Program Ochrony I Wykorzystania Dziedzictwa Kulturowego Gminy Lanckorona

Żadne społeczeństwo nie jest na tyle bogate, by odkupić przeszłość, odzyskać utracone dziedzictwo kulturowe i odbudować tożsamość.

Program ochrony i wykorzystania dziedzictwa kulturowego Gminy Lanckorona

Załącznik programowy do Strategii rozwoju społeczno - gospodarczego Gminy Lanckorona w perspektywie roku 2020.

Opracowanie: Andrzej Pacuła

Lanckorona, kwiecień 2011 r.

Spis treści:

Część I DIAGNOZA i UWARUNKOWANIA ...... 3

1. Cele, założenia programowe i uwarunkowania wdrożeniowe programu...... 3

1.1. Cele i założenia programowe ...... 5

1.2. Uwarunkowania wdrożeniowe...... 15

2. Analiza zasobów kulturowych - obszary problemowe ...... 33

Część II PROGRAM - PRIORYTETY I ZADANIA...... 48

3. Program ochrony i wykorzystania dziedzictwa kulturowego - priorytety i zadania...... 48

3.1. PRIORYTET 1 Zachowanie zasobów dziedzictwa kulturowego i umiejętne wykorzystanie w rozwoju ekonomii lokalnej ...... 49

3.1.1. Obszar programowy 1.1 Skuteczna egzekucja prawa w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego i gospodarowania jego zasobami...... 49

3.1.2. Obszar programowy 1.2 Aktywizacja społeczności lokalnej w dziele ochrony i wykorzystania zasobów dziedzictwa kulturowego...... 54

3.1.3. Obszar programowy 1. 3 Rozwój ekonomii lokalnej z wykorzystaniem zasobów dziedzictwa kulturowego - możliwości - nowe projekty...... 60

3.2. PRIORYTET 2 Kształtowanie krajobrazu kulturowego...... 78

3.3. PRIORYTET 3 Wzmacnianie i rozwijanie tożsamości kulturowej...... 85

4. Streszczenie - cele i założenia programowe, uwarunkowania wdrożeniowe, zestawienie głównych problemów, priorytetów oraz zadań szczegółowych...... 88

5. Appendix ...... 105

Część I DIAGNOZA i UWARUNKOWANIA

1. Cele, założenia programowe i uwarunkowania wdrożeniowe programu

obszar programu

Gmina Lanckorona (powiat wadowicki): powierzchnia - 40.5 km 2.

Sołectwa: Izdebnik - 16.1 km 2, Jastrzębia - 3.9 km 2, Lanckorona - 11.8 km 2, Podchybie - 1.3 km 2,

Skawinki - 7.4 km 2.

Stolica gminy: Lanckorona, miasteczko o statusie administracyjnym wsi, położone na południowym i wschodnim stoku Góry Lanckorońskiej (550 m n.p.m.).

geneza programu Program ochrony dziedzictwa kulturowego Gminy Lanckorona - został sporządzony w korelacji z obecnie obowiązującymi dokumentami programowymi Samorządu Gminy. Jest częścią nowej strategii rozwoju społeczno gospodarczego Gminy Lanckorona w perspektywie roku 2020 oraz projektu Lanckorona - interpretacja lokalnego dziedzictwa kulturowego , który składa się z czterech, prowadzonych równolegle działań.

1. Badania archeologiczne otoczenia zamku starościńskiego na Górze Zamkowej.

2. Archiwum Lanckorońskie - zainicjowany w 2008 roku program tworzenia archiwum

społeczności lanckorońskiej poprzez wywiady, filmy, zdjęcia, zbieranie archiwaliów,

wystawy, spotkania międzypokoleniowe i inne formy dokumentowania historii miasteczka

i życia jego mieszkańców. Utworzono specjalny portal i cybernetyczne archiwum

(www.archiwumlanckoronskie.pl), w którym zebrane materiały są przechowywane

i udostępniane.

Jednym z celów programu jest umacnianie tożsamości kulturowej, wzmacnianie dialogu

społecznego - budowanie lub odnawianie więzi międzypokoleniowych.

3. Pracownia Muz - zestaw projektów artystycznych i edukacyjnych, upowszechniających

(eksponujących) dziedzictwo kulturowe (na przykład poprzez: koncerty, wystawy,

spotkania tematyczne, itd.) oraz odkrywanie zasobów lokalnej historii, folkloru i tradycji,

3 m.in. poprzez warsztaty artystyczne. Program realizowany m.in. przez instytucje gminy:

Gminny Ośrodek Kultury, szkoły oraz organizacje pozarządowe.

4. Program ochrony dziedzictwa Gminy Lanckorony - opracowanie diagnostyczne i programowe,

zrealizowane w konsultacji ze społecznością lokalną.

Konsultacje społeczne były przeprowadzone podczas spotkań z mieszkańcami wszystkich

sołectw Gminy. Program spotkań zawierał moduł informacyjny i konsultacyjny:

a. Moduł informacyjny i edukacyjny: - zagadnienia: dziedzictwo kulturowe - znaczenie

dla rozwoju społecznego i gospodarczego - przykłady dobrych praktyk.

b. Moduł konsultacyjny: - debata: zdefiniowanie zasobów kulturowych oraz

oczekiwanych kierunków zagospodarowania.

c. Ponadto - program był przedstawiony do konsultacji społecznej na portalu

samorządowym: www.lanckorona.pl.

1.1. Cele i założenia programowe

Do zasobów dziedzictwa kulturowego wliczamy zarówno dobra wytworzone przez człowieka jak i dzieła naturalne - przyrodnicze (tu niezmiernie ważnym aspektem jest estetyka oraz działania ekologiczne i sozologiczne).

W odniesieniu do dzieł wytworzonych przez człowieka można przyjąć zasadniczy podział na: zasoby materialne i niematerialne, nieruchome i ruchome, krajobraz kulturowy (tu: organizacja przestrzenna, estetyka, funkcje, etc. ) - a także wszelkie dobra symboliczne: intelektualne, artystyczne, religijne, etniczne, stanowiące o tożsamości kulturowej społeczności na historycznie wyodrębnionym terytorium.

Dziedzictwo to nie tylko dorobek historyczny i źródło tożsamości kulturowej, ale także twórczy, fermentujący składnik kultury współczesnej. „Zachowanie, ochrona i konserwacja dziedzictwa kulturowego jest działaniem w ważnym interesie publicznym ze względu na znaczenie zabytków w procesie edukacji, humanizacji społeczeństwa, jego kulturowej identyfikacji, wreszcie także znaczenie dla sfery ekonomii i gospodarki”.1

Program ochrony dziedzictwa kulturowego Gminy Lanckorona wynika z wartości materialnej i symbolicznej tych zasobów, z ich roli w kształtowaniu tożsamości społeczności lokalnej, z potrzeb związanych z wypełnianiem powinności wobec własnej historii, kultury i prawa: lokalnego i powszechnego. Ochrona dziedzictwa kulturowego spoczywa na administracji państwa, na samorządzie terytorialnym, na właścicielach lub zarządcach zasobów oraz na wszystkich uczestnikach procesów społecznych, edukacyjnych, artystycznych, naukowych czy gospodarczych.

Dbałość o dziedzictwo kulturowe jest szczególnym wyrazem dojrzałości - obrazem kultury danej społeczności: w wymiarze wspólnotowym i osobowym.

1 Tezy do Krajowego Programu Ochrony Zabytków i Opieki nad Zabytkami , 2004, opr. Rada Ochrony Zabytków przy Ministrze Kultury. 5 W odniesieniu do metod ochrony dziedzictwa kulturowego można generalnie przyjąć dwie, współistotne i symultaniczne drogi postępowania:

1. działania zachowawcze - konserwatorskie: zachowanie i utrwalanie - jeżeli to możliwe w formule in situ 2 - zasobów nieruchomych i ruchomych dziedzictwa kulturowego

2. oraz działania aktywizujące, pragmatyczne: tj. wpisywanie, wprzęganie wielowątkowego dziedzictwa kulturowego w procesy społeczne i gospodarcze, służące funkcjom użytecznym i rozwijającym zasoby społeczne i ekonomię lokalną w różnych dziedzinach kultury.3

działania zachowawcze - zasoby materialne

1. Metoda: zachowanie zasobów materialnych w formule - in situ , w miejscu ich wytworzenia

w możliwie oryginalnym kształcie. Zachowanie historycznych układów przestrzennych,

obiektów architektury mieszkalnej i usługowej, krajobrazu kulturowego: rustykalnego

i małomiasteczkowego w Lanckoronie, w tym: dzieł architektury drewnianej, estetyki

przestrzeni publicznej i prywatnej (ogrodów, ogrodzeń, budynków gospodarczych, itp.)

przykład

Taka formuła - zachowania zasobów kulturowych (materialnych i niematerialnych) w

kształcie oryginalnym, z odpowiednią ekspozycją i wpisaniem w teksty kultury

współczesnej - została wykorzystana jako kanwa programowa projektu „Ekomuzeum

Lanckorona” (2001 r.), realizowanego w ramach międzynarodowego programu tworzenia

ekomuzeów we wsiach i miasteczkach Europy Środkowej, związanych z trasą szlaku

bursztynowego.

W wyniku realizacji tego programu wyznakowano ścieżkę przyrodniczo - kulturową

w granicach Gminy oraz założono Stowarzyszenie na Bursztynowym Szlaku. Obecnie -

„Ekomuzeum Lanckorona” jest częścią oferty edukacyjnej i turystycznej Gminy 4.

2 In situ - porównaj objaśnienia niektórych terminów użytych w opracowaniu - Appendix. 3 Kultura - porównaj objaśnienia niektórych terminów użytych w opracowaniu - Appendix. 4 Nie jest zadaniem tego opracowania analiza realizowanych na terenie Lanckorony projektów związanych z ochroną i wykorzystaniem dziedzictwa kulturowego ani tym bardziej ich komercyjnego udziału w lokalnym przemyśle turystycznym. Dlatego poprzestaję na wymienieniu danego programu nie wchodząc w ocenę jego użyteczności, zawartości programowej czy efektywności marketingowej. 6

działania rewitalizacyjne - estetyzacja i organizacja przestrzeni kulturowej - zasoby materialne

2. W ramach tych działań następuje rekonstrukcja całkowita i/lub częściowa obiektu czy

przestrzeni kulturowej - publicznej i/lub prywatnej - przeprowadzona zgodnie

z pragmatyką konserwatorską i lokalnym prawem, planem zagospodarowania

przestrzennego.

W odniesieniu do zasobów nie objętych prawem o ochronie zabytków ważna jest

pragmatyka postępowania wynikająca z procedur ustanowionych przez prawo lokalne -

plan przestrzennego zagospodarowania i strategię rozwoju społeczno - gospodarczego

Gminy Lanckorona, z kultury społecznej, z roli, jaką dziedzictwu kulturowemu wyznacza

społeczność lokalna - in gremio oraz poszczególni właściciele czy inwestorzy.

przykłady:

A - rewitalizacja Rynku Lanckorońskiego 5 (2005);

B - rekonstrukcje niektórych domów drewnianych, dokonane zgodnie z kunsztem

konserwatorskim, z wykorzystaniem właściwych materiałów i pierwotnej estetyki

(przy nieodzownej modernizacji wnętrz i funkcji);

C - tworzenie współczesnych znaków kulturowych w dialogu z dziedzictwem kulturowym;

na przykład: nadawanie cech indywidualnych studniom publicznym w Lanckoronie.

działania zachowawcze - dziedzictwo kultury niematerialnej

3. W zakresie tych działań mieści się najogólniej rzecz biorąc wzmacnianie i ochrona

tożsamości kulturowej - różnych form kultury lokalnej, w tym: obyczajowości,

nazewnictwa, języka (jeżeli dana społeczność posiada szczególne zasoby językowe) - a także

szczególnego kodu kulturowego, wzorców kulturowych akceptowanych przez wspólnotę

lokalną - jeżeli takie zostały wytworzone w toku procesów historycznych.

W tej grupie mieszczą się - na przykład:

A - wszelkie działania edukacyjne, adresowane do różnych pokoleń (edukacja

wielopokoleniowa) w zakresie upowszechniania wartości kulturowych;

B - kształtowanie właściwych postaw wobec dziedzictwa;

5 Do nazwy powszechnej - rynek, proponuję dodać przymiotnik - lanckoroński , tworząc tym samym nazwę własną - „Rynek Lanckoroński” - dla oznaczenia unikalnego dzieła kulturowego. 7 C - upowszechnianie wiedzy o znaczeniu dziedzictwa kulturowego dla rozwoju

społecznego i gospodarczego;

D - wszelkie formy warsztatowe, służące zachowaniu i rozwinięciu lokalnej kultury

rzemieślniczej czy artystycznej.

przykład

Przykłady takich działań na terenie Gminy to m. in: program: Archiwum Lanckorońskie,

wieloletnie prace Towarzystwa Przyjaciół Lanckorony, projekty edukacyjne realizowane

przez szkoły (np. szkołę podstawową w Jastrzębi) i organizacje pozarządowe -

Stowarzyszenie ekologiczno - kulturalne „Na Bursztynowym Szlaku”, LGD „Gościniec

4 Żywiołów”, Stowarzyszenie „Terra Artis” i inne.

W opracowaniu Tezy do krajowego programu ochrony zabytków i opieki nad zabytkami , autorstwa członków Rady Ochrony Zabytków przy Ministrze Kultury sformułowano kilka zasad konserwatorskich, które mogą i powinny być wskaźnikiem dla każdego użytkownika lub właściciela zasobów zabytkowych na terenie Gminy Lanckorony, a zwłaszcza w samej

Lanckoronie:

primum non nocere 6 i poszanowanie oryginalnej substancji zabytku, jego wartości

materialnych i niematerialnych;

minimalna, niezbędna ingerencja - usuwać należy to (i tylko to), co na oryginał działa

niszcząco;

czytelność i odróżnialność ingerencji;

odwracalność metod i materiałów;

wykonywanie wszelkich prac zgodnie z najlepszą wiedzą i na najwyższym poziomie.

6 Primum non nocere - określenie w j. łacińskim - przede wszystkim nie szkodzić. 8 główne cele programu

Główne cele programu ilustruje poniższy schemat:

1. ochrona i rozwinięci e dziedzictwa kulturowego

dziedzictwo kształtuje tożsamość kulturową, w wymiarze osobowym i wspólnotowym

2. wzmacnianie tożsamości kulturowej - rozwój kapitału społecznego

użyteczne wykorzystanie/zagospodarowanie dziedzictwa kulturowego

3. rozwój ekonomii lokalnej z wykorzystaniem zasobów dziedzictwa kulturowego

rozwijanie usług i produktów z wykorzystaniem dziedzictwa kulturowego

4. marka kulturowa „Lanckorona” - wzmocnienie, rozwinięcie, wykorzystanie komercyjne.

1. Program powinien służyć koordynacji polityk w dziedzinie ochrony i rozwijania zasobów

dziedzictwa kulturowego, realizowanych przez społeczność Gminy Lanckorona, poprzez

swoje instytucje publiczne, stowarzyszenia, podmioty gospodarcze oraz liderów

społecznych.

Obecnie polityki te są realizowane w partnerstwie publicznym: Samorządu Gminy,

organizacji pozarządowych, działających w tym obszarze kultury oraz niektórych

przedsiębiorców, wykorzystujących zasoby kulturowe w programie swoich usług i/lub

produktów.

przykład

Przykładem gospodarczego wykorzystania zasobów kulturowych jest działalność

przedsiębiorstwa społecznego „Horyzonty” i adaptacja lokalu gastronomicznego do funkcji 9 stylowej gospody w budynku dawnego magistratu („Cafe Pensjonat”) oraz inwestycja

prywatna: adaptacja XIX - wiecznego domu drewnianego (ul. Świętokrzyska) do funkcji

stylowej kawiarni (cafe „Arka”) i galerii ceramiki artystycznej.

2. Program określa stan optymalny, oczekiwany, do którego będzie dążyć społeczność Gminy

Lanckorona w zakresie ochrony i wykorzystania dziedzictwa kulturowego, wzmocnienia

i rozwinięcia tożsamości kulturowej, rozwoju kapitału społecznego i ekonomii lokalnej.

3. Program wskazuje konieczne do wykonania zadania i niektóre koncepcje ich realizacji,

poprzez określenie podstawowych założeń programowych i organizacyjnych.

4. Program - w toku realizacji - może wymagać odpowiednich aktualizacji, stosownie do

zmian w otoczeniu prawnym, społecznym, czy gospodarczym.

5. Zadania wskazane w programie odpowiadają ustawowym regulacjom ochrony zabytków

w Polsce oraz, w merytorycznym zakresie, programom planistycznym: krajowym,

regionalnym i lokalnym.

10 założenia programowe

założenie programowe 1

Dbałość o dziedzictwo kulturowe jest szczególnym wyrazem dojrzałości

- poziomu kultury społeczności: w wymiarze wspólnotowym i osobowym.

Dziedzictwo kulturowe Gminy Lanckorona, to nie tylko zabytki i szczególny krajobraz

kulturowy i przyrodniczy, ale także dziedzictwo tożsamości, określone cechy właściwe

społeczności lokalnej, szczególny kod kulturowy i jego przejawy zachowane w pamięci,

w obyczajowości i obecne w kulturze współczesnej. Dziedzictwo kulturowe jest źródłem

tożsamości, świadomości, kapitału intelektualnego i kreatywnego w wymiarze osobowym

i wspólnotowym - inspiracją dzieł kultury współczesnej i jedną z osi rozwoju ekonomii

lokalnej, zwłaszcza Lanckorony, posiadającej wciąż jeszcze zasoby unikalne.

Tożsamość kulturowa jest jednym z fundamentów rozwoju kapitału ludzkiego

w wymiarze wspólnotowym, ergo: jednym z fundamentów rozwoju

społecznego i gospodarczego.

komentarz

Rozwinięta świadomość i poczucie tożsamości kulturowej są cechami niezbędnymi każdemu do realizacji tzw. celów życiowych - osobistych i zawodowych (niekiedy bywają tożsame), zwłaszcza na konkurencyjnym, wymagającym wysokich kwalifikacji specjalistycznych i rozległej wiedzy humanistycznej rynku pracy. Równocześnie - rozwinięta świadomość i tożsamość kulturowa w wymiarze osobowym współtworzy wartości grupowe, to co nazywamy kapitałem społecznym, a co ma znaczenie fundamentalne dla kreowania rozwoju i realizowania najważniejszych dla wspólnoty lokalnej celów.

Tożsamość kulturowa - przy tym umiejętność zachowania i zrównoważonego gospodarowania dziedzictwem - jest też przejawem jakości zasobów ludzkich, zdolności do wykorzystania szans, odzwierciedla kapitał intelektualny i kreatywny społeczności.

Tożsamość kulturowa jest jednym z fundamentów rozwoju zasobów intelektualnych i kreatywnych, ergo: jednym z fundamentów rozwoju społecznego i gospodarczego.

przykład

Przykładem twórczego i pragmatycznego wykorzystania dziedzictwa kulturowego był szczególny proces społeczny i gospodarczy zapoczątkowany w Lanckoronie na początku XX wieku: rozwój usług turystycznych (letniskowych), który z czasem - i mniej więcej do lat 80. - osiągnął skalę lokalnego przemysłu. Proces ten został - w znacznej mierze - zainicjowany przez osoby spoza zasiedziałej wspólnoty, czerpiącej główne dochody z pracy rolniczej i wytwórczości rzemieślniczej. Jednak w pewnej mierze został zrealizowany z udziałem wspólnoty, która dostrzegła w tym działaniu - rozwijaniu usług turystycznych - wymierne korzyści.

Obecnie ten proces jest zahamowany - lokalny przemysł turystyczny nie stanowi dominującego sektora ekonomii Lanckorony i innych wsi Gminy. Lanckorona z miejscowości letniskowej, przeobraża się - zwłaszcza po roku 1989 - w miasteczko osadnicze, zwłaszcza dla społeczności krakowskiej 7, a w aspekcie turystycznym - w atrakcję odwiedzaną najczęściej na kilka godzin lub na weekend - głownie w sezonie letnim. Spośród słynnych lanckorońskich pensjonatów działa kilka sezonowo, a jeden - cały rok.

Także produkty regionalne (spożywcze i rękodzielnicze), wytworzone z zasobów dziedzictwa kulturowego nie stanowią istotnego składnika lanckorońskiej ekonomii. Trudno bowiem za produkt regionalny uznawać dzieła ceramiczne wytwarzane przez profesjonalistów, posiadających w Lanckoronie, w innych wsiach Gminy, czy w Krakowie - rzemieślnicze zakłady, pracownie artystyczne. Nie sposób jednak nie zauważyć znacznego ożywienia w tej dziedzinie kultury, zwłaszcza za sprawą organizacji pozarządowych (np. Stowarzyszenia ekologiczno - kulturalnego „Na bursztynowym szlaku”) i liderów aktywności społecznej stymulujących rozwój lokalnego rękodzielnictwa artystycznego i produktów spożywczych.

Jednak skala tych działań nie wykracza poza wymiar detaliczny.

7 W Planie Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Małopolskiego Lanckorona (miasteczko i gmina) są ujęte jako zaplecze dla obszaru metropolitarnego Krakowa. 12 przykład:

Sklepik z rękodzielniczymi produktami, prowadzony przez firmę społeczną Horyzonty”, a usytuowany w Izbie Muzealnej im. Antoniego Krajewskiego

W ekonomii lokalnej, zwłaszcza Lanckorony - od końca lat 80. XX w. - pojawiły się nowy segment dochodów: obrót nieruchomościami - sprzedaż gruntów i domów osadnikom spoza wspólnoty gminnej (najczęściej z Krakowa, ale nie tylko).

Nowym elementem lokalnej gospodarki - bezpośrednio związanym z zasobami dziedzictwa kulturowego - stały się usługi z obszaru przemysłu kultury, rozwinięte przez instytucje publiczne, organizacje pozarządowe i przedsiębiorców: galerie artystyczne, stylowe kawiarnie oraz zestaw imprez z rocznego kalendarium kulturalnego (np. festiwal: „Anioł w miasteczku”,

Jarmark Świętojański, warsztaty gitarowe, z cyklu Pracownia Muz i podobne).

Uwzględniając powyższe uwagi można sformułować założenie programowe nr 2.

założenie programowe 2

Zasoby dziedzictwa kulturowego nie są znaczącym tworzywem lokalnego przemysłu

kultury (w tym: edukacji artystycznej) i turystyki, w proporcji do istniejących możliwości

i deklarowanych przez społeczność lokalną (porównaj Lokalna strategia rozwoju LGD

Gościniec 4 Żywiołów i Plan zagospodarowania przestrzennego Gminy Lanckorona) celach i priorytetach procesu społecznego i gospodarczego rozwoju.

13 założenie programowe 3

Jedną z najlepszych metod właściwej ochrony i wykorzystania dziedzictwa kulturowego

(materialnego i niematerialnego) jest wielowątkowe, umiejętne i harmonijne włączanie go

w zrównoważony proces rozwoju społeczno - gospodarczego oraz ugruntowanie

w świadomości społecznej jego wartości (komodyfikacja 8) i znaczenia dla rozwoju

w wymiarze osobowym i wspólnotowym.

Oznacza to także możliwość wykorzystania dziedzictwa kulturowego do rozwoju

społeczeństwa kreatywnego, gospodarki opartej na wiedzy i gospodarki kreatywnej. 9

założenie programowe 4

Proces ochrony, rozwinięcia i twórczego wykorzystania zasobów dziedzictwa kulturowego ma strukturę złożoną, jest zbiorem wielowątkowych działań, które społeczność lokalna realizuje - między innymi - przez:

prawo lokalne, w tym przez plan przestrzennego zagospodarowania i strategię

rozwoju społeczno - gospodarczego;

prawo powszechne w zakresie ochrony i gospodarowania zasobami dziedzictwa

kulturowego;

działania Rady i Wójta Gminy oraz gminnych instytucji kultury, oświaty i gospodarki

komunalnej;

działania organizacji pozarządowych;

postawy właścicieli oraz przedsiębiorców (inwestorów) podejmujących działania

gospodarcze, związane z zasobami dziedzictwa kulturowego.

8 Komodyfikacja - porównaj objaśnienia niektórych terminów użytych w opracowaniu - Appendix. 9 Gospodarka kreatywna - porównaj objaśnienia niektórych terminów użytych w opracowaniu - Appendix. 14

1.2. Uwarunkowania wdrożeniowe

Program jest częścią nowej strategii rozwoju społeczno - gospodarczego Gminy Lanckorona w perspektywie roku 2020: rozszerzonym zapisem polityki wspólnoty gminnej wobec dziedzictwa kulturowego, w aspekcie jego ochrony i wykorzystania w procesie zrównoważonego rozwoju.

Efektywna realizacja programu podlega różnym uwarunkowaniom - większość z nich (poza uwarunkowaniami finansowymi) została opisana w tym rozdziale w siedmiu punktach.

1. Czynniki decydujące o efektywnym wdrażaniu programu - tezy wdrożeniowe.

2. Model uwarunkowań efektywnego wdrażania programu ochrony i wykorzystania dziedzictwa kulturowego Gminy Lanckorona.

3. Uwarunkowania ze względu na ilość zabytków usytuowanych na terytorium Gminy

Lanckorona oraz koncentracji zasobów dziedzictwa w granicach Lanckorony.

4. Uwarunkowania społeczne - niematerialne elementy dziedzictwa, które można wyodrębnić, jako spoiwo kulturowe społeczności lokalnej.

5. Uwarunkowania wynikające z prawa powszechnego oraz dokumentów programowych krajowych i regionalnych.

6. Uwarunkowanie wynikające z prawa lokalnego i polityk horyzontalnych społeczności lokalnej - samorządu gminy i organizacji pozarządowych.

15 1. Czynniki decydujące o efektywnym wdrażaniu programu - tezy wdrożeniowe

1. Systematyczne i kompleksowe prace zabezpieczające i rewaloryzacyjne w odniesieniu do

obiektów wpisanych do rejestru administracji konserwatorskiej oraz do innych zasobów

dziedzictwa i wytworów kultury współczesnej.

2. Synergia - jakość i dynamika współpracy wszystkich partnerów procesu rozwoju społeczno

- gospodarczego na terenie Gminy. Rozwijanie sprawnych mechanizmów współpracy,

przepływu wiedzy i partnerstwa trójsektorowego - zwłaszcza w celu poszerzania

pozabudżetowych źródeł finansowania działań ochronnych i/lub inwestycyjnych.

3. Kultura prawna, w tym zwłaszcza: poszanowanie i egzekucja prawa lokalnego

i powszechnego w zakresie ochrony dziedzictwa i użytkowania jego zasobów.

4. Priorytety (kierunki i cele) polityki lokalnej, które będą przyjęte w tworzonej strategii

rozwoju społeczno - gospodarczego Gminy Lanckorona w perspektywie roku 2020.

5. Stopień utożsamienia się społeczności lokalnej z priorytetami zapisanymi w tym programie

i zakres udziału w działaniach/zadaniach wdrożeniowych.

6. Umiejętne wykorzystanie - poza budżetem gminy - wszystkich dostępnych źródeł

finansowania działań ochronnych i inwestycji w obszarze dziedzictwa kulturowego.

7. Samorząd Gminy w celu skoordynowania poszczególnych działań i osiągnięcia

wyznaczonych w tym programie celów może powołać forum współdziałania.

Może to być podmiot niesformalizowany o wysokim społecznym prestiżu i odpowiedniej

sile oddziaływania; na przykład: Rada dziedzictwa kulturowego Lanckorony ( porównaj opis

projektu - zadanie: 1.2.1) powołana spośród osób o odpowiednim doświadczeniu, wiedzy

i autorytecie .

16 2. Model uwarunkowań efektywnego wdrażania programu ochrony i wykorzystania dziedzictwa kulturowego Gminy Lanckorona.

Samorząd Gminy priorytety działania budżet

organizacje prawo pozarządowe powszechne priorytety i lokalne działania egzekucja budżet kultura prawna

program ochrony dziedzictwa Gm. Lanckorona UWARUNKO WANIA

właściciele zasobów przedsiębiorcy postawy postawy działania działania budżet budżet

środki pozabudżetowe fundusze UE fundusze inwestycyjne inne

17 3. Uwarunkowania ze względu na ilość zabytków usytuowanych na terytorium Gminy Lanckorona oraz koncentracji zasobów dziedzictwa w granicach Lanckorony.

Jednym z uwarunkowań realizacji niniejszego programu jest ilość zasobów zabytkowych, stanowiących materialne, nieruchome dziedzictwo kulturowe. Spis zasobów - z podziałem na pięć sołectw Gminy - został sporządzony na podstawie kart zabytków udostępnionych

Urzędowi Gminy w Lanckoronie przez Małopolskiego Konserwatora Zabytków. Każda karta zawiera nr rejestrowy zabytku i rok wpisu oraz, w sporadycznych przypadkach, powściągliwe informacje o zmianach w substancji zabytkowej: zniekształceniach, remontach lub zniszczeniach obiektu.

Ze względu na historyczną i współczesną rolę kulturowego centrum, ilość i jakość zasobów zgromadzonych na terytorium miasteczka z drewna 10 i sołectwa Lanckorona - niniejszy program w większym zakresie zajmuje się kształtowaniem polityki wobec tych zasobów.

Dziedzictwo kulturowe Lanckorony jest jedną z osi rozwoju społeczno - gospodarczego, znajduje się wśród priorytetów polityk Samorządu Gminy, organizacji pozarządowych oraz przedsiębiorców, użytkujących te zasoby w programie swoich usług i/lub produktów.

Izdebnik - 35 obiektów zabytki mieszkalne i gospodarcze - 33 obiekty czas budowy ilość dom nr 302 XVIII/XIX w. 1 domy nr 155, 304 poł. XIX w. 2 dom nr 200 1874 1 domy nr 313, 319 1879 2 dom nr 307 1888 1 dom nr 266 3 ćw. XIX w. 1 domy nr 1, 61, 64, 279, 286, 289, 290, 319 4. ćw. XIX w. 8 dom k. kapliczki XIX/XX w. 1 domy nr 14, 68, 82, 86, 190, 318, 335, dom („obecnie punkt skupu” - 1. ćw. XX w. 9 opis z karty zabytku), dom k. poczty poczta, budynek murowany XVIII/XIX w. 1 stara szkoła (nowy budynek, wiernie odbudowany) XIX w. 1 stodoła nr 307 2. poł. XIX w. 1 stodoły nr 64, 189, 314 4. ćw. XIX w. 3 stodoła nr 305 1. ćw. XX w. 1

10 Formalnie Lanckorona ma wciąż status wsi; Samorząd Gminy rozważa rozpoczęcie procedury administracyjnej w celu odzyskania praw miejskich. 18 zabytki sakralne - 2 obiekty kapliczki 2. poł. XIX w. 2

Jastrzębia - 7 obiektów zabytki mieszkalne i gospodarcze - 5 obiektów czas budowy ilość dom nr 441 XIX/XX w. 1 domy nr 133, 434, murowane: 439 i dom w Jastrzębi Dolnej 1 ćw. XX w. 4 zabytki sakralne - 2 obiekty kapliczki 1910, 1935 2

Lanckorona + Łaśnica - 149 obiektów zabytki mieszkalne i gospodarcze - 141 obiektów Rynek Lanckoroński - 25 obiektów czas budowy ilość domy murowane nr 113, 122, 132 , dom drewniano - murowany nr 143 XVIII/XIX,1930, 4 1900, 1895 dom nr 115 1812 1 dom nr 132 1861 1 domy nr 117, 119, 126, 127, 134, 138, 139, 142 1870 8 dom nr 125 1871 1 dom nr 133 (Izba Muzealna) 3. ćw. XIX w. 1 domy nr 120, 121, 123, 136, 137 2 poł. XIX w. 5 dom nr 140 1901 1 domy nr 116, 135, 141 1. ćw. XX w. 3 ul. Cicha - 5 obiektów dom nr 148 1. ćw. XIX w. 1 domy nr 151, 152, 154,155 3 ćw. XIX w. 4 ul. Czarneckiego - 2 obiekty dom nr 42 1. ćw. XX w. 1 stodoła nr 44 1. ćw. XX w. 1 ul. Jagiellońska - 10 obiektów dom nr 223 1855 1 dom nr 209 1884 1 domy nr 216, 217 3. ćw. XIX 2 domy nr 219, 222 2. poł. XIX w. 2 domy nr 210, 212, 215, 220 1. ćw. XX w. 4 ul. św. Jana - 6 obiektów dom nr 10/11 1879 1 dom nr 9 2. poł XIX w. 1 domy nr 8, 19, 28 1. ćw. XX w. 3 stodoła 1. ćw. XX w. 1 ul. Kazimierza Wielkiego - 8 obiektów domy nr 5, 6, 7 2. poł. XIX w. 3

19 domy nr 3, 4, 16, dom murowany nr 13 1. ćw. XX w. 4 stodoła nr 185 4.ćw. XIX w. 1 ul. Krakowska - 7 obiektów dom nr 144 1823 1 domy nr 147, 148 poł. XIX w. 2 domy nr 145, 149 1870 2 dom nr 189 4. ćw. XIX w. 1 dom nr 160 1 ćw. XX w. 1 ul. Palecka - 11 obiektów domy nr 193, 194 1. poł. XIX w. 2 dom nr 192 1859 1 domy nr 173, 174, 178, 179, 180, 183 1870 6 dom nr 184, 2. poł. XIX 1 dom nr 188 4. ćw. XIX w. 1 Pod Brzeziny - 2 obiekty dom nr 242 1. ćw. XX w. 1 stodoła 243 1. ćw. XX w. 1 ul. Szkolna - 4 obiekty dom nr 190 1. ćw. XX w. 1 2 stodoły, budynek gospodarczy k. szkoły 1. ćw. XX w. 3 ul. Świętokrzyska - 26 obiektów dom nr 70 poł. XIX w. 1 dom nr 92 1855 1 dom nr 90 1860 1 domy nr 82, 100, 102, 104, 105, 106, 111 1870 7 domy nr 101, 110 1871 1 dom nr 210 1873 1 domy nr 59, 78, 95, 96, 99, 109 2. poł. XIX w. 6 dom nr 77 3. ćw. XIX w. 1 domy nr 67, 112, XIX/XX w. 2 domy nr 71, 73, 79, 108 1.ćw. XX w. 4 stodoła nr 67 XIX/XX w. 1 ul. Targowa - 8 obiektów dom nr 195 1847 1 dom nr 197 poł. XIX w. 1 dom nr 200 1878 1 dom nr 205 3. ćw. XIX w. 1 domy nr 199, 201 1. ćw. XX w. 2 stodoły nr 197, 200 poł. XIX i 1878 2 ul. Zacisze - 3 obiekty dom nr 146 1. ćw. XX w. 1 stodoła po 1880 1 brama i wejściowa 1. ćw. XX w. 1

20 ul. Zamkowa i Góra Zamkowa - 12 obiektów dom nr 45 poł. XIX w. 1 domy nr 23, 34 1870 2 dom nr 32 1896 1 domy nr 31, 33 XIX/XX 2 domy nr 27, 30, 37 1. ćw. XX w. 3 dom nr 39 (Willa Zamkowa) po 1925 1 brama wejściowa 1. ćw. XX w. 1 ruiny zamku starościńskiego poł. XIV w. 1 zabytki sakralne - 6 obiektów kościół murowany p.w. św. Jana Chrzciciela 1336, XVI w. 1 kapliczki, w tym: cmentarna kaplica p.w. św. Krzyża, z II poł. XIX w. 5 Łaśnica - 14 obiektów czas budowy ilość dom nr 299 1820 1 dom nr 257 XIX w. 1 domy nr 243, 250, 269, 281, 282, 293, 297 4. ćw. XIX w. 7 dom 265 XIX/XX w 1 dom nr 255 1. ćw. XX w. 1 pozostałości młyna XIX/XX w. 1 zabytki sakralne - 2 obiekty kapliczki XIX w 2

Skawinki - 7 obiektów zabytki mieszkalne i gospodarze - 5 obiektów czas budowy ilość dom k. kościoła poł. XIX w. 1 dom nr 22 4 ćw. XIX w. 1 domy nr 19, 20 XIX/XX w. 2 spichlerzyk nr 165 1. ćw. XX w. 1 zabytki sakralne - 2 obiekty kościół drewniany p.w. św. Joachima 1773 1 kapliczka murowana XVIII/XIX w. 1

Podsumowanie:

gdzie ilość zabytków zabytki mieszkalne zabytki i gospodarcze sakralne Lanckorona 149 141 8 Izdebnik 35 33 2 Jastrzębia 7 5 2 Skawinki 7 5 2 razem 198 184 14

21 Szczególny zasób kulturowy: północna część Góry Zamkowej wraz z ruiną zamku starościńskiego, jako część „manierystycznego parku kulturowego Kalwarii Zebrzydowskiej” jest wpisana na listę światowego dziedzictwa kultury UNESCO.

Ten sam obszar „Kalwarii...” został uznany za Pomnik Historii Zarządzeniem Prezydenta RP z dnia 30 października 2000 (Monitor Polski nr 98 z 2000 r., poz. 1062).

Ponadto na terenie Gminy są w Izdebniku usytuowane dwa obiekty zakwalifikowane do objęcia ochroną konserwatorską:

zespół dworsko - folwarczny z założeniem parkowym; obecna funkcja: Państwowy Dom

Pomocy Społecznej;

kościół p.w. św. Małgorzaty - własność parafii rzymsko - katolickiej.

4. Uwarunkowania społeczne - elementy niematerialne dziedzictwa, które można wyodrębnić, jako spoiwo kulturowe społeczności lokalnej.

wspólnota historyczna

1. Okres staropolski: wielowiekowe oddziaływanie kulturowe królewskiego miasta Krakowa.

2. Wspólnota doświadczenia historycznego: system feudalny, starostwo lanckorońskie, zabory

austriackie, wiek XX: okres międzywojenny, czas okupacji hitlerowskiej i okres PRL.

Analiza dziejów staropolskich, XIX - wiecznych i XX - wiecznych wskazuje na historyczne

źródła pewnych, dających się wyodrębnić, cech społeczności, takich jak na przykład: -

niechęć do zrzeszania się i tworzenia działań wspólnotowych; - skupianie się na celach

jednostkowych, ograniczonych do kręgu rodzinnego; - pozostawianie zarządu nad sferą

wspólną w gestii administracji.

3. Wspólnota małomiasteczkowa Lanckorony oraz związki kulturowe z wsiami i przysiółkami

ościennymi.

4. Historyczne związki społeczne i gospodarcze wspólnot wiejskich w sołectwach: Izdebnik,

Jastrzębia, Podchybie i Skawinki.

5. Wspólnota traumatycznych przeżyć, na przykład: pożar Lanckorony - 1869; II wojna

światowa i niemiecka okupacja w latach 1939 - 1945.

Nota bene: podjęta po pożarze w 1869 roku odbudowa miasteczka zaświadcza o sile działań

22 wspólnotowych, a wybór formy drewnianego domu lanckorońskiego o szlachetnym

tradycjonalizmie. To odległe wydarzenie nie sposób traktować jako sprawczy i ważny

i dzisiaj jeszcze mit założycielski wspólnoty lokalnej, ale na pewno może być inspiracją dla

działań wspólnotowych - współczesnych.

6. Wspólnota niektórych zwyczajów i tradycji właściwych dla obszaru Małopolski,

Podbeskidzia i stricte - lokalnych, np. pewne elementy kultury małomiasteczkowej trwające

lub rekonstruowane (jak kobiecy strój mieszczański, Jarmark Świętojański) - w społeczności

Lanckorony.

7. Wiek XX: oddziaływanie krakowskich (i nie tylko) środowisk artystycznych i akademickich.

Lanckorona - letnisko

8. Dziedzictwo „letniskowe” Lanckorony, jako ośrodka wczasowego: okres 1918 - 1939, okres

1939 - 1945 i okres PRL, zwłaszcza lata 60. i 70.

wspólnota religijna.

9. Wspólnota jednej religii rzymsko - katolickiej; wspólnota obrzędów roku liturgicznego;

oddziaływanie ośrodka religijnego w Kalwarii Zebrzydowskiej.

cechy wspólnotowe - odzyskiwane

10. Wspólnota obyczajowości lokalnej odnawiana w ostatniej dekadzie.

Na przykład: kobiecy strój regionalny - lanckoroński, Jarmark Świętojański, etc.

11. Rozwijanie i utrwalanie związków ze środowiskami artystycznymi Krakowa i innych

ośrodków, charakterystycznych dla Lanckorony przedwojennej i lat 60. i 70. XX w.

Imprezy inspirowane przez artystów związanych z Lanckoroną, bądź z ich udziałem - na

przykład: warsztaty artystyczne - gitarowe, czy festiwal „Anioł w Miasteczku”.

cechy wspólnotowe - współczesne

12. Aktywne wspólnoty organizacji pozarządowych.

na przykład: Towarzystwo Przyjaciół Lanckorony i prace na rzecz ochrony i przywracanie

do społecznego obiegu kulturowego dziedzictwa (Izba Muzealna im. Krajewskiego, „Kurier

Lanckoroński” i inne projekty) oraz Stowarzyszenie ekologiczno - kulturalne „Na

23 bursztynowym szlaku” i projekty rewitalizacji lokalnego rękodzieła i produktów

spożywczych.

13. Szczególna aktywność kulturotwórcza - także w zakresie zachowania, odnawiania,

upowszechniania dziedzictwa kulturowego - społeczności nowych osadników; aktywnych

w życiu społecznym Lanckorony i Gminy - po roku 1989. Porównaj: udane adaptacje

drewnianych domów lanckorońskich do funkcji mieszkalnych i usługowych.

14. Aktywność na rzecz Lanckorony znanych osobistości nauki i kultury artystycznej,

związanych bezpośrednio (np. poprzez zakup domu) z Lanckoroną i terytorium Gminy lub

mieszkających poza Lanckoroną i działających na jej rzecz, na przykład: Kazimierz Wiśniak,

do niedawna mieszkaniec Lanckorony.

5. Uwarunkowania wynikające z prawa powszechnego oraz dokumentów programowych krajowych i regionalnych.

Obowiązki Samorządu Gminy w świetle Ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami 11 .

Ochrona zabytków w granicach gminy jest obowiązkiem lokalnego samorządu. Zakres zadań organów gminy stanowi art. 4 Ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami.

Ustawodawca nałożył na gminy:

A. obowiązek „zapewnienia warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych umożliwiających trwałe zachowanie zabytków oraz ich zagospodarowanie i utrzymanie”

B. oraz obowiązek zapobiegania „zagrożeniom mogącym spowodować uszczerbek dla wartości zabytków”.

Podstawowym narzędziem prawnym gminy w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego i krajobrazu jest plan przestrzennego zagospodarowania, który, w świetle przywołanej ustawy powinien „uwzględniać zadania ochronne w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz przy kształtowaniu środowiska”.

Innym narzędziem służącym administratorowi gminy do realizacji obowiązków wynikających z Ustawy o ochronie zabytków powinna być gminna ewidencja zabytków , powołana zapisem

11 Ustawa z dnia 17 września 2003 roku o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami - Dz. U. nr 162 z 2003 r., poz. 1568.

24 w punkcie 4, artykułu 22. Punkt 5 tegoż artykułu określa zakres merytoryczny gminnej ewidencji zabytków, w której powinny być ujęte:

1. zabytki nieruchome wpisane do rejestru;

2. inne zabytki nieruchome znajdujące się w wojewódzkiej ewidencji zabytków;

3. inne zabytki nieruchome wyznaczone przez wójta w porozumieniu z wojewódzkim

konserwatorem zabytków.

Zakres informacji o zabytkach nieruchomych , zawartych w karcie adresowej określa rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 14 maja 2004 r. „w sprawie prowadzenia rejestru zabytków krajowej, wojewódzkiej i gminnej ewidencji zabytków” (Dz. U. nr 124 z 2004 r., poz.

1305). Karta adresowa powinna zawierać określenie zabytku, jego nazwę i adres, bądź miejsce położenia.

Ustawa definiuje podstawowe pojęcia z zakresu ochrony i opieki nad zabytkami oraz przedmiot, zakres i sposób ich ochrony. W myśl Ustawy, ochronie i opiece podlegają (bez względu na stan zachowania) miedzy innymi: krajobraz kulturowy, dzieła architektury i budownictwa (w tym: budownictwa obronnego), parki, ogrody oraz miejsca pamięci narodowej.

Artykuł 89 Ustawy ustanowił strukturę administracyjną i podział kompetencji w zakresie administracji ochrony zabytków.

1. Kompetencje Ministra Kultury w przedmiotowym zakresie wykonuje Generalny

Konserwator Zabytków, a na szczeblu regionalnym: Małopolski Wojewódzki Konserwator

Zabytków.

2. Do zadań Małopolskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w szczególności należy:

a. realizacja zadań wynikających z krajowego programu ochrony zabytków i opieki nad

zabytkami;

b. prowadzenie rejestru i wojewódzkiej ewidencji zabytków oraz gromadzenie

dokumentacji w tym zakresie;

c. wydawanie, zgodnie z właściwością, decyzji, postanowień i zaświadczeń w sprawach

określonych w ustawie oraz w przepisach odrębnych;

25 d. sprawowanie nadzoru nad prawidłowością prowadzonych badań konserwatorskich,

architektonicznych, prac konserwatorskich, restauratorskich, robót budowlanych

i innych działań przy zabytkach oraz badań archeologicznych;

e. organizowanie i prowadzenie kontroli w zakresie ochrony zabytków i opieki nad

zabytkami;

f. upowszechnianie wiedzy o zabytkach;

g. współpraca z innymi organami administracji publicznej w zakresie ochrony zabytków.

W celu wzmocnienia ochrony dziedzictwa kulturowego Gminy Lanckorona należy konsekwentnie egzekwować obowiązki Małopolskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w zakresie wyszczególnionym w punktach: d, e, f, g. W interesie społeczności Gminy jest egzekwowanie tych ustawowych obowiązków w takim stopniu, by jeszcze skuteczniej chronić i rozwijać dziedzictwo kulturowe.

Strefy ochrony konserwatorskiej na terenie Gminy Lanckorona:

1. Strefa ścisłej ochrony konserwatorskiej obejmuje układ urbanistyczny Lanckorony

z okresu lokacyjnego - XIV/XV w. wraz z zabudową małomiasteczkową i układem

komunikacyjnym z pocz. XX w. oraz założenie zamkowo - fortyfikacyjne na Górze

Zamkowej (zwanej także: Lanckorońską).

Strefę ścisłej ochrony konserwatorskiej wyznaczono także dla drewnianego kościoła

parafialnego w Skawinkach (nr rejestru A-393/81).

2. Pośrednia strefa ochrony konserwatorskiej w Lanckoronie obejmuje pas o szerokości 300 -

500 m w otoczeniu „strefy ścisłej" tj. tereny zabudowane powiązane przestrzennie

z układem zabytkowym i obszary otwarte, stanowiące jego otulinę oraz zabudowę wzdłuż

dróg w kierunku Jastrzębi i Działu Paleckiego.

3. Ponadto wyznaczono: a/ strefę ochrony krajobrazu; b/ strefę ochrony archeologicznej.

Krajowe i regionalne programy strategiczne i planistyczne, określające zakres działań w ramach niniejszego programu.

1. Narodowa strategia kultury na lata 2004-2013 - program przyjęty przez Radę Ministrów

21 września 2004 r. określa m.in. zakres ochrony i wykorzystania zasobów dziedzictwa

kulturowego, który jest spójny z zakresem merytorycznym tego opracowania.

Odnośny zapis, zapisany w priorytecie „Aktywne zarządzanie zasobem stanowiącym

materialne dziedzictwo kulturowe” brzmi: „Działania w ramach priorytetu mają na celu

materialną poprawę stanu zabytków, ich adaptację i rewitalizację oraz zwiększenie

dostępności do nich mieszkańców, turystów i inwestorów. Realizacja działań pozwoli na

(...) wykorzystanie potencjału związanego z posiadanym dziedzictwem kulturowym”.

2. Jednym z instrumentów wdrażania narodowej strategii kultury jest Narodowy program:

„Ochrony zabytków i dziedzictwa kulturowego”, który definiuje dziedzictwo kulturowe jako

podstawę rozwoju i upowszechniania kultury, jako „potencjał służący wzrostowi

konkurencyjności regionów dla turystów, inwestorów i mieszkańców”.

Najważniejsze postanowienia tego programu w odniesieniu do ochrony i wykorzystania

zasobów dziedzictwa kulturowego Gminy Lanckorona:

Priorytet 1. Aktywne zarządzanie zasobem stanowiącym materialne dziedzictwo

kulturowe.

Działanie 1.1. Budowa nowoczesnych rozwiązań organizacyjno - finansowych w sferze

ochrony zabytków. Głównym celem działania jest dostosowanie sfery ochrony zabytków

do rzeczywistości gospodarczej. Wśród „celów cząstkowych” tego priorytetu jest: -

zrównoważone „urynkowienie zabytków” oraz wykształcenie zachęt do inwestowania

w zabytki.

Działanie 1.2. Kompleksowa rewaloryzacja zabytków i ich adaptacja na cele kulturalne,

turystyczne, edukacyjne, rekreacyjne i inne cele społeczne.

27 Działanie 1.3. Zwiększenie roli zabytków w rozwoju turystyki i przedsiębiorczości

poprzez tworzenie zintegrowanych narodowych produktów turystycznych 12 .

Priorytet 2. Edukacja i administracja na rzecz ochrony i zachowania dziedzictwa

kulturowego.

Działanie 2.1. Rozwój zasobów ludzkich oraz podnoszenie świadomości społecznej

w sferze ochrony dziedzictwa kulturowego.

3. Strategia rozwoju Województwa Małopolskiego na lata 2007 - 2013 13 - spójność niniejszego

programu najściślej występuje w obszarze celu VII i zapisanych w nim działań.

Cel VII. Wysoka jakość środowiska przyrodniczo - kulturowego i przestrzeni regionalnej:

- działanie VII 1 - Ochrona i kształtowanie krajobrazu kulturowego.

- działanie VII 3 - Opieka nad regionalnym dziedzictwem kulturowym.

- działanie VII 4 - Rewitalizacja obszarów zdegradowanych.

4. Program ochrony dziedzictwa kulturowego Gminy Lanckorona jest zgodny z Planem

Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Małopolskiego 14 , w zakresach wymienionych

poniżej:

a. wykorzystanie zasobów dziedzictwa kulturowego dla ochrony tożsamości kulturowej

oraz promocji gminy i jej rozwoju gospodarczego;

b. ochrona, utrzymanie i przywracanie zasobów dziedzictwa kulturowego;

c. wykorzystanie i udostępnianie zasobów dziedzictwa kulturowego;

d. zachowanie i ochrona krajobrazu kulturowego oraz ochrona i kształtowanie architektury

regionalnej;

e. zachowanie i ochrona niematerialnych wartości kulturowych, stanowiących

o tożsamości lokalnej;

f. podejmowanie działań organizacyjnych, badawczych i promocyjnych;

g. integracja polityk w zakresie ochrony środowiska kulturowego i ochrony środowiska

przyrodniczego;

h. rozbudowa sieci szlaków dziedzictwa kulturowego.

12 Produkt turystyczny - porównaj objaśnienia niektórych terminów użytych w opracowaniu - Appendix.

13 Uchwała nr XLI/527/2006 Sejmiku Województwa Małopolskiego. 14 Uchwała Nr XV/174/03 Sejmiku Województwa Małopolskiego.

5. Wojewódzki program ochrony dziedzictwa i krajobrazu kulturowego Małopolski 15 - Program ochrony

dziedzictwa kulturowego Gminy Lanckorona jest w pełni spójny z kluczowym dokumentem

planistycznym dla regionu. Zaprezentowane w dokumencie regionalnym podejście do

zasobów dziedzictwa kulturowego jako czynnika wzrostu zasobów społecznych i

gospodarczych jak i działania wdrożeniowe zostały wykorzystane

w opracowaniu niniejszego programu.

Należy zwrócić uwagę na zawarty w programie regionalnym model wykorzystania (s. 45

i następne) dziedzictwa kulturowego do rozwoju przemysłu kultury. Autorzy programu

wojewódzkiego stwierdzają, że „dziedzictwo kulturowe jest jednym z fundamentów

rozwoju przemysłu kulturowego , szczególnie w szerokim znaczeniu tego terminu,

ujmującym nie tylko dziedziny działalności gospodarczej, które zajmują się produkcją

i dystrybucją dóbr i usług kultury, ale i działalność niedochodową, która generuje przychód

w innych branżach. Ma również podstawowe znaczenie dla rozwoju turystyki oraz

przemysłu czasu wolnego. Z punktu widzenia rozwoju społeczno-gospodarczego

województwa rozwój przemysłu kulturowego jest niezwykle pożądany, jako, że uważa się,

iż jest to sektor gospodarki o korzystnej specyfice, mieszczącej się m.in. w modelu

Gospodarki Opartej na Wiedzy (GOW).

Korzyści z rozwijania przemysłu kultury:

a. przemysł kulturowy jest pracochłonny, a więc tworzy miejsca pracy, a jednocześnie

wykorzystuje nowoczesne technologie;

b. opiera się na dziedzictwie kulturowym, wiedzy i informacji; jest powiązany z innymi

sektorami bazującymi na wiedzy (edukacja, turystyka kulturalna); tworzy duże

zapotrzebowanie na wysoko wykwalifikowanych specjalistów;

c. opiera się na sieci małych i średnich przedsiębiorstw, działających obok niewielu

dużych; jest czysty ekologicznie”. Takie podejście do zasobów dziedzictwa kulturowego jest również wpisane

w Program ochrony dziedzictwa kulturowego Gminy Lanckorona.

15 Uchwała nr XXXVII/469/05 Sejmiku Województwa Małopolskiego. 29

6. Uwarunkowanie wynikające z prawa lokalnego i polityk horyzontalnych społeczności lokalnej - Samorządu Gminy i organizacji pozarządowych.

Dziedzictwo kulturowe - ochrona, rozwinięcie i użyteczne wykorzystanie - jest jednym z priorytetów polityki Samorządu Gminy i organizacji pozarządowych. Dotyczy to zarówno zasobów materialnych objętych ochroną konserwatorską jak i tych, które nie są wpisane do rejestru zabytków, a kształtują krajobraz i osobowość kulturową Lanckorony ( genius loci, markę kulturową „Lanckorona”). Dotyczy to także zasobów niematerialnych, kształtujących w pewnej mierze tożsamość kulturową oraz wytworów kultury współczesnej.

Organizacje pozarządowe uczestniczące w procesie ochrony i wykorzystania dziedzictwa kulturowego Gminy Lanckorona:

1. Towarzystwo Przyjaciół Lanckorony; najważniejsze działania: zarządzanie muzeum

lokalnym - Izbą Muzealną im. A. Krajewskiego oraz wydawanie kwartalnika kulturalnego -

„Kurier Lanckoroński”.

2. Stowarzyszenie ekologiczno - kulturalne Na bursztynowym szlaku ; najważniejsze działania:

Ekomuzeum Lanckorona, imprezy regionalne - np. „Anioł w miasteczku” oraz rozwijanie

produktów lokalnych: rękodzielniczych i spożywczych.

3. Stowarzyszenie Terra Artis; najważniejsze projekty: edukacja artystyczna i kształtowanie

tożsamości kulturowej.

4. Lokalna Grupa Działania Gościniec 4 żywiołów ; najważniejsze działania stowarzyszenia

(działa na terenie czterech gmin: Kalwaria Zebrzydowska, Lanckorona, Mucharz, Stryszów)

są zdefiniowane w Lokalnej Strategii Rozwoju, wśród nich priorytetem jest „ochrona,

rozwijanie oraz gospodarcze wykorzystanie dziedzictwa kulturowego.”

5. Firma społeczna „Horyzonty”; najważniejsze działania: prowadzenie stylowej kawiarni

oraz sklepiku z rękodzielniczymi produktami regionalnymi.

Programową i prawną podstawą polityki Samorządu Gminy wobec zasobów dziedzictwa kulturowego i kształtowania krajobrazu kulturowego jest Plan przestrzennego zagospodarowania

Gminy Lanckorona, 2003 oraz Plan rozwoju lokalnego miejscowości Lanckorona, 2008.

Plan przestrzennego zagospodarowania Gminy Lanckorona - 2003, 2006 16

Analiza poszczególnych zapisów Planu wskazuje priorytety Samorządu Gminy w zakresie zachowania i gospodarowania zasobami dziedzictwa kulturowego. Zadania wynikające z tych priorytetów, można podzielić na trzy rodzaje:

1. zachowanie zasobów dziedzictwa kulturowego na obszarze całej Gminy (konserwacja,

rewitalizacja);

2. ochrona krajobrazu kulturowego - w tym: forma i estetyka architektury, organizacja

przestrzeni, itd. - w ścisłej i pośredniej strefie ochrony konserwatorskiej w Lanckoronie;

3. estetyka i organizacja krajobrazu kulturowego na terenie całej Gminy, poza obszarami

ochrony konserwatorskiej.

Niezmiernie ważne są umieszczone w Planie zapisy szczegółowe w odniesieniu do zabytków, krajobrazu kulturowego i spójności przestrzennej Gminy, nie tylko w strefach ochrony konserwatorskiej. Urealnieniem tego podejścia do zasobów dziedzictwa kulturowego była rewitalizacja Rynku Lanckorońskiego, wg proj. Anny Mitkowskiej - w roku 2005.

Można skonstatować, że Program ochrony dziedzictwa kulturowego Gminy Lanckorona jest spójny z Planem przestrzennego zagospodarowania Gminy Lanckorona - wynika z jego przesłanek prawnych i zaleceń wdrożeniowych.

16 Uchwała Nr VII/62/2003 Rady Gminy Lanckorona z dnia 15 maja 2003 r. w sprawie uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego Gminy Lanckorona. Uchwała Nr XXXVII/232/06 Rady Gminy w Lanckoronie z dnia 3 października 2006 r. w sprawie zmiany Nr 1 w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego Gminy Lanckorona.

31 Plan odnowy miejscowości Lanckorona 17

Autorzy planu zdefiniowali kluczowe problemy, priorytety oraz zestaw najważniejszych dla wspólnoty lokalnej zadań. Problem kluczowy: mierna, blokująca zrównoważony rozwój

Lanckorony infrastruktura techniczna oraz zniszczone, popadające w ruinę zabytki.

Cel główny: poprawa warunków i jakości życia mieszkańców.

Działania priorytetowe oraz zadania zdefiniowane w planie można podzielić na dwie grupy działań. Pierwsza grupa: działania bezpośrednio związane z ochroną zasobów dziedzictwa kulturowego, jak: 1. poprawa stanu środowiska kulturowego – rewitalizacja zabytków: a. zadanie 1: remont zabytkowych budynków wraz z otoczeniem w lanckorońskim Rynku; b. zadanie 3: zagospodarowanie terenu Góry Lanckorońskiej wraz z budową wieży widokowej; 2. poprawa stanu środowiska naturalnego rozwój infrastruktury technicznej: a. zadanie 2: budowa sieci kanalizacyjnej wraz z oczyszczalnią dla centrum Lanckorony; b. zadanie 4: wzmocnienie systemu segregacji odpadów - wyposażenie w sprzęt i specjalistyczne pojemniki; Druga grupa: działania pośrednio związane z ochroną i zagospodarowaniem zasobów dziedzictwa kulturowego, jak rozwój infrastruktury drogowej.

Zakres merytoryczny przyjętych w Programie ochrony dziedzictwa kulturowego

Gminy Lanckorona priorytetów i zadań jest spójny z Planem odnowy

miejscowości Lanckorona z roku 2008 r.

17 Uchwała Rady Gminy nr XVIII 1160/08 z 30 czerwca 2008 r. 32 2. Analiza zasobów kulturowych - obszary problemowe

Analiza została sporządzona na podstawie:

1. badań terenowych - analizy zachowania i wykorzystania materialnych zasobów dziedzictwa kulturowego;

2. konsultacji społecznych;

3. analizy prawa lokalnego i dokumentów planistycznych w kontekście oceny stanu postulowanego zasobów kulturowych oraz

stanu faktycznego, obserwowanego podczas badań terenowych.

Analiza została sporządzona w odniesieniu do polityk Samorządu Gminy, organizacji pozarządowych, przedsiębiorców wykorzystujących zasoby dziedzictwa kulturowego oraz priorytetów przyjętych w tym opracowaniu.

priorytet 1 ZACHOWANIE i UMIEJĘTNE WYKORZYSTANIE ZASOBÓW DZIEDZICTWA KULTUROWEGO w ROZWOJU EKONOMII LOKALNEJ

mocne strony obszary problemowe - pola niezbędnych działań

marka kulturowa marka kulturowa

1. Unikalne zasoby dziedzictwa kulturowego kształtujące 1. Program zarządzania marką kulturową - „Lanckorona”.

kulturowy wyróżnik Lanckorony. 2. Rozproszone działania różnych podmiotów komercyjnych

2. Rozpoznawalna marka kulturowa „Lanckorona” - i organizacji pozarządowych wykorzystujących do promocji swoich

miasteczko z drewna. usług i produktów markę „Lanckorona” - bez należytej kontroli ich

3. Arkadyjski, artystowski mit Lanckorony. oferty, co do jakości i spójności z zasobami markowymi.

4. Pozytywny wizerunek medialny Lanckorony.

zasoby ludzkie zasoby ludzkie

1. Zaangażowana w proces ochrony dziedzictwa 1. Niedostateczne upowszechnienie wiedzy - w społeczności lokalnej -

kulturowego Lanckorony część społeczności lokalnej. o wartości dziedzictwa kulturowego w rozwijaniu zasobów

2. Liderzy społeczni spośród nowych osadników, społecznych i gospodarki lokalnej.

zamieszkałych w Lanckoronie w ostatnich latach; 2. Niedostateczna (lub nikła) współpraca społeczności lokalnej w dziele

działacze organizacji pozarządowych. ochrony dziedzictwa kulturowego, postrzeganego jako dobro

34 3. Organizacje pozarządowe działające w zakresie ochrony wspólne i swoisty kapitał inwestorski. Konflikt interesów pomiędzy

i zagospodarowania dziedzictwa kulturowego. różnymi grupami społecznymi w Lanckoronie - na przykład:

4. Pochodzący spoza społeczności lokalnej przedstawiciele a. pewna grupa rdzennych mieszkańców wyprzedaje stare domy

różnych środowisk kultury, nauki, polityki związani z przeznaczeniem na domy weekendowe, sezonowe, czy jako

z Lanckoroną i współtworzący grupę wsparcia - „lobby rezerwuar na czas emerytury; w efekcie następuje pustynnienie

lanckorońskie”. przestrzeni społecznej, przybywa domów mieszkanych

5. Związki ze środowiskami kultury i nauki Krakowa. incydentalnie, a nowi właściciele nie partycypują w życiu

społeczności lokalnej, nie współ - tworzą wartości

wspólnotowych;

b. pewna grupa właścicieli starych domów nie widzi korzyści w ich

zachowaniu lub remoncie konserwatorskim;

kilkanaście domów niszczeje, niekiedy doprowadzanych do

ruiny, w celu degradacji substancji zabytkowej - chronionej

prawnie i uzyskania lukratywnej, wolnej od zobowiązań

konserwatorskich działki budowlanej;

c. pewna grupa rozwija funkcje Lanckorony jako ośrodka

turystycznego o swoistym - wciąż dostrzegalnym - genius loci

enklawy kulturowej - a inna grupa dąży do poszerzenia funkcji

Lanckorony jako osiedla mieszkaniowego,

„małomiasteczkowego mrowiska”, bez budowania więzi

35 społecznych i nawiązań do lokalnego dziedzictwa kulturowego.

d. pewna grupa rdzennych mieszkańców nie posiada kapitału na

remont substancji zabytkowej wg standardów konserwatorskich

i nie może też liczyć na wsparcie, ani ze strony

niskodochodowego budżetu gminy (czynnik obiektywny), ani ze

strony organizacji pozarządowych, nie zajmujących się

tą problematyką (czynnik możliwy do zmiany), ani ze strony

mecenatu prywatnego (czynnik możliwy do zmiany).

3. Inne problemy społeczne, ważne w kontekście realizacji tego

programu:

a. starzenie się społeczności lokalnej;

b. odpływ - poza obszar Gminy - ludzi młodych, o wysokich

kwalifikacjach, nie znajdujących szansy na realizację swoich

potrzeb na terenie Gminy. komentarz

Na marginesie powyżej zestawionych problemów społecznych można zauważyć, że - w pewnym sensie - losy dziedzictwa kulturowego

Lanckorony są rozstrzygnięte w wyniku trwających od blisko 20 lat przekształceń socjologicznych i funkcjonalnych miasteczka: z enklawy o cechach skansenu in situ w miasteczko osiedlowe, z zanikającymi

36 oryginalnymi cechami kulturowymi. Pytania: 1. jak i dlaczego ten proces

zatrzymać? 2. jak i dlaczego ten proces kontynuować? 3. w jakim celu

chronić dziedzictwo kulturowe: czy jako scenografię dla miasteczka

osiedlowego czy jako wartość gospodarczą i element lokalnego

przemysłu kultury czy turystyki? są kluczowymi kwestiami polityki

horyzontalnej, które społeczność Gminy rozstrzygnie w strategii rozwoju

społeczno - gospodarczego Gminy Lanckorona w perspektywie roku

2020.

Los dziedzictwa kulturowego miasteczka z drewna w perspektywie

strategicznej w mniejszym zakresie determinowany jest ilością kapitału

inwestycyjnego, czy tzw. barierami mentalnymi - konserwatyzmem

rdzennej ludności, a w większym zmianami socjologicznymi

i funkcjonalnymi, jakie nastąpiły w Lanckoronie, w kontekście

globalnych, krajowych i regionalnych przemian kulturowych.

zachowanie dziedzictwa kulturowego zachowanie dziedzictwa kulturowego

1. Jakość zachowania i estetyka części materialnych 1. Niedostateczne egzekwowanie prawa lokalnego i powszechnego

zasobów dziedzictwa kulturowego. w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego. Na przykład:

2. Prawo lokalne ustanowione w Planie przestrzennego zniekształcenia estetyczne substancji zabytkowej w strefie ścisłej

18 Appendix - objaśnienie niektórych określeń użytych w opracowaniu. 37 zagospodarowania Gminy Lanckorona w 2003 i w 2006 roku. i pośredniej ochrony konserwatorskiej w Lanckoronie;

3. Eksponowanie dziedzictwa w kulturze współczesnej - 2. Brak gminnej ewidencji zabytków.

poprzez imprezy 18 typu: Jarmark Świętojański, „Anioł 3. Presja inwestorska - koniunkturalne zmiany estetyki zabytków.

w Miasteczku”, warsztaty artystyczne i podobne. Doraźne zyski i potrzeby przed długofalowymi i perspektywicznymi

4. Działania Stowarzyszenia ekologiczno - kulturalnego Na celami - egoistyczna pragmatyka przed utylitaryzmem.

bursztynowym szlaku i firmy społecznej „Horyzonty” na 4. Zabytki w sołectwach Gminy (poza Lanckoroną):

rzecz rozwoju lokalnych produktów rękodzielniczych A. niedostępność zabytków, ze względu na pełnione funkcje:

i spożywczych. (porównaj: dwór w Jastrzębi - szkoła podstawowa, dwór w Izdebniku

5. Izba Muzealna im. Krajewskiego - dzieło entuzjastów - Dom Pomocy Społecznej, dwór na Podchybiu - własność prywatna);

dziedzictwa kulturowego Lanckorony. B. brak funkcji stymulujących rozwój lokalnego przemysłu kultury,

ergo: oferty turystycznej;

C. niszczejący unikalny zabytek „starej poczty” w Izdebniku

(własność prywatna).

5. Izba Muzealna im. Krajewskiego - remont konserwatorski,

modernizacja programowa ekspozycji, wsparcie finansowe,

zarządzanie.

6. Dziedzictwo kulturowe - ruchome, brak miejsca i środków

finansowych na ochronę, gromadzenie i udostępnianie.

19 Dobrym wzorcem lokalnym jest nazwa restauracji „Sielanka”, która wybornie współbrzmi z arkadyjskim mitem Lanckorony, wpisanym w jej wizerunek i program marki kulturowej - „Lanckorona”.

38 7. Lokalne „sumienie” konserwatorskie, arbiter elegantiorum - brak.

8. Bezkarność za zniszczenie zabytku.

9. Zniekształcanie tekstów kulturowych przez wprowadzanie nazw nie

związanych z dziedzictwem kulturowym - na przykład cafe, pub,

pensjonat - zamiast gospoda, gościniec i podobne.19

gospodarcze wykorzystanie dziedzictwa kulturowego gospodarcze wykorzystanie dziedzictwa kulturowego

1. Ilość środków pozabudżetowych - pozyskanych przez 1. Niewielki zakres udziału dziedzictwa kulturowego w strukturze

Samorząd Gminy, organizacje pozarządowe oraz lokalnej ekonomii - na przykład w przemyśle kultury, edukacji

niektórych przedsiębiorców na finansowanie ochrony artystycznej, czy turystyki kulturowej.

i adaptacji do funkcji usługowych nieruchomych 2. Niewielki udział rdzennych - tj. wywodzących się z zasobów

zasobów dziedzictwa kulturowego. dziedzictwa lokalnego - produktów spożywczych i rękodzielniczych

2. Postrzeganie - przez część społeczności lokalnej - w bilansie lokalnej ekonomii.

dziedzictwa kulturowego jako szansy, przewagi 3. Doradztwo i motywacje finansowe dla właścicieli nie posiadających

konkurencyjnej, w kontekście rozwoju społecznego dostatecznych środków do inwestowania w zasoby dziedzictwa

i gospodarczego. kulturowego (poza sprzedażą nieruchomości).

Pozytywne działania części właścicieli i/lub inwestorów 4. Niskodochodowy budżet Gminy - brak możliwości wspierania

w dziele opieki nad zabytkami i/lub zagospodarowania działań na rzecz ochrony i ekspozycji dziedzictwa kulturowego.

wg standardów konserwatorskich. 5. Niewielki prywatny kapitał inwestycyjny w zakresie uruchamiania

3. Tradycje ochrony zabytków in situ - miedzy innymi ze nowych funkcji kulturowych Lanckorony - poza adresowanymi

39 względu na ich rolę funkcjonalną (większość jest nadal głównie do turystów jednodniowych (tzw. odwiedzających) lub zamieszkana), symboliczną i komercyjną (na przykład: weekendowych (kawiarnia, galeria, pensjonat). niektóre wille pensjonatowe). 6. Decyzja Rady Powiatu Wadowickiego o przyzwoleniu dla zarządu

Powiatu na podjęcie działań w celu likwidacji schroniska szkolnego

PTSM w Lanckoronie. Zagrożenie: zredukowanie ruchu

turystycznego najmłodszych pokoleń, a więc grupy społecznej

o intensywnej aktywności turystycznej.

priorytet 2

KSZTAŁTOWANIE KRAJOBRAZU KULTUROWEGO i PRZYRODNICZEGO

mocne strony obszary problemowe - pola niezbędnych działań

krajobraz kulturowy krajobraz kulturowy

1. Różnorodność form krajobrazu kulturowego skupionych 1. Zniekształcenia krajobrazu kulturowego w strefie ścisłej

na niewielkiej, dobrze skomunikowanej przestrzeni Gminy. i pośredniej ochrony konserwatorskiej w Lanckoronie.

2. Unikalne założenie urbanistyczne i architektura drewniana 2. Uniformizacja krajobrazu kulturowego - wzrost zasobów

małomiasteczkowej Lanckorony. bezwartościowych dla utrwalania tożsamości kulturowej -

3. Nieliczne, pozytywne przykłady architektury współczesnej zanikanie dialogu architektury współczesnej z dziedzictwem

nawiązującej dialog z kontekstami kulturowymi. kulturowym.

3. Dekompozycja krajobrazu rustykalnego w sołectwach: Izdebnik,

Jastrzębia, Podchybie i Skawinki; dominacja architektury

katalogowej, pozbawionej cech stylowych i dialogu z kontekstami

kulturowymi - rustykalnymi.

4. Brak katalogu wzornictwa regionalnego w randze prawa

41 lokalnego.

5. Gęsta sieć ogrodzeń (mury, bramy, tablice ostrzegawcze, psy

„łańcuchowe”, itd.) - przestrzeń publiczna traktowana jako „obszar

nieufności”, źródło potencjalnych zagrożeń, od których należy się

odgradzać.

6. Estetyka przestrzeni publicznej: np. reklamy wielkogabarytowe

i świetlne w strefach ścisłej i pośredniej ochrony konserwatorskiej,

tzw. tablice informacyjne niespójne z kontekstami kulturowymi

i nadmiernie zagęszczone - na przykład: Rynek Lanckoroński.

kultura prawna kultura prawna

1. Plan przestrzennego zagospodarowania Gminy Lanckorona (2003, 1. Odpowiedzialność za estetykę i organizację przestrzeni wspólnej.

2006) - w tym: komplementarny program organizacji 2. Niedostateczne przestrzeganie i egzekucja prawa lokalnego

krajobrazu kulturowego - estetyki przestrzeni publicznej. i powszechnego w zakresie jakości krajobrazu kulturowego.

2. Strategia Lokalnej Grupy Działania Gościniec 4 Żywiołów -

zawierająca jako działanie priorytetowe „ochronę

i zagospodarowania dziedzictwa kulturowego.”

Priorytety programowe innych organizacji pozarządowych

służące rozwijaniu kultury lokalnej i oryginalnego krajobrazu

kulturowego.

aktywność społeczna aktywność społeczna

1. Projekty w zakresie ochrony i wykorzystania dziedzictwa 1. Dysproporcja w aktywności na rzecz jakości krajobrazu

kulturowego inicjowane przez organizacje pozarządowe. kulturowego pomiędzy różnymi grupami społecznymi - dotyczy

to zwłaszcza Lanckorony.

priorytet 3

ROZWIJANIE TOŻSAMOŚCI KULTUROWEJ

mocne strony obszary problemowe - pola niezbędnych działań społeczeństwo społeczeństwo

1. Dziedzictwo - czynnik kształtujący poczucie tożsamości 1. Zanikanie tożsamości kulturowej, jako wyznacznika (spoiwa)

kulturowej części społeczności lokalnej. tradycyjnej wspólnoty lokalnej. Słabnący dialog

2. Działania edukacyjne w zakresie dziedzictwa kulturowego międzypokoleniowy i przekaz tradycji, także: wzorców

prowadzone w gminnych instytucjach kultury i oświaty oraz osobowych. Zanikanie dialogu społecznego - nieufność,

przez organizacje pozarządowe. obojętność lub dystans wobec działań na rzecz sfery wspólnej.

3. Działania wspólnotowe, kreowane przez grupę liderów 2. Edukacja kulturowa - świadomość wartości zasobów

społecznych, wywodzących się z grupy nowych mieszkańców kulturowych.

Lanckorony i innych sołectw Gminy. 3. Ambiwalentny stosunek do zasobów dziedzictwa kulturowego

4. Projekty kulturalne i edukacyjne rozbudzające i wzmacniające niektórych grup ludności: z jednej strony postrzeganie jako

tożsamość kulturową oraz szacunek dla zasobów kulturowych. uciążliwości (na przykład: stary dom, pozbawiony niezbędnego

5. Aktywność niektórych przedsiębiorców w zakresie ochrony, komfortu, a chroniony prawem konserwatorskim), z drugiej -

zachowania ekspozycji dziedzictwa kulturowego - brak ruchu turystycznego, o skali generującej zyski i kapitał

niematerialnego. inwestycyjny, z trzeciej - zmiany właścicielskie i demograficzne:

sprzedaż zasobów osadnikom spoza wspólnoty lanckorońskiej

oraz emigracja młodych ludzi o wysokich kwalifikacjach.

Szanse i możliwości utrwalania i rozwijania dziedzictwa kulturowego

- zwłaszcza na terenie Lanckorony.

1. Zrównoważone gospodarowanie zasobami dziedzictwa kulturowego przez wszystkich

liderów/organizatorów i zarządców procesów społecznych i gospodarczych.

2. Polityka Samorządu Gminy wobec dziedzictwa kulturowego oraz egzekucja prawa

lokalnego i powszechnego w zakresie ochrony dziedzictwa oraz gospodarowania

przestrzenią kulturową.

3. Aktywność organizacji pozarządowych na polu ochrony i wykorzystania dziedzictwa

kulturowego oraz rozbudzania i utrwalania tożsamości kulturowej mieszkańców.

4. Aktywność właścicieli zasobów w dziele właściwej konserwacji i zagospodarowania

zasobów dziedzictwa kulturowego.

5. Włączanie dziedzictwa kulturowego do projektów gospodarczych. Na przykład:

umiejętne wkomponowanie dziedzictwa kulturowego w program usług i/lub

produktów lokalnego przemysłu turystyki i kultury, w tym: edukacji artystycznej.

6. Fundusze UE i inne źródła pozabudżetowe finansowania odnowy i komercjalizacji

zasobów dziedzictwa kulturowego. Umiejętne montaże finansowe kapitału prywatnego

i publicznego.

7. Stała poprawa jakości środowiska kulturowego i przyrodniczego. Komplementarny

system odbioru i utylizacji odpadów, likwidacja szkodliwych systemów grzewczych,

komplementarny system odbioru i utylizacji ścieków bytowych i gospodarczych.

8. Wzrost świadomości kulturowej (tożsamości) postępujący wraz ze wzrostem jakości

życia, oczekiwań i potrzeb. Jakość kultury czasu wolnego i wzrastająca potrzeba

obcowania z pięknem, harmonią i jakością krajobrazu kulturowego.

9. Korzystanie z doświadczeń (dobrych praktyk) międzynarodowych.

10. Pozytywny lobbing różnych osobistości (autorytetów) i środowisk na rzecz Lanckorony.

11. Nowe systemy informacji i ekspozycji dziedzictwa kulturowego (IT, 3D i podobne).

12. Rozwój prywatnego muzealnictwa i kolekcjonerstwa.

13. Stabilizacja legislacyjna, gospodarcza i polityczna państwa.

Wojewódzki program ochrony dziedzictwa i krajobrazu kulturowego Małopolski, 2005 - wnioski spójne z pragmatyką Programu ochrony i wykorzystania zasobów dziedzictwa kulturowego Gminy Lanckorona.

Przeprowadzona przez autorów Wojewódzkiego programu ochrony dziedzictwa i krajobrazu kulturowego Małopolski - analiza zasobów dziedzictwa kulturowego w skali regionu wskazała

„kilka wyraźnych prawidłowości lub charakterystycznych zjawisk”, które są spójne z pragmatyką niniejszego programu. Najważniejsze konstatacje, odnoszące się do problematyki ochrony i wykorzystania dziedzictwa kulturowego w Gminie Lanckorona - są wymienione in extenso w punktach od 1 do 6.

1. „W zarządzaniu dziedzictwem – brak jest spójnych pozytywnych programów działania;

brak jest mechanizmów efektywnej współpracy pomiędzy poszczególnymi rodzajami

i szczeblami administracji. (...) Mimo tego najcenniejsze obiekty (publiczne i sakralne) są

zadbane, cenione i doceniane, stosunkowo doinwestowane; dzieje się tak w dużej mierze

dzięki mecenatowi państwa i samorządów”.

2. „Niekorzystna jest sytuacja mniej cennych obiektów i zespołów zabytkowych

zlokalizowanych poza metropolią krakowską; wydaje się, że w dużej mierze są

pozostawione „same sobie”.

3. „Choć w Małopolsce notujemy korzystne warunki wyjściowe do prowadzenia ochrony

zintegrowanej - bogactwo obiektów zabytkowych w różnych miejscach, zróżnicowany

krajobraz kulturowy, wciąż żywe lokalne tradycje i folklor, cenne środowisko przyrodnicze

- to brak wykorzystania tego potencjału, prawdopodobnie z powodu braku

wystarczających kompetencji oraz niewłaściwej alokacji zasobów zarówno w, jak i poza

centrum województwa”.

4. „Kluczową słabą stroną ochrony dziedzictwa kulturowego w Małopolsce na co dzień

(nie tylko w odniesieniu do najcenniejszych obiektów) jest nieobecność tej problematyki

46 w powszechnej świadomości społecznej – co za tym idzie brak presji i efektywnej kontroli

społecznej, jak np. w przypadku zagadnień ochrony środowiska. W połączeniu z brakiem

„sumienia konserwatorskiego”, a i podstawowych kompetencji i zrozumienia wagi

zagadnienia w samorządach lokalnych, daje to katastrofalne, i bardzo trudne do cofnięcia,

skutki, np. w postaci bezpowrotnego niszczenia unikalnego krajobrazu”.

5. „Korzystna jest w większości przypadków sytuacja własnościowa obiektów - większość

obiektów zabytkowych ma uregulowane stany własnościowe i świadomych właścicieli.

Niestety wydaje się jednocześnie, że prywatni właściciele obiektów zabytkowych,

szczególnie o funkcjach mieszkalnych, są pozostawieni sami sobie - bez wsparcia i bez

pozytywnego doradztwa ze strony sektora publicznego, co przy jednoczesnym

ograniczeniu praw właścicielskich i tradycyjnym zarządzaniu prowadzi obiekty do ruiny”.

6. „Wydaje się, że przy generalnie umiarkowanie korzystnej ocenie stanu ochrony

dziedzictwa kulturowego w Małopolsce, można wskazać kilka wyraźnych obszarów

problemowych, które wymagają interwencji lub aktywności ze strony sektora publicznego.

Obszary problemowe to m.in.:

1. Zabytkowe obiekty mieszkalne.

2. Degradacja krajobrazu i zaśmiecenie przestrzeni przez żywiołową zabudowę.

3. Brak powszechnego zrozumienia, że jakość krajobrazu kulturowego jest wartością.

4. Brak powszechnego zainteresowania i w konsekwencji brak pozytywnego ruchu

społecznego na rzecz ochrony i pielęgnowania dziedzictwa kulturowego.

5. Dziedzictwo kulturowe nie jest „wspólną sprawą”.

Część II PROGRAM - PRIORYTETY I ZADANIA

3. Program ochrony i wykorzystania dziedzictwa kulturowego - priorytety i zadania.

Rada Gminy Lanckorona, definiując swoje polityki w Planie przestrzennego zagospodarowania

Gminy Lanckorona z roku 2003 i 2006 (dalej: Plan gospodarowania przestrzennego ), określiła zakres ochrony, obszary programowe i rodzaj działań w odniesieniu do dziedzictwa kulturowego, organizacji przestrzennej i estetyki krajobrazu kulturowego oraz uznała ich znaczenie dla społeczności lokalnej. Ten Plan gospodarowania przestrzennego wraz z uzupełnieniami, rozszerzeniami, wypracowanymi w toku studiów terenowych i konsultacji społecznych oraz projektami autorskimi - jest podstawą programową priorytetów i zadań, wyznaczonych w tym programie.

p r i o r y t e t y

priorytet 1

ZACHOWANIE ZASOBÓW DZIEDZICTWA KULTUROWEGO

i UMIEJĘTNE WYKORZYSTANIE w ROZWOJU EKONOMII LOKALNEJ

priorytet 2

KSZTAŁTOWANIE WYSOKIEJ JAKOŚCI KRAJOBRAZU

KULTUROWEGO i PRZYRODNICZEGO

priorytet 3

WZMACNIANIE i ROZWIJANIE TOŻSAMOŚCI KULTUROWEJ

3.1. PRIORYTET 1 Zachowanie zasobów dziedzictwa kulturowego i umiejętne wykorzystanie w rozwoju ekonomii lokalnej

CEL ZASADNICZY

Wykorzystanie wszystkich dostępnych Społeczności Gminy form prawnych, organizacyjnych, intelektualnych i pozabudżetowych środków finansowych do zachowania, rozwijania i gospodarczego wykorzystania dziedzictwa kulturowego.

3.1.1. Obszar programowy 1.1 Skuteczna egzekucja prawa w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego i gospodarowania jego zasobami.

Zadanie 1.1.1 Analiza funkcjonowania Planu przestrzennego zagospodarowania Gminy Lanckorona z roku 2003 i 2006 (dalej: Plan gospodarowania przestrzennego ) w zakresie egzekucji jego postanowień.

uzasadnienie

Przedmiotem analizy funkcjonowania Planu gospodarowania przestrzennego powinny być zapisy szczegółowe, porównanie stanu postulowanego ze stanem faktycznym i wdrożenie odpowiednich działań niwelujących niepożądane zmiany w substancji zabytkowej i niezgodności z postanowieniami prawa lokalnego. Wdrożenie takich działań powinno być inicjowane przez administrację gminy w partnerstwie z organizacjami pozarządowymi zajmującymi się ochroną i wykorzystaniem dziedzictwa kulturowego Lanckorony.

Analiza Planu gospodarowania przestrzennego może też posłużyć do wprowadzania niezbędnych i uzasadnionych zmian w prawie lokalnym.

49 Przykładowy zakres analizy i odpowiednich działań wdrażających zapisy Planu gospodarowania przestrzennego:

1. Analiza i niwelacja odstępstw od Planu gospodarowania przestrzennego w odniesieniu do

zasobów dziedzictwa i krajobrazu kulturowego w zakresie zapisanym w paragrafach 7 i 8.

2. Analiza funkcjonowania ścisłej i pośredniej strefy ochrony konserwatorskiej

w Lanckoronie. Porównanie stanu istniejącego z optymalnym, zdefiniowanym

w prawie lokalnym i powszechnym. (Szczegółowe zalecenia w tym zakresie zawierają m.in.

punkty 1 i 2 w paragrafie 8, oraz paragraf 25 Planu gospodarowania przestrzennego ).

3. Analiza w zakresie respektowanie zaleceń Planu gospodarowania przestrzennego w zakresie

ograniczania rozpraszania zabudowy (paragraf 9) w Lanckoronie i stosowania

„plastikowych paneli zewnętrznych do wykończenia elewacji”.

Nota bene: przykłady stosowania paneli z tworzyw sztucznych jako okładziny ścian

budynków można wskazać w Lanckoronie zarówno w ścisłej strefie ochrony

konserwatorskiej, jak i w jej otulinie - tzw. strefie pośredniej.

4. Analiza w zakresie respektowanie zaleceń Planu przestrzennego w kwestii gabarytów

i estetyki ogrodzeń, w tym stosowania materiałów zgodnych z kontekstami kulturowymi,

na przykład: drewna, kamienia i szpalerów żywopłotowych. Należy też zwrócić uwagę na

nadmierne zagęszczenie ogrodzeń, które zamieniają przestrzeń kulturową w obszar

strzeżonych „twierdz”, a nie siedlisko społeczności otwartej i wobec siebie i przybyszów.

uzasadnienie

Sposób grodzenia, zagęszczenie rozmaitych płotów, murów, ogrodzeń siatkowych, itd. -

rodzaj użytych materiałów wskazują na silną potrzebę oznaczania własności prywatnej,

oddzielania od przestrzeni publicznej, traktowanej - należy domniemywać - jako źródło

zagrożeń. Taki stan rzeczy potwierdza wnioski z badań socjologicznych wykazujących, że

polskie społeczeństwo wykazuje najniższy - spośród społeczeństw europejskich - poziom

zaufania. 20 W kontekście rozwijania lokalnego przemysłu kultury czy turystyki taki stan

rzeczy kontrastuje z przekazem promocyjnym o „otwartej i przyjaznej społeczności”

oraz wizerunkiem Lanckorony, jako „romantycznego” miasteczka i „stolicy anielskiej”.

20 Porównaj: http://www.rp.pl/artykul/117102.html; http://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2010/K_029_10.PDF 50 5. Respektowanie zakazu naruszania drzewostanu - nie tylko w strefie ścisłej i pośredniej

ochrony konserwatorskiej w Lanckoronie, ale na terytorium całej Gminy, w tym zwłaszcza

w otoczeniu obiektów zabytkowych oraz na obszarach o wartości krajobrazowej.

Zadanie 1.1.2 1. Przestrzeganie i egzekwowanie prawa w strefach ścisłej i pośredniej ochrony konserwatorskiej w Lanckoronie. 2. Upowszechnianie kultury prawnej w społeczności gminny w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego.

uzasadnienie 1

Wszyscy partnerzy zaangażowani w proces ochrony i wykorzystania dziedzictwa kulturowego powinni dążyć do egzekwowanie zaleceń konserwatorskich w odniesieniu do najcenniejszej substancji zabytkowej, kształtującej genius loci - wartości krajobrazowe Lanckorony. Należy dążyć do niwelowania społecznej bierności a także - osobliwego przyzwolenia („cichej zgody”) na zniekształcanie (czy nawet: dewastowanie 21 ) dziedzictwa kulturowego i nie czekać na opieszałe lub spóźnione działania państwowej administracji konserwatorskiej lub lokalnej, wg przynależnych im kompetencji.

Jeżeli wspólnota społeczna postrzega dziedzictwo kulturowe, jako wartość konstytutywną dla swojej tożsamości, a także, po części, jako wartość komercyjną - powinna aktywnie uczestniczyć w jej ochronie, stosować skuteczny monitoring i wszelkie działania profilaktyczne - realizowane w partnerstwie Samorządu Gminy, organizacji pozarządowych oraz właścicieli zasobów dziedzictwa kulturowego i - jeżeli zostanie powołana - Rady dziedzictwa kulturowego

(porównaj: zadanie 1.2.1). uzasadnienie 2

W poszerzaniu kultury prawnej niezmiernie ważne są trzy aspekty:

1. - upowszechnienie odpowiedzialności za dziedzictwo kulturowe wszystkich mieszkańców gminy, w tym także: odpowiedzialnych za zarządzanie tymi zasobami;

2. - niwelowanie społecznego przyzwolenia i administracyjnej bierności wobec naruszania

21 Spektakularne przykłady lekceważenia prawa lokalnego i zniekształcania dziedzictwa kulturowego w strefie ochrony konserwatorskiej znajdują się przy Rynku Lanckorońskim - na przykład: „domy handlowe” w pierzei zachodniej. 51 prawa powszechnego i lokalnego w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego oraz estetyki i organizacji przestrzeni kulturowej;

3. - poszerzanie zakresu programów realizowanych przez organizacje pozarządowe o działania edukacyjne w zakresie upowszechniania kultury prawnej.

Zadanie 1.1.3 Administrowanie gminnymi zasobami dziedzictwa kulturowego.

1. Opracowanie i prowadzenie gminnej ewidencji zabytków. uzasadnienie

Obowiązek prowadzenia gminnej ewidencji zabytków nakłada na Wójta Gminy Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami .22

Zgodnie z przywołaną Ustawą w ewidencji powinny być ujęte:

A. zabytki nieruchome wpisane do rejestru;

B. inne zabytki nieruchome znajdujące się w wojewódzkiej ewidencji zabytków;

C. inne zabytki nieruchome wyznaczone przez wójta w porozumieniu z wojewódzkim konserwatorem zabytków.

Ustawa ustala procedurę założenia gminnej ewidencji zabytków. Art. 6. stanowi, że gminna ewidencja zabytków powinna powstać w terminie do dwóch lat od dnia „przekazania przez wojewódzkiego konserwatora zabytków wykazu zabytków” - na co z kolei konserwator ma pół roku od chwili wejścia w życie ustawy, to jest od dnia 18 kwietnia 2010 r.

Pragmatykę postępowania administracji do czasu opracowania gminnej ewidencji zabytków określa Art. 8., przywołanej Ustawy, który stanowi, że: „Do czasu założenia gminnej ewidencji zabytków, decyzje o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego oraz decyzje o warunkach zabudowy wydaje się po uzgodnieniu z wojewódzkim konserwatorem zabytków

- w odniesieniu do zabytków znajdujących się w wykazie”. 2. Współpraca z konserwatorem zabytków w zakresie systematycznej weryfikacji lub uzupełniania rejestru zabytków. uzasadnienie

Ze względu na ilość zasobów kulturowych Lanckorony i ich wartość dla społeczności lokalnej

22 Porównaj: rozdz. 1.2, pkt. 5 i 6. 52 - należy wykorzystywać wszystkie dostępne formy lobbingu - pozytywnego nacisku w celu egzekwowania skuteczności państwowych służb konserwatorskich w odniesieniu do ochrony i właściwego użytkowania zasobów zabytkowych. 3. Aktualizacja opisu obiektów zabytkowych Gminy Lanckorona w kartach rejestrowych

Małopolskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. uzasadnienie

Ilość zabytkowych obiektów zawartych w spisie Wojewódzkiego Małopolskiego Konserwatora

Zabytków jednoznacznie wskazuje na ich szczególne kulturowe wartości. Trudno jednak - na podstawie tego rejestru - ocenić ich stan i wierność zachowania. Karty zostały sporządzone w latach 70. lub 80. XX w. i, na większości z nich brak adnotacji o stanie substancji zabytkowej.

Kilka tylko obiektów posiada adnotację o poczynionych zmianach i „przebudowie”, na przykład: dom przy ul. Zamkowej w Lanckoronie i kapliczka przy drodze do Jastrzębi, którą opisano jako: „uszkodzoną w roku 1974”.

Zadanie 1.1.4 Wdrażanie postanowień szczegółowych dla „Obszaru Chronionego Krajobrazu Pogórza Wielickiego”, do którego należy terytorium Gminy Lanckorona .

W ramach tego zadania powinna być przeprowadzona analiza wdrożenia poszczególnych ograniczeń, wynikających z przynależności części terytorium Gminy Lanckorona do obszaru chronionego, w tym w szczególności:

1. analiza wdrożenia zakazu lokalizowania nowych obiektów oraz inwestycji mogących pogorszyć stan środowiska lub trwale naruszyć walory krajobrazowe;

2. analiza wdrożenia zakazu umieszczania tablic reklamowych poza obszarami zabudowanymi;

3. analiza wdrożenia zakazu wypalania roślinności i pozostałości roślinnych;

4. analiza wdrożenia zakazu niszczenia gleby, wysypywania i wylewania odpadów lub innych nieczystości, poza miejscami wyznaczonymi w Planie gospodarowania przestrzennego .

53 3.1.2. Obszar programowy 1.2 Aktywizacja społeczności lokalnej w dziele ochrony i wykorzystania zasobów dziedzictwa kulturowego.

Zadanie 1.2.1 Partnerstwo trójsektorowe - koordynacja działań na rzecz ochrony i wykorzystania dziedzictwa kulturowego. Wypracowanie formuły stabilnego monitoringu, lobbingu, doradztwa i wsparcia finansowego.

uzasadnienie

Koordynacja działań w przedmiotowym zakresie jest szczególnie ważna dla skupienia społecznej energii i optymalnego wykorzystania funduszy pozabudżetowych adresowanych na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego.

Na przykład: obszarem koordynacji może być: jakość, rodzaj i forma usług lokalizowanych w zasobach dziedzictwa kulturowego - na przykład w domach przy Rynku Lanckorońskim, czy wspólna strategia marketingowa i koordynacja estetyki informacji i reklamy wizualnej umieszczanej w przestrzeni publicznej.

Przykładowe działania:

1. Rada dziedzictwa kulturowego Lanckorony

W celu zwiększenia efektywności realizacji tego programu należy rozważyć powołanie

lokalnej, nieformalnej (lub sformalizowanej w jakiejś mierze) grupy działania - o nazwie

roboczej „rada dziedzictwa kulturowego Lanckorony”. Rada może pełnić rolę „lokalnego

sumienia konserwatorskiego” i działać niezależnie od miejscowych uwarunkowań

Przykładowe obszary aktywności Rady:

a. upowszechnianie kultury konserwatorskiej - przestrzegania odpowiednich standardów

w zakresie ochrony i wykorzystywania dziedzictwa kulturowego;

b. upowszechnianie wiedzy o wartości i znaczeniu dziedzictwa kulturowego;

c. rozwijanie lobbingu na rzecz pozyskiwania pozabudżetowych źródeł finansowana;

d. forum debaty i współpracy - stworzenie optymalnych warunków współpracy różnych

podmiotów działających na rzecz dokumentowania, zachowania i promowania

dziedzictwa kulturowego;

e. zapobieganie konkurencji w społeczności lokalnej - neutralizowanie kwestii spornych; 54 f. inne - zgodnie z potrzebami.

W składzie Rady powinni dominować eksperci niezależni, autorytety spoza społeczności

lokalnej oraz - wg odpowiedniego parytetu - przedstawiciele Samorządu Gminy,

organizacji pozarządowych i liderzy społeczni aktywni w Gminie Lanckorona.

2. Fundacja Dziedzictwa Lanckorońskiego 23

Należy rozważyć zasadność utworzenia fundacji działającej na rzecz zagospodarowania

dziedzictwa kulturowego Lanckorony oraz rozwijania i utrwalania tożsamości kulturowej.

Przykładowe cele i obszary działań programowych fundacji - pkt. a. - d.

a. Koncentracja kapitału społecznego, rozproszonego w różnych organizacjach, których

pola współpracy nie pokrywają się.

b. Koncentracja zasobów finansowych na rzecz ochrony wszelkich form dziedzictwa

kulturowego (materialnego i niematerialnego, ruchomego i nieruchomego).

c. Zbudowanie struktury ułatwiającej pozyskiwanie i przepływ kapitału prywatnego.

d. Ochrona i wzmacnianie tożsamości kulturowej.

Zadanie 1.2.2 Realizacja tendencji europejskiej: rozszerzanie pola ochrony dziedzictwa kulturowego o zasoby przyrodnicze. Powiązanie ochrony dziedzictwa kulturowego z polityką ekologiczną i przestrzenną oraz działaniami sozologicznymi.

23 Nazwa celowo nawiązuje do zasłużonej Fundacji Lanckorońskich , założonej w 1967 r. przez Karolinę Lanckorońską (1898 - 2002). Mająca swoją siedzibę w Londynie i we Fryburgu - Fundacja Lanckorońskich wspiera polskie instytucje emigracyjne i krajowe oraz udziela stypendiów naukowcom zajmującym się archeologią, historią, historią sztuki, filologią klasyczną i historią filozofii. 55

Zadanie 1.2.3 Wspieranie i kreowanie (inicjowanie) różnych form i metod umożliwiających ochronę zabytków - stymulowanie zasad partnerstwa oraz odpowiedzialności właścicieli obiektów o podstawowym znaczeniu dla dziedzictwa kulturowego. przykładowe zadania

Zwiększanie zaangażowania sektora prywatnego w proces rewaloryzacji obiektów zabytkowych; tworzenie pozytywnych zachęt dla zainteresowanych zagospodarowaniem i odnową obiektów zabytkowych - tj. realizacja zadania zapisanego w Planie przestrzennego zagospodarowania Gminy Lanckorona z roku 2003 i 2006.

Wspieranie - w ramach prawnych - partnerstwa publiczno - prywatnego w zakresie prac konserwatorskich najcenniejszych obiektów zabytkowych.

Ochrona in situ stanowisk archeologicznych o istotnych walorach poznawczych, w powiązaniu z ochroną i właściwym standardem otoczenia kulturowego i przyrodniczego.

Kreowanie poczucia odpowiedzialności społeczności lokalnej za dziedzictwo kulturowe.

Dalszy rozwój jakościowy współpracy w trójkącie partnerskim administracji gminnej, organizacji pozarządowych oraz inwestorów (właścicieli zasobów) w dziele zachowania i wykorzystania dziedzictwa kulturowego oraz wzmacniania tożsamości kulturowej.

Ochrona zasobów spoza listy zabytków, stanowiących znaki kulturowe lokalne, postrzegane jako istotne dla tożsamości kulturowej.

Zadanie 1.2.4 Niwelowanie negatywnych skutków zniekształcania estetycznego dziedzictwa kulturowego. Niwelacja zniekształceń dziedzictwa kulturowego w Rynku Lanckorońskim. Nadanie – przy wsparciu wytycznych konserwatorskich – odpowiedniego standardu przestrzeni publicznej, z zachowaniem jej tradycyjnych atrybutów oraz zachowanie lokalnego charakteru nowej zabudowy.

komentarz

Niwelowanie zniekształceń to działanie niezmiernie trudne, zważywszy ilość oryginalnych tekstów kulturowych (architektury, małej architektury, stolarki, detali kowalskich, przestrzeni kulturowej, zabytków ruchowych, etc.), które uległy już zniekształceniu, przekształceniu, czy nawet zniszczeniu oraz wziąwszy pod uwagę uwarunkowania charakterystyczne dla niewielkich wspólnot powiązanych rozmaitymi więzami rodzinnymi i związkami interesów.

Widoczny jest proces niwelacji oryginalnych elementów dziedzictwa na rzecz pragmatycznej użyteczności i wygody, przy aprobacie społeczności lokalnej, która, o czym już była mowa, w niewielkim stopniu postrzega dziedzictwo, jako wartość ekonomiczną.

Niwelowanie - tam gdzie to jeszcze możliwe - zniekształceń zabytkowej substancji i krajobrazu kulturowego w strefach ochrony konserwatorskiej oraz odstępstw od Planu przestrzennego gospodarowania wymaga szacunku dla prawa ze strony właścicieli tych zasobów i konsekwencji administracji publicznej w egzekucji tego prawa, w aspekcie konserwatorskim, zarządzania przestrzenią kulturową i nadzoru budowlanego.

Niezmiernie trudnym problemem jest wciąż dotkliwy brak poszanowania dla przestrzeni publicznej, dla dziedzictwa wspólnoty. To proces o złożonych przyczynach, uwarunkowany nie tylko współcześnie, ale i obciążony historycznie.

W tym zakresie są zasadne następujące działania - przykłady:

Minimalizacja negatywnych oddziaływań niezbędnych inwestycji infrastrukturalnych, mieszkaniowych i usługowych na środowisko kulturowe.

Włączanie zagadnień ochrony zabytków do procesów społeczno - gospodarczych, w formule

57 racjonalnego kompromisu pomiędzy doktryną ochrony konserwatorskiej a uwarunkowaniami wynikającymi z potrzeb mieszkańców Gminy,

Zapobieganie dysharmonii estetycznej w zakresie tzw. małej architektury i informacji publicznej. Dotyczy m.in.: umieszczania tablic kierunkowych na słupach i drzewach, umieszczania ogłoszeń na ścianach i wrotach zabytkowej Izby Regionalnej, czy koncentracji tablic ogłoszeniowych (planów turystycznych) na Rynku Lanckorońskim - pozbawionych korespondencji z tekstami kulturowymi otoczenia.

Podjęcie działań na rzecz przywrócenia w południowej i zachodniej pierzei Rynku

Lanckorońskiego ładu przestrzennego i estetycznego.

Gruntowna rekompozycja budynków nie związanych z dziedzictwem kulturowym, począwszy od nadmiernych gabarytów po estetykę detali architektonicznych oraz stolarki.

Wyegzekwowanie od właścicieli adaptacji stylistycznej zgodnej z kontekstami kulturowymi

Rynku Lanckorońskiego i strefy ochrony konserwatorskiej. uzasadnienie

W Rynku Lanckorońskim - pomimo jego ochrony konserwatorskiej - zostały zbudowane dwu i trzypiętrowe domy (licząc kondygnacje umieszczone w wysokim dachu) dewaluujące przestrzeń kulturową tego miejsca i całej Lanckorony. Trudno oczekiwać, by właściciele tych budynków podjęli te działania samoistnie, skoro nie zrobili tego dotychczas, a zwłaszcza podczas remontu rynku w roku 2005. Dlatego społeczność lokalna może i powinna - po pierwsze egzekwować prawo, która sama ustanowiła, po wtóre - ustanowić nacisk na niwelację działań naruszających interes wspólnoty, a przynajmniej tej części wspólnoty, która postrzega dziedzictwo, jako swój kapitał kulturowy, a także - komercyjny.

Podjęcie działań na rzecz ograniczenia w Rynku Lanckorońskim miejsc parkingowych do niezbędnego minimum. Takim rozwiązaniem, od dawna oczekiwanym przez miłośników kultury lanckorońskiej jest utworzenie parkingów przy wjazdach do zabytkowej strefy miasteczka.

58 uzasadnienie

Należy skończyć z rozpowszechnianym w Polsce stereotypem o niezbędności parkingów w centrach miejscowości turystycznych, o ich rzekomo stymulującej ruch turystyczny roli.

Wystarczy spojrzeć na turystyczne miasteczka niemieckie, austriackie czy niektóre czeskie, które rozwijają swój przemysł turystyczny do minimum ograniczając ruch samochodowy i parkingi w zabytkowych kompleksach miejskich.

W Polsce kluczowy problem tkwi w zaniżaniu wartości humanistycznych, na rzecz kultu materii konsumpcyjnej (w tym: samochodu), której wyrazem jest organizacja centrów miast i miasteczek pod kątem potrzeb ruchu samochodowego, a nie ludzi poszukujących przestrzeni dialogu i realizacji celów wspólnotowych. Rynek Lanckoroński jest w szczególnej sytuacji, ponieważ przecina go droga tranzytowa oraz pełni rolę centrum handlowego dla społeczności sołectwa. O ile jednak - zbudowanie obwodnicy Rynku w obecnej sytuacji budżetowej Gminy i konfiguracji terenowej miasteczka wydaje się bardzo odległe, o tyle ograniczenie ruchu samochodowego i miejsc parkingowych jest absolutnie możliwe. Czy jednak jest potrzebne?

Odpowiedź na to pytanie będzie zarazem swoistym plebiscytem społeczności lokalnej na rzecz roli Rynku jako theatrum, scenerii dla projektów stymulujących ruch turystyczny i lokalny przemysł kultury.

Przeciwdziałanie społecznej obojętności, swoistej anty - kulturze prawnej, polegającej na sobiepaństwie i lekceważeniu decyzji prawnych wspólnoty lokalnej, która w Planie gospodarowania przestrzennego - ustaliła odpowiednie zasady postępowania wobec zasobów kulturowych - ładu przestrzennego i estetyki.

Jakkolwiek to jest i będzie proces trudny i wieloaspektowy - to jakość i zakres prac

wykonanych w ramach „niwelowanie negatywnych skutków zniekształceń dziedzictwa

kulturowego” będzie probierzem znaczenia tych zasobów dla społeczności lokalnej

i wyrazem jej woli i determinacji w dziele ich ochrony i wykorzystania.

3.1.3. Obszar programowy 1. 3 Rozwój ekonomii lokalnej z wykorzystaniem zasobów dziedzictwa kulturowego - możliwości - nowe projekty.

konteksty - uwarunkowania

1. Dziedzictwo kulturowe w rożny sposób staje się przedmiotem komercjalizacji -

urynkowienia. Najczęściej jest spożytkowane przez przemysł turystyczny, jako zasób

programowy produktów i usług turystycznych lub w innych dziedzinach - na przykład:

w przemyśle produktów lokalnych. Często w zabytkowych obiektach są lokalizowane

oryginalne formy usług czasu wolnego: gastronomiczne, rozrywkowe, hazardowe, czy

funkcje artystyczne, edukacyjne lub muzealne.

2. W przypadku Lanckorony komercjalizacja zasobów kulturowych - oprócz kilku czynnych

pensjonatów, usług gastronomicznych oraz małych galerii: ceramicznej i produktu

regionalnego w Izbie Muzealnej - polega głównie na lokowaniu w zabytkowych obiektach

funkcji handlowych oraz wyprzedaży zabytkowej i niezabytkowej substancji mieszkalnej

(domów, zagród) oraz gruntów budowlanych.

W związku z tym maleje ilość i kubatura zabytkowych obiektów, w których można

lokować atrakcyjne, z punktu widzenia marketingu produktów turystycznych, czy szerzej,

marketingu kultury - usługi.

3. Najważniejszym zasobem dziedzictwa kulturowego Lanckorony, istotnym dla rozwijania

funkcji związanych z lokalnym przemysłem turystycznym, czy z przemysłem kultury są

dwa skupiska obiektów zabytkowych i zarazem oryginalne przestrzenie kulturowe: Rynek

Lanckoroński (wraz z częścią ulic odeń odchodzących) i Góra Zamkowa (kompleks

przyrodniczo - kulturowy). Im przede wszystkim należy się przyjrzeć w kontekście

wykorzystania dziedzictwa kulturowego w rozwoju lokalnej ekonomii.

O ile jednak domy przy Rynku Lanckorońskim są już „zagospodarowane” określonymi

funkcjami i trudno coś zmieniać lub narzucać ich właścicielom o tyle przestrzeń publiczna

rynku, szczególne theatrum z drewna i kamienia, otwiera pole zarówno do modernizacji

60 i twórczego rozwijania (programowego i marketingowego) projektów istniejących,

jak organizowania nowych projektów, o skali dającej określone efekty artystyczne,

rozrywkowe, czy komercyjne. Pytania: czy jest to wciąż możliwe?, w jakiej skali?

i w jakiej formule finansowej? - wykraczają poza zakres tematyczny tego opracowania.

4. Za najbardziej atrakcyjny dla ekonomii lokalnej obszar kulturowy należy uznać Górę

Zamkową, która wraz z Rynkiem i oryginalnymi fragmentami zabytkowej Lanckorony

stanowi potencjał - zestaw możliwości. Od tego zatem, w jaki sposób zostanie ta przestrzeń

wykorzystana, jakie funkcje zostaną jej przypisane, zależy w znacznej mierze powodzenie

procesu „rozwijaniu ekonomii lokalnej, w oparciu o zasoby kulturowe”.

Należy przy tym poczynić następujące zastrzeżenia - pkt. a. i b.

a. W przypadku niewielkiego obszaru kulturowego, jakim jest Góra Zamkowa

i Rynek Lanckoroński - ofertę obu mikro - przemysłów lokalnych: kultury i turystyki

trudno rozdzielać. Wskazana jest kompleksowa współpraca organizatorów tych

przemysłów w zakresie koordynacji celów, zawartości programowej i działań

marketingowych.

b. Jednym z ograniczeń przy realizacji priorytetu: „wykorzystanie zasobów kulturowych

w ekonomii lokalnej” jest to, że nie można narzucić właścicielom tychże zasobów

organizowania określonych funkcji, zwłaszcza w kontekście rozwoju turystyki.

Obecny rynek turystyczny w Lanckoronie jest niewielki i niskodochodowy. Nie

generuje dochodów o skali wystarczającej na inwestycje stymulujące ruch turystyczny

klientów o zasobnych portfelach. Podaż usług turystycznych jest proporcjonalna do

istniejącej siły nabywczej. Koło się zamyka - niewielka podaż nie generuje

odpowiednich inwestycji zwiększających lokalny, wysokodochodowy rynek

turystyczny.

Powstają zatem pytania:

1. W jaki sposób doprowadzić do sytuacji postulowanej przez część społeczności lokalnej,

wyrażanej w dokumentach strategicznych i wykonawczych Samorządu Gminy

i w działaniach - na przykład - Towarzystwa Przyjaciół Lanckorony, Stowarzyszenia

ekologiczno - kulturalnego „Na bursztynowym szlaku”, firmy społecznej „Horyzonty”, czy

właścicieli pensjonatów i innych usług związanych

61 z obsługą obecnego ruchu turystycznego - o potrzebie wykorzystania dziedzictwa

kulturowego w rozwoju turystyki, poprzez przygotowanie wyrafinowanej oferty?

2. Czy rzeczywiście przemysł turystyczny wraz z siecią niezbędnych usług wciąż jest

możliwy do rozwinięcia na skalę wiodącą w lokalnej ekonomii Lanckorony i Gminy?

3. Czy nie jest już tak, że nastąpiło wyraźne rozwarstwienie celów i grup interesów

w społeczności lokalnej na te, które wciąż dostrzegają korzyści w rozwijaniu funkcji

turystycznych i na tych, którzy preferują rozwój Lanckorony jako miasteczka

siedliskowego, z zestawem niezbędnych funkcji?

4. Czy nie nadszedł czas na przeorientowanie strategicznych celów społeczności lokalnej

i zdecydowanie o statusie Lanckorony, jako: A. miasteczka osiedleńczego

z zestawem niezbędnych usług podstawowych, czy też B. lokalnego ośrodka przemysłu

kultury i turystyki z optymalną komercjalizacją zasobów dziedzictwa kulturowego.

Nie jest zadaniem tego programu rozstrzyganie tych kwestii, które będą przeanalizowane

w nowej strategii rozwoju społeczno - gospodarczego Gminy Lanckorona.

Przyjmując powyższe uwagi można wyszczególnić kilka uwarunkowań procesu:

„wykorzystania dziedzictwa kulturowego w rozwoju ekonomii lokalnej Lanckorony”.

1. Stan zachowania dziedzictwa kulturowego, w tym: ilość zasobów zachowanych

w oryginalnej formie. Jakość ekspozycji tych zasobów - atrakcyjność w kontekście

konkurencji regionalnej i krajowej.

2. Podatność zasobów kulturowych na komercjalizację - adaptację do celów innych niż tylko

mieszkalne.

3. Wielkość kapitału inwestycyjnego w sektorze ochrony i racjonalnej komercjalizacji

dziedzictwa kulturowego.

4. Wykorzystanie pozabudżetowych źródeł finansowania oraz kapitał inwestorów

prywatnych.

5. Spójność celów i interesów wyraźnie wyodrębniających się - po roku 1989 r. - dwóch

społeczności: rdzennie lanckorońskiej i grupy nowych osadników, aktywnych na polu

przemian cywilizacyjnych i liderującym różnym projektom: społecznym i gospodarczym.

62 6. Określenie swoich priorytetów przez społeczność lokalną, co do statusu Lanckorony, jako:

A. miasteczko osiedleńcze z zestawem niezbędnych usług podstawowych, czy też

B. lokalny ośrodek przemysłu kultury i turystyki z optymalną komercjalizacją zasobów

dziedzictwa kulturowego.

Zadanie 1.3.1 Gospodarcze wykorzystanie zasobów dziedzictwa kulturowego - roztropna komercjalizacja i rozwijanie lokalnego przemysłu kultury. cele długookresowe 1. Wspieranie działań zmierzających do komercjalizacji zasobów kulturowych. Tworzenie -

według możliwości formalno - prawnych Samorządu Gminy - skutecznej pomocy

publicznej i konsekwentne promowanie kultury zagospodarowania dziedzictwa.

2. Rozwijanie lokalnego przemysłu kultury. (porównaj: projekt: Góra Zamkowa - Omphalos).

3. Zwiększanie - wg potrzeb i możliwości - roli organizacji pozarządowych w zarządzaniu

zasobami dziedzictwa kulturowego.

4. Marketing produktów i usług przemysłu kultury + zarządzanie marką kulturową

„Lanckorona”.

5. Organizowanie w zasobach należących do władztwa gminy funkcji użytecznych

w rozwijaniu lokalnej ekonomii. Inspirowanie innych gospodarzy zabytków do lokowania

w nich funkcji użytecznych w rozwijaniu lokalnej ekonomii; wspieranie inwestorów

doradztwem w zakresie pozyskiwania środków finansowych - tu: rola organizacji

pozarządowych. 6. Rozwój lokalnych produktów spożywczych i rękodzielniczych wytworzonych

z wykorzystaniem zasobów dziedzictwa kulturowego.

przykładowe działania

a. Wspieranie tradycyjnych form rolnictwa, jako podstawy surowcowej spożywczych

produktów i przetworów o cechach ekologicznych, możliwych do certyfikacji zgodnie

z procedurami polskimi i Unii Europejskiej.

63 b. Ekspertyza w zakresie rzeczywistej jakości i możliwej do osiągnięcia wielkości

produkcji ekologicznego surowca: warzyw i owoców oraz możliwości rozwinięcia

odpowiedniej formy przetwórstwa i marketingu.

c. Tworzenie warunków do wytwarzania lokalnych i tradycyjnych produktów

spożywczych i rękodzielniczych, wsparcie organizacyjne (inkubator produktu

lokalnego), finansowe i marketingowe.

d. Umacnianie tradycyjnych form działalności pozarolniczej zwiększających poziom

zatrudnienia w usługach i w wytwórczości rękodzielniczej.

Rozwijanie nisz ekonomicznych: warsztatów rękodzielniczych, ekologicznego

przetwórstwa żywności, gospód, cukierni (z dominantą surowców lokalnych),

rewitalizacja piekarnictwa w formule tradycyjnej, a nie stylizowanej na „tradycyjną”

- i podobne. uzasadnienie

1. Włączanie dziedzictwa kulturowego w proces zrównoważonego rozwoju gospodarczego

jest jedną z najbardziej skutecznych metod właściwej jego ochrony. Obecnie - dziedzictwo

kulturowe nie jest zasadniczym elementem lokalnej przedsiębiorczości, proporcjonalnie do

istniejących możliwości. Równocześnie jednak - część społeczności lokalnej - postrzega je

jako szansę, przewagę konkurencyjną, zwłaszcza w kontekście rozwijania lokalnego

przemysłu kultury i turystyki.

2. Przemysł kultury (w tym: edukacji) może być rozpatrywany jako jeden z fundamentów

zrównoważonego rozwoju. We współczesnym świecie wobec wzrastającego rynku pracy

wysokokwalifikowanej, wobec konieczności rozwijania zasobów kreatywnych

i intelektualnych - edukacja, wszelkie formy transmisji wiedzy (konferencje tematyczne,

kongresy, szkolenia, edukacja ustawiczna, itp.) oraz uruchamianie potencjału kreatywnego

są działaniem fundamentem w procesie społeczno - gospodarczego rozwoju. Stymulują

pozytywne trendy. Wzmacniają zasoby społeczności lokalnej i jej konkurencyjność wobec

wyzwań epoki gospodarki opartej na wiedzy i, jej następnego stadium, gospodarki

kreatywnej 24 .

24 Porównaj objaśnienia niektórych terminów użytych w opracowaniu - Appendix. 64 3. Gmina Lanckorona posiada potencjał kulturowy i odpowiednie zasoby terenowe do

rozwinięcia - w proporcjonalnym zakresie - usług przemysłu edukacji. Może to być - na

przykład - nowoczesny kompleks edukacyjno - kongresowy. W krajach rozwiniętej kultury

edukacyjnej i naukowej (na przykład: w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej)

istnieje wiele przykładów instalowania w niewielkich, ale zasobnych kulturowo,

miejscowościach dużych centrów edukacyjnych - m.in. w celu aktywizowania

gospodarczego obszarów pozbawionych innych szans ekonomicznych i decentralizacji

usług wsysanych przez metropolie.

Gmina Lanckorona spełnia szereg warunków branych pod uwagę przy tego typu

lokalizacjach, m.in. bliskość międzynarodowych węzłów komunikacyjnych (lotnisko, linia

kolejowa, autostrada), dostępność do wysokokwalifikowanej kadry w ośrodkach

akademickich (Katowice, Kraków) i atrakcyjne środowisko przyrodnicze (Podbeskidzie,

Beskid).

Wybudowanie na terenie Gminy Lanckorona dużego centrum edukacyjnego generującego rozwój odpowiednich usług w otoczeniu i zapobiegającego niekorzystnym tendencjom, zwłaszcza w strukturze społeczności i w gospodarce lokalnej - może być jednym z fundamentów trwałego społeczno - gospodarczego rozwoju.

Zadanie 1.3.2 Modernizacja formuły programowej, organizacyjnej i finansowej niektórych projektów i instytucji.

zadania szczegółowe 1. Modernizacja formuły programowej, finansowej i organizacyjnej Izby Muzealnej im.

prof. Krajewskiego. Ochrona ruchomych zasobów dziedzictwa kulturowego.

uzasadnienie

Najskuteczniejszą metodą ochrony zasobów ruchomych dziedzictwa kulturowego i dzieł

kultury współczesnej jest instytucja muzealna, publiczna lub publiczno - prywatna oraz

zbiory prywatne prowadzone przez kompetentnych kolekcjonerów.

Zgodnie z Ustawą o muzeach z dnia 21 listopada 1996 r. celem muzeum jest trwała ochrona

dóbr kultury, w tym: gromadzenie, przechowywanie, zabezpieczanie i konserwacja dóbr

kultury, urządzanie wystaw, udostępnianie zbiorów, prowadzenie działalności edukacyjnej

i wydawniczej.

Ze względu na strukturę dochodów Gmina Lanckorona nie ma możliwości budżetowych

do utworzenia i utrzymania placówki muzealnej w rozumieniu Ustawy o muzeach. Można

jednak podjąć działania w celu poszerzenia programu Izby Muzealnej im. Krajewskiego

o niektóre funkcje muzealne, w myśl przywołanej ustawy.

przykładowe działania

a. Remont konserwatorski zabytkowego budynku „izby muzealnej” + nowoczesne

wyposażenie techniczne i wystawiennicze, wkomponowane w zabytkową strukturę.

b. Nowoczesny pawilon wystawienniczy - koncepcja rozbudowy.

Idea programowa: poszerzenie powierzchni ekspozycyjnej Izby Muzealnej

o nowoczesny pawilon wystawienniczy, usytuowany na działce znajdującej się w tzw.

obejściu gospodarskim, od strony ul. Piłsudskiego. Działka na tyłach Izby Muzealnej

ma dostateczną powierzchnię do usytuowania nowoczesnego, ściśle spowinowaconego

z kontekstami kulturowymi pawilonu wystawienniczego, zbudowanego w unikalnej

stylistyce rzeźby architektonicznej.

forma pawilonu

Budynek powinien być swoistym hołdem dla wzornictwa lokalnego, zbiorem

66 współczesnych możliwości technologicznych i zdolności projektowych architektów

wyznających najwyższe standardy estetyczne i komponujących przestrzeń w dialogu

dziedzictwa ze współczesnością; zarazem: mistrzowskim rozwiązaniem funkcji

wystawienniczych, konferencyjnych i koncertowych.

Powinien to być obiekt najwyższej klasy estetycznej, harmonijnie skomponowany

z otoczeniem, zawierający najnowszej generacji urządzenia techniczne i informatyczne

służące zaplanowanym funkcjom, we wzorowej formule estetycznej i ekologicznej.

uzasadnienie

W krajach szanujących swoje dziedzictwo kulturowe - na przykład w Japonii,

w Norwegii, w Austrii - można znaleźć setki przykładów umiejętnego spajania estetyki

współczesnej z dziedzictwem kulturowym i wykorzystywania współczesnej

technologii do tworzenia funkcji zwiększających możliwości atrakcyjnego

eksponowania dziedzictwa kulturowego oraz wytworów kultury współczesnej.

Poszerzania atrakcyjności miejsc - obiektów - miejscowości aspirujących do roli

centrum kulturalnego - turystycznego.

Inwestycja, co oczywiste, przekracza możliwości budżetu publicznego Gminy

Lanckorona i kapitału prywatnego, obecnie inwestującego na tym terenie. Ten aspekt

projektu wymaga sporządzenie programu wykonawczego i zdefiniowania możliwych

źródeł finansowania budowy i utrzymania obiektu. Taki obiekt może powstać - na

przykład - w ramach mecenatu prywatnego, ze wsparciem europejskich funduszy

wspierających rozwój kultury. (Porównaj projekt: Góra Zamkowa - Omphalos ) c. Zmiana nazwy „izby muzealnej” na „Dom Lanckoroński im. Krajewskiego”.

uzasadnienie

Budynek izby regionalnej należy do najlepiej zachowanych przykładów budownictwa

tradycyjnego w Lanckoronie. Może zatem - zakładając, że zostanie przeprowadzony

remont konserwatorski - stanowić wzorzec kulturowy „domu lanckorońskiego”.

W istocie, pełni już taką funkcję. Jest bowiem jedynym obiektem w Lanckoronie

dostępnym publicznie, w którym można oglądać oryginalne - w dużej części - wnętrza.

Nazwa „dom lanckoroński” trafniej zatem oddaje charakter budowli i jej lanckoroński

rodowód.

2. Kronikarz Lanckoroński - ośrodek dokumentacji społecznej.

idea programowa

Rozszerzenie programu Izby Regionalnej i Archiwum Lanckorońskiego do formuły ośrodka

dokumentacji społecznej - Kronikarza Lanckorońskiego.

Wsparcie instytucjonalne dla wieloletnich działań Towarzystwa Przyjaciół Lanckorony

zmierzających do powołania „muzeum lanckorońskiego” w możliwej do zrealizowania

formule prawnej, organizacyjnej i finansowej.

Ochrona i właściwa ekspozycja zasobów pozyskanych w ramach działalności Izby

Regionalnej im. Krajewskiego i Towarzystwa Przyjaciół Lanckorony oraz prywatnych

zbiorów, niekiedy już unikalnych i pozbawionych szansy ekspozycji.

Przykładowe zadania „Kronikarza Lanckorońskiego”:

a. dokumentowanie, gromadzenie i opracowywanie dokumentacji życia społecznego -

aktywności społeczności lokalnej w różnych dziedzinach kultury 25 ;

b. edukacja kulturowa: upowszechnianie wiedzy o historii i kulturze lokalnej;

c. monitoring zasobów kulturowych - nieruchomych;

d. kompleksowa digitalizacja zasobów kulturowych oraz ich upublicznianie poprzez

systemy elektroniczne; inwentaryzacja i dokumentacja materialnego dziedzictwa

ruchomego; (porównaj projekt: Góra Zamkowa - Omphalos )

e. utworzenie mechanizmu finansującego pozyskiwanie do zbiorów ruchomych obiektów

dziedzictwa kulturowego, zagrożonych zagładą lub wystawionych na sprzedaż,

reprezentatywnych dla tożsamości społeczności lokalnej. (porównaj projekt: Fundacja

Dziedzictwa Lanckorońskiego)

uzasadnienie

Realizowany na terenie Gminy projekt - Archiwum Lanckorońskie polega m.in. na tworzeniu

zapisu pamięci zbiorowej społeczności lokalnej w formie relacji, wspomnień, wywiadów

z najstarszymi mieszkańcami Gminy, zapisanych na nośnikach elektronicznych

i udostępnionych na portalu archiwumlanckoronskie.pl .

W kontekście tych działań powinna także powstać zbiornica zasobów materialnych, dla

25 Kultura - porównaj definicje niektórych określeń używanych w opracowaniu - appendix. 68 których brak miejsca - magazynowego i ekspozycyjnego - w pomieszczeniach Izby

Muzealnej.

Niemal z dnia na dzień, wraz ze śmiercią najstarszych mieszkańców, przekształcaniem lub

rozbieraniem domów i budynków gospodarczych, zmianą stylu życia, zmianami

społecznymi, itd. znikają zasoby materialne, sprzęty, narzędzia, rzeczy ozdobne

i cenne archiwalia. Równocześnie jednak - w rękach prywatnych wciąż pozostaje wiele

zasobów, które mogą stanowić element zbiorów muzealnych.

3. Inne zadania:

a. Pracownia Muz

Optymalne wykorzystanie zasobów dziedzictwa kulturowego do rozwijania roli

Lanckorony, jako ośrodka kształcenia artystycznego, kreatywnego, intelektualnego

- z wykorzystaniem infrastruktury istniejącej i z perspektywą - zbudowania

odpowiedniego obiektu - porównaj: projekt Góra Zamkowa - Omphalos.

b. Rozwijanie - w miarę możliwości - budżetu gminnych instytucji kultury i oświaty oraz

puli przeznaczonej dla organizacji pozarządowych.

c. Zapewnienie możliwości kształcenia osób zarządzających zasobami dziedzictwa

kulturowego w zakresach - na przykład: 1. pozyskiwanie źródeł finansowania poza

budżetem publicznym; 2. aktywna postawa wobec zmian w otoczeniu; 3. jakość,

efektywność, racjonalność zarządzania zasobami + zarządzanie projektowe;

4. kreowanie w społeczności lokalnej właściwych postaw wobec dziedzictwa

kulturowego.

d. Opracowanie odpowiednich standardów jakościowych i formalnych dla imprez

artystycznych i targowych oraz działań inwestorskich w przestrzeni Rynku

Lanckorońskiego - theatrum miasteczka z drewna . Uwzględnienie standardów jakości,

oryginalności i spójności z kontekstami kulturowymi.

Zadanie 1.3.3 Projekt: Góra Zamkowa - Omphalos - centrum rozwoju intelektualnego i kreatywnego, centrum wystawiennicze i kongresowe + multimedialne muzeum. koncepcja programowa

Ośrodek rozwoju intelektualnego i kreatywnego, zarazem centrum kongresowe i wystawiennicze, zbudowane - na przykład: na stoku Góry Zamkowej lub w innym, odpowiednim miejscu. Góra Zamkowa 26 stanowi omphalos kulturowy Lanckorony; przez wieki zamek starościński był centrum zarządzania gospodarką feudalną, systemem, wyzyskującym pracę stanów „niższych” na rzecz dobrobytu stanów „wyższych”. Nie wchodząc w szczegóły rozważań o systemie feudalnym, czy w ocenę wartości kulturowej ruin zamczyska i Góry

Zamkowej w stanie obecnym 27 - proponuję jej zagospodarowanie w kontrapunkcie wobec feudalnego dziedzictwa i do funkcji innych, niż tylko historyczno - odtworzeniowe28 , do roli nowoczesnego i użytecznego ośrodka trwałego rozwoju intelektualnego i kreatywnego

(nowego Omphalos), połączonego z takimi funkcjami, jak centrum wystawiennicze - multimedialne muzeum, czy ośrodek kongresowy.

W tym projekcie - dziedzictwo historii jest użytecznie przekształcane w ośrodek rozwoju społecznego i gospodarczego. Staje się kołem młyńskim dla wielowątkowego rozwoju zasobów społecznych i gospodarczych, a nie tylko egzemplifikacją historii.

Jest to koncepcja skierowana w przyszłość, a jednym z jej celów jest powstrzymanie exodusu ludzi młodych i wykształconych z obszaru Gminy. komentarz

Mam świadomość, że budowa takiego centrum wykracza poza możliwości, że nie może powstać bez udziału ogromnego kapitału i kluczowego inwestora, a tym bardziej, bez determinacji społeczności lokalnej w dążeniu do tego celu. Jednak obecnie, kiedy - równolegle z tym opracowaniem - powstaje nowa strategia rozwoju społeczno - gospodarczego Gminy

26 Obecny stan - zbudowany w dużej mierze wysiłkiem społecznym i samorządu Gminy pozwala na traktowanie Góry Zamkowej jako terenu parkowego z trwałą ruiną zamczyska. 27 Swoistą „recenzję” systemu feudalnego i zamku starościńskiego wystawili sami mieszkańcy Lanckorony w XIX i XX wieku, rozbierając go na budulec gospodarczy, do dzisiaj widoczny w fundamentach wielu domów i obiektów zagrodowych. 28 Samorząd Gminy posiada koncepcję zagospodarowania Góry Zamkowej do formuły - „twierdzy Konfederatów Barskich wraz z rekonstrukcją (hipotetyczną) zamku starościńskiego”.

70 w perspektywie roku 2020, należy rozważyć wybór celów strategicznych wykraczających poza aktualne możliwości, potrzeby i problemy. A proponowane rozwiązanie jest takim celem, który może trwale przeobrazić gospodarkę lokalną.

Efekty potencjalne (wybór):

1. rynek pracy wysokokwalifikowanej; zmniejszenie emigracji wykształconych mieszkańców;

2. przedsiębiorczość intelektualna, oparta na wiedzy i kreatywności, nieuciążliwa dla

środowiska kulturowego i przyrodniczego;

3. międzynarodowe powiązania gospodarcze;

4. stymulowanie rozwoju usług kulturalnych i innych, niezbędnych społeczności o wysokich dochodach, kwalifikacjach i potrzebach. forma i lokalizacja obiektu

• wariant 1 - nowa budowla (zlokalizowana na szczycie Góry Zamkowej) zbudowana

z wykorzystaniem najnowszych technologii i najwyższej klasy architektury, zachowująca

historyczne konteksty zamku starościńskiego i otoczenia, z uwzględnieniem reliktów tzw.

„twierdzy Konfederatów Barskich”;

• wariant 2 - nowa budowla, zlokalizowana poza obszarem zamku, na stoku Góry

Zamkowej, nawiązująca do kontekstów kulturowych miejsca; forma jak w wariancie 1;

• wariant 3 - lokalizacja w innym, odpowiednim miejscu; forma jak w wariancie 1; funkcje obiektu

• Centrum społeczeństwa kreatywnego, w tym:

o centrum edukacji artystycznej i intelektualnej (kreatywnej);

o inkubator przedsiębiorczości intelektualnej;

o akademia mistrzów - warsztaty i wykłady mistrzowskie adresowane do odbiorców

krajowych i zagranicznych;

o ośrodek inspiracji artystycznych;

o inne - wg potrzeb i możliwości.

• Kameralny ośrodek kongresowy, z odpowiednim wyposażeniem technologicznym

i zapleczem.

• Centrum wystawiennicze: Theatrum Kazimierza Wiśniaka

funkcje

71 o stała ekspozycja wybranych dzieł Kazimierza Wiśniaka - wystawa zaprojektowana

i zaaranżowana przez Autora;

o galeria wystaw czasowych;

o Muzeum Lanckorońskie - porównaj uwagi o rozwoju programu i funkcji Izby

Muzealnej.

Formuła: muzeum multimedialne, zorganizowane z wykorzystaniem najnowszych

technik prezentacyjnych i wystawienniczych, łącznie z projekcjami 3 D i nowszymi.

Dlaczego Kazimierz Wiśniak?

Kazimierz Wiśniak jest szczególną postacią i darczyńcą Lanckorony (w tym miejscu nie

trzeba tego rozwlekle uzasadniać) - artystą zajmującym się wieloma dyscyplinami

twórczości. Należy do pokolenia twórców, osobowości, działaczy - wielostronnych.

Organizacja stałej wystawy dzieł p. Wiśniaka ma, co najmniej cztery uzasadnienia:

1. - związki p. Wiśniaka z Lanckoroną; 2. - brak stałej ekspozycji dzieł p. Wiśniaka, który

- jak rzadko który twórca - na takie przedsięwzięcie zasługuje; 3. - jakość i ilość dzieł p.

Wiśniaka rozproszonych po różnych muzeach, ośrodkach kultury, archiwach

teatralnych i prywatnych w Polsce - daje podstawę do stworzenia syntetycznej

ekspozycji odzwierciedlającej różne aspekty jego twórczości plastycznej; 4. - względy

komercyjne: muzeum/galeria p. Wiśniaka może stanowić jeden z elementów

programowych lokalnego przemysłu kultury i turystyki.

Zadanie 1.3.4 Marka kulturowa „Lanckorona” - zarządzanie i poszukiwanie korzyści rynkowych. zadania szczegółowe 1. Opracowanie i wdrożenie programu zarządzania marką kulturową „Lanckorona”.

2. Wzmacnianie i rozwijanie zasobów marki kulturowej „Lanckorona”.

3. Marketing produktów i usług firmowanych marką „Lanckorona”.

uzasadnienie

Bez względu na strategiczne rozstrzygnięcia - czy Lanckorona ma rozwijać się w kierunku

„atrakcji turystycznej” i zachowywać oryginalne cechy kulturowe, czy rozwijać funkcje

72 „miasteczka siedliskowego”, czy też stać się centrum społeczeństwa kreatywnego (porównaj: projekt „Góra Zamkowa - Omphalos”) - priorytetem powinna być dbałość o markę kulturową

„Lanckorona”.

Przyjmujemy że: marka kulturowa jest pochodną kultury grupy społecznej o rozwiniętej tożsamości kulturowej oraz kreatywnie wykorzystywanych zasobów kulturowych, a nie wytworem marketingowym. Nie można marki kulturowej miasta/miasteczka powołać do społecznego i rynkowego istnienia „systemem wizualizacji”, działaniami PR, czy różnymi odmianami marketingu - jeżeli za tym nie ma rozwiniętej społeczności - osobowości marki i unikalnych, dobrze zachowanych, właściwie użytkowanych i eksponowanych zasobów kulturowych.

Niektóre składniki marki kulturowej

• Osobowość marki kulturowej - zasoby ludzkie - społeczność o rozwiniętym poczuciu

tożsamości kulturowej, wykorzystująca swoje zasoby i szanse w aspekcie personalnym

i wspólnotowym. To także: 1. szczególny kod kulturowy wytworzony w toku procesów

historycznych i współczesnych, z którym utożsamia się dana społeczność, który uznaje za

swój wyróżnik kulturowy oraz 2. współczesny kapitał intelektualny, organizacyjny

i przedsiębiorczy.

• Drugi, fundamentalnym składnikiem marki kulturowej są zasoby kulturowe: dziedziczone

i współczesne (każda dziedzina kultury, od artystycznej po gospodarczą).

• Do programu marki kulturowej należy także zaliczyć umiejętne zarządzanie jej składnikami

i odpowiednio dobrane formy marketingu.

73 Struktura marki kulturowej „Lanckorona”:

marketing

DZIEDZICTWO KULTUROWE KULTURA WSPÓŁCZESNA

KRAJOBRAZ KULTUROWY

ZASOBY LUDZKIE - osobowość marki

Reasumując: program rozwijania marki kulturowej jest w znacznej mierze syntezą prac w zakresie rozwoju zasobów ludzkich oraz zachowania i wykorzystania zasobów kulturowych - dziedziczonych i współczesnych, wsparty działaniami organizacyjnymi, kapitałowymi i odpowiednim marketingiem.

Znaczenie komercyjne marki kulturowej: siła perswazyjna marki kulturowej „Lanckorona” - zakodowana w przekazie rynkowym powinna determinować decyzje o wyborze produktów i usług wytworzonych na obszarze markowym, wyróżniać je spośród konkurencji regionalnej - nadawać im szczególną siłę oddziaływania m. in. poprzez wartości dodane.

W komunikacji z rynkiem marka kulturowa „Lanckorona” może i powinna transmitować nie tylko wartości realne (unikalny genius loci miasteczka), ale także pewne cechy nad-realne, artystowski, arkadyjski mit przysposobiony do funkcji marketingowych, wzmacniający pozycję rynkową Lanckorony en bloc i poszczególnych produktów/usług lokalnego przemysłu kultury i turystyki.

Dla rynkowej wartości i skuteczności marki kulturowej „Lanckorona” kluczowe znaczenie będą miały następujące uwarunkowania:

▼uwarunkowanie 1:

kultura prawna oraz polityka społeczności lokalnej wobec dziedzictwa kulturowego

+ ochrona i stan dziedzictwa kulturowego + jakość krajobrazu kulturowego

▼uwarunkowanie 2:

jakość i oryginalność wytworów kultury współczesnej

▼uwarunkowanie 3:

jakość, forma i program komercjalizacji dziedzictwa kulturowego

▼uwarunkowanie 4:

kapitał inwestycyjny + kapitał intelektualny + kultura prawna

▼uwarunkowanie 5:

marketing i zarządzanie marką kulturową „Lanckorona”

75 Struktura uwarunkowań efektywnego wykorzystania marki kulturowej - schemat.

zasoby ludzkie osobowość marki

marka kulturowa „Lanckorona”

dziedzictwo zarząd marki: + kultura synergia współczesna kapitał JAKOŚĆ marketing

Marketing miejsca przykładowe działania

1. Tworzenie niezbędnych form partnerstwa trójsektorowego - na przykład w celu

koordynacji działań promocyjnych i zwiększania budżetu.

2. Nadawanie produktom i/lub usługom cech wyjątkowych, w nawiązaniu do marki

kulturowej „Lanckorona” i stosowanie odpowiednich narzędzi marketingowych.

3. Promowanie zasobów kulturowych przez różnorodne formy kultury intelektualnej,

artystycznej i działania PR - dostępne instytucjom samorządowym, organizacjom

pozarządowym i przedsiębiorcom partycypującym w gospodarowaniu zasobami

dziedzictwa kulturowego. W tym: wznowienie działań promocyjnych w Krakowie i/lub

innych ośrodkach metropolitalnych w Polsce.

76 4. Umacnianie (poszerzanie) kręgu lobbystów lanckorońskich - artystów, naukowców,

polityków, przedsiębiorców, dziennikarzy, którzy mogą udzielać różnych form wsparcia

dla zadań wyznaczonych w tym programie.

5. Analiza zasobów lokalnego przemysłu turystycznego i rentowności lokalnego rynku

turystycznego wg reguł biznes planu i strategii marketingowej.

komentarz

Niezbędna jest gruntowna analiza lokalnego przemysłu turystycznego, który przechodzi

widoczny kryzys. Jednym z elementów analizy powinna być ocena zasobów dziedzictwa

kulturowego w kontekście komercjalizacji do formuły usług i produktów (pytanie: jakich?)

turystycznych w perspektywie długoterminowej, a także w kontekście zmian na rynkach

turystyki kulturowej, w kontekście wzrostu wymagań wobec jakości i oryginalności oferty.

Analiza powinna być przeprowadzenia, z uwzględnieniem reguł biznes planu - strategii

rynkowej, a nie w kontekście - jak to było dotychczas - działań administracji publicznej

i organizacji pozarządowych, których rola w rozwoju przemysłu turystycznego, jak

w rozwoju każdej dziedziny gospodarki, jest pomocnicza, koncyliacyjna, wspierająca, ale

nie wiodąca, ani - tym bardziej - przedsiębiorcza - inwestycyjna.

O pozycji rynkowej przemysłu turystycznego decyduje przede wszystkim

przedsiębiorca, posiadający odpowiedni kapitał inwestycyjny, kapitał intelektualny,

oryginalny produkt + racjonalny marketing + umiejętność kreowania atrakcyjnej oferty

i wykorzystania nisz rynkowych.

77 3.2. PRIORYTET 2

Kształtowanie krajobrazu kulturowego.

zadanie 2.1

Rozwijanie kultury prawnej w zakresie ochrony i kształtowania krajobrazu kulturowego.

Nieodzownym elementem programu ochrony i wykorzystania gospodarczego dziedzictwa kulturowego jest scenografia przestrzeni kulturowej (przestrzeni publicznej) - organizacja i estetyka krajobrazu kulturowego tworzonego współcześnie. Podstawowe ramy i postulaty w tym zakresie zawiera Plan przestrzennego zagospodarowania Gminy Lanckorona , z roku 2003.

Wymienione poniżej zadania szczegółowe w większości wynikają z zaleceń tego Planu i skupiają się na przywracaniu harmonii estetycznej i przestrzennej pomiędzy krajobrazem dziedziczonym a wytwarzanym współcześnie.

zadania szczegółowe 1. Wzmacnianie prawnych instrumentów w zakresie właściwego gospodarowania

przestrzennego oraz estetyki krajobrazu kulturowego, poprzez konsekwentną realizację

nadzoru budowlanego i urbanistycznego, zgodnie z przyjętymi pryncypiami Planu

gospodarowania przestrzennego i prawa powszechnego.

2. Monitoring i analiza funkcjonowania Prawa budowlanego, w kontekście „gminnej

ewidencji zabytków”.

uzasadnienie

Ustawa z dnia 18 marca 2010 r. o zmianie ustawy o ochronie zabytków i opiece nad

zabytkami oraz o zmianie niektórych innych ustaw wprowadziła zmianę w Prawie

budowlanym z dnia 7 lipca 1994 r. (Dz. U. z 2006 r. Nr 156, poz. 1118, z późn. zm.),

a ściślej w Art.39, ust. 3, która stanowi: „W stosunku do obiektów budowlanych oraz

obszarów niewpisanych do rejestru zabytków, a ujętych w gminnej ewidencji zabytków,

pozwolenie na budowę lub rozbiórkę obiektu budowlanego wydaje właściwy organ

w uzgodnieniu z wojewódzkim konserwatorem zabytków”.

Wynika z powyższego, że nieodzownym narzędziem jest „gminna ewidencja zabytków”,

78 która powinna być opracowana i stać się ważnym narzędziem kształtowania polityki

lokalnej w tej dziedzinie.

3. Promowanie zasad ochrony i kształtowania krajobrazu kulturowego. Rozwijanie

pozytywnego nastawienia mieszkańców do rygorystycznego przestrzegania prawa

lokalnego w zakresie nowych inwestycji związanych z obszarami uznanymi za cenne dla

krajobrazu kulturowego.

4. Wykorzystywanie nowej formy prawnej ochrony zabytków, jaką stanowi park kulturowy - podjęcie działań w celu utworzenia parku kulturowego „Lanckorona”.

uzasadnienie

Działania zmierzające do poprawy stanu zachowania i możliwości komercjalizacji zasobów

kulturowych mogą uzyskać znaczące wsparcie poprzez utworzenie parku kulturowego

„Lanckorona”. Park kulturowy jest formą aktywnej ochrony wyjątkowych wartości

historyczno - kulturowo - estetyczno - społecznych w powiązaniu z ochroną krajobrazu

i środowiska przyrodniczego. Nakłada ograniczenia w zakresie organizacji przestrzennej

i estetyki - nie zawsze akceptowane, a częściej omijane, przez inwestorów budowlanych.

Warto jednak z tego narzędzia skorzystać, zwłaszcza, że jest to akt prawny ustanowiony

wolą samych mieszkańców, poprzez swój organ przedstawicielski - Radę Gminy. Głęboki

sens ustanowienia „parku kulturowego”, tkwi zatem w tym, że jest on efektem suwerennej

decyzji społeczności lokalnej, swoistym TAK w referendum za ochroną i pożytkowaniem

wartości kulturowych - dziedziczonych.

Ustawa o ochronie i opiece nad zabytkami stanowi, że: „Rada Gminy, po zasięgnięciu opinii

wojewódzkiego konserwatora zabytków, na podstawie uchwały, może utworzyć park

kulturowy w celu ochrony krajobrazu kulturowego oraz zachowania wyróżniających się

krajobrazowo terenów z zabytkami nieruchomymi charakterystycznymi dla miejscowej

tradycji budowlanej i osadniczej".

W kontekście programu ochrony dziedzictwa kulturowego i wykorzystania gospodarczego

powołanie takiej formy prawnej powstrzyma procesy negatywne (zwłaszcza w zakresie

obniżania estetyki krajobrazu kulturowego) oraz skoncentruje zasoby intelektualne,

organizacyjne i finansowe w działaniach zapisanych w priorytetach niniejszego programu.

79 Posłuży zatem do wzmocnienia jakości zasobów kulturowych, które mogą być

wykorzystane do celów komercyjnych.

W Wojewódzkim planie ochrony dziedzictwa kulturowego Małopolski (z roku 2006) wytypowano 56 miejsc i obszarów posiadających zasoby uprawniające do utworzenia parku kulturowego. Wśród nich jest Lanckorona.

zadanie 2.2

Kształtowanie struktur przestrzennych ograniczających zniekształcanie krajobrazu kulturowego oraz wzmacniających jego wartość estetyczną.

Przykład działań niewłaściwych: degradowanie i zamazywanie zasobów kulturowych w celu nieudolnej komercjalizacji - np. „zabudowa handlowa” zachodniej pierzei Rynku

Lanckorońskiego lub budownictwo mieszkalne „udające” powinowactwo z klasycznym domem lanckorońskim.

zadania szczegółowe 1. Integracja wartości historycznych i współczesnych.

Utrzymanie tradycyjnych form struktury osadniczej (tam, gdzie to jeszcze możliwe)

- w nawiązaniu do historycznej sieci drożnej i rozłogu łanowo-leśnego.

Zapobieganie dalszemu rozpraszaniu osadnictwa, ochrona historycznie ukształtowanych

układów ruralistycznych, poprawa ładu przestrzennego wsi. Uzbrajanie terenów ze

środków publicznych jedynie dla obszarów o określonej kulturze zagospodarowania.

2. Ochrona najcenniejszych obiektów in situ - w miejscu ich powstania i użytkowania;

w tym: zapewnienie wsparcia konserwatorskiego oraz koncepcyjnego, w zakresie pomysłu

na zagospodarowanie i w zakresie dotarcia do środków Unii Europejskiej będących

w dyspozycji - na przykład - Lokalnej Grupy Działania Gościniec 4 Żywiołów . 3. Sanacja i estetyzacja - podnoszenie jakości przestrzeni kulturowej.

Rekompozycja wnętrz zdegradowanych estetycznie przez zabudowę niedostosowaną do

80 kontekstów kulturowych, zwłaszcza do wnętrz zabytkowych w strefach ochrony

konserwatorskiej. Na przykład:

a. estetyzacja architektury kubaturowej (zbudowanej w ostatnim półwieczu), małej

architektury, detali architektonicznych, itd.;

b. egzekwowanie zabudowy, jako kontynuacji historycznych siedlisk; przeciwdziałanie

rozdrabnianiu historycznych podziałów własnościowych;

c. zachowywanie panoram oraz przedpoli widokowych; na przykład: wymiana sieci

energetycznych napowietrznych na ziemne;

d. dbałość o małą architekturę i zieleń posesji prywatnych poprzez planową kompozycję

i rewaloryzację oraz dialog przestrzeni prywatnej z przestrzenią publiczną;

e. dbałość o architekturę komunalną (pobocza dróg, przystanki komunikacji publicznej,

nośniki informacji, itp.).

f. Działania „mające na celu dostosowanie formy architektonicznej obiektów

bezstylowych do otoczenia lub wprowadzenie zieleni „maskującej” w ścisłej

i pośredniej strefie ochrony konserwatorskiej w Lanckoronie.

uzasadnienie

Działanie zostało zdefiniowane w Planie gospodarowania przestrzennego , w odniesieniu

do ścisłej strefy ochrony konserwatorskiej. To działanie - rudymentarne dla uzyskania

jakości krajobrazu kulturowego - wymaga przy tym zaniechania działań represyjnych

(jak widać w badaniach terenowych - nieskutecznych) na rzecz pozyskania

społeczności do udziału w zmianie stanu „estetycznego” niektórych obiektów, które

zniekształcają krajobraz kulturowy

i stawiają pod znakiem zapytania inne działania służące podniesieniu jego walorów.

Dotyczy to niektórych „budowli” w pierzei południowej i zachodniej Rynku oraz przy

ulicach: Świętokrzyskiej, Krakowskiej, Jagiellońskiej i 3 Maja.

4. Organizacja i estetyka krajobrazu kulturowego.

a. Zachowanie kompozycyjnych wartości wnętrz architektoniczno - krajobrazowych.

Kształtowanie spójnej przestrzeni rustykalnej stosownie do specyfiki kulturowej,

81 przestrzennej i konfiguracji terenowej poszczególnych wsi - w których to jeszcze

możliwe. b. Powstrzymanie uniformizacji krajobrazu kulturowego poprzez bezstylowe formy

architektury i niespójną z otoczeniem organizację przestrzenną prywatnych posesji.

Dostosowanie nowej zabudowy i infrastruktury do warunków krajobrazowych

i tradycji lokalnych (regionalizm).

Opracowanie i wdrożenie katalogu wzornictwa lokalnego, w tym: wzornictwa tzw.

małej architektury. Instrumentem tej polityki mogą być konkursy wśród studentów

architektury, kierunków projektanckich i artystycznych. c. Skodyfikowanie informacji publicznej i reklamowej na terytorium Gminy, a zwłaszcza

w strefach ochrony konserwatorskiej w Lanckoronie. Upowszechnienie wzornictwa

reklamowego regionalnego 29 . Całkowita likwidacja reklam świetlnych

w Rynku Lanckorońskim - w strefie ścisłej ochrony konserwatorskiej i w jej otulinie. d. Likwidacja niespójnych z estetyką otoczenia systemów informacji publicznej.

Ujednolicenie oznakowania obiektów zabytkowych i sformalizowanie stylistyki,

z odniesieniami regionalnymi: upowszechnienie tablic informacyjnych wykonanych

z piaskowca, ceramiki lub drewna. e. Ujednolicenie tablic z nazwami ulic w Lanckoronie.

uzasadnienie

W tej chwili są w użyciu trzy rodzaje: najstarsze i najbardziej stylowe tablice

emaliowane, z niebieskim, nawiązującym do antykwy krojem pisma na białym tle

(przykłady tych tablic zachowały się na drewnianych domach przy wylocie ul. 3 Maja

i ul. Krakowskiej) i tabliczki późniejsze, blaszane, pozbawione korespondencji

kulturowej z otoczeniem. f. Ograniczanie lub likwidowanie w przestrzeniach zabytkowych wykładzin chodników

z kolorowej kostki betonowej. g. Upowszechnianie technik budowlanych i materiałów ekologicznych, tradycyjnych -

także w obiektach małej architektury.

29 Przykładem wzornictwa reklamowego osadzonego w kontekstach kulturowych jest szyld reklamowy apteki w Lanckoronie, ustawiony przed Urzędem Gminy.

82 h. Upowszechnianie form artystycznych w przestrzeni publicznej.

i. Upowszechnianie udanych adaptacji istniejących obiektów - wg wzorca „studni

lanckorońskich”.

5. Upowszechnienie „krajobrazu bez murów”.

Sukcesywne przekształcanie krajobrazu kulturowego w przyjazny i estetyczny - m.in.

poprzez konsekwentną wymianę ogrodzeń (siatkowo - metalowo - betonowych) na

drewniane (niskie) lub żywopłotowe oraz ograniczanie ogrodzeń typu fortyfikacyjnego:

murów kamiennych i żelbetonowych.

uzasadnienie

Gęsta sieć ogrodzeń (zwłaszcza betonowych i kamiennych o cecha warowni) degraduje

przestrzeń publiczną do roli „obszaru wytwarzania zagrożeń”, stawia pod znakiem

zapytania istnienie przyjaznych relacji społecznych i deklarowanych wartości: „otwartej

i tolerancyjnej” społeczności lokalnej. Ogranicza, w pewnym sensie, dialog społeczny

i obniża wartość krajobrazu kulturowego.

Warto wspomnieć - przywołując przykład społeczeństw rozwiniętej kultury prawnej

(Holandia, Niemcy, Szwecja, Norwegia), w których ogrodzenia w przestrzeni miejskiej lub

wiejskiej są stawiane znacznie rzadziej i nierzadko symbolicznie, że najlepszym

„ogrodzeniem” jest kultura prawna, szacunek dla własności prywatnej, a przede wszystkim

szacunek i zaufanie do człowieka.

Ponadto: gęsta sieć ogrodzeń - nie tylko betonowych - zagraża bezpieczeństwu

pożarowemu w zabudowie zwartej, odcina dostęp ekipom strażackim i może znacznie

utrudnić - potencjalne - akcje gaśnicze.

6. Organizacja i estetyka krajobrazu przyrodniczego.

a. Kształtowanie przestrzeni przyrodniczej - zwłaszcza obszarów produkcji rolnej lub

obszarów odłogowanych - w formule parków polnych. Wykorzystanie kreatywnych

projektów młodych, nieskażonych rutyną i bylejakością architektów krajobrazu.

b. Wprowadzanie i pielęgnowanie zadrzewień śródpolnych i zadrzewień przy osiedlach.

c. Sukcesywne zalesianie użytków o niskiej klasie bonitacyjnej.

d. Systematyczna poprawa warunków higieniczno - sanitarnych drzewostanu; - odbudowa

drzewostanu zniszczonego.

Zakres i dynamika partycypacji społeczności lokalnej w działaniach zdefiniowanych

w punktach od 1 do 6 będzie - w znacznej mierze - wskaźnikiem akceptacji wartości

kulturowych dziedziczonych i współczesnych oraz poparcia dla innych działań

w ramach niniejszego programu.

3.3. PRIORYTET 3

Wzmacnianie i rozwijanie tożsamości kulturowej.

zadanie 3.1

Rozwijanie różnych form edukacji w zakresie ochrony i wykorzystania dziedzictwa kulturowego oraz poszerzania/wzmacniania tożsamości kulturowej.

działania szczegółowe 1. Popularyzacja lokalnych wartości kulturowych.

Wielowątkowy program edukacji kulturowej adresowany do społeczności gminy,

w tym w szczególności do liderów społecznych, radnych, sołtysów, kadry nauczycielskiej,

kadr samorządowych, itd.

Upowszechnianie wiedzy o wartości dziedzictwa kulturowego i znaczeniu tożsamości

kulturowej w wymiarze osobowym i wspólnotowym.

2. Rozwijanie wieloaspektowych działań na rzecz zachowania lokalnej obyczajowości,

zanikających wzorców, zawodów/umiejętności. edukacja szkolna

3. Edukacja na rzecz ochrony i wykorzystania dziedzictwa - pogłębianie zainteresowania

lokalnymi wzorcami kulturowymi i rozwijanie dumy z przynależności do wspólnoty

kulturowej. Upowszechnianie wiedzy o znaczeniu dziedzictwa kulturowego - tożsamości

kulturowej w wymiarze osobowym i wspólnotowym.

4. Opracowanie broszury dydaktycznej o historii i kulturze regionalnej w wersji dla szkoły

podstawowej i gimnazjum.

wzorzec lokalny

Wykorzystanie doświadczeń szkoły podstawowej w Jastrzębi, która pełni rolę centrum

kulturowego, inicjującego szereg projektów służących ochronie dziedzictwa kulturowego

i budujących związki wspólnotowe społeczności wiejskiej.

85 zadanie 3.2

Budowanie klimatu społecznego dla idei ochrony i utrwalania dziedzictwa kulturowego, jako źródła tożsamości kulturowej.

działania szczegółowe

1. Kształtowanie postaw społecznych sprzyjających opiece i ochronie, utrwalaniu

i rozwijaniu zasobów dziedzictwa kulturowego.

2. Rozwijanie wszelkich form kultury współczesnej służącej do wzmacniania tożsamości

kulturowej i integracji społeczności lokalnych - wsi/sołectw.

Liderem tych działań na obszarze Gminy mogą być organizacje pozarządowe,

a zwłaszcza Lokalna Grupa Działania Gościniec 4 Żywiołów posiadająca instrumenty

finansowe i zasoby intelektualne do wspierania i rozwijania takich prac.

3. Upowszechnianie wiedzy o negatywnych skutkach działań degradujących wartości

kulturowe - dziedziczone i współczesne.

4. Aktywizacja użytkowników i/lub właścicieli obiektów posiadających regionalne/lokalne

cechy kulturowe - poza obszarem Lanckorony - do inwestowania m.in. poprzez pomoc

w opracowywaniu dokumentacji oraz doradztwo w dostępie do źródeł finansowania prac

rewaloryzacyjnych. (Takim obiektem wartym ocalenia i adaptacji jest XIX wieczna zagroda

w Jastrzębi - własność prywatna, która stanowi, unikalny już przykład budownictwa

lokalnego). To zadanie jest możliwe do zrealizowania m.in. w ramach Lokalnej Grupy

Działania Gościniec 4 Żywiołów i innych organizacji pozarządowych pracujących na rzecz

ochrony i wykorzystania dziedzictwa kulturowego.

uzasadnienie

Lokalna Grupa Działania Gościniec 4 Żywiołów (Mucharz, Stryszów, Lanckorona, Kalwaria

Zebrzydowska) zdefiniowała swoje priorytety i cele w Lokalnej strategii rozwoju na lata

2007 - 2013. Wśród nich, celem strategicznym jest „Ochrona

i wykorzystanie zasobów przyrodniczych i kulturowych” a celem szczegółowym

1. „Ochrona dziedzictwa kulturowego i poprawa stanu środowiska, w tym zwiększenie

zastosowania źródeł energii odnawialnej”.

5. Upowszechnianie dobrych praktyk z terytorium kraju i Europy; na przykład:

wykorzystanie doświadczeń miasteczek niemieckich lub słowackich.

86 uzasadnienie

Warto wykorzystać inspirujące doświadczenia niektórych miasteczek słowackich, w dużej mierze bliskich kulturowo historycznej Małopolsce. Jednym z działań w tym obszarze może być nawiązanie współpracy z miasteczkiem, które twórczo wykorzystało swoje zasoby kulturowe do rozwoju ekonomii lokalnej.

87 4. Streszczenie - cele i założenia programowe, uwarunkowania wdrożeniowe, zestawienie głównych problemów, priorytetów oraz zadań szczegółowych.

Program wynika z wartości materialnej (komercyjnej) i symbolicznej zasobów dziedzictwa kulturowego, z ich roli w kształtowaniu tożsamości, z potrzeb związanych z wypełnianiem powinności wobec własnej historii, kultury i wobec prawa: lokalnego i powszechnego.

Program ochrony dziedzictwa kulturowego obejmuje całą gminę, ale koncentruje się na zasobach Lanckorony, ze względu na ich ilość, jakość i potencjał komercyjny.

Główne cele programu: 1. Ochrona i rozwinięcie dziedzictwa kulturowego. 2. Wzmacnianie tożsamości kulturowej - rozwój kapitału społecznego.

3. Rozwój ekonomii lokalnej z wykorzystaniem zasobów dziedzictwa kulturowego.

4. Marka kulturowa „Lanckorona” - wzmocnienie, rozwinięcie, wykorzystanie komercyjne.

Program określa stan optymalny, oczekiwany, do którego będzie dążyć społeczność gminy w zakresie ochrony i wykorzystania dziedzictwa kulturowego, wzmocnienia i rozwinięcia tożsamości kulturowej, rozwoju kapitału społecznego i ekonomii lokalnej.

Program służy koordynacji polityk w dziedzinie ochrony i rozwijania zasobów dziedzictwa kulturowego, realizowanych przez społeczność Gminy Lanckorona, poprzez swoje instytucje publiczne, stowarzyszenia, podmioty gospodarcze oraz liderów społecznych.

Założenia programowe:

założenie programowe 1:

Dbałość o dziedzictwo kulturowe jest szczególnym wyrazem dojrzałości - poziomu kultury społeczności: w wymiarze wspólnotowym i osobowym.

Dziedzictwo kulturowe Gminy Lanckorona, to nie tylko zabytki i szczególny krajobraz kulturowy i przyrodniczy, ale także dziedzictwo tożsamości, określone cechy właściwe społeczności lokalnej, szczególny kod kulturowy i jego przejawy zachowane w pamięci, w obyczajowości i obecne w kulturze współczesnej. Dziedzictwo kulturowe jest źródłem tożsamości, świadomości, kapitału intelektualnego i kreatywnego w wymiarze osobowym i wspólnotowym - inspiracją dzieł kultury współczesnej i jedną z osi rozwoju ekonomii lokalnej, zwłaszcza Lanckorony, posiadającej wciąż jeszcze zasoby unikalne.

Tożsamość kulturowa jest jednym z fundamentów rozwoju kapitału ludzkiego w wymiarze wspólnotowym, ergo: jednym z fundamentów rozwoju społecznego i gospodarczego.

założenie programowe 2:

Zasoby dziedzictwa kulturowego nie są znaczącym tworzywem lokalnego przemysłu kultury

(w tym: edukacji artystycznej) i turystyki, w proporcji do istniejących możliwości i deklarowanych przez społeczność lokalną (porównaj Lokalna strategia rozwoju LGD Gościniec 4

Żywiołów i Plan zagospodarowania przestrzennego Gminy Lanckorona) celach i priorytetach procesu społecznego i gospodarczego rozwoju.

założenie programowe 3:

Jedną z najlepszych metod właściwej ochrony i wykorzystania dziedzictwa kulturowego

(materialnego i niematerialnego) jest wielowątkowe, umiejętne i harmonijne włączanie go w zrównoważony proces rozwoju społeczno - gospodarczego oraz ugruntowanie w świadomości społecznej jego wartości (komodyfikacja 30 ) i znaczenia dla rozwoju w wymiarze osobowym i wspólnotowym.

30 Komodyfikacja - porównaj objaśnienia niektórych terminów użytych w opracowaniu - Appendix. 89 Oznacza to także możliwość wykorzystania dziedzictwa kulturowego do rozwoju społeczeństwa kreatywnego, gospodarki opartej na wiedzy i gospodarki kreatywnej.

założenie programowe 4:

prawo lokalne, w tym przez plan przestrzennego zagospodarowania i strategię rozwoju

społeczno - gospodarczego;

prawo powszechne w zakresie ochrony i gospodarowania zasobami dziedzictwa

kulturowego;

działania Rady i Wójta Gminy oraz gminnych instytucji kultury, oświaty i gospodarki

komunalnej;

działania organizacji pozarządowych; postawy właścicieli oraz przedsiębiorców (inwestorów) podejmujących działania gospodarcze, związane z zasobami dziedzictwa kulturowego.

Uwarunkowania wdrożeniowe:

Dla osiągnięcia optymalnej efektywności zadań zaplanowanych w programie ochrony i wykorzystania dziedzictwa kulturowego konieczne jest zaistnienie określonych warunków.

Niektóre z nich - zdaniem autora najważniejsze - są wymienione w pkt. od 1 do 13.

1. Zrównoważone gospodarowanie zasobami dziedzictwa kulturowego przez wszystkich

partnerów - uczestników procesu społeczno - gospodarczego rozwoju.

2. Kultura prawna, w tym zwłaszcza: poszanowanie prawa lokalnego i powszechnego

w zakresie ochrony dziedzictwa i użytkowania jego zasobów.

3. Partnerski model wdrażania programu. Utworzenie sprawnych mechanizmów współpracy,

przepływu wiedzy i partnerstwa trójsektorowego - zwłaszcza w celu poszerzania

pozabudżetowych źródeł finansowania działań ochronnych i/lub inwestycyjnych.

4. Egzekwowanie prawa lokalnego i powszechnego w zakresie ochrony dziedzictwa oraz

gospodarowania przestrzenią kulturową.

90 5. Aktywność organizacji pozarządowych na polu ochrony i wykorzystania dziedzictwa

kulturowego oraz rozbudzania, wzmacniania i utrwalania tożsamości kulturowej.

6. Włączanie dziedzictwa kulturowego do projektów gospodarczych.

a. Postawy i aktywność właścicieli zasobów kulturowych w dziele właściwej konserwacji

i/lub ich zagospodarowania.

b. Rozwijanie lokalnego przemysłu kultury - w oparciu o zasoby dziedzictwa

kulturowego i wytwory kultury współczesnej.

7. Wykorzystanie wszystkich dostępnych i możliwych do pozyskania instrumentów

finansowych - poza budżetem Gminy - służących efektywnej realizacji zadań, przyjętych

w tym opracowaniu. Montaże finansowe ze źródeł prywatnych i publicznych.

8. Stała poprawa jakości środowiska kulturowego i przyrodniczego. Komplementarny system

odbioru i utylizacji odpadów, likwidacja szkodliwych systemów grzewczych.

9. Wzrost świadomości kulturowej (tożsamości) i jakości życia. Jakość kultury czasu wolnego

i wzrastająca potrzeba obcowania z pięknem, harmonią i jakością krajobrazu kulturowego.

10. Wykorzystanie doświadczeń (dobrych praktyk) międzynarodowych i krajowych.

11. Pozytywny lobbing różnych autorytetów i środowisk na rzecz Lanckorony.

12. Nowe systemy informacji i ekspozycji dziedzictwa kulturowego (IT, 3D i podobne).

13. Rozwój prywatnego lub prywatno - publicznego muzealnictwa i kolekcjonerstwa.

91 Zestawienie głównych problemów:

Główne problemy sformułowane na podstawie analizy zasobów (obserwacji terenowych), analizy dokumentów prawnych i planistycznych Samorządu Gminy oraz konsultacji społecznych zostały uszeregowane w odniesieniu do poszczególnych priorytetów wdrożeniowych programu.

Priorytet 1:

ZACHOWANIE i UMIEJĘTNE WYKORZYSTANIE ZASOBÓW DZIEDZICTWA

KULTUROWEGO w ROZWOJU EKONOMII LOKALNEJ - obszary problemowe - pola niezbędnych działań. marka kulturowa

1. Program zarządzania marką kulturową - „Lanckorona”.

2. Rozproszone działania różnych podmiotów komercyjnych i organizacji pozarządowych

wykorzystujących do promocji swoich usług i produktów markę „Lanckorona” - bez

należytej kontroli ich oferty, co do jakości i spójności z zasobami markowymi. zasoby ludzkie

3. Niedostateczne upowszechnienie wiedzy - w społeczności lokalnej - o wartości dziedzictwa

kulturowego w rozwijaniu zasobów społecznych i gospodarki lokalnej.

a. Niedostateczna (lub nikła) współpraca społeczności lokalnej w dziele ochrony

dziedzictwa kulturowego, postrzeganego jako dobro wspólne i swoisty kapitał

inwestorski. Konflikt interesów pomiędzy różnymi grupami społecznymi

w Lanckoronie.

b. Inne problemy społeczne, ważne w kontekście realizacji tego programu:

4. starzenie się społeczności lokalnej;

5. odpływ - poza obszar Gminy - ludzi młodych, o wysokich kwalifikacjach, nie znajdujących

szansy na realizację swoich potrzeb na terenie Gminy. zachowanie dziedzictwa kulturowego

92 6. Niedostateczne egzekwowanie prawa lokalnego i powszechnego w zakresie ochrony

dziedzictwa kulturowego. Na przykład: zniekształcenia estetyczne substancji zabytkowej

w strefie ścisłej i pośredniej ochrony konserwatorskiej w Lanckoronie.

7. Brak gminnej ewidencji zabytków.

8. Presja inwestorska - koniunkturalne zmiany estetyki zabytków. Doraźne zyski i potrzeby

przed długofalowymi i perspektywicznymi celami - egoistyczna pragmatyka przed

utylitaryzmem.

9. Zabytki w sołectwach Gminy (poza Lanckoroną):

A. niedostępność zabytków, ze względu na pełnione funkcje: (porównaj: dwór w Jastrzębi -

szkoła podstawowa, dwór w Izdebniku - Dom Pomocy Społecznej, dwór na Podchybiu -

własność prywatna);

B. brak funkcji stymulujących rozwój lokalnego przemysłu kultury, ergo: oferty

turystycznej;

C. niszczejący unikalny zabytek „starej poczty” w Izdebniku (własność prywatna).

10. Izba Muzealna im. Krajewskiego - remont konserwatorski, modernizacja programowa

ekspozycji, wsparcie finansowe, zarządzanie.

11. Dziedzictwo kulturowe - ruchome, brak miejsca i środków finansowych na ochronę,

gromadzenie i udostępnianie.

12. Lokalne „sumienie” konserwatorskie, arbiter elegantiorum - brak.

13. Bezkarność za zniszczenie zabytku.

14. Zniekształcanie tekstów kulturowych przez wprowadzanie nazw nie związanych

z dziedzictwem kulturowym - na przykład cafe, pub, pensjonat - zamiast gospoda, gościniec

i podobne.31 gospodarcze wykorzystanie dziedzictwa kulturowego

15. Niewielki zakres udziału dziedzictwa kulturowego w strukturze lokalnej ekonomii - na

przykład w przemyśle kultury, edukacji artystycznej, czy turystyki kulturowej.

16. Niewielki udział rdzennych - tj. wywodzących się z zasobów dziedzictwa lokalnego -

produktów spożywczych i rękodzielniczych w bilansie lokalnej ekonomii.

31 Dobrym wzorcem lokalnym jest nazwa restauracji „Sielanka”, która wybornie współbrzmi z arkadyjskim mitem Lanckorony, wpisanym w jej wizerunek i program marki kulturowej - „Lanckorona”.

93 17. Doradztwo i motywacje finansowe dla właścicieli nie posiadających dostatecznych

środków do inwestowania w zasoby dziedzictwa kulturowego (poza sprzedażą

nieruchomości).

18. Niskodochodowy budżet Gminy - brak możliwości wspierania działań na rzecz ochrony

i ekspozycji dziedzictwa kulturowego.

19. Niewielki prywatny kapitał inwestycyjny w zakresie uruchamiania nowych funkcji

kulturowych Lanckorony - poza adresowanymi głównie do turystów jednodniowych (tzw.

odwiedzających) lub weekendowych (kawiarnia, galeria, pensjonat).

20. Decyzja Rady Powiatu Wadowickiego o przyzwoleniu dla zarządu Powiatu na podjęcie

działań w celu likwidacji schroniska szkolnego PTSM w Lanckoronie. Zagrożenie:

zredukowanie ruchu turystycznego najmłodszych pokoleń, a więc grupy społecznej

o intensywnej aktywności turystycznej.

Priorytet 2

KSZTAŁTOWANIE KRAJOBRAZU KULTUROWEGO i PRZYRODNICZEGO - obszary problemowe - pola niezbędnych działań. krajobraz kulturowy

1. Zniekształcenia krajobrazu kulturowego w strefie ścisłej i pośredniej ochrony

konserwatorskiej w Lanckoronie.

2. Uniformizacja krajobrazu kulturowego - wzrost zasobów bezwartościowych dla utrwalania

tożsamości kulturowej - zanikanie dialogu architektury współczesnej z dziedzictwem

kulturowym.

3. Dekompozycja krajobrazu rustykalnego w sołectwach: Izdebnik, Jastrzębia, Podchybie

i Skawinki; dominacja architektury katalogowej, pozbawionej cech stylowych i dialogu

z kontekstami kulturowymi - rustykalnymi.

4. Brak katalogu wzornictwa regionalnego w randze prawa lokalnego.

5. Gęsta sieć ogrodzeń (mury, bramy, tablice ostrzegawcze, psy „łańcuchowe”, itd.) -

przestrzeń publiczna traktowana jako „obszar nieufności”, źródło potencjalnych zagrożeń,

od których należy się odgradzać.

94 6. Estetyka przestrzeni publicznej: np. reklamy wielkogabarytowe i świetlne w strefach ścisłej

i pośredniej ochrony konserwatorskiej, tzw. tablice informacyjne niespójne z kontekstami

kulturowymi i nadmiernie zagęszczone - na przykład: Rynek Lanckoroński.

7. kultura prawna

8. Odpowiedzialność za estetykę i organizację przestrzeni wspólnej.

9. Niedostateczne przestrzeganie i egzekucja prawa lokalnego i powszechnego w zakresie

jakości krajobrazu kulturowego.

Priorytet 3 ROZWIJANIE TOŻSAMOŚCI KULTUROWEJ - obszary problemowe - pola niezbędnych działań. społeczeństwo

1. Zanikanie tożsamości kulturowej, jako wyznacznika (spoiwa) tradycyjnej wspólnoty

lokalnej. Słabnący dialog międzypokoleniowy i przekaz tradycji, także: wzorców

osobowych.

2. Zanikanie dialogu społecznego - nieufność, obojętność lub dystans wobec działań na rzecz

sfery wspólnej.

3. Edukacja kulturowa - świadomość wartości zasobów kulturowych.

4. Ambiwalentny stosunek do zasobów dziedzictwa kulturowego niektórych grup ludności:

z jednej strony postrzeganie jako uciążliwości (na przykład: stary dom, pozbawiony

niezbędnego komfortu, a chroniony prawem konserwatorskim), z drugiej - brak ruchu

turystycznego, o skali generującej zyski i kapitał inwestycyjny, z trzeciej - zmiany

właścicielskie i demograficzne: sprzedaż zasobów osadnikom spoza wspólnoty

lanckorońskiej oraz emigracja młodych ludzi o wysokich kwalifikacjach.

95 Program ochrony i wykorzystania dziedzictwa kulturowego - zestawienie priorytetów i zadań szczegółowych:

PRIORYTET 1 Zachowanie zasobów dziedzictwa kulturowego i umiejętne wykorzystanie w rozwoju ekonomii lokalnej.

Obszar programowy 1.1 Skuteczna egzekucja prawa w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego i gospodarowania jego zasobami.

Zadanie 1.1.1 Analiza funkcjonowania Planu przestrzennego zagospodarowania Gminy Lanckorona z roku 2003 i 2006 (dalej: Plan gospodarowania przestrzennego ) w zakresie egzekucji jego postanowień.

1. Analiza i niwelacja odstępstw od Planu gospodarowania przestrzennego w odniesieniu do

zasobów dziedzictwa i krajobrazu kulturowego w zakresie zapisanym w paragrafach 7 i 8.

2. Analiza funkcjonowania ścisłej i pośredniej strefy ochrony konserwatorskiej

w Lanckoronie. Porównanie stanu istniejącego z optymalnym, zdefiniowanym

w prawie lokalnym i powszechnym.

3. Analiza w zakresie respektowanie zaleceń Planu gospodarowania przestrzennego w zakresie

ograniczania rozpraszania zabudowy (paragraf 9) w Lanckoronie i stosowania

„plastikowych paneli zewnętrznych do wykończenia elewacji”.

4. Analiza w zakresie respektowanie zaleceń Planu przestrzennego w kwestii gabarytów

i estetyki ogrodzeń, w tym stosowania materiałów zgodnych z kontekstami kulturowymi.

5. Respektowanie zakazu naruszania drzewostanu - nie tylko w strefie ścisłej i pośredniej

ochrony konserwatorskiej w Lanckoronie, ale na terytorium całej Gminy, w tym zwłaszcza

w otoczeniu obiektów zabytkowych oraz na obszarach o wartości krajobrazowej. Zadanie 1.1.2

1. Przestrzeganie i egzekwowanie prawa w strefach ścisłej i pośredniej ochrony konserwatorskiej w Lanckoronie.

2. Upowszechnianie kultury prawnej w społeczności gminny w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego. Zadanie 1.1.3 Administrowanie gminnymi zasobami dziedzictwa kulturowego.

1. Opracowanie i prowadzenie gminnej ewidencji zabytków.

2. Współpraca z konserwatorem zabytków w zakresie systematycznej weryfikacji lub uzupełniania rejestru zabytków.

3. Aktualizacja opisu obiektów zabytkowych Gminy Lanckorona w kartach rejestrowych

Małopolskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Zadanie 1.1.4

Wdrażanie postanowień szczegółowych dla „Obszaru Chronionego Krajobrazu Pogórza

Wielickiego”, do którego należy terytorium Gminy Lanckorona.

Obszar programowy 1.2 Aktywizacja społeczności lokalnej w dziele ochrony i wykorzystania zasobów dziedzictwa kulturowego.

Zadanie 1.2.1

Partnerstwo trójsektorowe - koordynacja działań na rzecz ochrony i wykorzystania dziedzictwa kulturowego. Wypracowanie formuły stabilnego monitoringu, lobbingu, doradztwa i wsparcia finansowego.

Przykładowe działania:

1. Rada dziedzictwa kulturowego Lanckorony

2. Fundacja Dziedzictwa Lanckorońskiego 32 Zadanie 1.2.2

Realizacja tendencji europejskiej: rozszerzanie pola ochrony dziedzictwa kulturowego o zasoby przyrodnicze. Powiązanie ochrony dziedzictwa kulturowego z polityką ekologiczną i przestrzenną oraz działaniami sozologicznymi.

32 Nazwa celowo nawiązuje do zasłużonej Fundacji Lanckorońskich , założonej w 1967 r. przez Karolinę Lanckorońską (1898 - 2002). Mająca swoją siedzibę w Londynie i we Fryburgu - Fundacja Lanckorońskich wspiera polskie instytucje emigracyjne i krajowe oraz udziela stypendiów naukowcom zajmującym się archeologią, historią, historią sztuki, filologią klasyczną i historią filozofii. 97

1. Zwiększanie zaangażowania sektora prywatnego w proces rewaloryzacji obiektów

zabytkowych.

2. Wspieranie - w ramach prawnych - partnerstwa publiczno - prywatnego w zakresie prac

konserwatorskich najcenniejszych obiektów zabytkowych.

3. Kreowanie poczucia odpowiedzialności społeczności lokalnej za dziedzictwo kulturowe.

4. Dalszy rozwój jakościowy współpracy w trójkącie partnerskim administracji gminnej,

organizacji pozarządowych oraz inwestorów (właścicieli zasobów) w dziele zachowania

i wykorzystania dziedzictwa kulturowego oraz wzmacniania tożsamości kulturowej.

5. Ochrona zasobów spoza listy zabytków, stanowiących znaki kulturowe lokalne,

postrzegane jako istotne dla tożsamości kulturowej. Zadanie 1.2.4

Niwelowanie negatywnych skutków zniekształcania estetycznego dziedzictwa kulturowego.

Niwelacja zniekształceń dziedzictwa kulturowego w Rynku Lanckorońskim.

Nadanie – przy wsparciu wytycznych konserwatorskich – odpowiedniego standardu przestrzeni publicznej, z zachowaniem jej tradycyjnych atrybutów oraz zachowanie lokalnego charakteru nowej zabudowy. przykładowe działania

1. Minimalizacja negatywnych oddziaływań niezbędnych inwestycji infrastrukturalnych,

mieszkaniowych i usługowych na środowisko kulturowe.

2. Włączanie zagadnień ochrony zabytków do procesów społeczno - gospodarczych,

w formule racjonalnego kompromisu pomiędzy doktryną ochrony konserwatorskiej

a uwarunkowaniami wynikającymi z potrzeb mieszkańców Gminy.

3. Zapobieganie dysharmonii estetycznej w zakresie tzw. małej architektury i informacji

publicznej.

98 4. Podjęcie działań na rzecz przywrócenia w południowej i zachodniej pierzei Rynku

Lanckorońskiego ładu przestrzennego i estetycznego.

Gruntowna rekompozycja budynków nie związanych z dziedzictwem kulturowym,

począwszy od nadmiernych gabarytów po estetykę detali architektonicznych oraz stolarki.

Wyegzekwowanie od właścicieli adaptacji stylistycznej zgodnej z kontekstami

kulturowymi Rynku Lanckorońskiego i strefy ochrony konserwatorskiej.

5. Przeciwdziałanie społecznej obojętności, swoistej anty - kulturze prawnej, polegającej

na sobiepaństwie i lekceważeniu decyzji prawnych wspólnoty lokalnej, która w Planie

gospodarowania przestrzennego - ustaliła odpowiednie zasady postępowania wobec zasobów

kulturowych - ładu przestrzennego i estetyki.

Obszar programowy 1. 3 Rozwój ekonomii lokalnej z wykorzystaniem zasobów dziedzictwa kulturowego - możliwości - nowe projekty.

Zadanie 1.3.1

Gospodarcze wykorzystanie zasobów dziedzictwa kulturowego - roztropna komercjalizacja i rozwijanie lokalnego przemysłu kultury. cele długookresowe

1. Wspieranie działań zmierzających do komercjalizacji zasobów kulturowych. Tworzenie -

według możliwości formalno - prawnych Samorządu Gminy - skutecznej pomocy

publicznej i konsekwentne promowanie kultury zagospodarowania dziedzictwa.

2. Rozwijanie lokalnego przemysłu kultury. (porównaj: projekt: Góra Zamkowa - Omphalos).

3. Zwiększanie - wg potrzeb i możliwości - roli organizacji pozarządowych w zarządzaniu

zasobami dziedzictwa kulturowego.

4. Marketing produktów i usług przemysłu kultury + zarządzanie marką kulturową

„Lanckorona”.

5. Rozwój lokalnych produktów spożywczych i rękodzielniczych wytworzonych

z wykorzystaniem zasobów dziedzictwa kulturowego.

99 Zadanie 1.3.2

Modernizacja formuły programowej, organizacyjnej i finansowej niektórych projektów i instytucji.

zadania szczegółowe

1. Modernizacja formuły programowej, finansowej i organizacyjnej Izby Muzealnej im. prof.

Krajewskiego. Ochrona ruchomych zasobów dziedzictwa kulturowego.

przykładowe działania

a. Remont konserwatorski zabytkowego budynku „izby muzealnej” + nowoczesne

wyposażenie techniczne i wystawiennicze, wkomponowane w zabytkową strukturę.

b. Nowoczesny pawilon wystawienniczy - koncepcja rozbudowy.

c. Zmiana nazwy „izby muzealnej” na „Dom Lanckoroński im. A. Krajewskiego”.

2. Kronikarz Lanckoroński - ośrodek dokumentacji społecznej.

idea programowa

Rozszerzenie programu Izby Regionalnej i Archiwum Lanckorońskiego do formuły ośrodka

dokumentacji społecznej - Kronikarza Lanckorońskiego. Wsparcie instytucjonalne dla

wieloletnich działań Towarzystwa Przyjaciół Lanckorony zmierzających do powołania

„muzeum lanckorońskiego” w możliwej do zrealizowania formule prawnej, organizacyjnej

i finansowej. Ochrona i właściwa ekspozycja zasobów pozyskanych w ramach działalności

Izby Regionalnej im. Krajewskiego i Towarzystwa Przyjaciół Lanckorony oraz prywatnych

zbiorów, niekiedy już unikalnych i pozbawionych szansy ekspozycji.

4. Inne zadania:

a. Pracownia Muz

Optymalne wykorzystanie zasobów dziedzictwa kulturowego do rozwijania roli

Lanckorony, jako ośrodka kształcenia artystycznego, kreatywnego, intelektualnego

- z wykorzystaniem infrastruktury istniejącej i z perspektywą - zbudowania

odpowiedniego obiektu - porównaj: projekt Góra Zamkowa - Omphalos.

b. Rozwijanie - w miarę możliwości - budżetu gminnych instytucji kultury i oświaty oraz

puli przeznaczonej dla organizacji pozarządowych.

c. Zapewnienie możliwości kształcenia osób zarządzających zasobami dziedzictwa

kulturowego w zakresach - na przykład: 1. pozyskiwanie źródeł finansowania poza

100 budżetem publicznym; 2. aktywna postawa wobec zmian w otoczeniu; 3. jakość,

efektywność, racjonalność zarządzania zasobami + zarządzanie projektowe;

4. kreowanie w społeczności lokalnej właściwych postaw wobec dziedzictwa

kulturowego.

d. Opracowanie odpowiednich standardów jakościowych i formalnych dla imprez

artystycznych i targowych oraz działań inwestorskich w przestrzeni Rynku

Lanckorońskiego - theatrum miasteczka z drewna . Uwzględnienie standardów jakości,

oryginalności i spójności z kontekstami kulturowymi. Zadanie 1.3.3

Projekt: Góra Zamkowa - Omphalos - centrum rozwoju intelektualnego i kreatywnego, centrum wystawiennicze i kongresowe + multimedialne muzeum. funkcje obiektu

• Centrum społeczeństwa kreatywnego, w tym:

o centrum edukacji artystycznej i intelektualnej (kreatywnej);

o inkubator przedsiębiorczości intelektualnej;

o akademia mistrzów - warsztaty i wykłady mistrzowskie adresowane do odbiorców

krajowych i zagranicznych;

o ośrodek inspiracji artystycznych;

o inne - wg potrzeb i możliwości.

• Kameralny ośrodek kongresowy, z odpowiednim wyposażeniem technologicznym

i zapleczem.

• Centrum wystawiennicze: Theatrum Kazimierza Wiśniaka

funkcje

o stała ekspozycja wybranych dzieł Kazimierza Wiśniaka - wystawa zaprojektowana

i zaaranżowana przez Autora;

o galeria wystaw czasowych;

o Muzeum Lanckorońskie - porównaj uwagi o rozwoju programu i funkcji Izby

Muzealnej.

Formuła: muzeum multimedialne, zorganizowane z wykorzystaniem najnowszych

technik prezentacyjnych i wystawienniczych, łącznie z projekcjami 3 D i nowszymi.

101 Zadanie 1.3.4

Marka kulturowa „Lanckorona” - zarządzanie i poszukiwanie korzyści rynkowych. zadania szczegółowe

1. Opracowanie i wdrożenie programu zarządzania marką kulturową „Lanckorona”.

2. Wzmacnianie i rozwijanie zasobów marki kulturowej „Lanckorona”.

3. Marketing produktów i usług firmowanych marką „Lanckorona”.

PRIORYTET 2 Kształtowanie krajobrazu kulturowego. zadanie 2.1

Rozwijanie kultury prawnej w zakresie ochrony i kształtowania krajobrazu kulturowego.

zadania szczegółowe

1. Wzmacnianie prawnych instrumentów w zakresie właściwego gospodarowania

przestrzennego oraz estetyki krajobrazu kulturowego, poprzez konsekwentną realizację

nadzoru budowlanego i urbanistycznego, zgodnie z przyjętymi pryncypiami Planu

gospodarowania przestrzennego i prawa powszechnego.

2. Monitoring i analiza funkcjonowania Prawa budowlanego, w kontekście „gminnej

ewidencji zabytków”.

3. Promowanie zasad ochrony i kształtowania krajobrazu kulturowego. Rozwijanie

pozytywnego nastawienia mieszkańców do rygorystycznego przestrzegania prawa

lokalnego w zakresie nowych inwestycji związanych z obszarami uznanymi za cenne dla

krajobrazu kulturowego.

4. Wykorzystywanie nowej formy prawnej ochrony zabytków, jaką stanowi park kulturowy -

podjęcie działań w celu utworzenia parku kulturowego „Lanckorona”. zadanie 2.2

Kształtowanie struktur przestrzennych ograniczających zniekształcanie krajobrazu kulturowego oraz wzmacniających jego wartość estetyczną.

zadania szczegółowe

1. Integracja wartości historycznych i współczesnych.

2. Ochrona najcenniejszych obiektów in situ - w miejscu ich powstania i użytkowania.

3. Sanacja i estetyzacja - podnoszenie jakości przestrzeni kulturowej.

102 4. Organizacja i estetyka krajobrazu kulturowego.

5. Upowszechnienie „krajobrazu bez murów”.

6. Organizacja i estetyka krajobrazu przyrodniczego.

PRIORYTET 3 Wzmacnianie i rozwijanie tożsamości kulturowej.

zadanie 3.1

Rozwijanie różnych form edukacji w zakresie ochrony i wykorzystania dziedzictwa kulturowego oraz poszerzania/wzmacniania tożsamości kulturowej.

działania szczegółowe 1. Popularyzacja lokalnych wartości kulturowych. Wielowątkowy program edukacji

kulturowej adresowany do społeczności gminy. Upowszechnianie wiedzy o wartości

dziedzictwa kulturowego i znaczeniu tożsamości kulturowej w wymiarze osobowym

i wspólnotowym.

2. Rozwijanie wieloaspektowych działań na rzecz zachowania lokalnej obyczajowości,

zanikających wzorców, zawodów/umiejętności. edukacja szkolna

3. Edukacja na rzecz ochrony i wykorzystania dziedzictwa - pogłębianie zainteresowania

lokalnymi wzorcami kulturowymi i rozwijanie dumy z przynależności do wspólnoty

kulturowej.

4. Opracowanie broszury dydaktycznej o historii i kulturze regionalnej w wersji dla szkoły

podstawowej i gimnazjum. zadanie 3.2

Budowanie klimatu społecznego dla idei ochrony i utrwalania dziedzictwa kulturowego, jako

źródła tożsamości kulturowej.

działania szczegółowe

1. Kształtowanie postaw społecznych sprzyjających opiece i ochronie, utrwalaniu

i rozwijaniu zasobów dziedzictwa kulturowego.

2. Rozwijanie wszelkich form kultury współczesnej służącej do wzmacniania tożsamości

kulturowej i integracji społeczności lokalnych - wsi/sołectw.

103 3. Upowszechnianie wiedzy o negatywnych skutkach działań degradujących wartości

kulturowe - dziedziczone i współczesne.

4. Aktywizacja użytkowników i/lub właścicieli obiektów posiadających regionalne/lokalne

cechy kulturowe - poza obszarem Lanckorony - do inwestowania m.in. poprzez pomoc

w opracowywaniu dokumentacji oraz doradztwo w dostępie do źródeł finansowania prac

rewaloryzacyjnych.

5. Upowszechnianie dobrych praktyk z terytorium kraju i Europy; na przykład:

wykorzystanie doświadczeń miasteczek niemieckich lub słowackich.

104

5. Appendix

Objaśnienia niektórych określeń użytych w opracowaniu.

atrakcja turystyczna

Obiekt - obszar kulturowy lub przyrodniczy posiadający walory, które mogą być podstawą programu produktu turystycznego i działań marketingowych.

Ważnym kryterium oceny atrakcyjności turystycznej obiektu/miejsca/usługi jest ich oryginalność, jakość, estetyka, funkcjonalność, atrakcyjność ekspozycji oraz program: rozrywkowy, edukacyjny, sportowy, gastronomiczny, czy artystyczny.

Atrakcją turystyczną nie są - na przykład: tereny przyrodnicze pozbawione elementarnej ochrony środowiska, obszary o zniekształconym krajobrazie kulturowym czy zabytki/obiekty niedostępne: prywatne dwory/pałace, zamknięte obiekty sakralne, czy kolekcje prywatne.

funkcje turystyczne obiektu zabytkowego

Podstawowym warunkiem uczestnictwa obiektu w ofercie turystycznej jest jego dostępność

(stan techniczny, estetyka, bezpieczeństwo konstrukcji, itp.), atrakcyjny program i obsługa.

Jednak każdy, oryginalny i dobrze zachowany obiekt zabytkowy - nawet gdy nie pełni funkcji recepcyjnych dla ruchu turystycznego - jest elementem scenografii kulturowej, znakiem kulturowymi obszaru recepcji turystycznej.

gospodarka oparta na wiedzy - gospodarka kreatywna

Gospodarka oparta na wiedzy, wdrażana m.in. przez kraje Unii Europejskiej (Strategia

Lizbońska) przechodzi transformację do formy gospodarki kreatywnej. Wiedza + kreatywność, wyobraźnia + innowacje stają się podstawowymi stymulatorami rozwoju społeczeństwa kreatywnego i gospodarki. „Albert Einstein uważał, że wyobraźnia jest ważniejsza od wiedzy.

Tylko z pozoru jest to paradoks, ponieważ to właśnie wiedza w połączeniu z wyobraźnią jest podstawą kreatywności, do której, aby się rozwijała, musimy dodać wolność. Klimat wolności

105 rozwija wiedzę i wzbogaca wyobraźnię. Gospodarka wiedzy staje się więc gospodarką kreatywną, otwierając nową erę w światowej ekonomii” - prof. Ewa Okoń - Horodyńska, kierownik Katedry Ekonomii Uniwersytetu Jagiellońskiego, cyt. za: „Wiedza i innowacje

w rozwoju gospodarki: siły motoryczne i bariery”. Konferencja naukowa (11.01.2007) na

Uniwersytecie Jagiellońskim - http://www.instytut.info.

„Gospodarka wiedzy jaką znamy obecnie jest przesłaniana przez coś nowego - nazwijmy to gospodarką kreatywną. (...) W stopniu wzrastającym główną kompetencją jest kreatywność

- właściwe tworzywo mózgu, które sprawne korporacje opanowują po to, aby generować najwyższe piętra wzrostu”. – B. Nussbaum, cyt. za: A. Kukliński, K. Pawłowski, The creative

Europe, The crucial challenge of the XXI century. A first tentative outline of an European

Research Project, Warszawa – WSB, Nowy Sącz May 6th 2006

impreza

1. Każde działanie w przestrzeni publicznej lub prywatnej z udziałem publiczności, zorganizowane w relacji odbiorca - nadawca, oglądający - przedstawiający, słuchający - grający, etc. w skali masowej lub kameralnej, w przestrzeni zamkniętej lub plenerowej.

W tym znaczeniu imprezą jest każdy festiwal, koncert, widowisko (etniczne, historyczne, muzyczne), spotkanie autorskie, seans filmowy, konferencja, kongres, targi, wystawa, zawody sportowe, rajd, spływ kajakowy, itd.

2. Impreza może być kanwą (rdzeniem) programu produktu turystycznego. Na przykład - krakowski Festiwal Kultury Żydowskiej jest imprezą artystyczną i równocześnie produktem turystycznym, stymuluje ruch turystyczny i sprzedaż typowo turystycznych usług: hotelowych, gastronomicznych czy transportowych. Jest zatem tym, co w marketingu produktu turystycznego nazywa się „powodem, motywem wyjazdu” i stymulatorem sprzedaży usług i produktów niezbędnych podczas pobytu i podróży.

in situ

Zwrot zaczerpnięty z języka łacińskiego; oznacza w dosłownym tłumaczeniu w miejscu .

Określenie ma różne znaczenie w różnych dyscyplinach nauki; w pragmatyce ochrony i zarządzania dziedzictwem kulturowym oznacza zachowanie zasobów w miejscu ich

106 powstania, nie przenoszenie do wydzielonych skansenów. Stąd rozróżnienie skansenu in situ - założonego w naturalnym miejscu wytworzenia chronionego zasobu kulturowego i skansenów

- muzeów na otwartym powietrzu, do których obiekty są przenoszone i odpowiednio eksponowane.

komodyfikacja (utowarowienie)

Przekształcanie wartości użytkowej w wartość wymienną; należy też przez to rozumieć komercjalizację dziedzictwa kulturowego (zabytkowych obiektów, odniesień do przeszłości, inspiracji historycznych, lokalnego kodu kulturowego, itd.) w nowoczesne produkty i usługi, na przykład w przemyśle kultury czy turystyki.

krajobraz kulturowy

Definicja przyjęta w Ustawie o ochronie i opiece nad zabytkami: „przestrzeń historycznie ukształtowana w wyniku działalności człowieka, zawierająca wytwory cywilizacji oraz elementy przyrodnicze".

kultura

Spośród wielu definicji kultury przyjmujemy definicję homocentryczną.

Kultura - wszystkie dzieła ludzi, które stanowią człowieka podmiotowego (świadomego swojego JA osobowego, swojej tożsamości kulturowej), uczestniczącego - na przykład - w procesie formowania wspólnotowego MY oraz zarządzania środowiskiem kulturowym

i przyrodniczym.

Można też powiedzieć, że człowiek jest podmiotem i przedmiotem kultury równocześnie: tworzy ją i jest w niej tworzony (paideia). Przejawem tak rozumianej kultury są wszelkie dzieła: materialne, niematerialne, intelektualne, artystyczne, techniczne i cywilizacyjne, infrastrukturalne i organizacyjne, finansowe, religijne , itp. - wytworzone przez człowieka i służące rozwijaniu jego podmiotowości, osobowości, tożsamości oraz posiadanych umiejętności i zdolności.

107 marketing miejsca

Sprzedaż usług i produktów wytworzonych na zasobach kulturowych (dziedziczonych i/lub współczesnych) i/lub przyrodniczych + wartości dodane (marka + mit + legenda miejsca), przypisywane danemu miejscu, wykreowane metodami socjotechnicznymi lub istniejące realnie.

Przykładem funkcjonowania wartości kulturowych w roli mitu, legendy jest miasto Kraków, które ma najwyższą, spośród dużych polskich miast, spójność zasobów realnych z „zasobem mitycznym”, swoistym rynkowym avatarem i marką kulturową - „Kraków”.

produkt turystyczny

System powiązanych oryginalnych atrakcji i usług, zaspokajających szerokie spektrum potrzeb klienta turystycznego, zorganizowany w oparciu o potencjały NATURY (zasoby przyrodnicze i usługi weń wkomponowane) i KULTURY (zasoby kulturowe: dziedziczone i współczesne i usługi weń wkomponowane) - opakowanych do formuły rynkowej oraz zestaw niezbędnych usług cywilizacyjnych (+infrastruktura), intelektualnych, artystycznych, zdrowotnych etc., które nabywa klient turystyczny, w podróży lub podczas pobytu.

Produkt turystyczny, to innymi słowy skomercjalizowane zasoby kulturowe i przyrodnicze,

„opakowane” do rynkowej formuły produktów i usług - „atrakcji turystycznych”.

Produkt turystyczny powinien posiadać odpowiednie cechy umożliwiające jego sprzedaż i konsumpcję. Na przykład:

wyraźny adres rynkowy - rynek otwarty lub rynek segmentów, określonych grup klientów;

cechy perswazyjne - produkt ma wywołać zainteresowanie i skłonić do zakupu, powinien

wzbudzać potrzebę podróży i zaspokajać oczekiwania, potrzeby i ...marzenia;

powinien stymulować sprzedaż usług niezbędnych i zbędnych (np. sprzedaż pakietowa

produktów wartościowych i „śmiecia rynkowego” w ofertach typu „all inclusive”);

plastyczność programowa - produkt można modernizować w zależności od zmian na

rynku;

unikalność i wyjątkowość - produkt wyróżnia spośród konkurencji.

108 Produkt turystyczny - to także wymyślenie/zorganizowanie nowych motywów podróży (na podstawie analizy zachowań społecznych, zachowań konsumpcyjnych) i „zmuszenie”

(socjotechnika marketingu) klientów turystycznych do nabycia określonej oferty - do określonej konsumpcji turystycznej.

Zasoby kulturowe i przyrodnicze najczęściej wykorzystywane w tworzeniu produktów turystycznych - motywy programów produktowych:

tradycja tożsamość kultura

oryginalność unikatowość tajemnica

przyroda dzikość dziwność

rozrywka sport wypoczynek

biznes rozwój zawodowy edukacja

sztuka piękno wzruszenie

ciekawość odkrycie poznanie

czas sentyment powrót do przeszłości

miłość przyjaźń spotkanie

zdrowie uroda witalność

etc.

użyteczność zasobów przyrodniczych i/lub kulturowych w ofercie turystycznej

Wszelkie formy zagospodarowania (np. adaptacji do funkcji serwisowych) zasobów kulturowych lub przyrodniczych, które, poprzez odpowiednie działania marketingowe są udostępnienie (sprzedawane), jako produkty turystyczne. Porównaj: atrakcja turystyczna i produkt turystyczny.

109

Dokumenty analityczne i planistyczne wykorzystane w opracowaniu:

dokumenty krajowe

1. Narodowa strategia kultury na lata 2004-2013

2. Krajowy Program Ochrony Zabytków i Opieki nad Zabytkami na lata 2004-2008

3. Tezy do Krajowego Programu Ochrony Zabytków i Opieki nad Zabytkami

dokumenty regionalne

4. Strategia rozwoju Województwa Małopolskiego na lata 2007 - 2013

5. Wojewódzki program ochrony dziedzictwa i krajobrazu kulturowego Małopolski, 2004

6. Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Małopolskiego

dokumentu lokalne

7. Plan przestrzennego zagospodarowania Gminy Lanckorona, 2003, 2006

8. Plan odnowy miejscowości Lanckorona, 2008

9. Lokalna strategia rozwoju na lata 2007-2015 dla LGD Gościniec 4 Żywiołów

10. Regulamin utrzymania czystości i porządku na terenie Gminy Lanckorona.

(Uchwała nr XXXIII/215/06 Rady Gminy Lanckorona z dnia 12 kwietnia 2006 r.)

110

Pragnę serdecznie podziękować wszystkim uczestnikom konsultacji , tym zwłaszcza,

którzy dzielili się ze mną swoją wiedzą, doświadczeniem i zaangażowaniem w proces

ochrony i wykorzystania zasobów dziedzictwa kulturowego Gminy Lanckorona.

autor

Opr. Andrzej Pacuła, w ramach projektu Lanckorona - interpretacja lokalnego dziedzictwa kulturowego

Lanckorona, kwiecień 2011 r.

Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein oraz Norwegię poprzez dofinansowanie ze

środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego

Mechanizmu Finansowego.

111