugen bestaat uit weerstand bijvoorbeeld wel iets een condensator gevolgd door een groter mag zijn dan een bepaalde Principeschema zogenaamde buffer (een lx ver­ waarde, maar beslist niet kleiner. in afb. 1 zien we achtereenvol- sterker die de ingang niet belast), In zo’n geval stelt men voor y een gens de volgende blokken: een Als men op de knop drukt, laadt redelijk groot percentage in, ter­ weerstandsgeheugen bestaande de condensator zich op tot de uit wijl men de knop voor x op nul uit een R-U-omzetter en-een span- de weerstandswaarde afgeleide zet. Het spanningsverschil tussen ningsgeheugen, een vensterver- spanning. Laat men de knop ver­ de beide hulpspanningen wordt gelijker met daarvoor twee ge- volgens los, dan kan de condensa- het venster genoemd. Stelt men deelten die de vensterspanningen tor zich uitsluitend ontladen via voor x en y een grote waarde in, opwekken, een visuele indicatie zijn eigen lekweerstand en de in- dan is het venster breed. Zijn x en en een oscillator die via een zoe- gangsweerstand van de buffer, y erg klein, dan is het venster mer de akoestische indicatie ver- Deze laatste weerstand kan wor- smal. De venstervergelijker is in zorgt. Ze worden hieronder nader den gedacht tussen massa en in­ staat om aan te geven of een be­ belicht. gang van de buffer. De lading die paalde ingangsspanning binnen langs deze wegen wegvloeit ver­ het venster ligt. Deze ingangs­ Weerstandsgeheugen oorzaakt een spanningsdaling spanning is natuurlijk de uit de Allereerst zal het referentieon- over de condensator. Het zal dui- tweede (of derde, vierde enz.) te derdeel (laten we voor het gemak delijk zijn dat voor een langdurige onderzoeken weerstand afgeleide in het vervolg spreken van een en nauwkeurige geheugenwer- spanning. Zoals uit afb. 1. blijkt, weerstand in plaats van een on- king zowel de condensator als de worden voor deze weerstand het­ derdeel) in het weerstandsgeheu- buffer van goeden huize moeten zelfde klemmenpaar en dezelfde gen moeten worden geplaatst, komen. R-U-omzetter toegepast. Bij het Omdat binnen een elektronische aanbieden van een te testen of te schakeling alleen wordt gewerkt Venstervergelijker en venster- meten weerstand drukt men ui­ met spanningen en stromen, kan spanningen teraard niet op de knop. Dit zou de weerstandswaarde niet recht- Uit de in het geheugen onthouden immers betekenen, dat de oude =■ streeks worden verwerkt. Er zal referentiespanning worden twee referentiewaarde wordt gewist en eerst een omzetting plaats moe- hulpspanningen afgeleid. De eer- overschreven. i rb «mr 106 MAART 1985 Bouwontwerp Tolerantiemeter

Indicatie Volledige schema *Ub Aan de hand van de twee uit­ gangssignalen, die de vensterver­ We zullen nu bekijken hoe de L gelijker levert, stelt de indicator aU Ub«Rb«aRx blokken van afb. 1 zijn uitge­ A het meetresultaat vast. De beide werkt. We lopen ze daartoe nog (Rx ♦ Rb)1 uitgangsspanningen kunnen al­ een keer langs aan de hand van |s' leen „hoog” (ongeveer gelijk aan afb. 2. Daarna bespreken we de de voedingsspanning) of „laag” voeding en het stroomverbruik. (ongeveer nul) zijn. De uitgang betiteld met „uit H” is laag, wan­ Weerstandsgeheugen neer de positieve afwijking van de De eenvoudigste manier om een tweede weerstand ten opzichte spanning af te leiden uit een van de eerste groter is dan het in­ weerstandswaarde gaat met be­ gestelde maximale percentage y. hulp van een spanningsdeler aUelxaRx B In dit geval licht LED D3 op. De (afb. 3A). Met betrekking tot de uitgang betiteld met „uit L” is instelling van de tolerantie is de­ laag, wanneer de negatieve afwij­ ze methode echter problematisch. king kleiner is dan het percenta­ Want de procentuele spannings­ Afb. 3 A.De eenvoudigste wijze om ge -x. Nu licht LED D2 op. Al­ verandering (AU), die optreedt een weerstandsverandering om te leen wanneer de ingangsspan- als Rx een vast percentage in zetten in een spanningsverandering is ning binnen het venster valt, zijn waarde (ARx) wijzigt, is afhanke­ via de hier getekende spanningsdeler. beide LED’s gedoofd. Dan zijn na­ lijk van Rx zelf (zie formule in De omzetting is echter afhankelijk van melijk beide uitgangen hoog. afb. 3A)! Dat betekent, dat de de waarde van Rx. Daarmee is ook de uitgang van de schaalverdeling die voor de getal­ Afb. 3 B. Wordt de hulp van een AND-poort hoog en deze zet ver­ len x en y wordt aangebracht niet constante-stroombron ingeroepen, dan volgens de oscillator in werking, eenduidig kan zijn. Het is zelfs zo kan men de omzetting onafhankelijk wat via een zoemer hoorbaar erg, dat bij iedere weerstands­ van Rx maken. wordt gemaakt. Zo’n extra akoes­ waarde een andere schaal hoort. tische indicatie is vooral bij selec­ Dit is natuurlijk onaanvaard­ teren erg handig. Het is dan mo­ baar. Wat we nodig hebben is blijkt eigenlijk al onmiddellijk gelijk de ogen voortdurend op het een recht-evenredige overdracht hoe die schakeling eruit ziet. Het zoeken en aansluiten van de on­ van weerstandsverandering naar is een constante stroombron (afb. derdelen te houden, zonder dat dit spanningsverandering. Met ande­ 3B), waarbij de nadruk vanzelf­ verlies van informatie betekent. re woorden; we hebben een scha- sprekend ligt op „constant”, dus Men is hierbij immers alleen kelingetje nodig, dat een uit- onafhankelijk van (bijvoorbeeld) geïnteresseerd in het goed of fout gangsspanning levert die voldoet Rx. De stroombron pompt eenvou­ zijn van een onderdeel en niet in aan AU = I x ARx, ofte wel de dig een constante stroom in Rx en de tolerantiewaarde. wet van Ohm. Uit deze formule de spanning die zo ontstaat, wordt rechtstreeks afgevoerd. De R-U- omzetter is klaar. De stroombron Afb. 2 Volledige schema. DeR-U-omzetter bestaat uit een stroombron rondom is in afb. 2 linksboven terug te Tl en Rx. IC1 verzorgt de functies van spanningsgeheugen en venstervergelijker. vinden. Hij is gebouwd met Rl, De oscillator is gebouwd met IC2. R2, PI, P2, Dl en Tl. De werking is als volgt. Zenerdiode Dl legt op de basis van Tl een spanning Rl 1k OA1. 0A4 = IC1 s TL074 vast, die ca. 4,7 V lager ligt dan of 4136 (let op: andere aansluitingen) fijn de voedingsspanning en die bo­ PI NATO 022k 0, 100k ca.4V vendien in grote mate onafhanke­ \S2 i L4<7v 250 mW lijk is van de voedingsspanning P2 1M en andere effecten zoals tempera­ Bzpbt(SH tuurschommelingen. Daar de 2720 C3 CD emitterspanning van een gelei­ "ÏÏOpF Tl dende PNP-transistor altijd ca. BC557B 16V of -C tan. 0,7 V hoger ligt dan de basisspan­ ning, kan over de serieschakeling L. T9V van Rl, PI en P2 een spanning 2x1N4148 (7)555 P5T 2 van ongeveer 4V (ten opzichte 220k R4 r, R3 ±f’c K>0k lOOk C2 van de voedingsspanning) worden ,r_F ïv. IV. 3.3 n F MKT I gemeten. De stroom die uit de col­ lector van Tl vloeit is vrijwel ge- ELEKTRONICA RB COMPUTERS 107 MAART 1985 Bouwontwerp Tolerantiemeter

lijk aan de emitterstroom en heeft Venstervergelijker en venster- is voldaan, valt de ingangsspan­ dus een waarde van ca. 4 : (R1 + spanningen ning binnen het venster en zijn PI + P2) ampère. Deze stroom is Voor het realiseren van de boven­ beide uitgangen hoog, anders is erg constant. Dit is als volgt in te ste vensterspanning, moet bij de een van beide laag. Voor een zo zien. Mocht om wat voor reden geheugenspanning een instelbaar groot mogelijke nauwkeurigheid dan ook de emitterstroom willen percentage worden opgeteld. Dit mag de referentiespanning, die stijgen, dan zal de spanning over is verwezenlijkt door de spanning wordt opgeslagen, niet al te klein Rl, PI en P2 meestijgen. Omdat in OA2 te versterken. Ook OA2 is zijn. In de eerste plaats wordt ge- de basisspanning van Tl met be­ teruggekoppeld, echter nu via de heugencondensator Cl dan rela­ hulp van R2 en Dl vastligt, bete­ spanningsdeler P4-R4. Gebruiken tief snel ontladen en in de tweede kent dit, dat de basis-emitter- we weer de eerder genoemde plaats wordt het effect van aller­ spanning daalt. Hierdoor gaat Tl vuistregel, dan blijkt na enig re­ lei foutspanninkjes rondom de minder geleiden en de toename kenwerk, dat de uitgangsspan­ niet ideale opamps dan groter. De van de uitgangsstroom wordt ning (R4 + P4): R4-maal zo hoog spanning over Rx kan echter ook sterk tegengewerkt. Een analoge zal zijn als de ingangsspanning op niet al te groot zijn, omdat dan de redenering geldt voor een even­ pen 5, een versterkingsfactor van werking van de stroombron wordt tuele afname van de emitter­ 1 + (P4 : R4) dus. Anders gezegd; belemmerd. Op de collector van stroom. Het tweede gedeelte dat de opamp telt bij het ingangssig­ Tl moet een spanning staan die deel uitmaakt van het weer- naal 100 x (P4 : R4) procent op. minstens 4 V lager is dan de voe­ standsgeheugen is het spannings- Met de waarden van het schema dingsspanning. Om de nauwkeu­ geheugen. Dit bestaat uit Cl en betekent dit één procent per kilo- righeid voor iedere weerstand te OA1. Voor de verklaring van de ohm. kunnen verbeteren, kan met P2 werking van de opamp O Al kun­ De onderste vensterspanning ont­ (grof) en PI (fijn) de maximaal te nen we uitgaan van de vuistregel, staat na spanningsdeling door de meten weerstand Rx worden inge­ dat een teruggekoppelde opamp factor (R3 + P3) : R3 = 1 + (P3 : steld. De waarde van de serie- zijn uitgangsspanning altijd zo bij R3). Hiervoor is dus geen opamp- schakeling Rl 4- PI + P2 moet zal trachten te regelen, dat het versterker nodig. Er ontstaat zo ongeveer zo groot zijn als de waar­ verschil tussen de beide ingangs- wel een kleine fout. We nemen de van Rx. Dan wordt de maxima­ spanningen nul volt bedraagt. hier namelijk stilzwijgend aan le nauwkeurigheid bereikt. Is Rx Voor opamp OA1 betekent dit, dat bij de spanningsdeling ook kleiner dan de ingestelde waarde, dat de uitgangsspanning gelijk is geldt, dat 100 x (P3 : R3) procent dan is dit geen ramp. De meting is aan de spanning over Cl. Immers van het ingangssignaal wordt af­ alleen wat minder precies. Is Rx de uitgang is rechtstreeks verbon­ getrokken. Dat klopt niet hele­ groter dan Rl + PI 4- P2, dan den met de inverterende ingang maal. Echter zolang het gaat om loopt de stroombron „vast” en en voert dus dezelfde spanning. kleine percentages (en dat ge­ ontstaan grote fouten. Daar de in­ Het feit dat de opamp maar liefst beurt hier) is de benadering ruim stelling van PI en P2 verder niet eenmaal versterkt is uiteraard voldoende. Er geldt voor kleine kritisch is, kan men het beste het niet de reden waarom hij achter getallen namelijk 1: (1 + x) = 1 - zekere voor het onzekere nemen Cl is opgenomen. Dat heeft te x. Bijvoorbeeld met P3 : R3 = x = en de potmeters iets hoger afstel­ maken met de ingangsweerstand 5% = 0,05, wordt 1 : (1 + x) = len dan de waarde van Rx. van deze trap. Men kan aantonen, 0,9523 en 1 - x = 0,9500; de af­ dat door het kortsluiten van de in­ wijking is dus inderdaad gering. Indicatie verterende ingang en de uitgang, De beide vensterspanningen wor­ Als de ingangsspanning binnen de ingangsweerstand van de den aangelegd op de pennen 10 en het venster valt zijn de twee uit­ opamp wordt vermenigvuldigd 13 van respectievelijk OA3 en gangen van de venstervergelijker met zijn (open-lus)versterking. OA4. Deze beide opamps vormen hoog en branden geen van beide Voor een kwaliteitsopamp als de de venstervergelijker. OA3 en LED’s. In de andere gevallen zul­ TL074 leidt dat tot een giganti­ OA4 zijn niet teruggekoppeld en len de LED’s aangeven hoe de sche waarde (ca. 2 x 1017 Q). Een werken daarom niet als verster­ weerstand afwijkt van de referen­ ding is daarom zeker: als Cl zich ker, maar als schakelaar. Als de tiewaarde. Tegelijkertijd kan op ontlaadt, dan in geen geval via spanning op de inverterende in­ de schalen langs P3 en P4 de OA1! De kwaliteit van de geheu­ gang lager is dan de spanning op grootte van de ingestelde toleran­ genwerking wordt dus uitsluitend de niet-inverterende ingang, dan tie worden afgelezen. De AND- door de lekweerstand van Cl be­ is de uitgang hoog en anders laag. poort uit het principeschema paald. Omdat O Al een verster­ OA3 detecteert dus of de span­ wordt gevormd door de dioden D4 king van 1 heeft en een zeer hoge ning over Rx onder de bovenste en D5 in samenwerking met R6. ingangsweerstand, die de ingang vensterspanning ligt en OA4 de­ Als de uitgangsspanningen van niet belast, terwijl de uitgang wel tecteert of deze spanning boven de OA3 en OA4 hoog zijn, geleiden kan worden belast, noemt men onderste vensterspanning ligt. de dioden niet en de oscillator kan OA1 wel een buffer. Alleen als aan beide voorwaarden werken. C2 wordt dan periodiek

BBMWHB 108 MAART 1985 Bouwontwerp Tolerantiemeter

opgeladen en ontladen. Het ontla­ nog even ingedrukt houden, zodat moeten zowel de lekweerstand den gebeurt via P5 en een interne Cl zich tot het uiterste kan laden. van Cl als de ingangsweerstand transistor aan pen 7, het opladen De referentieweerstand wordt nu van de eerste trap zeer hoog zijn. geschiedt via P5 en R6. Dit laat­ verwijderd en een onbekende Daar O Al als buffer is gescha­ ste proces wordt geblokkeerd, weerstand neemt zijn plaats in. keld, is zijn ingangsweerstand wanneer de weerstand niet vol­ Als de weerstand voldoet aan de enorm hoog en behoeft men zich doet. Er weerklinkt dan geen norm weerklinkt weer de toon. wat dit onderdeel betreft geen toon. De zoemer kan met P5 op re­ Als de weerstand niet voldoet, zorgen te maken. Alle voor ICl sonantie (ca. 2000 Hz) worden af­ dan brandt één van de LED’s; D2, genoemde types voldoen. Wat Cl geregeld. De geluidssterkte is bij als de weerstand te klein is en D3 betreft, wordt het wat moeilijker. deze frequentie maximaal. Desge­ als de weerstand te groot is. Voor Dit moet beslist een MKT-folie- wenst kan men ook een minder het testen van (zener)dioden en condensator zijn. De waarde er­ luide toon kiezen. P5 is dus zowel transistoren gaat men in principe van is niet kritisch. Echter, een frequentie- als geluidssterktere- op dezelfde wijze te werk. Alleen veel kleinere waarde leidt tot een gelaar. dienen PI en P2 nu voor de keuze verminderde geheugenwerking, van een punt uit de stroom-span- terwijl een veel grotere waarde Voeding en stroomverbruik ningskarakteristiek. Deze is niet leidt tot een minder snel opnemen De schakeling kan uit een QV- lineair, zoals bij een weerstand van de referentiewaarde in het batter ij worden gevoed. Het wei het geval is, en bij ieder punt geheugen. Dit laatste is hinder­ stroomverbruik is uiteraard af­ behoort dus een andere „weer­ lijk bij erg grote weerstanden (te­ hankelijk van de instellingen en stand”. Men kan met de schake­ gen de 1 MQ). De kwaliteit van het al dan niet ingeschakeld zijn ling voor verschillende punten Cl kan worden getest door een van de indicatie. Het stroomver­ van de karakteristiek de paring willekeurige weerstand op de bruik ligt het hoogst wanneer een van de dioden of transistoren con­ klemmen aan te sluiten, kortston­ LED brandt en de te meten weer­ troleren. De stroom die in het on­ dig op SI te drukken en vervol­ stand klein is. Het bedraagt dan derdeel vloeit bedraagt: 1 = 4: gens te wachten tot D2 aangaat. ca. 30 mA. Er is voor een zoemer (R1 + PI + P2) ampère. Dioden Duurt dit langer dan men gemid­ van het aangegeven type gekozen worden aangesloten met de ka­ deld nodig heeft voor het controle­ in verband met de grootte en het thode aan massa. Bij PNP-tran- ren van een reeks onderdelen, stroomverbruik. Eventueel kan sistoren wordt altijd de basis aan dan is de condensator goed. Wenst men ook een 8Q-luidsprekertje massa gelegd. Afhankelijk van de men het meetgebied te verklei­ met voorschakelweerstand (ca. te meten overgang wordt de col­ nen, zodat nauwkeuriger kan 200 Q) nemen. De schakeling is lector of de emitter met de andere worden afgelezen, dan kan dit bijna ongevoelig voor langzame klem verbonden. Bij NPN-tran- door R3 en R4 te vergroten. Kiest voedingsspanningsvariaties, zo­ sistoren is het net andersom. men bijvoorbeeld R3 = R4 = 1 als het leegraken van de batterij. MQ, dan loopt voor x en y het ge­ Snelle stoorpulsen over de voe- Meten bied van 0 tot 1 %. Eventueel kan dingslijn, die kunnen ontstaan Men stelt P3 en P4 in op een zeer men een omschakelaar toepassen. wanneer de oscillator werkt, wor­ kleine waarde. Op dezelfde wijze Een waarschuwing is hier echter den weggefïlterd door C3. als bij het selecteren wordt ver­ op zijn plaats. Bij deze zeer kleine volgens een referentiewaarde in toleranties wordt de invloed van het geheugen „geschreven”. Men de ingangsoffsetspanning groter. Gebruik plaatst de tweede weerstand (dio­ Neem daarom voor ICl een goed We zullen hier de twee specifieke de, transistor etc.) in de klemmen. exemplaar, bijvoorbeeld de 4136. gebruiksmogelijkheden van de to­ Eén van beide LED’s brandt. Nu Deze heeft een typische offset- lerantiemeter apart behandelen. moet men de bijbehorende knop spanning van 0,5 mV. Ter verge­ zo afregelen, dat deze LED op het lijking; de TL074 heeft een offset- Selecteren punt van uitgaan staat. De waar­ spanning van 3 mV en de TL084 Hiervoor stelt men met P3 en P4 de die men dan op de schaal kan doet het met 5 mV. De ingangs­ de tolerantienorm in. Vervolgens aflezen, is de afwijking in procen­ weerstand van de 4136 is wel aan­ stelt men met P2 (grof) en PI ten ten opzichte van de referentie­ zienlijk lager, maar door de ge­ (fijn) een waarde in die iets ligt weerstand. noemde terugkoppeling valt de boven de waarde van Rx. Inmid­ ontlading van Cl erg mee. dels brandt één van beide LED’s. Voor een optimale precisie moe­ Plaats de referentieweerstand Bouw ten verder R3 en R4 1%-weerstan­ van de reeks in de klemmén. Moeilijk zal de bouw niet zijn. We den zijn. U kunt ze echter ook ver­ Drukt men nu op SI, dan zal de volstaan met een paar opmerkin­ krijgen door selectie uit een groep LED doven en er weerklinkt een gen over de te gebruiken compo­ goedkopere weerstanden. Maar toon: de weerstandswaarde is nenten. dat had u waarschijnlijk al begre­ overgenomen in het geheugen. SI Voor een goede geheugenwerking pen... mmmm 109 MAART 1985 Programmatuur Audiotechniek & computers Audiotechn^puters

HANS BEEKHUYZEN

DEEL 3 wat bij stereo-apparatuur geen pro­ blemen zal opleveren als beide kana­ len maar worden versterkt. Wanneer + 15 V I +—+ I we beide schakelingen vergelijken, •-+R4+--)------* ! +—+ I ! Het programma van vorige dan zien we twee verschillen. In afb. ! 17 2 zijn twee voedingslijnen en weer­ I Itiiillf maand berekent hoeveel IN + —+ Cl I 21 i stand R2 ontbreekt. In afb. 1 zorgt +R1+— ][-• — *- i versterking of verzwakking = 16! +--+ UIT deze weerstand voor de halve voe­ i TL #-*-+R5+— ] [----* dingsspanning op pennetje 3 van het 3/ 071 t + —+ C2 nodig is voor een bepaald *. #♦ * IC. In afb. 2 gebeurt dat met behulp I * i aanpassingsprobleem. De­ ++ + i i van R3, die direct naar 0 V gaat. Het ! R! mimi ze maand berekent de ! 3! 41 behoeft geen betoog dat de voedings­ + ♦ + 1 computer de componenten spanning op +V in afb. 1 twee keer GND I ! GND.* zo hoog moet zijn. Het audiosignaal ) van een opamp-schake- *. .*' komt bij R1 binnen. R1 bepaalt de -15 V ling. Ook dit programma- ingangsimpedantie van de schake­ deel moet weer in het vori­ ling. Bij een spanningsaanpassing Afb. 2 De opamp symmetrisch moet de ingangsimpedantie minstens ge worden ingepast. gevoed. vijf keer zo hoog zijn als de uitgangs- impedantie van het aangesloten ap­ paraat (bronimpedantie). De waarde Schakeling van R1 is daarom op 47 kQ gesteld. Is een versterking van meer dan 20 brengt de uitgangsimpedantie op zo’n De gebruikte opamp is de overbeken­ dB nodig, dan wordt R1 470 kQ ge­ 50 Q en C2 ontkoppelt de uitgang. de TL071, de moderne stille vervan­ maakt om te voorkomen dat de terug- De schakeling in afb. 2 werkt exact ger van de pA741. In afb. 1 staat het koppelweerstand onpraktische waar­ hetzelfde, alleen de voeding verschilt. schema voor gebruik met een enkel­ den krijgt. Hetzelfde gebeurt indien voudige voeding, in afb. 2 het schema de bronimpedantie hoger is dan 9,4 Programmatuur voor een symmetrische voeding. Bei­ kQ (47 kQ: 5). Als de bronimpedan­ de schakelingen zijn fase omkerend, tie hoger is dan 94 kQ, dan wordt R1 Net zoals vorige maand moeten de in vijf keer de bronimpedantie gemaakt. lijst 1 afgedrukte programmaregels Dit laatste is echter zeer onwaar­ aan die van de vorige twee maanden Afb. 1 De opamp asymmetrisch schijnlijk en deze voorziening is voor­ worden toegevoegd. De regels 4380 gevoed. al om het principe ingebouwd. Cl en 4385 komen tussen de al bestaan­ ontkoppelt de ingang, waarna het de regels in. Ze stellen de vraag of signaal het IC ingaat. Met terugkop- een schema gewenst is voordat naar +30 V ! ! pelweerstand R4 wordt de verster- ♦ ♦♦ ! regel 1710 wordt gesprongen. (1710 ! R! +—+ ! kingsfactor ingesteld. Hierbij geldt vraagt of u nog een berekening wilt 12! *-+R4+--)------* +++ ! ♦—♦ ! ! de formule: maken, zie vorige maand.) Wanneer I ! I u „N” intikt, dan wordt gewoon naar I ! ! 7 ! ! mum Ua = R4: (R1 + bronimpedantie) 1710 gesprongen en merkt u niets IN+—♦ • Cl ! 2# I •-♦RU I van de aanvulling van deze maand. #6 UIT ! I TL #-*-+R5+—][---- * De waarde die de computer aan R4 Typt u „J” in, dan wordt naar regel I I 071 I +--+ C2 geeft is de werkelijke waarde. Een 4500 gesprongen. Daar wordt geke­ ! 3f I m. #♦ # subroutine die de meest dichtbijgele­ ken of inderdaad versterking ge­ ! I I ♦♦♦ mum gen waarde uit de E-reeks zoekt is wenst is. Is dit niet het geval, dan !R! 4! bewust weggelaten. Het is beter dat springt de computer naar regel 6000, !3! ! ♦ ♦+ ! de gebruiker zelf beslist of een varia­ waar wordt gemeld dat er tot de vol­ GND ! ! GND ,+ bele weerstand of een weerstand uit gende maand moet worden gewacht de E-reeks moet worden gebruikt. R5 voor het programmadeel dat de ver-

MAART 1985110 Programmatuur Audiotechniek& computers

zwakkingen berekent. Regel 6030 5250 M2$-" 18 EN 30 VOLT DC LIGGEN." Grafische mogelijkheden van 5260 GOTO 5550 zorgt voor de sprong terug naar regel Basicode 5280 REM *** SCHEMA SYMM. VOEDING *** 1710. („Wilt u nog een berekening 5290 GOSUB 100 5300 PRINT"*------maken”.) Op de door mij gebruikte Commodo- C1.C2 - 10 MFD" 5310 PRINT"+15 V I Is versterking wel gewenst, dan re-64 zijn zeer uitgebreide grafische Rl ;Rl;"K" wordt in de regels 4510... 4540 de mogelijkheden aanwezig. Basiscode 2. 5320 PRINT" +—♦ ! R3 - 100 K" bronimpedantie (BI) gevraagd. Na­ staat echter alleen het gebruik van 5330 PRINT" •-+R4+—)-----* dat die is ingevoerd verschijnt een letters en leestekens toe. Dit is een RA -";R4;"K" 5340 PRINT" ! +—+• ! ! keuzemenu voor de twee voedings- duidelijke beperking. Toch zijn de R5 - 22 OHM" soorten. Die keuze wordt als variabe­ schema’s, zoals gebruikt in dit pro­ 5350 PRINT" ! ! 7 I" 5360 PRINT" I ###11111 I" le PS (Power Supply) tot een later gramma, goed leesbaar. Natuurlijk 5370 PRINT"IN Cl ! 2# # !" 5380 PRINT"*—+R1+—![-*---#- # !" moment bewaard nadat is gecontro­ wordt er gezondigd tegen de regels 5390 PRINT" +—+ # #6! leerd of de invoer geldig is. Alleen zoals die voor schema’s bestaan. Zo UIT" 5400 PRINT" # TL keuze 1 of 2 wordt geaccepteerd. In wordt een kruising van twee lijnen #-*-+R5+—][--- *" regel 4610 wordt de bronimpedantie die niet met elkaar moeten worden 5410 PRINT" 3# 071 ( +—+ C2" *. door 1000 gedeeld omdat de gehele doorverbonden aangegeven met „)”. 5420 PRINT" # + #.,#” berekening in kQ’s gebeurt. Daar­ Kruisingen die wel doorverbonden 5430 PRINT" I # 5440 PRINT" ++ + I #" naast wordt R1 op 47 kQ gesteld. moeten worden zijn aangegeven met 5450 PRINT" ! RI ########" 5460 PRINT" 13! 4!" Vervolgens worden in de regels 4620 een asteriks (*). Het IC bestaat niet 5470 PRINT" +++ !" tot en met 4640 enkele voorwaarden uit de bekende driehoek, maar uit 5480 PRINT"GND ! ! GND" gecontroleerd waardoor R1 kan ver­ een rechthoek die met hekjes is sa­ 5490 anderen. Zo wordt R1 bij een verster­ mengesteld. ----PRINT"**" ) king van 20 dB of meer 470 kQ (zie 5500 PRINT" ! " hierboven). Ook wordt gekeken of de 5510 PRINT"*----- *'• Lijst 1 5520 PRINT"-15 V " ingangsimpedantie minimaal vijf 5530 IDS-" SYMM. VOEDING" 5540 M2$-" 8 EN 15 VOLT DC LIGGEN" keer de bronimpedantie is. Wanneer 4380 HO»2:VE«20:GOSUB 110:PRINT"WILT U 5550 GOSUB 210:G0SUB 1500:VE-7:G0SUB 110 dit niet het geval is, dan wordt R1 op EEN SCHEMA? (J/N) 5560 PRINT" -DE VOEDINGSSPANNING MOET 4385 G0SUB210:IF IN$-"J" THEN 4500 TUSSEN DE" 470 kQ gesteld (4630). Daarna wordt 4490 REM *** VERSTERKER BEREKENEN ♦** 5570 VE-9:G0SUB110:PRINT M2S dit in regel 4640 nog een keer gecon­ 4500 IF S$="VERZWAKKING" THEN 6000 5580 PRINT:PRINT" -DE INGANGSIMPEDANTIE 4510 GOSUB 1500:H0-4:VE-7:G0SUB 110 IS";R1;"K OHM" troleerd en wanneer die verhoging 4520 PR INT"BRONIMPEDANTIE IN OHM:" 5590 PRINT:PRINT" -DE VERSTERKINGSFACTOR 4530 VE-9:GOSUB 110:INPUT BI:G0SUB 110 IS";VF van R1 nog niet toereikend is, dan 4540 PRINT" 5600 GOTO 1710 wordt R1 simpelweg op vijf keer de ";BI;"OHM" 5999 REM *** VERZVAKKER BEREKENEN *** 4550 VE-12:GOSUB 110 6000 GOSUB 1500:H0-3:VE-10:G0SUB 110 bronimpedantie gesteld. Deze hande­ 4560 PRINT"WELK SOORT VOEDING WILT U 6010 PRINT"DIT SCHEMA VINDT U IN DE ling is bewust in twee stapjes ge­ GEBRUIKEN" KOMENDE" 4570 VE-I4:G0SUB 110:PRINT”<1> ENKELE 6020 PRINT:PRINT" RADIO maakt met als doel R1 op stan­ VOEDING" 4580 VE-16:G0SUB 110:PRINT"<2> BIPOLAIRE BULLETIN" daardwaarden uit de E-reeks te 6030 GOTO 1710 VOEDING" 30200 REM PS - KEUZE VOEDING (SYM/ASYM) houden. 4590 GOSUB 210: PS-VAL(INS) 30210 REM Rl - IN'GANGSW EERST AND 4600 IF PSOl AND PS<>2 THEN 4590 30220 REM VF - VERSTERKINGSFACTOR In regel 4650 wordt de versterkings- 4610 BI-BI/1000:Rl-47 30230 REM R4 - TERUGKOPPELWEERSTAND (R3 factor VF berekend en in regel 4660 4620 IF DB>-20 THEN RU470:G0T0 4640 OF R4 IN SCHEMA) 4630 IF BI*5>R1 THEN Rl-470 30240 REM BI - BRONIMPEDANTIE wordt R4 berekent door de verhou­ 4640 IF BI*5>R1 THEN R1-5*BI 30250 REM M2$ - OPGAVE VOEDINGSSPANNING 4650 VF-(INT(10*(l/(U(0)/U(l)))+.5))/10 ding tussen U0 en UI (de verster- 4660 R4-INT((Rl+BI)*(U(0)/U(l))+.5) kingsfactor) te vermenigvuldigen 4670 IF PS-2 THEN 5290 4900 GOSUB 100 met Rl. Regel 4670 kijkt of een sym­ 4990 REM *** SCHEMA ASYMM. VOEDING *** 5000 PRINT"*----- ,* Ook deze keer is er een extra lijst die metrische voeding gewenst was. In­ C1.C2 - 10 MFD" dien dat het geval is, dan wordt naar 5010 PRINT"+30 V ! ! het mogelijk maakt het programma- Rl ;Rl;"K" regel 5290 gesprongen. Anders loopt 5020 PRINT" ++* ! deel van deze maand los te gebrui­ het programma gewoon door en R2.R3 - 100K ken. Hierbij kunnen echter alleen 5030 PRINT" 'R! +—+ ! wordt het schema in regel 5000 en R4 ;R4;"K" spanningen in volts worden inge­ verder op het scherm geprint met in 5040 PRINT" ! 2 ! *—+R4+-— )----- * voerd. Natuurlijk moet het Basicode R5 - 22 OHM" de rechter bovenhoek de waarden 5050 PRINT" +++ ! + --+ ! !" 2-vertaalprogramma worden ge­ 5060 PRINT" ! !! I" bruikt (zie de vorige maanden). van de componenten. In regel 5240 5070 PRINT" ! 1 ! 7 1" wordt ID-string (titel boven in het 5080 PRINT" 1 I ######## !" 5090 PRINT"IN+—+ ! Cl ! 2# I !" scherm) veranderd in „Enkele voe­ 5100 PRINT"*-+RU-)-H-* — #- I !" ding” en in regel 5250 wordt M2- 5110 PRINT" +--+ ! f #6! *—+ UIT" Lijst 2 string gevuld met de juiste voedings­ 5120 PRINT" TL #—*—+R5+——](———*" 1000 A-10:G0T020:REM AUDIO & COMPUTERS spanning. Na het indrukken van een 5130 PRINT" t 071 # 1010 GOTO 4000 toets wordt dan naar 5550 gespron­ —+ C2"+ 1500 GOSUB 100:RETURN 5140 PRINT" #" 1710 PRINT:PRINT" ":G0SUB 210 gangsimpedantie en versterkingsfac- 5160 PRINT" #" 1720 GOTO 4000 5170 PRINT" ########" 1810 RETURN tor wordt opgegeven. Als laatste 5180 PRINT" 4!" 1850 GOSUB 250:Q-0:RETURN wordt weer naar 1710 gesprongen en 5190 PRINT" 1" 4000 GOSUB 100:H0-3:VE-4:GOSUB U0;SJ-"" 5200 PRINT" !" 4010 INPUT"UITGANGSSPANNING IN kan opnieuw worden begonnen. In­ 5210 PRINT"GND ! VOLT";U(0) dien een symmetrische voeding ge­ GND" 4012 VE-7:GOSUB 110 5220 4020 INPUT"INGANGSGEVOELlGHEID IN wenst was, dan worden in plaats van PRINT"* VOLT";U(1) ----*" 4030 IF U(0)" 4040 GOTO 4500 5290... 5540 gebruikt. 5240 IDS-" ENKELE VOEDING " p Q ELEKTRONICA COMPUTERS 111 MAART 1985 Rubriek Frequentiewijzer

tennes en zendrichtingen ge­ schiedt met computers, die het gehele proces onder controle houden. Bij een storing wordt requentie automatisch de reservezender of een van te voren geprogram­ meerde reserve-antenne inge­ schakeld. In het computerge­ heugen van het zendstation wordt het gehele uitzendproces, ook bij het ontbreken van exter­ Myve* ne besturing, nog minstens 4 BOTH uur voortgezet. Een periode waarbinnen de inmiddels gea­ larmeerde bewakingscentrale ruimschoots kan ingrijpen. Hier­ Flevo, het nieuwe (zie afb. 1) veranderd. Een inter­ de ionosfeer wordt gereflec­ door kan de Wereldomroep er nationaal radiostation heeft dan teerd, bedraagt het verzorgings­ vrij zeker van zijn dat haar uit­ zenderpark van ook meerdere antennes nodig. gebied circa 2000 kilometer zendingen ook in de toekomst Radio Nederland Antennes zijn duur, daarom rondom de antenne. niet worden onderbroken. heeft de industrie types ontwik­ Het Flevo-zenderpark verschilt Door toepassing van de laatste Wereldomroep keld, die op meer dan één fre- in zoverre van andere kortegolf- technische vindingen zal de We­ quentieband kunnen werken en stations dat de Wereldomroep reldomroep de eerstvolgende Zo'n 3000 jaar gelden bestond waarvan de stralingsrichting de apparatuur op afstand be­ jaren in staat zijn een krachtig Nederland voor een groot deel kan worden gewijzigd. Deze dient. Het bedienen van de zen­ signaal uit te zenden dat een uit een binnenzee die, aan het moderne richtstraal-antennes ders en het schakelen van an- goede ontvangst waarborgt. begin van onze jaartelling, door hebben bovendien de eigen­ de Romeinen Flevum of Flevo schap dat ze zeer weinig ener­ werd genoemd. In de 14e eeuw gie in ongewenste richtingen Tabel 1 Nederlandstalige uitzendingen van Radio Nederland werd het de Zuiderzee en na de uitstralen. Wereldomroep (vanaf 31 maart 1985). voltooiing van de Afsluitdijk Radio Nederland Wereldom­ werd de binnenzee omgedoopt roep beschikt over types, die in Tijden in UTC Gebieden Frequenties in kHz in IJsselmeer. Inmiddels is zo'n drie of vier aangrenzende korte- 06.30.. .07.25 K b9715, b11880 40000 hectare van het IJssel­ golfbanden werken en de stra­ 07.00. ..08.25 D.E.F.HenJ f5955, f9630, f9895, fl 1930, meer ingepolderd, na de Wie- lingsrichting over 30 tot 60 gra­ m21475, m21485 ringermeer en de Noordoost- den in azimuthrichting kunnen 09.30.. .09.25 K b9770 polder werd Flevoland verwe­ wijzigen. Er staan in het Flevo- 09.00. .. 10.25 B b6020 zenlijkt. zenderpark 17 van deze meer- 10.30.. .11.25* D.EenF f5955, f9895, f 11930, f15560 In dit nieuwe vlakke land is het bandsantennes opgesteld. De 10.30.. . 11.25 H en J m17575, m21480 Flevo-zenderpark gebouwd dat grootste, voor de 31- en 49-me- 13.30.. .14.25 J m9520,m 17575 op 31 maart 1985 door Radio terband naar Noord- en Zuid- 15.30.. .16.25 F en H m15570, m17575 Nederland Wereldomroep in amerika, wordt door twee 120 16.30.. .17.25* Aen C bl5560, bl7605 gebruik zal worden genomen meter hoge stalen masten ge­ 16.30.. .17.25 D, E en F f5955, f9895, f11730 voor uitzendingen naar alle we­ dragen. De zendmasten voor de 17.30.. .18.25 E, F en G m6020, m9540, f9895, f15560, relddelen. richtstraal-antennes staan vanaf b21685 het zendergebouw in drie rich­ 20.30.. .21.25 E b15560, b17605 Het Flevo-zenderpark is één van tingen gegroepeerd en vormen 21.30.. .22.25 A,B,C, en D f6020, f9895, f 11730, bl5560, de modernste zenderparken vanuit de lucht gezien een drie- b17605 voor kortegolfomroepen. In het puntige ster. 22.30.. .22.55 J m7285 gebouw zelf staan vijf zenders Voor de uitzendingen naar Eu­ 23.30.. .00.25 B f6020, f9895 waarvan er vier doorlopend ge­ ropa zijn drie rondstraal-anten- 00.00...00.25 J m7285 bruiksklaar zijn. De vijfde doet nes gebouwd, die geheel ge­ 00.30...01.25* A,B en C f6020, f9895 dienst als reservezender, wan­ scheiden van de richtstraal-an­ 00.30...01.25 Aen C b6165, b15315 neer één van de andere vier tennes staan opgesteld. Deze 03.30.. .04.25 F f9540, f9895 zenders defect raakt, kan de re­ rondstraal-antennes versprei­ 04.30.. .05.25 A b6165, b9590 servezender in luttele seconden den de zendenergie rondom in *: uitzending alleen op zondag, b: zender Bonaire, een voornamelijk opwaartse worden ingeschakeld. De vier f: zender Flevo. m: zender Madagaskar. zenders van 500 kW werken met richting. Daar de straling door pulsduurmodulaties, een ener­ giebesparende methode. Ook kunnen de zenders volgens de Afb. 1 Gebieden waar Radio Nederland Wereldomroep naar uitzendt. zogenoemde dynamische am- plitudemodulatie-methode wor­ den gebruikt, waarmee een ren­ dement van ongeveer 70 % kan worden bereikt (conventionele AM-zenders hebben een rende­ ment van circa 50 %). De coaxiale voedingsleidingen, waardoor de energie van de zender naar de antennes wordt gebracht, komen als enorme worsten uit het zendergebouw tevoorschijn en liggen op een iets boven de grond geplaatst betonnen bed. Dit soort voe- dingsleiding is ongevaarlijk voor vogels en ongevoelig voor blikseminslag, het enige onder­ houd bestaat uit het van tijd tot tijd schilderen van de ronde bui­ tengeleiders. Bij kortegolfuitzendingen wordt veelvuldig van zowel frequentie (zie tabel 1) als van zendrichting

112 MAART 1985 Bouwontwerp Satelliet-TV

L. FOREMAN, PA0VT 8atcU»e

Constructie van de

DEEL 2 schotelantenne

Schermmateriaal iemand gewoon eens moeten pro­ „weerproef’. Misschien is Ceta beren! Afbeeldingen van de Ame- Bever tweecomponenten con­ Ook voor het schermmateriaal rikaanse Raydx STV-antenne ge- structielijn! een bruikbaar alter­ geldt dat de maaswijdte niet gro- ven de stellige indruk dat daarbij natief. ter moet zijn dan Viok. Voor de het gaas achter de spaken is aan- Omdat slechts 4 m gaas in voor­ 4GHz-uitvoering zou 8 mm2 der- gebracht! Deze antenne is uniek raad bleek, konden géén segmen­ halve voldoende zijn. Omdat de aldus de fabrikant in zijn adver- ten worden geknipt. Eén baan schotel ook voor 11 tot 12 GHz tenties! werd in de lengte aangebracht en bruikbaar moet zijn is dus 2 mm2 Nu is bekend, dat ook de straler of aan één kant ingeknipt, zoals al gewenst. Er bestaat roestvrij gaas „belichter” een gedeelte van het bekend uit de dagen van zelfge­ van deze maaswijdte. Goedkoper oppervlak „verduistert” ofte wel maakte luidsprekerconussen. is het gebruik van aluminium schaduw veroorzaakt. Dat effect Daarmee wordt een bijna vol­ horregaas. Dat heeft een maas- is volgens Engelse literatuur zeer doende kromming bereikt. Licht­ wijdte van 1,18 mm2 met een gering. Men moet, aldus deze in- jes spannen doet de rest. De beide draaddikte van 0,28 mm. Aan- formatie, al een derde (!) van de buitenbanen, breedte 50 cm, wer­ trekkelijk zou zijn als dit gaas schoteldiameter benaderen, op 1 den wat bijgeknipt, zie afb. 9. De aan de achterzijde tegen de spa- tot IV2 m afstand vóór de schotel, zelfkant bij deze buitenste banen ken kon worden gespannen. Er om een verlies van 1 dB te kun- niet gebruiken! gaat dan ongeveer 10 % van het nen vaststellen, parabooloppervlak verloren. Maar Wanneer men echter tracht de bij het aan de achterzijde aan- „belichter” optimaal af te regelen Afb. 9 Schets van de banen aluminium horregaas. De brengen van het gaas veroorza- en met het bovenlichaam vóór de middenbaan (niet geknipt!) vormt ken de dan naar voren uitsteken- schotel komt, gaat een aanzien­ door de kromming van de schotel een de spaken niet alleen een verlies lijk deel van het signaal verloren, holle lijn. De beide buitenbanen zijn van oppervlakte, ze verstoren ook Dat lijkt dus in strijd met hoven­ daarbij aangepast. de normale verdeling van het genoemde Engelse informatie, veld. En dat kan veel erger zijn Het aluminium gaas is met nylon gebogen vorm von de binnenbaan dan een enkele „deuk” of „bult”. vissnoer „50 x 100” op de spaken — —. /(niet geknipt!)

Het effect van het scherm achter geknoopt. Een zogenoemde rijg- N de ribben in plaats van ervoor zou steek beviel niet. Gewoon knopen / \ op een aantal plaatsen bleek nog / \ het beste (driedubbele knoop, zie

Afb. 8 De driedubbele knoop in het afb. 8). Een vervelend en tijdro­ ingeknipt nylon vissnoer. vend karweitje, maar de aanblik \ \ / van het resultaat vergoedt veel, * zie kopfoto. Misschien bestaat er \ 7' —■ -afgeknipte \ S buitenbaan dun roestvrij of aluminium draad, dat sneller werken zou opleveren. Lijmen van de stroken of segmen­ ten gaas zou wellicht eenvoudiger zijn dan knopen. De heer Roe- maat heeft wel eens Bisonkit be- nut, maar dat bleek toch niet

RBMBMB 113 MAART 1985 Bouwontwerp Satelliet-TV

Voor de finale afregeling is het 65cm daarom beter vanaf de onderkant 30cm van de centrale pijp tot aan de gaten 10 mm voor schotelonderkant een zogenoem­ inbusbout de spanner aan te "brengen en het c 1 deel met de rechtse schroefdraad 6mm 0 te vervangen door een draad- 10.5cm stang. Hiervoor M16 toepassen, gaatjes 4 mm O centrale M10 is te slap! Met behulp van de­ bmm o plaat 2 ze stelinrichting kan de elevatie, als men éénmaal ongeveer het buitenste hoepel goede punt heeft gevonden, ui­ (pijp lOmmo) terst nauwkeurig worden inge­ steld. Afb. 10 Vorm en gaten van de aluminium spaken. Bij vier stuks is slechts één bevestigingsgat tot 10 mm voor de imbuskop opgeboord, zie ook afb. 4. Onderdelenlijst Aluminium plaat, dikte 10 mm; 21 x 21 cm Ter ondersteuning van het gaas is natuurlijk niet het laatst plaat, dikte 10 mm; 13 x 18 cm kunnen één of twee hoepels van woord op dit gebied, zeker niet a) plaat, dikte 5 mm; 21 x 21 cm aluminium staf 0 6 mm worden we deze vergelijken met de mo­ plaat, dikte 6 mm; 4 x 12 cm, twee stuks aangebracht. Beslist nodig zijn ze dernste constructies in Amerika. pijp, 15 x 15 x 1,5 mm; 18 m voor niet. De gaatjes moeten zo dicht We doelen daarbij niet op de al of l,5m- resp. 24 m voor 2m-schotel mogelijk aan de rand van de spa­ niet „ideale” paraboolvorm. Maar staf of pijp, 0 10 mm; 5 m voor 1,5- ken worden geboord, zie afb. 10. het is wat primitief als de LNA resp. 6,5 m voor 2m-schotel De belichter (zie het april 1985- met drie poten ondersteund „in de staf, 0 6 mm; 6 m voor 1,5- resp. nummer van RB Electronica lucht hangt”, waarvan tenslotte 6 m voor 2m-schotel, zie tekst Computers) is met de resterende weer een kabel het signaal „naar buis van 15 x 15 mm bevestigd, beneden” moet transporteren. Roestvrije imbusbouten met behulp van enkele U-tjes - Een betere constructie is bijvoor­ M6 x 15 of 20 ram (zie tekst); 36 gemaakt van aluminium recht­ stuks beeld één centrale steun in de M6 x 35 mm; 8 stuks hoekig buis van 40 x 20 x 2 mm vorm van een vraagteken, waar­ - en een beugel, zodanig dat het door dan ook weer de kabel kan Roestvrije boutjes focuspunt kan worden ingesteld. worden gevoerd. Of een opstelling M4 x 20 mm met moeren; 22 stuks Voor experimentele doeleinden is volgens het Cassagrain-principe, het praktischer deze aluminium waarbij een virtueel focuspunt in Verzinkte bouten pijpen te verlengen met drie strip­ of vóór het middelpunt van de M10 x 25 mm; 4 stuks pen, bijvoorbeeld 25 cm lang, on­ schotel verschijnt, wat het moge­ M8 X 45 mm; 4 stuks der een hoek van 130° en deze aan lijk maakt de LNA in een water­ ringen 010 mm; 4 stuks ringen 0 8 mm; 4 stuks het eind te bevestigen aan een dicht huis achterop de schotel stukje plastic (afvoer)pijp 0 10 cm. vast te schroeven. Twee voorbeel­ Diversen Een LNA met een diameter van den van meer geavanceerde uit­ 2 stuks U-vormige draadeinden 9 cm kan dan, binnen deze drie voeringen. Voor de keuze uit (beugels voor 42mm-pijp) strippen, door verschuiven op het drie(!) satellieten zal ook een op 2 stuks normale beugels voor juiste focuspunt worden inge­ afstand te bedienen rotatie- en 42 mm steld. De standaarddiameter voor elevatie-mogelijkheid moeten 2 stuks normale beugels voor LNA’s blijkt 62 mm te zijn (waar worden aangebracht. Opmerke­ 48 mm dus niet iedereen zich aan lijk daarbij is, dat deze in Ameri­ pijp 0 42 mm lengte 25 cm pyp 0 48 mm lengte 1,5 ra houdt!), maar door een geringe ka met een soort tandheugel in Voor bevestiging van de straler verbuiging van de strippen is ook combinatie met een „ruitenwis- 12 cm rechthoekig aluminium buis die maat te realiseren (en een sermotor”, in plaats van een meer van 40 x 20 x 2 mm, waarvan 6 U- kleinere maat plastic pijp uiter­ voor de hand liggende antennero- fjes werden gemaakt en 7 roestvrije aard). Vastzetten met behulp van tor worden uitgevoerd. boutjes van M4 x 30 mm. twee wormslangenklemmen. Het voordeel van een lichte scho­ tel is dat met de hand gemakke­ Voornaamste materiaalkosten Aluminiumpijp en staf ca. ƒ 125,00 Slotbeschouwing lijk een segment van de hemel 4 x 1 m aluminium horregaas ca. kan worden afgezocht. Maar het ƒ65,00 Zo’n tamelijk eenvoudige schotel­ vastzetten op de juiste elevatie Roestvrije imbusbouten ca. ƒ 50,00 antenne als hierboven beschreven (binnen 1°!) valt dan niet mee.

RBMüli 114 MAART 1985 Satelliet-TVBouwontwerp

Rectificatie Op haast onbegrijpelijke wijze is ten of „aangepast”. Bij afwijkende de ontvangst van satellietzenders een grove fout gemaakt in de tekst belasting ontstaan stilstaande toelaat; dan kan men dit doen aan betreffende het faseverloop (janua­ spanningsknopen en -buiken enz.” de hand van de stand van de zon. rinummer blz. 28). Het eerste ge­ De formule op blz. 27 is door een In de periode tussen eind februari deelte moet luiden: „Transport drukfout gehalveerd en moet zijn en begin maart staat de zon tussen van een signaal, onverschillig wel­ VT/C, terwijl de zin op blz. 28 13.00 en 14.00 uur Europese Win­ ke frequentie, via een verbinding links onderaan beter zou kunnen tertijd op ongeveer 29° boven de met een zekere karakteristieke luiden: „Wanneer voor RT/Duroid- horizon en op circa 193° (13° W). weerstand levert „lopende” golven striplijn bijvoorbeeld een verkor- De satellietzenders bevinden zich op waarvan de amplitude van de tingsfactor van 0,7 geldt, dan heeft op 27,5° W (Intelsat), 14° W spanning en van de stroom op elk een WA.-striplijn van 50 Q een (Horizont) en 13° O (ECS). punt van de verbinding even groot spoorbreedte van 2,3 mm en is (afgezien van kabelverliezen), slechts een lengte van 4,4 mm!” wanneer deze verbindingslijn aan Het lijstje van adressen: „Wat is het einde met een overeenkomsti­ Wanneer men alvast wil nagaan of waór te koop?” zal in het april­ ge belastingsweerstand is afgeslo- de locale situatie een onbelemmer- nummer worden gepubliceerd.

Gratis advertentierubriek voor particulieren, niet voor handels­ doeleinden Voorwaarden: Te koop: 3 x NL7311 en 1 x NL3713 één koop / 175.00. • Uitsluitend bestemd voor Iektronica vraag en aanbod op het gebied Bellen na 19.00 uur: J. Ooster- van de elektronica. veen. tel. 05782-4345. • In de tekst moeten privé- Aangeboden: scoop 2 x adres en/of telefoonnummer 15/20/50 MHz. KG-ontv. B40d worden opgenomen; geen post­ 0.64 tot 30.5 MHz ƒ 350.00. Telex bus of antwoordnummer. en conv. ƒ 150.00. Sign.gen. • De gratis plaatsing betreft Te koop: z.g.a n. Berger elmot. Te k wereldontvanger Sony ICF- 0.125 tot 20 MHz / 85.00. maximaal vier regels a ca. 32 te­ 220v as 8 mm 2.5.12,50r.p m. 1-r 2001 FM/AM/SSB P11 ƒ 325.00 Tel. 05926-2712. kens. omkb. gesloten huis meuwpr. Tel. 035-62070. • Iedere volgende regel ƒ 3,50; ƒ 350,00 nu ƒ 65.00. betaling door bijsluiting van Tel. 02520-19411 na 19.00 uur. Te koop: scoops 2-kanaals Philips/ postzegels (è 70 ct). Tektronix 15 MHz met schema GEVRAAGD • Advertentietekst op te geven Te k. ZX-Spectrum 48 en datarec. H. Wouters. Gennep, tel. 08851- in blok- of machineschrift. 4 mnd. oud: 13000 Fr (Nw 14211 na 18.00 uur Gevraagd tegen beloning schema • Opgaven inzenden aan: 18000 Fr.) Wegens aankoop prof. van tuner-versterker Oshima Redactie Radio Bulletin, Elek- comp. Aangeboden: QUAD FM-4 4382. tronicamarkt, Postbus 10, J Appelmans. Langestr. 58. ƒ 850.00. QUAD 44-405 Tel. 056-717039. Harelbeke, 1400 AA Bussum. B-1741 Wambeek (België). ƒ2250.00. JVC-cass.rec. KDD4 België. • Plaatsing geschiedt zo moge­ ƒ 400.00. JVC st. equalizer met lijk in het eerstkomende num­ Te koop: C8M-64 met 6 mnd. ga­ spectr. analyzer SEA-60 ƒ 425,00. Gevraagd: software en hardware mer (sluiting ongeveer een rantie incl. snellader. recorder, Alles z. ga. n uitbreidingen van Robby. J. Hau- maand voor verschijning). software en documentatie. Tel. 02975-66381. tebriet. Walvisstraat 43. B-2000 • De redactie is niet verant­ Inl. R Boersma. tel. 05255-2403 Antwerpen. woordelijk voor de inhoud van de na 18.00 uur Te koop Oki Microline 80-printer advertenties en kan opgegeven met Centronics-aansluiting. even­ Gevraagd: schema van Philips- advertenties zonder opgave van Te koop wegens beëindiging hob­ tueel met aangepaste karakter- bandrecorder. type EL3536A/30D. redenen weigeren. by: partij nw. onderdelen. ROM voor CBM-64. en interface, Tel. 08851-11326. na 18.00 uur. Tel. 01810-3354 voor lijsten. toolkit en kabel ƒ 750.00. Tel 01810-4573 Wie heeft voor mij een lijneind- AANGEBODEN Te k : elektronica-onderdelen (o.a. buis 31JS6A voor een Teleton X-tal, R. C. diode, etc). lektuur en Aangeboden: TRS80 comp. level KTV? Tegen vergoeding. bouwpakketten; wegens verhui­ 2. 16K met monitor, cass.rec. en Bellen na 18.00 uur J. Verhoef: Aangeb PH. Video VCR-N1700 zing. printer ƒ 1600.00. Telereader 010-864357 incl. serv eert. 1985. ca. ƒ 375.00 Vrg lijst: W. Maes. Veerledorp CW/RTTY comp. en monitor Wersi + Böhm bouwhandl (D) en 27. B-3938 Laakdal. België ƒ 900.00. Digitale SSTV-convertor Gevraagd: schema's TV-service- TV-doc. Wersi piano-ritme-eff. ge­ met monitor ƒ 400,00. Div. ont­ documentatie deel 3. uitgegeven bouwd PH scoop GM6502. BVM Te k. Tandberg spoelendek vangers Eddystone en Yaesu. door de Muiderkring. GM6009 e.a. Sabtr. dig.mullim TD20A. tevens Yaesu FRG-7700- Tel. 04132-64900 tussen 19.00 en A. Lampaert, Zuidmoerstraat 59. techn sig.gen. App.m. doe. w communicatie-ontvanger met Mi- 21 00 uur. B-9900 Eeklo (België), tel. 091- vertrek lage pr. zuho-preselector SX-1D. 772528. Vraag uitv. lijst tel 040-832925. Tel. 05150-20543 na 18.00 uur. Wie wil er programma's ruilen voor de Acorn Electron. Gevraagd: servicegids KTV-tech- Aangeboden: Eddystone VHF- en Te k. BBC en monitor. Wordwise. Bel 05130-32632, vraag naar niek. H Richter, ca. 1970. Kijk UHF-ontvangers. FRG-7-ontvan- progr.'s. Printer en 720K drive, Wouter. a.u.b. eens in uw boekenkast. ger. TRS-80-home-computer. zijn paar mnd. ƒ 4000.00. Spec­ Tel. 020-241154. CW/RTTY-computer. SSTV-con­ trum 48K ƒ 300.00. Te k.a. HP41CV met card reader vertor, SSTV-patroongenerator, Tel 023-276913. Udo. 82104A en therm. printer 82143A. Gevraagd: kleuren patroongene- port. zw/w-TV. dig multimeter. Nieuwpr. ca. ƒ 3200.00. vraagpr rator. Tel. 04132-64900 tussen 19.00 en Te koopTV-cursus Dirksen t.e.a.b. ƒ 2200.00 H. Hesselink. Morslaan 146. Ol- 21.00 uur. Tel. 03465-69958. na 18.00 uur Tel. 030-730142. denzaal. tel. 05410-11833.

115 MAART 1985 Rubriek Elektronicanieuws

functies, waar hij ingezet kan worden voor sorteer-, positio­ neer- en telwerkzaamheden. Inlichtingen: Geveke Electro­ elektronica- nics, Amsterdam. Buffer voor opamps De LT1010 van Linear Technolo­ gy is een snelle buffer met een versterkingsfactor van 1 en een maximale uitgangsstroom van 150 mA. Met deze buffer is het mogelijk de maximale uitgangs­ stroom van opamps belangrijk te vergroten. Een voordeel van deze constructie is de scheiding tussen de opamp-uitgang en het tegenkoppelcircuit, waar­ COMX-PC1 terrein van de Brabanthallen is door bijvoorbeeld stabiliteits- De COMX-PC1 is de grotere voldoende gratis parkeergele­ problemen bij capacitieve be­ broer van de COMX 35 personal genheid. lastingen tot het verleden beho­ computer. Naast een fraaier ui­ Inlichtingen: Radio Vlooien- ren. De bandbreedte van de buf­ terlijk valt direct het professio­ markt-commissie van de fer bedraagt 20 MHz en de slew- nele toetsenbord op. De nieuwe VERON-afd. 's-Hertogenbosch rate 100 V/jis. De LT1010 kan computer is volledig compati­ te Boxtel, tel. 04116-76195. 20 Vtt over een 75Q-belasting bel met de COMX 35. leveren. De buffer werkt zowel Inlichtingen: West Electronics, Gelijkspanningsomzetter in met symmetrische als enkel­ Haarlem. DTL-behuizing voudige voedingen met een De MC34063 serie geschakelde spanning van 4 tot 20 V, waarbij gelijkspanningsomzetters heeft de ruststroom slechts 5 mA be­ •; een uitgangstransistor die 1,5 A den voeding voor het logicadeel draagt. De uitgang is beveiligd levert. Ze zijn bedoeld voor nodig. Door nauwkeurige afre- door middel van een stroombe- spanningsverhoging of verla­ geling met een laser van de off­ grenzing en een thermische be­ ging en daarom is het span- set en de versterking zijn geen veiliging. De LT1010 is lever­ ningsgebied van de MC34063, externe afregelingen noodzake­ baar in de volgende behuizin­ dat loopt van 2,5 tot 40 V, groot lijk. Zeer stabiele dunne-film gen: TO-5 met 8 pennen, TO-3 S|. te noemen, terwijl de rust­ weerstanden hebben een ther­ met 4 pennen en TO-220 met 5 stroom slechts 2,4 mA is. De misch gelijkmatig gedrag en pennen. componenten bevatten alle zorgen voor een kleine verster- Inlichtingen: Alcom Electronics noodzakelijke functies zoals een kingsdrift en uitmuntende stabi­ BV, Capelle aan den IJssel. Landelijke Radio Vlooienmarkt temperatuurgecompenseerde liteit. Zaterdag 16 maart organiseert referentiebron, oscillator. Inlichtingen: Burr-Brown, Schip­ Puiso Response de afdeling 's-Hertogenbosch stroombegrenzing per cyclus en hol. van de VERON voor de tiende terugkoppeling aan.de uitgang maal de Landelijke Radio Vlooi­ voor spanningsstabilisatie. Reflectie-codelezer enmarkt. Ook dit jaar zal dat Inlichtingen: Motorola, Maars- De Zwitserse fabriek Elesta plaatsvinden in de Brabanthal­ sen. heeft een nieuwe reflectiefoto- len te 's-Hertogenbosch. Dit jaar cel type DLS 522 B/T ontwikkeld wordt er ter gelegenheid van die in staat is om streepcodes het tweede lustrum en het 800 van reflectiefolie (Scotchlite) jarig bestaan van 's-Hertogen­ van slechts 3 mm afmeting te bosch ook een tentoonstelling lezen. De speciaal optiek die in gehouden waarin de verschil­ de fotocel is ingebouwd zorgt lende aspecten van het radio- voor deze hoge graad van zendamateurisme naar voren nauwkeurigheid. Bij een reflec- komen. Er zal een groot zend­ tieafstand van 0 tot 100 mm is Elektro:dynamisch element station worden ingericht waarin rÜ.- de nauwkeurigheid 4,5 mm. Die Het nieuwe MCP100 groef- is te zien op welke manieren ge- is verder niet meer afhankelijk tasterelement van Ortofoon is licenseerde amateurs met el­ van de afstand van het reflectie- van het elektro-dynamische ty­ kaar in verbinding kunnen ko­ VCCO-i object tot de fotocel. pe en heeft een uitgangsspan- men, er worden dia- en video­ Door de optimale bundeling ning die voldoende hoog is presentaties gehouden en een s van de lichtstraal en de robuus­ voor directe aansturing van de aantal groepen laat zien wat te behuizing - waarbinnen de MC-ingangen van de versterker. hen trekt binnen de hobby zoals kwetsbare componenten zijn bijvoorbeeld werken met lage ondergebracht - is het mogelijk vermogens of het jagen op cer­ kleine objecten met een hoge tificaten. De standhouders zijn Instrumentatieversterker herhalingsnauwkeurigheid ook veelal zendamateurs, die hier De PGA200 en PGA201 zijn in- in een slechte industriële omge­ hun overbodige spullen probe­ strumentatieversterkers met ving te tellen. De codelezer ren kwijt te raken. Daarnaast een programmeerbare verster­ heeft een erg hoge schakelfre- zijn er een aantal dumphandela- kingsfactor. Ze beschikken over quentie van 500 Hz. Deze eigen­ ren aanwezig met oude legerap- TTL aangepaste, gebufferde in­ schap maakt de reflectie-code­ paratuur. Het doel van de Radio gangen voor rechtstreekse mi- lezer uitermate geschikt voor Vlooienmarkt is en blijft het be­ croprocessorbesturing en com­ toepassingen in de verpak- vorderen van de zelfbouw. municatie. kingssector en voor controle- Aansluiting op de „gewone" Daarom mag er ook geen nieu­ De PGA200 biedt vier digitaal groeftaster-ingangen is moge­ we apparatuur worden ver­ bestuurde decade versterkings- lijk door tussenschakeling van kocht. stappen van 1, 10, 100 en 1000. de nieuwe T5 transformator. De hallen met de stands en de De PGA201 heeft daarentegen Deze bestaat uit twee enkelvou­ tentoonstelling zullen voor het vier binaire versterkingsstap- dige transformatoren, ieder met publiek om 9.00 uur opengaan. pen van 1,8,64 en 512. Het logi­ een tulp-ingang en -uitgang, die De kassa's gaan reeds om cadeel van deze produkten be­ direct op de tulpingangen van 8.00 uur open zodat u plaats vat een twee-bits tussengeheu- de versterker worden gezet. kunt nemen in het restaurant. gen en heeft een hoge ingangs- Inlichtingen: Compac, Korten- De toegangsprijs is ƒ 3,-. Op het impedantie. Er is geen geschei- hoef.

RBM1Ü 116 MAART 1985 Rubriek Elektronicenieuws

Stroombron cm, een bandbreedte van 15 of 800 worden aangesloten. De Electronics staan vele typen De Unomat, zoals het apparaat MHz, een tijdbasis instelbaar interface, die op de seriële com- metaal- en mineraal-detectoren. heet, is een uiterst kleine van 0,5 jis/div tot 0,2 s/div, een puterbus wordt aangesloten, „Schatzoekers" zullen er zeker stroombron voor het geven en gevoeligheid van 5 mV, een in­ werkt geheel zelfstandig en met iets van hun gading bij vinden. simuleren van stroomwaarden gebouwde componententester de normale printer com­ Inlichtingen: Connector, Am­ tussen 4 en 20 mA. Met een en twee kalibratie-signalen. mando's. sterdam. één-toetsbediening is het mo­ Inlichtingen: Techmation Elec­ Inlichtingen: Reinhard Wiese- * Veel reinigings- en onder­ gelijk de gewenste stroomwaar­ tronics BV, Haaften. mann, Wuppertal, W-Duitsland. houdsmiddelen voor elektroni­ de te kiezen. LED's geven de ge­ ca, waarvan de meeste in spuit­ kozen stroomwaarde aan. De Printer met ROM-packs Spanningsreferentie bussen, staan vermeld in een nauwkeurigheid van de stroom­ De /i. 84XS is een matrixprinter Condivolt is een gestabiliseerde produktenlijst van Elektrolube waarde bedraagt 0,1%. die de mogelijkheid biedt ROM- spanningsbron met een con­ Benelux uit Vlaardingen. Inlichtingen: Hitma BV, Uit­ packs te gebruiken. Zelfs mid­ stante uitgangsspanning van 10 * De nieuwe Update van Burr- hoorn. den in een regel kan de informa­ V ± 0,02 %. Gecombineerd met Brown is voor een groot deel tie van deze ROM-packs met de digitale potentiometer „Con- gewijd aan de VFC 100. Dit is eenvoudige escape-achtige dipot", kan de spanning stap een spanning naar frequentie- commando's worden opgeroe­ voor stap van 0 tot 9,999 V ± 2 omzetter die werkt zonder fre­ pen. Zo kan b.v. een tekst wor­ mV worden opgevoerd met een quentie bepalend RC-netwerk. den afgedrukt waarin Arabische absolute reproduceerbaarheid. Inlichtingen: Burr-Brown, Schip­ woorden midden in de zinnen Inlichtingen: Nijkerk Elektronica hol. worden neergezet. Er zijn al een BV, Amsterdam. * De Integrated Shortform van groot aantal „packs" verkrijg­ Plessey bevat een korte opsom­ baar, waaronder een met een ming van alle door dit bedrijf „margrietwiel" letterkwaliteit gevoerde IC's. Vooral op com­ en een Linotype moduul. Met municatiegebied zitten er zeer deze laatste kunnen snelle interessante typen bij. Inlichtin­ proefafdrukken van zetsel wor­ gen: Heynen BV, Gennep. den gemaakt. Hierdoor vervalt * Bremi Instruments uit Italië de noodzaak dit via de fotografi­ heeft een zeer interessante lijn sche weg te moeten doen. gunstig geprijsde meetappara­ Inlichtingen: Technitron, Aals­ ten. In een overzichtscatalogus meer. worden de voedingen, frequen- tie-tellers, functie- en pulsgene­ Boor/frees-machine ratoren, kleurenbalkgenerato- printen ONTVANGEN ren, frequentie-bronnen en Het boor- en fraiseenheid mo­ CATALOGUSSEN, componentenmeters voorge­ del 2205 van AIM Productions is PROSPECTUSSEN EN steld. bevestigd op aluminium T-pro- Inlichtingen: Air-Parts Interna­ fielplaat van 250 x 125 mm. Het VLUGSCHRIFTEN tional BV, Alphen a/d Rijn. apparaat is uitgevoerd met een * Een brochure van Koninklijke gelijkstroommotor 24V/ max. * De Display „Katalogus" '84- PBNA is gewijd aan een nieuwe 2A en is voorzien van een dub­ '85 staat boordevol elektronica- cursus over automatisering in bel kogelgelagerde booras met componenten, behuizingen, ap­ de proces-indrustrie. De cursus ’/a-inch spantangkop met een Batterijen en accu's paratuur, gereedschap en is samen met Hoogovens Auto- nauwkeurigheid van 0,03 mm. Ecron Nederland voert sinds bouwpakketten. Achterin staan mation Systems ontwikkeld. Het toerental bedraagt 20.000 kort praktisch het gehele pro­ aansluitgegevens van gangbare Inlichtingen: Koninklijke PBNA, omw./min. De hefinrichting is gramma van British Ever Ready, IC's en transistoren. Bij de cata­ Arnhem. zeer stabiel doordat deze is uit­ één van de grootste batterijpro- logus hoort een aparte prijslijst. gevoerd met twee hardstalen ducenten ter wereld. Naast bat­ Zonder meer een „must" voor glij-assen. terijen fabriceert Ever Ready iedereen die met elektronica KORTE NIEUWTJES Inlichtingen: AIM Productions, ook nickel-cadmiumcellen, heeft te maken. Inlichtingen: Amsterdam. waaronder de „MEM-TEC" cel­ Display, Utrecht. * De PTT is begonnen met de len voor geheugenbewaking. * De nieuwe Telec-catalogus aanleg van de eerste internatio­ Verder heeft Ecron de vertegen­ telt 231 pagina's. Het opgeno­ nale glasvezelverbinding in Eu­ woordiging van Venture Tech­ men assortiment is zeer groot ropa. De kabel komt te liggen nology Ltd. U.K., een fabrikant en ook veel moeilijke onderde­ tussen Breda en het Belgische van lithium batterijen zowel in len zijn vermeld. Interessant is Herentals, een afstand van on­ lithium mangaan dioxyde de collectie kwartskristallen en geveer 58 km. De kabel gaat (Mno2) als lithium ferro disulfi- ook het grote aantal radiobui­ deel uitmaken van de verbin­ de (FeS2). zen. Een aanrader, mede gezien ding tussen de satellietgrond- Inlichtingen: Ecron Nederland de lage prijs. stations in Burum en in Lessive BV, Amstelveen. Inlichtingen: Telec, Groningen. (Ardennen). De lassen in de ka­ * Elproma, voorheen C & K bel worden gemaakt met lijm, Components zond ons een cata­ die na het uitrichten onder in­ Oscilloscoop van Metrix logus over de door hen gevoer­ vloed van ultraviolet licht blik­ Techmation Electronics BV in­ de connectoren en IC-voeten. semsnel verhardt. Interessant is troduceert een nieuwe 2-straals Tevens zijn de meest gangbare verder dat in Nederland de glas­ oscilloscoop van het fabrikaat schakelaars opgenomen. Voor vezel van het monomode-type Metrix. Met de introductie van het volledige assortiment scha­ zal zijn en in België van het mul- de OX710B komt ook voor de kelaars is een aparte, 200 pagi­ timode-type. amateur een produkt binnen be­ na's tellende catalogus verkrijg­ * De Bondwell, een draagbare, reik, dat afkomstig is uit de pro­ baar. Inlichtingen: Elproma, op de Z80 gebaseerde fessionele sector. De eigen­ Atari printerinterface Driebergen. CPM/MPM computer blijkt zeer schappen van de OX710B zijn Met interface type 72000 kun­ * De nieuwe catalogus van succesvol te zijn, aldus de im­ een beeldscherm van 8 x 10 nen alle gangbare printers met ITT-Multicomponents bevat alle porteur LCI. Door de prijs-pres- parallelle Centronics-aanslui- onderdelen die uit voorraad le­ tatie-verhouding kan deze com­ ting op een Atari-computer 600 verbaar zijn. De catalogus is on­ puter ook interessant zijn voor derverdeeld in drie secties, te RB-lezers. Een testrapport ver­ weten: actieve, passieve en wachten we in het april-num- elektromechanische compo­ mer te kunnen publiceren. nenten. De ringbanduitvoering * Bij de frequentieverdelings- maakt wijzigingen en aanvullin­ conferentie eind vorig jaar in gen mogelijk. Inlichtingen: ITT- Genève heeft de Nederlandse Multicomponents, Zoetermeer. delegatie, die onder leiding * In een brochure van Whites stond van de PTT, bevredigen-

117 MAART 1985 Rubriek Elektronicanieuws

de resultaten bereikt aldus een c toegepaste apparatuur en de communiqué: hulpmiddelen bedacht door de­ - Behoud van de bestaande 3 ze Duitse TV-pionier. De bro­ landelijke FM-zendernetten. chure is te bestellen door per - 23 regionale omroepstations r vV°°r U postgiro DM 13,00 over te - Een vierde landelijk FM-net schrijven op Postscheck Kto.- met goede ontvangstmogelijk­ Nr. 48 555-467 t.n.v. GFEW, heden voor draagbare en auto­ Dortmund. radio's. L.F. - Lokale omroep in het band- deel 105 tot 108 MHz voor enige Titel: Een methode van pro­ honderden lokale radiozenders grammeren met een kleine reikwijdte (ca. Auteurs: E.W. Dijkstra, W.H.J. 5 km). Feijen De nieuwe overeenkomst, Uitgeverij: Academie Service waarbij 51.364 zendstations wa­ luchtvaartgedeelte. Dit hoofd- ISBN: 90 6233 128 9 ren betrokken, moet op 1 juli m stuk is ten opzichte van de vori- Dit boek behandelt het ontwer­ 1987 in werking treden. ge edities aanzienlijk uitgebreid. pen van correcte programma's, * Van 20 t.e.m. 24 maart wordt De frequentiegegevens zijn vol­ dat wil zeggen programma's die voor de eerste maal de Personal gens de laatste informatie aan­ aantoonbaar aan een gegeven Computer RAI gehouden in het gepast. specificatie voldoen. Daartoe RAI-gebouw te Amsterdam. Op Behalve van zijn eigen metho­ wordt een formalisme geïntro­ 20 en 21 maart zijn de openings­ Titel: Wondere wereld den om frequentiegegevens te duceerd dat machine- en taal­ tijden van 10-21 uur en op 22,23 Auteur: Chriet Titulaer verzamelen maakt de auteur onafhankelijk is gehouden Het en 24 maart van 10-17 uur. Uitgeverij: Elsevier Amsterdam dankbaar gebruik van de vele boek is een bewerking van het * LAB Electronics Imp. Co uit en Brussel reacties van gebruikers uit het bij de inleidende colleges in de het Belgische Hasselt is als offi­ ISBN: 90 10 05378 4 hele land. informatica aan de Technische ciële distributeur voor de Bene­ Prijs: f 12,90 Hogeschool in Twente gebruik­ lux aangewezen door „Quar- Dit kleine boekje bevat veel van Titel: Tekst- en dataverwerking te studie-materiaal Prof. Dr. tek”; een vooraanstaande fabri­ de besproken nieuwtjes uit het met de computer, deel 2 uit de Edsger Dijkstra, een van de au­ kant van kwartsfilters, -oscilla- TROS-programma „Wondere serie De computer doet het teurs, was tot 1984 verbonden tors en kristalgroepen. Wereld". Het is een opsomming Auteur: Ton Weijters aan deze hogeschool en heeft * Geveke Electronics is ver­ van technische grappen tot vol­ Uitgeverij: Stark, Texel internationaal erkenning gekre­ huisd naar de Donauweg 10, waardig bruikbare apparatuur. ISBN: 90 6398 1422 gen voor zijn fundamenteel 1043 AJ Amsterdam, tel. 020- Door de vermelding van de fa­ Prijs: f 28,50 werk om de informatica te ver­ 5861411. Men heeft daar een brikant en de prijs lijkt het een In dit boek worden een tweetal heffen tot een vrij formele tak nieuw gebouwencomplex be­ beetje op een advertentieboek- uitgebreide programma's tot in van de wiskunde. trokken met een oppervlakte je, maar het blijft interessant details beschreven. De gebruik­ Het boek bestaat uit twee delen. van circa 7000 m2. om te weten wat er allemaal te programmeertaal is het voor Het eerste deel bevat de theorie * Op 16 maart wordt voor de voor nieuws op de (elektronica)- bijna alle populaire computers en het tweede opgaven en uit­ achtste maal de Exidy-Sorcerer- markt komt. acceptabele Basicode dialect werkingen. Hoewel het een in­ dag gehouden in het zakencen­ F.M. van Basic. leidend werk betreft, zal de lezer trum Kunstmin, Boekkade 69 te Het eerste programma betreft een goed mathematisch inzicht Gouda. Titel: Elektrotechnik mit Basic- een eenvoudige database, het nodig hebben. Rechnern tweede een programma voor H.J.C.O. Auteur: P. Vaske tekstverwerking. Uitgeverij: B.G. Teubner, Stutt- Naast de volledige lijsten en Titel: Ada, een praktische intro- PROGRAMMATUUR gart handleidingen is in het boek duktie ISBN: 3-519-06202-X aandacht besteed aan het in Ba­ Auteur: H. Ledgard * West Electronics meldt dat Prijs: DM 36,80 sic gestructureerd opzetten van Uitgeverij: Maarten Kluwer's In­ het diskette operating systeem Dit Duitstalige boek bevat een grotere programma's. ternationale Uitgeversonderne- voor de COM-X gereed is. Naast schat aan algoritmen voor het Het resultaat is een boek dat ming acht basiscommando's zijn doorrekenen van elektrische een tweetal goed bruikbare pro­ ISBN: 90 6215061 6 twaalf tekstfile-commando's be­ netwerken. Voor iedere elektro­ gramma's bevat en daarnaast Ada is een gloednieuwe pro­ schikbaar. technicus die regelmatig bere­ een blik in het inwendige van grammeertaal. De taal is nog zo * Aackosoft International heeft keningen aan elektrische net­ een database en een tekstver­ nieuw dat er ternauwernood voor de Spectrum en Commo­ werken moet uitvoeren zal het werkingsprogramma. een implementatie van deze dore 64 computers tien nieuwe boek interessant materiaal be­ H.J.C.O. taal op een computer beschik­ computerspellen uitgebracht. vatten om een kleine computer baar is. Het belang van Ada is Speciale vermelding verdient daarbij te gebruiken. De voor­ Titel: Satellitenfernsehen (2e echter het te verwachten ge de door het bedrijf zelf ontwik­ beelden zijn gericht op Sharp's druk) bruik en invloed, omdat het kelde ritme-simulator voor een draagbare computer PC-1401. Auteur: R. Holtstiege. Amerikaanse ministerie van de­ stoomlocomotief uit de be­ Niet alleen de algoritmen, maar Uitgeverij: GFEW, Dortmund fensie opdracht heeft gegeven roemde 3700 serie van de NS. ook de theorie erachter, wordt In Duitsland zijn publicaties voor het ontwerp van Ada als Eveneens nieuw is een tijd­ grondig behandeld. Een aan te over de mogelijkheid om satel­ enige programmeertaal voor al­ schrift in de vorm van een cas­ bevelen boek. lietzenders te ontvangen le toepassingen binnen het mi­ sette voor MSX-computers. Dit H.J.C.O. schaarser dan in ons land. De nisterie. Dit ministerie is name­ produkt stamt van de Engelse Duitse PTT verbiedt het bezitten lijk een van de grootste soft- „Argus" uitgeverij en wordt Titel: Frequentietabellen voor van ontvangers anders dan wareverbruikers ter wereld. door Aackosoft in Nederland scanners, 4e druk voor omroep- of amateuruitzen- Bij het ontwerp van Ada is men gedistribueerd. Auteur: J. Volkers dingen, dan wel algemene uit­ uiterst nauwkeurig te werk ge­ * Wordstar Patch van Hornsoft Uitgeverij: Kluwer Technische zendingen. Onder de laatste val­ gaan en het resultaat is dan ook uit Amsterdam maakt het mo­ Boeken len bijvoorbeeld de weerplaat- een erg krachtige en uitgebrei­ gelijk Wordstarteksten volledig ISBN: 90 201 1661 4 jes van Meteosat. R. Holtstiege de taal. Ada als programmeer­ proportioneel uit te printen. Te­ Prijs: f 29,75 heeft zijn ervaringen bij de ont­ taal heeft vele kenmerken van vens kunnen nu door middel „Frequentietabellen voor scan- vangst van OTS-2, de Russische Pascal en dergelijke blokge- van een code teksten worden ners" is voor velen een oude Gorizont en de Meteosat-2 te structureerde talen, maar om­ tussengevoegd die met de hand bekende. Omdat frequentiege­ boek gesteld. Het toont aan wat vat vele nieuwe concepten zoals worden ingebracht. gevens sterk aan wijzigingen met overleg en doorzettingsver­ „Information-hiding” en „Pac- * Softkey uit Deventer is aan­ onderhevig zijn, was het nood­ mogen valt te bereiken. kages". Het boek geeft een met gesteld als exclusieve vertegen­ zakelijk om een grondig herzie­ Deze brochure, uitgegeven door vele voorbeelden omlijste inlei­ woordiger van Micro Focus. Dit ne versie te laten verschijnen. de Vereniging tot bevordering ding tot Ada en daarmee een Brits software bedrijf is gespeci­ De rubrieken in dit boek zijn van het Elektrotechnisch Hand­ goed beeld van de belangrijke aliseerd in COBOL-compilers en over het algemeen het zelfde werk GFEW, verschaft geen de­ programmeertaal Ada. hulpprogramma's. gebleven uitgezonderd het tails, maar een overzicht van de H.J.C.O.

118 MAART 1985 Microfoonfader ELEKTRONIC : Microfoonfader Met de spanningsgestuurde versterker

JOSVERSTRATEN

Zowel in discotheken als in foonsignaal wordt eerst versterkt ze waarde en aan de uitgang van het dagelijkse leven, bij­ in een speciale ruis-arme voor- de comparator verschijnt, zoals voorbeeld bij het vertonen versterker en nadien met tussen­ getekend in afb. 2, een soort puls- schakeling van een volume-po- vormige spanning. Er doen zich van dia-shows, heeft men tentiometer aangeboden aan een echter een paar praktische tijd- vaak behoefte aan een ap­ inverterende sommeerverster- probleempjes voor en de rest van i paraatje waarmee men het ker, die als mengtrap dienst doet. de schakeling is noodzakelijk om ! versterkte stemgeluid au­ De tweede ingang van deze ver­ daar een zo bruikbaar mogelijk sterker is verbonden met het uit­ compromis voor te vinden. tomatisch met het signaal gangssignaal van het muziekpro- Een stemsignaal is geheel anders van een recorder kan men­ ducerende apparaat, maar tussen van structuur dan het signaal gen. Spreekt men in de mi­ de ingang van de menger en de van de meeste populaire muziek. crofoon, dan valt het sig­ uitgang van dat apparaat is ui­ Terwijl in dat tweede signaal naal van de recorder weg teraard de reeds eerder beschre­ nooit een echte pauze voorkomt ven spanningsgestuurde verster­ zullen er in het stemsignaal vrij (of wordt behoorlijk ver­ ker opgenomen. vaak korte onderbrekingen op­ zwakt) en wordt de micro- Deze schakeling moet uit de aard treden. Nu mag de schakeling ui­ foonspanning versterkt. der zaak op de een of andere ma­ teraard niet reageren op deze Na het praatje zwelt het nier worden gestuurd uit het mi- pauzes! Er moet dus een vertra­ muzieksignaal weer auto­ crofoonsignaal. Vandaar dat het ging worden ingebouwd, die deze i versterkte signaal wordt aange­ onderbrekingen overbrugt. Van­ matisch aan, zodat men i daar dat de comparator wordt af­ ■ boden aan een comparator. In de­ ■ beide handen vrij heeft ze schakeling wordt de spanning gesloten met een „pulsverlenger” voor het vasthouden van vergeleken met een instelbare re­ en wat deze schakeling doet volgt ’ de microfoon en het bedie­ ferentie van ongeveer 100 mV. uit het vergelijken van de signa­ . nen van de projector of pla­ De pieken aan de uitgang van de len UB en Uc in afb. 2. Op de voorversterker zijn groter dan de­ eerste plaats vlakt de „pulsver­ tendraaier en men zich niet lenger” de korte onderbrekingen met de schuifregelaars van tussen de comparatorpulsen (At) i het mengpaneel bezig be­ Afb. 1 Blokschema van de af, in de tweede plaats zorgt deze hoeft te houden. Met een automatische fader. schakeling voor een continu spanningsgestuurde ver­ stuursignaal voor de VCA tussen microfoon UA de stemonderbrekingen AT. Nu sterker is zo'n apparaat ui­ voor­ O versterker —1 volume heeft het invoeren van deze twee­ micro­ rlmicrofoon teraard heel eenvoudig te foon de vertraging echter wèl het ver­ realiseren. In dit artikeltje compa­ traagde infaden van het muziek­ rator f| wordt een automatische signaal na het wegvallen van de 1----- UB stem tot gevolg. De elektronica microfoonfader beschre­ puls­ verlenger kan immers niet van tevoren we­ ven die is gebouwd rond inverte­ rende uit ten of een korte pauze van 1 s in de in het januari-nummer F—UC sommeer. puls- versterker het spraaksignaal een adempau­ beschreven VCA. vormer ze tussen twee woorden is of dat Ud 1—uE deze pauze het einde van de ge­ !■£;_I VCA r sproken mededeling inluidt. Dit Blokschema ingang heeft tot gevolg dat het systeem 4JU volume „stil” blijft voor ongeveer 1 a 2 s j[li|n Het blokschema van de fader is en dat eerst dan het infaden van getekend in afb. 1. Het micro- het muzieksignaal start. Dat

RBsssaa* 119 MAART 1985 BLEgramnc :. Microfoonfader

schijnen van een spraaksignaal uA daalt de stuurspanning met een f instelbare tijdconstante tot onge­ veer 300 mV (verzwakking van VCA ongeveer gelijk aan 30 dB), na het verdwijnen van het micro- UB rr i f foonsignaal zal de stuurspanning ui ii ii n ii voor de VCA weer stijgen naar VA +5 V, dit uiteraard na de inge­ Uc bouwde vertraging AT. t •ik Microfoonversterker Het praktische schema van de Q microfoonversterker is getekend in afb. 3 en is vrij klassiek. Van­ wege de ruis is er niet gekozen uD voor een operationele versterker. t De ingang wordt gevormd door een FET, opgenomen in een te­ ruggekoppeld systeem. Deze te­ uC rugkoppeling zorgt niet alleen t voor een stabiele instelling van V de schakeling (dit is zeer noodza­ Ue 1 I I kelijk vanwege de onderling i sterk verschillende karakteris­ i tieken van gelijke FET’s), maar -v iv biedt ook de mogelijkheid de wis- Uf selspannings-instelling van de f schakeling op een zeer eenvoudi­ ge manier te scheiden van de ge- lijkspanningsterugkoppeling. In b de source is een serieschakeling van twee weerstanden en een grote condensator opgenomen, de Afb. 2 Spanningsvormen in de schakeling. waarde van de weerstand bepaalt voor een deel de wisselspannings- versterking van het systeem. blijkt in de praktijk best wel ver­ stuurde versterker te voeden. De Omdat er twee versterkers in het velend over te komen, men is nu versterking van deze schakeling eenmaal gewend aan het Hilver­ is immers recht evenredig met Afb. 3 Praktisch schema van de sum 3-systeem, waarbij de mu­ het stuursignaal. 0 V komt over­ microfoonvooruersterker. ziek ook tijdens de spraak steeds een met versterking gelijk aan 0 op de achtergrond aanwezig blijft en +5 V staat voor versterking R9 ♦10V en er dus nooit een echte stilte gelijk aan 1. Het signaal Uc moet •15V voorkomt. Dit niet op te lossen dus worden geïnverteerd en dat R5cLc4 probeem kan enigszins worden komt goed uit, want in deze extra i ‘"ik yi,—.10>jF gecompenseerd door ook bij onze „pulsvormer” kunnen we instel- T2 schakeling de verzwakking van potentiometertj es opnemen BC177 het muzieksignaal tijdens de waarmee we de in- en uitregeltij- Tl spraak te beperken tot een 30 a den van de fader kunnen instel­ 2N3819 C1 40 dB. Dat komt bovendien scha- len. De uitgang van deze schake­ mie •—II 470nF keltechnisch gezien erg goed uit, ling levert het signaal UE en zo­ gong want het tot versterking gelijk als blijkt uit afb. 2b heeft dit sig­ aan 0 sturen van de VCA zou een naal de juiste vorm voor het aan­ tamelijk gecompliceerde schake­ sturen van de VCA. Zonder mi- ling eisen! crofoonsignaal is UE gelijk aan Het stuursignaal Uc is nog niet +5 V en het muzieksignaal door­ geschikt om rechtstreeks de loopt ongehinderd de spannings- stuuringang van de spanningsge- gestuurde versterker. Bij het ver-

120 MAART 1985 ELEKTRONICA Microfoonfader

sen 50 en 200 mV. De niet-inver-

♦15V< terende ingang ligt aan massa,

Ril R15f] zonder microfoonsignaal zal de 120K uitgang van de comparator op c söT 1N^'0 Tpï -15 V staan. Verschijnt er wèl IC1 C7 74.1 |R19^ R18 een microfoonspanning, dan zul­ A—II len de positieve toppen van dit 470nF 2] ts ft 4 1N4148 signaal de comparator laten om­ R12 BC107 lk cbC9 - r*04 TlOpF slaan. De uitgang wordt dan tij­ Riofl flR13 ace i k 6.2V delijk gelijk aan de positieve voe­ 47 k || M 660 10pF dingsspanning en deze pulsen la­ den via diode Dl condensator C8 -15V- op. Dit opladen gaat met een zeer kleine tijdconstante, de inwendi­ Afb. 4 De stuurschakeling voor de spanningsgestuurde versterker. ge uitgangsweerstand van de opamp is immers zeer laag. Reeds na enige pulsen is de condensator blokschema aanwezig zijn (de koppeling opgenomen condensa­ zover opgeladen dat hij in staat is voorversterker en de inverteren­ tor C3 wordt de versterking bij voldoende stroom via R14 in de de sommeerversterker) kunnen signalen van meer dan 10 kHz basis van transistor T3 te pom­ we de voor het microfoonsignaal gedempt. pen. Men kan dus besluiten dat noodzakelijke totale versterking deze halfgeleider gaat geleiden opsplitsen in twee factoren. De Regelsysteem als er signaal uit de microfoon voorversterker behoeft dus niet komt. erg zijn best te doen en dit komt Het regelsysteem is getekend in Het netwerk dat is verbonden de stabiliteit ten goede. Met de afb. 4. Operationale versterker met de collector van T3 vormt de gegeven waarden van R3 en R4 IC1 is geschakeld in open lus en „pulsvormer”. Zonder signaal op kan men de versterking van de werkt dus als comparator. Op de de ingang is T3 gesperd en de voorversterker instellen tot inverterende ingang wordt een condensator C9 wordt opgeladen maximaal 40 x. Samen met de ze­ gelijkspanning aangeboden, die via de weerstanden R15, R16 en venvoudige spanningsverster- men door middel van instelpoten- R17. Op uitgang C ontstaat een king van de sommeerversterker tiometer R12 kan instellen tus- spanning van ongeveer +5,5 V. levert dat een totale versterking op van ongeveer 400, voldoende om een microfoonsignaaltje van 2,5 mV op te peppen tot het ge­ standaardiseerde lijnniveau van 0,775 V. Door middel van de in de terug­

Afb. 5 De eigenlijke regelschakeling met mengversterker.

RBÜÜjjü? ■ elbktromic Microfoonfader

Zenerdiode D4 begrenst immers ning! Een en ander heeft tot ge- een enigszins logaritmische vorm de collectorspanning tot 6,2 V en volg dat het signaal van de lijnin- en dit is in dit geval erg handig, er valt ook nog wat spanning over gang zeer natuurlijk wordt terug- want op deze manier wordt onge- diode D2. Dit signaal van +5,5 V geregeld tot een niveau van —30 veer dezelfde volume-toename en wordt aangeboden aan de stuur- a —40 dB (afhankelijk van hoe- -afname gecreëerd als met een ingang van de spanningsge- lang men in de microfoon schuifpotentiometer, die immers stuurde versterker en deze scha­ spreekt). ook een logaritmisch verloop keling laat het lijnsignaal onge­ Na het definitief wegvallen van heeft! hinderd door. Wordt er in de mi­ het microfoonsignaal duurt het crofoon gepraat, dan gaat T3 ge­ even alvorens de schakeling rea­ Mengversterker leiden en condensator C9 wordt geert. Condensator C8 is immers nu via weerstanden R18 en R19 opgeladen tot +15 V en deze De mengversterker is getekend naar massa ontladen. Dit gaat spanning moet eerst via R14 en in afb. 5 en behoeft niet veel toe- volgens het bekende asymptoti- de basis-emitterovergang van T3 lichting. Door middel van de sche verloop, de spanningsdaling wegvloeien. Nadien gaat T3 sper- weerstanden R21 en R23 wordt gaat eerst erg snel en nadien ren en de spanning over C9 de extra versterking voor het mi- steeds trager. De nul wordt na­ neemt weer asymptotisch toe tot crofoonsignaal in de signaal weg tuurlijk nooit bereikt, want in de +5,5 V. ingevoerd. De verhouding tussen ontlaadweg staat immers een di­ Het natuurlijke verloop van de terugkoppelweerstand R23 en in- ode en over deze diode valt span­ lading en ontlading van C9 heeft gangsweerstand R22 van de lijn­ ingang is 1 : 1, er wordt dus niet extra versterkt. Wie een kleiner Afb. 7 Bestukkingstekening van de print. signaal ter beschikking heeft kan natuurlijk de waarde van R22 verkleinen, waardoor wèl ver­ sterking optreedt.

Bouw van de schakeling Voor de Microfoonfader is een soorgelijke constructie verzonnen als voor de in het vorige nummer beschreven Tremolo-Leslie: een basisprint (zie afb. 6), waarin men de spanningsgestuurde ver­ sterker als module kan pluggen. De bestukking volgt uit afb. 7 en is probleemloos. Ook het afregelen stelt niets voor. Met R4 regelt men de ver­ sterking van de microfoonver- sterker, R12 stelt de aanspreek- gevoeligheid van de comparator in en met R17 en R19 worden res­ pectievelijk de in- en uitfade tij­ den van de lijningang naar eigen voorkeur ingesteld.

MAART 1985 : ______! Professionele data-eomnwnlcatie voor een betaalbare prijs

Voldoet aan de meest kritische norm; geschikt voor alle (micro)computers die WERELDSTANDAARD MODEM een RS 232 port bezitten. *CCITT Euro Standaard: • V 21 300 baud full duplex (o-a) • V 23 600 baud half duplex • V 23 1200 baud half duplex • V 23 1200-75 baud Viditel/Prestel 'BELL (USA) Standaard: • B103 300 baud full duplex (o-a) • B202 1200 baud half duplex • B202 1200-75 baud Link to Prestel/Viditel adaptors in reverse mode: 75-1200 baud *RS 232 PORT: • DTR, RTS, CTS, DCD, TX en RX data user port Opties: MAAK UW COMPUTER NU WERELDWIJS Auto Dial/Auto Answer. Standaard RS 232 kabelverbinding NU: HFL. 629,— EXCLUSIEF BTW. modem/computer via 25 pin D-female. LEVERING FRANKO HUIS

VERKRIJGBAAR BIJ: van Kampen computers, 08367- 1411, lepenlaan 19, 6921 XJ Duiven comp. boekhandel Wolfkamp, 020 - 278931, Weteringschans 221, Postbus 70254, 1007 KG Amsterdam, Ingenieursbureau Schröder, 040 - 457705, Nieuwefellenoord 8, 5612 KC Eindhoven

Printers v.a. HFL. 950,— incl. BTW !i OKI 80, 82, 83, 84, 92, 93 : Epson RX80, FX80 Star Gemini, Delta Brother CE50, EM1 Dyneer Daisywheel, DW16 Daisy M20, M45 Apple Scribe, Image Writer NEC Matrix en daisywheel

AANBIEDINGEN met o.a. en sheetfeeder GRATIS

Ingenieursbureau Schröder vormt een INGENIEURSBUREAU samenwerkingsverband onder de naam Nieuwefellenoord 8 Tricomp 5612 KC Eindhoven met Ingenieursbureau Koopmans en 040-457705 CABholland te Hardinxveld-Glessendam.

RB maart 1985 A9 COMPUTER INTERFACES Owen Bishop COMMODORE 64, In deze uitgave worden tal van schakelingen bespro­ programmeren in machinetaal ken, die de computer met de buitenwereld kunnen ver­ M.B. Immerzeel binden. Dit boek is een uitgebreide handleiding, die u bij het Veel schakelingen zijn bedoeld om allerhande zaken in machinetaal-programmeren van de Commodore 64 het huis te controleren en zonodig te regelen of sturen. niet kunt missen. Ook de modelbouwer heeft een ruime keus, om aan ISBN 90 6082 256 0 fl. 22,50/Bfr. 450 zijn hobby een nieuwe dimensie toe te voegen. bestelnummer 014 516 porto fl. 2,30 ISBN 90 6082 249 8 fl. 34,50/Bfr. 690 bestelnummer 014 510 porto fl. 4,25 Jaarboekje COMPUTER ’85 D. Scheper 'COMPUTER '85' bevat nuttige informatie voor iedere KORTEGOLF INTERNATIONALE OMROEP- computergebruiker en in bijzonder voor bezitters van GIDS C. J. Both een Commodore, Atari of Sinclair computer. Zo vindt u Na een inleiding over radio-ontvangst vindt u in dit boek in deze uitgave gedetailleerde aansluitgegevens (bus- een overzicht van alle lange- en middengolfzenders die systemen), een overzicht van modems en een over­ in de Benelux kunnen worden ontvangen. Daarna is zicht van verkrijgbare printers. een overzicht opgenomen van alle internationale om­ Uiteraard wordt ook aan de software uitvoerig aandacht roepen uit alle werelddelen. Van de voor Europa be­ besteed. Talrijke nuttige en speelse programma's, be­ stemde uitzendingen zijn de frequenties en uitzendtij­ langrijke subroutines en een overzicht van de verschil­ den weergegeven. lende BASIC dialecten completeren dit boekje. ISBN 90 6082 255 2 fl. 17,50/Bfr. 350 ISBN 90 6082 254 4 fl.14.75/Bfr. 295 bestelnummer 006 610 porto fl. 2,30 bestelnummer 017 805 porto fl. 2,30

Voor meer informatie kunt u bellen: voor België: verkrijgbaar bij: Uitgeverij De Muiderkring b.v. Uitgeverij Baart P.V.B.A. Radiozaken-Boekhandel Postbus 10 1400 AA Bussum Middelmolenlaan 100 en computershops tel. 02159-31851 2100 Deurne Tel 03/325.85.00 Telex KAMU 15171 Telex PUBLIB 72882

uitgeverij de muiderkring bv postbus 10 — 1400 AA — bussum (hólland) tel. 02159-31851 gironr. 83214

ELECTRO TECHNISCH

Philips monitor 12" groen fosfor met Fr#! geluid 369.-

Easy Script origineel de beste tekstverwerker Slipstream 12" groen fosfor 15 mc. IBM look voor de 64 99.- 298,-

Atari 600XL nog enkele stuks 398.- Novex 14" kleurenmonitor Pal, RGB en geluid 998.- Atari 600X1 met 4 kleuren plotter printer + datarecorder + 5 spelen + extra basic boek BSssSÈii + joy stick 998.- Commodore + 4 de nieuwste uit de Commo- BBC Elektron, het kleine broertje van de BBC- dore familie. 128 K ram de 60 K. vrij geheu­ B deze maand 799,- gen. Ingebouwde software: Tekstverwerker, Database Spreadsheet, Graphics. Spectrum 48 K. alom bekend bij Ben van Dijk voor slechts Basic 3.5 Uit voorraad 1198.- 499,- Silver Reed professionele daisy wheel printer Commodore disk drive 14 kar.p.s. Centronics aansluiting. VC 1541 nieuw model Eenmalig van 2215,— voor 1298,- 799,- Juki professionele daisy wheel printer 14 kar.p.s. Centronics aansluiting. Ook te ge­ kgggpj! bruiken als schrijfmachine ...... 1298,- Commodore portable SX 64 geheel compleet Philips 1 Megabyte diskdrives dub. zijdig 80 Nashua diskettes disk drive kleuren - monitor tracks, dub, dens. nieuw in doos geschikt 5 1/4 Inch. van 3995,— voor 2395.- voor BBC. Apple, Exody etc. echt .. 598,— per 10 stuks 59,50 Etiketten op ket- Commodore MPS 803 printer de opvolger tingformulier 1 van de MPS 802 geschikt voor gewoon pa­ Teac disk drive 56 As.s. s.d. 40 tracks 495,- baans p. 1000st. pier. 80 koloms 60 kar.p.sec. bidirectioneel metalen kast voor 1 drive 49.- 39.- 798.- Idem voor 2 drives...... 79.- POSTORDERS UIISIUI1END OVERIGE FILIALEN: OPONSHOOFOKANTOOR OEN BOSCH OSS UDEN Bel LAAR 16. NISTELROOE 80SCHIY1EERSINGEI 119 KRUISSTRAAT 84 MARKT 10 04124 2680 073 216232 04120 34139 04132 65205 04124- vri|dag koopavond dondcidag koopavond, vrijdag koopavond maandag v.m. gesloten maandag v.m gesloten dinsdag n.m gesloten 2680

^10 RB maart 1985 - Biezenkamp 1 Telex: 20010 PMS-NL t.a.v. Hermac-NL : 3925 TL Scherpenzeel MINIATUUR SCHAKELAARS Telefoon: 03497-1990 Postgiro: 3463134 Rabobank, rek. nr. 37.24.41.181 HERMAC SPECIAL ELECTRONICS ELEKTRONISCHE COMPONENTEN- EN MATERIALEN IMPORT Antwoordnummer 126 3900 ZE Scherpenzeel -10.5±1 4*8 *as -----17 -1------INTELLIGENTE COMPUTER TERMINAL 1 — 11— H TERMINAL versie A - Zie RB dec. '84 - Jan. '85 M6 x 0.75 Intelligente Terminal op dubbel-europakaart met of zonder geïntegreerd keyboard. - 6511 single chip uC met 6545 Video controller. - 4 kB beeldgeheugen (scroilbaar). - beeldformaat 80 x 25 of 64 x 20. softwarematig omschakelbaar. - tekenopbouw 8 x 1l (bij 80 x 25) of 8 x 13 (bij 64 x 20). - max. 4 karaktersets. Bi - Invers, knipper-mode. dubbele breedte, halve intensiteit - met seriële interface (RS232 of TTL nivo). - Instelbare baudrate - etc. FMT11A FMT21A - met op de print aanwezige spanningsvoorziening voor RS 232. - 8-bit parallel ASCII of 8 x 9 keyboard matrix aansluiting. belasting -6A/125V-3A/220 Vac - met Centronics interface! - software in Eprom. R overgang - max. 20 mohm - video uit. testspanning - 1500 V (1 min.) - print: 233 x 85 mm. levensduur - 30.000 schakelingen bij max. - prijs, gebouwd en getest .. ƒ635,- belasting TERMINAL versie B Uitvoering gelijk aan versie A maar print is nu voorzien van een - low-cost - toetsenbord. sealing - verhardt tijdens het solderen Printafmetingen. 233 x 160 mm. soldeertijd - max. 5 sec. Prijs, gebouwd en getest...... ƒ 699,— Losse printen: VOORRAAD Versie A...... -...... ƒ 85,- Versie B...... ƒ110,- 1 set geprogrammeerde eproms ƒ 85r- kontaktuitvoering bestelnr. prijs bij afname per type van: Voor de versies A. B en C voeren wij ook een speciaal, voor type 10-49 50-99 100-249 ------1 deze TERMINAL COMPUTER, door CHERRY ontwikkeld ' groot toetsenbord' FMT11A 1-1 enkelpolig 230000 f. 1.60 f. 1.50 f.1.40 Prijzen incl. 19% BTW. U b^ft op de hoogte met een abonnement op onze lasten! 10 maal een FMT21A 1-1 dubbelpolig 230001 f. 2.90 f. 2.70 f. 2.50 nieuwe lijst voor ƒ 7,- (portokosten). 8estellen ______eks. btw per bnef, antwoordnummer 126,3900 ZE Scherpenzeel (Gld.): per telefoon 03497-1990. Betaling vooruitbetaling op giro 3463134 t.n.v. VAN Sctiieweg 73 Hermac Scherpenzeel: door insluiting van ondertekende giro' Poiltxjs 500b bankcheque betaling aan postbode (mm. ƒ 8.75 rembourskosten) REIJSEN 2600 GA DELFT minimum onder / 20,- franco / 200.-. Port ƒ 4.- (afhalen na af­ Teleloon 015 569216 spraak mogeiijk). ELEKTRONIKA BV Telex 38126

/1URK THE PIED PIPER w ct\e1 \evet'iaat De eerste compromisloze TUUT* BRUIN.. f topweergever die iedereen zelf kan bouwen voor een verrassend lage prijs. De Pied Piper Kit voor het opbouwen m lees het testr apport van twee complete van Jan de Kruylt in topweergevers hitl Video Test van kost slechts maart 19831 fl. 891,- • SONY HITBIT 75 1295,- • GOLDSTAR MSX 999,- De kit bestaat uit 4 Sonics domewoofers • MPF II MICROPROF. 798,- 2 squawkers AD 2160 SqB 2 Multicel ribbontweeters • PHILIPS P 2000 ??? 2 gemonteerde filters • SINCLAIR SPECTRUM 48K 2 entrée's 499,- 1 set demp'ingsmateriaal • SINCLAIR PLUS 48K 649,- 1 complete bouwbeschr. • ACORN BBC B 1699,- Bestelwijze: • ACORN ELECTRON 775,- m& 1) Door storting van f. 891,-- op postgiro nr. 4306488 (franco thuis) 2) Per briefkaart of per telefoon (onder rembours + f. 15,95 kosten) • ACORN ATOM en accessoires zoals RAM, De AURA Pied Piper is ook leverbaar 249, als gebouwd systeem, uitgevoerd in floppy’s, diskettes in 51/2 massief hout met een perfecte afwer­ king voor f. 1500,-- per stuk. en 8" soft- en hardsectored, spel- en programma-cassettes, keyboards o.a. Cherry en RCA, printers o.a. Epson en Seikosha, monitors in groen, mMmm ffc» oranje en zwart-wit, kleurenmonitors en nog veel meer vindt u bij -)

Demonstraties alleen na afspraak. Welsummerweg 15 Voor alle inlichtingen en afspraken kunt 7722 RP Dalfsen I STUUTen BRUIN B.V. U contact opnemen met: tel. 05293 - 4070 4 Prinsegracht 34 - DEN HAAG - telefoon 070-604993 3

RB maart 1985 A11 i

/ IMPLuidspreker

LI VL op ware grooti Canton Plus C 36x34x35 cm Ruimtegebrek is een probleem waar velen ■ ■■ mee worstelen. Je wilt een goede luidspreker. Maar hoe raak je ze kwijt? De Canton Plus C subwoofer met de miniscule satellietjes Plus S rekenen met dit probleem af! Vrijwel probleemloos te plaatsen. Het geluidsbeeld is dermate realistisch, datje het zelf gehoord moet hebben, wil je het geloven. ^ En de prijs? Die is ook klein gehouden!

Canton Plus C + Plus S: mRH UB,MM! Documentatie en dealerlijst sturen we graag toe. Postbus 4 Canton Plus 1398 ZG Muiden 12 x 2U^T 7 Ü cm Tel. 02942-1951 -f- 41R@H t a

GOE / PATROONGENERATOR ORGELTECHNIEK Vogel’s presenteert 3 PAL patroongeneratoren o.a. model GC 981 portable generator met 11 standaard ORGELONDERDELEN . . o « waar­ mede uzelf naar eigen inzicht een kompleet orgel kunt samenstellen. testpatronen, inclusief balkenpatroon en grijstrap. Wij noemen o.a. klavieren, pedalen, registerschakelaars, drawbars, orgel­ Kompleet met testtoon en instelmogelijkheid vooralle kasten, toongeneratoren, schakelsystemen, electronisch geschakeld kanalen op band I, III, IV en V met behulp van stabiele registers, eindversterkers, enz, enz. f ij naf stelling. Voorzien van oplaadbare NiCd cellen NIEUW: Voetmatengenerator...... 1 945,- voor portable gebruik én aansluitbaar op het lichtnet. Electronische Leslie...... f 175,- Polysound...... f 225,— Geschikt voor PAL systemen en zwart/wit. Speciale aanbieding: PPCTVIAX Orgelkasten, kompleet, reeds vanaf...... f 299,- ^TnSLexciBTw In onze katalogus ''Orgelonderdelen'' vindt U alle gegevens. inklusief: Bei of schrijf naar Koninginneweg 131 • draagtas 1211 AP HILVERSUM • netvoedingsapparaat • TV aansluiting Tel. 035 - 46392 • TV aanslultkabe! • ingebouwde NICd accu • gebruiksaanwijzing BELANGRIJKE MEDEDELING Aan alle fabrikanten, distributeurs, groothandelaren en detailhandelaren van elektronische testapparatuur. Wij vragen uw aandacht voor het feit, dat de naam MEGGER een handelsmerk is van Thorn EMI plc, en in de Benelux geregistreerd is onder nr. 059733. Dientengevolge mag de naam MEGGER uitsluitend worden gebruikt voor de produkten van Thorn EMI plc Vogel's Import bv. en haar dochterondernemingen. Hondsruglaan 93c, 5628 DB Eindhoven. telex 59409, Thom EMI Patents Limited tel (040) 415547*

Al 2 RB maart 1985 I elektronica PROFITEER WH en neem een abonnement op RB computers U ontvangt dan GRATIS naar keuze 1 van onderstaande boeken*

A) COSMICOS, bouw uw eigen computer F) IC EQUIVALENTS DIGITAL H. B. Stuurman A. M. Hoebeek Naar aanleiding van de artikelenserie in Radio Bulletin Naast vervangtypen vindt u in deze uitgave ook de aan- i heeft de auteur een boek geschreven over deze bekende sluitgegevens van digitale IC's uit Europa en Amerika. zelfbouwcomputer. Zo is een compleet handboek ontstaan ISBN 90 6082 190 4 prijs ƒ 37,85 - Bfr. 757 dat een rijke aanwinst vormt voor iederehCosmicos-bezitter bestelnummer 008 804 aantal blz: 309 of geïnteresseerde. ISBN 90 6082 214 5 prijs ƒ 39,85 - Bfr. 797 bestelnummer 014 505 aantal blz: 236 G) IC EQUIVALENTS LINEAIR A. M. Hoebeek Vervangtypen en aansluitgegevens van lineaire IC's zijn in B) DIODE EQUIVALENTS dit handboek opgenomen van Europese en Amerikaanse A. M. Hoebeek fabrikanten. In dit diode-handboek zijn de vervangtypen opgenomen ISBN 90 6082 238 2 prijs ƒ 32,80 - Bfr. 656 van dioden, thyristoren, diacs, lichtgevende en lichtgevoe­ bestelnummer 008 809 aantal blz: 247 lige dioden. ISBN 90 6082 178 5 prijs ƒ 25,50- Bfr. 510 bestelnummer 008 806 aantal blz: 138 H) TTL INTEGRATED CIRCUITS PART 1 A. M. Hoebeek Dit handboek bevat vervangtypen, principe- en C) ELECTRONICA 1 - LEERBOEK - F. A. Wilson aansluitschema’s en technische gegevens van digitale In dit boek wordt op diepgaande wijze de moderne elektro­ geïntegreerde schakelingen type 7400 t/m 74139. nica behandeld Deel 1 bevat de fundamentele theorie die ISBN 90 6082 177 7 prijs / 39,10 - Bfr. 782 nodig is om eenvoudige elektronische schakelingen en de bestelnummer 008 807 aantal blz: 179 belangrijkste componenten te begrijpen. ISBN 90 6082 193 9 prijs ƒ 28,75 - Bfr. 575 bestelnummer 003 309 aantal blz. 167 I) TTL INTEGRATED CIRCUITS PART 2 A. M. Hoebeek Aansluitend op „part 1" bevat dit boek vervangtypen, D) ELECTRONIC TUBE HANDBOOK principe- en aansluitschema's en technische gegevens Muiderkring van digitale geïntegreerde schakelingen type 74141 t/m Dit handboek bevat de belangrijkste gegevens van Euro­ 74298. pese en Amerikaanse elektronen-buizen voor ontvangers ISBN 90 6082 222 6 prijs ƒ39,10-Bfr. 782 en versterkers, alsmede kathodestraalbuizen voor oscillo- bestelnummer 008 808 aantal blz: 188 scopen en TV-toestellen. ISBN 90 6082 029 0 prijs ƒ 27,75 - Bfr. 555 bestelnummer 008 802 aantal blz: 440 J) ZENDERS 1 J. Bron Zenders 1 bevat uitgebreide en op de praktijk gerichte the­ E) INLEIDING TOT DE COMPUTERTECHNIEK oretische elektronica, een leergang morse en wettelijke R. Martens voorschriften voor de zendmachtigingen A, C, D en MARC. Dit standaardwerk op het gebied van de digitale schakel­ Uiteraard is tevens aandacht besteed aan codes, QSL- en rekentechniek is in deze nieuwe editie aangevuld met bureau’s en frequentie-indelingen. de laatste ontwikkeling: de microprocessor ISBN 90 6082 080 0 prijs ƒ 32,80 - Bfr. 656 De 304 pagina’s zijn verdeeld in 15 hoofdstukken, die ieder bestelnummer 006 607 aantal blz: 204 door een aantal gerichte vragen worden afgesloten. De antwoorden zijn achterin het boek opgenomen. ISBN 90 6082 188 2 prijs ƒ 49,45 - Bfr. 989 bestelnummer 014-502 aantal blz: 325

elektronica Noteer mij ingaande april 1985 als nieuwe abonnee op het tijdschrift RB computers De abonnementsprijs is ing. april 1985 ƒ 49,50 t/m maart 1986. Graag ontvang ik boek no:...... * Deze aanbieding geldt zolang de voorraad strekt.

Naam: Adres: Postcode: Woonplaats: ...... Voor de betaling ontvang ik een acceptgirokaart. In open envelop zonder postzegel sturen aan: DE MUIDERKRING BV Antwoordnummer 224 1400 VB BUSSUM Voor België: Drukkerij en Uitgeverij Keesing — Keesinglaan 2-20 2100 Deurne-Antwerpen

RB maart 1985 A13 1 ' Handelsondememing !‘ / ELECTRO CIRKEL B.V. Klove electronics Postbus 56566. 3007 EB Rotterdam IMPORT - EXPORT - PRODUCTION OF fAucmo\ Pierstraat 69. 3071 EU Rotterdam Tel. 010 ■ 85 10 88. Telex 28647.

ALLEEN VERTEGENWOORDIGERS VOOR QUARTZ

*Radio en TV buizen *Versterkerbuizen CRYSTALS *Zendbuizen *Magnetrons IS VERHUISD NAAR •Klystrons *TR-cellen INDUSTRIESTRAA? 3 •Componenten 1704 AA HEERHUGOWAARD NIEUW TEL. NO. 02207-42574 Veelal UIT VOORRAAD leverbaar tegen ZEER GUNSTIGE prijzen. PRODUCTIE BINNEN 5 DAGEN VAN KRISTALLEN VOOR Vraag vrijblijvend offerte. • Mobilofoons • Portofoons ® Amateur- apparatuur © Industrie

RADIOHUIS VAN DER BEND BV SPOEDOPDRACHTEN BINNEN 24 UUR Westhavenplaats 32. 3131 BT Vlaardmgen Industriestraat 3 - Industrieterrein Zandhorst Tel. 010 • 34 24 81 1704 AA HEERHUGOWAARD - Tel. 02207-42574 Hoogstraat 149.3111 HE Schiedam Telex 57503 Tel. 010 • 26 75 68

PHILIPSRCATELEFUNKENEIMACGECHALTRONZAERIX

SPECIALE AANBIEDING

i^i BLOKGOLF PERIFERE IC’s MICROPROCESSORS 81 C55 Zw.Fr. 11.35 80 C 85 Zw. Fr. 11.75 Ontvanger AN/URR-13A, 225-400 MHz. ƒ 350,- (mil. luchtv. band) 8212 Zw.Fr. 3.80 8085 A Zw.Fr. 4.50 PA afkomstig uit TED 7 (3 keer 4X150, blower, 2 chimneys etc.) ƒ 245,- Zw.Fr. 3.40 8741 AD Zw.Fr. 34.— COLLINS R 390 A/URR, 0.5 - 32 MHz, de top. ƒ 950,- 8243 HC 82 C 51 Zw.Fr. 9.55 8748 D Zw.Fr. 32 — HEWLETT PACKARD signaalgeneratoren: 8251 A Zw.Fr. 4.45 8748 HD Zw.Fr. 44.— 608 C, 10-480 MHz, AM, ƒ 395,- Zw.Fr. 8.95 8749 HD Zw.Fr. 45.50 608 E, 10-480 MHz, AM, ƒ 600,- 82 C 53 HP/BOONTON 202 H, AM+FM, 54-216 MHz, ƒ 400,- 8253 C-5 Zw.Fr. 4.75 HP 410 B, buisvoltmeters, ƒ 80,- 82 C 55 Zw.Fr. 8.95 DYNAMISCHE RAM’S ME 26 D/V, mil. versie van HP 410 B, ƒ 95,- 8255 Zw.Fr. 4.50 4164-12 Zw.Fr. 6.30 RACAL, 9024, 600 MHz frekw. meter en counter, ƒ 600,- 8259 AC Zw.Fr. 5.60 4164-15 Zw.Fr. 4.80 CAWKELL, var. fitter 1471, band pass. reject + single, 2-200.000 Hz, ƒ 225,- TATUNG, prof. keyboard met num. en functies, serieel, ƒ 150,- 8279 C-5 Zw.Fr. 8.90 41256-15 Zw.Fr. 22.50 CHUBB, decibel meters, nieuw!, ƒ 275,- PHIL1PS, 12 kan. dot schrijver, ƒ 225,- STATISCHE RAM’S EPROM’S TELONIC, sweep-oscillator, 0-110 MHz, type SM 2000, ƒ 295,- 5517 A Zw.Fr. 7.— 27 C 16-450 nS Zw.Fr. 22 — Verder osdlloscopes. bruggen, trafo's, relais, microgolfonderdelen, transistoren, 5565 PL 15 Zw.Fr. 24.30 2716-450 nS Zw.Fr. 6.85 diodes, ringkemen, bevestigingsmateriaal, behuizingen, 19 inch-kasten, conden­ 6116 LP 3 Zw.Fr. 6.75 27 C 32-450 nS Zw.Fr. 31 .— satoren etc. tegen de scherpste prijzen. 6264 LP 15 Zw.Fr. 26.80 2732-450 nS Zw.Fr. 8.75 U ontvangt een, lijst van onze dumpapparatuur en onderdelen indien u uw 2764-250 nS Zw.Fr. 8.25 naam en adres op een wit stuk papier schrijft (duidelijk schrijven mensen!), en dit Minimum afname-hoeveelheid: 27128-250 nS Zw.Fr. 16.20 ons toestuurt met ƒ 1,10 aan bijgesloten postzegels. 100 stuks 27256-250 nS Zw.Fr. 51.— Alle prijzen in Zwitserse francs/ NIEUW: BLOKGOLF, perstuk, vanaf Zürich 2732A-20 200 nS Zw.Fr. 8.95 Jan Vossensteeg 28, 2312 WE LEIDEN tel. 071-149874 (geopend, ma t/m za van 10.00 tot WIE HET EERST KOMT, HET EERST MAALT!!!!!!! 17.30, zaterdags tot 17.00 uur). Levering uit voorraad. De winnaar van onze maandelijkse prijsvraag: ..Benoem dit onderdeel" is de heer M. J. G. te O. De juiste oplossing was: een weerstand. PANATRONIC AG ZüricH Veel foutieve inzendingen deze maand! Industriestrasse 59 CH-8152 GLATTBRUGG Tel. no. 0041/1 810 32 10 - Telex no.: 58 353 Panat CH - Fax. No.: 810 89 03

A14 RB maart 1985 ELEKTRONICA *

vpgfocQndo Voor al uw PIET KENNIS B.V. kleine en grote ijpfecfcronico ELEKTRONISCH CENTRUM electronica wensen! Piusstr. 90 5038 WT Tilburg 5mm«n Tel. 013 - 422647 Hoofdstraat 5 7811 EA Emmen Elektr. Componenten — Bouwkits—Lektuur Tel. 05910-13580 m Computers - Audio-accessoires GRONINGEN Sinds 1930 HILVERSUM «0KAPH0NE» arnateurs,3 hobbyisten, H & G - HILVERSUM ELEKT10WIKA laaboTaetoria'enCtt/ven. WE HEBBEN NIET ALLES, WEL VAN ALLES! ‘AMROH - KEMO - ERSA - FIHER - SENO -■ PHILIPS - ENZ ’ '27 Mc - MARC APPARATUUR EN TOEBEHOREN.- TEL 050 - 126819 Voorlichting en service Antenne materialen - Elektra. OUDE EBBINGESTRAAT 60 zijn heel gewoon bij . 9712 HL GRONINGEN «OKAPHONE» Hilvertsweg 24-26 Telefoon 035 - 4 55 68 Voor Goedkope Electronica-Onderdelen TILBURG Componenten - Antenne’s - Accessoires - Electramateriaal - Draad en Kabel. RADI0BEURS Vraag prijslijst of kom eens langs. GESPECIALISEERD IN SERVICE-ONDERDELEN HOOFTSTRAAT 311, COMPUTERSYSTEMEN en AUDIO-ACCESSOIRES ALPHEN A/D RIJN de SERVICE SHOP TEL.: 01720-74888/01729-8523 Heuvelstraat 129 Giro 1070721 - Tel. 013 - 42 56 29

ELECTRONICAHUIS Het bewijs dat goed niet duur behoeft te zijn. „Miniatuur” digitale zakmultüneter „autoranging” met 3V2 digit LCD Model ZIP - ,.Data Hold" faciliteit van gemeten waarde - Weergave symbolen: V-KQ-BATT-AC-DH, - Doorgangstestfunktie met buzzer in bereik - Ingangsimpedantie 11 MQ in D.C.* en A C.spanning - Nauwkeurigheid: vanaf ± 0.5% rdg in D.C.spannmg. - Beveiligd tot 250 V - V.D.C.: ..Auto" 2 V/20V/200V/500V. - VAC.: ..Auto’ 2V/20V/200V/500V - R „Auto" 2 KQ/20 KQ/200 KQ/2000 KO. - Frequentie response: A C 40 -r 500 Hz. - Verbruik 3 mW. - Voedingswee 1.5 V batterijen (LR-44 of G-13). - „Automatische" - „polariteits- en overbelasting "1"- weergave - „BATT’ -weergave bij te lage batterijconditie. - Afmetingen: 133x28x18 mm. ENSCHEDE, De Heurne 30-32 - Tel. 053-315169 AANBIEDING FILIALEN: Hengelo, Telgen 11 Xv 5x BD135 3, 5x SN74LS74 4,50 Almelo, Marktstraat 12 Zwolle, Oude Vismarkt 29 5XBD136 3,- 5x SN74LS154 25,— Alle prijzen zijn incl. BTW echter zonder 5x SN74LS00 4,50 2x pAA170 12,— verzendkosten, rembours + ƒ 9,- 5x SN74LS01 4,50 5x pA723 DIL 7,50 bij vooruitbetaling op giro 821971 + ƒ 6,50 x: Advertentieprijzen zijn alleen voor deze maand 5x SN74LS73 4,50 10x 1N5401 3,50 geldig, zo lang de voorraad strekt.

ssssssssss

RB maart 1985 A15 5ÜE) ®!E) (HÖ^) (HOhQ ()

Goede en KRISTALLEN voor professionele- en amateurtoepassingen. goedkope Specificatie vlgs MIL-C*3098~E of eigen opgave. verscheidene frekwenties op voorraad voedingen: spoedopdrachten binnen 24 uur mogelijk bel/schrijf voor meer informatie onze specialiteit. RIJFF Appelstraat 76 2S64 EH den haag Schakelende voedingen met enkele tot KWARTS j 5 - voudige uitgang in vermogens van TECHNIEK tIÏ^Sstz RKT 30 tot 200 Watt. Al onze schakelende (°jÖC) () (MOk) (MÖfö) (MOK) (Mono voedingen zijn uitermate geschikt voor o.a. disk drive toepassingen. KALZ ELEKTRO-PRINT 48 uur service voor gedrukte schakelingen en krasvaste frontplaten KMZ EPOXY PRINTPLATEN 1 stuks ƒ 15,-/dm2. ★ Geboord en vertind enkelzijdig, 7 stuks ƒ 10,-/dm2 24 stuks ƒ 7,-/dm2 Bel voor grotere aantallen en vraag naar de speciale prijs SPECIALE MUIDERKRING SERVICE Alle films van de Muiderkring ontwerpen zijn aanwezig BEL EVEN OP WAT JE WILT BESTELLEN OF STUUR EEN BRIEFJE NAAR: KALZ ELEKTROPRINT PB 29, 4050 EA OCHTEN 03444-2470 Alle prijzen excl. BTW en verzendkosten Enkele populaire modellen zijn: KHSC40-20 V KHSC40-32 V 40 Watt, 2 uitgangen 40 Watt, 3 uitgangen + 5 V/3 A, + 12 V/2 A + 5 V/3,5 A,+ 12 V/1,5 A, ADVERTEERDERSINDEX Eurokaartafmetingen -12 V/0,25 A Eurokaartafmetingen Air Parts/ Alphen a/d Rijn 5 Nïjhuïs/ Enschede 15 Prijs Hfl.246,—inkl.BTW Prijs Hfl. 252,-- inkl. BTW Amroh/Muiden 14. omsl. IV Panatronic/zorich 14 KHSC55-21 A KHSC55-40 C 65 Watt, 2 uitgangen 65 Watt, 4 uitgangen Blokgolf/Leiden 14 van Reijsen/ Delft 11 + 5 V/6 A, + 12 V/3 A + 5V/6A, +12 V/2,5 A, Brutech/ Vinkeveen 5 Rodel/ Delden omsl. III Gesloten uitvoering -12 V/0,5 A, -5 V/0,5 A Gesloten uitvoering Electro Cirkel/Vlaardingen 14 Rïjff Kwarts/ Den Haag 16 Prijs Hfl.336.~inkl.BTW Prijs Hfl. 348,-- inkl. BTW Diode/ Utrecht 7 Schröder/ Eindhoven 9 Prijswijzigingen voorbehouden. Dirksen/ Arnhem 8 Service Shop/ Alphen a/d Rijn 5 Leverbaar via onderstaande winkels Ben van Dijk/ Nisteirode lp ii Al ka aar - Elektron, Amstelveen - Radio v Dijken, Aaeterdna - Stuut & Bruin/ Den Haag i Elektuur/Beek 4 Asian Electronics, Amsterdam - Radio Rotor, Arnhem - Hupra, Arnhea - Te Kast, Assen - Baas, Breda - Electra, Den Bosch Techniek in Vrije Tijd/ - De Boer Electronica, Den Dolder - Rotor, Den Haag - Goes Orgeltechniek/ Utrecht 7 Residentie Computer Centrun, Den Haag -Stuut en Bruin, Hilversum 12 Delft - ECO, Delft - Coris Electronica, Delft - HEC, Ede - Hobby Service Shop, Ede - Nenijwa, Eindhoven - De Boer Thorn Emi Patents/ Hermac/ Scherpenzeel 11 Electronica, Gouda - Digiprop Electronics, Groningen - England 12 Computerwinkel, Heemstede - Riton, Heerhugowsord - Visser Assembling Electronics, Helmond - De Boer Electronica, Kalz/ Ochten 16 T.S.N./ Dalfsen 11 Oosterhout - Peeters Elektronika, Roermond - Popular Electronics, Rotterdma - DCS, Rotterdas - Dil Electronics,- Klaasing/ Oosterhout 16 Sittard - Trits Keuris, Tilburg - Radio Beurs, Utrecht - De Radio Service Twenthe/ Boer Electronica, Utrecht - Centrun B.V., Veenend aal - Den Haag 2 Hupra, Zoetermeer - Elgro/Micromind, Zwolle - Hicro Source. Klove/ Heerhugowaard 14

Muiderkring/Bussum 6.10. Vogels/ Eindhoven 12 professionele elektronische komponenlon. meetapparatuur en voedingen omsl. ii KLAASING ELECTRONICS beneluiweg 27. 4904 SJ oosterhout. lel: 01620-51400. Iele*: 54598

A16 RB maart 1985 RINGKERNTRAFO’S

15VA 62SVA

I.LP.-ringkerntrafo's bieden veel voordelen t.o.v. de oude rechthoekige blikpakket types: 1. GEWICHT 0S DE HELFT. Het chassis wordt minder zwaar belast en draagbare apparatuur wordt veel lichter. 2. HOOGTE SS DE HELFT. De kasthoogte kan nu minder worden, dus goedkopere kast. Kompakte samenbouw is mogelijk. 3. MAGNETSSCH STROOIVELD VEEL KLEINER. Hierdoor veel minder brominduktie naar bijv. voorversterkers. 4. NULLASTSTROOM ZEER LAAG. Met I.LP.-ringkerntrafo’s is deze ca. 10x zo klein, dus minder energieverspilling. 5. SNEL TE MONTEREN. Er is slechts 1 centraal gat nodig. Meegeleverd worden 3 ringen en een lange bout. 6. LAGE TEMPERATUUR door groot wikkeldraad-oppervlak en hoogwaardig kernmateriaal. 7. VEEL STANDAARD types, dus snel te leveren en goedkoper dan speciaal gemaakte. 8. MBNDER BROMGELUID. Er is geen luchtspleet en er zijn geen blikplaatjes die kunnen trillen. 9. HOGE BETROUWBAARHEID. I.L.P. gebruikt wikkeldraad en isolatie van zeer hoge kwa­ liteit, isolatielaag voor 4000V. 10. TOPMERK I.L.P. is het bekendste merk voor ringkerntrafo’s in Nederland II. LAGE PRIJZEN. Veel pluspunten met I.L.P. ringkerntrafo’s en toch is de prijs vaak niet hoger dan van gewone trafo’s!

NIET DUUR, WEL BETER: RINGKERNTRAFO'S VAN I.L.P. 15VA ƒ 44.- 30VA ƒ 48.- 50VA ƒ 57,- 80VA ƒ 62,— 120VA ƒ 67.- 160VA ƒ 77.- 225VA ƒ 89.- 3Q0VA/99,- 500VA ƒ 132.- 625VA ƒ161,- 0 6.3x3,6cm 07x3c/n 08*3,5cm 09*3cm 09*4cm 011x4cm 011x4,5cm 011x5,5cm 014x6cm 014x 7cm 2x 6V1.25A 2x 6V2.5A 2x 6V4.2A 2x 6V6.6A 2x 6V10A 2x 9V8.9A 2x 12V9.4A 2X15V10A 2x 25V10A 2x30V10,4A 2x 9V0.83A 2x 9V1.7A 2x 9V2.8A 2x 9V4.4A 2x 9V6.7A 2x12V6,7A 2x 15V7.5A 2X18V8.3A 2x 30V84A 2X35V8.9A 2x 12V0.63A 2X12V1.3A 2x 12V2.1A 2 x 12V 3.3 A 2x 12V5.0A 2x15V5,3A 2x 18V6.3A 2X22V6.8A 2x 35V7.1A 2X40V7.8A 2x 15V0.50A 2x15V1,0A 2x 15V1.7A 2X15V2.7A 2x 15V4.0A 2X18V4.4A 2x 22V5.1A 2x25V6,0A 2x 40V6.3A 2x45V6,9A 2x 18V0.42A 2x18V0,8A 2x 18V1.4A 2x18V2,2A 2x 18V3.3A 2x22V3.6A 2x 25V4.5A 2x30V5,0A 2x 45V5.6A 2x50V6,3A 2x 22V0.34A 2x22V0,7A 2x 22V1.1A 2x22V1,8A 2x 22V2.7A 2X25V3.2A 2x 30V3.8A 2x35V4,3A 2x 50V5.0A 2X55V5.7A 2x 25V0.30A 2x25V0,6A 2x 25V1.0A 2X25V1.6A 2x 25V2.4A 2x30V2,7A 2x 35V3.2A 2X40V3.8A 2x 55V4.6A 2x15Vof18Vof 2x 30V0.25A 2X30V0.5A 2x 30V0.8A 2x30V1,3A 2x 30V2.0A 2x35V2,3A 2x 40V2.8A 2X45V3.3A 2X110V2.3A 22V of 25V 2x110V0.23A 2x 35V1.7A 2X40V2.0A 2x 45V2.5A 2X50V3.0A 2x12Vof15Vof ƒ 177- 2X110V0.55A 2X110V1.0A 2X12V/116,- 17Vof18Vof 22V/148,-

Alle zijn uit voorraad leverbaar. Primair 220V. Secundair 2 gescheiden wikkelingen, bij serieschakeling ontstaat dubbele spanning bij opgegeven stroom, bij parallelschakeling ontstaat de enkele spanning bij dubbele stroom. Andere types op aanvraag leverbaar vanaf 5 stuks. VERKRIJGBAAR BIJ: Arja/Okaphone Groningen, Smid Hoogoxond, Ypma Voondam, Leekster Elektron. Huis Tolbort, Terpstra Dokkum, Elektronica Huis Leeuwarden, Blom Sneek, Adema Heorenvoen, Klaver Wolvoga, Baas Asson, Elektron Hobby Centrum Emmen, Oooverv'Couwenborg. Hoogovoon, Beuto Steenwljk, Fakkert Zwolle, Nijhuis Zwolle/Enschede/ Hongolo/Almelo, Schildkomp Hengelo, Pauls s Electronica Oldonzaal, Rodel Dolden, van Schoor Dovonter, van Essen Apoldoom, Teca Lochem, Hobby Elektr. Doetlnchem, Visscher Varssovold, Uemers Zovonaar, To Kaat/Radio Piot/Hupra Arnhem, Tochnica Nijmegen, Eylander Ede, van Hove/Hupra Veenondaal, Oisplay Utrecht en Haarlem, van Hove Amersfoort, Gooiland/H & G Hilvorsum, Volt Bussum, BRM en Micron Electronics Lelystad, Rotor/Asian Electronics/Electronica 2000 Amsterdam, Van Dijken Amstelveen, Klemhout Haarlem, Rilon Hoemstede, Radio IJmond IJmuldon, Tiokon Electronics Castrlcum, Elektron. Centrum Zaanstad Wormerveer, Daalmeyer Purmerend, Elco/Eiektron Alkmaar, Jonker Hoom, Hobby Rama Den Helder, KokrDo Groot Lelden, SCS Zooterwoudo, Zoutman Alphen aan don Rijn, Radio Shack/Digiprop Gouda, Stuut & BruirVWestervoWRuytenbeeVSoundkit Den Haag, Gons/H.E.CJ ECO Dolft, v.d. Bond Vlaardlngen en Schlodam, DCS/v. Embden/Radio 8 BJDIL Elektr. Rotterdam, Sjiep Vllsslngon, Elektronica Winkel Goea, Rein de Jong Bergan op Zoom, Be-Handy Roosendaal, Cohen. Broda, Piet Kennis/Sogmont Tilburg, Dijkhuizen Boxtel, Borgsoft Zaltbommal, Mulders-Ben van 0(k Den Bosch, Elektron Oss, Runen Cuyk, v. Aalst Veghal, Display Elektronica Eindhoven, Wostorhot Helmond, Geerts Gomort, Elektr Hobby Shop Vonray, Baur Venlo, Electronic Equipmont Weert, Dings Noderweert, Popular Elecv. Roermond, Boesseo Goloon, Giel Braun Schaosborg, Regenboog Hoerlon/Maastrlcht/Sittard, Tolcctronic Valkenburg, Hajo Berg en TerblIJt. Tevens te bestellen bij RODEL Geluidstechniek b.v. Alles is in voorraad. Alle prijzen zijn INCL. BTW

I.L.P. IMPORTEUR VOOR NEDERLAND RODEL STEINWEGSTRAAT 37 GELUIDSTECHNIEK 7491 KJ DELDEN, TEL. 05407 - 20 24 óók voor óók voor schakelmateriaal connectoren >v r. ____ HM m •ifSSSf m M P & S 1;>2 Ook voor connectoren bewijst Amroh z’n klasse. tm Zeg maar wat u zoekt: Ook dan bewijst Amroh zijn klasse. Zegt u maar wat u * DIN/XLR-stekers zoekt: APEM, APR, RUSSENBERGER. M * BNC/SMA/SMB/SMC/N coaxstekermateriaal i ' * 1-, 2-, 3-„ 4-polig i m * subminiatuur D m * tumbler-, druk-, toets-, draai-, keyboard-, * eurocard schuif- en sleutelschakelaars * CEE netspanningconnectoren * met of zonder verlichting m * bandkabelconnectoren m * 30mA tot 20A (VDE) stroomsterkte Mi * dipstekers * ook membraan schakelaars m * I.C. sockets M m Mi■ •: m Schakel over op het komplete programma van Mi I Leg de verbinding met Amroh. Vraag de docu­ m m Amroh. Vraag de dokumentatie m mentatie over ons komplete programma. is 1 'mm ÉS si lllf Aktueelmm in industriële aktiviteiten : Aktueel in industriële aktiviteiten Postbus 4 • 1398 ZG Muiden Postbus 4 • 1398 ZG Muiden Tel. 02942 - 1951* telex 15171 Tel. 02942 - 1951* telex 15171 !

■!

óók voor óók voor ■

Mueller clips transformatoren : I-" -II • -> . . I ... ’iii K'i I m. II Bi l >:•

MM MM m Als een merknaam bijna een soortnaam geworden is, m Ook in het brede assortiment transformatoren bewijst zegt dat wel iets over de kwaliteit. Vandaar dat Amroh Amroh z’n klasse. Om er maar een paar te noemen: de echte Mueller clips voert, onder andere de: * ingegoten trafo’s voor print- en chassismon- * mier o tip-, mini-, standaard- en industriekon- tage (van 1,5 VA tot 24 VA) taktklemmen * voedingstrafo’s * low cost batterij/accuklemmen * ringkemtrafo’s * industriële meet- en laadklemmen voor * regeltrafo’s * aanpassingstrafo’s 2540-50-75-100-200 en 300 A i Voor wie zich vast wil klemmen aan kwaliteit; Alleen al voor dit programma zijn heel wat be­ Mueller clips. Van Amroh natuurlijk. Vraag drijven tot vaste Amroh-klanten getransfor­ l de dokumentatie. meerd. Vraag de dokumentatie. mm 41R@)H m Aktueel in industriële aktiviteiten Aktueel in industriële aktiviteiten n Postbus 4 • 1398 ZG Muiden Postbus 4 • 1398 ZG Muiden Tel. 02942 -1951* telex 15171 Tel. 02942 - 1951* telex 15171