Het Burgerboek Van Ootmarsum •
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Twentse Taalbank MAANDBLAD VOOR TWENTE HET LANDSCHAP- DE STRUCTUUR DE NATUUR- DE MENSEN - HET LEVEN- DE CULTUUR- DE VOLKS TAAL- DE GESCHIEDENIS- DE GE BRUIKEN - DE STREEKBELANGEN DE ALGEMENE ONTWIKKELING HFD. RED.].W.M.GIGENGACK Nrs.6-t-7 JUNI/JULI '71 10E JRG Uit de inhoud: • het Burgerboek van Ootmarsum • Redaktie en Administr. TWENTSE POST (waarin opgenomen lijdschrift Twenteland) Beekstr. 5 1 Hengelo (0.) Tel. 17987 Amsterdam- Rotterdam Bank, Hengelo Postrekening: 820018 t.n.v. Twentse Post Abonnements-prijs f 3.50 per half jaar Losse nummers 75 cen t per exemplaar Advertentie-tarieven op aanvraag. G ehele of gedeelteliike overname vo~~n artikelen enz. zonder toestemming van de Uit geefster verboden. Alle publicaties bl iî ven eigendom v.d. Uitg, TWENTSE POST Twentse Taalbank Minder zeker maar wel aannemelijk is, dat ook in NAAMKUNDE de andere gevallen de bijnaam samenvalt met de naam van het berpep, dat door de betrokkene werd HET BURGERBOEK VAN OOTMARSUM uitgeoefend. Men noteerde namelijk naast een ' I 'ghert wolfs messmaker' ' ' I naam als ook die van Vreemdelingen, die zi:ch in vorige eeuwen wilden een zekere 'Wessel Mesmakers'. De genitief-s in laten inschrijven als burger van Ootmarsum, laatstgenoemde naam zegt nadrukke1ijk, dat 'Wes moesten aan verschillende voorwaarden voldoen. sel' geen messen vervaardigde, · maar de zoon of Zo werd van de nieuwkomers gevraagd om voor mogelijk de kleinzoon van een mesmaker was. In een kruisbeeld een eed af te leggen, en wel door het geval van 'Fenne Zeelmakers' kan 'Fenne' de het opsteken van de twee voorste vingers van de dochter maar ook de vrouw van eeri zadelmaker rechterhand. Ook moest men door middel van zijn geweest, ja, het kan evengoed zijn dat in haar brieven bewijzen, dat men een 'vrij mens' was of familie de grootvader dit beroep heeft uitgeoefend. wel zijn ontslag had gekregen uit de horigheid; Om dergelijke twijfels uit te bannen, schreef men (het paste immers niet, de belangen van zijn/haar ook wel uitvoerig: 'BeZen Herixs dochter des sco 'broodheer' zowel als die van 'de echte' [het ver makers'. band van horige erven binnen een zogenaamde Opmerkelijk is de omschrijving: 'Gert der Meyer 'Hof'] willekeurig op te zeggen.) Verder was men schen zone Tagele'. Kennelijk was deze 'Gert', die : verplicht om voor de opname als burger een klein zich in Ootmarsum kwam vestigen, de 'zone' van geldbedrag in de stadskas te storten. Ingeval de de 'meyer' [zetbaas] op een erve genaamd 'Tagele'. man ofwel zijn vrouw reeds burger :was, werd een verminderd recht geheven. Wenste men wagen en In de Franse Tijd moest iedere onderdaan een paarden te houden, dan moest men dubbel tarief familienaam aannemen. Sedertdien is de levende betalen. Sedert de 16de eeuw werd aan gegadigden naamgeving aan banden gelegd en gaat 't Latijnse voor het burgerschap tevens een leren emmer ge spreekwoord 'nomen est omen' ('de naam is een vraagd en legde men hem de verplichting op tot voorteken') nog slechts zelden op. In 'n sporadisch 'een r oede straethen' (het bestraten van een ge geval oefent mijnheer Bakker inderdaad het be deelte ener zandweg). roep van bakker uit. En mijnheer Wevers is bij ' De bewaard gebleven aantekeningen over opgeno hoge uitzondering een 'sone des Wevers' men burgers te Ootmarsum lopen vanaf 1396 tot 1798 [Franse Tijd]. PLAATSNAMEN BEROEPSNAMEN Veel nieuw ingekomenen gaven aan de secretaris van het Stedeke Ootmarsum naast hun roepnaam 1 Onder de geregistreerde namen ) treft men dik de plaats van herkomst op als bijnaam. wijls aanwijzingen omtrent beroep, plaats van herkomst enzovoort. Wygher van Haerle; Gheriit van Roetmen [ReutumJ; Cianes de Coster; Frederik Kremer; Wolter van Bomen; Hinric de Achterrichter; Alert Teygeler; Jan Lubertszoon fan Ulssen; Albert de Zagher; Lammert Tymmerman; Jacob van Scuterpe [SchuttorffJ; Herman de Smyt; Lambert Kystemaker; Hinrick van Zuetfan; Johan de Backer; Jakop Glasemaker; Johan van Batmen; Johannes Bocbinder; Ghert Muller; Ghert van almelo; Ludiken die wever; Wolter Kuper; Derch van Rysen; Johan de Wullenwever; Lambert Clumper; gerdt westenagelo [West AgeloJ. Wessel dye Lepper; Lubbert de Pelser. In de meeste gevallen zullen deze combinaties wel In de gevallen, waarin het lidwoord 'de' ['dye' of zijn ontstaan bij gebrek aan betere [bijvoorbeeld 'die' ] werd gebezigd, lijdt het geen twijfel, of de wanneer het personen betrof zonder beroep, onge betrokken personen droegen een naam die overeen schoolden of hulparbeidersJ, hoewel in het Burger kwam · met hun beroep. Nu nog bijvoorbeeld noe boek van Ootmarsum ook voorkomt: 'Gher iit de men we degene die ons het brood bezorgt, nadruk~ Scroder van Vasse' ['Gerard de kleermaker uit kelijk: dé bakker. En zo zal voornoemde 'Lubbert Vasse'J . dé Pelser' stellig bontwerker zijn geweest . In enkele gevallen kan de verbinding van roep 1) Circa 750 namen van boeren e~ burgers, die zich voor het: merendeel in de jaren naam met plaatsnaam ook beduiden, dat de be 1396 tfm 1601 in Stad of W igbold van Ootmarsum hebben gevestigd , staan ver meld in d e V ers!. en M ed ed. van de V er. O v. Regt en G esch .. jrg. 19 13, 29e st. trokkene vermaard of zelfs beroemd was. Of dit 2 TWENTSE POST Twentse Taalbank het geval is geweest met de Ootmarsumse burger 'Mr. marten van Casell', kunnen we niet bevestigen maar wel enigszins vermoeden op grond van zijn titel. Zeker aanzien zal ook hebben genoten 'meys ter Heynen den Steenhouwer'. Mogelijk speelde hij een rol in het gildewezen en was 'Heynen Steen messeler' een familielid. De boerderij-namen, die in het Burgerboek van Ootmarsum als bijnamen werden inges.chreven, kunnen - in enger verband - ook tot de plaats namen worden gerekend: 'lefert t. hanstede' ; 'johan ghetechate'; 'johan Nyghehof'. Is het dikwijls een heel gezoek om de betrokken erven en katersteden in het landschap op te sporen, welhaast ondoenlijk is het om de veldnamen, die af en toe als bijnamen fungeren en in feite ook plaatsnamen zijn ['Evert Pickmaeth'; 'Helmich van Breckevelt'] met enige mate van zekerheid thuis te brengen. Vele buurt schappen hebben dezelfde veldnamen, hetgeen niet van de boerderijnamen kan worden gezegd. In en kele gevallen wordt naast de erfnaam ook de Het stadhuis te Ootmarsum (daterend uit het mid plaatsnaam vermeld: 'Johan Bruninc van Laghe'; den der 18de eeuw) zoals het er rond 1900 uitzag. 'Johan Lovelinck van Rossum'. ANDERE CATEGORIEEN VRIJKOOP UIT LIJFEIGENDOM Met de onderverdeling in beroeps- en plaatsnamen Tot slot hierbij nog enkele gevallen, waarbij sprake zijn we er nog niet. Zo komen we onder de burgers is van het' verlenen van burgerschap na ontslag van Ootmarsum tegen een zekere Albert de Biscop. uit een horigheids-verband: Dat deze man het ambt van biss.chop heeft bekleed, " Item untfangen (evenzo ingeschreven als burger) moeten we wel als uitgesloten beschouwen. Een op J ohanic Busching van Laclarp de oir (die ziener over een school werd eertijds ook wel bis zich) vrijghekoft hadde van den queeldinc; schop genoemd, maar aanneemlijker lijkt hier een Item: Essiken Heynen zone die zich vrijkatte van verband tussen de bijnaam 'Biscop' en de zgn. 'Bis Bolne van Groerde,~ scopinghoff' te Oldenzaal, die in 1460 werd ver Item: Soe is int erste ghekomen Johan Kempe pacht aan Roelof van Bevervoerde, na te voren aan rynck en hefft syne vry breff ghethoent be Zweder van Overhagen te zijn verpacht geweest, segelt van Elysabeth van wermelo priorisse en waarover in latere jaren gesproken werd als tho werselo en den semptliken susteren in hét Hof van Oldenzaal, een aanzienlijk pand, des anno XV cXXXII des anderen dag es omn. tijds gelegen aan het kerkhof tegenover de Plechel sanctorum (in 1532, daags na Allerheilig.); musbasiliek. Genoemde 'Albert' is dus waarschijn Item: Albert Smydt hermen smedes sone saligh. lijk als lijfeigene uit genoemde Hof ontslagen, hefft synes huisvrowe meriken Avekes vryde waarna hij zich als vrij burger vestigde in het Ste bewiset myt twe hoerer kynderen besegelt deke Ootmarsum. van wilhelmus prior en ghemeyne convente van ffrenswegen anno XXXVII am daghe Sommige namen blijken verband te houden met pur. et felitiana? mari. l~chamelijke kenmerken, bv. 'Lefarde den Brunen'; 'Dyrke Hinrikes zone Rinverding geheten Swarte De trek naar de stad had uiteraard hoofdzakelijk kop'. Andere namen roepen vele vraagtekens op: te maken met de aanlokkelijke mogelijkheden op 'Johan Abrahaminc' [waarschijnlijk een boerderij het gebied van ambacht en handel, en het is be naam]; 'Fenne Zeghenordes' [elders: 'Zegenordes'J; grijpelijk dat vooral overtollige arbeidskrachten 'Lange dubbe'; ~Busepape in sake'; 'Johan Crasse van het platteland hierdoor werden aangetrokken. pot' [elders: 'Kraspocket'J; 'Lucke de Medebekes Aan een verbod om een ambacht te leren aan de ter'; 'Johan Capes zone ten clene'; 'Roben zone des bewoners der verschilllende hofhorige erven bij Vosses'; 'Telleman Kuypkroes' ; 'Hermen husfrow het stadje Goor kan men volgens de streekhistori Wynenkmess·chen'; 'Henryck hemelrijke'. ·cus C. J. Snuif [voetnoot 1J afleiden dat de vrees Miss.chien weten enkele lezers er raad mee. bestond voor een uittocht van horige lieden. TWENTSE POST 3 Twentse Taalbank Ook de Stichting Natuur- en Landschapsbescher NATUUR EN LANDSCHAP ming Overijssel heeft B. en W. van Ambt-Delden verzocht om de afgifte van de aanlegvergunning aan te houden en de normale procedure van het ter visie leggen van het bestemmingsplan buiten gebied in de loop van dit jaar af te wachten. De stichting vreest ondermeer, dat een zwaardere doorsnijding van het uiterst waardevolle bos-, weide- en akkerlandschap van Twickel zowel als een aansluiting van de bestaande weg op de E-8 nabij Bornerbroek en op de Rondweg bij Delden zal leiden tot een niet-noodzakelijke toeneming van het verkeersaanbod op deze weg met snelheden ver boven het huidige voortbewegings-niveau. In deze opvatting, zo vervolgt de brief, wordt de stich ting gesterkt door de uitkomsten van 't onderzoek van het Adviesbureau Goudappel en Goffeng NV in Deventer.