EM Biuro Studiów i Pomiarów Proekologicznych “EKOMETRIA” Sp. z o.o. 80-761 Gda ńsk, ul.Elbl ąska 66 tel. (058) 301-42-51/53, fax (058) 301-42-52 STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY KOSAKOWO UWARUNKOWANIA PRZYRODNICZE Autorzy: mgr Wojciech Staszek dr Mariusz Kistowski Gda ńsk, luty 1999 Spis tre ści 1. Wprowadzenie ................................................................................................................ 2 2. Środowisko przyrodnicze i jego zasoby ........................................................................... 3 2.1. Rze źba terenu ................................................................................................... 3 2.2. Budowa geologiczna i zasoby surowcowe ......................................................... 5 2.3. Wody powierzchniowe i podziemne .................................................................. 8 2.4. Klimat .............................................................................................................. 11 2.5. Gleby ............................................................................................................... 13 2.6. Szata ro ślinna ................................................................................................... 16 2.7. Świat zwierz ęcy ............................................................................................... 18 3. Degradacja środowiska przyrodniczego .......................................................................... 20 3.1. Litosfera .......................................................................................................... 20 3.2. Atmosfera ........................................................................................................ 22 3.3. Wody powierzchniowe i podziemne ................................................................. 24 3.4. Szata ro ślinna i świat zwierz ęcy ....................................................................... 27 4. Obszary i obiekty prawnie chronione .............................................................................. 28 5. Kształtowanie i ochrona środowiska przyrodniczego ...................................................... 35 Literatura ....................................................................................................................... 37 Zał ącznik: Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Kosakowo. Uwarunkowania przyrodnicze. Mapa w skali 1:25.000 2 1. Wprowadzenie Celem opracowania studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego jest okre ślenie lokalnych uwarunkowa ń, celów oraz kierunków rozwoju przestrzennego gminy. Ma ono umo żliwi ć podstawowej jednostce podziału administracyjnego, jak ą jest gmina, osi ągniecie stabilnego rozwoju, okre ślanego w przepisach ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym jako ekorozwój lub rozwój zrównowa żony. Termin ten, w sposób ogólny, zdefiniowa ć mo żna jako zintegrowany rozwój przestrzenny, gospodarczy, społeczny i kulturowy zharmonizowany z przyrod ą (Ziobrowski 1998). Podstawowym wyznacznikiem mo żliwo ści rozwoju i czynnikiem decyduj ącym o wyborze optymalnej koncepcji jest środowisko przyrodnicze. Prawidłowe rozpoznanie i uwzgl ędnienie w Studium uwarunkowa ń przyrodniczych, ma decyduj ące znaczenie dla wła ściwych rozwi ąza ń w planach miejscowych oraz realizacji przez władze gminy działa ń na rzecz ochrony środowiska przyrodniczego (Żynda 1998). Zakres opracowania Studium w sposób ogólny okre śla ustawa o zagospodarowaniu przestrzennym z 1994 roku (Dz. U. Nr 89, poz. 415). Szczegółowy zakres studium przyrodniczych uwarunkowa ń rozwoju gminy powinien uwzgl ędnia ć zarówno zasoby i walory środowiska przyrodniczego i ich u żyteczno ść dla poszczególnych funkcji gospodarczych, jak i ograniczenia wynikaj ące z wyst ępowania i statusu prawnego obszarów chronionych, utrudnie ń ze strony warunków fizjograficznych oraz przekształce ń środowiska przyrodniczego przez człowieka. Jednocze śnie celem opracowania s ą, zgodne z zasad ą rozwoju zrównowa żonego: zachowanie struktury ekologicznej i okre ślenie zasad kształtowania funkcji ekologicznej gminy. Wytyczne okre ślone w Studium maj ą podstawowe znaczenie dla gospodarki przestrzennej gminy, ale mog ą i powinny by ć równie ż wykorzystywane przy opracowaniu strategii jej rozwoju gospodarczego, a tak że programów ochrony środowiska i zrównowa żonego rozwoju gminy. 3 2. Środowisko przyrodnicze i jego zasoby Gmina Kosakowo, zajmuj ąca powierzchni ę 50,15 km 2 (5 015 ha), poło żona jest w północno- wschodniej cz ęś ci województwa gda ńskiego. Północn ą granic ę z gmin ą Puck wyznacza kanał Łyski i Leniwy, naturaln ą granic ę wschodni ą stanowi linia brzegowa Morza Bałtyckiego. Od strony południowej i zachodniej gmina graniczy ze zurbanizowanymi obszarami Gdyni i Rumi. Według podziału regionalnego Polski (Kondracki 1994) gmina Kosakowo poło żona jest na obszarze fizycznogeograficznego mezoregionu Pobrze że Kaszubskie, w obr ębie wi ększej jednostki makroregionalnej – Pobrze ży Południowobałtyckich. Według szczegółowego podziału pobrze ża (Szukalski 1974) obejmuje ona dwa mikroregiony – K ępę Oksywsk ą i Pradolin ę Kaszubsk ą. 2.1. Rze źba terenu Obszar gminy charakteryzuje si ę do ść znacznym zró żnicowaniem hipsometrycznym wynikaj ącym z poło żenia na obszarze dwóch całkowicie odmiennych jednostek morfologicznych (uznawanych jednocze śnie za odr ębne mikroregiony) – K ępy Oksywskiej b ędącej izolowanym płatem morenowej wysoczyzny polodowcowej i Pradoliny Kaszubskiej stanowi ącej rozległe, płaskie i wyrównane dno dolinne. Zasadniczy rys rze źby omawianego obszaru ukształtowany został podczas ostatniej fazy zlodowacenia północnopolskiego (Wisły). W pó źniejszym okresie holoce ńskim nast ąpiły jedynie niewielkie modyfikacje rze źby – powstanie wybrze ża klifowego i form akumulacji morskiej i wiatrowej na wybrze żu. Kępa Oksywska na której poło żona jest przewa żaj ąca cz ęść gminy stanowi falist ą powierzchni ę o stałym nachyleniu w kierunku wschodnim – do Zatoki Gda ńskiej. Wysoko ści bezwzgl ędne wahaj ą si ę tu od ok. 20 m n.p.m. przy wybrze żu morza do ok. 70-80 m n.p.m. w cz ęś ci zachodniej. W cz ęś ci wschodniej powierzchnia ta opada stromym wybrze żem klifowym do Zatoki Gda ńskiej. Klif ten na przewa żaj ącej długo ści jest obecnie martwy, jedynie ok. 500-metrowy odcinek, poło żony na południe od Mechelinek, uznawany jest za aktywny. Przyjmuj ąc średnie warto ści tempa cofania si ę wybrze ży klifowych na terenie polskiego wybrze ża wg danych W. Subotowicza (1982), pr ędko ść cofania si ę aktywnego wybrze ża klifowego K ępy Oksywskiej w granicach gminy Kosakowo nale ży szacowa ć na 0,5-1,0 m/rocznie. Od strony północnej, południowej i zachodniej wyst ępuj ą tu wysokie kraw ędzie erozyjne opadaj ące ku znacznie ni żej poło żonemu obszarowi Pradoliny Kaszubskiej. Strefa kraw ędziowa charakteryzuje si ę du żymi deniwelacjami wynosz ącymi od ok. 25 m w ni żej poło żonej cz ęś ci wschodniej do 60 – 70 m w cz ęś ci zachodniej. Wyst ępuj ące tu nachylenia stoków przekraczaj ą z reguły 10 0 i wahaj ą si ę średnio w granicach ok. 15 0, lokalnie jednak osi ągaj ą warto ści 20 – 30 0. Powierzchnia wysoczyzny wykazuje pewne przestrzenne zró żnicowanie – w cz ęś ci wschodniej jest ona łagodnie nachylon ą płaszczyzn ą, natomiast w cz ęś ci zachodniej w okolicach Pogórza, Suchego Dworu, Kosakowa i D ębogórza jest wyra źnie falista i 4 pagórkowata. Z tymi cechami rze źby zwi ązane jest na tym obszarze wyst ępowanie wi ększych deniwelacji i nachyle ń terenu. Rze źbę terenu omawianego obszaru urozmaicaj ą stosunkowo nieliczne doliny erozyjne wód roztopowych uformowane w okresie zaniku l ądolodu, z których najwi ększa o przebiegu południkowym znajduje si ę w okolicach Kosakowa (Dolina Kosakowska). Bardzo powszechnym elementem ukształtowania terenu s ą na ogół niewielkie dolinki erozyjne wyst ępuj ące w strefie kraw ędziowej wysoczyzny oraz, nieco rzadziej, w obr ębie klifu. Nachylenia stoków tych form ukształtowania terenu s ą z reguły znaczne. W dolnych partiach Doliny Kosakowskiej dochodz ą one do 34 0 (Szukalski 1962). Na południe od Mechelinek, na powierzchni wysoczyzny w s ąsiedztwie korony klifu, wyst ępuje zgrupowanie ozów – tzw. Grunwaldowe Góry. S ą to formy polodowcowe o kształcie podłu żnych wałów o wysoko ści dochodz ącej do 10 m. Obszar północnej i skrajnie zachodniej cz ęś ci gminy poło żony jest w obr ębie Pradoliny Kaszubskiej. Jest to rozległa forma dolinna utworzona przez wody roztopowe pochodz ące z zanikaj ącego l ądolodu w okresie schyłku ostatniego zlodowacenia. Jej szeroko ść dochodzi tu miejscami do ok. 5 km. Stanowi ona wyra źnie odr ębny poziom morfologiczny – jej płaskie dno poło żone jest na omawianym obszarze na wysoko ści ok. 15,0 m n.p.m. w okolicach D ębogórza – Wybudowania, schodz ąc do poziomu morza w północnej, nadmorskiej cz ęś ci gminy. W partiach bezpo średnio przyległych do kraw ędzi K ępy Oksywskiej, przy wylotach wi ększych dolin erozyjnych, dno pradoliny nadbudowane jest sto żkami napływowymi tworz ącymi lokalnie stoliwa denudacyjne, charakteryzuj ące si ę łagodnym nachyleniem powierzchni w kierunku osi pradoliny. Wzdłu ż wybrze ża morskiego wyst ępuj ą formy zwi ązane z działalno ści ą morza. Obok omówionego ju ż klifu, formami tymi s ą utworzone przez akumulacj ę eoliczn ą (wiatrow ą) wydmy oraz pla ża i cypel Rewski – jako formy akumulacyjnej działalno ści morza. Najlepiej wykształcone s ą one w północno- wschodniej cz ęś ci gminy. Tam te ż znajduje si ę wspomniana Mierzeja Rewska