De Archivalia Oldenzaalsche · Oudheidkamer
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
DE ARCHIVALIA van de OLDENZAALSCHE · OUDHEIDKAMER door Dr. W. J. FORMSMA. 1940. INHOUD. Inleiding 5 Inventaris 7 I. Stukk~n van algemeenen aard 7 IL Stukken betreffende den Roomsch Katholieken eeredienst 8 III. Stukken betreffende de adminisüatie van rent·· meesters en ontvangers 11 IV. Stukken betreffende rechtskwesties 16 V. Aankomstbrieven van vaste goederen 20 In de stad 20 In het stadsgebied buiten de muren 23 In het landgericht Oldenzaal 25 Berghuizen 25 Beuningen 27 Deurningen 27 Dulder 27 Gammelke 28 Rassela 28 Lemselo .. 28 Losser 28 Lutte 29 Verspreide goederen 30 Buiten het landgericht Oldenzaal in Ov-erijssel 31 Almelo 31 Delden 31 Enschede 32 Haaksbergen 32 Ootmarsum 32 Zwolle 33 Twente (zonder nadere aanduiding) 34 Buiten de provincie Overijssel 34 Aalten 34 Borculo 34 Eibergen 35 Gendringen 35 Groenlo 35 Coevorden 35 Winterswijk 35 Zutphen 36 In het buitenland 36 Antwerpen 36 Bentheim 36 Bocholt 36 Braam 36 Dulmen 36 Emblicheim 37 Gronau 37 Neuenhaus 37 Ulsen · 37 Velthausen 37 V reden 37 VI. Varia van persoonlijken aard .- 38 Regestenlijst 56 Index 75 5 DE ARCHIVALIA van de OLDENZAALSCRB OUDHEIDKAMER. Inleiding. De vereentgmg "De Oldenzaalsche Oudheidkamer" werd 24 October 1906 opgericht door de heer en P. J. Gelderman, H. J. Hommels, A. G. de Bruyn, J. Lansink te Oldenzaal en J. B. Bernink te Denekamp. De statuten werden goedgekeurd bij K. B. van 16 Februari 1907, No. 31, welke goedkeuring· werd verlengd bij K. B. vau 24 Juli 1935, No. 64. De vereeniging stelt zich ten doel het verzamelen, bewaren en tentoonstellen van geschiedkundige, geologische en ethnographische voorwerpen. De verzameling, welke aanvankelijk ondergebracht was in een lokaal van het gemeentehuis werd in 1916 overgebracht naar een gehuurd huis aan de Marktstraat. Door een legaat van mej. G. J. Palthe kwam de vereeniging in· het bezit van een eigen gebouw, met fraaien, antieken gevel, gelegen aan de Marktstraat No. 13, welk perceel op 7 Juli · 1929 officieel in gebruik werd genomen Hoewel de Oudheidkamer hoofdzakelijk als museum bedoeld en ingericht is, is ze toch in het bezit gekomen van een verzameling archivalia van allerlei aard, welke op deze wijze voor d~n onder- gang zijn behoed. / Het spreekt van zelf, dat de door particuliere schenkingen bijeen gebrachte archivalia g.een archief vormen in den eigenlijken zin des woords, m-aar ook iedere schenking afzonderlijk vormt weer niet een organisch geheel. Immers ze bestaat uit stukken, die men tezamen het huis- of familiearchief zou kunnen noemen, hetzij ze van zuiver particulieren, hetzij van semi-officieelen aard zijn, ·benevens uit stukken, die de· schenkers of hun voorvaderen uit liefde voor de oudheid hebben verzameld. Zoo heeft zich langzamerhand een bonte collectie gevormd. De verschillende schenkingen werden niet afzonderlijk gehouden, mam met elkaar vermengd en meestal chronologisch gerangschikt. Daar bovendien van de meeste stukken de oorsprong niet meer bekend was, leverde een ordening naar het herkomstbeginsel onoverkomelijke moeilijkheden. Hoe verleidelijk en in principe voor de hand liggend het ook was, b.v. een archief "Palthe" of een archief "Essink" af te zonderen, de uitvoering bracht groote bezwaren mee, daar de grenzen van een dergelijk archief niet duidelijk konden worden vastgesteld. Uitgebreide genealogische onderzoekingen · zouden bovendien moeten worden ondernomen. Afgezien nog van het feit, dat verschil. lende archieven elkaar zouden kruisen, bleef dit bezwaar, dat een aanzienlijke groep ,. V aria" zou overblijven, welke nader moest worden ingedeeld. De inventaris, welke op deze wijze zou ontstaan, zou voor den gebruiker allerminst duidelijk zijri. Het herkomst beginsel werd dan ook slechts secundair toegepast. Een· hoofd indeeling werd gemaakt naar eenige groote rubrieken. Een index mocht daarbij niet ontbreken. Een aantal stukken, voornamelijk de families Bos en Palthe betreffende, moest nog in den inventaris worden opgenomen, nadat deze reeds was afgesloten. De daardoor noodzakelijk gewor den hergroepeering van sommige stukken is zoo beperkt mogelijk gehouden. Een tweede moeilijkheid, welke niet op bevredigende wijze kon wórden opgelost, was deze, dat particuliere archieven diKwijls niet in hun geheel aan de Oudheidkamer zijn geschonken. Zoo is b.v . .het Rijksarchief te Zwolle in het bezit gekomen van een gedeelte van de collecüe Palthe. waarvan een ander deel in de oudheidkamer berust, voornamelijk beschreven in afdeeling III. Over en weer heeft evenwel een zekere ruil plaats gevonden. De bewerker van dezen ,.inventaris" is· dan ook niet zoozeer bevredigd door den vorm van den inventaris dan wel door de over tuiging, dat op deze wijze toch een aantal bescheiden voor de oudheidliefhebbers wordt opengelegd. welke door hun aard niet zoo dikwijls in archieven van openbare lichamen worden aangetrof fen. Grooten dank is hij verschuldigd aan den heer B. H. Hommen, secretaris der gemeente Oldenzaal. voor de medewerking, die hij voortdurend verleend heeft. Ook past hier een woord van dank aan het gemeentebestuur, dat door een ·geldelijke bijdrage deze uitgave heeft mogelijk ge;.. maakt en den brandvrijen archiefkelder ontler het stadhuis als bergplaats beschikbaar heeft gesteld. Voor de raadpleging van de hier beschreven bescheiden kan men zich wenden tot den gemeente-secretaris. 7 I N V E N T A R I S. I. Stukken van algemeenen ~ard. · N.B. Chronologische rangschikking met eenige afwijkingen wan· neer een systematische groepeering dit noodzakelijk maakte. 1. "De origine Ald~aliae". Latijnsch gedicht. Z.j. (18e eeuw). · 1 stuk. 2\ "Cort verhael van de heerlijcke victorie van 't veroveren ende innemen der steden van Enschede, Oldenzeel ende Oetmaers sen, mitsgaders de copije van den brieff van zijne ExcelLtie aan den Heeren· Staten tot dien eijnde gesonden". Met kaartje. Gedr. 1597. 3 stukken. 3. Extract uit het register van resolutiën van Ridderschap en steden van Overijssel, d.d. 5 November 1677, houdende opdracht van de leengerechtigheid oveF- Lingen en· ~Bent heim aan Willem liL Z.j. (18e eeuw) 1 1 stuk. r 4. Reglementen op de dienstboden, uitgevaardigd door Burge meesters en Schepen van Amsterdam en Ridderschap en Steden van Overijssel. 1682, 1761. 2 stukken. 5. Recept ter voorkoming van pest. Z.j. ( 17e eeuw). 'I stuk. 6. "Extracten uit 't holtincksboeck der marckL Boeningen". 1686 Mei_ 31 - 1718 Juni 13. 1 deel. N.B. Het origineele markeboek, loopende over het tijdvak 25 September 1684. ·· 4 Juni 1856, berust in het Rijksarchief te Zwolle. De extracten .. zijn een volledig authentiek afschrift, gecollationeerd door den verw. markerlebter Bern. Pott. 7. Instructie van de Staten van Gelre voor Willem IV als stad- houder ( 1 722). 1 stuk. 8. Uitmuntende aanspraak, gedaan bij het overgeven van de gene rale petitie van 1747 aan Haar Hoog Mog. door een roemwaar dig medelid van onze vereenigde provinciën. Gedr. 1 stuk. 9. Aanteekening betreffende de zeemacht van Groot---Brittannië. 1 756. 1 stuk. 10. Reglement op de toelating der edelen tot de landdagen. 1773. Afschrift. 1 stuk. 1 L ,.Register der Heeren Edelen en Hooge Officianten in de provintie van Overijsse.l. beginnend~ enige met den jaare 1207'' Opgemaakt t. 1 780. 1 deeltje. 8 12. "Lista hodanigh de volgende compagnien te paert, dragoders en te voet ter finantie van Holandt werden reguliert in 't betalen. van der selver solije". Z.j. 1 stuk. 13. Koninklijk besluit betreffende de ontginning v:an woeste gron- den. _181 0. Gedrukt. 1 deeltje. 14. Rede door Napoleon te Breda gehouden. 1810. Fragment. j 1 stuk. 15. Dagbladen van de Monden van den IJssel. 1812, "13. 3 stukken. 16. Publicatie van den Gouverneur van Overijssel ter voorkoming van brand. 1814. Afschrift. 1 stuk. 17. "Verkundigung des Kaiserl. Deerets über die Aufhebung des Fetidalwesens" enz. 1813. Met "Verordnung über die Lehen'·', enz. 1818. 1 deeltje. , It ·Stukken betreffende den Roomsch Katholieken eeredienst. N.B. Zie N.B. bij rubriek I. 18. Brief van W. Duifelshoff (? )· te Mechelen aan Lephart Schul~ ten, waarin hij het contract, waarbij Lephart in pacht genomen had van de kanunniken van St. Pieter te Utrecht de kapittel~ goederen in Twente, herroept. 1605. 1 stuk. N.B. Zie regest No. 55. 19. Declaratie van hetgeen den erfgenamen van wijlen vrouw van Deventer van wijlen Jr. Joan van Twickeloe toekomt over 1623 ~ "31. 1 stuk. N.B. In dor~o staat: "Capittelssaecken". 20. "Acta capituli collegiatae ecclesiae sancti Pleehelrui Aldensa~ liensis" over 1631 - "35, "39. 1 deeltje. ( uit elkaar gevaBen.) N.B. Een gedeelte is onder denzelfden titel uitgegeven door Mr. A. A. W. v. Wulfften Palthe. (Zwolle 1891.) 21. Protocol van den kanunnik Theodorus Marquerinck van de administratie van zijn praebende. 1638 ~ "55. · 1 deel. 22. Besluiten van het kapittel te Oldenzaal, houdende o.a. de installatie van Philippus de Daventria. 1673, "74. 1 stuk. 23. Commissie van den vicaris~generaal van den bisschop van 9 Munster voor heer Hermannus Terhoente als deken van de collegiale kerk te Oldenzaal. 1672. Afschrift. 1 stuk . .24. Akte, waarbij de vicarius apostolicus van het aartsbisdom Utrecht Henricus de Daventria tot kanunnik 'te Oldenzaal aanstelt. 1672. 1 stuk. 25. Stukken betreffende het geschil tusschen de Ridderschap van Overijssel en de kanunniken Jan van Deventer en Bruno van Ommen te Oldenzaal over de tijdens den l\..1uristerschen oorlog gevoerde administratie van de kapittelgoéderen. 1675. 3 stukken. 26. Request van Joannes van Deventer, canonicus,. Gerardus de Lange, semipraebendarius, en Bruno van Ommen, vicarius capituli Oldenzaliensis, aan