EM
Biuro Studiów i Pomiarów Proekologicznych “EKOMETRIA” Sp. z o.o. 80-761 Gda ńsk, ul.Elbl ąska 66 tel. (058) 301-42-51/53, fax (058) 301-42-52
STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY KOSAKOWO
UWARUNKOWANIA PRZYRODNICZE
Autorzy:
mgr Wojciech Staszek dr Mariusz Kistowski
Gda ńsk, luty 1999
Spis tre ści
1. Wprowadzenie ...... 2 2. Środowisko przyrodnicze i jego zasoby ...... 3 2.1. Rze źba terenu ...... 3 2.2. Budowa geologiczna i zasoby surowcowe ...... 5 2.3. Wody powierzchniowe i podziemne ...... 8 2.4. Klimat ...... 11 2.5. Gleby ...... 13 2.6. Szata ro ślinna ...... 16 2.7. Świat zwierz ęcy ...... 18 3. Degradacja środowiska przyrodniczego ...... 20 3.1. Litosfera ...... 20 3.2. Atmosfera ...... 22 3.3. Wody powierzchniowe i podziemne ...... 24 3.4. Szata ro ślinna i świat zwierz ęcy ...... 27 4. Obszary i obiekty prawnie chronione ...... 28 5. Kształtowanie i ochrona środowiska przyrodniczego ...... 35 Literatura ...... 37
Zał ącznik: Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Kosakowo. Uwarunkowania przyrodnicze. Mapa w skali 1:25.000
2 1. Wprowadzenie Celem opracowania studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego jest okre ślenie lokalnych uwarunkowa ń, celów oraz kierunków rozwoju przestrzennego gminy. Ma ono umo żliwi ć podstawowej jednostce podziału administracyjnego, jak ą jest gmina, osi ągniecie stabilnego rozwoju, okre ślanego w przepisach ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym jako ekorozwój lub rozwój zrównowa żony. Termin ten, w sposób ogólny, zdefiniowa ć mo żna jako zintegrowany rozwój przestrzenny, gospodarczy, społeczny i kulturowy zharmonizowany z przyrod ą (Ziobrowski 1998). Podstawowym wyznacznikiem mo żliwo ści rozwoju i czynnikiem decyduj ącym o wyborze optymalnej koncepcji jest środowisko przyrodnicze. Prawidłowe rozpoznanie i uwzgl ędnienie w Studium uwarunkowa ń przyrodniczych, ma decyduj ące znaczenie dla wła ściwych rozwi ąza ń w planach miejscowych oraz realizacji przez władze gminy działa ń na rzecz ochrony środowiska przyrodniczego (Żynda 1998). Zakres opracowania Studium w sposób ogólny okre śla ustawa o zagospodarowaniu przestrzennym z 1994 roku (Dz. U. Nr 89, poz. 415). Szczegółowy zakres studium przyrodniczych uwarunkowa ń rozwoju gminy powinien uwzgl ędnia ć zarówno zasoby i walory środowiska przyrodniczego i ich u żyteczno ść dla poszczególnych funkcji gospodarczych, jak i ograniczenia wynikaj ące z wyst ępowania i statusu prawnego obszarów chronionych, utrudnie ń ze strony warunków fizjograficznych oraz przekształce ń środowiska przyrodniczego przez człowieka. Jednocze śnie celem opracowania s ą, zgodne z zasad ą rozwoju zrównowa żonego: zachowanie struktury ekologicznej i okre ślenie zasad kształtowania funkcji ekologicznej gminy. Wytyczne okre ślone w Studium maj ą podstawowe znaczenie dla gospodarki przestrzennej gminy, ale mog ą i powinny by ć równie ż wykorzystywane przy opracowaniu strategii jej rozwoju gospodarczego, a tak że programów ochrony środowiska i zrównowa żonego rozwoju gminy.
3
2. Środowisko przyrodnicze i jego zasoby Gmina Kosakowo, zajmuj ąca powierzchni ę 50,15 km 2 (5 015 ha), poło żona jest w północno- wschodniej cz ęś ci województwa gda ńskiego. Północn ą granic ę z gmin ą Puck wyznacza kanał Łyski i Leniwy, naturaln ą granic ę wschodni ą stanowi linia brzegowa Morza Bałtyckiego. Od strony południowej i zachodniej gmina graniczy ze zurbanizowanymi obszarami Gdyni i Rumi. Według podziału regionalnego Polski (Kondracki 1994) gmina Kosakowo poło żona jest na obszarze fizycznogeograficznego mezoregionu Pobrze że Kaszubskie, w obr ębie wi ększej jednostki makroregionalnej – Pobrze ży Południowobałtyckich. Według szczegółowego podziału pobrze ża (Szukalski 1974) obejmuje ona dwa mikroregiony – K ępę Oksywsk ą i Pradolin ę Kaszubsk ą.
2.1. Rze źba terenu Obszar gminy charakteryzuje si ę do ść znacznym zró żnicowaniem hipsometrycznym wynikaj ącym z poło żenia na obszarze dwóch całkowicie odmiennych jednostek morfologicznych (uznawanych jednocze śnie za odr ębne mikroregiony) – K ępy Oksywskiej b ędącej izolowanym płatem morenowej wysoczyzny polodowcowej i Pradoliny Kaszubskiej stanowi ącej rozległe, płaskie i wyrównane dno dolinne. Zasadniczy rys rze źby omawianego obszaru ukształtowany został podczas ostatniej fazy zlodowacenia północnopolskiego (Wisły). W pó źniejszym okresie holoce ńskim nast ąpiły jedynie niewielkie modyfikacje rze źby – powstanie wybrze ża klifowego i form akumulacji morskiej i wiatrowej na wybrze żu. Kępa Oksywska na której poło żona jest przewa żaj ąca cz ęść gminy stanowi falist ą powierzchni ę o stałym nachyleniu w kierunku wschodnim – do Zatoki Gda ńskiej. Wysoko ści bezwzgl ędne wahaj ą si ę tu od ok. 20 m n.p.m. przy wybrze żu morza do ok. 70-80 m n.p.m. w cz ęś ci zachodniej. W cz ęś ci wschodniej powierzchnia ta opada stromym wybrze żem klifowym do Zatoki Gda ńskiej. Klif ten na przewa żaj ącej długo ści jest obecnie martwy, jedynie ok. 500-metrowy odcinek, poło żony na południe od Mechelinek, uznawany jest za aktywny. Przyjmuj ąc średnie warto ści tempa cofania si ę wybrze ży klifowych na terenie polskiego wybrze ża wg danych W. Subotowicza (1982), pr ędko ść cofania si ę aktywnego wybrze ża klifowego K ępy Oksywskiej w granicach gminy Kosakowo nale ży szacowa ć na 0,5-1,0 m/rocznie. Od strony północnej, południowej i zachodniej wyst ępuj ą tu wysokie kraw ędzie erozyjne opadaj ące ku znacznie ni żej poło żonemu obszarowi Pradoliny Kaszubskiej. Strefa kraw ędziowa charakteryzuje si ę du żymi deniwelacjami wynosz ącymi od ok. 25 m w ni żej poło żonej cz ęś ci wschodniej do 60 – 70 m w cz ęś ci zachodniej. Wyst ępuj ące tu nachylenia stoków przekraczaj ą z reguły 10 0 i wahaj ą si ę średnio w granicach ok. 15 0, lokalnie jednak osi ągaj ą warto ści 20 – 30 0. Powierzchnia wysoczyzny wykazuje pewne przestrzenne zró żnicowanie – w cz ęś ci wschodniej jest ona łagodnie nachylon ą płaszczyzn ą, natomiast w cz ęś ci zachodniej w okolicach Pogórza, Suchego Dworu, Kosakowa i D ębogórza jest wyra źnie falista i
4 pagórkowata. Z tymi cechami rze źby zwi ązane jest na tym obszarze wyst ępowanie wi ększych deniwelacji i nachyle ń terenu. Rze źbę terenu omawianego obszaru urozmaicaj ą stosunkowo nieliczne doliny erozyjne wód roztopowych uformowane w okresie zaniku l ądolodu, z których najwi ększa o przebiegu południkowym znajduje si ę w okolicach Kosakowa (Dolina Kosakowska). Bardzo powszechnym elementem ukształtowania terenu s ą na ogół niewielkie dolinki erozyjne wyst ępuj ące w strefie kraw ędziowej wysoczyzny oraz, nieco rzadziej, w obr ębie klifu. Nachylenia stoków tych form ukształtowania terenu s ą z reguły znaczne. W dolnych partiach Doliny Kosakowskiej dochodz ą one do 34 0 (Szukalski 1962). Na południe od Mechelinek, na powierzchni wysoczyzny w s ąsiedztwie korony klifu, wyst ępuje zgrupowanie ozów – tzw. Grunwaldowe Góry. S ą to formy polodowcowe o kształcie podłu żnych wałów o wysoko ści dochodz ącej do 10 m. Obszar północnej i skrajnie zachodniej cz ęś ci gminy poło żony jest w obr ębie Pradoliny Kaszubskiej. Jest to rozległa forma dolinna utworzona przez wody roztopowe pochodz ące z zanikaj ącego l ądolodu w okresie schyłku ostatniego zlodowacenia. Jej szeroko ść dochodzi tu miejscami do ok. 5 km. Stanowi ona wyra źnie odr ębny poziom morfologiczny – jej płaskie dno poło żone jest na omawianym obszarze na wysoko ści ok. 15,0 m n.p.m. w okolicach D ębogórza – Wybudowania, schodz ąc do poziomu morza w północnej, nadmorskiej cz ęś ci gminy. W partiach bezpo średnio przyległych do kraw ędzi K ępy Oksywskiej, przy wylotach wi ększych dolin erozyjnych, dno pradoliny nadbudowane jest sto żkami napływowymi tworz ącymi lokalnie stoliwa denudacyjne, charakteryzuj ące si ę łagodnym nachyleniem powierzchni w kierunku osi pradoliny. Wzdłu ż wybrze ża morskiego wyst ępuj ą formy zwi ązane z działalno ści ą morza. Obok omówionego ju ż klifu, formami tymi s ą utworzone przez akumulacj ę eoliczn ą (wiatrow ą) wydmy oraz pla ża i cypel Rewski – jako formy akumulacyjnej działalno ści morza. Najlepiej wykształcone s ą one w północno- wschodniej cz ęś ci gminy. Tam te ż znajduje si ę wspomniana Mierzeja Rewska zwana równie ż Mewi ą Rew ą, Ryfem Mew lub Szpyrkiem. Stanowi ona na terenie gminy du żą osobliwo ść przyrodnicz ą. Z uwagi na niestabilny charakter procesów akumulacji piasków morskich Mierzeja Rewska wykazuje znaczn ą zmienno ść długo ści w czasach historycznych, nawet w przekroju obecnego stulecia. Przykładowo na mapach z 1937 roku jej długo ść wynosiła ponad 1 km, z roku 1970 – tylko 300 m, natomiast w chwili obecnej ok. 700 m (Musielak 1967). Przytoczone dane świadcz ą o niestabilnym charakterze tej formy wybrze ża. Du że zró żnicowanie rze źby terenu wyst ępuj ące na obszarze gminy w strefie kraw ędziowej Kępy Oksywskiej stwarza okre ślone ograniczenia w rozwoju niektórych dziedzin gospodarki. Wynikaj ą one głównie ze znacznych spadków terenu wyst ępuj ących na tym obszarze oraz z du żych deniwelacji. Ograniczenia te dotycz ą w szczególno ści: 1. mo żliwo ści rozwoju infrastruktury budowlanej; 2. rozwoju infrastruktury komunikacyjnej i komunalnej; 3. gospodarki rolnej;
5 Kolejnym czynnikiem stanowi ącym ograniczenie swobody gospodarowania przestrzenią w granicach gminy jest litodynamika wybrze ża klifowego. Abrazja morska powoduj ąca cofanie si ę l ądu zachodzi obecnie na odcinku ok. 0,5 km, jednak na pozostałym obszarze klifu zachodz ą nadal ruchy masowe warstw skalnych (osuwiska, spełzywanie), które ograniczaj ą mo żliwo ści lokalizacji budownictwa i infrastruktury w pasie nadmorskim. W pasie tym o ł ącznej długo ści 3 km, nie mo żna wykluczy ć uaktywnienia si ę pozostałych odcinków wybrze ża klifowego, obecnie uznawanych za nieaktywne. Podobne ograniczenia zwi ązane z litodynamiczn ą działalno ści ą morza dotycz ą obszaru Mierzei Rewskiej.
2.2. Budowa geologiczna i zasoby surowcowe
A/ Budowa geologiczna Podobnie jak rze źba terenu, jest ona podstawowym komponentem środowiska przyrodniczego, wpływaj ącym w sposób istotny nie tylko na wykształcenie pozostałych jego komponentów, ale równie ż na jego zasoby mo żliwe do gospodarczego wykorzystania przez człowieka. Budowa geologiczna decyduje nie tylko o rodzaju i wielko ści zasobów surowców mineralnych. Wpływa ona istotnie na wykształcenie, typy i własno ści fizykochemiczne gleb, warunki geotechniczne posadowienia budowli, wreszcie decyduje o charakterze kr ąż enia wód podziemnych okre ślaj ąc warunki ich zasilania, ochrony przed zanieczyszczeniami oraz ich parametry u żytkowe (zasobno ść i wydajno ść ). W niniejszej charakterystyce budowy geologicznej uwzgl ędniono zarówno przypowierzchniow ą jak i wgł ębn ą budow ę obszaru gminy oraz scharakteryzowano wyst ępuj ące tu zasoby surowcowe. Powierzchniow ą budow ę geologiczn ą obszaru gminy tworz ą osady plejstoce ńskie, buduj ące powierzchni ę i stoki K ępy Oksywskiej oraz utwory holoce ńskie wy ścielaj ące dno Pradoliny Kaszubskiej. Na niewielkich powierzchniach w dolnych partiach urwistych brzegów klifowych odsłaniaj ą si ę osady trzeciorz ędu wykształcone w postaci tzw. mioce ńskiej formacji burow ęglowej. Lokalnie wyst ępuj ą one równie ż jako porwaki lodowcowe buduj ąc północne fragmenty stoków K ępy Oksywskiej w okolicach D ębogórza. Powierzchnia wysoczyzny zbudowana jest z glin zwałowych i piasków gliniastych pozostawionych tu przez l ądolód skandynawski w fazie pomorskiej ostatniego zlodowacenia. Utwory te przewarstwiane s ą miejscami osadami piaszczystymi i żwirowymi pochodzenia wodnolodowcowego. Miejscami, w okolicy Mechelinek, na powierzchni wysoczyzny wyst ępuj ą piaszczysto-żwirowe osady ozów polodowcowych. Na stromych stokach kraw ędzi k ępy, podobnie jak na wybrze żu klifowym, wyst ępuj ą fluwioglacjalne piaski i mułki, odsłaniaj ące si ę spod pokrywy glin zwałowych. W zachodniej i północnej cz ęś ci gminy, na obszarze poło żonym w obr ębie Pradoliny Kaszubskiej, wyst ępuj ą powszechnie utwory holoce ńskie wykształcone jako piaski i żwiry rzeczne,
6 torfy i namuły torfiaste oraz piaski i żwiry sto żków napływowych. Zdecydowanie najwi ększ ą powierzchni ę zajmuj ą torfy i namuły wy ścielaj ące szerokie i płaskie dno pradoliny. Mi ąż szo ść wyst ępuj ących tu torfów wynosi średnio poni żej 2 m, dochodz ąc maksymalnie do ok. 5 m. Osady deluwialne i sto żków napływowych wyst ępuj ą u podnó ża i w dolnych partiach zboczy K ępy Oksywskiej. Wgł ębna budowa geologiczna obszaru gminy zró żnicowana jest, podobnie jak w przypadku warstw powierzchniowych, w zale żno ści od poło żenia obszaru w obr ębie K ępy Oksywskiej i Pradoliny Kaszubskiej. W budowie obszaru k ępy zaznacza si ę bardzo zró żnicowany udział osadów czwartorz ędu. Całkowita mi ąż szo ść czwartorz ędu waha si ę tu od kilkunastu metrów w okolicach Pierwoszyna i w niektórych partiach klifu do ponad 110 m w zachodniej cz ęś ci gminy (Suchy Dwór). W zale żno ści od mi ąż szo ści tych utworów wyst ępuje tu od jednego do kilku poziomów glin zwałowych rozdzielonych mi ędzymorenowymi seriami piaszczysto-żwirowych osadów wodnolodowcowych. Du że zró żnicowanie mi ąż szo ści czwartorz ędu wynika z urozmaiconej rze źby podło ża trzeciorz ędowego. Strop tych utworów wznosi si ę od ponad 20 m n.p.m. na wysoczy źnie w okolicach Kosakowa, obni żaj ąc si ę do ok. 35 m poni żej poziomu morza w cz ęś ci zachodniej K ępy Oksywskiej oraz poni żej 50 m p.p.m. w Pradolinie Kaszubskiej. Dominuj ą tu mioce ńskie piaski i mułki z wkładkami w ęgli brunatnych. Poni żej nich stwierdzono wyst ępowanie osadów oligocenu zalegaj ących w poziomie na gł ęboko ści 120–100m p.p.m. Poni żej zalegaj ą kolejno osady kredy, jury, triasu oraz na gł ęboko ści ok. 880 m osady permu – cechsztynu. Zgeneralizowany profil geologiczny w rejonie Mechelinek, na podstawie przeprowadzonych tam w latach 70-tych wierce ń badawczych przedstawia si ę nast ępuj ąco: 0-55m – czwartorz ęd (piaski i gliny) 55-99m – trzeciorz ęd (piaski, mułki, mułki ilaste) 99-308m – kreda (mułki piaszczyste, iły, iłowce piaszczyste) 308-580m – jura (piasek, piaskowce wapniste, iły piaszczyste, mułowce) 580-880m – trias (mułowce margliste, iłowce piaszczyste, iłowce margliste) 880-1196m – perm – cechsztyn (gipsy, dolomity, anhydryty, sól kamienna, wapie ń, łupek wapnisty)
B/ Zasoby surowcowe Dla gminy Kosakowo podobnie jak pozostałych gmin województwa gda ńskiego, firma “Polgeol” wykonała w latach 90-tych inwentaryzacj ę złó ż i wyrobisk kopalin stałych oraz składowisk odpadów. Na podstawie tego opracowania mo żna stwierdzi ć, że gmina nie posiada wi ększych zasobów surowcowych. Znajduj ą si ę tu dwa udokumentowane zło ża kruszywa naturalnego drobnego w okolicach Kosakowa i Pogórza. Oba zło ża udokumentowane i zarejestrowane zostały w 1994 roku (archiwum UW w Gda ńsku nr 1025 i 1035), eksploatacj ę podj ęto w roku 1995. Zasoby tych złó ż nie są zbyt du że - wielko ść udokumentowanych zasobów bilansowych w kategorii C1 wynosi:
7 • dla zło ża Kosakowo – 247,3 tys. t – wg stanu na 01.10.1994. • dla zło ża Pogórze – 532,5 tys. t (+ 35,1 tys. t – zasoby pozabilansowe) – wg stanu na 31.12.1994. Średnie mi ąż szo ści obydwu złó ż wynosz ą odpowiednio 7,3 i 7,2 m, a ich powierzchnia – 1,94 i 4,7 ha. Zarówno zło że “Kosakowo” jak i “Pogórze” jest suche – sp ąg zło ża nie kontaktuje si ę z poziomem wodono śnym. Wyst ępuj ące tam kruszywo wykorzystuje si ę do celów budowlanych. Zgodnie z przestrzennym planem zagospodarowania, obszar zło ża “Kosakowo” przeznaczony jest pod zabudow ę usługow ą, natomiast dla obszaru zło ża “Pogórze” przewiduje si ę rolniczo-le śny kierunek rekultywacji. Ponadto na omawianym obszarze znajduj ą si ę 3 punkty eksploatacji kruszywa naturalnego w miejscowo ści Kazimierz (kruszywo naturalne grube), na południe od Mechelinek i na północ od Suchego Dworu (kruszywo naturalne drobne). Wyrobisko w Kazimierzu u żytkowane było przez Urz ąd Gminy Kosakowo, odkrywk ę w Suchym Dworze wykorzystuje miejscowe gospodarstwo rolne, natomiast punkt eksploatacji w Mechelinkach u żytkowany jest przez osoby prywatne. Dla wyrobiska Kazimierz o powierzchni 0,3 ha przewidziano le śny kierunek rekultywacji wg dotychczasowych ustale ń planu zagospodarowania przestrzennego. Na obszarze gminy poło żone s ą ponadto dwa zło ża torfu: • “Mo ście Błota” – zlokalizowane cz ęś ciowo na obszarze gminy Puck, ł ącznie o powierzchni 2950 ha i zasobach ogółem 51035 tys. m 3; • “Kazimierz” – o powierzchni 57,0 ha i zasobach ogółem 781 tys. m 3. Zło ża te nie s ą eksploatowane. Na omawianym obszarze nie wyst ępuj ą zło ża surowców ilastych, kredy jeziornej, bursztynu. Nie ma te ż perspektyw udokumentowania nowych i powi ększenia istniej ących zasobów surowcowych gminy (Inwentaryzacja złó ż ..., 1995). Natomiast z osadami permskimi, zalegaj ącymi na gł ęboko ści ponad 880 m, zwi ązane jest wyst ępowanie zło ża soli kamiennej w Mechelinkach. Zło że to udokumentowane zostało w południowo-wschodniej cz ęś ci Mostowych Błot. Zajmuje ono obszar pi ęciok ąta o powierzchni około 6,4 km 2. Pokład soli kamiennej zalega pomi ędzy gipsami i anhydrytami na gł ęboko ści od 946 do 996 m p.p.t. Mi ąż szo ść zło ża waha si ę od 123,6 do 185,9 m, średnia zawarto ść NaCl wynosi ponad 97%. Wyst ępuj ące tu zasoby soli kamiennej nie b ędą bezpo średnio eksploatowane. Zgodnie z planami Biura Studiów i Projektów Gazownictwa “Gazoprojekt” S.A. Wrocław zło że zostanie przeznaczone pod budow ę Kawernowego Podziemnego Magazynu Gazu (KPMG) w Mechelinkach. W tym celu w zło żu, metod ą ługowania, wykonane zostanie 11 kawern na gaz, a wyługowana solanka odprowadzona do Zatoki Puckiej. Inwestycja ta, według specjalistycznych opracowa ń, b ędzie bezpieczna dla środowiska przyrodniczego. Umo żliwi ona jednocze śnie intensywniejsz ą gazyfikacj ę rejonu gda ńskiego, wyrównanie sezonowych niedoborów tego paliwa i szersze jego wykorzystanie jako “czystego” źródła energii. Rozpocz ęcie działa ń inwestycyjnych planowane jest na rok 2005 i ma by ć realizowane w trzech etapach. Pojemno ść podziemnych zbiorników gazu, po zako ńczeniu III etapu
8 (po roku 2010), ma docelowo wynosi ć 250 mln m 3.
2.3. Wody powierzchniowe i podziemne Wody powierzchniowe cechuj ą si ę na omawianym obszarze znacznym zró żnicowaniem. Praktycznie cały obszar gminy jest bezjeziorny, a pozostałe elementy hydrograficzne s ą wykształcone całkowicie odmiennie na obszarze K ępy Oksywskiej i Pradoliny Kaszubskiej. Powierzchnia k ępy, podobnie jak jej zbocza, pozbawiona jest praktycznie całkowicie cieków powierzchniowych. Sporadycznie wyst ępuj ą tu niewielkie podmokłe zagł ębienia cz ęsto o charakterze okresowym i towarzysz ące im drobne wysi ęki i cieki. S ą to wody pochodzenia wierzchówkowego zbieraj ące si ę z obszarów niewielkich zlewni w zagł ębieniach słaboprzepuszczalnych utworów gliniastych. Wody te, o bardzo niewielkich zasobach, ści śle uzale żnionych od wielko ści opadów, nie maj ą żadnego gospodarczego znaczenia. Niewielki staw oraz kilka mniejszych zbiorników wodnych o charakterze oczek wodnych wyst ępuje w D ębogórzu. Nizinny obszar Pradoliny Kaszubskiej przy braku jezior cechuje si ę bardzo g ęst ą sieci ą sztucznych rowów i kanałów melioracyjnych oraz występowaniem kilku wi ększych, naturalnych cieków. Do głównych wyst ępuj ących tu elementów hydrograficznych zaliczy ć nale ży: • Kanał Leniwy odprowadzaj ący wody z zachodniej cz ęś ci obszaru gminy; • Kanał Łyski wyznaczaj ący północn ą granic ę gminy; • Zagórsk ą Strug ę przepływaj ącą przez miejscowości Kazimierz, Mosty i Mechelinki – gdzie uchodzi do morza; Podobnie jak wyst ępowanie powierzchniowej sieci hydrograficznej, równie ż stosunki wodne i warunki wyst ępowania wód podziemnych wykazuj ą istotne ró żnice pomi ędzy terenem gminy poło żonym w obr ębie K ępy Oksywskiej i Pradoliny Kaszubskiej. Jest to zwi ązane z urozmaiceniem rze źby terenu oraz ze zró żnicowan ą budow ą geologiczna obu jednostek i wynikaj ącymi z tego hydrogeologicznymi warunkami kr ąż enia wód. Na terenie gminy wody podziemne wyst ępuj ą w utworach czwartorz ędu i trzeciorz ędu oraz kredy. Najwi ększe znaczenie u żytkowe ma pi ętro trzecio- i czwartorz ędowe. Poszczególne pi ętra charakteryzuj ą si ę zró żnicowanymi parametrami hydrogeologicznymi i warunkami wyst ępowania wód podziemnych:
A/ Wodono śne pi ętro czwartorz ędowe . W zale żno ści od budowy geologicznej dzieli si ę ono na kilka poziomów. Górne poziomy wodono śne zwi ązane s ą z miedzymorenowymi osadami zlodowacenia bałtyckiego. Nie wykazuj ą one ci ągło ści przestrzennej, najwy ższe z nich maj ą charakter lokalnych wód zawieszonych. Dolne poziomy wyst ępuj ą w obr ębie osadów zlodowacenia środkowopolskiego. Cechuj ą si ę napi ętym zwierciadłem i wydajno ści ą z reguły powy żej 30m 3/h. Zwierciadło wody stabilizuje si ę na rz ędnych ok. 17-15 m.n.p.m. w obr ębie K ępy Oksywskiej, obni żaj ąc si ę znacznie na obszarze
9 pradolinnym. Poziomy te wykazuj ą kontakty z pi ętrem trzeciorz ędowym. Czwartorz ędowe pi ętro wodono śne jest tu nieci ągłe – brak go na obszarze elewacji podło ża trzeciorz ędowego - w Pierwoszynie i Kosakowie oraz w pasie na południowy wschód od tych miejscowo ści, w kierunku Pogórza, Obłu ża i Babiego Dołu.
B/ Wodono śne pi ętro trzeciorz ędowe . W pi ętrze tym wyst ępuje z reguły jeden poziom wodono śny wykształcony w drobnoziarnistych, piaszczysto-mułkowych osadach miocenu. Zalega on stosunkowo płytko w okolicach Kosakowa i Pierwoszyna, gdzie zwierciadło wody tego wieku ma charakter swobodny lub napi ęty i cechuje si ę ró żnym stopniem izolacji od powierzchni i stosunkowo niedu żą wydajno ści ą. Na pozostałym obszarze gminy zalega on znacznie gł ębiej, jest z reguły dobrze izolowany, cechuje si ę napi ętym zwierciadłem wody i znacznie wy ższ ą wydajno ści ą. Poziom zwierciadła wody stabilizuje si ę na poziomie ok. 15-18 m n.p.m. w cz ęś ci wysoczyznowej, obni żaj ąc si ę w kierunku Zatoki Puckiej i Pradoliny Kaszubskiej. Wykazuje on zwi ązki z poziomami czwartorz ędowymi o czym świadcz ą zbli żone rz ędne stabilizacji ich zwierciadła – ok. 15 m.n.p.m. na terenie wysoczyzny. C/ Wodono śne pi ętro kredowe . Wyst ępuje tu ono w jednym poziomie wodono śnym w piaskach i piaskowcach górnokredowych. Strop ich warstwy zalega na znacznej gł ęboko ści, st ąd te ż otwory czerpi ące wod ę z tego pi ętra zlokalizowane s ą na nisko poło żonych terenach Pradoliny Kaszubskiej. Zwierciadło wody wyst ępuje tu pod du żym napięciem, stabilizuj ąc si ę cz ęsto powy żej poziomu terenu. Poziom ten cechuje si ę znaczn ą wydajno ści ą.
Ze wzgl ędu na rol ę w gospodarce i wykorzystanie wód podziemnych na terenie gminy podstawowe znaczenie maj ą dwa główne, ci ągłe poziomy u żytkowe: • I - poziom wodono śny zwi ązany z osadami czwartorz ędu i trzeciorz ędu eksploatowany na wysoczy źnie i u jej podnó ża w D ębogórzu, Mostach, Mechelinkach, Suchym Dworze, Kazimierzu, Kosakowie i Pierwoszynie. Na obszarze Pradoliny Kaszubskiej dzieli si ę on cz ęsto na kilka poziomów pozostaj ących ze sob ą w skomplikowanych zwi ązkach. Wody tego poziomu czerpane s ą w du żych uj ęciach komunalnych dla Gdyni, Rumi i Wejherowa - Reda II oraz Rumia. II – poziom wodono śny wyst ępuj ący w osadach kredy, eksploatowany w uj ęciu Rumia i obecnie równie ż Reda II. Na bazie uj ęć wody na terenie gminy funkcjonuje system wodoci ągowy: • wodoci ąg grupowy Kosakowo i Pierwoszyno - ze stacjami uzdatniania wody w obu miejscowo ściach, oraz Mosty z uj ęciem “Mechelinki”. • wodoci ągi lokalne Pogórze, Suchy Dwór, Kazimierz, D ębogórze z miejscowymi stacjami uzdatniania. Wody podziemne pierwszego, głównego u żytkowego poziomu wodono śnego na terenie wysoczyznowym zalegaj ą gł ęboko pod powierzchni ą terenu. Rz ędne zwierciadła wody kształtuj ą si ę
10 tu na poziomie 5-15 m n.p.m. Gł ęboko ść zalegania tego poziomu waha si ę ok. 30-50 m. Pradolinny obszar gminy cechuje płytkie i bardzo płytkie wyst ępowanie wód podziemnych, rozdzielaj ących si ę lokalnie na kilka warstw wodono śnych. W zatorfionym dnie pradoliny zwierciadło wody zalega z reguły ok. 0,5 – 1,5 m p.p.t. Wyst ępuje ono w piaszczysto-żwirowych rzecznych i wodnolodowcowych osadach czwartorz ędowych nale żą cych do holocenu i plejstocenu. Ze wzgl ędu na stosunki wodne i warunki migracji wód podziemnych teren gminy mo żna podzieli ć na obszary: • Zasilania i tranzytu wód podziemnych - obszar K ępy Oksywskiej i jej stoków. Jest to obszar o generalnie infiltracyjnym typie stosunków wodnych (przewaga wsi ąkania i zasilania wód podziemnych przez wody opadowe). Sprzyja temu zarówno wy ższe wyniesienie tego obszaru w stosunku do terenów przyległych i gł ębokie zaleganie wód podziemnych, jak i stosunkowo cienka i nieci ągła pokrywa glin zwałowych, wykazuj ących lokalnie znaczne spiaszczenie (piaski, piaski gliniaste) i zwi ększon ą wodoprzepuszczalno ść . • Drena żu wód podziemnych – obszar Pradoliny Kaszubskiej. Nast ępuje tu drena ż wód z przyległych wysoczyzn – Pojezierza Kaszubskiego i Żarnowieckiej i ich odpływ (cz ęś ciowo powierzchniowy sieci ą cieków naturalnych i kanałów) do Zatoki Gda ńskiej i Puckiej.
Na obszarze dna Pradoliny Kaszubskiej znajduje si ę Główny Zbiornik Wód Podziemnych - 110 (GZWP-110), udokumentowany dokumentacj ą hydrogeologiczn ą z 1994 roku i zatwierdzony decyzj ą MO ŚZNiL w roku 1996. Wschodnia cz ęść jego obszaru znajduje si ę w granicach gminy. W 1998 roku sporz ądzony został projekt monitoringu jako ści wód zbiornika (Mły ńczak, Odoj 1998). Obszar GZWP-110 charakteryzuje si ę nast ępuj ącymi warunkami kwalifikuj ącymi go do obj ęcia sieci ą monitoringu: • posiada znacz ące ilo ści zasobów; • są one intensywnie u żytkowane i przeeksploatowane; • warto ść zasobów jest istotna dla gospodarki wodnej regionu; • jako ść wód ulega zmianom w czasie i przestrzeni; • podlega i b ędzie podlega ć w przyszło ści intensywnej antropopresji. Omawiany zbiornik zasilany jest wodami podziemnymi spływaj ącymi z zachodniej cz ęś ci obszaru gminy poło żonego na wysoczy źnie. W jej strefie kraw ędziowej nast ępuje równie ż zasilanie wodami spływaj ącymi po stromych stokach i wsi ąkaj ącymi w piaszczyste utwory aluwialne pradoliny u ich podnó ży. St ąd te ż w zachodniej i północnej cz ęś ci strefy kraw ędziowej K ępy Oksywskiej w granicach gminy wyznaczono obszar najwy ższej ochrony (ONO) wód zbiornika. Na terenie tym obowi ązuj ą zakazy i nakazy podporz ądkowane potrzebom ochrony jako ści wód zbiornika. Ze wzgl ędu na zró żnicowanie warunków wodnych na obszarze gminy równie odmienne s ą warunki ochrony jako ści wód podziemnych. Obszar wysoczyznowy mo żna uzna ć za stosunkowo
11 korzystny pod wzgl ędem warunków ich ochrony. Decyduje o tym wyst ępuj ąca tu pokrywa glin zwałowych (pełni ąca rol ę warstwy izolacyjnej) oraz gł ębokie zaleganie wód podziemnych i du żej mi ąż szo ści strefa aeracji. Obszar pradolinny posiada niekorzystne warunki ochrony jako ści wód podziemnych. Głównymi czynnikami takiego stanu rzeczy jest bardzo płytkie wyst ępowanie wód podziemnych i ich bardzo słaba izolacja od powierzchni. Jedyn ą warstw ą pełni ącą rol ę izolacyjn ą dla wyst ępuj ących tu wód podziemnych s ą torfy. Dlatego te ż istotne jest utrzymanie dotychczasowego ekstensywnego wykorzystywania tego obszaru jako ł ąki i pastwiska oraz niedopuszczenie do eksploatacji torfów i zmniejszania ich powierzchni i mi ąż szo ści w inny sposób (np. kolejne melioracje).
2.4. Klimat
A/ Makroklimat Na obszarze gminy brak jest stacji prowadz ącej pomiary i obserwacje meteorologiczne, poza wojskow ą stacj ą lotniskow ą z której dane s ą niedost ępne. Charakterystyk ę elementów klimatu przeprowadzono w oparciu o dost ępn ą literatur ę oraz dane ze stacji meteorologicznej w Gdyni poło żonej w obr ębie Pradoliny Kaszubskiej. Omawiany obszar poło żony jest pod wzgl ędem klimatycznym w krainie klimatycznej wybrze ża Zatoki Gda ńskiej (Kwiecie ń, Taranowska 1974). Charakterystycznymi cechami klimatu s ą tu: • małe amplitudy roczne, miesi ęczne i dobowe temperatury; • niskie maksymalne i wysokie minimalne temperatury powietrza; • opó źnienie termicznych pór roku; • wydłu żenie okresu przej ściowego pomi ędzy latem i zim ą; • stosunkowo niskie opady atmosferyczne; • ni ższe temperatury wiosn ą w stosunku do jesieni; • silne wiatry, głównie z sektora zachodniego; • wyst ępowanie bryzy morskiej.
Najzimniejszym miesi ącem na omawianym obszarze jest stycze ń, lub co charakterystyczne dla obszarów nadmorskich – luty. Średnia temperatura stycznia w wieloleciu 1951-80 wynosi –0,8 o C, natomiast średnia dla lutego w okresie 1974-80: -1,1 o C, przy średniej dla stycznia w tym samym okresie: -0,4 o C (Trapp, Korzeniewski, Nurek, Wyszkowski 1987). Najwy ższe temperatury notuje si ę w lipcu – średnie temperatury tego miesi ąca wynosz ą od 17,1 do 17,7 o C. Charakterystycznym elementem klimatu s ą tu zjawiska anemometryczne, zwi ązane z nadmorskim poło żeniem gminy – wyst ępowanie silnych wiatrów i bryzy morskiej. Wiatry o znacznych pr ędko ściach wyst ępuj ą głównie
12 w okresie jesiennym i zimowym, szczególnie z kierunku zachodniego i północno-zachodniego, średnia roczna pr ędko ść wiatru jest tu wysoka i waha si ę ok. 4,5-4,9 m/s (Trapp, Korzeniewski, Nurek, Wyszkowski 1987). Zjawisko bryzy z uwagi na zró żnicowanie topograficzne terenu ma znacznie wi ększy zasi ęg w strefie nizinnej (pradolinnej), w stosunku do znacznie wy żej wyniesionego obszaru K ępy Oksywskiej. Opady atmosferyczne kształtuj ą si ę tu na poziomie 500-570 mm rocznie, najwy ższe opady wyst ępuj ą w lipcu i pa ździerniku, najni ższe – w lutym i marcu. Omawiany obszar cechuje si ę stosunkowo długim, jak na obszar nadmorski, okresem zalegania pokrywy śnie żnej, który porównywalny jest z pobliskimi obszarami wysoczyzn polodowcowych. W siedmioleciu 1974-80 średnia długo ść zalegania pokrywy śnie żnej wyniosła 77,1 dni (Trapp, Korzeniewski, Nurek, Wyszkowski, 1987). Cech ą charakterystyczn ą tutejszego klimatu jest równie ż du że zachmurzenie, którego najwi ększe warto ści wyst ępuj ą w miesi ącach zimowych, oraz cz ęste wyst ępowanie mgieł.
B/ Klimat lokalny Z uwagi na du że zró żnicowanie morfometryczne obszaru gminy i zwi ązan ą z nim zmienno ść wykształcenia pozostałych elementów środowiska przyrodniczego, wyst ępuje tu znaczne urozmaicenie typów klimatu lokalnego. Ma ono powa żne znaczenie równie ż dla działalno ści człowieka i mo żliwo ści optymalnego zagospodarowania poszczególnych obszarów. Na terenie gminy wyró żni ć mo żna dwa typy klimatu lokalnego: K ępy Oksywskiej i Pradoliny Kaszubskiej. W obr ębie obu jednostek przebieg zjawisk meteorologicznych jest odmienny. Klimat lokalny powierzchni poło żonej w obr ębie K ępy Oksywskiej, w stosunku do ni żej poło żonego obszaru gminy, charakteryzuje si ę: • ni ższymi średnimi miesi ęcznymi i dobowymi temperaturami powietrza; • wy ższymi średnimi amplitudami rocznymi temperatury powietrza; • osłabionym bezpo średnim wpływem morza np. bryzy morskiej; • znacznym zró żnicowaniem topoklimatycznym stoków w zale żno ści od ich ekspozycji; • brakiem inwersji termicznych typu spływowego i formowania si ę zastoisk zimnego powietrza. Z uwagi na bioklimat lokalny, obszar k ępy jest znacznie korzystniejszy dla stałego pobytu człowieka.
Klimat obszaru gminy poło żonego w obr ębie Pradoliny Kaszubskiej wyró żnia si ę: • wy ższymi średnimi miesi ęcznymi i rocznymi temperaturami powietrza oraz ich wyrównanym przebiegiem w ci ągu roku; • ni ższymi średnimi amplitudami rocznymi temperatury powietrza; • du żą wilgotno ści ą wzgl ędn ą powietrza – wy ższ ą o ok. 10-20 % od wyst ępuj ącej na wysoczy źnie (Szukalski 1974);
13 • silnym, zarówno w sensie intensywno ści jak i zasi ęgu, bezpo średnim oddziaływaniem morza - w tym nat ęż eniem wiatrów, których najwi ększe pr ędko ści mieszcz ą si ę w granicach 10-15 m/s (Szukalski 1974); • brakiem wyra źnego zró żnicowania topoklimatycznego; • predyspozycj ą do powstawania inwersji typu spływowego. Ze wzgl ędu na charakter kierunków i nasilenia zjawisk wiatrowych, oraz znacznym - szczególnie na obszarze pradolinnym - odsłoni ęciem terenu, cały obszar gminy nale ży uzna ć za korzystny pod wzgl ędem parametrów przewietrzania. Nale ży to uzna ć za czynnik korzystny z punktu widzenia odporno ści środowiska na zanieczyszczenia pyłowe i gazowe wprowadzane do atmosfery. Z uwagi na wysoki poziom wód gruntowych i g ęst ą sie ć rzeczn ą oraz melioracyjn ą na obszarze Pradoliny Kaszubskiej, w północnej i zachodniej cz ęś ci gminy wyst ępuj ą niekorzystne warunki bioklimatyczne, mog ące stanowi ć ograniczenia dla rozwoju funkcji osadniczych i rekreacyjnych na tym terenie. W granicach gminy, na najbardziej zró żnicowanym morfometrycznie obszarze K ępy Oksywskiej, przewa żaj ą zdecydowanie zbocza o ekspozycji północnej i północno-zachodniej, wi ększo ść stoków o ekspozycji południowo-zachodniej poro śni ęta jest lasem. Stwarza to na obszarze gminy przewag ę powierzchni mało korzystnych topoklimatycznie – “chłodnych” stoków. Ogranicza to mo żliwo ści przestrzennego rozwoju produkcji sadowniczej. Omówione uwarunkowania, w kontek ście stosunkowo długiego wyst ępowania tu pokrywy śnie żnej i znacznych deniwelacji terenu, mog ą sprzyja ć zimowym formom czynnej rekreacji (saneczkarstwo, narciarstwo).
2.5. Gleby Pokrywa glebowa odzwierciedla układ i charakter podstawowych komponentów środowiska. Jej charakter uzale żniony jest w głównej mierze od rze źby terenu, stosunków wodnych i podło ża geologicznego. Jednocze śnie wyst ępowanie okre ślonych typów genetycznych gleb i ich podstawowe własno ści okre ślone przez klas ę bonitacyjn ą, s ą bardzo istotnym czynnikiem wpływaj ącym na mo żliwo ści zarówno rolniczego, jak i pozarolniczego wykorzystania gruntów. Na obszarze gminy Kosakowo wyst ępuj ą zasadniczo gleby autogeniczne głównie z rz ędu brunatnoziemnych oraz hydrogeniczne. Spo śród pierwszej grupy najwi ększ ą powierzchni ę zajmuj ą gleby brunatne wyługowane wytworzone z piasków gliniastych na glinach, rzadziej z piasków i piasków lu źnych. Wyst ępuj ą one na obszarze K ępy Oksywskiej. Niewielkie powierzchnie zajmuj ą czarne ziemie zdegradowane skupiaj ące si ę w obr ębie nielicznych, silniej nawodnionych i podmokłych zagł ębie ń terenu. Gleby hydrogeniczne s ą szeroko rozpowszechnione na obszarze Pradoliny Kaszubskiej. Wykształciły si ę one pod wpływem płytko zalegaj ących wód gruntowych, których zwierciadło zostało sztucznie obni żone poprzez melioracje. Spowodowało to procesy murszenia torfów wy ścielaj ących dno obni żenia pradoliny, przy jednoczesnej poprawie warunków powietrznych, umo żliwiaj ącej ich
14 bardziej efektywne wykorzystanie. Na omawianym obszarze wyst ępuj ą głównie gleby murszowe wytworzone z torfów niskich, gleby murszowo-mineralne powstałe z płytkich torfów na podło żu mineralnym oraz gleby torfowe i murszowo-torfowe wytworzone z torfów niskich. Przydatno ść rolnicza gleb na terenie gminy jest zró żnicowana. Na obszarze wysoczyznowym przewa żaj ą gleby brunatne nale żą ce do klas bonitacyjnych III i IV . S ą to grunty orne średnio dobre i średnie nadaj ące si ę głównie do uprawy zbó ż. Wyst ępuj ą one głównie w centralnej cz ęś ci K ępy Oksywskiej, pomi ędzy Pogórzem, Pierwoszynem i D ębogórzem. Jak wynika z analizy map glebowo- rolniczych stosunkowo du ży areał gruntów o do ść wysokiej bonitacji (klasa IIIa i IIIb) znajduje się na terenie lotniska wojskowego. Omawiane gleby nale żą głównie do kompleksu żytniego bardzo dobrego (pszenno-żytniego) i żytniego dobrego. S ą to odpowiednio 4 i 5 kompleks przydatno ści rolniczej gruntów. Znacznie mniejsze powierzchnie zajmuj ą lokalnie gleby klasyfikowane jako kompleks pszenny dobry (2 kompleks przydatno ści rolniczej). Grunty tego kompleksu wyst ępuj ą w okolicach Suchego Dworu (rejon gospodarstwa szklarniowego) i Kosakowa. W północnej cz ęś ci wysoczyzny, w jej strefie kraw ędziowej i u podnó ża, wzrasta udział gruntów słabszych nale żą cych do klas bonitacyjnych poni żej IV i zaliczane do kompleksów żytniego słabego i żytniego bardzo słabego (odpowiednio 6 i 7 kompleks przydatno ści rolniczej). Gleby te wytworzone s ą z utworów l żejszych, mniej zasobnych, piaszczystych. S ą to grunty okresowo, lub nawet trwale zbyt suche, z których składniki mineralne nie wykorzystane przez ro śliny s ą bardzo szybko wymywane. W w ąskim pasie u podnó ża wysoczyzny wyst ępuj ą tak że silniej uwilgotnione gleby wytworzone z utworów lekkich – piaszczystych, zaliczone do kompleksu zbo żowo-pastewnego słabego. W omawianej strefie kraw ędziowej wzrasta tak że udział gruntów rolniczo nieprzydatnych. Pod wzgl ędem parametrów fizykochemicznych gleb wyst ępuj ących na wierzchowinie k ępy i cz ęś ciowo u jej podnó ża zaznacza si ę ich do ść silne zakwaszenie. Według danych Okr ęgowej Stacji Chemiczno-Rolniczej w Gda ńsku zdecydowana wi ększo ść gleb nale ży tu do silnie kwa śnych i kwa śnych (pH KCl do 4,5 i w przedziale 4,6 do 5,5), mniej jest gleb słabo kwa śnych (pH KCl 5,6 – 6,5), natomiast jedynie sporadycznie wyst ępuj ą gleby o odczynie oboj ętnym (pH KCl 6,6 – 7,2). Wynika st ąd potrzeba wapnowania wi ększo ści gleb na terenie gminy. Pod wzgl ędem zasobno ści gruntów ornych w podstawowe składniki mineralne – fosfor, potas i magnez, na podstawie danych z OSCh-R, mo żna stwierdzi ć, że gleby na terenie gminy s ą stosunkowo zasobne w te składniki. Obszar Pradoliny Kaszubskiej poło żony w granicach gminy charakteryzuje si ę wyst ępowaniem odmiennych typów gleb i ich odmiennym wykorzystaniem. Wyst ępuj ące tu gleby hydrogeniczne - torfowe, murszowo-torfowe i murszowe wykorzystywane s ą jako u żytki zielone – łąki i pastwiska. S ą to gleby nale żą ce do kompleksu u żytków zielonych średnich - 2z oraz słabych i bardzo słabych – 3z. W brze żnych partiach dna pradoliny, na intensywniej odwodnionym terenie przewa żaj ą z reguły u żytki zielone średnie (kompleks 2z). Potencjalnie s ą one zdolne produkowa ć ok. 2,5-3,0 t z 1 ha średniej jako ści. Bli żej osi dna pradoliny wyst ępuj ą silniej uwilgotnione i podtapiane grunty, o mniejszej przydatno ści gospodarczej (kompleks 3z). Ich zdolno ść produkcyjna jest znacznie
15 mniejsza – ok. 1,5 t z 1 ha siana słabej jako ści. Na obszarze tym znajduje si ę tak że stosunkowo du żo nieu żytków porastanych przez trzciny i łozowiska. Podsumowuj ąc zró żnicowanie pokrywy glebowej gminy w kontek ście mo żliwo ści jej potencjalnego wykorzystania i stwarzanych przez ni ąogranicze ń dla rozwoju gminy, mo żna wyró żni ć trzy odmienne strefy: A. Centralna cz ęść wierzchowiny K ępy Oksywskiej . Dominuj ą tu gleby III i IV klasy bonitacyjnej nale żą ce do kompleksu żytniego bardzo dobrego i dobrego. Wyst ępuj ą tu potencjalnie korzystne warunki do intensyfikacji produkcji rolnej i warzywniczej. Gleby tych kompleksów poddane przez dłu ższy okres odpowiedniej uprawie i racjonalnemu nawo żeniu osi ągn ąć mog ą wy ższy stopie ń kultury. Stwarza to mo żliwo ść uprawy na nich tych samych ro ślin co na kompleksach pszennych. Z uzyskanych wyników bada ń chemicznych gleb wynika, że z racji niskiego odczynu wymagaj ą one głównie stosowania nawo żenia wapniowego. Jednocze śnie wyst ępowanie gruntów III i IV klasy bonitacyjnej zgodnie z przepisami ustawy z dnia 3 lutego 1995 o ochronie gruntów rolnych i le śnych (Dz. U. Nr 116, poz. 78), stwarza ograniczenia w przeznaczaniu tych gruntów na cele nierolnicze. Wynikaj ą st ąd ograniczenia w swobodnej polityce przestrzennej gminy. B. Północna cz ęść K ępy Oksywskiej, jej strefa kraw ędziowa i podnó że. Wyst ępuj ą tu gleby ni ższej klasy bonitacyjnej i słabszych kompleksów żytnich. Gleby te nie s ą przydatne do prowadzenia intensywnej gospodarki rolnej, a ich skład litologiczny i poło żenie topograficzne (stoki kraw ędzi kępy i jej podnó że) ograniczaj ą mo żliwo ść stosowania nawozów i stwarzaj ą zagro żenie erozj ą wodn ą. W strefie tej, w zwi ązku z ni ższymi klasami bonitacyjnymi gleb, nie ma ogranicze ń w przeznaczaniu gruntów na cele nierolnicze. C. Dno Pradoliny Kaszubskiej . Wyst ępuj ą tu gleby hydrogeniczne wytworzone najcz ęś ciej z utworów torfowych, u żytkowane jako ł ąki i pastwiska. Pod wzgl ędem przydatno ści gospodarczej nie przedstawiaj ą one wy ższej warto ści – przewa żaj ą tu u żytki zielone średnie oraz słabe i bardzo słabe. Intensyfikacja produktywno ści tych gruntów wymagałaby kolejnych zabiegów melioracyjnych reguluj ących stosunki wodne. Z uwagi na wykształcenie gleb na podło żu torfowym, w my śl przepisów ustawy z dnia 3 lutego 1995 o ochronie gruntów rolnych i le śnych (Dz. U. Nr 116, poz. 78), grunty te s ą chronione, co ogranicza tu możliwo ść swobodnej polityki przestrzennej gminy.
2.6. Szata ro ślinna Współczesne zró żnicowanie zbiorowisk ro ślinnych i gatunków flory wyst ępuj ących na obszarze gminy jest rezultatem zarówno do ść znacznej dyferencjacji wyst ępuj ących tu siedlisk, jak i skutkiem dotychczasowego u żytkowania gruntów przez człowieka. Na obszarze gminy wyst ępuj ą nast ępuj ące typy zbiorowisk i zbiorowiska ro ślinne ( Mie ńko, Grechuta, Jarosik, Kowalski 1995): • żyzne lasy bukowe i d ębowo-bukowo-grabowe (gr ądy) – zespoły Melico-Fagetum i Stellario- Carpinetum ;
16 • ubogie lasy bukowe i d ębowo- bukowe – zespoły Luzulo-Fagetum i Fago-Quercetum ; • olsy i zaro śla wierzbowe– zespoły Ribo-Alnetum i Salicetum pentandro-cinereae ; • porolne nasadzenia drzew iglastych i li ściastych; • zaro śla naklifowe, naklifowe zbiorowiska ro ślin zielnych i żarnowczyska; • zbiorowiska wydm białych i szarych; • zbiorowiska ł ąkowe i torfowiska przej ściowe; • murawy słonoro ślowe; • zbiorowiska synantropijne – segetalne i ruderalne oraz uprawy traw. Z uwagi na zró żnicowanie fizjonomiczne i ekologiczne, a tak że na ró żne sposoby i mo żliwo ści gospodarczego wykorzystania wyszczególnionych powyżej typów ro ślinno ści, omówiono je w podziale na zbiorowiska niele śne (u żytkowane jako grunty orne, uprawy, ł ąki i pastwiska oraz nieu żytki) oraz zbiorowiska le śne (u żytkowane głównie dla pozysku drewna). A. Zbiorowiska niele śne . W strukturze przestrzennej środowiska przyrodniczego gminy zdecydowanie wi ększ ą powierzchni ę zajmuj ą zbiorowiska niele śne. W śród nich przewa żaj ą powierzchniowo zbiorowiska segetalne zwi ązane z uprawami polnymi i sadami oraz zbiorowiska ruderalne – wyst ępuj ące na poboczach dróg, w otoczeniu domostw oraz na podobnych siedliskach. Wyst ępuj ą one bardzo pospolicie na obszarze wierzchowiny K ępy Oksywskiej, co wi ąż e si ę z du żym odsetkiem gruntów ornych na tym terenie. Du że powierzchnie na obszarze gminy zajmuj ą te ż zbiorowiska ł ąk wilgotnych i świe żych nale żą ce do klasy Molinio-Arrhenatheretea , wyst ępuj ące bardzo powszechnie na terenach poło żonych w obrębie dna Pradoliny Kaszubskiej - u żytkowanych jako ł ąki i pastwiska. W śród nich bardziej podmokłe miejsca zajmuj ą zbiorowiska szuwarowe z dominuj ącym powierzchniowo szuwarem trzcinowym (Phragmitetum communis) , skupiaj ące si ę głównie na zachód i południe od Rewy. Mniejsze skupienia, na ogół o drobnopowierzchniowym charakterze, w śród podmokłych siedlisk tworz ą zbiorowiska turzycowych torfowisk przej ściowych z klasy Scheuchzerio-Caricetea fuscae) i zaro śli wierzbowych (Salicetum pentandro-cinereae). Pozostałe zbiorowiska o charakterze niele śnym zajmuj ą na ogół niewielk ą powierzchni ę. Wyró żniaj ą si ę tu interesuj ące zbiorowiska ro ślinno ści słonolubnej (halofilnej), reprezentowane głównie przez murawy z sitem Gerarda (Juncetum gerardi) , wyst ępuj ące w strefie przybrze żnej w okolicach Rewy. Na zboczach klifowych rozpowszechnione s ą zbiorowiska zaro ślowe z udziałem rokitnika (Hippophae rhamnoides) , zbiorowiska muraw naklifowych oraz niekiedy żarnowczyska rozwijaj ące si ę te ż lokalnie na skrajach lasu i w obr ębie wyrobisk piasku. Na przybrze żnych wydmach w w ąskim pasie wybrze ża na odcinku od Rewy do Mechelinek wyst ępuj ą ubogie zbiorowiska wydmuchrzycy piaskowej i piaskownicy zwyczajnej (Elymo-Ammophiletum) oraz zbiorowiska z turzyc ą piaskow ą. W obr ębie zbiorowisk nawydmowych poło żonych na południe od Rewy na terenie projektowanego rezerwatu przyrody “Rzeczne Ł ąki” zlokalizowana jest jedna z najwi ększych w województwie gda ńskim populacji chronionego mikołajka nadmorskiego (Eryngium maritimum).
17 B. Zbiorowiska le śne . Około 14,2% powierzchni gminy stanowi ą lasy. Wyst ępuj ą one głównie w strefie kraw ędziowej K ępy Oksywskiej. W śród nich najwi ększe obszary zajmuj ą zbiorowiska kwa śnej buczyny pomorskiej Luzulo-Fagetum rozprzestrzeniaj ące si ę na północno-zachodnich i zachodnich stokach k ępy w okolicach Kazimierza, D ębogórza i Starego Dworu oraz, na małych powierzchniach, na stokach klifu i w jego pobli żu. Zbiorowiska te s ą ubogie florystycznie i porastaj ą z reguły siedliska lasu mieszanego świe żego (Matuszkiewicz 1982). Zbiorowiskom kwa śnej buczyny pomorskiej towarzysz ą acidofilne d ąbrowy Fago-Quercetum porastaj ące dolne partie stoków K ępy Oksywskiej w okolicach D ębogórza i Suchego Dworu. Wyst ępuj ą one z natury na siedliskach boru mieszanego świe żego i na słabszych siedliskach lasu mieszanego świe żego. W strukturze drzewostanu obu tych zbiorowisk, pomimo ich pierwotnie li ściastego charakteru, dominuje zdecydowanie sosna (Mapa drzewostanów Nadle śnictwa Gda ńsk 1:25.000), co jest efektem ich gospodarczego przekształcenia. Znacznie mniejszy areał zajmuj ą drzewostany bukowe i d ębowe. Bardzo niewielkie powierzchnie na terenie gminy zajmuj ą zbiorowiska le śne wyst ępuj ące na żyznych siedliskach le śnych w typie siedliskowym lasu świe żego. W śród nich niewielkie powierzchnie poło żone na klifie i w jego s ąsiedztwie zajmuje żyzna buczyna pomorska Melico- Fagetum , natomiast bardzo niewielki fragment lasu gr ądowego Stellario-Carpinetum stwierdzono jedynie w zagł ębieniu w okolicy Suchego Dworu. Sporadycznie na obszarze pradolinnym gminy wyst ępuj ą małe kompleksy olsów (Ribo nigri- Alnetum), wyst ępuj ące na siedliskach podmokłych w s ąsiedztwie rozmaitych zbiorowisk ł ąkowych, torfowiskowych i szuwarowych. Stosunkowo du że powierzchnie głównie na wierzchowinie i stokach kępy oraz u jej podnó ża pokrywaj ą nasadzenia drzew na gruntach porolnych. W śród nich zdecydowanie dominuj ą nasadzenia sosny, znacznie rzadziej drzew li ściastych. Na terenie gminy stwierdzono szereg gatunków ro ślin chronionych i rzadkich w regionie, wśród nich tak że gatunki wymienione w “Polskiej Czerwonej Ksi ędze Ro ślin” i zamieszczone na “ Li ście ro ślin zagro żonych w Polsce”. S ą to nast ępuj ące gatunki: • gatunki wymieraj ące – fiołek torfowy ( Viola epipsila ); • gatunki zagro żone – ostrzew brunatny ( Blysmus rufus ), tysi ęcznik nadbrze żny ( Centaurium littorale ), babka nadmorska ( Plantago maritima ), groszek torfowy ( Lathyrus palustris ), aster solniskowy ( Aster tripolium ). Zarówno pod wzgl ędem florystycznym jak i fitocenotycznym najwi ększe walory przyrodnicze gminy zwi ązane s ą z obszarem nadmorskim. Wyst ępuj ą tu interesuj ące zbiorowiska muraw słonolubnych, szuwarów i zbiorowisk ł ąkowych w okolicach wsi Rewa i Mosty. Rejon ten skupia równie ż wi ększo ść wyst ępuj ących na terenie gminy rzadkich i zagro żonych gatunków ro ślin. Cennymi przyrodniczo obszarami, równie ż zwi ązanymi z pasem wybrze ża morskiego, s ą tak że rozwijaj ące si ę spontanicznie zaro śla i murawy naklifowe oraz wyst ępuj ące tam enklawy dobrze zachowanych zbiorowisk le śnych, np. W ąwóz Kalkucz.
18 Wyst ępuj ące na obszarach gminy, przewa żaj ące powierzchniowo siedliska lasu mieszanego świe żego oraz boru mieszanego świe żego i zwi ązane z nimi le śne zbiorowiska ro ślinne, stanowi ą znaczny potencjał z punktu widzenia ich gospodarczego wykorzystania. Oba typy siedlisk nale żą do najbardziej przydatnych i najwy żej produktywnych w gospodarce le śnej. Jednak czynnikiem ograniczaj ącym ich gospodarcze wykorzystanie jest: sumarycznie niewielka powierzchnia obszarów le śnych w gminie oraz konieczno ść pełnienia funkcji militarnych (otoczenie obiektów wojskowych). Cało ść obszarów le śnych gminy została uznana za lasy ochronne – poło żone w pobli żu du żego o środka miejskiego jakim jest Gdynia. Nie powoduje to jednak wi ększych ogranicze ń w gospodarczym u żytkowaniu tych terenów.
2.7. Świat zwierz ęcy Zró żnicowanie faunistyczne na obszarze gminy uzale żnione jest ści śle od warunków fizjograficznych, biocenotycznych i u żytkowania terenu przez człowieka. Na omawianym obszarze brak wi ększych zbiorników wodnych i zły stan sanitarny cieków sprawiaj ą, że nie maj ą one wi ększego znaczenia jako siedliska ryb. Zró żnicowanie fauny płazów, gadów i ssaków jest tu przeci ętne – notuje si ę wyst ępowanie gatunków pospolitych takich jak je ż, kret, mysz polna, lis, sarna, dzik, zaj ąc szarak. Najcenniejszym gatunkiem okresowo pojawiaj ącym si ę w wodach Zatoki Puckiej jest foka szara. Wśród płazów i gadów notowano gatunki chronione: ropucha szara, padalec i jaszczurka zwinka. W odniesieniu do zró żnicowania fauny ptaków stwierdzono tu znacznie wy ższe walory przyrodnicze. Pod tym wzgl ędem wyra źnie pozytywnie wyró żnia si ę obszar nadmorski Pradoliny Kaszubskiej w okolicach Rewy i Mostów (Mo ście Błota, Zarzeczne Ł ąki). Szuwary trzcinowe i k ępy zakrzacze ń poło żone w przymorskim pasie Mo ścich Błot stanowi ą jedyne na Wybrze żu Gda ńskim miejsca gniazdowania dla takich ptaków jak : g ęś g ęgawa, perkoz zausznik, perkoz rdzawoszyi i remiz. Z rzadkich gatunków gniazduj ą tam tak że: b ąk, błotniak stawowy, kropiatka, wodnik, cyranka, płaskonos. Na obszarze Rzecznych Ł ąk, poło żonych pomi ędzy Rew ą a Mostami gniazduje m.in. unikalny zespół ptaków siewkowatych – biegus zmienny, czajka, brodziec krwawodzioby, bekas kszyk, batalion, sieweczka obro żna, ostrygojad. Znajduje si ę tu tak że jedyna na Wybrze żu Gda ńskim kolonia l ęgowa czapli siwej. Spo śród gatunków umieszczonych w “Polskiej Czerwonej Ksi ędze Zwierz ąt” na terenie gminy zanotowano wyst ępowanie nast ępuj ących przedstawicieli fauny: • gatunki wymieraj ące : biegus zmienny; • gatunki zagro żone: sieweczka obro żna, batalion, b ąk, kropiatka, ró żeniec, kulik wielki; • gatunki rzadkie: ohar, ostrygojad, świstun; • gatunki o niejasnym statusie: foka szara. Ponadto notowano tu kilka gatunków ptaków uznanych za zagro żone w skali europejskiej: bąk, błotniak stawowy, kropiatka, batalion, ł ęczak, łab ędź krzykliwy. Podsumowuj ąc nale ży stwierdzi ć, że o przyrodniczych walorach gminy Kosakowo, w odniesieniu do fauny, decyduje głównie zró żnicowanie gatunkowe ptaków. Nadmorski, pradolinny
19 obszar gminy posiada zró żnicowan ą i bardzo interesuj ącą awifaun ę, przy przeci ętnych walorach faunistycznych pozostałych terenów, w szczególno ści obszaru K ępy Oksywskiej. Bogactwo gniazduj ących tu ptaków stanowi o wysokich walorach przyrodniczych rejonu nadmorskiego w okolicach wsi Rewa i Mosty. Z uwagi na plany intensyfikacji turystyczno-rekreacyjnych funkcji na tym terenie, istnieje znaczne prawdopodobie ństwo zaistnienia konfliktu pomi ędzy funkcj ą rekreacyjn ą a przyrodniczo-ochronn ą. Wszelkie działania zmierzaj ące do powi ększenia bazy turystycznej i zagospodarowania rekreacyjnego tego terenu powinny uwzgl ędnia ć potrzeby ochrony cennych zbiorowisk ro ślinnych, zasobów florystycznych i stanowisk l ęgowych rzadkich gatunków ptaków .
3. Degradacja środowiska przyrodniczego
3.1. Litosfera Degradacja litosfery zwi ązana jest z antropogenicznymi zmianami rze źby terenu, pokrywy glebowej i budowy geologicznej. Na obszarze gminy Kosakowo głównymi przyczynami tego typu przekształce ń s ą: • odkrywkowa eksploatacja kopalin; • składowanie odpadów, magazynowanie paliw płynnych; • wi ększe działania in żynieryjno-budowlane, w tym zwi ązane z funkcjonowaniem jednostek wojskowych; • erozja gleb spowodowana ich rolniczym wykorzystaniem.
A. Eksploatacja kopalin . Odkrywkowa eksploatacja kopalin na obszarze gminy prowadzona jest obecnie w obr ębie dwóch udokumentowanych i zarejestrowanych złó ż kruszywa naturalnego Kosakowo (o pow. 1,94 ha) i D ębogórze (pow. 4,7 ha), oraz w trzech punktach eksploatacji kruszywa: Kazimierz, Mechelinki i Suchy Dwór. Eksploatacja kopalin prowadzi do całkowitej zmiany rze źby terenu, zniszczenia naturalnej budowy geologicznej i pokrywy glebowej na obszarze zło ża. Degradacja tych komponentów na mniejsz ą skal ę zachodzi równie ż w obr ębie obszaru górniczego. W wyniku działalno ści wydobywczej powstaj ą rozległe i gł ębokie zagł ębienia poeksploatacyjne – wyrobiska oraz formy wypukłe – hałdy skał stanowi ących nadkład zło ża. Tereny te wymagaj ą bezwzgl ędnie rekultywacji, której potrzeba przeprowadzenia wynika zarówno z przesłanek ekologicznych i ekonomicznych, jak i unormowa ń prawnych (Prawo Geologiczne i Górnicze – Dz. U., Nr 27 z dnia 1 marca 1994, poz. .96).
20 Na północ od Kosakowa znajduj ą si ę rozległe wyrobiska pozostałe po zaniechanej eksploatacji kruszywa. Obszar ten nie był zrekultywowany. Obecnie zlokalizowane jest tu gminne wysypisko odpadów komunalnych.
B. Składowanie odpadów . Gromadzenie odpadów w sposób zorganizowany czy te ż nielegalny powoduje degradacj ę szeregu elementów środowiska przyrodniczego. W odniesieniu do litosfery oddziaływanie to przejawia si ę poprzez: • powstanie nowych form powierzchni terenu (wypukłych - składowisk nadpoziomowych lub wypełnie ń zagł ębie ń naturalnych i antropogenicznych – składowisk podpoziomowych); • utworzenie nowego, całkowicie antropogenicznego podło ża geologiczno-gruntowego; • fizykochemiczn ą degradacj ę gleby i gł ębszych warstw gruntu.
W granicach gminy zlokalizowane s ą dwa obiekty, w sposób znacz ący przyczyniaj ące si ę do degradacji litosfery. S ą to: • gminne wysypisko odpadów komunalnych; • składowisko popiołów paleniskowych gdy ńskiej elektrociepłowni EC III. Wysypisko odpadów komunalnych znajduje si ę w strefie kraw ędziowej K ępy Oksywskiej, w środkowej cz ęś ci gminy ok. 1 km na północ od miejscowo ści D ębogórze i Kosakowo. Zajmuje ono powierzchni ę 5,07 ha. W roku 1994 kubatur ę zgromadzonych tam odpadów szacowano na 15 000 m 3 (Inwentaryzacja złó ż... ). U żytkownikiem wysypiska jest Urz ąd Gminy Kosakowo. Obecnie wysypisko jest zamkni ęte i cz ęś ciowo zrekultywowane. Obiekt ten nie posiadał wła ściwej izolacji, w zwi ązku z czym istnieje tu mo żliwo ść zanieczyszczenia gł ębszych warstw gruntu i migracji zanieczyszcze ń do wód podziemnych. Efekty tych procesów przejawiaj ą si ę ju ż obecne w formie podwy ższenia zawarto ści niektórych wska źników fizykochemicznych w wodach podziemnych. Składowisko popiołów i żużli elektrociepłowni EC III w Gdyni, poło żone jest w s ąsiedztwie północnej granicy gminy, na zachód od Rewy na tzw. Mo ścich Błotach. Zlokalizowano je na płaskim zatorfionym obszarze pradolinnym. Obejmuje ono obszar 114 ha. Uwarunkowania prawne jego funkcjonowania wydane zostały 02.11.1978 przez Pa ństwowy Wojewódzki Inspektorat Sanitarny. Składowisko funkcjonuje od 1979 roku, popioły składowane s ą tu hydraulicznie w ilo ści ok. 60 000 t/ rocznie. Do roku 1992 wysypano tam ł ącznie 1,2 mln Mg popiołów. Pierwotnie zakładano wysoko ść składowania popiołów na 3 m, w chwili obecnej składowisko osi ągn ęło ju ż 6 m wysoko ści, a w planach przewidywane jest jego podniesienie do poziomu 10 m. W związku z planowan ą zmian ą technologii w EC III Gdynia, w najbli ższych latach przewiduje si ę zaprzestanie składowania popiołów. Poza wymienionymi obiektami na obszarze gminy znajduj ą si ę dwa nielegalne wysypiska śmieci – w pobli żu miejscowo ści Suchy Dwór i Mechelinki. Śmietnisko w Suchym Dworze poło żone
21 jest w wyrobisku poeksploatacyjnym zajmuje powierzchni ę ok. 300 m 2. Kubatur ę zgromadzonych tu odpadów szacuje si ę na ok. 150 m 3 (Inwentaryzacja złó ż... 1995). Niewielkie powierzchniowo wysypisko w Mechelinkach (ok. 50 m 2) skupia oko³o 25 m 3 odpadów. Pomimo niewielkich rozmiarów tych obiektów nale ży je uporz ądkowa ć i zrekultywowa ć. Poza wymienionymi obiektami do zanieczyszcze ń litosfery przyczyniaj ą si ę bazy magazynowo-przeładunkowe paliw płynnych. Na terenie bazy “C” ZGPN nr 5 w D ębogórzu stwierdzono miejscowe wycieki do gruntu (Mły ńczak, Odoj 1998). Zanieczyszczony grunt zbierany jest i składowany na poletku przy zakładowej oczyszczalni.
C. Działania in żynieryjno-budowlane . Wi ększe przekształcenia litosfery związane z tym typem działalno ści człowieka wyst ępuj ą na obszarze bazy magazynowo- przeładunkowej paliw (baza “B” ZGPN nr 5), poło żonej na północ od D ębogórza. Ponadto pewne przekształcenia litosfery zwi ązane s ą z był ą i obecn ą działalno ści ą wojska na terenie gminy (Mie ńko, Grechuta, Jarosik, Kowalski 1995). S ą to sztuczne formy terenu tj. okopy, transzeje, stanowiska artyleryjskie. Z uwagi na wykorzystywanie znacznych połaci terenu przez zamkni ęte jednostki wojskowe rzeczywisty stan przeobra żeń litosfery na tym obszarze nie jest ustalony. D. Erozja gleb . Zjawiska erozji gleb wyst ępuj ą na obszarach wykorzystywanych rolniczo poło żonych w obr ębie stromo nachylonych stoków. Z uwagi na brak badań w tym zakresie trudno oszacowa ć rzeczywiste nat ęż enie tego zjawiska na terenie gminy. Potencjalnie zagro żone siln ą erozj ą gleb s ą grunty poło żone na stokach o nachyleniu powy żej 10 o (Dobrza ński, Zawadzki 1995). Tereny takie wyst ępuj ą na K ępie Oksywskiej w okolicach D ębogórza, Kosakowa, Pierwoszyna i Mechelinek.
3.2. Atmosfera Stan zanieczyszczenia atmosfery, z uwagi na du żą zmienno ść w czasie i przestrzeni decyduj ącego o rozkładzie zanieczyszcze ń czynnika jakim jest wiatr, wynika z emisji pochodzącej zarówno ze źródeł poło żonych na terenie gminy jak i poza ni ą. Stan atmosfery ocenia ć mo żna pod wzgl ędem zanieczyszcze ń wprowadzanych do niej (emisja) i realnie w niej zawartych w danym punkcie pomiarowym (imisja). Ze wzgl ędu na źródła ich powstawania, zanieczyszczenia powietrza mo żna podzieli ć na kilka grup: • energetyczne; • przemysłowe; • gazy złowonne (odory – emitowane przez niektóre obiekty tj. oczyszczalnie ścieków, wysypiska odpadów). Ponadto atmosfera stanowi o środek rozprzestrzeniania si ę fal akustycznych, w zwi ązku z czym przy omawianiu jej stanu scharakteryzowana została tak że emisja hałasu na terenie gminy.
A. Zanieczyszczenia energetyczne . Na wielko ść ładunku zanieczyszcze ń wprowadzanych do
22 atmosfery decyduj ący wpływ maj ą zanieczyszczenia energetyczne (pochodz ące z procesu spalania paliw). Z uwagi na oczywiste uwarunkowania klimatyczne, zu życie paliw i zwi ązana z nim emisja zanieczyszcze ń s ą najwi ększe w sezonie zimowym. W okresie tym do atmosfery wprowadzane jest w
woj. gda ńskim 68% SO 2, 69% NO 2 i 65,9% pyłu ogólnego. Podstawowymi produktami spalania wprowadzanymi do atmosfery s ą, oprócz wymienionych – dwutlenku siarki i azotu oraz pyłu, tlenek węgla i sadza. Roczna wielko ść emisji podstawowych zanieczyszcze ń na terenie gminy w roku 1997 wynosiła:
• SO 2 – 50.648 t;
• NO 2 – 27.170 t; • pył ogółem – 47.331 t.
W ostatnich latach emisja SO 2 wykazuje tendencje malej ące, natomiast pozostałych dwóch substancji - rosn ące. Są to warto ści nie uwzgl ędniaj ące zanieczyszcze ń pochodz ących z indywidualnych gospodarstw domowych. W latach 90-tych na terenie gminy wyst ąpiło znaczne zmniejszenie emisji zanieczyszcze ń do atmosfery, co jest efektem modernizacji istniejących kotłowni i przechodzenia na opalanie paliwem gazowym lub olejowym. Najwi ększe źródła energetycznych zanieczyszcze ń atmosfery poło żone s ą poza terenem gminy. S ą to: • elektrociepłownia EC-III w Gdyni; • kotłownia w Redzie poło żona niecałe 2 km od miejscowo ści Kazimierz; Działalno ść tych obiektów wpływa na stan atmosfery na obszarze gminy przy niesprzyjaj ących kierunkach wiatru – z sektora południowego (EC-III) i zachodniego - w przypadku kotłowni w Redzie. Z uwagi na wyst ępuj ące tu ogólnie dobre warunki przewietrzania ich wpływ nie jest zbyt uci ąż liwy. Obszar gminy nie jest obj ęty sieci ą monitoringu zanieczyszcze ń atmosfery mierz ącej imisj ę. Najbli ższe stacje pomiarowe zlokalizowane s ą w Gdyni Oksywiu i Obłu żu. Średnioroczne st ęż enia pyłu opadaj ącego kształtuj ą si ę tam na poziomie ok. 51-64 g/m 2/rok (1997), przy normie dopuszczaj ącej 200 g/m 2/rok (dla terenów nie podlegaj ących ochronie).
B. Zanieczyszczenia przemysłowe . Do wyst ępuj ących na terenie gminy zanieczyszcze ń atmosfery tej grupy zaliczy ć mo żna emisj ę w ęglowodorów aromatycznych i alifatycznych zwi ązan ą z działalno ści ą baz przeładunkowych i magazynów paliw płynnych oraz z emisj ą pyłów pochodz ących ze składowiska popiołów paleniskowych w Rewie. Oba obiekty posiadaj ą strefy ochronne. Szczególnie uci ąż liwe jest zapylenie pochodz ące ze składowiska popiołów w Rewie. Pomimo składowania odpadów “na mokro” metod ą hydrauliczn ą, wyst ępuje tu pylenie w okresach suszy i podczas mro źnych, bez śnie żnych zim. Sytuacj ę pogarsza fakt poło żenia na obszarze wybitnie eksponowanym na wiatry, pomimo istnienia 300-metrowej strefy ochronnej obsadzonej drzewami i krzewami.
23 C. Gazy złowonne (odory) . Emisja odorów na terenie gminy zwi ązana jest przede wszystkim z działalno ści ą oczyszczalni ścieków D ębogórze. W obiektach tego typu dochodzi do emisji gazów takich jak: siarkowodór, metan, dwutlenek w ęgla i in., które powoduj ą pogorszenie własno ści zapachowych powietrza. Oczyszczalnia posiada obecnie zagospodarowan ą stref ę ochronn ą, a zasi ęg oddziaływania obiektu w zakresie emisji odorów skutecznie redukuje tak że otoczenie przez kompleks le śny od strony wschodniej. Emisja odorów zwi ązana jest równie ż z rowem odprowadzaj ącym oczyszczone ścieki do Zatoki Puckiej. Stwierdzone oddziaływanie rowu w tym zakresie, podczas słonecznej pogody ze słabym wiatrem, ograniczało się do strefy ok. 70-100 m od rowu (Mie ńko, Grechuta, Jarosik, Kowalski 1995). Zwi ększon ą stref ę jego oddziaływania stwierdzono w miejscowo ściach poło żonych na trasie jego przebiegu. Nale ży spodziewa ć si ę, że równocze śnie z prowadzon ą rozbudow ą oczyszczalni i systematycznym polepszaniem parametrów zanieczyszcze ń wypuszczanych z oczyszczalni ścieków sytuacja ta ulegnie poprawie.
D. Hałas . Klimat akustyczny w sposób bardzo istotny wpływa na jako ść życia mieszka ńców, przez co stanowi wa żny czynnik lokalizacji obiektów mieszkalnych, wypoczynkowych, szkolnych i innych. Dla zapewnienia optymalnych warunków lokalizacji i w celu oceny jako ści akustycznej środowiska, wprowadzono na mocy Rozporz ądzenia Rady Ministrów z dnia 30.09.1980 roku w sprawie ochrony środowiska przed hałasem i wibracjami, dopuszczalne warto ści tzw. równowa żnego poziomu dźwi ęku. Warto ści te s ą ró żne w zale żno ści od funkcji i sposobu zagospodarowania terenu. Głównym, najbardziej uci ąż liwym źródłem hałasu na terenie gminy jest poło żone na K ępie Oksywskiej na wschód od Kosakowa lotnisko wojskowe. Obiekt ten posiada pas startowy o orientacji w kierunku północny-zachód – południowy-wschód. Zgodnie z tym kierunkiem rozci ągaj ą si ę izolinie równowa żnego poziomu hałasu emitowanego podczas startu i l ądowania samolotów. Poza obszarem terenu wojskowego warto ści hałasu osi ągaj ą 80-60 dB (A). Warto ść 65 dB (A) wyst ępuje jeszcze na przedłu żeniu kierunku pasa startowego u podnó ża K ępy Oksywskiej ok. 3 km od lotniska na terenie południowej cz ęś ci Mo ścich Błot. Poziom 55 dB (A) jest dopuszczaln ą warto ści ą poziomu hałasu w godzinach 6.00-22.00 dla obszarów odpowiadaj ących charakterem zagospodarowania okolicznym miejscowo ściom (tereny zabudowy mieszkaniowej z niewielk ą liczb ą sklepów i placówek usługowych, parki, ogrody działkowe, tereny rekreacyjno-sportowe). Na obszarze gminy wyst ępuj ą lokalne przekroczenia dopuszczalnego poziomu d źwi ęku o 5 do 25 dB. Przekroczenia tych norm wyst ępuj ą w Kosakowie (głównie w cz ęś ci wschodniej) i w Pierwoszynie. Najgorsza sytuacja wyst ępuje w południowej cz ęś ci Pierwoszyna, gdzie równowa żny poziom d źwi ęku wynosi ponad 80 dB (A) i przekracza próg szkodliwo ści - 75 dB (A).
3.3. Wody powierzchniowe i podziemne
A. Wody powierzchniowe . Aktualny stan czysto ści wód powierzchniowych wyst ępuj ących na
24 obszarze gminy jest efektem zarówno niekorzystnego oddziaływania obiektów poło żonych na jej terytorium, jak i innych znajduj ących si ę poza jej granicami. Spo śród niewielu naturalnych cieków na terenie gminy stałymi badaniami jako ści wód prowadzonymi przez WIO Ś Gda ńsk, obj ęto jedynie uj ście Zagórskiej Strugi. W roku 1996 jako ść wody w tym cieku odpowiadała III- klasie czysto ści, lub była pozanormatywna. Przekraczane były zarówno fizykochemiczne, jak i bakteriologiczne parametry jako ści wody. Najwi ększe przekroczenia wska źników fizykochemicznych dotyczyły zawarto ści azotu azotynowego, fosforu ogólnego i fenoli lotnych. W śród wyników bada ń bakteriologicznych (miano coli typu kałowego) jedynie 20% wyników odpowiadało II klasie czysto ści – pozostałe kwalifikowały si ę jako III – klasa lub wody pozaklasowe. Powa żnym problemem dla gminy jest równie ż stan sanitarny wód Zatoki Puckiej, z uwagi na jej wymierny wpływ na mo żliwo ści rozwoju niektórych dziedzin gospodarki, zwi ązanych bezpo średnio lub po średnio z nadmorskim poło żeniem gminy. Na obszarze gminy Kosakowo znajduj ą si ę dwa k ąpieliska obj ęte badaniami przeprowadzanymi przez Wojewódzk ą Stacj ę Sanitarno- Epidemiologiczn ą i nadzorowanymi przez Pa ństwow ą Inspekcj ę Sanitarn ą. S ą to k ąpieliska w Mechelinkach i Rewie. Według publikowanych danych stan sanitarny tych k ąpielisk w latach 1993- 1997 był zły. Oba k ąpieliska były w tym okresie zamkni ęte, jedynie w latach 1995-97 dopuszczone do użytku było k ąpielisko poło żone po zachodniej stronie Cypla Rewskiego. Na zły stan czysto ści wody Zatoki Puckiej w s ąsiedztwie gminy decyduj ący wpływ ma działalno ść oczyszczalni D ębogórze. Oczyszczalnia “D ębogórze” poło żona jest w zachodniej cz ęś ci gminy u podnó ża stoków K ępy Oksywskiej. Zajmuje ona obszar 32,7 ha. Zbiera ścieki pochodz ące z gospodarstw domowych i zakładów przemysłowych (zakłady przetwórstwa rybnego, rze źnie, stocznie, mleczarnie itp.). Ścieki doprowadzane s ą dwoma kanałami grawitacyjnymi o przekrojach 1 200 i 1 500 mm z terenu Gdyni, Rumi, Redy i Wejherowa. Cz ęś ciowo oczyszczone ścieki odprowadzane s ą do kanału kolektora ściekowego w Mechelinkach. Wyst ępuj ą tu tak że awaryjne zrzuty nieoczyszczonych ścieków surowych. Sytuacj ę pogarsza fakt, że kanał ten na długich odcinkach nie jest zakryty mimo zalece ń Pa ństwowej Inspekcji Sanitarnej. W ci ągu ostatnich lat zakryto jedynie niewielkie odcinki przechodz ące przez miejscowo ści. Sytuacja taka sprzyja nielegalnemu wprowadzaniu nieczysto ści wprost do kanału (Swerpel 1994). Stwierdzano tu nielegalne spuszczanie ścieków z wozów asenizacyjnych, a tak że przenikanie zanieczyszcze ń ropopochodnych z pobliskich magazynów paliwowych. Oczyszczalnia “D ębogórze” wg danych za 1997 rok (Raport o stanie środowiska województwa gda ńskiego w 1997 roku) odprowadza 73 400 m 3 ścieków na dob ę. W wielko ści ładunku poszczególnych zanieczyszcze ń odpowiada to : • ładunkowi BZT5 – w wysoko ści - 1 203,8 kg/d; • ładunkowi ChZt – w wysoko ści – 3970,9 kg/d; • ładunkowi azotu ogólnego – w wysoko ści – 3 075,5 kg/d; • ładunkowi fosforu ogólnego – w wysoko ści – 176,2 kg/d.
25 Pod wzgl ędem wielko ści ładunku wprowadzanych do wód Bałtyku biogenów (azotany, fosforany) warto ści te stawiaj ą oczyszczalni ę “D ębogórze” na drugim miejscu w województwie za oczyszczalni ą “Wschód”. W udziale procentowym, w śród najwi ększych oczyszczalni trójmiejskich, oczyszczalnia ta wprowadza (1996 rok) : 37,6% ogólnej ilo ści ścieków, 34,4% - ładunku fosforu ogólnego; 40,5% - azotu ogólnego. W przekroju lat 1992-96 ładunek zanieczyszcze ń wprowadzonych przez t ą oczyszczalni ę wyra żony w ładunku ChZT znacznie zmalał z warto ści 26, 6 t/d w roku 1992 do 6,4 t/d w roku 1996. Jest to efektem rozbudowania, oddanej ostatecznie do u żytku w roku 1994, biologicznej cz ęś ci oczyszczalni jako uzupełnienia istniej ącej cz ęś ci mechanicznej. Obecna przepustowo ść obiektu wynosi 86 000 m 3/dob ę, planowane s ą kolejne etapy rozbudowy do przepustowo ści 172 000 m 3/d i docelowa rozbudowa perspektywiczna – do przepustowo ści 258 000 m3/d. B. Wody podziemne. Jako ść wód podziemnych na terenie gminy jest do ść dobra. Znaczna cz ęść gminy poło żona w obr ębie Pradoliny Kaszubskiej oraz zachodniej i północno- zachodniej strefie krawedziowej K ępy Oksywskiej posiada wody podziemne jako ści dobrej – klasa Ib. Są to wody, w których składzie fizykochemicznym notuje si ę nieznaczne przekroczenia dopuszczalnej zawarto ści manganu, żelaza i barwy, zdatne do picia po prostych zabiegach uzdatniaj ących. Wyst ępuj ą one jednocze śnie w granicach udokumentowanego zbiornika wód GZWP 110. W cz ęś ci wysoczyznowej gminy na jej południu i południowym-wschodzie wyst ępuj ą wody podziemne średniej jako ści – klasa II. Wody tej jako ści wykazuj ą przekroczenia wi ęcej ni ż trzech dopuszczalnych warto ści wska źników fizykochemicznych. Z uwagi na wyst ępowanie na terenie gminy obiektów uci ąż liwych i zagra żaj ących jako ści wód podziemnych notuje si ę tu lokalnie obszary o podwy ższonych i przekroczonych dopuszczalnych zawarto ściach niektórych wska źników. Obszary te pozostaj ą w klarownym zwi ązku z obiektami przyczyniaj ącymi si ę do ich degradacji. Degradacja jako ści wód podziemnych nast ępuje w wyniku infiltracji zanieczyszcze ń z powierzchni terenu do słabo izolowanych wód aluwialnych pradoliny oraz poprzez nadmiern ą eksploatacj ę wód w niektórych uj ęciach. W ostatnim przypadku wahania zwierciadła wód podziemnych spowodowane ich eksploatacj ą powoduj ą reakcje chemiczne w przypowierzchniowych utworach organicznych, powoduj ące migracj ę do wód podziemnych uwolnionych zwi ązków głównie żelaza i manganu. W granicach gminy stwierdzono jak dot ąd pi ęć obszarów o podwy ższonych lub przekroczonych dopuszczalnych zawarto ściach wska źników: • obszar i najbli ższe otoczenie składowiska popiołów i żużli w Rewie – podwy ższone wska źniki zawarto ści: żelaza, manganu, azotu i siarczanów; • obszar byłego wysypiska komunalnego – przekroczone dopuszczalne zawarto ści ołowiu i rt ęci; • obszar i najbli ższe otoczenie oczyszczalni ścieków “D ębogórze”; • rejon uj ęcia wody Reda II – podwy ższona zawarto ść : żelaza, manganu, siarczanów i suchej pozostało ści oraz podwy ższona twardo ść wody; • rejon uj ęcia Rumia – południowo – zachodnia cz ęść gminy.
26 Nie rozpoznane jest oddziaływanie na wody podziemne obiektów wojskowych zlokalizowanych na terenie gminy. Szczególnie funkcjonowanie lotniska wojskowego mo że przyczynia ć si ę do zanieczyszcze ń gruntu i w konsekwencji wód podziemnych substancjami ropopochodnymi. Na omawianym obszarze nie stwierdzono ingresji zasolonych wód morskich do użytkowego poziomu wodono śnego. Lokalne wyst ępowanie na terenie gminy obszarów o podwy ższonych i przekroczonych wska źnikach jako ści w chwili obecnej nie stanowi bezpo średniego zagro żenia dla wód w uj ęciach. Z uwagi na wysok ą wra żliwo ść wód podziemnych Pradoliny Kaszubskiej i lokalizacj ę uci ąż liwych dla środowiska wodnego obiektów na tym terenie, a wreszcie poło żenie gminy w granicach GZWP 110 i strefy jego najwyższej ochrony, wszelkie działania planistyczne musz ą uwzgl ędnia ć uwarunkowania ochrony zasobów i jako ści tych wód. Fachowo sporz ądzona dokumentacja hydrogeologiczna tego zbiornika zawiera odpowiednio sformułowane zakazy i nakazy, które powinny by ć przestrzegane w działalno ści przestrzennej gminy.
3.4. Szata ro ślinna i świat zwierz ęcy Obecny stan zachowania zbiorowisk ro ślinnych na terenie gminy jest nie najlepszy. Bezpo średni ą tego przyczyn ą jest intensywne u żytkowanie gospodarcze zarówno zbiorowisk le śnych, jak i ł ąkowo – pastwiskowych oraz bezpo średnie niszczenie szaty ro ślinnej podczas prowadzenia eksploatacji kopalin i składowania odpadów. W strukturze zbiorowisk le śnych dominuj ą fitocenozy odznaczaj ące si ę znacznym zniekształceniem przejawiaj ącym si ę głównie: • wysokim udziałem sosny pospolitej (i innych gatunków iglastych) na siedliskach lasów li ściastych; • zmianami naturalnej struktury pionowej zbiorowisk i składu gatunkowego runa – głównie jego borowaceniem ( Mie ńko, Grechuta, Jarosik, Kowalski 1995). Podobnie na zbiorowiskach ł ąkowych i pastwiskowych, w efekcie stosowania nowoczesnych metod pratotechnicznych wyst ąpiło zubo żenie i ujednolicenie składu florystycznego, a tak że cz ęś ciowa zmiana warunków siedliskowych. Pomimo znacznego zniekształcenia znacznej wi ększo ści zbiorowisk wyst ępuj ących na terenie gminy, wyst ępuj ą tu naturalne i seminaturalne zbiorowiska dobrze zachowane, wpływaj ące na zwi ększenie walorów przyrodniczych gminy. Obok nielicznych enklaw dobrze zachowanych zbiorowisk buczyn, nale żą do nich rozwijaj ące si ę spontanicznie murawy i zaro śla naklifowe oraz niektóre płaty zbiorowisk wydmowych i słonoro ślowych. Liczebno ść i zró żnicowanie gatunkowe fauny jest w du żej mierze wynikiem sposobu zagospodarowania terenu przez człowieka. Na rolniczo-osadniczym terenie K ępy Oksywskiej przewa ża fauna synantropijna. Stosunkowo ekstensywnie u żytkowane tereny nadmorskich mokradeł stanowi ą natomiast siedliska wielu cennych gatunków, głównie ptaków. Ich istnieniu zagra ża przede wszystkim zmiana dotychczasowego sposobu gospodarowania w wyniku rozbudowy terenów osadniczych i rekreacyjnych oraz infrastruktury z nimi zwi ązanej, dalszych melioracji i intensyfikacji gospodarki rolnej.
27 4. Obszary i obiekty prawnie chronione
A. Istniej ące . Na terenie gminy Kosakowo znajduj ą si ę obszary i obiekty podlegaj ące ró żnym formom ochrony prawnej. Ich wyst ępowanie stwarza z jednej strony ograniczenia w swobodnym rozwoju przestrzennym gminy i konflikty pomi ędzy pewnymi funkcjami, z drugiej - mo żliwe do racjonalnego wykorzystania walory, kreuj ące nowe kierunki i mo żliwo ści rozwoju. Nale ży tu podkre śli ć, że ich istnienie pozwala przede wszystkim na zachowanie zasobów środowiska przyrodniczego i równowagi ekologicznej w długotrwałej skali czasowej. Na terenie gminy znajduj ą si ę nast ępuj ące obszary i obiekty obj ęte ochron ą prawn ą: 1. Nadmorski Park Krajobrazowy i jego otulina; 2. 3 pomniki przyrody; 3. strefa ochronna zbiornika wód podziemnych GZWP 110 (Pradoliny Kaszubskiej i rzeki Redy); 4. strefy ochronne uj ęć wody Reda II i Rumia oraz lokalnych uj ęć gł ębinowych; 5. strefa ochronna oczyszczalni D ębogórze; 6. strefa ochronna składowiska popiołów w Rewie; 7. obszary górnicze złó ż Kosakowo i D ębogórze; 8. lasy ochronne i Le śny Kompleks Promocyjny Lasy Oliwsko-Dar żlubskie.
1.Nadmorski Park Krajobrazowy (NPK). Utworzony w 1978 roku, poło żony jest cz ęś ciowo w północno-wschodniej cz ęś ci gminy na powierzchni 357 ha, obejmuj ąc pas podmokłych ł ąk i torfowisk przymorskich w okolicach Rewy. Nadmorski Park Krajobrazowy powołany został w celu zachowania i ochrony specyficznych układów przyrodniczych zwi ązanych ze stref ą nadmorsk ą oraz ich naturalnej dynamiki. Zgodnie z Rozporz ądzeniem Wojewody Nr 5/94 z dnia 8 listopada 1994 na terenie NPK zabrania si ę: • lokalizowania nowych i rozbudowy istniej ących obiektów mog ących pogorszy ć stan środowiska; • lokalizowania i budowy nowych domków letniskowych i ogródków działkowych; • lokalizowania i budowy nowych obiektów budowlanych : ∗ na gruntach le śnych w odległo ści mniejszej ni ż 30m od ściany lasu; ∗ w oderwaniu od istniej ących wsi; ∗ w odległo ści mniejszej ni ż 100 m od linii brzegowej wód powierzchniowych z wyj ątkiem pomostów i hangarów na sprz ęt wodny; ∗ w bezpo średnim s ąsiedztwie torfowisk i w odległo ści do 50 m od ich granic; ∗ w odległo ści mniejszej ni ż 200 m od klifu morskiego. ∗ zmiany przeznaczenia gruntów le śnych na niele śne. Jednocze śnie dla obszaru NPK obowi ązuj ące s ą ograniczenia i nakazy planu ochrony po jego zatwierdzeniu i uchwaleniu przez Wojewod ę. Plan ochrony NPK został sporz ądzony przez Instytut
28 Ochrony Środowiskaoddział Gda ńsk z siedzib ą w Gdyni w roku 1997 i w chwili obecnej nie został jeszcze zatwierdzony rozporz ądzeniem Wojewody.
2. Pomniki przyrody . Na terenie gminy zarejestrowane s ą obecnie 3 pomniki przyrody. S ą to wolno stoj ące okazałe drzewa – kasztanowiec i dwa jesiony wyniosłe zarejestrowane pod jednym numerem, oraz aleja lipowa (40 drzew). Wyst ępowanie pomników przyrody nie stwarza istotnych ogranicze ń dla gospodarki przestrzennej – konieczne jest zapewnienie nienaruszalno ści terenu w promieniu 15 m od pnia drzewa pomnikowego. W promieniu tym zabronione jest: • wznoszenie budynków, budowli, urz ądze ń i instalacji; • usuwanie i niszczenie pokrywy glebowej; • oddziaływanie na drzewa w jakikolwiek inny sposób.
3. Strefa ochronna zbiornika wód podziemnych Pradoliny Kaszubskiej i rzeki Redy – GZWP 110. Granice strefy ochronnej, zgodnie z obowiązuj ącym prawem geologicznym i górniczym (Dz.U. Nr 27. Poz.96.), ustalone zostały w dokumentacji hydrogeologicznej tego zbiornika. Obejmuje ona ł ącznie 31,54 km 2 tj. 62,9% powierzchni gminy. Strefa ochronna dzieli si ę na dwie cz ęś ci – obszar najwy ższej ochrony (ONO), zajmuj ący 24,97 km 2 (49,8% powierzchni gminy) i obszar wysokiej ochrony (OWO) – 6,57 km 2 (13,1%). Ka żdy z nich posiada nieco odmienny re żim ochronny. Strefa ochronna GZWP 110 nie została jeszcze prawnie zatwierdzona, jednak z uwagi na strategiczn ą rang ę wyst ępuj ących tu zasobów wód podziemnych, w polityce przestrzennej gminy nale ży bezwzgl ędnie uwzgl ędni ć obowi ązuj ące tu zasady ochrony wód. Dla strefy “ONO” sformułowano nast ępuj ące zakazy i nakazy: • zakaz lokalizowania wysypisk odpadów komunalnych i składowisk odpadów przemysłowych i promieniotwórczych; • zakaz lokalizowania wylewisk ścieków, gnojowicy i innych substancji niebezpiecznych; • zakaz lokalizowania du żych składów paliw typu ZGPN CPN; • zakaz zrzutu ścieków sanitarnych, przemysłowych, technologicznych i innych (w tym zrzutu kanalizacji deszczowej z terenów miast i obiektów przemysłowych) do gruntu lub suchych rowów melioracyjnych; • zakaz zrzutu wy żej wymienionych wód i ścieków bez ich oczyszczenia do wód powierzchniowych; • zakaz lokalizowania nowych cmentarzy; • zakaz magazynowania, składowania odpadów oraz substancji niebezpiecznych bez utwardzonego podło ża i izolacji uniemo żliwiaj ącej przenikanie zanieczyszcze ń do gruntu; • zakaz lokalizowania innych obiektów, lub prowadzenia działalno ści gospodarczej bez stosowania powy ższych rygorów. • lokalizacja obiektów potencjalnie niebezpiecznych dla wód podziemnych powinna by ć
29 poprzedzona rozwa żeniem alternatywnej lokalizacji poza terenem ONO. W przypadku braku innej lokalizacji budowa obiektu powinna by ć poprzedzona: rozpoznaniem hydrogeologicznym, hydrogeochemicznym, zaprojektowaniem zabezpiecze ń na wypadek awarii. Obiekt powinien posiada ć monitoring wód podziemnych. Zrzut wód technologicznych, opadowych i innych powinien by ć regulowany pozwoleniem wodno-prawnym i obj ęty systematyczn ą kontrol ą. Zaleca si ę preferowanie budowy obiektów z zamkni ętym obiegiem wody. • na terenach intensywnych upraw rolniczych stosowanie nawozów sztucznych powinny regulowa ć dopuszczalne dawki ustalone przez stacje chemiczno-rolnicze; • nale ży d ąż yć do rozbudowy kanalizacji sanitarnej i deszczowej. Konieczne jest zminimalizowanie niekontrolowanych wycieków z kolektorów kanalizacyjnych poprzez prawidłow ą eksploatacj ę i uszczelnianie odcinków najbardziej niebezpiecznych. Zrzuty awaryjne z przepompowni ścieków nale ży kierowa ć do wód powierzchniowych, wykluczy ć zrzuty do suchych rowów. • rozbudow ę oczyszczalni D ębogórze nale ży traktowa ć jako inwestycj ę priorytetow ą. Wi ększa przepustowo ść i skuteczno ść oczyszczania warunkuje realizacj ę du żej cz ęś ci proponowanych zalece ń. • na terenie obiektów które zanieczyszczaj ą wody podziemne substancjami toksycznymi, lub stwarzaj ą takie zagro żenie, nale ży przeprowadzi ć oceny oddziaływania na środowisko ze szczególnym uwzgl ędnieniem wód podziemnych. Na podstawie uzyskanych wyników nale ży zlikwidowa ć ska żenie i przerwa ć wprowadzanie zanieczyszcze ń do wód podziemnych. Je żeli oka że si ę to niemo żliwe nale ży obiekt zlikwidowa ć. Na terenie gminy Kosakowo procedur ą taka powinna zosta ć obj ęta baza ZGPN nr 5 w D ębogórzu. • zakłady (obiekty) które nie stosuj ą odpowiednich zabezpiecze ń przed zanieczyszczeniem wód podziemnych nale ży zobowi ąza ć do odpowiednich przeciwdziała ń. Dotyczy to równie ż wszystkich stacji paliw zlokalizowanych na obszarze najwy ższej ochrony. • zakłady które eksploatuj ą własne uj ęcia wód podziemnych nale ży zobowi ąza ć do ustalenia stref ochronnych.
Dla strefy “OWO” o nieco ni ższym re żimie ochrony wyznaczono nast ępuj ące zalecenia: • zakaz lokalizowania du żych wysypisk komunalnych (np. dla aglomeracji gda ńskiej). • zakaz lokalizowania wylewisk, składowisk odpadów przemysłowych i innych niebezpiecznych dla wód podziemnych. • zakaz lokalizowania du żych baz paliwowych typu ZGPN CPN. • zakaz zrzutu ścieków sanitarnych, technologicznych, przemysłowych do gruntu lub wód powierzchniowych bez oczyszczenia. • lokalizacja obiektu, który swym charakterem mo że stanowi ć zagro żenie dla wód podziemnych, powinna by ć poprzedzona badaniami hydrogeologicznymi i zastosowaniem odpowiednich
30 zabezpiecze ń w trakcie budowy i eksploatacji obiektu. Dotyczy to tak że gminnych wysypisk śmieci.
4. Strefy ochronne uj ęć wody Reda II, Rumia oraz gminnych uj ęć wodoci ągowych . Strefy ochronne uj ęć wody wprowadzane s ą na podstawie Rozporz ądzenia Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Le śnictwa z dnia 5 listopada 1991. Strefy ochronne dzieli si ę na stref ę ochrony bezpo średniej i po średniej. Teren ochrony bezpo średniej posiadaj ą uj ęcia wody Reda II, Rumia oraz gminne uj ęcia wodoci ągowe Mosty I, D ębogórze i Kosakowo. W przypadku uj ęć gminnych strefy te obejmuj ą niewielki teren poło żony bezpo średnio wokół urz ądze ń uj ęcia. Z uwagi na niewielkie rozmiary nie maj ą one wi ększego znaczenia dla zagospodarowania gminy. Wi ększy zasi ęg posiadaj ą strefy ochronne uj ęć Reda II i Rumia. Zgodnie z przepisami ww. rozporz ądzenia na terenie ochrony bezpo średniej zabronione jest u żytkowanie gruntów do celów nie zwi ązanych z eksploatacj ą uj ęcia wody. Strefy ochrony po średniej wyznaczone zostały tylko w otoczeniu uj ęć wody Reda II i Rumia.
5.Strefa ochronna oczyszczalni ścieków D ębogórze . Oczyszczalnia posiada wyznaczon ą stref ę nominaln ą szeroko ści 500 m. Na podstawie ocen oddziaływania na środowisko tego obiektu wyznaczono stref ę rzeczywist ą, która została jednak zaskar żona przez mieszka ńców. Decyzja o jej ustanowieniu została ostatecznie uchylona. W chwili obecnej obiekt nie posiada pełnoprawnej strefy ochronej. Zgodnie z ustaleniami przeprowadzonymi z pracownikami Urz ędu Gminy w Kosakowie przyj ęto wi ększy zasi ęg strefy zgodny z jej nominalnymi granicami. Taki zasi ęg granic akceptowany jest w chwili obecnej przez Zarz ąd Gminy.
6. Strefa ochronna wysypiska popiołów w Rewie . Obiekt ten posiada ochronn ą stref ę nominaln ą, nie wyznaczon ą na podstawie wyników rzeczywistego oddziaływania na środowisko.
7. Lasy ochronne i Le śny Kompleks Promocyjny Lasy Oliwsko-Dar żlubskie . Obszary le śne gminy, administrowane przez Nadle śnictwo Gda ńsk, s ą lasami ochronnymi oraz znajduj ą si ę w obr ębie LKP Lasy Oliwsko-Darżlubskie. Jednym z priorytetowych zasad gospodarki le śnej na tych terenach jest zachowanie trwało ści zbiorowisk le śnych. Konsekwencj ą tego jest praktycznie całkowite wykluczenie mo żliwo ści przeznaczania gruntów le śnych na cele niele śne.
B. Proponowane . Pomijaj ąc poło żenie północno-wschodniego fragmentu gminy Kosakowo w granicach Nadmorskiego Parku Krajobrazowego, na jej obszarze nie wyst ępuj ą inne przestrzenne formy ochrony przyrody. Aktualne, pełniejsze rozpoznanie walorów przyrodniczych gminy umo żliwia zaproponowanie kilku obiektów, które nale ży podda ć ochronie: ⇒ Rezerwat przyrody “Rzeczne Ł ąki” – poło żony w pasie nadmorskim pomi ędzy Rew ą a Mechelinkami. Proponowany rezerwat posiada bogat ą dokumentacj ę przyrodnicz ą i wniosek o
31 powołanie zło żony do WKP (Machnikowski i in. 1982, Moskal 1989, Mie ńko 1994). Celem jego utworzenia jest: ∗ zachowanie jednego z czterech stanowisk dobrze zachowanej ro ślinno ści halofilnej w województwie; ∗ ochrona miejsc l ęgowych wielu rzadkich i chronionych gatunków ptaków; W zwi ązku z przeci ągaj ącą si ę procedur ą zatwierdzenia rezerwatu, nale ży jak najszybciej utworzy ć na tym obszarze u żytek ekologiczny. Kompetemcje do jego powołania posiada tak Rada Gminy, jak i Wojewoda. ⇒ Użytek ekologiczny “Rewskie Błota” – poło żony w pasie nadmorskim na zachód od Rewy w sąsiedztwie wysypiska popiołów. Obejmuje on bardzo dobrze zachowane szuwary trzcinowe i fragmenty dobrze zachowanych ł ąk z bogat ą flor ą i awifaun ą skupiaj ącą rzadkie i chronione gatunki. Celem ochrony jest tu - utrzymanie dobrze zachowanych zbiorowisk ro ślinno ści szuwarowej i ł ąkowej; - zachowanie miejsc l ęgowych wielu rzadkich i chronionych gatunków ptaków; - zachowanie specyficznego krajobrazu podmokłych nizin nadmorskich jako cało ści.
⇒ Zespół przyrodniczo-krajobrazowy “Klif Oksywsko - Mecheli ński” – poło żony na ok. 2,8 – kilometrowym odcinku wybrze ża klifowego od Mechelinek do południowo-wschodniej granicy gminy (okolice Babiego Dołu). Proponowany obiekt obejmuje stoki klifu, fragmenty jego wierzchowiny z polem ozów - tzw. Grunwaldowe Góry oraz rozci ęcia erozyjne klifu, w tym Wąwóz Kalkucz. Proponowana forma ochrony obejmie tereny wyró żniaj ące si ę wysokimi walorami krajobrazowo-widokowymi, geomorfologicznymi, geologicznymi oraz florystycznymi i fitocenotycznymi. Poł ączy ona kilka mniejszych obiektów proponowanych do obj ęcia ochron ą w formie u żytku ekologicznego i stanowiska dokumentacyjnego. Z uwagi na znacznie zró żnicowany charakter walorów tego obszaru wprowadzenie jednej, wi ększej powierzchniowo formy ochrony - zespołu przyrodniczo-krajobrazowego, umo żliwi najpełniejsz ą realizacj ę funkcji ochronnej. Zasadniczym celem ochrony jest tu: • konserwacja charakterystycznych, rozwijaj ących si ę spontanicznie ekosystemów wła ściwych klifom – muraw naklifowych, zaro śli rokitnika, a tak że dobrze zachowanych zbiorowisk le śnych acidofilnej d ąbrowy oraz kwa śnej i żyznej buczyny; • zachowanie krajobrazu brzegu klifowego, w tym odcinka klifu czynnego z charakterystycznymi procesami litodynamicznymi; • ochrona interesuj ących form geomorfologicznych – dolin erozyjnych rozcinaj ących klif; • zachowanie i odpowiednie udost ępnienie interesuj ących odsłoni ęć geologicznych na stokach klifu;
32 • zachowanie i ochrona charakterystycznego krajobrazu wybrze ża klifowego jako cało ści; • zachowanie walorów widokowo-krajobrazowych. ⇒ stanowisko dokumentacyjne “Mierzeja Rewska” - poło żone na północno-wschodnim skraju gminy, obejmuj ące form ę mierzejow ą, trzeci ą w Polsce obok Mierzeji Helskiej i Wi ślanej. Główne cele ochrony to: • powstrzymanie procesów degradacji walorów przyrodniczych i estetycznych krajobrazu; • zachowanie formy b ędącej jednym z najlepszych w kraju przykładów dynamiki strefy brzegowej Bałtyku zachodzacej w obr ębie wybrze ży wydmowych.
⇒ Proponowane rozszerzenie granic Nadmorskiego Parku Krajobrazowego. Rozszerzenie granic parku postulowane jest przez zespół autorski inwentaryzacji przyrodniczej gminy (Mie ńko, Grechuta, Jarosik, Kowalski 1995). Koncepcja ta jest jak najbardziej trafna zwa żywszy na znaczne nagromadzenie wysokich walorów przyrodniczych w strefie nadmorskiej obszaru gminy i wytypowanie w jego obr ębie kilku obiektów chronionych o ró żnym statusie. Zgodnie z wytycznymi zawartymi w inwentaryzacji poszerzenie obszaru parku powinno obj ąć odcinek wybrze ża klifowego i cz ęś ciowo wierzchowiny K ępy Oksywskiej na odcinku od Mechelinek do Babiego Dołu.
⇒ Pomniki przyrody. Zgodnie z propozycj ą autorów inwentaryzacji przyrodniczej, na jej obszarze przewiduje si ę wprowadzenie 90 nowych pomników przyrody. S ą to wyró żniaj ące si ę rozmiarami i form ą drzewa. Spo śród ogólnej liczby proponowanych obiektów - 23 z nich to obiekty indywidualne (lewenrualnie 2 lub 3 drzewa), natomiast jeden pomnik obejmowa ć ma alej ę lipow ą zło żon ą z 67 drzew. Pełen wykaz istniej ących i proponowanych pomników przyrody na terenie gminy przedstawia tabela 1.
Tab. 1. Lista istniej ących i proponowanych pomników przyrody na terenie gminy Kosakowo
Nr w Lp. rejestrze Gatunek Obwód (cm) / Miejscowo ść WKP wysoko ść (m) 1 72 Aleja 40 lip drobnolistnych ( Tilia cordata ) Mosty 2 296 Jesion wyniosły( Fraxinus excelsior )–2 475x28; 330x26 Mechelinki egz. 3 487 Kasztanowiec ( Aesculus hippocastanum ) 445x23 Mosty
33
Proponowane 4 - Wierzba biała ( Salix alba ) 315x23 Rewa 5 - Olcha czarna ( Alnus glutinosa ) 283x12 Mo ście Błota 6 - Wierzba biała ( Salix alba ) 348x18 Mo ście Błota 7 - Wierzba biała ( Salix alba ) 364x25 Kazimierz 8 - Wierzba biała ( Salix alba ) 490x28 Kazimierz 9 - Jesion wyniosły ( Fraxinus excelsior ) 305x224 Mechelinki 10 - Brzoza brodawkowata ( Betula pendula ) 235x23 Pierwoszyno 11 - Lipa drobnolistna ( Tilia cordata ) – 2 egz. 415x25; 338x24 Suchy Dwór 12 - Lipa drobnolistna ( Tilia cordata ) 424x25 Suchy Dwór 13 - Wierzba biała ( Salix alba ) 576x16 Suchy Dwór 14 - Wierzba biała ( Salix alba ) 458x15 Suchy Dwór 15 - Lipa drobnolistna ( Tilia cordata ) 323x23 Pogórze 16 - Lipa drobnolistna ( Tilia cordata ) 367x22 Pogórze 17 - Lipa drobnolistna ( Tilia cordata ) 376x24 Pogórze 18 - Klon zwyczajny ( Acer platanoides )– 2 egz. 301x22; 253x22 Pogórze 19 - Klon jawor ( Acer pseudoplatanus ) 335x23 Pogórze 20 - Grab pospolity ( Carpinus betulus ) – 3 egz. 191x12; 188x13; 218x12 Pogórze 21 - Klon zwyczajny ( Acer platanoides )– 2 egz. 260x20; 289x21 Pogórze 22 - Aleja 67- lip drobnolistnych ( Tilia Stare Obłu że cordata )
5. Kształtowanie i ochrona środowiska przyrodniczego Dla celów ochrony zasobów i jako ści środowiska przyrodniczego na terenie gminy Kosakowo formułuje si ę nast ępuj ące wnioski i zalecenia:
⇒ Dla terenów poło żonych na obszarze GZWP 110 oraz wskazanym na mapie obszarze najwy ższej ochrony i wysokiej ochrony, nale ży przestrzega ć odpowiednich zalece ń i nakazów. ⇒ Konieczne jest stworzenie odpowiedniego programu ochrony jako ści wód podziemnych i powierzchniowych. Najistotniejszym zadaniem jest skanalizowanie miejscowo ści i systematyczna kontrola stanu technicznego szamb oraz obiektów potencjalnie niebezpiecznych dla wód powierzchniowych i podziemnych. Program powinien obj ąć tak że kontrol ę, odpowiedni monitoring i ewentualn ą likwidacj ę źródeł zanieczyszcze ń. ⇒ Integraln ą cz ęś ci ą planu jest doprowadzenie oczyszczalni “D ębogórze” do pełnej wydajności w
34 odniesieniu zarówno do ilo ści, jak i parametrów jako ści oczyszczonych ścieków.
⇒ Konieczne jest zakrycie kanału odprowadzaj ącego ścieki z oczyszczalni na całej jego długo ści.
⇒ Gmina powinna posiada ć bie żą ce wyniki z pomiarów stanu zanieczyszcze ń wód podziemnych i powierzchniowych prowadzonych w ramach monitoringu wód zbiornika GZWP-110 oraz sieci kontrolnej WIO Ś. Nale ży zwróci ć si ę o mo żliwe udost ępnianie wyników bada ń dotycz ących innych elementów środowiska. Umo żliwi to podejmowania odpowiednich działa ń zapobiegawczych.
⇒ W celu zminimalizowania oddziaływania składowiska popiołów w Rewie na stan powietrza atmosferycznego, obiekt ten powinien by ć rekultywowany na bie żą co.
⇒ Nale ży jak najszybciej przeprowadzi ć pełn ą rekultywacj ę terenu byłego wysypiska śmieci w Kosakowie (docelowo w kierunku le śnym).
⇒ Konieczna jest rekultywacja niewielkiego wyrobiska w Suchym Dworze i istniej ącego w nim nielegalnego śmietniska. Obszar ten po przeprowadzeniu rekultywacji podstawowej powinien zosta ć docelowo zalesiony.
⇒ Na terenie gminy powinien zosta ć wprowadzony “nadmorski pas ekologiczny” zło żony z proponowanych w rozdz.4 form ochrony. Umo żliwi to zachowanie i wła ściwe funkcjonowanie ekosystemów funkcjonalnie zwi ązanych z morzem i jego oddziaływaniem. Jednocze śnie zapewni to ochron ę jako ści i zasobów środowiska w tym rejonie. W przypadku projektowanego rezerwatu “Rzeczne Ł ąki”, je śli nie dojdzie w najbli ższym czasie do jego zatwierdzenia przez Wojewod ę Pomorskiego, gmina powinna podj ąć uchwał ę o jego dora źnej ochronie w formie u żytku ekologicznego. ⇒ Turystyczny rozwój gminy, zasadny i mo żliwy na odcinku wybrze ża w okolicach Rewy mo żliwy jest po doprowadzeniu do odpowiedniego stanu sanitarnego wód Zatoki Puckiej. Zale ży on ści śle od realizacji programu ochrony jako ści wód, rozbudowy oczyszczalni “D ębogórze” i kanalizacji gminy. Lokalizacja obiektów turystyczno-rekreacyjnych w okolicach miejscowo ści Rewa musi uwzgl ędnia ć wymogi ochrony przyrody w tym zachowania stanowisk l ęgowych chronionych i rzadkich gatunków ptaków. ⇒ Dla proponowanego obszaru strategicznego Rewa i jego turystycznego zagospodarowania okre śla si ę nast ępuj ące ograniczenia wynikaj ące z uwarunkowa ń przyrodniczych i wymogów ochrony przyrody:
35 • zakaz lokalizowania urz ądze ń turystycznych na odcinku brzegu wzdłu ż granicy projektowanego rezerwatu “Rzeczne Ł ąki” (tj. na odcinku mi ędzy Mechelinkami a Rew ą). • wyprowadzenie ście żki rowerowej poza wymieniony powy żej odcinek wybrze ża – wzdłu ż istniej ącej drogi; • mo żliwe zminimalizowanie intensywno ści u żytkowania projektowanej tu pieszej ście żki nadmorskiej, lub rezygnacja z jej wytyczenia; • zakaz lokalizacji nowych pla ż na tym omawianym terenie; • zakaz urz ądzania przej ść przez teren projektowanego rezerwatu lub u żytku ekologicznego “Rzeczne Ł ąki”, ł ącz ących szos ę i zabudowania wsi Mosty i Rewa z wybrze żem morskim; ⇒ Proponowany zespół przyrodniczo-krajobrazowy “Klif Mecheli ńsko-Oksywski” powinien zosta ć odpowiednio wykorzystany poprzez jego turystyczne udost ępnienie. W tym celu optymalne byłoby stworzenie znakowanego szlaku pieszego ( ście żki dydaktycznej) z tablicami informacyjnymi odpowiedniej tre ści. Poprzez stworzenie nowej formy wypoczynku czynnego, rozwi ązanie to podniosłoby atrakcyjno ść turystyczn ą nadmorskiego obszaru gminy i mo żliwo ści jego promocji. Konieczne jest wykonanie na obszarze projektowanych: Nadmorskiego Parku Rekreacyjnego i zespołu przyrodniczo-krajobrazowego “Klif Mechelinsko-Oksywski”, urz ądzonych zej ść ł ącz ących koron ę klifu z pla żą . Powinny one zosta ć zlokalizowane poza stref ą klifu aktywnego.
⇒ Urz ąd Gminy powinien rozpatrzy ć propozycj ę wł ączenia dodatkowych terenów do Nadmorskiego Parku Krajobrazowego, odpowiedni wniosek – jako jeden z wyników opracowania studium, powinien zosta ć przekazany zarz ądowi parku.
⇒ W północnej i środkowej strefie K ępy Oksywskiej nale ży rozwa żyć mo żliwo ść przeprowadzenia zalesie ń lub wprowadzenia trwałej zieleni - zakrzewie ń lub zadarnie ń, na wskazanych, najsłabszych gruntach ornych (7 kompleks przydatności – kompleks żytni bardzo słaby) i nieu żytkach oraz na stokach najsilniej zagro żonych erozj ą wodn ą.
Literatura
Balcer M., 1986, Dokumentacja hydrogeologiczna zasobów wód podziemnych utworów czwartorz ę- dowych zlewni Redy i Zagórskiej Strugi, Przedsi ębiorstwo Geologiczne “Polgeol”, Gda ńsk. Chojnacki W., 1979, Ro ślinno ść zboczy klifowych Pobrze ża Kaszubskiego, GTN, 1, Gda ńsk. Dobrza ński B., Zawadzki S. (red.), 1995, Gleboznawstwo, PWRiL , Warszawa.
Dokumentacja geologiczna w kategorii C 1 zło ża piasków “Pogórze” , 1994, Technogeo, Gdynia. Dokumentacja hydrogeologiczna GZWP Nr 110 Pradoliny Kaszubskiej i rzeki Redy, 1994, Przedsi ębiorstwo Hydrogeologiczne, Gda ńsk.
36 Głowaci ński Z. (red.), 1992, Polska Czerwona Ksi ęga zwierz ąt, PWRiL, Warszawa. Inwentaryzacja złó ż i wyrobisk kopalin stałych oraz składowisk odpadów gminy Kosakowo, 1995, Przedsi ębiorstwo Geologiczne “Polgeol”, Gda ńsk. Karty otworów hydrogeologicznych z Regionalnego Banku Hydro, Geolog Wojewódzki UW Gda ńsk. Kistowski M., 1997, Charakterystyka abiotycznych elementów środowiska przyrodniczego Nadmors- kiego Parku Krajobrazowego (w:) Nadmorski Park Krajobrazowy, praca zbior. pod red. A.Janty, Wyd. NPK, Władysławowo. Kompleksowe studium wpływu grupowej oczyszczalni ścieków D ębogórze na środowisko z oceną zasi ęgu jej oddziaływania i projektem zagospodarowania wyznaczonej strefy ochronnej, 1994, BSPIT “Infratech”, Gda ńsk. Kondracki J., 1994, Geografia Polski - mezoregiony fizycznogeograficzne, PWN, Warszawa. Kwiecie ń K., Taranowska S., 1974, Warunki klimatyczne, w: Studium geograficzno - przyrodnicze i ekonomiczne województwa gda ńskiego, praca zbior. pod red. J.Moniaka, GTN Gda ńsk. Machnikowski M. i in., 1982, Rzeczne Ł ąki (Rewa) – rezerwat ro ślinno ści solniskowej i ptaków (maszynopis), IK Ś, Gda ńsk. Mapa przegl ądowa drzewostanów Nadle śnictwa Gda ńsk obr ęb Chylonia w skali 1:25 000, Regionalna Dyrekcja Lasów Pa ństwowych, Gda ńsk. Mapa glebowo-rolnicza w skali 1:25 000, gmina Kosakowo, WBGiUTR, Gda ńsk Matuszkiewicz W., 1982, Przewodnik do oznaczania zbiorowisk ro ślinnych Polski, PWN, Warszawa. Mie ńko W., Grechuta M., Jarosik J., Kowalski K., 1995, Inwentaryzacja i waloryzacja przyrodnicza gminy Kosakowo, Biuro Dok. i Ochr. Przyrody, Urz ąd Wojewódzki, Gda ńsk. Mojski J.E., 1979, Szczegółowa mapa geologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz Gdynia, Wyd. Geologiczne, Warszawa. Musielak S., 1967, Niektóre procesy brzegowe w okolicach Rewy, Zesz. Geogr. WSP, IX, Gda ńsk. Ocena planu zagospodarowania przestrzennego gminy Kosakowo w aspekcie problematyki ochrony środowiska, 1993, BPiWP “Proeko”, Gda ńsk. Plan zagospodarowania strefy ochronnej grupowej oczyszczalni ścieków “D ębogórze”, 1997, BSPIT “Infratech”, Gda ńsk. Projekt regionalnego monitoringu jako ści wód zwykłych wód podziemnych GZWP 110, 1998, Przedsi ębiorstwo Hydrogeologiczne, Gda ńsk. Raport o stanie środowiska województwa gda ńskiego w 1996 roku, 1997, WIO Ś Gda ńsk, Biblioteka Monitoringu Środowiska. Raport o stanie środowiska województwa gda ńskiego w 1997 roku, 1998, WIO Ś Gda ńsk, Biblioteka Monitoringu Środowiska. Studium wpływu na środowisko projektowanego kawernowego podziemnego zbiornika gazu Meche- linki, 1997, Ekokonsult, Gda ńsk. Subotowicz W., 1982, Litodynamika brzegów klifowych wybrze ża Polski, Ossolineum, Wrocław.
37 Subotowicz W., Janta A., 1998, Brzegi morskie – trasa dydaktyczna, Wyd. DJ, Gda ńsk. Szukalski J, 1962, Stosunki geomorfologiczne strefy podmiejskiej Trójmiasta, Zesz. Geogr. WSP, IV, Gda ńsk. Szukalski J., 1974, Środowisko geograficzne Trójmiasta. Skrypt UG, Gda ńsk. Tomiałoj ć L., 1990, Ptaki Polski – rozmieszczenie i liczebność , PWN, Warszawa. Trapp J., Korzeniewski J., Nurek T.,Wyszkowski A., 1987, Klimat Aglomeracji Gda ńskiej, Zesz. Nauk. Wydz. BGiO UG, nr.16.
Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat. C 1 zło ża kruszywa naturalnego “Kosakowo” (maszynopis), 1994, Przedsi ębiorstwo “Era”, Gdynia. Zarzycki K., Wojewoda W., Heinrich Z.(red.), 1995, Polska Czerwona Lista ro ślin zagro żonych, IB PAN, Kraków. Ziobrowski Z. (red.), 1998, Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy (przykłady, wybrane zagadnienia, komentarze) – poradnik metodyczny, IGPiK, Kraków. Zło ża torfów w województwie gda ńskim, 1982, PTNoZ, Gda ńsk. Żynda S. (red.), 1998, Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Widuchowa (woj. szczeci ńskie) – wybrane problemy, UMK, Pozna ń.
38