Objaśnienia Do Mapy Geośrodowiskowej Polski 1:50 000

PAŃ STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY

OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś RODOWISKA

OBJAŚNIENIA DO MAPY GEOŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000

Warszawa 2004 Autorzy: Mirosław Woźniak*, Alicja Maćków*, Józef Lis**, Anna Pasieczna**, Stanisław Wołkowicz** Główny koordynator: Małgorzata Sikorska-Maykowska** Redaktor regionalny: Jacek Koźma** Redaktor tekstu: Anna Gabryś-Godlewska**

* Przedsiębiorstwo Geologiczne we Wrocławiu „PROXIMA” S. A. ul. Wierzbowa 15, 50-056 Wrocław ** - Państwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa

Spis treści I. Wstęp - M. Woźniak...... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza - M. Woźniak...... 3 III. Budowa geologiczna - M. Woźniak...... 6 IV. Złoża kopalin - M. Woźniak ...... 9 1. Gaz ziemny...... 9 2. Kopaliny metaliczne...... 12 3. Kruszywo naturalne...... 13 4. Iły ceramiki budowlanej...... 14 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin - M. Woźniak...... 15 VI. Perspektywy i prognozy występowania kopalin - M. Woźniak ...... 17 VII. Warunki wodne - M. Woźniak ...... 19 1. Wody powierzchniowe...... 19 2. Wody podziemne...... 20 VIII. Geochemia środowiska...... 23 1. Gleby - J. Lis, A. Pasieczna ...... 23 2. Osady wodne - I. Bojakowska ...... 27 3. Pierwiastki promieniotwórcze w glebach - S. Wołkowicz...... 29 IX. Składowanie odpadów - A. Maćków ……………………………………………………. 31 X. Warunki podłoża budowlanego - M. Woźniak ...... 40 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu - M. Woźniak...... 41 XII. Zabytki kultury - M. Woźniak...... 43 XIII. Podsumowanie - M. Woźniak ...... 45 XIV. Literatura...... 47

I. Wstęp

Przy opracowywaniu arkusza Szlichtyngowa Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MGP) wykorzystano materiały archiwalne arkusza Szlichtyngowa Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000, wykonanej w 1999 roku w Zakładzie Geologii Złóż i Ochrony Środowiska, Oddziału Górnośląskiego Państwowego Instytutu Geologicznego w Sosnowcu (Krieger, 1999). Niniejsze opracowanie powstało w oparciu o instrukcję opracowania i aktualizacji MGGP (Instrukcja..., 2002). Do opracowania treści mapy zbierano materiały w Dolnośląskim Urzędzie Wojewódz- kim we Wrocławiu, Lubuskim Urzędzie Wojewódzkim w Gorzowie Wielkopolskim, oraz w: starostwach powiatowych, urzędach gmin, i od użytkowników złóż. Zostały one zweryfiko- wane w czasie wizji terenowej. Dane dotyczące poszczególnych złóż kopalin zestawiono w kartach informacyjnych do bazy danych, ściśle związanej z realizacją Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000.

Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorządów terytorialnych i administracji państwowej zajmujących się racjonalnym zarządzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej treści stanowi pomoc w realizacji postanowień ustaw o zagospo- darowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte w mapie mogą być wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju woje- wództwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a także w opracowa- niach ekofizjograficznych. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe stanowią ogromną pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami.

II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza

Granice arkusza Szlichtyngowa wyznaczają współrzędne geograficzne: 16o00’-16o15’ długości geograficznej wschodniej oraz 51o40’-51o51’ szerokości geograficznej północnej. Pod względem administracyjnym obszar omawianego arkusza położony jest w woje- wództwie dolnośląskim w skład którego wchodzi powiat głogowski oraz w województwie lubuskim z powiatami wschowskim i nowosolskim. Południowo zachodnia część obszaru arkusza należy do powiatu głogowskiego z gminami: Kotla, Żukowie, Pęcław oraz miastem i gminą Głogów. Północno wschodnia część omawianego obszaru wchodzi w skład powiatu wschowskiego z gminami: Sława, Wschowa i Szlichtyngowa oraz powiatu nowosolskiego z gminą Siedliko.

Według podziału fizycznogeograficznego (Kondracki, 1998) obszar arkusza położony jest w podprowincjach, Pojezierza Południowobałtyckie oraz Niziny Środkowopolskie, nale- żących do prowincji Niż Środkowoeuropejski. Północna część obszaru arkusza wchodzi w skład Pojezierza Sławskiego. W skład Niziny Środkowopolskiej na omawianym terenie wchodzi mezoregion Wysoczyzna Leszczyńska oraz fragment Pradoliny Głogowskiej. Pojezierze Sławskie jest strefą moreny czołowej stadiału leszczyńsko-pomorskiego zlo- dowaceń bałtyckich. Dzieli się na Pagórki Sławskie (na zachodzie) i Lgińskie (na wschodzie). Pagórki Sławskie zajmują część ciągu moren o kulminacjach dochodzących do 118,6 m n.p.m., a w skład Pagórków Lgińskich wchodzi morena z kulminacją 130,7 m n.p.m. oraz pojedyncze kopce i pagórki. Pagórki Lgińskie rozcina Rynna Pszczółkowska ograniczona od południa stożkiem sandrowym. W jej obrębie i w strefie przykrawędziowej występują kemy, ozy i wydmy. Środkowa część obszaru to strefa starszej moreny dennej i sandrów, zwana Wysoczyzną Leszczyńską. Jest to teren o małym zróżnicowaniu morfologicznym, przeobrażony w wyniku działalności wód roztopowych. Największa wysokość tego terenu to 110 m n.p.m. W południowej części omawianego obszaru znajduje się Pradolina Głogowska. Jest to rozległe, równoleżnikowe obniżenie o wysokościach 67,6-79,0 m n.p.m. z systemem holoceń- skich tarasów zalewowych i plejstoceńskich nadzalewowych. Pojawia się tu szereg drobnych cieków i rowów melioracyjnych, świadczących o słabym nachyleniu terenu, co jest spowodowane wypełnieniem obniżenia pradoliny holoceńskimi piaskami i żwirami rzecznymi. Jej największe obniżenie zajmują dolina Odry i Rowu Krzyckiego. W bezpośrednim sąsiedztwie Odry występują liczne starorzecza i fragmenty meandrów głównie na tarasie zalewowej niższej, 0,5-1,0 m nad poziomem rzeki. Tarasy zalewowe wyż- sze, 1,0 – 3,0 m nad poziomem rzeki, to rozległe obszary z lokalnymi zagłębieniami wypeł- nionymi namułami i torfami (Michalska, 1998). Około 35% powierzchni obszaru arkusza zajmują kompleksy leśne. W północnej części stanowią one ważny element obszaru chronionego krajobrazu. Duża część gruntów rolnych posiada gleby klasy I-IVa, które stwarzają dogodne warunki do rozwoju rolnictwa. Według podziału klimatycznego Gumińskiego (Kondracki, 1981) obszar arkusza poło- żony jest na granicy dwóch dzielnic klimatycznych, lubuskiej i środkowej. Dzielnica lubuska jest cieplejsza niż środkowa, średnia temperatura z wielolecia w Zielonej Górze wynosi 8,2 0C. Liczba dni z przymrozkami osiaga około 100. Czas zalegania pokrywy śnieżnej trwa od około 40 do 50 dni, a okres wegetacji 210 – 220 dni. Opady są stosunkowo duże i wynoszą około 570-650 mm.

Fig. 1. Położenie arkusza Szlichtyngowa na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (1998) 1 - granica podprowincji, 2 - granica makroregionów, 3 - granica mezoregionów, 4 – większe jeziora

Prowincja: Niż Środkowoeuropejski Podprowincja: Pojezierza Południowobałtyckie: Mezoregion Pradoliny Warciańsko-Odrzańskiej: 315.62 - Kotlina Kargowska Mezoregiony Pojezierza Leszczyńskiego: 315.81 - Pojezierze Sławskie, 315.82 - Pojezierze Krzywińskie, 315.83 - Równina Kościańska Podprowincja: Niziny Środkowopolskie: Mezoregion Niziny Południowowielkopolskiej: 318.11 - Wysoczyzna Leszczyńska Mezoregion Obniżenia Milicko-Głogowskiego: 318.32 - Pradolina Głogowska Mezoregiony Wału Trzebnickiego: 318.42 - Wzgórza Dalkowskie, 318.43 - Obniżenie Ścinawskie Podprowincja: Niziny Sasko-Łużyckie: Mezoregiony Niziny Śląsko-Łużyckiej: 317.75 - Równina Szprotawska, 317.76 - Wysoczyzna Lubińska

Na przeważającej części omawianego obszaru, dominuje gospodarka rolna. Związany z nim przemysł przetwórczy, mleczarnie, gorzelnie, rzeźnie, zakłady przetwórstwa rolno- spożywczego, skoncentrowany jest w większych ośrodkach miejskich Głogowie, Szlichtyn-

gowej i Kotli. Podstawowe znaczenie dla rozwoju tego regionu ma jednak Huta Miedzi „Gło- gów”, położona przy wschodniej granicy arkusza. Wokół huty utworzono strefę ochronną, sięgającą do granic Głogowa, a na północ od Odry, obejmującą miejscowości: Winowno, Bo- gomice i Rapocin. Huta wraz ze związanymi z nią zakładami przemysłowymi, posiada podstawowe znaczenie dla rozwoju tego regionu oraz stanowi główne źródło dochodu dla jego mieszkańców. W Głogowie zlokalizowano ponadto zakłady związane z budownictwem, przemysłem lekkim, transportem, handlem i usługami. Przez obszar arkusza z zachodu na wschód przebiega droga krajowa nr 12 o dużym na- tężeniu ruchu, łącząca min. Głogów, Szlichtyngową i Leszno oraz dwie drogi powiatowe nr 319 z Głogowa do Sławy oraz nr 278 ze Wschowy do Sławy. Pozostałe to drogi gminne o charakterze lokalnym. Na obszarze arkusza położone są dwie czynne linie kolejowe, Głogów - Głogówko - Stare Drzewce w kierunku Leszna oraz Huta Głogów - Głogów Miasto.

III. Budowa geologiczna

Charakterystyka warunków geologicznych, występujących na obszarze arkusza Szlich- tyngowa, została przedstawiona według Mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000 arkusz Szlichtyngowa (Michalska, 1998). Obszar arkusza Szlichtyngowa wchodzi w skład trzech pięter strukturalnych: epimeta- morficznego podłoża starszego paleozoiku, zalegających na nim utworów permo- mezozoicznych monokliny przedsudeckiej oraz młodoalpejskiego piętra zbudowanego z utworów trzeciorzędowych i czwartorzędowych. Na staropaleozoicznym podłożu leżą niezgodnie permotriasowe osady monokliny przedsudeckiej. Opisywane piętro strukturalne budują piaskowce czerwonego spągowca, na których leżą cyklicznie wykształcone osady cechsztynu, zbudowane z iłowców, anhydrytów, soli kamiennych i dolomitów. Przykrywa je prawie zgodnie zalegający, miąższy kompleks utworów triasu i pstrego piaskowca, wapienia muszlowego i kajpru, na który składają się: piaskowce, mułowce, iłowce, wapienie, dolomity, anhydryty i gipsy. Znaczny wpływ na obraz stropu monokliny przedsudeckiej miała również paleogeńska erozja, która doprowadziła do całkowitego zniszczenia pokrywy osadów jury, kredy i starszego paleogenu. Sedymentację trzeciorzędową rozpoczynają osady eocenu górnego, opisane poza granicami arkusza na południe od Głogowa. Rozpoznano również osady oligocenu dolnego i gór- nego oraz miocenu. Miąższość osadów trzeciorzędowych sięga maksymalnie 277 m.

Oligocen dolny reprezentowany jest przez piaski glaukonitowe, podrzędnie mułki, na nich leżą mułki ilaste i drobnoziarniste piaski kwarcowe oligocenu górnego. W miocenie dol- nym nastąpiło nasilenie ruchów tektonicznych, które doprowadziły do obniżenia monokliny przedsudeckiej i spowodowały powstanie zbiornika słodkowodnego, a w nim osadzenie się serii ilasto-piaszczystych z miąższymi pokładami węgla brunatnego. Do śródlądowego zbiornika w miocenie środkowym wkroczyło morze pozostawiając osady piasków, mułków i iłów z fauną morską. W okresach sedymentacji lądowej, po ustaniu kolejnych ruchów tektonicznych osadziły się iły, mułki i piaski z węglem brunatnym. Sedy- mentację miocenu środkowego kończą iły oliwkowe i szare. Osady miocenu górnego to iły, muły i piaski, których pełny profil obserwuje się na brzegach Pradoliny Głogowskiej. Osady czwartorzędowe, o zróżnicowanej miąższości, pokrywają 97% powierzchni arkusza Szlichtyngowa (fig. 2) i leżą na utworach trzeciorzędowych miocenu górnego i środ- kowego osiągając miąższości do 92 m. Wyróżnić tu można trzy powierzchniowe strefy wy- stępowania osadów czwartorzędowych. Pierwsza dotyczy południowej części obszaru z do- minacją utworów holoceńskich, związanych z doliną Odry. Druga - środkowa część - to przede wszystkim osady wodnolodowcowe i lodowcowe zlodowaceń środkowopolskich (zlodowacenie Warty) i zlodowaceń północnopolskich. Trzecia zaznacza się na północy i powsta- ła w strefie marginalnej zlodowaceń północnopolskich, zbudowana jest z utworów wodnolodowcowych i lodowcowych. We wczesnym plejstocenie na obszarze arkusza Szlichtyngowa zaznaczyły się inten- sywne procesy erozyjno-denudacyjne. Powstały wtedy głębokie doliny rozcinające wysoczy- znę neogeńską. Z okresem zlodowaceń południowopolskich związane są utwory wodnolodowcowe, lodowcowe i zastoiskowe. Są to piaski, żwiry, gliny zwałowe, mułki zastoiskowe. Osady zlo- dowaceń środkowopolskich to dwa poziomy glacjalne, podścielone i przykryte osadami wodnolodowcowymi, zastoiskowymi i rzecznymi. Występują tu mułki piaszczyste i piaski zastoiskowe, piaski, żwiry i głazy wodnolodowcowe, gliny zwałowe i ich rezydua, piaski rzeczne ze szczątkami organicznymi, mułki i iły jeziorne. Osady zlodowaceń północnopolskich to: piaski i żwiry wodnolodowcowe; piaski, żwiry i głazy lodowcowe; piaski, żwiry, głazy i gliny moren czołowych i gliny zwałowe; piaski, głazy i gliny moren i żwiry tarasów nadzalewowych. Występują też formy opisane jako ozy i kemy. W północnej części arkusza występuje kilkanaście głazów narzutowych - nie przekra- czają one jednak 1,5 m średnicy.

Czwartorzęd nie rozdzielony to lessy i gliny lessopodobne, piaski eoliczne oraz deluwia piaszczyste i piaszczysto-gliniaste. Osady holocenu występują głównie w dolnie Odry i jej bocznych dopływów. Są to piaski i żwiry rzeczne tarasów zalewowych, namuły, kreda jezior- na (w rynnie pszczółkowskiej) oraz torfy.

Fig. 2. Położenie arkusza Szlichtyngowa na tle szkicu geologicznego regionu wg E. Rühle (1986) Czwartorzęd - holocen: 1 - mady, iły i piaski miejscami ze żwirami, akumulacji rzecznej i jeziornej oraz torfy; 2 - piaski akumulacji eolicz- nej; plejstocen: zlodowacenie północnopolskie – stadiał główny: 3 - piaski miejscami ze żwirami akumulacji rzecznej, 4 - piaski i żwiry akumulacji rzecznolodowcowej, 5 - głazy, żwiry, piaski i gliny zwałowe akumulacji czołowolodowcowej, 6 - gliny zwałowe, ich eluwia piaszczyste i piaski z głazami akumulacji lodowcowej, 7 – lessy, 8 - iły, mułki i piaski akumulacji zastoiskowej, 9 - torfy, gytie i margle jeziorne. Trzeciorzęd - pliocen: 10 - iły, iłowce, piaski lokalnie z wkładkami węgli brunatnych (w stropie piaski i żwiry).

IV. Złoża kopalin

Na obszarze arkusza Szlichtyngowa udokumentowano szesnaście złóż kopalin użytecz- nych. Siedem z nich to kopaliny podstawowe: gazu ziemnego „Grochowice”, „Kulów”, „Dę- bina”, i „Wilków”, oraz rud miedzi „Bytom Odrzański”, „Głogów” i „Głogów Głęboki”. Po- zostałe złoża należą do kopalin pospolitych są to: złoża piasków „Grochowice”, „Krążkowo”, „Krążkowo I”, „Kozie Doły”, „Żukowice”, „Żukowice I” i Żukowice II”, piasków i żwirów „Nowe Drzewce” oraz iłów ceramiki budowlanej „Kotla”. Charakterystykę gospodarczą oraz klasyfikację złóż przedstawiono w tabeli 1.

1. Gaz ziemny

Złoża gazu ziemnego położone są w granicach omawianego arkusza oraz arkuszy są- siednich. Złoże „Grochowice” (Dąbrowska-Żurawik, Mamczur, 1987) częściowo znajduje się na obszarze arkusza Bytom Odrzański (613) a złoże „Wilków” (Tenerowicz, Piątkowska- Kudła, 1994a) na arkuszu Wschowa (615), pozostałe „Kulów” i „Dębina” (Tenerowicz, Piat- kowska-Kudła, 1994b) w całości leżą na obszarze arkusza Szlichtyngowa. Złoża gazu ziemnego zostały rozpoznane w kategorii B. Są to złoża typu masywowego wykształcone w formie brachyantyklin o osiach wydłużonych w kierunku wschód - zachód. Skałami zbiornikowowymi są głównie porowate węglanowe osady cechsztynu i częściowo osady piaskowcowe czerwonego piaskowca. Górną granicę złóż stanowią nieprzepuszczalne skały kompleksów anhydrytowo-solnych, których spąg tworzący górną granicę złóż i położo- ny jest na głębokości od 1401,1 m do 1601,8 m, dolną granicę stanowi poziom wody podście- lającej, położony na głębokości od 1509,0 m do 1628,5 m. Skały zbiornikowe posiadają po- rowatość od 8,8% do 14,96% a przepuszczalność od 33,00 mdcy do 66,75 mdcy. Kopaliną główną jest gaz bezgazolinowy, zaazotowany, z którego jako kopalina towarzysząca pozy- skiwany jest hel. Charakterystykę gazu ziemnego poszczególnych złóż zawiera poniższa tabela (tabela 2). Gaz ziemny ze złóż położonych na terenie arkusza Szlichtyngowa przydatny jest do celów energetycznych. Zgodnie z przyjętą klasyfikacją złoża gazu ziemnego zaliczono do mało konfliktowych w odniesieniu do elementów środowiska podlegających ochronie.

Tabela 1 Złoża kopalin i ich charakterystyka gospodarcza oraz klasyfikacja Zasoby Numer Wiek Stan Wydobycie Zastoso- Rodzaj geologiczne Kategoria Przyczyny złoża Nazwa kompleksu zagospodarowania (tys. ton lub tys. wanie Klasyfikacja złóż kopali- bilansowe rozpoznania 3 konfliktowości na złoża litologiczno - 3 złoża m *) kopaliny ny (tys. ton, tys. m *) złoża mapie surowcowego wg stanu na rok 2002 (Przeniosło red., 2003) Klasy 1-4 Klasy A-C 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 1896,36** 72,87** 1 Grochowice* G P B G E 2 A - w tym hel 4,76** 0,18** 2 Grochowice p Q 39 C*1 Z - Skb 4 A - 3 Krążkowo p Q 1210 C*1 Z - Skb 4 B L 4 Nowe Drzewce pż Q 3143 C2 N - Skb 4 B L, W 5 Kotla i(ic) Tr 565* C1 Z 2* Scb 4 A 34,95** 6 Kulów G P B N - E 2 A - w tym hel 0,05** 189,71** 7 Dębina G P B G* - E 2 A - w tym hel 0,29** Bytom Odrzań- tylko zasoby 8 Cu P C +C N - M 2 B Z, U ski* pozabilansowe 1 2 9 Kozie Doły p Q 500 C*1 Z - Skb 4 B L 2288,12** 156,76** 10 Wilków* G P B G E 2 A - w tym hel 4,07** 0,28** tylko zasoby 11 Głogów* Cu P C +C N - M 2 B Z,U pozabilansowe 1 2 12 Żukowice p Q 138 C*1 G - Skb 4 A - ruda: 668400 miedź metaliczna: 13 Głogów Głęboki* Cu P C N - M 2 B Z, U 14925 1 srebro: 53,446 14 Krążkowo I p Q 164*** C1 G - Skb 4 B L 15 Żukowice I p Q 329 C1 G 108 Skb 4 A - 16 Żukowice II p Q 798**** C1 G - Skb 4 A -

Rubryka 2: * – złoże położone tylko częściowo na obszarze arkusza Rubryka 3: G – gaz ziemny, Cu – rudy miedzi, pż – piaski i żwiry, p – piaski, i (ic) – iły i łupki ilaste ceramiki budowlanej

Rubryka 4: Q – czwartorzęd, Tr – trzeciorzęd, P – perm Rubryka 5 i 8 ** – zasoby geologiczne w mln m3, *** – zasoby geologiczne wg dokumentacji geologicznej „Krążkowo I” (2003 r.), **** – zasoby geologiczne wg dokumentacji geologicznej „Żukowice II” (2003 r.) Rubryka 6: kategoria rozpoznania zasobów udokumentowanych: kopalin energetycznych – B, kopalin stałych – C1, C2, B, C1* – (złoże o zasobach zarejestro- wanych-kategoria przypisana umownie) Rubryka 7: złoża: G – zagospodarowane, N – niezagospodarowane, Z – zaniechane, * – złoże przygotowane do podjęcia eksploatacji Rubryka 9: E – kopaliny energetyczne, M – kopaliny metaliczne, Scb – ceramiki budowlanej, Skb – kruszyw budowlanych Rubryka 10: złoża: 2 – rzadkie w skali całego kraju lub skoncentrowane w określonym regionie, 4 – powszechne i licznie występujące, łatwo dostępne Rubryka 11: złoża: A – małokonfliktowe, B – konfliktowe Rubryka 12: W – ochrona wód podziemnych, L – ochrona lasów, Z – konflikt zagospodarowania terenu, U – ogólna uciążliwość dla środowiska

Tabela 2 Parametry jakościowe gazu ziemnego Wartość metan etan propan butan azot hel Nazwa złoża opałowa [%] [%] [%] [%] [%] [%] Grochowice 14,21 MJ/Nm3 36,76 1,26 0,11 - 61,51 0,24 Kulów 3 306 kcal/Nm3 33,14 0,74 0,07 0,03 65,97 0,23 Dębina 3 011 kcal/Nm3 30,61 0,45 0,4 0,02 68,59 0,22 Wilków 3 425 kcal/Nm3 37,68 1,01 0,10 - 60,83 0,25

2. Kopaliny metaliczne

Na obszarze omawianego arkusza znajdują się fragmenty trzech złóż rud miedzi: „By- tom Odrzański”, „Głogów” oraz „Głogów Głęboki”.

Złoże rud miedzi „Bytom Odrzański” udokumentowane zostało w kategorii C1+C2 (Ko- zula, Golczak, 1988), ostatnią aktualizację informacji geologicznych przeprowadzono w dodatku nr 2 do dokumentacji w (Przeniosło, 1999). Na powierzchni 12 326 ha udokumentowano tylko zasoby pozabilansowe. Kopaliną użyteczną jest łupek miedzionośny, piaskowce i skały węglanowe. Złoże zalega w formie pokładu o miąższości od 1,47 do 2,00 m na głębo- kości 1442,10 – 1450,55 m. Zawartość miedzi w rudzie wynosi średnio w zależności od jej rodzaju od 0,19 do 0,91%. Oprócz miedzi w złożu jako kopalina współwystępująca, występu- je: ołów, srebro, kobalt, nikiel i molibden.

Złoże rud miedzi „Głogów” udokumentowano w kategorii C2+C1 w 1992 r., ostatnią aktualizację dokumentacji wykonano w dodatku nr 2 w 1998 r. (Przeniosło, 1998a). Po- wierzchnia złoża wynosi 5 798 ha. Rudy miedzi występują wśród skał węglanowych, łupków i piaskowców, zalegających w formie pokładu o miąższości od 0,63 do 3,73 m, średnio 2,09 m. Pokład przykryty jest nadkładem o grubości od 1277,8 do 1480,5 m. Średnia zawar- tość miedzi w zależności od rodzaju rudy wynosi od 1,25 do 6,58%. Kopalinami współwystę- pującymi są: kobalt, nikiel, molibden. Złoże rud miedzi „Głogów Głęboki” powstało, po dokładniejszym rozpoznaniu, z części dawnych obszarów złóż „Głogów” i „Bytom Odrzański”, udokumentowano je w kategorii C1 (Przeniosło, 1998b). Całkowita powierzchnia złoża wynosi 12 059 ha, z której tylko niewielki fragment znajduje się na arkuszu Szlichtyngowa. Zasoby geologiczne wynoszą 668 400 tysięcy ton miedzi metalicznej oraz 53,446 tysięcy ton srebra. Miedź wraz z kopalinami współwystępującymi, osadziła się w skałach węglanowych, łupkach oraz piaskowcach. Kopalina użyteczna zalega w formie pokładu pod nadkładem o grubości 1070,0-1435,4 m. Średnia miąższość złoża wynosi 2,5 m. Ruda zawiera średnio od 1,44 do 8,36% miedzi. Ko- palinami współwystępującymi są: srebro kobalt, nikiel, cynk oraz ołów.

W obrębie najstarszego cyklotemu cechsztyńskiego, ponad łupkami miedzionośnymi, wśród osadów anhydrytowych, udokumentowano jako kopalinę towarzyszącą dla złóż rud miedzi, pokłady soli kamiennej dużej miąższości, średnio 114,8 m. Na obszarze złóż rud miedzi występują cztery poziomy wodonośne: czwartorzędowy, trzeciorzędowy, triasowy i permski. Najlepiej są rozpoznane warunki hydrogeologiczne na terenie złoża „Głogów Głęboki”. Poziom czwartorzędowy występuje do głębokości 96 m, trzeciorzędowy 10-425 m, triasowy 310-110 m i permski 740-1460 m. Mineralizacja wód podziemnych wzrasta wraz z głębokością i w poziomie permskim osiąga maksymalnie 242,2 g/dm3. Wszystkie złoża miedzi „Głogów”, „Głogów Głęboki” i „Bytom Odrzański” ze wzglę- du na konflikt zagospodarowania terenu oraz ogólną uciążliwość dla środowiska, zaklasyfikowano do złóż konfliktowych.

3. Kruszywo naturalne

Na obszarze omawianego arkusza udokumentowano osiem złóż kruszywa naturalnego. Oprócz złoża piasków i żwirów „Nowe Drzewce”, wszystkie inne to złoża piasków. Złoże piasków i żwirów „Nowe Drzewce” (Jasińska, 1986) udokumentowane zostało w kategorii

C2, złoża piasków „Krążkowo I” (Szapliński, 2003b), „Żukowice I” (Łukasiewicz, 2001),

„Żukowice II” (Łukasiewicz, 2003) w kategorii C1, oraz „Grochowice”, „Krążkowo” (Sza- pliński, 2003a), „Kozie Doły” (Nowak, Owsiana, 1990), „Żukowice” (Gizara, 1988) w formie kart rejestracyjnych. Są to złoża wykształcone w formie pokładowej. Charakterystykę złóż kruszywa naturalnego przedstawiono w tabeli 3. Tabela 3 Parametry geologiczne i jakościowe kopalin złóż kruszywa naturalnego Grubość Rodzaj Powierzchnia Miąższość Wybrane Nazwa złoża nadkładu kopaliny [ha] [m] parametry jakościowe [m] 1 2 3 4 5 6 zawartość ziarn do 2 mm - 98,79% zawartość pyłów mineralnych – 4,11% Grochowice piaski 0,72 3,8-4,5 0,3 zawartość zanieczyszczeń obcych i organicznych – brak zawartość ziarn do 2 mm - 98,6% zawartość pyłów mineralnych – 1,6% Krążkowo piaski 3,57 3,8-17,2 0,3 zawartość zanieczyszczeń obcych i organicznych – brak zawartość ziarn do 2 mm – 66,2% zawartość ziarn do 4 mm – 75,1% Nowe piaski i 28,5 2,9-11,1 0,5 zawartość pyłów mineralnych – 2,3% Drzewce żwiry zawartość zanieczyszczeń gliniastych – 0,6%

1 2 3 4 5 6 zawartość ziarn do 2 mm – 99,0% zawartość pyłów mineralnych – 2,3% Kozie Doły piaski 0,76 2,6-11,5 0,9 zawartość zanieczyszczeń obcych i organicznych – brak zawartość ziarn do 2 mm – 95,8% zawartość pyłów mineralnych – 2,7% Żukowice piaski 2,52 14,0-15,8 0,4 zawartość zanieczyszczeń obcych i organicznych – brak zawartość ziarn do 2 mm - 94,2% zawartość pyłów mineralnych – 6,7% Krążkowo I piaski 1,95 3,6-14,0 0,2 zawartość zanieczyszczeń obcych i organicznych – brak zawartość ziarn do 2 mm – 96,5% Żukowice I piaski 1,31 17,2-19,9 1,18 zawartość pyłów mineralnych – 6,4% zawartość ziarn do 2,5 mm – 95,7% Żukowice II piaski 2,57 16,0-18,9 0,7 zawartość pyłów mineralnych – 4,7%

Złoża kruszywa naturalnego „Grochowice”, „Żukowice”, „Żukowice I”, „Żukowice II”, z punktu widzenia ochrony środowiska zakwalifikowano do złóż małokonfliktowych, natomiast złoża „Krążkowo”, „”Krążkowo I”, „Kozie Doły” i „Nowe Drzewce” położone są na terenach leśnych i zaklasyfikowano do złóż konfliktowych.

4. Iły ceramiki budowlanej

Złoże iłów ceramiki budowlanej „Kotla” zostało udokumentowane w 1984 r., w 2003 r. informacje o złożu zostały zaktualizowane w dodatku do dokumentacji geologicznej w kategorii C1 z jakością w kategorii B (Maśko, 2003). Kopalinę stanowią trzeciorzędowe iły które osadziły się w miocenie górnym (warstwy poznańskie). Złoże udokumentowano w dwóch polach A i B o powierzchniach odpowiednio 1,56 ha i 3,04 ha, których miąższość złoża wynosi od 2,0 do 19,7 m, średnio 4,59 w polu A i 14,5 w polu B. Nadkład stanowi gleba, piaski gliniaste z otoczakami oraz glina piaszczysta i pylasta o miąższości 0,36 m w polu A i 0,74 m w polu B. Kopalina charakteryzuje się zawartością marglu w ziarnach powyżej 0,5 m średnio 0,03%, skurczliwością wysychania 10,3% i wartością wody zarobowej 29,10%. Po wypaleniu w temperaturze 960 0C, wyroby charakteryzują się średnią nasiąkliwością 12,0% oraz wy- trzymałością na ściskanie 15,89 MPa. Złoże jest częściowo zawodnione, wśród iłów w obrę- bie soczewek piaszczysto-mułkowych, występują sączenia wody. Kopalina może być stoso- wana do wyrobów grubościennych i drążonych. Według przyjętej klasyfikacji zgodnie z in- strukcją opracowania mapy złoże jest małokonfliktowe.

V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin

Na obszarze arkusza Szlichtyngowa eksploatowanych jest pięć złóż. Dwa złoża gazu ziemnego „Grochowice” i „Wilków”, oraz trzy złoża kruszywa naturalnego „Krążkowo I”, „Żukowice” i „Żukowice I”. Złoża gazu ziemnego „Grochowice” i „Wilków” są eksploatowane przez Polskie Gór- nictwo Naftowe i Gazownictwo S.A. w Warszawie, Zielonogórski Zakład Górnictwa Nafty i Gazu. Złoże „Grochowice” eksploatowane jest od 1997 roku na podstawie koncesji wydanej przez Ministra Ochrony Środowiska Zasobów Naturalnych i Leśnictwa. Koncesja ważna jest do 2018 r. Dla kopalni utworzono obszar i teren górniczy o powierzchni 17 023 ha. Kopalinę wydobywa się samoczynnie za pomocą dwudziestu dwóch otworów, z których na obszarze arkusza Szlichtyngowa jest 11 otworów. Wody złożowe są gromadzone w zbiornikach, a na- stępnie zatłaczane ponownie do górotworu poprzez specjalnie przygotowany otwór wiertniczy. Z każdego otworu gaz jest transportowany do punktu zbiorczego w Grochowicach, w którym jest przygotowywany do dalszego transportu rurociągiem do Zakładu Odazotowa- nia „KRIO” w Odolanowie. Złoże „Wilków” jest eksploatowane od 1988 r. Gaz ziemny jest wydobywany na podstawie koncesji wydanej w 1995 r., ważnej przez 25 lat. Dla kopalni „Wilków” utworzono obszar i teren górniczy o powierzchni 1 244,2 ha. Eksploatacja jest prowadzona dwudziesto- ma czterema otworami. Wody złożowe gromadzone w zbiornikach są ponownie zatłaczane do górotworu, specjalnie przystosowanym otworem. Gaz wydobywany jest samoczynnie a na- stępnie transportowany rurociągami do ośrodka zbiorczego, w którym przygotowuje się go do dalszego transportu rurociągiem do Zakładu Odazotowania „KRIO” w Odolanowie. Dla eksploatacji złoża gazu „Dębina” w 1999 r. Minister wydał koncesję ważną przez 28 lat oraz utworzył obszar i teren górniczy o powierzchni 1 420 ha. Użytkownik PGNiG S.A nie planuje rozpoczęcia wydobycia ze względów ekonomicznych. W 2004 roku Lasy Państwowe – Nadleśnictwo Sława Śląska, uzyskało od Starosty Wschowskiego koncesję na eksploatację złoża piasków „Krążkowo I”. Dla kopalni utworzono obszar o powierzchni 1,9 ha oraz teren górniczy o powierzchni 3,3 ha. Złoże jest eksploatowane jednym poziomem wydobywczym, przy pomocy koparki podsiębiernej. Urobek bez przeróbki jest ładowany na samochody i transportowany do miejsca przeznaczenia. Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowo-Usługowe „BASPA” Sp. z o.o. w 1996 r uzy- skało od Wojewody Legnickiego koncesję na eksploatację złoża kruszywa naturalnego „Ko- zie Doły” ważną do 2013 r. Na jej podstawie, utworzono obszar górniczy o powierzchni

5,09 ha i teren górniczy o powierzchni 5,62 ha. Użytkownik złoża do 2002 roku nie rozpoczął eksploatacji. KGHM Polska Miedź S.A. Oddział Huta Miedzi „Głogów” prowadzi eksploatację dwóch złóż kruszywa naturalnego „Żukowice”, Żukowice I”. Koncesję na eksploatację złoża „Żukowice” wydał w 1996 roku Wojewoda Legnicki. Na obszarze i terenie górniczym o powierzchni 4,27 ha, prowadzi się wydobycie kruszywa naturalnego spod wody. Złoże „Żuko- wice I” jest eksploatowane od 2001 r na podstawie koncesji wydanej przez Wojewodę Dolno- śląskiego. Koncesja na eksploatację obu złóż jest ważna do 2008 roku. Dla kopalni „Żukowi- ce I” Wojewoda utworzył obszar górniczy „Żukowice Wschód” o powierzchni 0,76 ha i „Żu- kowice Zachód” o powierzchni 0,76 ha, które położone są w granicach terenu górniczego o powierzchni 2,21 ha. Obecnie eksploatacja w pierwszym etapie jest prowadzona w części nadwodnej systemem ścianowym przy pomocy koparek i ładowarek. Po wyeksploatowaniu tej części złoża, rozpocznie się wydobycie kruszywa spodwody. Kopalina z obu omawianych złóż jest ładowana bez przeróbki na samochody a następnie wykorzystywana przez hutę „Głogów” do procesów technologicznych lub prac remontowo-budowlanych. Eksploatacja złóż „Grochowice” i „Krążkowo” została zaniechana a śladami po dawnej działalności górniczej są nie zrekultywowane wyrobiska. W 2004 roku Wojewoda Dolnośląski wygasił koncesję na eksploatację złoża iłów ceramiki budowlanej „Kotla” Przedsiębiorstwu Produkcyjno-Handlowo-Usługowemu „DUL” w Tylewicach. W miejscu prowadzonych prac górniczych, istnieje nie zrekultywowane wyrobisko. Nowy przedsiębiorca ma wystąpić do Starosty Głogowskiego o wydanie koncesji na wydobywanie kopaliny z części tego złoża. W okolicy Biechowa zlokalizowane jest składowisko odpadów hutniczych z Huty Mie- dzi „Głogów” (Kwiatkowska-Szygulska, red., 2003). Są to odpady przeróbcze, głównie szla- my i popioły, osady ściekowe, odpady ceramiczno-budowlane (tabela 4). Część składowiska to wysypisko odpadów komunalnych dla miasta i gminy Głogów oraz kilku okolicznych gmin.

Tabela 4 Odpady mineralne Numer Powierzch- Ilość odpadów Kopalnia Miejscowość Rodzaj Możliwe sposoby obiektu nia zwało- (stan na rok 2002) Gmina odpa- wykorzystania na wiska Użytkownik dów odpadów mapie Powiat (w ha) (tys. ton) 1 2 3 4 5 6 7 8 1 KGHM Pol- Żukowice Pr 6,35 56,198 - drogownictwo, ska Miedź rekultywacja S.A. terenów poeks- Huta Miedzi ploatacyjnych, „Głogów” do podsadzek KGHM Pol- Głogów hydraulicznych ska Miedź S.A. głogowski Huta Miedzi „Głogów”

Rubryka 4: Pr - zwały przeróbcze Rubryka 6: - składowanych Rubryka 7: - wykorzystanych

VI. Perspektywy i prognozy występowania kopalin

Teren arkusza Szlichtyngowa jest dobrze rozpoznany pod względem występowania kopalin, dlatego w jego granicach wytypowano trzy obszary perspektywiczne dla kruszywa naturalnego oraz sześć obszarów prognostycznych: trzy dla kruszywa naturalnego, jeden su- rowców ilastych oraz dwa soli kamiennej (Frankowska 1985, Stachowiak i in. 2004, Przenio- sło 1998a, 1998b). W okolicach Grochowic zgodnie z Mapą geologiczną Polski w skali 1:50 000, występu- ją piaski i żwiry wodnolodowcowe (sandrowe), piaski eoliczne i piaski eoliczne w wydmach. Poprzednio w tym rejonie Urząd Gminy Kotla prowadził eksploatację piasków drobno- i średnioziarnistych, lokalnie z domieszką żwiru dla potrzeb budownictwa. Eksploatacja odby- wała się na obszarze około 1 ha w kilku wyrobiskach o maksymalnej głębokości 2,0 m. Na tej podstawie na wschód od Grochowic, wytypowano obszar perspektywiczny o powierzchni 63,6 ha, gdzie występują piaski o średniej miąższości 4,0 m pod nadkładem 0,3 m. Szacun- kowe zasoby kruszywa naturalnego o średniej zawartości ziarn do 2 mm - 98,8% oraz pyłów mineralnych - 4,1%, wynosi 4 070 tys. ton. Ze względu na występowanie w tym obszarze gleb chronionych oraz przewidywaną w tym miejscu rozbudowę Grochowic, nie wyznaczono tutaj prognoz. W okolicach Krążkówka występują piaski i żwiry wodnolodowcowe, gdzie również Urząd Gminy Kotla eksploatował piaski średnioziarniste ze żwirem dla potrzeb budownictwa oraz naprawy dróg. Na powierzchni około 0,15 ha było tu kilka małych wyrobisk o głęboko-

ści do około 1,5 m. W tym rejonie znajdowało się kilka miejsc „dzikiej” eksploatacji piasku i żwiru, aktualnie całkowicie zarośniętych lub zrekultywowanych na pola uprawne. W rejonie tym wytypowano drugi obszar perspektywiczny kruszyw naturalnych (piasków), pomiędzy linią kolejową i Krążkowem. Na powierzchni 18,5 ha, pod nadkładem 0,3 m gleby, występuje średnio 2,0 m kruszywa naturalnego. Szacunkowe zasoby wynoszą 522 tys. ton. Ze względu na położenie tego terenu na obszarach leśnych nie wyznaczono w tym rejonie prognoz. Kolejny obszar perspektywiczny występowania piasków wyznaczono w oparciu o informacje z Karty rejestracyjnej złoża „Kozie Doły” (Nowak, 1990) i mapę geologiczną. Po- między miejscowościami Kozie Doły i Chociemyśl, na powierzchni 31,5 ha występuje około 7 560 tys. ton piasków. Zalegają one w formie pokładu o średniej miąższości 15,0 m, położo- nego pod nadkładem 0,3 m. Kopalina charakteryzuje się średnią zawartością ziarn do 2 mm około 96% i zawartością pyłów mineralnych do 5%. Piaski nie zawierają zanieczyszczeń obcych i organicznych. Ze względu na położenie piasków na terenach leśnych nie wyznaczono prognoz. Na obszarze arkusza Szlichtyngowa wyznaczono trzy obszary prognostyczne występo- wania kruszywa naturalnego, jeden surowców ilastych ceramiki budowlanej i dwa soli kamiennej. Wytypowano je zgodnie z kryteriami zawartymi w instrukcji opracowania niniejszej mapy, w oparciu o informacje zawarte w udokumentowanych w okolicy złoża, analizę profili otworów archiwalnych, punktów występowania kopaliny oraz szczegółową mapę geologiczną Polski, arkusz Szlichtyngowa. Na zachód i południowy zachód od wsi Nowe Drzewce, występują piaski i żwiry wodnolodowcowe (sandry). Wykonane w tym rejonie badania geologiczne (Frankowska, 1985), wykazały obecność nagromadzeń kruszyw naturalnych, stwarzających możliwość udokumen- towania nowych złóż. Dlatego wyznaczono tutaj trzy obszary prognostyczne II, III, VI. W rejonie wsi Stare Drzewce dzięki spiętrzeniu glacitektonicznemu utworów podłoża czwartorzędowego, na niewielkiej głębokości występują iły trzeciorzędowe. Na południowy zachód od tej miejscowości, była prowadzona eksploatacja iłów ceramiki budowlanej dla dawnej cegielni, obecnie dwa dawne wyrobiska są zalane wodą. W rejonie tym wyznaczono prognozę iłów ceramiki budowlanej VII. Charakterystykę obszarów prognostycznych zawiera poniższa tabela.

Tabela 5 Wykaz obszarów prognostycznych Powierzch Grubość Wiek kom- Średnia Zasoby w nia kompleksu Numer pleksu grubość kategorii litologicz- Zastoso- obszaru Rodzaj litologicz- Parametry nadkładu D no- 1 wanie na kopaliny no- jakościowe surowco- kopaliny mapie surowco- (tys. t., wego od-do wego (m) tys. m3*) (ha) (m) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 II 72 pż Q brak danych 0,20 4,0-12,0 760* Skb śr. 8,0 III 9 pż Q brak danych 0,20 śr. 5,0 450* Skb VI 6 pż Q brak danych 0,30 śr. 4,0 240* Skb VII 30 i (ic) Tr brak danych 1,5-4,0 śr. 1,0 300* Scb IX 2300 Na P zaw. NaCl 1000 śr. 148 3829000 Ch Bytom od 70% do Odrzań- 99% ski X 1540 Na P zaw. NaCl 1000 śr. 200 14000000 Ch Głogów od 70% do 99%

Rubryka 3: Na - sole kamienne, i(ic) – iły i łupki ilaste ceramiki budowlanej, pż - piaski i żwiry Rubryka 4: Q - czwartorzęd, Tr - trzeciorzęd, P - perm Rubryka 9: Skb - surowce budowlane, Scb - surowce ceramiki budowlanej, Ch - kopaliny chemiczne

Jako prognostyczne można traktować również wystąpienia soli kamiennej towarzyszące złożom miedzi IX „Bytom Odrzański” i X „Głogów”. Występują one w utworach cechsztyń- skich, ponad łupkami miedzionośnymi. Sól położona jest na średnia głębokości 1000 m, miąższość pokładów soli zmienia się od 60 do 290 m. Zawartość NaCl waha się w granicach 70-99%. Dla złoża „Bytom Odrzański” zasoby prognostyczne soli kamiennej wynoszą około 3 829 mln ton, a dla złoża „Głogów” około 14 mld ton. Na obszarze omawianego arkusza zaznaczono obszary negatywnego rozpoznania kruszywa naturalnego (Kubica, 1988) i kredy jeziornej (Krzyśków, Nasz, 1974).

VII. Warunki wodne

1. Wody powierzchniowe

Obszar arkusza Szlichtyngowa odwadniany jest przez Odrę i jej prawobrzeżne dopływy. Z południowej część obszaru arkusza wody powierzchniowe są odprowadzane za pośrednic- twem Krzyckiego Rowu w kierunku zachodnim do Odry, natomiast z północnej poprzez niewielkie cieki powierzchniowe na północ do Obrzycy, położonej poza granicami omawianego

obszaru. Odra płynie szeroką do 8 km doliną, ze wschodu na zachód, jej koryto na obszarze arkusza jest zabezpieczone przed wylewem wałami przeciwpowodziowymi. Według informacji Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Zielonej Górze oraz we Wrocławiu (Damczyk i in., 2003, Kwiatkowska-Szygulska, red., 2003) na obszarze arkusza znajduje się jeden punkt monitoringu krajowego wód powierzchniowych, w którym badane są wody Odry w rejonie Wilkowa. Woda w Odrze w badanym punkcie nie odpowia- dała żadnej klasie czystości ze względu na przekroczenie dopuszczalnych stężeń: wskaźników fizykochemicznych, zasolenie (przewodność elektrolityczna oraz wskaźniki hydrobiologicz- ne). Trzeciej klasie czystości odpowiadał stan sanitarny oraz stężenia: azotu azotynowego, fosforu ogólnego i sodu, natomiast drugiej zawartość substancji organicznych, zawiesiny ogólnej, azotu ogólnego i fosforanów. Pozostałe wskaźniki mieściły się w pierwszej klasie czystości wód powierzchniowych.

2. Wody podziemne

Według regionalizacji zwykłych wód podziemnych (Paczyński, red., 1993,1995) obszar arkusza Szlichtyngowa znajduje się w regionie Wielkopolskim w skład którego wchodzą su- bregiony: zielonogórsko-leszczyński, pradoliny barycko-głogowskiej oraz niewielki fragmen- tem (w SW części arkusza) subregionu trzebnickiego. Charakterystyka warunków hydrogeologicznych została przedstawiona zgodnie z Mapą hydrogeologiczną Polski w skali 1:50 000 arkusz Szlichtyngowa (Malinowska-Pisz, 2002). Na terenie arkusza występują dwa użytkowe piętra wodonośne: czwartorzędowe i trzeciorzę- dowe. Czwartorzędowe piętro wodonośne związane jest: z plejstoceńskimi i holoceńskimi piaskami i żwirami pradoliny i doliny Odry, z plejstoceńskimi osadami wodnolodowcowymi Wysoczyzny Leszczyńskiej i Pojezierza Sławskiego, oraz z glacjalnymi osadami sandrów wschowsko-drzewieckiego i borowickiego. Zwierciadło wód poziomu wodonośnego w obrębie dolin ma charakter swobodny i wy- stępuje na głębokości 0,5-3,9 m. Miąższość tego poziomu wynosi od 15,0 do 63,7 m, przy czym największa występują w rejonie miejscowości: Serby, Krzekotówek, Wilków i wynosi od 40,0 do 59,4 m. Współczynnik filtracji zmienia się od 5,6 do 36,9 m/24h. Przewodność wynosi 336-1256 m2/24h. Wydajność potencjalna studni osiąga wartości od 10 m3/h w rejonie Głogowa do 70-120 m3/h w centralnej części omawianego poziomu wodonośnego. Według klasyfikacji przyjętej dla Mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:50 000 wody doliny Odry generalnie zaliczono do IIb klasy czystości z wyjątkiem ujęcia „Odrzycko”, któ-

rego wody ze względu na znaczne przekroczone zawartości żelaza (5,6-23 mg/dm3) i manganu (1,3-4,1 mg/dm3) zaliczono do klasy III. Na obszarze dolin przeważają wody średnio twarde do twardych (3,07-9,17 mval/dm3) i suchej pozostałości 176-948 mg/dm3. Zawartość chlorków nie przekracza wartości dopuszczalnych dla wód pitnych i wynosi 6,0-151,7 mg/dm3. Przekroczona zawartość azotynów występuje w miejscowości Serby, a przekroczone wartości amoniaku w rejonie Winna, Wilkowa, oraz w niektórych studniach ujęć „Serby” i „Odrzycko”. Zawartość żelaza wynosi 0,2-7,6 mg/dm3, manganu 0,01-2,0 mg/dm3. Poziom wodonośny występujący na obszarze wysoczyzn, związany jest z osadami piaszczysto-żwirowymi, występującymi między glinami zlodowaceń północnopolskich i środko- wopolskich, lub między glinami zlodowaceń południowopolskich a środkowopolskich. Zwierciadło wód podziemnych ma charakter naporowy, tylko lokalnie swobodny i występuje na głębokości 12,6-29,0 m. Miąższość warstw wodonośnych waha się od 4,9 do 24,4 m. Współczynnik filtracji zmienia się od 3,6 do 23,0 m/24h, przewodność od 35 do 450 m2/24h. Wody czwartorzędowego poziomu wodonośnego na wysoczyźnie zaliczono do klasy IIb czystości wód podziemnych. Na obszarze tym przeważają wody średnio twarde (3,99 mval/dm3) do twardych 7,68 mval/dm3, obojętne i zasadowe (pH 7-8). Sucha pozostałość jest rzędu 208-510 mg/dm3. Zawartość żelaza wynosi 0,3-3,0 mg/dm3, chlorków 10-77 mg/dm3, a siarczanów 21-113 mg/dm3. Na obszarze sandru wschowsko-drzewieckiego i borowieckigo poziom wodonośny zwią- zany jest z występowaniem piasków i żwirów. Zalega on na głębokości 3,4-24,0 m. Jego miąższość waha się od 6 do 42 m. Współczynnik filtracji zmienia się od 6,6 do 37,3 m/24h, przewodność od 76 do 1750 m2/24h. Trzeciorzędowe piętro wodonośne występuje na całym arkuszu. Użytkowym poziomem jest poziom mioceński, który składa się z trzech warstw wodonośnych, występujących na głę- bokościach od 50 do 100 m. Ich miąższości wynoszą od kilkunastu do ponad dwudziestu me- trów. Współczynnik filtracji zmienia się od 2,5 do 21,6 m/24h, przewodność waha się od 7,2 do 123 m2/24h. Wody trzeciorzędowego piętra wodonośnego generalnie zaklasyfikowano do IIb klasy czystości z wyjątkiem rejonu Głogowa, gdzie wody tego piętra zaliczono do III klasy czysto- ści. Sucha pozostałość jest rzędu 166-515 mg/dm3. Są to wody bardzo miękkie (1,07 mval/dm3) do twardych (6,97 mval/dm3), od słabo kwaśnych do słabo zasadowych (pH 6,6- 7,8). Zawartość żelaza wynosi 0,1-2,6 mg/dm3, manganu 0,01-0,3 mg/dm3. Wartości dopuszczalnych dla wód pitnych nie przekracza zawartość siarczanów (3-15,8 mg/dm) i azotanów

(0,0-3,4 mgN/dm3), natomiast zawartość amoniaku w niektórych przypadkach przekracza tę 3 wartość i wynosi 0,46-1,01 NH4/dm . Na omawianym arkuszu zaznaczono ujęcia wód podziemnych o wydajności powyżej 50 m3/h. Największe z nich eksploatujące wody piętra czwartorzędowego to ujęcia: „Serby” pomiędzy Serbami i Krzekotówkiem o zatwierdzonych zasobach eksploatacyjnych 1520 m2/h przy depresji 5,7-11,2, w Chociemyślu o zasobach 90 m3/h przy depresji 3,5 m, ujęcie w Krzepielowie o zasobach eksploatacyjnych w ilości 74 m3/h przy depresji 9,3-10,3 m. Uję- cie „Odrzycko” w Głogowie o zasobach eksploatacyjnych 600 m3/h przy depresji 2,6-11,0 m nie jest eksploatowane. Do największych ujęć trzeciorzędowych należy ujęcie w Głogowie o udokumentowanych zasobach eksploatacyjnych 168 m3/h przy depresji 3,2-4,7 m. W południowej części omawianego obszaru arkusza w obrębie piętra trzeciorzędowego, zaznacza się wpływ odwodnienia kopalni miedzi. Obniżenie terenu wywołane odwodnieniem górotworu nie powoduje szkód górniczych natury hydrogeologicznej. Materiały niezbędne do lokalizacji leja depresji (stan na 2003 r.) otrzymano w Centrum Badawczo Projektowym Mie- dzi „CUPRUM” we Wrocławiu. Główny użytkowy poziom wodonośny na terenie arkusza Szlichtyngowa występuje w utworach czwartorzędowych, a tylko niekiedy trzeciorzędowych. W ich obrębie wyznaczono dwa główne zbiorniki wód podziemnych - Pradolina Barycz - Głogów - nr 302 i zbiornik Wschowa - nr 306 (fig. 3). Czwartorzędowy zbiornik Pradolina Barycz - Głogów (W) ma powierzchnię 43 500 ha i obejmuje swym zasięgiem południową cześć omawianego arkusza. Cały zbiornik jest objęty obszarem najwyższej ochrony (ONO). Wody są nieznacznie zanieczyszczone, łatwe do uzdatniania. Średnia głębokość ujęć wynosi 30 m, a szacunkowe zasoby wynoszą 59 tys. m3/d. Zbiornik Wschowa ma powierzchnię 20 000 ha i w całości jest objęty obszarem naj- wyższej ochrony (ONO) i wysokiej ochrony (OWO). Jest to zbiornik poligenetyczny sandro- wo-międzymorenowy. Średnia głębokość ujęć wynosi 3,5 m, zasoby dyspozycyjne wynoszą 22 tys. m3/d.

Fig. 3. Położenie arkusza Szlichtyngowa na tle obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagających szczególnej ochrony w skali 1: 500 000 wg A.S. Kleczkowskiego (1990) 1 - Obszar Wysokiej Ochrony (OWO), 2 - Obszar Najwyższej Ochrony (ONO), 3 - granica GZWP w ośrodku porowym. Numer, nazwa i wiek GZWP: 302 - Pradolina Barycz-Głogów (W), czwartorzęd (Q), 303 - Pradolina Barycz-Głogów (E), czwartorzęd (Q); 304 - Zbiornik międzymorenowy Zbąszyń, czwartorzęd (Q), 305 - Zbiornik międzymorenowy Leszno, czwartorzęd (Q), 306 - Zbiornik Wschowa, czwartorzęd (Q), 314 - Pradolina rzeki Odra (Głogów), czwartorzęd (Q), 315 - Zbiornik Chocianów-Gozdnica, czwartorzęd (Q).

VIII. Geochemia środowiska

1. Gleby

Kryteria klasyfikacji gleb Dla oceny zanieczyszczenia gleb zastosowano wartości dopuszczalne stężeń określone w Załączniku do Rozporządzenia Ministra środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie

standardów gleby oraz standardów jakości ziemi (Dz. U. Nr 165 z dnia 4 października 2002r., poz. 1359). Wartości dopuszczalne pierwiastków dla poszczególnych grup zanieczyszczeń oraz zakresy i ich przeciętne zawartości w glebach z terenu arkusza 614-Szlichtyngowa zamieszczono w tabeli 6. W celu porównania tabelę uzupełniono danymi zawartości przecięt- nych (median) pierwiastków w glebach terenów niezabudowanych Polski (najmniej zanieczyszczonych w kraju). Materiał i metody badań laboratoryjnych Dla oceny zanieczyszczenia gleb wykorzystano wyniki ze zbioru analiz chemicznych wykonanych dla „Atlasu geochemicznego Legnicko-Głogowskiego Okręgu Miedziowego 1: 250 000” (Lis i in., 1999). Próbki pobierano z gęstością podstawową 1x1 km oraz z zagęsz- czeniami 0,5x0,5 km dla obszaru huty miedzi „Głogów” i miasta Głogów. W miejscu opró- bowania wyznaczano pole o średnicy 10-20 m, w którym lokalizowano punkty poboru pięciu podpróbek. Poszczególne podpróbki pobierano z wierzchniej warstwy (0,0-0,2 m) gleby za pomocą sondy ręcznej i łączono w próbkę zbiorczą o masie około 2 kg. Pobierana gleba była suszona w temp. pokojowej, kwartowana i przesiewana przez sita nylonowe o oczkach 2 mm, a następnie ucierana w agatowych młynach kulowych do rozmia- ru ziarna <0,063 mm. Dla północno-wschodniej części arkusza wykorzystano wyniki ze zbioru analiz chemicznych wykonanych do „Atlasu geochemicznego Polski 1:2 500 000” (Lis, Pasieczna, 1995) - opróbowanie w siatce 5x5 km. Próbki gleb pobierano za pomocą sondy ręcznej z wierzchniej warstwy (0,0-0,2 m). Pobierana gleba o masie około 1000 g była suszona w temp. pokojowej, kwartowana i przesiewana przez sita nylonowe o oczkach 1 mm. Przedmiotem zainteresowania była nie całkowita zawartość metali, lecz ta ich część, której źródłem są zanieczyszczenia antropogeniczne, a więc łatwo ługowalna. Gleby minera- lizowano w wodzie królewskiej, w temp. 95oC, w ciągu 1 godziny. Oznaczenia As, Ba, Cd, Co, Cr, Cu, Ni, Pb i Zn wykonano za pomocą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudzeniem plazmowym (ICP-AES Inductively Coupled Plasma Atomic Emission Spectrometry) z zastosowaniem spektrometrów: PV 8060 firmy Philips i JY 70 Plus Geoplasma firmy Jobin- Yvon. Analizy Hg przeprowadzono metodą absorpcyjnej spektrometrii atomowej techniką zimnych par (CV-AAS Cold Vapour Atomic Absorption Spectrometry) z użyciem spektrome- tru Perkin-Elmer 4100 ZL z systemem przepływowym FIAS-100. Wszystkie oznaczenia wykonano w laboratorium Państwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie. Kontrolę jakości gwarantowały analizy wielokrotne tych samych próbek umiesz-

czanych losowo w seriach analitycznych oraz stosowanie materiałów referencyjnych (wzorce Montana Soil, SRM 2710, SRM 2711, IAEA/Soil 7). Prezentacja wyników Niejednorodna gęstość opróbowania (1 próbka na około 25 km2, 1 próbka na około 1 km2 i 1 próbka na 0,25 km2) nie jest dostateczna do wykreślenia izoliniowej mapy zawartości pierwiastków zgodnie z zasadami przyjętymi w kartografii (dla skali 1:50 000 konieczne jest opróbowanie w siatce 0,5x0,5 km czyli jedna próbka - jedna informacja na 1 cm2 mapy dla całego arkusza). Wyniki badań geochemicznych zostały więc przedstawione na mapie punk- towej. Lokalizację miejsc opróbowania przedstawiono na mapie w postaci kwadratów wypeł- nionych kolorami przyjętymi dla gleb zaklasyfikowanych do grup A, B i C oraz gleb o przekroczonych wartościach stężeń dla grupy C (zgodnie z Rozporządzeniem..., 2002). Przy klasyfikacji stosowano zasadę zaliczania gleb do danej grupy, gdy zawartość co najmniej jednego pierwiastka przewyższała dolną granicę wartości dopuszczalnej w tej grupie. Na mapie (lub w tabeli) umieszczono symbole pierwiastków decydujących o zanieczyszczeniu gleb z danego miejsca. Zanieczyszczenie gleb metalami Wyniki badań geochemicznych gleb odniesiono zarówno do wartości stężeń dopuszczalnych metali określonych w Rozporządzeniu..., 2002, jak i do wartości przeciętnych okre- ślonych dla gleb obszarów niezabudowanych całego kraju (tabela 6). Porównanie wartości przeciętnych (median) przytoczonych w tabeli 6 ma jedynie znaczenie szacunkowe z uwagi na inny sposób mineralizacji próbek. Mocniejszy rozkład wodą królewską zastosowany dla gleb arkusza 614-Szlichtyngowa może wpływać na podwyższenie stężeń metali. Tylko przeciętne zawartości kadmu w glebach arkusza są identyczne jak war- tość przeciętnej (mediany) w glebach obszarów niezabudowanych Polski. Wartości median wszystkich pozostałych pierwiastków są kilkakrotnie (dla miedzi kilkuna- stokrotnie) wyższe od wartości median dla gleb obszarów niezabudowanych kraju.

Tabela 6 Zawartość metali w glebach (w mg/kg) Zakresy zawar- Wartość Wartość przeciętnych Wartości dopuszczalne stężeń w glebie tości w glebach przecięt- (median) w glebach lub ziemi (Rozporządzenie Ministra Śro- na arkuszu 614 - nych (me- obszarów niezabudo- dowiska z dnia 9 września 2002 r.) Szlichtyngowa dian) w wanych Polski 4) glebach na Metale arkuszu 614 – Szlich- tyngowa N=252 N=6522 N=252 Frakcja ziarnowa Frakcja ziarnowa Grupa B 2) Grupa C 3) <2 mm <1 mm Grupa A 1) Mineralizacja – woda Mineralizacja królewska HCl (1:4) Głębokość (m ppt) Głębokość (m ppt) 0,0-0,3 0-2 0,0-0,2 As Arsen 20 20 60 <5-350 6 <5 Ba Bar 200 200 1000 13-1569 77 27 Cr Chrom 50 150 500 1-131 8 4 Zn Cynk 100 300 1000 8-1272 40 29 Cd Kadm 1 4 15 <0,5-6,6 <0,5 <0,5 Co Kobalt 20 20 200 <1-25 3 2 Cu Miedź 30 150 600 4-4200 59 4 Ni Nikiel 35 100 300 <1-42 6 3 Pb Ołów 50 100 600 7-5380 33 12 Hg Rtęć 0,5 2 30 <0,05-2,85 0,06 <0,05 1) grupa A Ilość badanych próbek gleb z arkusza 614-Szlichtyngowa a) nieruchomości gruntowe wchodzące w skład obszaru w poszczególnych grupach zanieczyszczeń poddanego ochronie na podstawie przepisów ustawy Prawo wodne, As Arsen 223 25 b) obszary poddane ochronie na podstawie przepisów o Ba Bar 215 35 ochronie przyrody; jeżeli utrzymanie aktualnego po- Cr Chrom 243 9 ziomu zanieczyszczenia gruntów nie stwarza zagroże- Zn Cynk 211 23 17 nia dla zdrowia ludzi lub środowiska – dla obszarów Cd Kadm 228 20 4 tych stężenia zachowują standardy wynikające ze stanu faktycznego, Co Kobalt 251 1 2) Cu Miedź 78 121 39 grupa B - grunty zaliczone do użytków rolnych z Ni Nikiel 248 4 wyłączeniem gruntów pod stawami i gruntów pod Pb Ołów 160 54 33 rowami, grunty leśne oraz zadrzewione i zakrzewione, nieużytki, a także grunty zabudowane i zurbanizowane Hg Rtęć 230 19 3 z wyłączeniem terenów przemysłowych, użytków ko- Sumaryczna klasyfikacja badanych gleb z obszaru arku- palnych oraz terenów komunikacyjnych, sza 614-Szlichtyngowa do poszczególnych grup zanie- 3)grupa C - tereny przemysłowe, użytki kopalne, tereny czyszczeń (ilość próbek) komunikacyjne,

4) Lis, Pasieczna, 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1: 78 97 62 2 500 000 N – ilość próbek

Pod względem zawartości metali 30,9% spośród badanych próbek spełnia warunki klasyfikacji do grupy A (standard obszaru poddanego ochronie), co pozwala na ich wielofunk- cyjne użytkowanie. Do grupy B zaliczono 38,5%, a do grupy C – 24,6% analizowanych gleb. Gleby zakwalifikowane do grupy B są wzbogacone w chrom, cynk, kadm, miedź, nikiel, ołow i rtęć (tab.6). W grupie C znajdują się gleby o podwyższonych stężeniach arsenu, baru, cynku, kadmu, kobaltu, miedzi, ołowiu i rtęci. W 15 próbkach gleb (6%) występują stężenia arsenu, baru, cynku, miedzi i ołowiu przewyższające dopuszczalną zawartość tych pierwiast- ków dla grupy C. Na przeważającym obszarze arkusza (położonym na północ od Krzyckiego Rowu) nie zanotowano przekroczeń zawartości metali w glebach. Niektóre z badanych próbek były tylko nieznacznie wzbogacone w miedź. Zanieczyszczenie gleb w południowo-zachodnim krańcu arkusza (często ponad zawar- tości dopuszczalne dla grupy C) spowodowane jest wieloletnim rozpraszaniem pyłów metalo- nośnych z huty miedzi (HM) „Głogów”. Koncentracja miedzi często przekracza tu 100 mg/kg, a ołowiu - 75 mg/kg. Maksymalnie zanotowano 4200 mg/kg miedzi i 5380 mg/kg ołowiu. Gleby tego rejonu są zanieczyszczone również arsenem (>20 mg/kg), rtęcią (>0,25 mg/kg) i cynkiem (>300 mg/kg). Drugi rejon podwyższonych stężeń metali w glebach to tereny tarasów zalewowych Od- ry położone w południowo-wschodnim krańcu arkusza - na południe od Szlichtyngowej. Gle- by tego obszaru zawierają głównie podwyższone ilości arsenu, baru, kadmu, cynku i rtęci. W mniejszym stopniu zanieczyszczone są miedzią i ołowiem. Źródłem ich zanieczyszczeń mogą być zrzuty do Odry wód kopalnianych oraz ścieków komunalnych i przemysłowych z Górne- go Śląska. Świadczą o tym wysokie zawartości baru obserwowane w aluwiach Odry oraz w glebach aluwialnych jej doliny poniżej ujść głównych rzek drenujących Górny Śląsk.

2. Osady wodne

Kryteria oceny osadów Do oceny jakości osadów dennych, w aspekcie ich zanieczyszczenia metalami ciężkimi zastosowano kryteria zawarte w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r. we sprawie rodzajów oraz stężeń substancji, które powodują, że urobek jest zanieczyszczony (Dz. U. Nr 55 poz. 498 z 14. 05.2002 r.). Dla oceny jakości osadów wodnych pod względem ekotoksykologicznym zastosowano wartości PEL (ang. Probable Effects Levels) – określające zawartość pierwiastka, powyżej której prawdopodobny jest szkodliwy wpływ zanieczyszczonych osadów na organizmy wodne. W tabeli 7 zamieszczono dopuszczalne za-

wartości pierwiastków w osadach wydobywanych podczas regulacji rzek, kanałów portowych i melioracyjnych, wartości PEL oraz tła geochemicznego dla osadów wodnych Polski. Materiał i metody badań laboratoryjnych W opracowaniu wykorzystane zostały dane z bazy GEMONOS, zawierającej wyniki badań geochemicznych osadów wodnych Polski wykonywanych na zlecenie Głównego In- spektora Ochrony Środowiska. Próbki osadów są pobierane ze strefy brzegowej koryt rzecznych, spod powierzchni wody, z przeciwnej strony do nurtu, w miejscach, gdzie tworzący się osad charakteryzuje się większą zawartością frakcji mułkowo-ilastej. W badaniach analitycznych wykorzystano frakcję ziarnowa drobniejsza niż 0,2 mm. Zawartości arsenu, kadmu, chromu, ołowiu, miedzi, niklu i cynku oznaczono metodą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudzeniem plazmowym (ICP-AES), z roztworów uzyskanych po roztworzeniu próbek osadów wodą królewską, a oznaczenia zawartości rtęci wykonano z próbki stałej metodą spektrometrii absorpcyjnej przy zastosowaniu techniki zimnych par (CV-AAS). Wszystkie oznaczenia wykonano w laboratorium Państwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie. Prezentacja wyników Lokalizację miejsc opróbowania osadów przedstawiono na mapie w postaci trójkąta obwiedzionego odmiennymi kolorami dla osadów zaklasyfikowanych do zanieczyszczonych lub niezanieczyszczonych i o przekroczonych wartościach PEL. Przy klasyfikacji stosowano zasadę zaliczania osadów do danej grupy, gdy zawartość, co najmniej jednego pierwiastka przewyższała górną granicę wartości dopuszczalnej w tej grupie. W przypadku zakwalifiko- wania osadu do zanieczyszczonego każdy punkt opisano na mapie symbolami pierwiastków decydujących o zanieczyszczeniu. Zanieczyszczenie osadów Na arkuszu zlokalizowany jest jeden punkt obserwacyjny sieci geochemicznego monitoringu osadów wodnych – na Odrze w Biechowie. Osady Odry w Biechowie charakteryzują się wysokimi stężeniami cynku, ołowiu, kadmu i rtęci, przekraczającymi wartości PEL dla tych pierwiastków, przy których jest obserwowane występowanie ujemnego oddziaływania na organizmy wodne. Osady te charakteryzują się również podwyższoną zawartością chromu, miedzi, niklu i arsenu w stosunku do wartości tła geochemicznego i są to zawartości przy któ- rych mogą już występować negatywne oddziaływania na organizmy. Dane prezentowane na mapie umożliwiają jedynie oceny zanieczyszczenia osadów w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu. Powinny być jednak sygnałem dla odpowiednich urzędów i władz wskazującym na konieczność podjęcia badań szczegółowych i

wskazania źródeł zanieczyszczeń, nawet w przypadku, gdy przekroczenia zawartości dopuszczalnych zaobserwowano tylko dla jednego pierwiastka.

Tabela 7. Zawartość pierwiastków w osadach rzecznych.

Rozporządzenie Tło geoche- Odra PEL** Pierwiastek MŚ* miczne Biechów Zawartość (ppm) Arsen (As) 30 17 <5 22 Chrom (Cr) 200 90 6 55 Cynk (Zn) 1000 315 73 683 Kadm (Cd) 7,5 3,5 <0,5 5,0 Miedź (Cu) 150 197 7 78 Nikiel (Ni) 75 42 6 37 Ołów (Pb) 200 91 11 101 Rtęć (Hg) 1 0,49 <0,05 0,992

* - Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r. we sprawie rodzajów oraz stężeń substancji, które powodują, że urobek jest zanieczyszczony, Dz. U. Nr 55 poz. 498 z 14. 05.2002 r. ** - PEL – zawartość, powyżej której prawdopodobny jest szkodliwy wpływ zanieczyszczonych osadów na organizmy wodne.

3. Pierwiastki promieniotwórcze w glebach

Materiał i metody badań Do określenia dawki promieniowania gamma i stężenia radionuklidów poczarnobylskiego cezu wykorzystano wyniki badań gamma-spektrometrycznych wykonanych dla Atlasu Radioekologicznego Polski 1:750 000 (Strzelecki i in., 1993,1994). Pomiary gamma-spektometryczne wykonywano wzdłuż profili o przebiegu N-S, przecinają- cych Polskę co 15”. Na profilach pomiary wykonywano co 1 kilometr, a w przypadku stwier- dzenia stref o podwyższonej promieniotwórczości pomiary zagęszczano do 0,5 km. Sonda pomiarowa była umieszczona na wysokości 1,5 metra nad powierzchnią terenu, a czas pomia- ru wynosił 2 minuty. Pomiary wykonywano spektrometrem GS-256 produkowanym przez „Geofizykę” Brno (Czechy). Prezentacja wyników Z uwagi na to, że gęstość opróbowania nie pozwala na opracowanie map izoliniowych w skali 1:50 000, wyniki przedstawiono w formie słupkowej (fig. 4) dla dwóch krawędzi arkusza mapy (zachodniej i wschodniej). Zabieg taki jest możliwy, gdyż te dwie krawędzie są zbieżne z generalnym przebiegiem profili pomiarowych.

614W PROFIL ZACHODNI 614E PROFIL WSCHODNI

Dawka promieniowania gamma Dawka promieniowania gamma

5743735 5741589

5737650 5739636

5734641 5735561 m m 5731675 5733439

5729918 5729479

5727559 5727700 0 102030405060 0 1020304050 nGy/h nGy/h

Stężenie radionuklidów cezu poczarnobylskiego Stężenie radionuklidów cezu poczarnobylskiego

5743735 5741589

5737650 5739636

5734641 5735561 m m 5731675 5733439

5729918 5729479

5727559 5727700 00.511.52 0 0.5 1 1.5 2 2.5 3 kBq/m2 kBq/m2

Fig. 4. Zanieczyszczenia gleb pierwiastkami promieniotwórczymi (na osi rzędnych - opis siatki kilometrowej arkusza)

Wykresy słupkowe sporządzono jedynie dla punktów zlokalizowanych na opisywanym arkuszu, natomiast do interpretacji wykorzystywano informacje zawarte w profilach na arkuszu sąsiadującym wzdłuż zachodniej lub wschodniej granicy opisywanego arkusza. Prezentowane są wyniki dawki promieniowania gamma obejmujące sumę promieniowania pochodzącego od radionuklidów naturalnych (uran, potas, tor) i sztucznych (cez). Wyniki: Wartości dawki promieniowania gamma wzdłuż profilu zachodniego wahają się w przedziale od około 20 do około 55 nGy/h. Przeciętnie wartość ta wynosi około 30 nGy/h i jest nieco niższa od średniej dla obszaru Polski wynoszącej 34,2 nGy/h. Wzdłuż profilu wschodniego wartości promieniowania gamma mieszczą się w zakresie od około 10 do około 40 nGy/h, przy przeciętnej wartości wynoszącej około 25 nGy/h. Powierzchnię obszaru arkusza Szlichtyngowa budują utwory czwartorzędowe o generalnie niskich wartościach promieniowania gamma. Są to przede wszystkim plejstoceńskie piaszczysto-żwirowe utwory lodowcowe i wodnolodowcowe oraz gliny zwałowe. W południowej części arkusza dominują utwory holoceńskie: mułki, piaski i żwiry rzeczne oraz namuły. Podrzędnie, w południowo- zachodniej części obszaru występują utwory lessowe. Najwyższymi wartościami promieniowania gamma (40-50 nGy/h) charakteryzują się holoceńskie namuły, a także plejstoceńskie piaski i żwiry wodnolodowcowe oraz gliny zwałowe. Najniższe dawki promieniowania (oko- ło 20 nGy/h) zarejestrowano dla piaszczysto-żwirowych utworów rzecznych wieku plejsto- ceńskiego i holoceńskiego. Stężenia radionuklidów poczarnobylskiego cezu zmierzone wzdłuż obu profili są bardzo niskie, charakterystyczne dla obszarów bardzo słabo zanieczyszczonych. Wahają się w przedziale od około 0,1 do około 2,0 kBq/m2 wzdłuż profilu zachodniego, a wzdłuż profilu wschodniego - od około 0,5 do około 2,5 kBq/m2.

IX. Składowanie odpadów

Celem opracowania warstwy tematycznej „Składowanie odpadów” jest wskazanie obszarów, które są predysponowane do lokalizacji w ich obrębie składowisk odpadów, przy jednoczesnym respektowaniu ograniczeń wynikających z wymagań ochrony środowiska przyrodniczego. Generalnie obszary te powinny spełniać kryteria lokalizacji składowisk odpadów zgodnie z wymaganiami zawartymi w ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 r, o odpadach [Dz. U. Nr 62, poz. 628] oraz w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r, w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących lokalizacji, budowy,

eksploatacji i zamknięcia, jakim powinny odpowiadać poszczególne typy składowisk odpadów [Dz. U. Nr 61, poz. 549]. Z uwagi na skalę i specyfikę opracowania kartograficznego w nielicznych przypadkach przyjęto zmodyfikowane rozwiązania w stosunku do aktualnie obowiązujących aktów prawnych, umożliwiające późniejszą weryfikację i uszczegółowienie rozpoznania na etapie projektowania składowisk. Warunki lokalizacyjne dla przyszłych składowisk odpadów są zróżnicowane w zależności od wyróżnionych 3 typów składowisk: N – odpadów niebezpiecznych, K – odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne, O − odpadów obojętnych. Lokalizowanie składowisk odpadów podlega ograniczeniom z uwagi na wyspecyfikowane wymagania litosfery, hydrosfery, atmosfery, biosfery oraz dziedzictwa przyrodniczo-kulturowego. Specyfikacja ta obejmuje: • wyłączenia terenów, na których bezwzględnie nie można lokalizować żadnych typów składowisk odpadów, • wymagania dotyczące naturalnych cech izolacyjnych podłoża i skarp wyróżnionych typów potencjalnych składowisk • warunkowe ograniczenia lokalizacji odpadów wymagające akceptacji odpowiednich władz i służb. Uwzględniając powyższe kryteria na terenie arkusza Szlichtyngowa wyznaczono: 1. obszary bezwzględnego zakazu lokalizowania wszelkich typów składowisk odpadów, 2. obszary preferowane, na których wskazane jest lokalizowanie składowisk odpadów, ze względu na występowanie na powierzchni terenu lub płytko w podłożu (do głębokości 2,5 m) gruntów spełniających wymagania naturalnej warstwy izolacyjnej, 3. obszary pozbawione naturalnej warstwy izolacyjnej, na których lokalizacja składowisk odpadów jest możliwa, ale wymaga zastosowania sztucznie wykonanych barier geologicznych lub syntetycznych uszczelnień, 4. wyrobiska po eksploatacji kopalin, które mogą stanowić potencjalne miejsca składowania odpadów po przeprowadzeniu odpowiednich badań i wykonaniu systemów zabezpieczeń. Zwarte rejony występowania na powierzchni terenu lub do głębokości 2,5 m gruntów spoistych o wymaganej izolacyjności, stanowią preferowane obszary lokalizowania składowisk. W ich obrębie wydzielono rejony wyspecyfikowanych uwarunkowań uwzględniając:

- izolacyjne właściwości podłoża – odpowiadające wyróżnionym dla poszczególnych typów składowisk wymaganiom składowania odpadów (tabela 8), - przestrzenne warunkowe ograniczenia wynikające z przyjętych terenów ochronnych (w – ochrony wód podziemnych, b – zabudowy i stref ochronnych związanych z infrastrukturą, p – ochrony przyrody i dziedzictwa kulturowego, z – ochrony złóż kopalin). Lokalizowanie przyszłych składowisk odpadów w obrębie rejonów posiadających ograniczenia warunkowe będzie wymagało ustaleń z lokalnymi władzami administracyjnymi i zgodności z planem zagospodarowania przestrzennego gmin. Wymagania dotyczące naturalnych cech izolacyjnych podłoża potencjalnych składowisk przedstawiono w tabeli 8. Tabela 8 Kryteria oceny naturalnej bariery geologicznej Wymagania dotyczące naturalnej bariery Typ geologicznej składowiska miąższość wsp. filtracji k rodzaj gruntów [m] [m/s] N – odpadów niebezpiecznych ≥ 5 ≤ 1·10-9 iły, iłołupki K – odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne 1–5 ≤ 1·10-9 O – odpadów obojętnych ≥ 1 ≤ 1·10-7 gliny

Warstwa tematyczna „Składowanie odpadów” wchodzi w skład warstwy informacyjnej „Zagrożenia powierzchni ziemi” i jest przedstawiona na Planszy B mapy. Dane i oceny zaprezentowane na tej planszy zawierają elementy wiedzy o środowisku niezbędne przy optymalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym. Naturalne warunki izolacyjności podłoża są przesłanką nie tylko dla składowania odpadów lecz także powinny być uwzględniane przy lokalizowaniu innych obiektów zaliczanych do kategorii szczególnie uciążliwych dla środowiska i zdrowia ludzi lub mogących pogorszyć stan środowiska. Informacje dotyczące zanieczyszczenia gleb i osadów dennych wód powierzchniowych mogą być użyteczne przy wskazaniu optymalnych kierunków zagospodarowania terenów zdegradowanych. Plansza B prezentuje więc zarówno wybrane aspekty odporności środowiska jak i zapis istotnych wskaźników zanieczyszczeń, do których dostosowane powinny być szczegółowe rozwiązania w zakresie zarządzania przestrzenią. Tło dla przedstawionych informacji na Planszy B stanowi stopień zagrożenia głównego użytkowego poziomu wodonośnego, przeniesiony z arkusza Szlichtyngowa Mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:50 000 (Malinowska-Pisz, 2002). Jak wynika z przytoczonych poniżej kryteriów stopień zagrożenia wód podziemnych zależy nie tylko od wartości parametrów filtracyjnych warstwy izolującej (odporności poziomu wodonośnego na

zanieczyszczenia), ale także od czynników zewnętrznych, takich jak istnienie na powierzchni ognisk zanieczyszczeń czy obszarów prawnie chronionych. Dlatego też obszarów tych nie należy wprost porównywać z wyznaczonymi na Planszach B terenami pod składowiska odpadów. Stopień zagrożenia wód podziemnych przedstawionych na MHP wyznaczono w pięciostopniowym podziale, przyjmując następujące kryteria oceny: - stopień bardzo wysoki – obecność licznych ognisk zanieczyszczeń na terenach o niskiej odporności głównego użytkowego poziomu wodonośnego, niektóre z nich spowodowały już zanieczyszczenie wód podziemnych, - stopień wysoki – obecność ognisk zanieczyszczeń na terenach o niskiej odporności poziomu głównego wód podziemnych, - stopień średni – obszar o niskiej odporności poziomu głównego ale ograniczonej dostępności: parki narodowe, rezerwaty, masywy leśne („dostępność obszaru” jako jeden z elementów kwalifikujących dany teren była uwzględniana na mapach MHP realizowanych do 2000 roku), bez ogniska zanieczyszczeń lub obszar o średniej odporności poziomu głównego z ogniskami zanieczyszczeń, - stopień niski – obszar o średniej odporności poziomu głównego bez ognisk zanieczyszczeń, - stopień bardzo niski – obszar wysokiej odporności poziomu głównego lub o średniej odporności poziomu i ograniczonej dostępności. Na omawianym terenie przeważają obszary o bezwzględnym zakazie lokalizowania wszystkich typów składowisk odpadów. Wydzielono je ze względu na występowanie: - kompleksów leśnych o powierzchni powyżej 100 ha, znajdujących się w centralnej, północnej i zachodniej części obszaru arkusza, - erozyjnych i akumulacyjnych tarasów holoceńskich w dolinach rzek: Odra, Krzycki Rów i ich dopływów, - terenów zalanych w czasie powodzi – lipiec, 1997 r. (część doliny rzeki Odra), - zbiorników wód powierzchniowych, - chronionych łąk na glebach pochodzenia organicznego, - zwartej zabudowy miast: Głogów i Szlichtyngowa oraz miejscowości Kotla (siedziba władz gminy), - obszarów o nachyleniu powyżej 10˚ (17,6%) położonych na południe od miejscowości Wygnańczyce.

Obszary preferowane do lokalizowania składowisk odpadów wydzielono w rejonach występowania gruntów spoistych, spełniających wymagania izolacyjności podłoża określone dla naturalnych barier geologicznych (tabela 8). Wymagania te przewidują występowanie co najmniej jednometrowej warstwy gruntów spoistych bezpośrednio w podłożu składowiska, której współczynnik filtracji jest < 1·10-7 m/s. Na badanym obszarze takie warunki spełniają czwartorzędowe gliny zwałowe zlodowaceń środkowopolskich (zlodowacenie Warty) oraz północnopolskich (zlodowacenie bałtyckie) Gliny zwałowe zlodowacenia Warty występują na powierzchni w północnej, zachodniej i wschodniej części obszaru arkusza w formie większych płatów lezących bezpośrednio na utworach trzeciorzędowych lub osadach: wodnolodowcowych, rzecznych i lodowcowych zlodowacenia Odry. Są to osady piaszczyste lub ilaste z licznymi ziarnami żwirów i otoczakami. Osiągają one miąższość dochodzącą do kilkunastu metrów, a lokalnie tworzą warstwę izolacyjną razem z glinami starszymi (z okresu zlodowaceń południowopolskich) o miąższości około trzydziestu metrów. Gliny zwałowe zlodowacenia bałtyckiego występują w postaci nieregularnych płatów jedynie na północnym wschodzie arkusza, zajmując stosunkowo niewielkie powierzchnie. zalegają one w przewadze na piaskach i żwirach wodnolodowcowych zlodowaceń północnopolskich. Ich miąższość jest niewielka, w granicach jednego metra. Gliny z tego okresu są w przewadze silnie piaszczyste i zawierają znaczne domieszki frakcji żwirowej. Wydzielone na podstawie Szczegółowej mapy geologicznej Polski, arkusz Szlichtyngowa (Michalska 1998) wystąpienia glin zwałowych zgodnie z przyjętymi kryteriami, stanowią preferowane przez autorów obszary lokalizowania składowisk. Zajmują one około 14% powierzchni arkusza. Miąższość warstwy izolacyjnej oraz warunki hydrogeologiczne udokumentowane zostały archiwalnymi profilami otworów wiertniczych (tabela 9). Głębokość do zwierciadła wody podziemnej, występującego pod warstwą izolacyjną, wynosi 3,6 – 26 m p.p.t. Obszary te podzielono na mniejsze jednostki – tzw. rejony wyspecyfikowanych uwarunkowań, uwzględniając dwa kryteria: - wymagania izolacyjności podłoża dla różnych typów składowisk, - warunkowe ograniczenia lokalizacyjne. Gliny zwałowe o współczynniku filtracji ≤ 1 · 10-7 m/s, spełniają wymagania dotyczące naturalnej bariery geologicznej jedynie dla składowisk odpadów obojętnych, w związku z tym dla omawianych rejonów wyróżniono:

- obszary o warunkach izolacyjnych podłoża zgodnych z przyjętymi kryteriami, - obszary o zmiennych właściwościach izolacyjnych podłoża. Dla glin zlodowacenia bałtyckiego wyznaczono jedynie obszary o zmiennych właściwościach izolacyjnych podłoża z uwagi na ich niewielkie miąższości oraz nieregularną budowę. Obszary o warunkach izolacyjnych podłoża zgodnych z wymaganiami dla składowisk odpadów obojętnych położone są w sąsiedztwie miejscowości: Krzydłowiczki, Pszczółkowo, Łysiny, Krążkowo, Krzepielów, Skórzyn, Krążkówko, Kotla, Małe Drzewce, Stare Drzewce, Gola, Zamysłów i na południe od miasta Szlichtyngowa. W rejonach tych na powierzchni terenu występują gliny o miąższości 1,4-25,7m. Obszary o zmiennych warunkach izolacyjnych podłoża, w których warstwa izolująca jest przykryta piaskami (o miąższości do 2 m) znajdują się w rejonie miejscowości: Pszczółkowo, Łysiny, Krążkowo, Krzepielów, Małe Drzewce, Stare Drzewce, Kotla, Gola i Zamysłów. Warunkowe ograniczenia lokalizacyjne dla składowania odpadów na obszarze arkusza Szlichtyngowa spowodowane są występowaniem: - strefy najwyższej (ONO) ochrony głównego zbiornika wód podziemnych (GZWP) nr 302 oraz stref: najwyższej (ONO) i wysokiej (OWO) ochrony GZWP nr 306 (Kleczkowski, red., 1990), - obszarów chronionego krajobrazu: „Pojezierze Sławsko-Przemęckie” i „Dolina Baryczy”, - obszarów w odległości do 1 km od zwartej zabudowy miast: Głogów i Szlichtyngowa oraz miejscowości Kotla (siedziba władz gminy), - obszaru prognostycznego występowania piasków i żwirów. Najkorzystniejsze warunki pod względem geologicznym i środowiskowym dla lokalizacji składowisk występują w zachodniej części arkusza. Miąższość warstwy izolującej kształtuje się w przedziale 16,7-17,7 m. a tylko południowa część wyróżnionych rejonów posiada ograniczenia warunkowe wynikające z ochrony wód podziemnych i położenia w strefie do 1 km od zwartej zabudowy miejscowości Kotla. Korzystne warunki występują też na południe od wspomnianego obszaru. Miąższość warstwy izolującej jest znacznie mniejsza (1,4-6,1 m, a 15 m jedynie w otworze nr 5), ale tylko północna część tych rejonów posiada warunkowe ograniczenia lokalizacyjne ze względu na położenie w Obszar Chronionego Krajobrazu „Pojezierze Sławsko-Przemęckie”. Tereny znajdujące się we wschodniej części

obszaru arkusza mają mniej korzystne warunki. Warstwa izolująca ma wprawdzie lokalnie znaczną miąższość, ale położone są w granicach ochrony wód podziemnych. Dodatkowymi (punktowymi) warunkowymi ograniczeniami lokalizacyjnymi dla rejonów w: północno-zachodniej, zachodniej i wschodniej części arkusza są chronione obiekty dziedzictwa kulturowego (stanowiska archeologiczne), zabytki architektoniczne i sakralne oraz podlegające ochronie obiekty przyrody (pomniki przyrody żywej). Punktowymi ograniczeniami warunkowymi są też pojedyncze obiekty i ciągi zabudowy mieszkaniowej w obszarach wiejskich (rejony w pobliżu miejscowości: Krzydłowiczki, Krążkowo, Krzepielów, Krążkówko, Małe Drzewce, Stare Drzewce, Gola i Zamysłów). Na mapie zaznaczono ponadto, wyrobiska po eksploatacji kopalin, które mogą stanowić potencjalne miejsca składowania odpadów po przeprowadzeniu badań geologiczno- inżynierskich i hydrogeologicznych oraz wykonaniu systemów zabezpieczeń. Wyrobisko po eksploatacji piasków położone jest w pobliżu miejscowości Grochowice. Posiada ono dogodną lokalizację względem sieci dróg. Warunkowe ograniczenia punktowe tego wyrobiska wynikają z położenia w granicach złoża piasków „Grochowice”, sąsiedztwa zabudowy mieszkaniowej oraz występowania w pobliżu obiektów należących do dziedzictwa kulturowego (zabytek sakralny, historyczne miejsce pamięci). Drugie wyrobisko po eksploatacji piasków znajduje się przy drodze z Krzepielowa do Sławy. Posiada ono warunkowe ograniczenia punktowe z uwagi na zabudowę miejscowości Krzepielów oraz ochronę dziedzictwa kulturowego (stanowisko archeologiczne w pobliżu wyrobiska). Kolejne wyrobisko po eksploatacji kruszywa naturalnego znajduje się w okolicy miejscowości Żukowice i jest dogodnie usytuowane względem sieci komunikacyjnej. Jego warunkowe ograniczenia wynikają z: ochrony wód podziemnych (położenia w strefie najwyższej (ONO) ochrony GZWP nr 302), położenia w sąsiedztwie „Huty Miedzi” i obiektu dziedzictwa kulturowego (stanowisko archeologiczne). Lokalizacja składowisk odpadów w tych wyrobiskach będzie bezwzględnie wymagać zastosowania sztucznych barier izolacyjnych i określenia warunków geologiczno- inżynierskich i hydrogeologicznych. Ze względu na wykształcenie litologiczne warstwy izolującej wytypowane obszary spełniają tylko wymagania dla składowisk odpadów obojętnych. Lokalizacja w ich granicach składowisk odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne może być dopuszczalna tylko w przypadku zastosowania sztucznej warstwy izolującej. Przedstawione na mapie obszary i miejsca preferowanych lokalizacji składowisk odpadów, należy traktować jako podstawę późniejszych wariantowych propozycji

lokalizacyjnych i w nawiązaniu do nich projektowania odpowiedniego zakresu badań geologicznych, hydrologicznych i hydrogeologicznych. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r, w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamknięcia, jakim powinny odpowiadać poszczególne typy składowisk odpadów [Dz. U. Nr 61, poz. 549] inwestycja polegająca na budowie składowiska odpadów musi posiadać opracowaną dokumentację geologiczno-inżynierską i hydrogeologiczną, które stanowią załącznik do wniosku o wydanie decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu. Wyznaczone na mapie obszary powinny być uwzględnione przy typowaniu wariantów lokalizacyjnych nie tylko składowisk odpadów, ale również na etapie uzgadniania warunków zabudowy i zagospodarowania terenu przy rozpatrywaniu lokalizacji obiektów szczególnie uciążliwych dla środowiska i zdrowia ludzi oraz obiektów mogących pogorszyć stan środowiska. Oprócz bowiem uwzględnienia ograniczeń prawnych, odnoszących się do tego typu inwestycji przedstawione na mapie obszary potencjalnej lokalizacji składowisk obejmują zasięgi występowania w podłożu warstwy utworów słabo przepuszczalnych, stanowiących dobrą naturalną izolację dla położonych niżej poziomów wodonośnych. Innym elementem niezwykle istotnym w racjonalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym są informacje dotyczące zanieczyszczenia gleb i osadów wodnych zawarte w ramach warstwy tematycznej „geochemia środowiska” przedstawianej wraz z warstwą „składowanie odpadów” na Planszy B Mapy geośrodowiskowej Polski. Tabela 9 Zestawienie wybranych profili otworów wiertniczych w obrębie preferowanych obszarów lokalizowania składowisk Głębokość do zwierciadła wody podziemnej Nr otw. Profil geologiczny Miąższość występującego pod warstwą Archiwum na mapie warstwy izolacyjną i nr otworu dokumen- izolacyjnej [m p.p.t.] tacyjnej strop [m] B litologia i wiek zwierciadło zwierciadło warstwy warstwy nawiercone ustalone [m p.p.t.] 1 2 3 4 5 6 7 BH 1* 0,0 Gleba 6140017 0,3 Glina piaszczysta 2,0 Żwir, otoczaki 11,5 Glina 1,7 25,5 23,7 13,5 Glina zwałowa, lignit 22,5 Glina zwałowa 25,5 Piasek ze żwirem; otoczaki Q 31,5 Piasek ze żwirem; otoczaki BH 2* 0,0 Gleba, glina 6140001 0,6 Glina zwałowa 1,5 Glina zwałowa; okruchy skał krystalicznych 1,4 11,7 11,7 2,0 Piasek ze żwirem; otoczaki 12,0 Glina zwałowa Q 16,7 Glina zwałowa

BH 3* 0,0 Gleba 6140055 0,3 Glina piaszczysta; otoczaki 1,0 Glina; otoczaki 6,1 6,4 6,4 6,4 Piasek gliniasty 7,0 Glina; otoczaki Q 11,9 Glina; otoczaki BH 4* 0,0 Gleba 6140054 0,4 Glina; otoczaki 6,0 Piasek średnioziarnisty; glina 5,6 6,0 6,0 7,0 Glina; otoczaki Q 11,0 Glina; otoczaki BH 5* 0,0 Gleba; piasek 6140191 0,4 Glina; otoczaki 6,0 Glina piaszczysta 15,0 15,4 6,0 8,1 Glina zwałowa; otoczaki 15,4 Piasek średnioziarnisty Q 18,5 Ił pstry Tr BH 6* 0,0 Gleba; otoczaki 6140029 0,3 Glina piaszczysta; otoczaki 5,0 Glina piaszczysta; otoczaki 7,0 Glina piaszczysta; otoczaki 9,0 Glina zwałowa 16,7 17,0 9,7 17,0 Piasek ze żwirem; otoczaki 18,0 Glina zwałowa 20,0 Piasek ze żwirem; glina Q 22,0 Piasek ze żwirem; glina BH 7* 0,0 Gleba 6140148 0,2 Glina zwałowa; piasek 10,0 Glina zwałowa 20,8 21,0 7,8 21,0 Piasek średnioziarnisty Q 26, Piasek średnioziarnisty BH 8* 0,0 Gleba 6140142 0,3 Glina; otoczaki 17,7 18,0 11,4 18,0 Piasek różnoziarnisty; żwir Q 23,0 Piasek różnoziarnisty; żwir BH 9* 0,0 Gleba 6140155 0,3 Glina 4,0 Glina; otoczaki 10,0 Glina 14,7 22,0 14,7 15,0 Piasek drobnoziarnisty 16,0 Glina 22,0 Piasek drobnoziarnisty Q 27,0 Piasek drobnoziarnisty BH 10* 0,0 Gleba 6140154 0,3 Glina 11,0 Piasek średnioziarnisty 10,7 16,4 16,4 12,5 Glina 16,0 Piasek, muły Q 21,4 Piasek, muły BH 11* 0,0 Gleba 6140156 0,3 Glina 5,0 Piasek drobnoziarnisty; glina 4,7 7,6 7,6 8,0 Piasek; muły 12,0 Piasek drobnoziarnisty Q 12,6 Piasek drobnoziarnisty BH 12* 0,0 Gleba 6140138 0,3 Glina 8,0 Glina; otoczaki 25,7 26,0 11,5 26,0 Piasek, muły 30,0 Żwir Q 31,0 Żwir BH 13* Gleba; glina 0,0 6140017 Glina; piasek 1,0 Piasek drobnoziarnisty 3,6 2,6 3,6 2,8 Piasek pylasty Q 8,5 Piasek pylasty 8,6

BH 14* 0,0 Gleba 6140053 0,5 Glina; otoczaki 4,0 Glina zwałowa; otoczaki 12,0 Bruk morenowy 11,5 13,4 7,8 13,4 Piasek drobnoziarnisty 18,0 Piasek średnioziarnisty Q 18,4 Piasek średnioziarnisty

Objaśnienia: BH – Bank HYDRO; wiek utworów: Q – czwartorzęd, Tr – trzeciorzęd; * – otwór wiertniczy zlokalizowany również na MGP – Plansza B

X. Warunki podłoża budowlanego

Na obszarze arkusza Szlichtyngowa ocenę warunków geologiczno-inżynierskich podło- ża przedstawiono dla obszarów leżących poza granicami przypowierzchniowych złóż kopalin, terenów leśnych i rolnych w klasie I-IVa, łąk na glebach pochodzenia organicznego, rejonów zwartej zabudowy miejskiej oraz obszarów międzywala. Podstawą wydzielenia obszarów o korzystnych bądź niekorzystnych warunkach geologiczno-inżynierskich były mapy geologiczne, hydrogeologiczne i geologiczno-inżynierskie (Michalska, 1998, Malinowska-Pisz, 2002, Jakubowicz , Łodzińska, 1994). Obszary o korzystnych warunkach podłoża budowlanego obejmują głównie północne i środkowe obszary arkusza, gdzie w podłożu zalegają grunty spoiste, wykształcone na glinach zwałowych zlodowacenia Warty, o konsystencji półzwartej i twardoplastycznej oraz grunty niespoiste, wykształcone na piaskach i żwirach wodnolodowcowych, piaskach i żwirach rzecznych terasów nadzalewowych 5,0-6,0 m np. rzeki z okresu zlodowaceń północnopol- skich, Grunty niespoiste są średniozagęszczone i zagęszczone, a głębokość wody gruntowej przekracza 2 m. Występują one w okolicach Krążkowa, Krzepielowa, Łysin oraz w rejonie miejscowości Kotla, Stare Drzewce i Zamyśl. Obszary o warunkach niekorzystnych, utrudniających budownictwo, występują głównie w południowej części arkusza. Są to tereny w dolinach rzek, obszary tarasów zalewowych, grunty słabonośne, grunty niespoiste luźne, obszary podmokłe i zabagnione, obszary zmie- nione w wyniku działalności człowieka, obszary zalewane w czasie powodzi (woda stuletnia). Niekorzystne warunki budowlane występują w dolinie Odry, w obrębie istniejącego systemu tarasów zalewowych. W czasie powodzi w 1997 roku obszar ten częściowo był zalany przez wezbrane wody Odry, na obszarach nie zalanych przez wody powodziowe, miało miejsce podsiąkanie wód gruntowych. Duża naturalna zdolność retencji wód oraz wolny odpływ wód powierzchniowych, stwarzają zagrożenia występowania podtopień, utrzymujących się przez dłuższy okres czasu. W obrębie arkusza nie stwierdzono terenów objętych ruchami masowymi.

XI. Ochrona przyrody i krajobrazu

Na obszarze arkusza Szlichtyngowa znajdują się dwa obszary chronionego krajobrazu – w północnej części „Pojezierze Sławsko – Przemęckie” oraz w części południowo-wschodniej zachodni fragment „Doliny Baryczy”. Obszar chronionego krajobrazu „Pojezierze Sławsko- Przemęckie” na terenie byłego województwa zielonogórskiego został utworzony w 1985 r., natomiast na terenie byłego województwa leszczyńskiego w sierpniu 1992 r. Obecnie położo- ny jest on na terenie województw: lubuskiego i wielkopolskiego. Obszar ten charakteryzuje się różnorodnością form morfologicznych oraz biotopów. Obszar chronionego krajobrazu – „Dolina Baryczy” obejmuje dolinę rzeki Baryczy oraz fragment doliny Odry. Jest to obszar gęsto zalesiony i najmniej zaludniony w tym rejonie. Środowisko bagnisto-torfowiskowe, łąki i zadrzewienia doliny Baryczy, głównie przy ujściu rzeki do Odry, stwarzają bardzo dobre warunki siedliskowe dla licznych gatunków ptaków.

Tabela 10 Wykaz pomników przyrody Forma Gmina Rok L.p. ochrony Miejscowość Powiat zatwierdzenia Rodzaj obiektu 1 2 3 4 5 6 Sława 1 P Krążkowo 1986 Pn - G Wschowski Sława 2 P Krążkowo 1997 Pż – 2 dęby szypułkowe Wschowski Kotla 3 P Grochowice 1988 Pż – dąb szypułkowy Głogowski Sława 4 P Krzepielów 1997 Pż – 4 dęby szypułkowe Wschowski Pż - 3 wiązy, dąb szy- Szlichtyngowa 5 P Stare Drzewce 1998 pułkowy, buk pospolity, Wschowski 5 lip drobnolistnych Kotla Pż - 8 dębów szypułko- 6 P Leśna Dolina 1998 Głogowski wych Pż – leszczyna turecka, 2 platany klonolistne, 2 Szlichtyngowa wiązy, lipa drobnolistna, 7 P Górczyna 1998 Wschowski 2 klony pospolite, 4 dęby szypułkowe, grab pospolity

Rubryka 2: P - pomnik przyrody; Rubryka 6: rodzaj pomnika przyrody: Pż – żywej, Pn – nieożywionej; rodzaj obiektu: G – głaz narzutowy. Na wschód od Głogowa w dolinie Odry planuje się utworzenie „Odrzańskiego Parku Krajobrazowego”, który obejmie swym zasięgiem obszar chronionego krajobrazu „Dolina

Baryczy”. Na terenie omawianego arkusza w granicach „Odrzańskiego Parku Krajobrazowe- go” wejdą fragmenty gmin Pęcław i Głogów. Znaczną część bo około 35% omawianego obszaru zajmują rozległe kompleksy leśne. Na północy wchodzą one w zasięg obszaru chronionego krajobrazu „Pojezierze Sławsko- Przemęckie”. Dużą część powierzchni obszaru arkusza, zajmują grunty użytków rolnych, zaliczane do klasy I-IVa. Koncentrują się one głównie na terenie doliny Odry oraz w rejonie Czepielowa, Starych Drzewc i Zamysłowa. Na obszarze arkusza znajduje się siedem pomników przyrody, które zestawiono w tabeli 10. Są to przeważnie stare i okazałe dęby szypułkowe. Całą południową część arkusza Szlichtyngowa według mapy systemów ECONET (Liro, 1998), zajmuje korytarz ekologiczny o znaczeniu międzynarodowym 18 m - Głogowski Odry (fig. 5). Północno-zachodnią część arkusza zajmuje fragment obszaru węzłowego o znaczeniu krajowym 4K - Pojezierze Leszczyńskie. Zgodnie z systemem CORINE (Dyduch-Falniowska i in., 1999), w południowo- wschodniej części arkusza, znajduje się fragment ostoi przyrody o znaczeniu europejskim pod nazwą Odra między Ścinawą i Głogowem (fig. 5). Tabela 11 Proponowane ostoje przyrody wg CORINE/NATURA 2000

Numer Powierzchnia Motyw Status NATURA 2000 na Nazwa ostoi Typ (ha) wyboru ostoi fig. 5 Gatunki Ilość siedlisk 1 2 3 4 5 6 7 8 Odra między Ści- 322 12069 W, M, L Pt - Pt - nawą i Głogowem

Rubryka 4: W – wody śródlądowe, M – murawy i łąki, L – lasy, Rubryka 5, 7: Pt – ptaki

XII. Zabytki kultury

Na obszarze arkusza Szlichtyngowa odkryto bardzo dużo stanowisk archeologicznych, szczególnie w północno-zachodniej i południowej jego części. Na mapę naniesiono głównie stanowiska osad wielokulturowych, cmentarzyska, obozowiska lub ślady grodów z okresu od epoki kamienia po okres średniowiecza. Jednym z najważniejszych zabytków na obszarze arkusza Szlichtyngowa jest zespół architektoniczno-krajobrazowy Starego Miasta w Głogowie, którego fragment znajduje się na arkuszu Szlichtyngowa. Obejmuje on rejon Wyspy Tumskiej, park i zespoły starodrzewia, a całe Stare Miasto jest już na arkuszu Głogów. Na Wyspie Tumskiej położona jest Kolegiata, najstarsza świątynia w Głogowie, wzniesiona w 1262 r. Najstarsze założenie świątyni w gro- dzie obronnym pochodzi z okresu od X do XII wieku. Spalona w 1945 r. obecnie jest odbu- dowywana. Zamek Książąt Głogowskich wzniesiony w połowie XIII wieku, początkowo był kon- strukcji drewnianej z murowaną gotycką wieżą, wielokrotnie przebudowywany w okresie od XIV do XIX wieku. Jest to zamek typu nizinnego, otoczony fosą. Zniszczony w 1945 r., zo- stał odbudowany w latach 70-tych. W zamku mieści się Muzeum i Ośrodek Archeologiczno- Konserwatorski. W okolicach zamku zachowały się fragmenty murów obronnych. W wielu miejscowościach, obszaru arkusza, znajdują się chronione obiekty zabytkowe. W Krzepielowie są to: kościół z początku XVI w., zabytkowy dom oraz pałac zbudowany w XVI w., z którego zachowały się tylko fosy i wały obronne. W Krążkowie znajduje się ofi- cyna dworska z I-szej połowy XIX w. oraz park typu swobodnego o powierzchni 0,7 ha z 11 gatunkami drzew. W Starych Drzewcach najważniejsze zabytki to kościół z XV w., dwór klasycystyczny z I-szej połowy XIX w. oraz park krajobrazowy z XIX w. o powierzchni 3,4 ha. W Goli jest kościół z 1768 r. wraz z dzwonnicą drewnianą z XVIII/XIX w. W Szlichtyngowej obiekty zabytkowe to: kościół z 1645 r. odbudowany w 1985 r., dzwonnica drewniana z XVII w., dawna wozownia plebańska i wiatrak koźlak z 1757 r. W Zamysłowie znajduje się kościół z 1752 r. oraz pałac barokowy z II-ej połowy XVII w., obok którego są pozostałości parku krajobrazowego (1,6 ha). W Łysinach jest kościół neogo- tycki i plebania, a w Tylewicach wiatrak koźlak z 1863 r. W Grochowicach, Rapocinie i Wil- kowie zabytkami są kościoły oraz cmentarze przykościelne w Rapocinie i Wilkowie. W Kotli znajduje się kościół oraz pałac z parkiem krajobrazowym. W Wilkowie i Serbach zabytkowe są stacje kolejowe (Kucharski, Zgodziński, 1990). W Serbach ochroną objęty jest również cmentarz komunalny, a w Chociemyślu i Sobczycach pojedyncze domy mieszkalne.

Fig. 5. Położenie arkusza Szlichtyngowa na tle systemów ECONET (Liro, 1998) i CORINE/NATURA 2000 (Dyduch-Falniowska i in., 1999) System ECONET 1 – granica obszaru węzłowego o znaczeniu krajowym, jego numer i nazwa: 4K - Obszar Pojezierza Leszczyńskiego; 9K - Obszar Borów Dolnośląskich; 2 - międzynarodowy korytarz ekologiczny, jego numer i nazwa: 17m – Lubuski Odry, 18m - Głogowski Odry; 3- Krajowy korytarz ekologiczny, jego numer i nazwa: 33k – Wzgórza Dalkowskie. System CORINE/NATURA 2000 europejskie ostoje przyrody, ich numery i nazwy: 4 – o powierzchni większej niż 100 ha: 296 – Jeziora Przemęckie, 304 – Jeziora Sławskie, 322 - Odra między Ścinawą i Głogowem, 328 - Stawy Przemkowskie, 335 – Lasy Przemkowskie i Szrotawskie; 5 – o powierzchni mniejszej niż 100 ha: 296a – Brenno, 299 – Okolice Szreniawy, 322a – Bełcz Wielki, 327 - Skarpa Storczyków. 6 – większe jeziora

XIII. Podsumowanie

Obszar arkusza Szlichtyngowa położony jest na terenie dwóch województw: dolnoślą- skiego i lubuskiego. Na omawianym obszarze występuje czternaście złóż kopalin, z których cztery to złoża gazu ziemnego: „Grochowice”, „Kulów”, „Dębina”, „Wilków”, trzy miedzi: „Bytom Odrzań- ski”, „Głogów”, „Głogów Głęboki”, osiem kruszyw naturalnych: „Grochowice”, „Krążko- wo”, „Nowe Drzewce”, „Kozie Doły”, „Żukowice”, „Krążkowo I”, Żukowice I”, „Żukowice II” oraz jedno iłów ceramiki budowlanej „Kotla”. Obecnie eksploatowane są dwa złoża gazu ziemnego „Grochowice” i „Wilków” oraz trzy kruszyw naturalnych „Żukowice”, „Żukowice I” i „Krążkowo I”. Mimo wydania koncesji na eksploatację dla złóż „Dębina” i „Kozie Doły”, do 2004 roku nie rozpoczęto wydobycia. Do chwili obecnej nie udzielono koncesji na eksploatację iłów ceramiki budowlanej ze złoża „Kotla”. Złoża rud miedzi są nieeksploatowane. Obszary prognostyczne występowania soli kamiennej, wyznaczono w granicach złóż miedzi, w których występuje ona jako kopalina towarzysząca. Ponadto dla kruszyw naturalnych wyznaczono cztery obszary prognostyczne w rejonie miejscowości Stare Drzewce, oraz trzy obszary perspektywiczne w rejonie miejscowości Grochowice, Krążkowo i Kozie Doły. W granicach omawianego terenu znaczenie użytkowe mają dwa piętra wodonośne: czwartorzędowe i trzeciorzędowe. Wody piętra czwartorzędowego stanowią główne źródło zaopatrzenia w wodę do picia i na potrzeby gospodarcze. Największe ujęcie wód podziemnych, wykorzystujące wody piętra czwartorzędowego położone jest w dolinie Odry pomiędzy Serbami i Krzekotówkiem. Zaopatruje ono w wodę do picia Głogów oraz inne pobliskie miej- scowości. Na obszarze arkusza warunki korzystne dla budownictwa występują głównie na terenach osadów morenowych zlodowaceń środkowopolskich o konsystencji półzwartej i twardoplastycznej oraz fluwioglacjalnych, zlodowaceń północnopolskich w stanie średniozagęsz- czonym i zagęszczonym. Warunki niekorzystne występują głównie w dolinie Odry. Obszary chronione charakteryzują się różnorodnością form morfologicznych oraz bio- topów. Północna część obszaru arkusza wchodzi w skład obszaru chronionego krajobrazu „Pojezierze Sławski-Przemęckie”. Natomiast w południowo-wschodniej występuje niewielki fragment obszaru chronionego krajobrazu „Dolina Baryczy”. Bogate pod względem przyrod- niczym rejony doliny Odry na wschód od Głogowa, planuje się objąć ochroną w formie parku

krajobrazowego. W jego granicach znajdzie się również fragment obszaru chronionego krajobrazu „Dolina Baryczy”. Na przeważającej powierzchni omawianego arkusza, dominującą rolę pełni rolnictwo, lecz podstawowe znaczenie dla rozwoju gospodarczego regionu ma przemysł położony w rejonie Głogowa. Południowo-zachodnią część obszaru arkusza zajmuje miasto Głogów wraz z Hutą Miedzi „Głogów”. Jest to największy i najbardziej uciążliwy dla środowiska za- kład przemysłowy w tym rejonie, wokół którego utworzona została strefa ochronna. Pozostałe zakłady przemysłowe znajdują się głównie w Głogowie. W innych miejscowościach m.in. w Szlichtyngowej i Kotli, rozwijają się głównie zakłady przetwórstwa spożywczego np: mleczarnie, gorzelnie, rzeźnie. W granicach arkusza Szlichtyngowa preferowane obszary lokalizowania składowisk grupują się w części północnej, zachodniej i wschodniej. Związane są z wystąpieniami czwartorzędowych glin zwałowych: z okresu zlodowaceń środkowopolskich (zlodowacenie Warty) i północnopolskich (zlodowacenie bałtyckie). W ich obrębie wyznaczono obszary predysponowane tylko do lokalizacji składowisk odpadów obojętnych (O), co wynika z właściwości naturalnej bariery geologicznej. Ewentualne składowanie odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne (w tym komunalnych) w ich granicach może być dopuszczalne tylko w przypadku zastosowania sztucznej bariery izolacyjnej. Za najbardziej korzystne, ze względu na wykształcenie i miąższość warstwy izolacyjnej, można uznać obszary położone w pobliżu miejscowości: Krążkowo, Krążkówko, Kotla, Stare Drzewce, Gola i Zamysłów. Wskazane na mapie wyrobiska po eksploatacji kopalin, mogą stanowić też preferowane miejsca składowania odpadów po przeprowadzeniu badań i wykonaniu systemów zabezpieczeń. Za najbardziej przydatne do składowania odpadów uważa się wyrobisko po eksploatacji piasków położone na północ od Krzepielowa. Jest ono dogodnie zlokalizowane pod względem komunikacyjnym i posiada najmniej warunkowych ograniczeń lokalizacyjnych. Wytypowane obszary należy brać pod uwagę również przy rozpatrywaniu lokalizacji innych inwestycji niż składowisk odpadów, gdyż wskazane tereny spełniają w tym zakresie ogólne wymogi środowiska w ustawodawstwie polskim.

XIV. Literatura

AKERBLOM G., 1986 – Investigation and mapping of radon risk areas, Swedish geol. Comp. Report IRAP 86036, Lulea, Sweden. DAMCZYK K., i in., 2003 – Stan środowiska w województwie lubuskim w 2002 roku. Bi- blioteka Monitoringu Środowiska, Zielona Góra – Gorzów Wielkopolski. DĄBROWSKA-ŻURAWIK E., MAMCZUR S., 1987 – Dodatek nr 1 – Dokumentacja geologiczna złoża gazu ziemnego „Grochowice” w kat B. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa. DĄBROWSKA-ŻURAWIK E., 1994 – Dokumentacja geologiczna złoża gazu ziemnego Wilków w kategorii B (dodatek nr 2). Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa. DYDUCH-FALNIOWSKA A., i in. 1999 – Ostoje przyrody w Polsce. (CORINE). Instytut Ochrony Przyrody, PAN, Kraków. FRANKOWSKA M., 1985 - Sprawozdanie z prac penetracyjnych za złożem kruszywa naturalnego na terenie Rejonu Dróg Publicznych w Górze. Przedsiębiorstwo Geologiczne we Wrocławiu, Oddział w Poznaniu. GIZARA D., 1988 – Karta rejestracyjna złoża piasków w Żukowicach. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa. INSTRUKCJA opracowania i aktualizacji Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000, 2002 – Państw. Inst. Geol., Warszawa. JAKUBOWICZ B., ŁODZIŃSKA W., 1994 - Mapa geologiczno-inżynierska Polski 1:500 000. Państw. Inst. Geolog. Warszawa. JASIŃSKA T., 1986 – Dokumentacja geologiczna złoża kruszywa naturalnego Nowe Drzew- ce w kategorii C2. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa. KLECZKOWSKI. A.S. (red.), 1990 − Mapa obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagających szczególnej ochrony w skali 1: 500 000. AGH, Kra- ków. KONDRACKI J., 1981 – Geografia fizyczna Polski. PWN, Warszawa. KONDRACKI J., 1998 – Geografia regionalna Polski. PWN, Warszawa.

KOZULA R., GOLCZAK J., 1988 – Dokumentacja geologiczna w kategorii C1+C2 złoża miedzi „Bytom Odrzański”. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa. KRZYŚKÓW M., NASZ A., 1974 - Sprawozdanie z badań geologiczno-poszukiwawczych za złożem kredy jeziornej w pow. Wschowa. Arch. Przeds. Geolog. we Wrocławiu PROXIMA S.A. Wrocław.

KUBICA D., 1988 - Sprawozdanie z prac geologicznych za złożem kruszywa naturalnego (grubego). Centr. Arch. Geolog. Państw. Inst. Geol., Warszawa. KUCHARSKI B., ZGODZIŃSKI B., 1990 - Leszno i okolice - przewodnik. Wydawnictwo Poznańskie. KWIATKOWSKA-SZYGULSKA B., i in. (red.), 2003 − Raport o stanie środowiska w wo- jewództwie dolnośląskim w 2002 roku. Biblioteka Monitoringu Środowiska, Wrocław. LIRO A., (red.), 1998 – Strategia wdrażania krajowej sieci ekologicznej ECONET – Polska. Wydawnictwo Fundacji IUCN Poland, Warszawa. LIS J., PASIECZNA A., 1995a − Atlas geochemiczny Górnego Śląska 1:200 000, Państw. Inst. Geol., Warszawa. LIS J., PASIECZNA A., 1995b − Atlas geochemiczny Polski 1:2 500 000, Państw. Inst. Ge- ol., Warszawa. LIS J., PASIECZNA A., BOJAKOWSKA I., GLIWICZ T., FRANKOWSKI Z., PASŁAW- SKI P., POPIOŁEK E., SOKOŁOWSKA G., STRZELECKI R., WOŁKOWICZ S., 1999 – Atlas geochemiczny Legnicko-Głogowskiego Okręgu Miedziowego. Państw. Inst. Geol. War- szawa.

ŁUKASIEWICZ J., 2001 – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kategorii C1 złoża pia- sków „ŻUKOWICE I”. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa. ŁUKASIEWICZ J., 2003 – Dokumentacja geologiczna złoża piasków „Żukowice II” w kategorii C1. Woj. Arch. Geol. w Legnicy. Legnica MALINOWSKA-PISZ A., 2002 – Mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1:50 000 arkusz Szlichtyngowa wraz z objaśnieniami. Centr. Arch. Geolog. Państw. Inst. Geol., Warszawa. MAŚKO S., 2003 - Dodatek nr 1 do dokumentacji geologicznej złoża surowca ceramiki budowlanej „Kotla” w kategorii C1 z jakością kopaliny w kategorii B. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa. MICHALSKA E., 1998 - Szczegółowa mapa geologiczna Polski w skali 1:50 000 arkusz Szlichtyngowa wraz z objaśnieniami. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa. NOWAK Z., OWSIANA., 1990 – Karta rejestracyjna złoża kruszywa naturalnego „Kozie Doły”. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa. PACZYŃSKI B., (red.) 1993 – Atlas hydrogeologiczny Polski 1:500 000 cz. I. Systemy zwy- kłych wód podziemnych. Państw. Inst. Geol. Warszawa. PACZYŃSKI B., (red.) 1995 – Atlas hydrogeologiczny Polski 1:500 000 cz. II. Zasoby, ja- kość i ochrona zwykłych wód. Państw. Inst. Geol. Warszawa.

PRZENIOSŁO S. (red.), 2003 − Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce we- dług stanu na 31.XII 2002 r. Państw. Inst. Geol., Warszawa. PRZENIOSŁO S. 1999 – Dodatek nr 2 do dokumentacji geologicznej rud miedzi „Bytom

Odrzański” w kategorii C1+C2. Centr. Arch. Geolog. Państw. Inst. Geol., Warszawa. PRZENIOSŁO S., 1998a - Dodatek nr 2 do dokumentacji geologicznej złoża rud miedzi Gło- gów w kategorii C1+C2. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa. PRZENIOSŁO S., 1998b – Dokumentacja geologiczna złoża miedzi „Głogów Głęboki” w kategorii C1. Centr. Arch. Geolog. Państw. Inst. Geol., Warszawa. RÜHLE E., 1986 − Mapa geologiczna Polski w skali 1: 500 000. Inst. Geol., Wyd. Geol., Warszawa. STACHOWIAK A., SEIFERT K., MAĆKÓW A., 2004 − Bilans zasobów prognostycznych i perspektywicznych surowców mineralnych Dolnego Śląska – możliwości i bariery ich wykorzystania. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa.

SZAPLIŃSKI A., 2003a – Dodatek nr 1 do dokumentacji geologicznej w kat. C1 złoża kruszywa naturalnego „KRĄŻKOWO”. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa. SZAPLIŃSKI A., 2003b – Dokumentacja geologiczna złoża kruszywa naturalnego „KRĄŻ-

KOWO I” w kat C1. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa. TENEROWICZ J., PIĄTKOWSKA-KUDŁA S., 1994a – Dokumentacja geologiczna złoża gazu ziemnego Wilków (dodatek nr 2). Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa. TENEROWICZ J., PIĄTKOWSKA-KUDŁA S., 1994b – Dokumentacja geologiczna złóż gazu ziemnego Kulów i Dębina w kategorii B. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., War- szawa.