Żadne społeczeństwo nie jest na tyle bogate, by odkupić przeszłość, odzyskać utracone dziedzictwo kulturowe i odbudować tożsamość. Program ochrony i wykorzystania dziedzictwa kulturowego Gminy Lanckorona Załącznik programowy do Strategii rozwoju społeczno - gospodarczego Gminy Lanckorona w perspektywie roku 2020. Opracowanie: Andrzej Pacuła Lanckorona, kwiecień 2011 r. Spis treści: Część I DIAGNOZA i UWARUNKOWANIA .................................................................................. 3 1. Cele, założenia programowe i uwarunkowania wdrożeniowe programu............................... 3 1.1. Cele i założenia programowe ................................................................................................. 5 1.2. Uwarunkowania wdrożeniowe............................................................................................ 15 2. Analiza zasobów kulturowych - obszary problemowe .......................................................... 33 Część II PROGRAM - PRIORYTETY I ZADANIA........................................................................ 48 3. Program ochrony i wykorzystania dziedzictwa kulturowego - priorytety i zadania......... 48 3.1. PRIORYTET 1 Zachowanie zasobów dziedzictwa kulturowego i umiejętne wykorzystanie w rozwoju ekonomii lokalnej ................................................................................ 49 3.1.1. Obszar programowy 1.1 Skuteczna egzekucja prawa w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego i gospodarowania jego zasobami. ............................................................................. 49 3.1.2. Obszar programowy 1.2 Aktywizacja społeczności lokalnej w dziele ochrony i wykorzystania zasobów dziedzictwa kulturowego....................................................................... 54 3.1.3. Obszar programowy 1. 3 Rozwój ekonomii lokalnej z wykorzystaniem zasobów dziedzictwa kulturowego - możliwości - nowe projekty............................................................... 60 3.2. PRIORYTET 2 Kształtowanie krajobrazu kulturowego. ................................................ 78 3.3. PRIORYTET 3 Wzmacnianie i rozwijanie tożsamości kulturowej................................. 85 4. Streszczenie - cele i założenia programowe, uwarunkowania wdrożeniowe, zestawienie głównych problemów, priorytetów oraz zadań szczegółowych.................................................... 88 5. Appendix ................................................................................................................................... 105 2 Część I DIAGNOZA i UWARUNKOWANIA 1. Cele, założenia programowe i uwarunkowania wdrożeniowe programu obszar programu Gmina Lanckorona (powiat wadowicki): powierzchnia - 40.5 km 2. Sołectwa: Izdebnik - 16.1 km 2, Jastrzębia - 3.9 km 2, Lanckorona - 11.8 km 2, Podchybie - 1.3 km 2, Skawinki - 7.4 km 2. Stolica gminy: Lanckorona, miasteczko o statusie administracyjnym wsi, położone na południowym i wschodnim stoku Góry Lanckorońskiej (550 m n.p.m.). geneza programu Program ochrony dziedzictwa kulturowego Gminy Lanckorona - został sporządzony w korelacji z obecnie obowiązującymi dokumentami programowymi Samorządu Gminy. Jest częścią nowej strategii rozwoju społeczno gospodarczego Gminy Lanckorona w perspektywie roku 2020 oraz projektu Lanckorona - interpretacja lokalnego dziedzictwa kulturowego , który składa się z czterech, prowadzonych równolegle działań. 1. Badania archeologiczne otoczenia zamku starościńskiego na Górze Zamkowej. 2. Archiwum Lanckorońskie - zainicjowany w 2008 roku program tworzenia archiwum społeczności lanckorońskiej poprzez wywiady, filmy, zdjęcia, zbieranie archiwaliów, wystawy, spotkania międzypokoleniowe i inne formy dokumentowania historii miasteczka i życia jego mieszkańców. Utworzono specjalny portal i cybernetyczne archiwum (www.archiwumlanckoronskie.pl), w którym zebrane materiały są przechowywane i udostępniane. Jednym z celów programu jest umacnianie tożsamości kulturowej, wzmacnianie dialogu społecznego - budowanie lub odnawianie więzi międzypokoleniowych. 3. Pracownia Muz - zestaw projektów artystycznych i edukacyjnych, upowszechniających (eksponujących) dziedzictwo kulturowe (na przykład poprzez: koncerty, wystawy, spotkania tematyczne, itd.) oraz odkrywanie zasobów lokalnej historii, folkloru i tradycji, 3 m.in. poprzez warsztaty artystyczne. Program realizowany m.in. przez instytucje gminy: Gminny Ośrodek Kultury, szkoły oraz organizacje pozarządowe. 4. Program ochrony dziedzictwa Gminy Lanckorony - opracowanie diagnostyczne i programowe, zrealizowane w konsultacji ze społecznością lokalną. Konsultacje społeczne były przeprowadzone podczas spotkań z mieszkańcami wszystkich sołectw Gminy. Program spotkań zawierał moduł informacyjny i konsultacyjny: a. Moduł informacyjny i edukacyjny: - zagadnienia: dziedzictwo kulturowe - znaczenie dla rozwoju społecznego i gospodarczego - przykłady dobrych praktyk. b. Moduł konsultacyjny: - debata: zdefiniowanie zasobów kulturowych oraz oczekiwanych kierunków zagospodarowania. c. Ponadto - program był przedstawiony do konsultacji społecznej na portalu samorządowym: www.lanckorona.pl. 4 1.1. Cele i założenia programowe Do zasobów dziedzictwa kulturowego wliczamy zarówno dobra wytworzone przez człowieka jak i dzieła naturalne - przyrodnicze (tu niezmiernie ważnym aspektem jest estetyka oraz działania ekologiczne i sozologiczne). W odniesieniu do dzieł wytworzonych przez człowieka można przyjąć zasadniczy podział na: zasoby materialne i niematerialne, nieruchome i ruchome, krajobraz kulturowy (tu: organizacja przestrzenna, estetyka, funkcje, etc. ) - a także wszelkie dobra symboliczne: intelektualne, artystyczne, religijne, etniczne, stanowiące o tożsamości kulturowej społeczności na historycznie wyodrębnionym terytorium. Dziedzictwo to nie tylko dorobek historyczny i źródło tożsamości kulturowej, ale także twórczy, fermentujący składnik kultury współczesnej. „Zachowanie, ochrona i konserwacja dziedzictwa kulturowego jest działaniem w ważnym interesie publicznym ze względu na znaczenie zabytków w procesie edukacji, humanizacji społeczeństwa, jego kulturowej identyfikacji, wreszcie także znaczenie dla sfery ekonomii i gospodarki”.1 Program ochrony dziedzictwa kulturowego Gminy Lanckorona wynika z wartości materialnej i symbolicznej tych zasobów, z ich roli w kształtowaniu tożsamości społeczności lokalnej, z potrzeb związanych z wypełnianiem powinności wobec własnej historii, kultury i prawa: lokalnego i powszechnego. Ochrona dziedzictwa kulturowego spoczywa na administracji państwa, na samorządzie terytorialnym, na właścicielach lub zarządcach zasobów oraz na wszystkich uczestnikach procesów społecznych, edukacyjnych, artystycznych, naukowych czy gospodarczych. Dbałość o dziedzictwo kulturowe jest szczególnym wyrazem dojrzałości - obrazem kultury danej społeczności: w wymiarze wspólnotowym i osobowym. 1 Tezy do Krajowego Programu Ochrony Zabytków i Opieki nad Zabytkami , 2004, opr. Rada Ochrony Zabytków przy Ministrze Kultury. 5 W odniesieniu do metod ochrony dziedzictwa kulturowego można generalnie przyjąć dwie, współistotne i symultaniczne drogi postępowania: 1. działania zachowawcze - konserwatorskie: zachowanie i utrwalanie - jeżeli to możliwe w formule in situ 2 - zasobów nieruchomych i ruchomych dziedzictwa kulturowego 2. oraz działania aktywizujące, pragmatyczne: tj. wpisywanie, wprzęganie wielowątkowego dziedzictwa kulturowego w procesy społeczne i gospodarcze, służące funkcjom użytecznym i rozwijającym zasoby społeczne i ekonomię lokalną w różnych dziedzinach kultury.3 działania zachowawcze - zasoby materialne 1. Metoda: zachowanie zasobów materialnych w formule - in situ , w miejscu ich wytworzenia w możliwie oryginalnym kształcie. Zachowanie historycznych układów przestrzennych, obiektów architektury mieszkalnej i usługowej, krajobrazu kulturowego: rustykalnego i małomiasteczkowego w Lanckoronie, w tym: dzieł architektury drewnianej, estetyki przestrzeni publicznej i prywatnej (ogrodów, ogrodzeń, budynków gospodarczych, itp.) przykład Taka formuła - zachowania zasobów kulturowych (materialnych i niematerialnych) w kształcie oryginalnym, z odpowiednią ekspozycją i wpisaniem w teksty kultury współczesnej - została wykorzystana jako kanwa programowa projektu „Ekomuzeum Lanckorona” (2001 r.), realizowanego w ramach międzynarodowego programu tworzenia ekomuzeów we wsiach i miasteczkach Europy Środkowej, związanych z trasą szlaku bursztynowego. W wyniku realizacji tego programu wyznakowano ścieżkę przyrodniczo - kulturową w granicach Gminy oraz założono Stowarzyszenie na Bursztynowym Szlaku. Obecnie - „Ekomuzeum Lanckorona” jest częścią oferty edukacyjnej i turystycznej Gminy 4. 2 In situ - porównaj objaśnienia niektórych terminów użytych w opracowaniu - Appendix. 3 Kultura - porównaj objaśnienia niektórych terminów użytych w opracowaniu - Appendix. 4 Nie jest zadaniem tego opracowania analiza realizowanych na terenie Lanckorony projektów związanych z ochroną i wykorzystaniem dziedzictwa kulturowego ani tym bardziej ich komercyjnego udziału w lokalnym przemyśle turystycznym. Dlatego poprzestaję na wymienieniu danego programu nie wchodząc w ocenę jego użyteczności, zawartości programowej czy efektywności marketingowej. 6 działania rewitalizacyjne - estetyzacja i organizacja przestrzeni kulturowej - zasoby materialne 2. W ramach tych działań następuje rekonstrukcja całkowita i/lub częściowa obiektu czy przestrzeni kulturowej - publicznej i/lub prywatnej - przeprowadzona zgodnie z pragmatyką konserwatorską i lokalnym prawem, planem zagospodarowania przestrzennego.