Arkusz PEŁCZYCE (308)

P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY P A Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A

OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000

Warszawa 2009

Autorzy: Jacek Gruszecki*, Krystyna Bujakowska**, Izabela Bojakowska***, Paweł Kwecko***, Anna Pasieczna***, Hanna Tomassi-Morawiec***

Główny koordynator MG śP: Małgorzata Sikorska-Maykowska*** Redaktor regionalny (plansza A): Albin Zdanowski*** Redaktor regionalny (plansza B): Anna Gabry ś-Godlewska*** Redaktor tekstu: Joanna Szyborska-Kaszycka***

* – Przedsi ębiorstwo Geologiczne we Wrocławiu PROXIMA SA, ul. Wierzbowa 15, 50-056 Wrocław; ** – Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL SA, ul. Berezy ńska 39, 03-908 Warszawa *** – Państwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa;

ISBN 83 –

©Copyright by PIG and M Ś, Warszawa 2009

Spis tre ści I. Wst ęp – Jacek Gruszecki ...... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza – Jacek Gruszecki ...... 3 III. Budowa geologiczna – Jacek Gruszecki ...... 6 IV. Zło Ŝa kopalin – Jacek Gruszecki ...... 9 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin – Jacek Gruszecki ...... 9 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin – Jacek Gruszecki ...... 9 VII. Warunki wodne – Jacek Gruszecki ...... 12 1. Wody powierzchniowe...... 12 2. Wody podziemne...... 12 VIII. Geochemia środowiska...... 15 1. Gleby – Anna Pasieczna, Paweł Kwecko ...... 15 2. Osady – Izabela Bojakowska...... 18 3. Pierwiastki promieniotwórcze – Hanna Tomassi-Morawiec ...... 22 IX. Składowanie odpadów – Krystyna Bujakowska ...... 23 X. Warunki podło Ŝa budowlanego – Jacek Gruszecki ...... 29 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu – Jacek Gruszecki ...... 30 XII. Zabytki kultury – Jacek Gruszecki ...... 36 XIII. Podsumowanie – Jacek Gruszecki, Krystyna Bujakowska ...... 36 XIV. Literatura...... 38

I. Wst ęp

Przy opracowaniu arkusza Pełczyce Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MG śP) wykorzystano materiały archiwalne do tego arkusza wykonane w Przedsi ębiorstwie Geologicznym POLGEOL SA w Warszawie (Bujakowska i in., 2000). Map ę sporz ądzono na podkładzie topograficznym w układzie 1942. Niniejsze opracowanie powstało zgodnie z In- strukcj ę opracowania MG śP (Instrukcja..., 2005). Mapa geologiczno-gospodarcza zawiera dane zgrupowane w sze ściu warstwach infor- macyjnych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, geochemia środowiska i składowanie odpadów, warunki podło Ŝa budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i administracji pa ństwowej zajmuj ącej si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej tre ści stanowi pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zagospo- darowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte w mapie mog ą by ć wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii województwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a tak Ŝe w opracowaniach ekofizjogra- ficznych. Przedstawione na mapie informacje środowiskowe stanowi ą ogromn ą pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Do opracowania tre ści mapy zbierano materiały w: Zachodniopomorskim Urz ędzie Wo- jewódzkim, Regionalnej Dyrekcji Lasów Pa ństwowych i Wojewódzkim Urz ędzie Ochrony Zabytków w Szczecinie, a tak Ŝe Centralnym Archiwum Geologicznym Pa ństwowego Instytu- tu Geologicznego w Warszawie oraz Instytucie Upraw i Nawo Ŝenia i Gleboznawstwa w Pu- ławach. Wykorzystano te Ŝ informacje uzyskane w starostwach powiatowych i urz ędach gmin. Zostały one zweryfikowane w czasie wizji terenowej. Na obszarze arkusza znajduje si ę fragment zło Ŝa kruszywa naturalnego „Płonno”, któ- rego dane zestawiono w karcie informacyjnej, zamieszczonej przy arkuszu Bobrówko (348), ści śle zwi ązanej z realizacj ą Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000.

II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza

Poło Ŝenie arkusza Pełczyce wyznaczaj ą współrz ędne geograficzne: 15º15’–15º30’długo ści geograficznej wschodniej oraz 53º00’–53º10’ szerokości geograficznej północnej.

3 Pod wzgl ędem administracyjnym obszar arkusza poło Ŝony jest w południowej cz ęś ci województwa zachodniopomorskiego, w powiatach: choszcze ńskim (z miastami i gminami Choszczno i Pełczyce oraz gmin ą Krz ęcin), my śliborskim (gmina Barlinek) i stargardzkim (gmina Dolice). Według podziału regionalnego (Kondracki, 2002) omawiany obszar znajduje si ę w me- zoregionach: Pojezierze Choszcze ńskie (makroregion Pojezierze Zachodniopomorskie), Równina Gorzowska i Pojezierze Dobiegniewskie (makroregion Pojezierze Południowo- pomorskie) naleŜą cych do podprowincji Pojezierza Południowobałtyckie. W północno- zachodniej cz ęś ci arkusza zaznacza si ę mezoregion Równina Pyrzycka wchodz ący w skład makroregionu Pobrze Ŝe Szczeci ńskie, podprowincji Pobrze Ŝa Południowobałtyckie (fig. 1). W obrazie geomorfologicznym dominuje wysoczyzna morenowa rozci ęta rynnami sub- glacjalnymi oraz wi ększymi i mniejszymi dolinami. Rozpi ęto ść wysokości wzgl ędnych na obszarze całego arkusza wynosi 82,7 m. Najni Ŝszy punkt znajduje si ę w północno-zachodniej cz ęś ci, w dolinie rzeki Małej Iny (36,4 m n.p.m.), najwy Ŝszy punkt o wysoko ści 119,9 m n.p.m. znajduje si ę mi ędzy Jarosławskiem a Przybysławiem, w południowo-wschodniej cz ęś ci obszaru. Z północnego-zachodu, w kierunku Krz ęcina, rozci ąga si ę dolina Małej Iny o szerokości 300-500 m, która w rejonie Nadarzyna osi ąga sw ą maksymaln ą szeroko ść około 2 km. Wysoczyzna morenowa opada ku północy. Dzieli si ę na moren ę denn ą falist ą i płask ą. Morena denna falista o wysoko ści wzgl ędnej 2,0–5,0 m i nachyleniu do 5 o i zajmuje połud- niow ą, południowo-zachodni ą i środkowo-wschodni ą cz ęść arkusza. Cz ęść północno-wschodni ą i środkow ą arkusza w rejonie Smolenia oraz mi ędzy Boguszynami i Granowem zajmuje morena denna płaska o wysoko ści wzgl ędnej do 2,0 m. Powierzchnia wysoczyzny jest uroz- maicona i waha si ę od 50 do 115 m n.p.m. Licznie wyst ępuj ą zagł ębienia bezodpływowe i pa- górki kemowe. Stref ę czołowomorenow ą w południowej cz ęś ci arkusza wyznaczaj ą ci ągi wzgórz mi ędzy Jarosławskiem i Miel ęcinem. Równiny sandrowe i wodnolodowcowe zajmuj ą niewielkie powierzchnie w północno-zachodniej, południowo-wschodniej, południowo- zachodniej i wschodniej cz ęś ci arkusza. W południowej cz ęś ci, we wsi Jarosławsko znajduje si ę szereg pagórków. S ą to ozy subglacjalne o kierunku północ–południe. Dość liczne na terenie obj ętym arkuszem s ą wzgórza kemowe. Osi ągaj ą wysoko ść maksymaln ą 10 m, maj ą zró Ŝnicowane kształty. Du Ŝe kemy wyst ępuj ą w rejonie Zwierzynia, S ądowa, Gle źna i Byczyna. Du Ŝy ich obszar wyst ępuje w cz ęś ci północno-wschodniej przy granicy arkusza, na zachodzie w rejonie Brzeziny oraz południu, przy jeziorze Pełcz. Tarasy kemowe wyst ępu- ją na północ od Jarosławska oraz w okolicy śeńska. Rynny subglacjalne o kierunkach pół- noc–południe i północny zachód–południowy wschód wyst ępuj ą w okolicy Choszczna, Stare-

4 go Klukoma, śeńska, S ądowa, Pełczyc. Wi ększo ść rynien zajmuj ą jeziora powstałe po wyto- pieniu lodu. Rynny wykorzystane przez rzeki wyst ępuj ą na zachodzie. Powszechnie na obszarze arkusza wyst ępuj ą zagł ębienia po martwym lodzie, maj ące bardzo zró Ŝnicowane kształty, rozmiary i gł ęboko ści. Ich zgrupowanie wyst ępuje mi ędzy Zwierzyniem a śeńskiem, w rejonie Brzyczyna i Gle źna. Znaczne obszary zajmuj ą równie Ŝ równiny torfowe. Du Ŝe ich wyst ą- pienia stwierdzono w dolinie Małej Iny, w rejonach Płotna, Miel ęcina, Smolenia, Gle źna.

Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Pełczyce na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2002) 1 − granica podprowincji, 2 – granice makroregionów, 3 − granice mezoregionów, 4 – wi ększe jeziora Podprowincja: Pobrze Ŝa Południowobałtyckie Makroregion: Pobrze Ŝe Szczeci ńskie Mezoregiony Pobrze Ŝa Szczeci ńskiego: 313.31 –Równina Pyrzycka, 313.32 – Równina Nowogardzka Podprowincja: Pojezierza Południowobałtyckie Makroregion: Pojezierze Zachodniopomorskie Mezoregiony Pojezierza Zachodniopomorskiego: 314.41 – Pojezierze My śliborskie, 314.42 – Pojezierze Choszcze ńskie, 314.43 – Pojezierze I ńskie Makroregion: Pojezierze Południowopomorskie Mezoregiony Pojezierza Południowopomorskiego: 314.61 – Równina Gorzowska, 314.62 – Pojezierze Dobiegniew- skie, 314.63 – Równina Drawska Makroregion: Pradolina Toru ńsko-Eberswaldzka Mezoregion Pradoliny Toru ńsko-Eberswaldzkiej: 315.33 – Kotlina Gorzowska

Klimat tych terenów ma charakter oceaniczny. Średnie temperatury stycznia s ą wysokie i wynosz ą -1,0°C, a lipca 18,0°C, natomiast średnia temperatura roczna wynosi 8,4°C. Opady

5 średnie roczne wynosz ą około 600 mm, a wiatry wiej ą przewa Ŝnie z zachodu i północnego- zachodu. Okres wegetacyjny jest długi i wynosi 210-200 dni (Wo ś, 1999). Omawiany teren ma charakter rolniczy, dominuj ą w nim grunty orne i łąki oraz pastwi- ska. Podstawow ą funkcj ą tych terenów jest rolnictwo i hodowla, które stanowi ą zaplecze dla przemysłu przetwórstwa rolno-spo Ŝywczego. Lasów jest niewiele, wi ększe, zwarte kompleksy wyst ępuj ą na zachód od Płotna, na północ i południowy-wschód od Przybysławia, na zachód od Krz ęcina i Gle źna. Korzystaj ąc z naturalnych warunków terenu, szczególnie wokół pięknie poło Ŝonych jezior rynnowych Klukom, śeńsko, Radu ń, Trzebie ń, Krzywe, Pełcz i Panie ńskie rozwija si ę turystyka.Miasta Pełczyce i Choszczno stanowi ą dobr ą baz ę do uprawiania sportów wodnych i w ędkarstwa. Sie ć dróg jest dobrze rozwini ęta. Głównym w ęzłem komunikacyjnym jest Choszczno, przez które przebiegaj ą drogi wojewódzkie Kalisz Pomorski – Barlinek (nr 151) i Stargard Szczeci ński – Bobiegniew (nr 160), a tak Ŝe linia kolejowa ze Stargardu Szczeci ńskiego do Krzy Ŝa. Natomiast linia kolejowa do Barlinka jest aktualnie nieczynna

III. Budowa geologiczna

Budow ę geologiczn ą omawianego obszaru przedstawiono na podstawie Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000, arkusz Pełczyce (Trela, 1999 i 2004). Najstarszymi utworami nawierconymi na tym terenie są utwory jury dolnej – piaskowce drobno- i średnioziarniste z przewarstwieniami mułowców i iłowców. Osady jury dolnej nawiercono na gł ęboko ści 1164,5–1500,5 m (okolice Zam ęcina). Jur ę środkow ą tworzy 114-metrowy kompleks iłowców i mułowców z konkrecjami syderytów, skupieniami pirytu oraz wapieni piaszczystych. Osady jury górnej reprezentowane s ą przez margle, mułowce margliste i wapienie margliste nawiercone na gł ęboko ści 997,5–1050,5 m. Osady kredy dolnej wykształcone w postaci piaskowców drobnoziarnistych i iłowców oraz wapieni marglistych i margli wyst ępuj ą na gł ęboko ści 985,0–997,5 m. Utwory kredy górnej nawiercono na gł ęboko ści 164,7 m. Były to wapienie margliste, margle i opoki margliste o mi ąŜ szo ści 832,8 m. Bezpo średnio na utworach kredy górnej zalegaj ą osady paleogenu z pogranicza eocenu i oligocenu. Reprezentowane s ą przez piaski kwarcowe oraz iły i mułki glaukonitowe o mi ąŜ- szo ści około 20 m. Neoge ńskie osady miocenu to mułki, iły i w ęgle brunatne, które stanowi ą podło Ŝe czwartorz ędu w północno-wschodniej, środkowej i południowej cz ęś ci arkusza. Na całym obszarze arkusza utwory czwartorz ędowe wyst ępuj ą na osadach paleogenu i neogenu oraz kredy górnej (w rejonie Nadarzyna). Mi ąŜ szo ść utworów czwartorz ędu jest

6 zmienna i wynosi od około 170 m w rejonie Krz ęcina we wschodniej cz ęś ci arkusza, do kilkunastu metrów w rejonie Pełczyc. Osady plejstocenu wyst ępuj ące na omawianym terenie zaliczono do zlodowace ń połu- dniowopolskich (sanu), środkowopolskich (odry i warty) i północnopolskich (wisły). W śród osadów zlodowace ń środkowopolskich stwierdzono wyst ępowanie kier utworów paleoge ńskich o mi ąŜszo ściach do 35 m. W czasie zlodowace ń południowopolskich powstała gł ęboka rynna subglacjalna (S ądów – Zam ęcin – Krz ęcin), gdzie na kilkumetrowej warstwie piasków lodowcowych le Ŝy kilkudziesi ęciometrowej mi ąŜ szo ści kompleks glin zwałowych. Z ostatnim etapem rozwoju zlodowace ń południowopolskich zwi ązane jest powstanie kolejnego pakietu glin zwałowych i mi ąŜ szego poziomu piasków i Ŝwirów wodnolodowcowych. Osady zlodowace ń środkowopolskich zdecydowanie dominuj ą w profilu plejstocenu badanego terenu. Przykrywaj ą cały obszar arkusza, a ich mi ąŜ szo ść miejscami przekracza 70 m. W obr ębie omawianych zlodowace ń wyró Ŝniono dwa poziomy glacjalne obejmuj ące utwory: lodowcowe, wodnolodowcowe i zastoiskowe zlodowace ń odry i warty, rozdzielone miejscami seri ą osadów jeziornych interglacjału lubelskiego. Piaski i Ŝwiry wodnolodowcowe zlodowacenia warty odsłaniaj ą si ę na powierzchni terenu na południowy-zachód od Pełczyc, gdzie tworz ą w ąsk ą stref ę o rozci ągło ści N–S i maksymalnej mi ąŜ szo ści 30 m (fig. 2). Transgresja l ądolodu zlodowacenia wisły nast ąpiła w stadiale górnym, kiedy to powsta- ły dwa poziomy glin zwałowych (dolny i górny). Dolny o mi ąŜ szo ści 10–15 m odsłania si ę wzdłu Ŝ doliny Małej Iny w rejonie S ądowa i Nadarzyna. S ą to gliny ilasto-piaszczyste, szare i szarobr ązowe. Na nich zalegaj ą piaski i Ŝwiry wodnolodowcowe o maksymalnej mi ąŜ szo ści kilkunastu metrów (odsłaniaj ące si ę w cz ęś ci północno-zachodniej i południowo-wschodniej arkusza) i mułki zastoiskowe z okolic Płotna Lubianki. Gliny zwałowe górne wyst ępuj ą na niemal całym obszarze arkusza. Tworz ą poziom o mi ąŜ szo ści od 2 do kilkunastu metrów, maksymalnie około 25 m (mi ędzy Pełczycami, Przekolnem a Bolewicami oraz w Krzecinie). Są to gliny br ązowe i szare, piaszczyste, miejscami mułkowate i wapniste. W południowej cz ęś ci arkusza znajduj ą si ę gliny zwałowe moren czołowych (spi ętrzo- nych) tworz ące pas wzgórz osi ągaj ących wysoko ść do 119,9 m n.p.m. W okolicach Jarosławska wyst ępuj ą piaski i Ŝwiry ozów, gdzie tworz ą podłu Ŝne wzgó- rze o rozci ągło ści południkowej.

Fig. 2. Poło Ŝenie arkusza Pełczyce na tle szkicu geologicznego regionu wg L. Marksa, A. Bera, W. Gogołka, K. Piotrowskiej, red. (2006) Czwartorz ęd, holocen: 1 – piaski, Ŝwiry, mady rzeczne oraz torfy i namuły; plejstocen: 2 – piaski, Ŝwiry i mułki rzeczne; 3 – piaski i mułki jeziorne; 4 – iły, mułki i piaski zastoiskowe; 5 – piaski i Ŝwiry sandrowe; 6 – piaski i mułki kemów; 7 – Ŝwiry, piaski, głazy i gliny moren czołowych; 8 – gliny zwałowe, ich zwietrzeliny oraz piaski i Ŝwiry lodowcowe; 9 – ozy; 10 – zasi ęg fazy pomorskiej zlodowacenia wisły; 11 – wi ększe jeziora

Piaski, Ŝwiry i mułki kemów tworz ą du Ŝe formy w rejonie: Zam ęcina, Zwierzynia, Krz ęcina, S ądowa, Nadarzyna, Miel ęcina, Choszczna, Brzeziny i Smolenia. Kemy maj ą naj- cz ęś ciej form ę podłu Ŝnych wałów o długo ści 1,5–2 km i szeroko ści od 100 do 700 m i wysoko ści do 10 m. Piaski zwietrzelinowe (eluwialne) wyst ępuj ą w okolicach Zam ęcina, Choszczna, Krz ę- cina i Płoszkowa na glinach górnych zlodowacenia wisły. Natomiast piaski i gliny deluwialne najpowszechniej wyst ępuj ą w obni Ŝeniach terenu i u podnó Ŝa zboczy w rejonie Krz ęcina, Pełczyc, Płotna i Miel ęcina. W obu typach osadów mi ąŜ szo ść ich nie przekracza 2 m. Utwory holocenu reprezentowane s ą głównie przez: torfy niskie, gytie, namuły torfiaste oraz namuły zagł ębie ń bezodpływowych i okresowo przepływowych. Torfy niskie wyst ępuj ą powszechnie w Dolinie Małej Iny i jej dopływów. S ą to torfy: olesowe, turzycowiskowe i me-

8 chowiskowe o mi ąŜ szo ści od 1,5 do 6 m, na wi ększej gł ęboko ści przeławicone gytiami. Tor- fom towarzysza namuły den dolinnych i torfiaste o maksymalnej mi ąŜ szo ści 3 m. Liczne na obszarze arkusza s ą szare mułki piaszczyste okre ślane jako namuły zagł ębie ń bezodpływo- wych i okresowo przepływowych o mi ąŜ szości około 1 m.

IV. Zło Ŝa kopalin

Na terenie arkusza Pełczyce poło Ŝony jest fragment złoŜa kruszywa naturalnego „Płon- no” (Gawro ński, 1990). Południowa, wi ększa cz ęść zło Ŝa wyst ępuje na terenie arkusza Bob- rówko. Seri ę zło Ŝow ą stanowi ą utwory piaszczyste o zawarto ści ziaren poni Ŝej 2 mm (punkt piaskowy) 85%. Obszar zło Ŝa zajmuje powierzchni ę 33,2 ha. Mi ąŜ szo ść zło Ŝa waha si ę od 2,5 do 29,7 m, średnio 18,0 m. W nadkładzie wyst ępuje gleba, piasek zagliniony oraz glina piaszczysta. Średnia grubo ść nadkładu wynosi 0,8 m. Zło Ŝe cz ęś ciowo jest zawodnione. Kruszywo mo Ŝe by ć wykorzystane do budowy nawierzchni drogowych oraz do wykonywania zapraw budowlanych i produkcji betonów. Zasoby geologiczne wynosz ą 10 968 tys. ton, w tym poza filarem ochronnym 9 926 tys. ton. Zło Ŝe dotychczas nie było eksploatowane. Z punktu wi- dzenia ochrony środowiska zło Ŝe jest konfliktowe ze wzgl ędu na poło Ŝenie w strefie ochronnej Barlinecko-Gorzowskiego Parku Krajobrazowego (tabela 1). Dwa zło Ŝa kruszywa naturalnego „Pełczyce” (J ędrzejewski, 1971) i „Barlinek” (Woro- niecki, 1969) zostały całkowicie wyeksploatowane, dlatego te Ŝ skre ślono je z Bilansu Zaso- bów (odpowiednio w 1974 i 1982 r.).

V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin

Aktualnie na obszarze arkusza Pełczyce nie jest prowadzona Ŝadna koncesjonowana eksploatacja kopalin. Kruszywo naturalne wydobywano ze złó Ŝ „Pełczyce” – w latach 1964– 1973 (wyrobisko zrekultywowano) i „Barlinek” – w latach 1970–1981 (wyrobisko w trakcie rekultywacji). W obu zło Ŝach udokumentowane zasoby zostały całkowicie wyeksploatowane.

VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin

Obszar arkusza Pełczyce jest ubogi w wyst ępowanie kopalin. Rozpoznano tu jedynie piaski i torfy, dla których wyznaczono osiemna ście obszarów prognostycznych (siedemna ście dla torfów i jeden dla piasków). Obszarów perspektywicznych nie wyznaczono. Wszystkie wyst ąpienia torfów spełniaj ą kryteria potencjalnej bazy zasobowej dla złó Ŝ torfowych (Ostrzy Ŝek, Dembek, 1996). S ą to torfy typu niskiego, rodzaju: olesowego, turzy- cowiskowego lub mechowiskowego, które mog ą mie ć zastosowanie w rolnictwie (tabela 2).

9 Tabela 1 Zło Ŝa kopalin i ich charakterystyka gospodarcza oraz klasyfikacja Zasoby Stan Nr Wiek geologiczne Kategoria Wydobycie Zastosowanie zagospodarowania Klasyfikacja złó Ŝ Przyczyny zło Ŝa Rodzaj kompleksu bilansowe rozpoznania (tys. t) kopaliny Nazwa zło Ŝa zło Ŝa konfliktowo ści na kopaliny litologiczno- (tys. t) zło Ŝa mapie surowcowego Klasy Klasy wg stanu na rok 2007 (Gientka i in., 2008) 1–4 A–C 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

1 Płonno* p Q 9 926 C1 N – Skb, Sd 4 B K

– Barlinek pŜ Q – – ZWB – – – – –

– Pełczyce pŜ Q – – ZWB – – – – –

Rubryka 2: * − zło Ŝe w wi ększo ści poło Ŝone na arkuszu Bobrówko (348);

10 10 Rubryka 3: p – piaski; pŜ – piaski i Ŝwiry; Rubryka 4: Q – czwartorz ęd; Rubryka 6: kategoria rozpoznania zasobów udokumentowanych kopalin stałych: C1; Rubryka 7: zło Ŝa: N – niezagospodarowane, ZWB – wykre ślone z Bilansu (zlokalizowane na mapie dokumentacyjnej zamieszczonej w materiałach archiwalnych); Rubryka 9: S – kopaliny skalne: Skb – kruszyw budowlanych, Sd – drogowe; Rubryka 10: zło Ŝe: 4 – powszechne, licznie wyst ępuj ące, łatwo dost ępne; Rubryka 11: zło Ŝe: B – konfliktowe; Rubryka 12: K – ochrona krajobrazu.

Na południe od Zam ęcina w rejonie wyst ępowania piasków kemów wyznaczono obszar prognostyczny dla kruszywa naturalnego drobnego (Bojanowska, Włodarczyk, 1986). Seria piaszczysta jest niezawodniona. Tabela 2 Wykaz obszarów prognostycznych Średnia Numer Wiek Średnia grubo ść Powierz- Parametry Zasoby Zasto- obszaru Rodzaj kompleksu grubo ść kompleksu chnia jako ściowe w kat. D sowanie na kopaliny litologiczno- nadkładu litologiczno- 1 (ha) (%) (tys. m3) kopaliny mapie surowcowego (m) surowcowego (m) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 popielno ść – 4,1 I 1,5 t Q b.d. 5,61 84 Sr rozkład – 16 punkt piaskowy – 100 II 20,0 p Q zawarto ść pyłów 0,2 10,0 2 000 Skb mineralnych – 3,8 popielno ść – 12,8 III 2,0 t Q b.d. 3,00 60 Sr rozkład – 37 popielno ść – 15,8 IV 26,0 t Q b.d. 1,83 480 Sr rozkład – 39 popielno ść – 10,7 V 5,5 t Q b.d. 3,10 173 Sr rozkład – 40 popielno ść – 10 VI 9,5 t Q b.d. 2,92 236 Sr rozkład – 25 popielno ść – 19,5 VII 5,0 t Q b.d. 2,18 104 Sr rozkład – 45 popielno ść – 20,1 VIII 1,0 t Q b.d. 1,91 19 Sr rozkład – 60 popielno ść – 23,7 IX 15,0 t Q b.d. 1,81 271 Sr rozkład – 45 popielno ść – 23 X 5,0 t Q b.d. 3,45 172 Sr rozkład – 45 popielno ść – 19,5 XI 1,5 t Q b.d. 3,18 48 Sr rozkład – 45 popielno ść – 19,5 XII 2,0 t Q b.d. 2,50 50 Sr rozkład – 45 popielno ść – 19,7 XIII 3,5 t Q b.d. 2,27 79,0 Sr rozkład – 45 popielno ść – 15 XIV 7,0 t Q b.d. 1,88 141 Sr rozkład – 40 popielno ść – 13,2 XV 6,5 t Q b.d. 3,10 201 Sr rozkład – 47 popielno ść – 20 XVI 3,5 t Q b.d. 1,63 57 rozkład – 50 Sr popielno ść – 20,1 XVII 4,5 t Q b.d. 2,02 92 Sr rozkład – 45 popielno ść – 21 XVIII 3,5 t Q b.d. 2,27 79 Sr rozkład – 55 Rubryka 3: t – torfy, p – piaski Rubryka 4: Q – czwartorz ęd Rubryka 9: Sr– rolnicze, Skb – kruszyw budowlanych Na obszarze arkusza Pełczyce poszukiwano złó Ŝ kruszywa naturalnego w kilku rejonach, jednak prace te zako ńczyły si ę wynikiem negatywnym. Na północ od śeńska i w okoli-

11 cach Pluskocina nawiercono piaski zaglinione i pylaste (Derkacz, 1974), a na zachód od Jaro- sławska gliny zwałowe (Drwal, Dziedzic, 1972). Równie Ŝ w kilku liniach profili poszukiwawczych w pobli Ŝu: Zwierzynia, Chrapowa i Stawina pod warstw ą gleby stwierdzono tylko gliny zwałowe i piaski pylaste (Bojanowska, Włodarczyk, 1986). Mi ędzy Płotnem, a Bolewicami odwiercono w jednej linii kilka otworów poszukuj ąc iłów ceramiki budowlanej. Jednak nawiercono tam gliny piaszczyste, które nie spełniaj ą wa- runków jako surowiec do produkcji ceramiki budowlanej (Kinas, 1987).

VII. Warunki wodne

1. Wody powierzchniowe

Obszar arkusza Pełczyce poło Ŝony jest w dorzeczu Odry, obejmuj ąc zlewnie Płoni i Iny, które rozdziela dział wód drugiego rz ędu. Obie rzeki s ą prawobrze Ŝnymi dopływami Odry. W granicach arkusza przepływaj ą dwie rzeki: Mała Ina oraz Strzelica. Przez zachodni ą cz ęść arkusza przepływa Strzelica, b ędąca prawostronnym dopływem Płoni, która swój pocz ątek bierze z bezimiennego jeziora, poło Ŝonego na północ od Chrapowa. Przez centraln ą i północno-zachodni ą cz ęść arkusza płynie rzeka Mała Ina, b ędąca lewobrze Ŝnym dopływem Iny. Mała Ina wypływa z jeziora Brudne. Rzeka ta ma rozbudowan ą sie ć małych dopływów odwadniaj ących przewa Ŝaj ącą cz ęść arkusza. Południowo-wschodnia cz ęść arkusza le Ŝy w zlewni Drawy, lewobrze Ŝnego dopływu Noteci wpływaj ącej do Odry z wodami Warty. Na omawianym terenie znajduje si ę około 20 jezior ró Ŝnej wielko ści i kształtu. Jeziora w rejonie Choszczna i Pełczyc le Ŝą w rynnach subglacjalnych i charakteryzuj ą si ę wydłu Ŝo- nym kształtem. Jezioro Pełcz zajmuje powierzchni ę 279,5 ha, a jego maksymalna gł ęboko ść to 31 m ( średnio 12,2 m). Jeziora: Klukom, śeńsko i Radu ń poło Ŝone na południowy-wschód od Choszczna, poł ączone s ą ze sob ą i obejmuj ą w sumie powierzchnie 221 ha, a ich maksymalna gł ęboko ść to 17,9 m. Na omawianym terenie do 2004 r. prowadzono badania czysto ści wód w jeziorach: Pełcz, Radu ń, Klukom, śeńskie i Panie ńskie. Pierwsze cztery jeziora posiadały wówczas wody odpowiadaj ą III klasie czysto ści (według klasyfikacji z 1991 r.), a wody jeziora Panie ń- skiego były pozaklasowe. Wody tych jezior nara Ŝone s ą na degraduj ące oddziaływanie antro- pogeniczne. Badania czysto ści wód płyn ących na tym obszarze nie były prowadzone.

2. Wody podziemne

Charakterystyk ę warunków hydrogeologicznych opracowano na podstawie Mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:50 000, arkusz Pełczyce (Herman, Wróblewska, 2004). Ob-

12 szar mapy le Ŝy w makroregionie północno-zachodnim, w regionie pomorskim (Paczy ński, 1993 i 1995). Wody podziemne o znaczeniu u Ŝytkowym wyst ępuj ą głównie w piaszczysto- Ŝwirowych osadach czwartorz ędowych oraz w piaszczystych utworach neogenu (miocen). W obr ębie czwartorz ędowego pi ętra wodono śnego stwierdzono wyst ępowanie trzech poziomów wodono śnych: przypowierzchniowego, mi ędzyglinowego i podglinowego. Poziom przypowierzchniowy zwany tak Ŝe poziomem wód gruntowych zwi ązany jest z utworami wodnolodowcowymi – piaskami i Ŝwirami, powstałymi podczas zlodowace ń warty oraz piaskami i Ŝwirami sandrowymi zlodowacenia wisły. Utwory te wypełniaj ą rynn ę su- bglacjaln ą wci ętą w glinach zwałowych zlodowace ń środkowopolskich. Zwierciadło o charakterze swobodnym wyst ępuje przewa Ŝnie na gł ęboko ściach od 5–15 i 15–50 m p.p.t. Mi ąŜ- szo ść warstwy wodono śnej wynosi od 6,3 do 14,3 m. Zwierciadło wód podziemnych kształtu- je si ę na rz ędnej od 60 do 75 m n.p.m. Współczynnik filtracji wynosi od 17,2 do 41,9 m/d, a przewodno ść od 162–259 m 2/d. Poziom wód przypowierzchniowych ujmowany jest przez otwory studzienne w Wierzchnie i Pełczycach. Mi ędzyglinowy poziom wodono śny zwi ązany jest z piaszczystymi osadami zlodowace ń północnopolskich – wisły, środkowopolskich – warty i odry oraz południowopolskich – sanu. Poziom mi ędzyglinowy wyst ępuje na całym obszarze arkusza. Poziom ten o charakterze dwudzielnym (dolny i górny) zbudowany jest z piasków ró Ŝnoziarnistych ze Ŝwirem oraz piasków pylastych. Izolowany jest on od powierzchni pakietem glin o mi ąŜ szo ści od kilku do 40 m, miejscami osi ągaj ąc mi ąŜ szo ść 60–100 m. Poziom mi ędzyglinowy górny zbudowany jest z ró Ŝnoziarnistych osadów piaszczystych zwi ązanych głównie ze zlodowaceniami północno-środkowopolskimi. Zwierciadło ma charakter napi ęty i stabilizuje si ę na rz ędnej od 60 do 75 m n.p.m. Mi ąŜ szo ść warstwy wodono- śnej zmienia si ę od 2,5 do 40,5 m. Współczynnik filtracji waha si ę od 1,1 do 9,5 m/d, a przewodno ść od 8 do 1923 m 2/d. Poziom ten ujmowany jest przez liczne otwory studzienne (Peł- czyce, Smole ń, Bukowica, B ędargowo, Jarosławsko, Trz ęsacz i Gle źno) i ma podstawowe znaczenie jako uŜytkowy zbiornik wód podziemnych na obszarach wysoczyznowych (poje- dyncze studnie osi ągaj ą wydajno ści rz ędu 50 m 3/h). Poziom mi ędzyglinowy dolny buduj ą piaski i Ŝwiry wodnolodowcowe zwi ązane ze zlodowaceniami południowopolskimi. Od poziomu górnego oddziela go warstwa glin piaszczystych i mułków zastoiskowych o mi ąŜ szo ści dochodz ącej do 70 m. Zwierciadło o charakterze napi ętym stabilizuje si ę na rz ędnych od 50 do 70 m n.p.m. Mi ąŜ szo ść osadów wodonośnych zmienia si ę od kilku do 9 m. Współczynnik filtracji wynosi od 6,6 do 8,6 m/d, a przewodno ść

13 nie przekracza 100 m 2/d. Poziom mi ędzyglinowy dolny ujmuj ą studnie w Zam ęcinie i Krz ę- cinie o wydajno ściach około 30 m 3/h. Podglinowy poziom wodono śny buduj ą piaski i Ŝwiry zlodowacenia sanu. Poziom ten przykryty jest glinami i mułkami wieku środkowopolskiego o mi ąŜ szo ści do 80 m. Napi ęte zwierciadło stabilizuje si ę na rz ędnych 50–70 m n.p.m. Mi ąŜ szo ść poziomu wodono śnego zmienia si ę od 7 do 26 m. Współczynnik filtracji waha si ę w granicach od 2,1 do 21,8 m/d, a przewodno ść zmienia si ę od 50 do 489 m 2/d. Wydajno ści potencjalne otworów studzien- nych zmieniaj ą si ę od 30 do 60 m 3/h. Studnie ujmuj ące ten poziom znajduj ą si ę w rejonie wsi: Płotno, Lubiana, Boguszyn i Stawin-Paulinów. Neoge ńskie pi ętro wodono śne wyst ępuje jedynie w północno-wschodniej cz ęś ci arkusza. Reprezentuje je poziom mioce ński zbudowany z drobnoziarnistych piasków. Mioce ński poziom wodono śny odizolowany jest warstw ą glin i mułków o zmiennej mi ąŜ szo ści (30– 70 m) od pi ętra czwartorz ędowego. Zwierciadło wody poziomu mioce ńskiego ma charakter napi ęty i stabilizuje si ę na rz ędnej od 50 do 70 m n.p.m. Mi ąŜ szo ść poziomu wodono śnego nie przekracza 35 m. Współczynnik filtracji kształtuje si ę w granicach od 2,0 do 8,4 m/d a przewodno ść od 36 do 294 m 2/d. Poziom ten ujmowany jest przez studnie w miejscowo ściach Choszczno i Stary Klukom, a ich wydajno ści wynosz ą około 15 m 3/h. Na mapie zaznaczono uj ęcia o wydajno ściach powy Ŝej 50 m 3/h. Pi ętro neoge ńskie zasi- lane jest poprzez przes ączanie wód z pi ętra czwartorz ędowego oraz przez okna hydrogeologiczne. Wody pi ętra czwartorz ędowego i neoge ńskiego prawie na całym obszarze arkusza za- kwalifikowano jako wody średniej jako ści (według klasyfikacji z 2002 r.), zawieraj ące podwy Ŝszone zawarto ści Ŝelaza lub manganu, dlatego te Ŝ wymagaj ą jedynie prostego uzdatnia- nia. Wody o złej jako ści (ponadnormatywna zawarto ść amoniaku) stwierdzono jedynie w okolicach Choszczna i śeńska. Obszarami o wysokim stopniu zagro Ŝenia jako ści wód podziemnych s ą rejony Choszcz- na i Pełczyc. Średni stopie ń zagro Ŝenia wyst ępuje w rejonie wsi: Radu ń, Granowo, Miel ęcin, Przekolno, Przybysław, Sarnik i Jarosławsko. Na pozostałym obszarze stopie ń zagro Ŝenia jest niski, a lokalnie bardzo niski. W południowo-zachodniej cz ęś ci arkusza znajduje si ę fragment głównego zbiornika wód podziemnych nr 135 Barlinek. Jest to zbiornik poligenetyczny zwi ązany z sandrami, wydzielony w o środku porowym (fig. 3), dla którego nie opracowano dot ąd szczegółowej dokumentacji hydrogeologicznej.

Fig. 3. Poło Ŝenie arkusza Pełczyce tle obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagaj ących szczególnej ochrony, w skali 1: 500 000 wg A. S. Kleczkowskiego (1990) 1 – obszar najwy Ŝszej ochrony (ONO), 2 − obszar wysokiej ochrony (OWO), 3 − granica GZWP w o środku porowym, 4 – wi ększe jeziora Numer, nazwa GZWP, wiek utworów wodono śnych: 123 − Zbiornik mi ędzymorenowy Stargard-Goleniów, czwartorz ęd (Q); 127 − Subzbiornik Złotów-Piła-Strzelce Krajeńskie, trzeciorz ęd (Tr); 135 – Zbiornik Barlinek, czwartorz ęd (Q); 136 – Zbiornik mi ędzymorenowy Dobiegniewo, czwartorz ęd (Q); 138 – Pradolina Toru ń- Eberswalde (Note ć), czwartorz ęd (Q)

VIII. Geochemia środowiska

1. Gleby

Kryteria klasyfikacji gleb Dla oceny zanieczyszczenia gleb zastosowano warto ści dopuszczalne st ęŜ eń metali okre ślone w Zał ączniku do Rozporz ądzenia Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r. w sprawie standardów gleby oraz standardów jako ści ziemi (DzU nr 165 z dnia 4 pa ździerni- ka 2002 r., poz. 1359). Dopuszczalne warto ści pierwiastków dla poszczególnych grup u Ŝyt- kowania, ich zakresy oraz przeci ętne zawarto ści w glebach z terenu arkusza 308 – Pełczyce, umieszczono w tabeli 3. W celu porównania tabel ę uzupełniono danymi o zawarto ści prze-

15 ci ętnych (median) pierwiastków w glebach terenów niezabudowanych Polski (najmniej zanieczyszczonych w kraju). Tabela 3 Zawarto ść metali w glebach (w mg/kg) Zakresy zawarto- Warto ść prze- Warto ść przeci ęt- ści w glebach na ci ętnych (me- nych (median) Warto ści dopuszczalne st ęŜ eń w glebie arkuszu 308– dian) w glebach w gleb ach obszarów lub ziemi (Rozporz ądzenie Ministra Pełczyce na arkuszu niezabudowanych Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r.) 308– Pełczyce Polski 4)

Metale N=8 N=8 N=6522 Frakcja ziarnowa <1 mm Grupa B 2) Grupa C 3) 1) Mineralizacja Grupa A HCl (1:4) Gł ęboko ść (m p.p.t.) Gł ęboko ść (m p.p.t.) 0,0–0,3 0–2 0,0–0,2 As Arsen 20 20 60 <5–5 <5 <5 Ba Bar 200 200 1000 11–65 28 27 Cr Chrom 50 150 500 3–8 6 4 Zn Cynk 100 300 1000 22–70 35 29 Cd Kadm 1 4 15 <0,5–<0,5 <0,5 <0,5 Co Kobalt 20 20 200 2,5–4 2 2 Cu Mied ź 30 150 600 4–19 7 4 Ni Nikiel 35 100 300 3–9 5 3 Pb Ołów 50 100 600 7–23 13 12 Hg Rt ęć 0,5 2 30 <0,05–0,09 <0,05 <0,05 Ilo ść badanych próbek gleb z arkusza 308 – Pełczyce 1) grupa A w poszczególnych grupach u Ŝytkowania a) nieruchomo ści gruntowe wchodz ące w skład obszaru As Arsen 8 poddanego ochronie na podstawie przepisów ustawy Ba Bar 8 Prawo wodne, Cr Chrom 8 b) obszary poddane ochronie n a podstawie przepisów Zn Cynk 8 o ochronie przyrody; je Ŝeli utrzymanie aktualnego Cd Kadm 8 poziomu zanieczyszczenia gruntów nie stwarza za- Co Kobalt 8 gro Ŝenia dla zdrowia ludzi lub środowiska – dla ob- Cu Mied ź 8 szarów tych st ęŜ enia zachowuj ą standardy wynikaj ące ze stanu faktycznego, Ni Nikiel 8 2) Pb Ołów 8 grupa B – grunty zaliczone do u Ŝytków rolnych z wył ączeniem gruntów pod stawami i gruntów pod Hg Rt ęć 8 rowami, grunty le śne oraz zadrzewione i zakrzewio- Sumaryczna klasyfikacja badanych gleb z obszaru ne, nieu Ŝytki, a tak Ŝe grunty zabudowane i zurbani- arkusza 308 – Pełczyce do poszczególnych grup u Ŝyt- zowane z wył ączeniem terenów przemysłowych, kowania (ilo ść próbek) uŜytków kopalnych oraz terenów komunikacyjnych, 3) grupa C – tereny przemysłowe, u Ŝytki kopalne, tereny komunikacyjne, 8 4) Lis, Pasieczna, 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1: 2 500 000 N – ilo ść próbek Materiał i metody bada ń laboratoryjnych Dla oceny zanieczyszczenia gleb wykorzystano wyniki ze zbioru analiz chemicznych wykonanych do „Atlasu geochemicznego Polski 1:2 500 000” (Lis, Pasieczna, 1995) − opró- bowanie w siatce 5x5 km.

16 Próbki gleb pobierano za pomoc ą sondy r ęcznej z wierzchniej warstwy (0,0–0,2 m) w regularnej siatce 5x5 km. Pobierana gleba o masie około 1000 g była suszona w temp. po- kojowej, kwartowana i przesiewana przez sita nylonowe. Przedmiotem zainteresowania była grupa metali, której źródłem s ą zanieczyszczenia an- tropogeniczne, a wi ęc pierwiastki słabo zwi ązane i łatwo ługowane z gleb. Gleby mineralizo- wano w kwasie solnym (HCl 1:4), w temp. 90 oC, w ci ągu 1 godziny. Oznaczenia As, Ba, Cd, Co, Cr, Cu, Ni, Pb i Zn wykonano za pomoc ą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudzeniem plazmowym (ICP-AES Inductively Coupled Plasma Atomic Emission Spectrometry ) z zastosowaniem spektrometrów: PV 8060 firmy Philips i JY 70 Plus Geoplasma firmy Jobin- Yvon. Analizy Hg przeprowadzono metod ą absorpcyjnej spektrometrii atomowej technik ą zimnych par (CV-AAS Cold Vapour Atomic Absorption Spectrometry ) z u Ŝyciem spektrome- tru Perkin-Elmer 4100 ZL z systemem przepływowym FIAS-100. Wszystkie oznaczenia wykonano w laboratorium Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie. Kontrol ę jako- ści gwarantowały analizy wielokrotne tych samych próbek umieszczanych losowo w seriach analitycznych oraz stosowanie materiałów referencyjnych (wzorce Montana Soil, SRM 2710, SRM 2711, IAEA/Soil 7).

Prezentacja wyników Zastosowana g ęsto ść pobierania próbek (1 próbka na około 25 km 2) nie jest dostateczna do wykre ślenia izoliniowej mapy zawarto ści pierwiastków zgodnie z zasadami przyj ętymi w kartografii (dla skali 1:50 000 konieczne jest opróbowanie w siatce 0,5x0,5 km, czyli jedna próbka – jedna informacja na 1 cm 2 mapy dla całego arkusza). Wyniki bada ń geochemicznych zostały wi ęc przedstawione na mapie w postaci punktów. Lokalizacj ę miejsc pobierania próbek (wraz z numeracj ą zgodn ą z baz ą danych) przedstawiono na mapie w postaci kwadratów wypełnionych kolorem przyj ętym dla gleb zaklasyfikowanych do grupy A (zgodnie z Rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r.).

Zanieczyszczenie gleb metalami Wyniki bada ń geochemicznych gleb odniesiono zarówno do warto ści st ęŜ eń dopuszczalnych metali okre ślonych w Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r., jak i do warto ści przeci ętnych okre ślonych dla gleb obszarów niezabudowanych ca- łego kraju (tabela 3). Przeci ętne zawarto ści: arsenu, kadmu, kobaltu i rt ęci w badanych glebach arkusza s ą ni Ŝsze lub równe w stosunku do warto ści przeci ętnych (median) w glebach obszarów nieza-

17 budowanych Polski. Wy Ŝsze warto ści median wykazuj ą: bar, chrom, cynk, mied ź, nikiel oraz ołów. Pod wzgl ędem zawarto ści metali, wszystkie spo śród badanych próbek spełniaj ą warunki klasyfikacji do grupy A (standard obszaru poddanego ochronie), co pozwala na wielofunk- cyjne u Ŝytkowanie gruntów. Z uwagi na zbyt nisk ą g ęsto ść opróbowania dane prezentowane na mapie nie umo Ŝli- wiaj ą oceny zanieczyszczenia gleb z terenu całego arkusza. Pozwalaj ą tylko na oszacowanie ich stanu w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu.

2. Osady

W osadach, powstaj ących na dnie jezior, rzek i zbiorników zaporowych, w wyniku se- dymentacji zawiesin mineralnych i organicznych pochodz ących z erozji, a tak Ŝe składników wytr ącaj ących si ę z wody oraz osadzania si ę materiału docieraj ącego ze ściekami przemysło- wymi i komunalnymi, jest zatrzymywana wi ększo ść potencjalnie szkodliwych metali i zwi ąz- ków organicznych trafiaj ących do wód powierzchniowych. Zanieczyszczone osady wodne mog ą szkodliwe oddziaływa ć na zasoby biologiczne wód powierzchniowych i cz ęsto po śred- nio na zdrowia człowieka. Osady o wysokiej zawarto ści szkodliwych składników s ą poten- cjalnym ogniskiem zanieczyszczenia środowiska. Cz ęść szkodliwych składników zawartych w osadach mo Ŝe ulega ć ponownemu uruchomieniu do wody w nast ępstwie procesów chemicznych i biochemicznych przebiegaj ących w osadach, jak równie Ŝ mechanicznego poru- szenia wcześniej odło Ŝonych zanieczyszczonych osadów na skutek naturalnych procesów albo podczas transportu b ądź bagrowania. Tak Ŝe podczas powodzi zanieczyszczone osady mog ą by ć przemieszczane na gleby tarasów zalewowych albo transportowane w dół rzek.

Kryteria oceny osadów Jako ść osadów dennych, w aspekcie ich zanieczyszczenia metalami ci ęŜ kimi oceniono na podstawie kryteriów zawartych w Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r. w sprawie rodzajów oraz st ęŜ eń substancji, które powoduj ą, Ŝe urobek jest zanieczyszczony (DzU nr 55 poz. 498 z 14. 05.2002 r.). Dla oceny jako ści osadów wodnych ze wzgl ędów ekotoksykologicznych zastosowano warto ści PEL (ang. Probable Effects Levels ) – okre ślaj ące zawarto ść pierwiastka, powy Ŝej której prawdopodobny jest szkodliwy wpływ zanieczyszczonych osadów na organizmy wodne. W tabeli 4 zamieszczono obowi ązuj ące w Polsce dopuszczalne zawarto ści pierwiastków w osadach wydobywanych podczas regulacji rzek, kanałów portowych i melioracyjnych oraz wartości ich tła geochemicznego dla osadów wodnych Polski i ich warto ści PEL .

18 Tabela 4 Zawarto ść pierwiastków i trwałych zanieczyszcze ń organicznych w osadach wodnych (mg/kg) Rozporz ądzenie Pierwiastek PEL** Tło geochemiczne MŚ* Arsen (As) 30 17 <5 Chrom (Cr) 200 90 6 Cynk (Zn) 1000 315 73 Kadm (Cd) 7,5 3,5 <0,5 Mied ź (Cu) 150 197 7 Nikiel (Ni) 75 42 6 Ołów (Pb) 200 91 11 Rt ęć (Hg) 1 0,49 <0,05

* – ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r. we sprawie rodzajów oraz st ęŜ eń substancji, które powoduj ą, Ŝe urobek jest zanieczyszczony. Dziennik Ustaw Nr 55 poz. 498 z dnia 14 maja 2002 r. ** – MACDONALD D., 1994 – Approach to the Assessment of sediment quality in Florida Coastal Waters. Vol. 1 – Devel- opment and evaluation of sediment quality assessment guidelines. Materiał i metody bada ń laboratoryjnych W opracowaniu wykorzystane zostały dane z bazy GEMONOS , zawieraj ącej wyniki bada ń geochemicznych osadów wodnych Polski wykonywanych na zlecenie Głównego In- spektora Ochrony Środowiska w ramach Pa ństwowego Monitoringu Środowiska (PM Ś). Próbki osadów jeziornych pobrano z gł ęboczków jeziora. W badaniach analitycznych wykorzystano frakcj ę ziarnowa drobniejsza ni Ŝ 0,2 mm. Zawarto ści arsenu, chromu, ołowiu, miedzi, niklu i cynku oznaczono metod ą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudzeniem plazmowym (ICP-OES), z roztworów uzyskanych po roztworzeniu próbek osadów wod ą kró- lewsk ą, oznaczenia kadmu wykonano metod ą absorpcyjnej spektrometrii atomowej w wersji płomieniowej (FAAS) tak Ŝe z roztworów uzyskanych po roztworzeniu próbek osadów wod ą królewsk ą, a oznaczenia zawarto ści rt ęci wykonano z próbki stałej metod ą spektrometrii absorpcyjnej przy zastosowaniu techniki zimnych par (CV-AAS). Wszystkie oznaczenia wykonano w Centralnym Laboratorium Chemicznym Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie.

Prezentacja wyników Lokalizacj ę miejsc opróbowania osadów przedstawiono na mapie w postaci trójk ąta o odmiennych kolorach dla osadów zaklasyfikowanych do zanieczyszczonych (czerwony) lub niezanieczyszczonych (fioletowy) i o nieprzekroczonych warto ściach PEL (niebieski). Przy klasyfikacji stosowano zasad ę zaliczania osadów do danej grupy, gdy zawarto ść , Ŝadnego pierwiastka nie przewy Ŝszała górnej granicy warto ści dopuszczalnej w tej grupie. W przypadku zakwalifikowania osadu do zanieczyszczonego ka Ŝdy punkt opisano na mapie symbolami pierwiastków decyduj ących o zanieczyszczeniu.

19 Zanieczyszczenie osadów Spo śród jezior znajduj ących si ę na arkuszu zbadane zostały osady jezior Klukom i Ra- du ń. Osady jeziora Radu ń charakteryzuj ą si ę niskimi zawarto ściami potencjalnie szkodliwych pierwiastków, zbli Ŝonymi do warto ści ich tła geochemicznego. W osadach jeziora Klukom wyst ępuj ą podwy Ŝszone zawarto ści badanych pierwiastków, zwłaszcza cynku, miedzi, ołowiu im rt ęci. Jednak Ŝe s ą to zawarto ści ni Ŝsze od ich dopuszczalnych st ęŜ eń według rozporz ądze- nia M Ś, s ą one tak Ŝe ni Ŝsze od ich warto ści PEL , powy Ŝej której obserwuje si ę szkodliwe oddziaływanie na organizmy wodne. Dane prezentowane na mapie umo Ŝliwiaj ą jedynie ocen ę zanieczyszczenia osadów w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu. Powinny by ć jednak sygnałem dla odpowiednich urz ędów i władz wskazuj ącym na konieczno ść podj ęcia bada ń szczegółowych i wskazania źródeł zanieczyszcze ń, nawet w przypadku, gdy przekroczenia zawarto ści dopuszczalnych zaobserwowano tylko dla jednego pierwiastka. Tabela 5 Zawarto ść pierwiastków w osadach jeziornych (mg/kg) Radu ń Klukom Pierwiastek (1996 r.) (2000 r.) Arsen (As) <5 10 Chrom (Cr) 8 11 Cynk (Zn) 65 203 Kadm (Cd) 0,6 1,6 Mied ź (Cu) 8 32 Nikiel (Ni) 6 13 Ołów (Pb) 28 90 Rt ęć (Hg) 0,07 0,285 3. Pierwiastki promieniotwórcze

Materiał i metody bada ń Do okre ślenia dawki promieniowania gamma i st ęŜ enia radionuklidów poczarnobylskiego cezu wykorzystano wyniki bada ń gamma-spektrometrycznych wykonanych dla Atlasu Radioekologicznego Polski 1:750 000 (Strzelecki i in., 1993, 1994). Pomiary gamma-spektometryczne wykonywano wzdłu Ŝ profili o przebiegu N-S, przecinaj ących Polsk ę co 15”. Na profilach pomiary wykonywano co 1 kilometr, a w przypadku stwierdzenia stref o podwy Ŝszonej promieniotwórczo ści pomiary zag ęszczano do 0,5 km. Sonda pomiarowa była umieszczona na wysoko ści 1,5 metra nad powierzchni ą terenu, a czas pomiaru wynosił 2 minuty. Pomiary wykonywano spektrometrem GS-256 produkowanym przez „Geofizyk ę” Brno (Czechy).

20 Prezentacja wyników Z uwagi na to, Ŝe g ęsto ść opróbowania nie pozwala na opracowanie map izoliniowych w skali 1:50 000, wyniki przedstawiono w formie słupkowej (fig. 4) dla dwóch kraw ędzi arkusza mapy (zachodniej i wschodniej). Zabieg taki jest mo Ŝliwy, gdy Ŝ te dwie kraw ędzie s ą zbie Ŝne z generalnym przebiegiem profili pomiarowych. Wykresy słupkowe sporz ądzono jedynie dla punktów zlokalizowanych na opisywanym arkuszu, natomiast do interpretacji wykorzystano informacje zawarte w profilach na arkuszu s ąsiaduj ącym wzdłu Ŝ zachodniej lub wschodniej granicy opisywanego arkusza. Prezentowane wyniki dawki promieniowania gamma obejmuj ą sum ę promieniowania pochodz ącego od radionuklidów naturalnych (uran, potas, tor) i sztucznych (cez).

Wyniki Warto ści dawki promieniowania gamma wzdłu Ŝ profilu zachodniego wynosz ą od około 25 nGy/h do około 54 nGy/h. Przeci ętnie warto ść ta wynosi około 40 nGy/h i jest wy Ŝsza od średniej dla obszaru Polski wynosz ącej 34,2 nGy/h. Wzdłu Ŝ profilu wschodniego warto ści promieniowania gamma wahaj ą si ę w przedziale od około 19 do około 45 nGy/h i przeci ętnie wynosz ą około 30 nGy/h. W profilu zachodnim wy Ŝsze warto ści promieniowania gamma s ą zwi ązane z glinami zwałowymi (35-54 nGy/h), a ni Ŝsze – z utworami wodnolodowcowymi (około 30 nGy/h). W profilu wschodnim obserwuje si ę podobne zale Ŝno ści: najwy Ŝszymi dawkami promieniowania gamma cechuj ą si ę gliny zwałowe (30-45 nGy/h), nieco ni Ŝszymi – utwory wodnolodowcowe (około 30 nGy/h), a najni Ŝszymi – utwory lodowcowe, eluwia glin zwałowych i torfy (20-25 nGy/h). St ęŜ enia radionuklidów poczarnobylskiego cezu zmierzone wzdłu Ŝ obu profili s ą bardzo niskie, charakterystyczne dla obszarów bardzo słabo zanieczyszczonych. W profilu zachodnim wynosz ą od 0 do 1,7 kBq/m 2 , a wzdłu Ŝ profilu wschodniego wahaj ą si ę od 1,7 do 5,0 kBq/m 2.

21 308W PROFIL ZACHODNI 308E PROFIL WSCHODNI

22 22

Fig. 4. Zanieczyszczenia gleb pierwiastkami promieniotwórczymi na arkuszu Pełczyce (na osi rz ędnych – opis siatki kilometrowej arkusza)

IX. Składowanie odpadów

Zasady wydzielania potencjalnych obszarów lokalizacji składowisk odpadów Obszary predysponowane do lokalizowania składowisk odpadów wytypowano uwzgl ędniaj ąc zasady i wskazania zawarte w Ustawie o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 r. (DzU 07.39.251) oraz Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 roku w sprawie szczegółowych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk odpadów. Z uwagi na skal ę i specyfik ę opracowania kartograficznego w nielicznych przypadkach przyj ęto zmody- fikowane rozwi ązania w stosunku do wymienionych aktów prawnych, umo Ŝliwiaj ące pó ź- niejsz ą weryfikacj ę i uszczegółowienie rozpoznania na etapie projektowania składowisk. Przedstawione na Mapie geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 warunki lokaliza- cyjne dla przyszłych składowisk odpadów s ą zró Ŝnicowane w nawi ązaniu do 3 typów skła- dowisk: N – odpadów niebezpiecznych, K – odpadów innych ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętne, O – odpadów oboj ętnych Lokalizowanie składowisk odpadów podlega ograniczeniom z uwagi na wyspecyfiko- wane wymagania ochrony litosfery, hydrosfery i atmosfery. Specyfikacja ta obejmuje: • wył ączenie terenów, na których bezwzgl ędnie nie mo Ŝna lokalizowa ć składowisk odpa- dów, • warunkowe ograniczenia lokalizacji odpadów, wymagające akceptacji odpowiednich władz i słu Ŝb, • wymagania dotycz ące naturalnych cech izolacyjnych podło Ŝa i skarp potencjalnych składowisk. Na mapie, w nawi ązaniu do powy Ŝszych kryteriów, wyznaczono: ─ obszary o bezwzgl ędnym zakazie lokalizowania składowisk odpadów, ─ obszary o warunkach izolacyjnych spełniaj ących przyj ęte kryteria dla okre ślonego typu składowisk odpadów, ─ obszary mo Ŝliwej lokalizacji składowisk odpadów nie posiadaj ące naturalnej warstwy izolacyjnej. Wyst ępowanie w strefie przypowierzchniowej gruntów spoistych o wymaganej izolacyjno ści pozwala wyró Ŝni ć potencjalne obszary dla lokalizowania składowisk (POLS). W ich obr ębie wydzielono rejony wyspecyfikowanych uwarunkowa ń (RWU) na podstawie:

23 ─ izolacyjnych wła ściwo ści podło Ŝa – odpowiadaj ących wyró Ŝnionym wymaganiom składowania odpadów, ─ rodzajów warunkowych ogranicze ń lokalizacyjnych składowisk wynikaj ących z przyj ę- tych obszarów ochrony. Lokalizowanie przyszłych składowisk odpadów w obr ębie RWU posiadaj ących wymie- nione ograniczenia warunkowe b ędzie wymagało ustale ń z lokalnymi władzami oraz doku- mentami planistycznymi dotycz ącymi zagospodarowania przestrzennego. Wymagania dotycz ące naturalnych cech izolacyjnych podło Ŝa i ścian bocznych potencjalnych składowisk s ą uzale Ŝnione od typu składowanych odpadów (tabela 6). Tabela 6 Charakterystyka naturalnej bariery geologicznej w odniesieniu do typu składowanych odpadów Wymagania dotycz ące naturalnej bariery geologicznej Typ składowiska mi ąŜ szo ść współczynnik rodzaj gruntów [m] filtracji [m/s] N – odpadów niebezpiecznych ≥ 5 ≤ 1×10 -9 iły, iłołupki K – odpadów innych ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętne ≥ 1 ≤ 1×10 -9 O – odpadów oboj ętnych ≥ 1 ≤ 1×10 -7 gliny

Ocena wykształcenia naturalnej bariery geologicznej pozwala na wyró Ŝnienie: ─ warunków izolacyjno ści podło Ŝa zgodnych z wymaganiami dla okre ślonego typu skła- dowisk (przyj ętymi w tabeli 6), ─ zmiennych wła ściwo ści izolacyjnych podło Ŝa (warstwa izolacyjna znajduje si ę pod przykryciem osadami piaszczystymi o mi ąŜ szo ści do 2,5 m, mi ąŜ szo ść lub jednorod- no ść warstwy izolacyjnej jest zmienna). Warstwa tematyczna „Składowanie odpadów” wraz z warstw ą „Geochemia środowi- ska” wchodz ą w skład warstwy informacyjnej „Zagro Ŝenia powierzchni ziemi” i s ą przedstawione razem na Planszy B Mapy geo środowiskowej Polski. Tło dla przedstawianych na Planszy B informacji stanowi stopie ń zagro Ŝenia głównego uŜytkowego poziomu wodono śnego przeniesiony z arkusza Pełczyce Mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:50 000 (Herman, Wróblewska, 2004). Stopie ń zagro Ŝenia wód podziemnych wyznaczono w pi ęciostopniowej skali (bardzo wysoki, wysoki, średni, niski, bardzo niski) i jest on funkcj ą nie tylko warto ści parametrów filtracyjnych warstwy izolacyjnej (od- porno ści poziomu wodono śnego na zanieczyszczenia), ale tak Ŝe czynników zewn ętrznych, takich jak istnienie na powierzchni ognisk zanieczyszcze ń czy obszarów prawnie chronionych. Stopie ń ten jest parametrem zmiennym i syntetyzuj ącym ró Ŝne naturalne i antropoge-

24 niczne uwarunkowania. Dlatego te Ŝ obszarów o ró Ŝnym stopniu zagro Ŝenia nie nale Ŝy wprost porównywa ć z wyznaczonymi na Planszy B terenami pod składowanie odpadów. Wydzielone tereny o dobrej izolacyjno ści (POLS) mog ą współwyst ępowa ć z obszarami o ró Ŝnym zagro- Ŝeniu jako ści wód podziemnych.

Obszary o bezwzgl ędnym zakazie lokalizacji składowisk odpadów Na obszarze obj ętym arkuszem Pełczyce bezwzgl ędnemu wył ączeniu z moŜliwo ści składowania odpadów podlegaj ą: ─ zwarta zabudowa Pełczyc i Choszczna b ędących siedzibami Urz ędów Miast i Gmin oraz miejscowo ści: śeńsko, Zam ęcin, Granowo, Przekolno, Boguszyny, B ędargowo i Krz ę- cina – siedziby Urz ędu Gminy, ─ obszary obj ęte ochron ą prawn ą Europejskiej Sieci Ekologicznej NATURA 2000: „Doli- na Płoni i Jezioro Miedwie”, „Lasy Bierzwnickie” (PLH 320006, PLH 320044 – spe- cjalne obszary ochrony siedlisk) i „Lasy Puszczy nad Draw ą (PLB 320016 obszar specjalnej ochrony ptaków), ─ obszary le śne o powierzchni przekraczaj ącej 100 hektarów, ─ rezerwat przyrody „D ęby S ądowskie”, ─ tereny bagienne, podmokłe, źródliskowe i ł ąki wykształcone na glebach pochodzenia organicznego, ─ powierzchnie erozyjnych i akumulacyjnych tarasów holoce ńskich w obr ębie dolin rzek: Mała Ina, Strzelica i mniejszych cieków, ─ strefy (do 250m) wokół jezior: Gle źno, Klukom (Tłukom), śeńsko, Radu ń, Misztala, Jan (Zielone Oczko), Czyste (Gł ębokie), Brudne (Krz ęcin), Trynno, Trzebie ń, Sławno, Krzywe, Panie ńskie, Mały Pełcz, Pełcz (Wielkie Połcko) i pozostałych akwenów, ─ tereny o nachyleniach przekraczaj ących 10 o.

Charakterystyka i ograniczenia warunkowe obszarów spełniaj ących wymagania dla składo- wisk odpadów oboj ętnych Ze wzgl ędu na wymagania dotycz ące naturalnych cech izolacyjnych podło Ŝa i ścian bocznych potencjalnych składowisk odpadów analizowano obszary, gdzie bezpo średnio na powierzchni wyst ępuj ą grunty spoiste spełniaj ące kryteria przepuszczalno ści (tabela 4) lub grunty spoiste, których strop znajduje si ę nie gł ębiej ni Ŝ 2,5 m p.p.t. Pod k ątem składowania odpadów oboj ętnych rozpatrywano gliny zwałowe zlodowacenia Wisły (dolne i górne). Tworz ą one powierzchni ę wysoczyzn morenowych płaskiej i falistej.

25 Na wi ększo ści terenów wyznaczonych pod składowanie odpadów rolę naturalnej bariery geologicznej pełni ą gliny zwałowe górne zlodowacenia Wisły. Wyst ępuj ą one praktycznie na całym obszarze obj ętym arkuszem. Tworz ą poziom o zró Ŝnicowanej mi ąŜ szo ści od około 2-3 m (mi ędzy Płoszkowem i Nadarzynem), do około 25 m (mi ędzy Pełczycami, Przekolnem i Bolewicami oraz w Krz ęcinie). S ą to br ązowe i szare, gliny piaszczyste, miejscami mułko- wate, wapniste o zawarto ści CaCO 3 około 13% (Trela, 2004). Gliny zwałowe dolne na powierzchni odsłaniaj ą si ę jedynie w rejonie S ądowa i Nada- rzyna. Na wielu obszarach wyst ępuj ą bezpo średnio pod glinami zwałowymi górnymi (okolice Brzyczna, Zam ęcina, Lubianki, śeńska) tworz ąc wspólnie pakiet o mi ąŜ szo ściach przekracza- jących niekiedy 30 m. S ą to gliny ilasto-piaszczyste, miejscami mułkowate, szare i szarobr ą- zowe, wapniste, o zawarto ści CaCO 3 równej 17,8 %. Gliny mog ą lokalnie zawiera ć porwaki utworów neoge ńskich. W cz ęś ci stropowej wyst ępuj ą gliny Ŝwirowate, źle wysortowane. Obszary predysponowane do składowania odpadów oboj ętnych wyznaczono na terenie gminy Dolice w rejonach: Brzeziny, Ziemomy śla, S ądowa, S ądówka i Płoszkowa. W gminie Choszczno to rejony: Koplina, Zam ęcina i Szczepanek–Starego Klukoma. W gminie Krz ęcin obszary predysponowane do składowania odpadów oboj ętnych wyznaczono w rejonach: Nowy Klukom-śeńsko-Krz ęcin, Granówko-Sobieradz-Granowo-Wy- darzyn oraz Miel ęcina i Przybysławia. W gminie Pełczyce wyznaczone obszary znajduj ą si ę w rejonach: Osada Jagów, Nada- rzyn – Lubiana Pyrzycka – Brzyczno – Kukadło, Lubianka, Boguszyny – Bukwica – Przekol- no – Trynno – Trz ęsacz – Ługowo – B ęgardowo – Jarosławsko, Sarnik, Sławina – Wierzcho- wa i Chrapowa. W miejscach, gdzie na glinach zwałowych górnych zalegaj ą piaski zwietrzelinowe (eluwialne) wyznaczono obszary o zmiennych (mniej korzystnych) parametrach izolacyjnych. Litologicznie s ą osady bardzo zró Ŝnicowane – od brunatnych i szaro Ŝółtych piasków drobnoziarnistych i pyłkowych, po piaski średnio- i gruboziarniste z wkładkami Ŝwirów i glin piaszczystych. Ich mi ąŜ szo ść nie przekracza 2,0 m. Na południe od Przybysławic, w rejonach: Przekolna, Jarosławia, Kusowa, Trz ęsacza i Ługowa wyznaczono obszary predysponowane do składowania odpadów oboj ętnych w granicach powierzchniowego wyst ępowania glin zwałowych moren czołowych (spi ętrzonych) tworz ących pas wzgórz w południowej cz ęś ci analizowanego terenu. Wzgórza te zbudowane są głównie z glin zwałowych, niekiedy piaszczystych lub glin zwałowych o mi ąŜ szo ści około 3 m przykrywaj ących j ądro z piasków ró Ŝnoziarnistych. Ze wzgl ędu na niejednorodne wy-

26 kształcenie litologiczne warunki izolacyjne podło Ŝa w granicach tych obszarów mog ą by ć mniej korzystne (zmienne). Ograniczeniem warunkowym budowy składowisk w cz ęś ci wyznaczonych obszarów jest zabudowa Choszczna i Pełczyc, poło Ŝenie w zasi ęgu stref najwy Ŝszej i wysokiej ochrony nieudokumentowanego głównego zbiornika wód podziemnych nr 135 „Barlinek” oraz poło- Ŝenie w granicach obszarów chronionego krajobrazu „Wierzbnik” i „Barlinek”. Obszary predysponowane do składowania odpadów maj ą bardzo du Ŝe powierzchnie i s ą poło Ŝone przy drogach dojazdowych, a w rejonie Choszczno-Nowy Klukom przy linii kole- jowej Stargard Szczeci ński-Krzy Ŝ. Składowiska mo Ŝna lokalizowa ć w dogodnej odległości od zabudowa ń.

Problem składowania odpadów komunalnych Na terenach, na których mo Ŝna składowa ć odpady, w strefie gł ęboko ści do 2,5 m p.p.t nie wyst ępuj ą osady, których wła ściwo ści izolacyjne spełniałyby kryteria przyj ęte dla skła- dowania odpadów komunalnych. Analizowany teren jest dobrze rozpoznany wiertniczo. W wielu otworach stwierdzono wyst ępowanie glin o du Ŝych mi ąŜ szo ściach. W gminie Choszczno na zachód od Wardynia nawiercono 27,0 m pakiet gliniasty. W gminie Pełczyce w rejonie Bolewic wyst ępuj ą glin o mi ąŜ szościach 15,0–27,0; w Lubiance 19,0 m, w Trz ęsaczu pakiet gliniasty o mi ąŜ szo ści 33,8 m, w Przekolnie gliny maj ą 18,2–22,1 m mi ąŜ szo ści. W gminie Krz ęcin w rejonie Przybysławia wyst ępuj ą gliny o mi ąŜ szo ści 17,6–18,6 m, w Granowie 35,9 m, a w rejonie śeńska 101,5–102,5 m. Po wykonaniu dodatkowego rozpoznania, które pozwoli na okre ślenie rozprzestrzenia- nia poziomego mi ąŜ szych pakietów gliniastych miejsca te mo Ŝna b ędzie prawdopodobnie rozpatrywa ć pod k ątem lokalizacji składowisk odpadów komunalnych. Gminne składowiska dla Pełczyc funkcjonuj ą w Pełczycach i B ęgardowie. Składowisko w Pełczycach jest ju Ŝ wypełnione i przeznaczone do rekultywacji. Składowiska s ą monitoro- wane. Na terenie obj ętym arkuszem znajduj ą si ę liczne, niekontrolowane składowiska odpa- dów komunalnych. W Granowie w dwóch składowiskach o powierzchni 0,25 hektara ka Ŝde gromadzone s ą w sposób nadpowierzchniowy odpady komunalne z okolicznych miejscowo ści. W śeńsku na powierzchni 0,35 hektara składowane s ą odpady komunalne. Niekontrolowane składowisko

27 funkcjonuje równie Ŝ w Miel ęcinie. W Wierzchnie w gminie Pełczyce na powierzchni 0,2 hektara składowane s ą odpady drzewne (Herman, Wróblewska, 2004).

Ocena najbardziej korzystnych warunków geologicznych i hydrogeologicznych Warunki geologiczne w granicach obszarów wyznaczonych pod składowanie odpadów oboj ętnych s ą korzystne. Wyst ępuj ące w strefie przypowierzchniowej gliny zwałowe maj ą du Ŝe powierzchnie, a otwory wiertnicze wykonane w ich granicach potwierdziły wyst ępowa- nie glin zwałowych o kilkunasto-kilkudziesi ęciometrowych mi ąŜ szo ściach. W gminie Krz ę- cin w rejonie śeńska w dwóch otworach wiertniczych stwierdzono wyst ępowanie glin zwa- łowych o mi ąŜ szo ściach 101,5–102,5 m. Warunki hydrogeologiczne rozpatrywane pod k ątem składowania odpadów s ą korzystne. Obszary wytypowane do ewentualnego składowania odpadów znajduj ą si ę na terenach o bardzo niskim i niskim stopniu zagro Ŝenia wód poziomów u Ŝytkowych w utworach czwartorz ędowych. Poziomy wodono śne s ą dobrze izolowane od powierzchni zwart ą pokryw ą sła- boprzepuszczalnych glin zwałowych. Najbardziej korzystne warunki maj ą obszary wyznaczone w rejonie śeńska, Lubianki, Zam ęcina oraz Bukwicy-Boguszyn, gdzie poziom wodono śny wyst ępuje na gł ęboko ści 50– 100 m p.p.t. W rejonie Kukadły nie ma u Ŝytkowego poziomu wodono śnego. Pozostałe obszary wytypowano na terenach, gdzie u Ŝytkowy poziom wodono śny wyst ępuje na gł ębokości 15–50 m.

Charakterystyka wyrobisk poeksploatacyjnych Niewielkie punkty niekoncesjonowanej eksploatacji kruszywa naturalnego na potrzeby lokalne znajduj ą si ę na obszarach bezwzgl ędnie wył ączonych z mo Ŝliwo ści składowania od- padów i nie powinny by ć rozpatrywane pod tym k ątem. Przedstawione na mapie tereny i miejsca predysponowane do składowania wyró Ŝnio- nych typów odpadów nale Ŝy traktowa ć jako podstaw ę pó źniejszych wariantowych propozycji lokalizacyjnych i w nawi ązaniu do nich projektowania odpowiednich bada ń geologicznych i hydrogeologicznych. Zgodnie z Rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 roku w sprawie szczegółowych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk na obszarze plano- wanego składowania odpadów i jego otoczenia wymagane jest przeprowadzenie bada ń geologicznych i hydrogeologicznych, których wyniki opracowuje si ę w formie dokumentacji geologiczno-in Ŝynierskiej i hydrogeologicznej, doł ączonych do wniosku o wydanie decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu dla składowiska odpadów.

28 Wyznaczone na mapie obszary powinny by ć uwzgl ędnione przy typowaniu wariantów lokalizacyjnych nie tylko składowisk odpadów, ale równie Ŝ na etapie uzgodnienia warunków zabudowy i zagospodarowania terenu przy rozpatrywaniu lokalizacji obiektów szczególnie uci ąŜ liwych dla środowiska i zdrowia ludzi oraz obiektów mog ących pogorszy ć stan środowi- ska. Oprócz bowiem uwzgl ędnienia ogranicze ń prawnych, odnosz ących si ę do tego typu inwestycji, przedstawione na mapie obszary potencjalnej lokalizacji składowisk obejmuj ą zasi ęgi wyst ępowania w podło Ŝu warstwy utworów słabo przepuszczalnych, stanowi ących dobr ą naturaln ą izolacj ę dla poło Ŝonych gł ębiej poziomów wodono śnych.

X. Warunki podło Ŝa budowlanego

Na obszarze arkusza Pełczyce warunki podło Ŝa budowlanego wyznaczono na podstawie Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000, arkusz Pełczyce (Trela, 1999) z pomini ęciem terenów: le śnych, rolnych o klasie gruntów I–IVa, ł ąk na glebach pochodzenia organicznego, Parku Krajobrazowego, zbiorników wodnych, zwartej zabudowy miast Choszczno i Pełczyce oraz obszarów wyst ępowania złó Ŝ kopalin. Wyró Ŝniono dwa rodzaje obszarów: o warunkach korzystnych dla budownictwa oraz warunkach niekorzystnych, utrudniaj ących je. Korzystne warunki dla budownictwa posiadaj ą tereny skupione głównie w północno- wschodniej i południowo-zachodniej cz ęś ci obszaru arkusza. Wyst ępuj ą tam grunty spoiste (zwarte, półzwarte i twardoplastyczne) oraz niespoiste: Ŝwiry i piaski (zag ęszczone i średnio- zag ęszczone). Do gruntów spoistych nale Ŝą utwory zlodowacenia wisły reprezentowane przez małoskonsolidowane gliny piaszczyste. Grunty niespoiste to piaski i Ŝwiry: wodnolodowcowe zlodowacenia wisły (na północ od Pełczyc i południe od Stawina) i wodnolodowcowe zlodowacenia warty (na południowej zachód od Pełczyc), gdzie zwierciadło wód gruntowych zale- ga gł ębiej ni Ŝ 2 m p.p.t.. Warunki niekorzystne, utrudniaj ące budownictwo wyst ępuj ą głównie w dolinach rzek i ich dopływów. Znajduj ą si ę tu grunty słabono śne organiczne (torfy i namyły), których wody mog ą by ć agresywne w stosunku do betonu i stali. Utrudnieniem dla budownictwa s ą obszary płytkiego wyst ępowania zwierciadła wody gruntowej (na gł ęboko ści mniejszej ni Ŝ 2 m) w piaskach i Ŝwirach i wodnolodowcowych zlodowacenia wisły. Do rejonów niekorzystnych dla budownictwa nale Ŝą równie Ŝ obszary o silnie urozma- iconej rze źbie, w strefach kraw ędziowych rynien jeziornych i wzgórzach morenowych. Zbo- cza rynien jeziornych s ą predysponowane do wyst ępowania ruchów masowych. Jedno takie osuwisko (o powierzchni 0,012 ha) typu spływowego rozpoznano na wschodniej kraw ędzi

29 rynny jeziora Pełcz, na zakr ęcie drogi w miejscowo ści Ługowo (Grabowski, 2007). W strefach kraw ędziowych wysoczyzn oraz wzgórz morenowych wyst ępuj ą nachylenia terenu powy Ŝej 12%. Warunki takie panuj ą w okolicach Trz ęsacza, B ędargowa, Jarosławska, Wierzch- na, Łyskowa. Strome krawędzie i strefy kraw ędziowe rynien polodowcowych w okolicach Sarnika – Wierzchna (południowo – zachodni skraj arkusza) i rejonu Choszczna – Kleszcze- wa – Nowego Klukoma predysponuj ą te tereny do ruchów masowych typu osuwisk, spływów zboczowych i osypisk. Dotyczy to równie Ŝ terenów skarp rzek i jezior. W południowej cz ęś ci arkusza wyst ępuje ci ąg moren czołowych spi ętrzonych. W obszarach tych wymagane jest sporz ądzenie dokumentacji geologiczno-in Ŝynierskich, które po- zwol ą na ocen ę warunków posadowienia projektowanych projektów budowlanych.

XI. Ochrona przyrody i krajobrazu

Na obszarze arkusza Pełczyce gleby chronione dla rolniczego u Ŝytkowania klasie I–IV a zajmuj ą około 75% jego powierzchni. S ą to przewa Ŝnie gleby brunatne i bielicowe. Lasy zajmuj ą około 10% powierzchni arkusza, tworz ąc niewielkie enklawy w śród ziem uŜytkowanych rolniczo. Przewa Ŝaj ą lasy bukowo-dębowe w siedliskach świe Ŝych i wilgot- nych. Dolin ę Małej Iny porastaj ą ł ęgi olszynowe, a obrzeŜa jezior – lasy gr ądowe. Łąki na glebach pochodzenia organicznego zajmuj ą około 5% powierzchni arkusza. Na- tomiast niewielkie obszary obejmuje ziele ń urz ądzon ą (parki i ogródki działkowe) w miej- scowościach: S ądów, Choszczno, Pełczyce i Jarosławsko. W bezle śnym obszarze cennym elementem krajobrazu rolniczego s ą zadrzewienia i za- krzewienia śródpolne. Równie wa Ŝne s ą zbiorowiska ł ąkowe z elementami charakterystycznej flory: situ t ępokwiatowego, storczyków i pełnika europejskiego. Okresowo wysychaj ące „oczka” wyst ępuj ące na całym obszarze arkusza poro śni ęte s ą ro ślinno ści ą szuwarow ą: pałkow ą, je Ŝogłówkow ą, oczertow ą i ponikła błotnego. Ich dna opa- nowuj ą zespoły piszczadła wodnego i manny. W wi ększych zbiornikach wodnych rozwijaj ą si ę typowe zbiorowiska szuwarów wodnych: trzcinowych i oczertowych, zespoły ro ślin o li ściach pływaj ących z gr ąŜ elem i grzybieniami oraz zespół rz ęsowo-pływaczowy z pływa- czem zwyczajnym. Najcenniejsze takie zbiorowiska znajduj ą si ę koło jeziora Trzebie ń. Jeziora omawianego arkusza charakteryzuje bogata ornitofauna. S ą tu stanowiska l ęgo- we wielu cennych ptaków: puchacza, czarnego bociana, błotniaka stawowego, kobuza, Ŝura- wia, g ągoła. Wyst ępuj ą tu liczne populacje ro ślin chronionych, zagro Ŝonych i rzadkich oraz ro ślinno ść torfowiskowa, bagienna, zaro ślowa i le śna.

30 W niewielkich enklawach le śnych stwierdzono wyst ępowanie wielu gatunków ssaków. Są to: sarny, dziki, je Ŝe, krety, drobne ryjówkowate, ale równie Ŝ ssaki drapie Ŝne: lisy, łasico- wate i kuny le śne. Rzadziej mo Ŝna spotka ć: borsuki i wydry. W ostatnich latach zaobserwowano na obrze Ŝach lasów du Ŝe ilo ści zaj ęcy. Gady reprezentowane s ą przez gniewosze plami- ste, padalce, jaszczurki zwinki i Ŝyworódki. Najpospolitszymi płazami s ą Ŝaby zielone i brunatne. Płazy chronione Ŝyj ące na tych terenach to traszki, ropuchy, kumaki, grzebiuszki i rze- kotki. W ostatnich latach obserwuje si ę spadek liczebno ści płazów i gadów. Zwi ązane jest to z chemizacja rolnictwa. Ogromne bogactwo tych terenów, zarówno przyrodnicze jak i gospodarcze stanowi ą ry- by. W wodach rzek i jezior stwierdzono wyst ępowanie ponad 40 gatunków ryb, w śród nich najcenniejsze składniki ichtiofauny – siej ę i sielaw ę. Ich spora populacja zamieszkuje jezioro Pełcz. Stwierdzono równie Ŝ liczne gatunki ślimaków i mał Ŝy. Wyró Ŝniaj ące si ę krajobrazowo i przyrodniczo tereny obj ęto ochron ą tworz ąc: park krajobrazowy, obszary chronionego krajobrazu, rezerwaty przyrody i u Ŝytki ekologiczne. Barlinecko-Gorzowski Park Krajobrazowy, którego niewielki fragment znajduje si ę w południowo zachodniej cz ęś ci terenu arkusza. Utworzono go w 1991 roku na powierzchni 23 982,91 ha. Powierzchnia strefy ochronnej (otuliny) parku wynosi 31 768,19 ha. Park został utworzony w celu zachowania i ochrony walorów: krajobrazowych naturalnego środowiska, warto ści kulturowych, przyrodniczych oraz dydaktycznych i wypoczynku ludności. Obszary chronionego krajobrazu (których wi ększa cz ęść znajduje si ę poza obszarem arkusza Pełczyce) utworzono w 1998 roku, w celu ochrony wartości przyrodniczych, zachowania kompleksów śródpolnych i śródle śnych oczek wodnych, bagnisk i mokradeł b ędących miejscem bytowania i rozrodu zwierz ąt gatunków zagro Ŝonych wygini ęciem. Obecnie zgodnie z rozporz ądzeniem Wojewody Zachodniopomorskiego z 2007 roku posiadaj ą one nowe nazwy i zajmuj ą inne ni Ŝ pierwotnie powierzchnie. Są to obszary: „F” (Bierzwnik) o powierzchni całkowitej 28 500 ha, który wyst ępuje na omawianym arkuszu w trzech fragmen- tach i „C” (Barlinek) o powierzchni 13 172 ha. W 1985 roku utworzono rezerwat le śny „D ęby s ądowskie” o powierzchni 2,98 ha (tabela 7). Ochron ą obj ęty jest fragment lasu gr ądowego z kilkudziesi ęcioma d ębami w wieku ponad 260 lat.

31 Tabela 7 Wykaz rezerwatów, pomników przyrody i u Ŝytków ekologicznych Nr Forma Gmina Rok Rodzaj obiektu obiektu Miejscowo ść ochrony Powiat zatwierdzenia (powierzchnia w ha) na mapie 1 2 3 4 5 6 Dolice L – „D ęby s ądowskie” 1 R Sądów 1985 stargardzki (2,98) Dolice 2 P Sądów 1999 PŜ – d ąb szypułkowy stargardzki Dolice 3 P Ziemomy śl A 2005 PŜ – d ąb szypułkowy stargardzki Dolice 4 P Sądówko 2005 PŜ – d ąb szypułkowy stargardzki miasto Choszczno 5 P Choszczno 1999 PŜ – d ąb szypułkowy choszcze ński miasto Choszczno 6 P Choszczno 1999 PŜ – cypry śnik nutkajski choszcze ński miasto Choszczno 7 P Choszczno 1999 PŜ – buk pospolity choszcze ński Choszczno 8 P Smole ń 1999 PŜ – d ąb szypułkowy choszcze ński Choszczno 9 P Stary Klukom* 1999 PŜ -- 2 dęby szypułkowe choszcze ński Pełczyce 10 P Nadarzyn 1999 PŜ – d ąb szypułkowy choszcze ński Pełczyce 11 P Nadarzyn* 1999 PŜ – 2 lipy drobnolistne choszcze ński Pełczyce 12 P Nadarzyn* 1999 PŜ – buk pospolity choszcze ński Pełczyce 13 P Nadarzyn* 1999 PŜ – 2 d ęby szypułkowe choszcze ński Krz ęcin 14 P Nowy Klukom 1999 PŜ – d ąb szypułkowy choszcze ński Krz ęcin 15 P Nowy Klukom 1999 PŜ – klon zwyczajny choszcze ński Krz ęcin 16 P Nowy Klukom 1999 PŜ – 2 platany klonolistne choszcze ński Pełczyce 17 P Lubiana Pyrzycka* 1999 PŜ – 2 d ęby szypułkowe choszcze ński Pełczyce 18 P Lubiana Pyrzycka 2001 PŜ – lipa drobnolistna choszcze ński Pełczyce 19 P Lubiana Pyrzycka 2001 PŜ – wierzba biała choszcze ński Krz ęcin 20 P śeńsko 2003 PŜ – d ąb szypułkowy choszcze ński Pełczyce 21 P Płotno 1999 PŜ – 2 d ęby szypułkowe choszcze ński Pełczyce 22 P Boguszyny 1999 PŜ – buk pospolity choszcze ński Krz ęcin 23 P Krz ęcin 1999 PŜ – 3 lipy drobnolistne choszcze ński

32 1 2 3 4 5 6 Krz ęcin 24 P Krz ęcin 1999 PŜ – 3 buki pospolite choszcze ński Krz ęcin 25 P Krz ęcin 2003 PŜ – lipa szerokolistna choszcze ński Krz ęcin 26 P Krz ęcin 2003 PŜ – lipa szerokolistna choszcze ński Krz ęcin 27 P Krz ęcin 2003 PŜ – grab pospolity choszcze ński Krz ęcin 28 P Krz ęcin 2003 PŜ – grab pospolity choszcze ński Pełczyce 29 P Bolewice 1999 PŜ – buk pospolity choszcze ński Pełczyce 30 P Bolewice 1999 PŜ – jesion wyniosły choszcze ński Krz ęcin 31 P Miel ęcin* 1999 PŜ – d ąb szypułkowy choszcze ński Pełczyce 32 P Przekolno* 1999 PŜ – klon zwyczajny choszcze ński Pełczyce 33 P Przekolno* 1999 PŜ – lipa drobnolistna choszcze ński Pełczyce 34 P Przekolno* 1999 PŜ – jesion wyniosły choszcze ński miasto Pełczyce 35 P Pełczyce 1999 PŜ – d ąb bezszypułkowy choszcze ński Pełczyce 36 P Wierzchno* 1999 PŜ – lipa drobnolistna choszcze ński Pełczyce 37 P Jarosławsko* 1999 PŜ – platan klonolistny choszcze ński Pełczyce 38 P Jarosławsko* 1999 PŜ – d ąb szypułkowy choszcze ński Pełczyce 39 P Jarosławsko 1999 Pn – G (granit) choszcze ński Krz ęcin bagno 40 U Pluskocin 1995 choszcze ński (0,94) Krz ęcin bagno 41 U Pluskocin 1995 choszcze ński (3,07) Rubryka 2: R − rezerwat P − pomnik przyrody, U − u Ŝytek ekologiczny; Rubryka 3: * − w parku podworskim, Rubryka 6: rodzaj rezerwatu: L − le śny, rodzaj pomnika przyrody: PŜ − Ŝywej, Pn − nieo Ŝywionej, rodzaj obiektu: G – głaz narzutowy. Ponadto na obszarze arkusza utworzono dwa u Ŝytki ekologiczne (na terenach bagien- nych), a 47 drzew uznano za pomniki przyrody Ŝywej (tabela 7). W Jarosławsku znajduje si ę granitowy głaz narzutowy o wysoko ści 1,6 m, szeroko ści 4,3 m, długo ści 5 m i obwodzie 14 m, który uznano za pomnik przyrody nieo Ŝywionej. Według systemów ECONET (Liro, 1998) południowo-zachodnia cz ęść obszaru arkusza Pełczyce Poło Ŝona jest w granicach obszaru w ęzłowego o znaczeniu krajowym o nazwie

33 Puszcza Barlinecka, natomiast wi ększo ść pozostałego obszaru obejmuje korytarz ekologiczny Pojezierza Choszcze ńskiego o znaczeniu mi ędzynarodowym (fig. 5).

Fig. 5. Poło Ŝenie arkusza Pełczyce na tle systemu ECONET wg A. Liry (1998) System ECONET 1 – granica obszarów w ęzłowych o znaczeniu mi ędzynarodowym, ich numer i nazwa: 6M – Pojezierza Drawskiego, 7M – Drawy; 2 – granice obszarów w ęzłowych o znaczeniu krajowym, ich numer i nazwa: 2K – Puszczy Rzepi ńskiej, 3K – Puszczy Noteckiej; 3 – mi ędzynarodowe korytarze ekologiczne, ich numer i nazwa: 3m – Pojezierza My śliborskiego, 4m – Pojezierza Choszcze ńskiego, 12m – Pojezierza Dobiegniewskiego; 4 – krajowe korytarze ekologicznie, ich numer i nazwa: 1k – Płoni, 2k – Iny; 5 – wi ększe jeziora

W zachodniej cz ęś ci arkusza zaznaczaj ą si ę dwa fragmenty obszaru specjalnej ochrony siedlisk „Dolina Płoni i Jezioro Miedwie” (tabela 8), b ędącego w systemie Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000. Natomiast w cz ęś ci południowo-wschodniej znajduj ą si ę fragmenty specjalnych obszarów ochrony: siedlisk „Lasy Bierzwnickie” i ptaków – „Lasy Puszczy nad Draw ą”.

34 Tabela 8 Wykaz obszarów chronionych Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000 Nazwa obszaru Poło Ŝenie centralnego Powierzchnia Poło Ŝenie administracyjne obszaru Typ Kod i symbol punktu obszaru Lp. obszaru obszaru obszaru oznaczenia Długo ść Szeroko ść Kod (ha) Województwo Powiat Gmina na mapie geogr. geogr. NUTS 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Dolina Płoni i Jezioro PLH choszcze ński Pełczyce 1 K Miedwie 15°01'29'' 53°09'49'' 20 744,13 PL0G1 zachodniopomorskie 320006 my śliborski Barlinek (S) PLB Lasy Puszczy nad Draw ą Pełczyce 2 F 15°52'30'' 53°04'57'' 186 840,69 PL0G1 zachodniopomorskie choszcze ński 320016 (P) Krz ęcin PLH Lasy Bierzwnickie Pełczyce 3 I 15°33'34'' 53°01'14'' 8 792,3 PL0G1 zachodniopomorskie choszcze ński 320044 (S ) Krz ęcin

Rubryka 2: F – obszar OSO, całkowicie zawieraj ący w sobie obszar SOO I – SOO, zawieraj ący w sobie wydzielony OSO K – SOO, cz ęś ciowo przecinaj ący si ę z OSO 35

Rubryka 4: w nawiasie symbol obszaru na mapie P – obszar specjalnej ochrony ptaków S – specjalny obszar ochrony siedlisk

XII. Zabytki kultury

Badania archeologiczne wykazały ślady osadnictwa na terenach obj ętych arkuszem Peł- czyce sprzed około 4 500 lat. W okresie kultury łu Ŝyckiej (około 500 lat p.n.e.) były one za- ludnione. Na tych terenach wykształciła si ę, zdaniem wielu archeologów, oddzielna kultura zwana pomorsk ą. Kultura ta nie była zwi ązana z ekspansj ą ludno ści, lecz rozprzestrzenianiem si ę od północy pewnych obrz ędów i zwyczajów, równolegle z którymi w śród ludno ści doko- nywały si ę stopniowe przemiany w zakresie kultury materialnej. Tereny te nie s ą obj ęte ar- cheologicznym zdj ęciem, st ąd wiedza o ich pradziejach jest fragmentaryczna. W IX wieku tereny te znalazły si ę na ucz ęszczanym szlaku handlowym z krajów połab- skich i środkowych Niemiec na Pomorze i do Wielkopolski. Z tego okresu pochodzi grodzisko wczesno średniowieczne w Pełczycach, zlokalizowane na półwyspie Jeziora Panie ńskiego. Miasto to znane jest od X wieku. W tym czasie był tu gród obronny, a do XIV wieku kasztelania. Wokół grodu istniały liczne osady. Jedna z nich dała pocz ątek Staremu Miastu, które w 1290 r. uzyskało prawa miejskie. Inna osada, tak zwa- ne "Nowe Miasto" została nadana klasztorowi Cysterek. Pozostało ści ą po zakonie jest ko ściół z XIII wieku, przebudowany w XV, XVIII i XX wieku oraz roma ńskie kolumny nad Jeziorem Panie ńskim, jedyna pozostało ść po klasztorze Cystersów. W rynku pełczyckim znajduje si ę murowany ratusz z 1791 r. z herbem miasta, a tak Ŝe liczne murowane kamieniczki z przełomu XIX i XX wieku, wszystkie te obiekty znajduj ą si ę w granicach zabytkowego zespołu archi- tektonicznego. W północnej cz ęś ci arkusza znajduje si ę południowy fragment Choszczna. Miasto to powstało około 1284 roku na ziemiach, które nale Ŝały do zakonu cystersów i joanitów. Od tego czasu miasto wł ączone zostało do Nowej Marchii pa ństwa margrabiów brandenburskich, tworzonego na ziemiach polskich i pomorskich. W granicach zabytkowego zespołu architek- tonicznego miasta Choszczno znajduj ą si ę: zespół szpitalny oraz fragmenty starego miasta i jego murów obronnych. Od XIII wieku całe miasto otoczone było murem obronnym, które- go długo ść wynosiła 1800 m, a wysoko ść 9 m. Pod murem poprowadzone były podwójne (od zachodu i wschodu) i potrójne (od południa) fosy. Do czasów obecnych zachowały si ę tylko niewielkie fragmenty średniowiecznego muru. Do rejestru zabytków wpisane s ą ko ścioły. Najstarszy trzynastowieczny ko ściół zbudowany został w miejscowo ści S ądów. Nieco starsze gotyckie ko ścioły, zbudowane z kamienia powstały w miejscowo ściach: Zam ęcin (wraz z cmentarzem), Stary Klukom, Krz ęcin, Nowy Klukom, śeńsko i B ędargowo. Pozostałe ko ścioły wzniesione zostały na przełomie XVIII

36 i XIX wieku w: Płotnie, Nadarzynie, Gronowie (wraz z przyko ścielnymi cmentarzami) oraz w Bolewicach, Przekolnie i Sarniku Za zabytki architektoniczne uznano zespoły pałacowo-parkowe powstałe w XIX wieku w miejscowo ściach: S ądów, Przybysław, Nadarzyn i Lubiana Pyrzycka oraz pochodz ący z XVIII wieku pałac wraz z parkiem w Przekolnie. Do rejestru zabytków wojewódzkiego konserwatora zabytków wpisano tak Ŝe parki podworskie pochodz ące z XIX wieku w: Starym Klukomie, Miel ęcinie, Jarosławsku i Wierzchnie.

XIII. Podsumowanie

Na terenie obj ętym arkuszem Pełczyce udokumentowano jedno zło Ŝe. Jest to zło Ŝe kruszywa naturalnego „Płonno”. Zło Ŝe dotychczas nie było eksploatowane. Wytypowano 17 obszarów prognostycznych dla udokumentowania wyst ąpie ń torfów i jeden dla piasków. Opisywany obszar poło Ŝony jest w zlewni dwóch prawobrze Ŝnych dopływów Odry: Płoni i Iny. Pocz ątek bior ą tu dwie rzeczki: Strzelica i Mała Ina i kilka bezimiennych cieków. Istnieje wiele naturalnych zbiorników wodnych, z których najwi ększe to jeziora: Pełcz, Klu- kom, śeńsko, Radu ń, Panie ńskie, Krzywe, Sławno i Trzebie ń. Gleby chronione dla rolniczego u Ŝytkowania zajmuj ą około 75% powierzchni arkusza, a lasy – 10%. Terenami przyrodniczo chronionymi s ą: rezerwat przyrody: „D ęby S ądowskie”, „Barlinecko-Gorzowski Park Krajobrazowy”, obszary chronionego krajobrazu „F” (Bierzw- nik) i „C” (Barlinek). Prawnie chronione s ą równie Ŝ obszary Europejskiej Sieci Ekologicznej NATURA 2000: „Dolina Płoni i Jezioro Miedwie”, „Lasy Bierzwnickie” i „Lasy Puszczy nad Drw ą”. Na terenie obj ętym arkuszem Pełczyce wytypowano obszary predysponowane do skła- dowania odpadów oboj ętnych. Wyznaczono je na terenie gmin: Dolice, Choszczno, Krz ęcin i Pełczyce w obr ębie powierzchniowego wyst ępowania glin zwałowych zlodowace ń północno- polskich. Pod k ątem składowania odpadów komunalnych mo Ŝna rozpatrywa ć tereny w bezpo- średnim s ąsiedztwie otworów wiertniczych, w których wyst ępuj ą gliny zwałowe o du Ŝych mi ąŜ- szo ściach (Wardy ń, Bolewice, Lubianka, Trz ęsacz, Przekolno, Przybysław, Granowo, śeńsko). Warunki geologiczne s ą korzystne. Gliny zwałowe wyst ępuj ą na du Ŝych powierzch- niach i maj ą du Ŝe mi ąŜ szo ści średnio 20-30 m (maksymalne ponad 100 m mi ąŜ szo ści w rejonie śeńska).

37 Równie Ŝ warunki hydrogeologiczne rozpatrywane pod k ątem składowania odpadów s ą korzystne. U Ŝytkowe poziomy s ą izolowane od powierzchni zwart ą pokryw ą słabo przepuszczalnych glin zwałowych, a stopie ń zagro Ŝenia wód jest bardzo niski i niski. Wyrobisko zło Ŝa kruszywa naturalnego „Płonno” oraz niewielkie punkty niekoncesjonowanej eksploatacji kopalin na potrzeby lokalne znajduj ą si ę na obszarach bezwzgl ędnie wył ączonych z mo Ŝliwo ści składowania odpadów. Wytypowane obszary przy analizowaniu funkcji gospodarczej terenów w planowaniu przestrzennym mog ą by ć rozpatrywane jako miejsca lokalizacji inwestycji szkodliwych dla środowiska i zdrowia ludzi b ądź pogarszaj ących stan środowiska. Wskazane tereny spełniaj ą w tym zakresie ogólne wymogi ochrony środowiska uj ęte w ustawodawstwie polskim. Obszary o warunkach korzystnych dla budownictwa wyznaczono w rejonach wyst ępo- wania glin zwałowych zlodowacenia wisły, natomiast niekorzystne, utrudniaj ące budownictwo w rejonach zalegania gruntów organicznych oraz tam gdzie nachylenie terenu jest wi ęk- sze ni Ŝ 12%. Tereny te nie s ą dostatecznie wykorzystywane turystycznie. Urozmaicony krajobraz, liczne jeziora i ciekawe obiekty zabytkowe mog ą stanowi ć baz ę dla rozwoju turystyki. Pod- stawowym zaj ęciem ludno ści jest produkcja rolna oparta na urodzajnych glebach.

XIV. Literatura

BOJANOWSKA H., WŁODARCZYK J., 1986 – Sprawozdanie z prac penetracyjnych za zło Ŝami kruszywa naturalnego na terenie województwa gorzowskiego. Arch. Przeds. Geol. we Wrocławiu PROXIMA S.A., Wrocław. BUJAKOWSKA K., MAKOWIECKI G., HRYBOWICZ G., 2000 – Mapa geologiczno- gospodarcza Polski w skali 1:50 000, arkusz Pełczyce (308). Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. DERKACZ J., 1974 – Sprawozdanie ze zwiadu geologicznego za kruszywem naturalnym w powiecie Choszczno. Arch. Przeds. Geol. we Wrocławiu PROXIMA S.A., Wro- cław. DRWAL E., DZIEDZIC M., 1972 – Sprawozdanie ze zwiadu geologicznego oraz prac geologiczno-poszukiwawczych za kruszywem naturalnym w powiecie My ślibórz. Arch. Przeds. Geol. we Wrocławiu PROXIMA S.A., Wrocław.

GAWRO ŃSKI J., 1990 − Dokumentacja geologiczna w kategorii C 1 z rozpoznaniem jako ści kopaliny w kategorii B zło Ŝa kruszywa naturalnego – piasku „Płonno”. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

38 GIENTKA M., (red.), 2008 – Bilans zasobów kopalin i rud podziemnych w Polsce wg stanu na 31.12.2007 R. Pa ństw. Inst. Geol., WARSZAWA. GRABOWSKI D., 2007 – Mapa osuwisk i obszarów predysponowanych do wyst ępowania ruchów masowych w województwie zachodniopomorskim. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. HERMAN G., WRÓBLEWSKA E., 2004 – Mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz Pełczyce. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. HERMAN G., WRÓBLEWSKA E., 2004 – Obja śnienia do Mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:50 000 arkusz Pełczyce, Warszawa. INSTRUKCJA opracowania Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000, 2005 − Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

JĘRZEJEWSKI W., 1971 − Dodatek do dokumentacji geologicznej w kategorii C 2, C 1 i B zło Ŝa kruszywa naturalnego „Pełczyce”. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., War- szawa. KINAS R., 1987 – Sprawozdanie z prac penetracyjnych za zło Ŝami surowców ilastych dla potrzeb ceramiki budowlanej na terenie województwa gorzowskiego. Arch. Przeds. Geol. we Wrocławiu PROXIMA S.A., Wrocław. KLECZKOWSKI. A.S. (red.), 1990 − Mapa obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagaj ących szczególnej ochrony w skali 1: 500 000. AGH, Kraków. KONDRACKI J., 2002 − Geografia regionalna Polski. PWN, Warszawa. LIRO A. (red.), 1998 − Strategia wdra Ŝania krajowej sieci ekologicznej ECONET – Polska. Wydawnictwo Fundacji IUCN Poland, Warszawa. LIS J., PASIECZNA A., 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1:2 500 000. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. MARKS L., BER A., GOGOŁEK W., PIOTROWSKA K. (red.), 2006 − Mapa geologiczna Polski w skali 1: 500 000. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. OSTRZY śEK S., DEMBEK W. (red.), 1996 – Zlokalizowanie i charakterystyka złó Ŝ torfowych w Polsce spełniaj ących kryteria potencjalnej bazy zasobowej z ustaleniem i u- wzgl ędnieniem wymogów zwi ązanych z ochron ą i kształtowaniem środowiska. In- stytut Melioracji i UŜytków Zielonych, Falenty. PACZY ŃSKI B. (red.) 1995 − Atlas hydrogeologiczny Polski w skali 1:500 000, Wyd. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

39 PACZY ŃSKI B. (red.), 1993 – Atlas hydrogeologiczny Polski w skali 1:500 000. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r. we sprawie rodzajów oraz st ęŜ eń substancji, które powoduj ą, Ŝe urobek jest zanieczyszczony. Dziennik Ustaw nr 55 poz. 498 z dnia 14 maja 2002 r. ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r. w sprawie standardów jako ści gleby oraz standardów jako ści ziemi. Dziennik Ustaw nr 165, poz. 1359, z dnia 4 pa ździernika 2002 r. ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r. w sprawie szczegóło- wych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk odpadów. Dziennik Ustaw nr 61, poz. 549 z dnia 10 kwietnia 2003 r. ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska Ministra Środowiska z dnia 11 lutego 2004 r. w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanu wód powierzchniowych i podziemnych, sposobu prowadzenia monitoringu oraz sposobu interpretacji wyników i pre- zentacji stanu tych wódz. Dziennik. Ustaw nr 32, poz. 284, z dnia 1 marca 2004 r. STRZELECKI R., WOŁKOWICZ S., SZEWCZYK J., LEWANDOWSKI P., 1993 – Mapy radioekologiczne Polski. Cz ęść I: Mapa mocy dawki promieniowania gamma w Pol- sce; Mapa st ęŜ eń cezu w Polsce. Skala 1:750 000. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. STRZELECKI R., WOŁKOWICZ S., SZEWCZYK J., LEWANDOWSKI P., 1994 – Mapy radioekologiczne Polski. Cz ęść II: Mapy koncentracji uranu, toru i potasu w Polsce. Skala 1:750 000. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. TRELA W., 1999 – Szczegółowa mapa geologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz Pełczyce. TRELA W., 2004 – Obja śnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000 arkusz Pełczyce. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. USTAWA o odpadach. z dnia 27 kwietnia 2001 r. Dziennik Ustaw nr 39, poz. 251 z dnia 5 marca 2007 r. WORONIECKI J., 1969 − Dokumentacja geologiczna zło Ŝa kruszywa naturalnego

w kategorii C 2, C 1 i B „Barlinek”. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. WO Ś A., 1999 – Klimat Polski. PWN, Warszawa.

40 P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY P A Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A

OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000

Arkusz PEŁCZYCE (308)

Warszawa 2009

Autorzy: Jacek Gruszecki*, Krystyna Bujakowska**, Izabela Bojakowska***, Paweł Kwecko***, Anna Pasieczna***, Hanna Tomassi-Morawiec***

ISBN 83 –

I. Wst ęp

II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza

Poło Ŝenie arkusza Pełczyce wyznaczaj ą współrz ędne geograficzne: 15º15’–15º30’długo ści geograficznej wschodniej oraz 53º00’–53º10’ szerokości geograficznej północnej.

Klimat tych terenów ma charakter oceaniczny. Średnie temperatury stycznia s ą wysokie i wynosz ą -1,0°C, a lipca 18,0°C, natomiast średnia temperatura roczna wynosi 8,4°C. Opady

III. Budowa geologiczna

IV. Zło Ŝa kopalin

V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin

VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin

1 Płonno* p Q 9 926 C1 N – Skb, Sd 4 B K

– Barlinek pŜ Q – – ZWB – – – – –

– Pełczyce pŜ Q – – ZWB – – – – –

Rubryka 2: * − zło Ŝe w wi ększo ści poło Ŝone na arkuszu Bobrówko (348);

VII. Warunki wodne

1. Wody powierzchniowe

2. Wody podziemne

Charakterystyk ę warunków hydrogeologicznych opracowano na podstawie Mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:50 000, arkusz Pełczyce (Herman, Wróblewska, 2004). Ob-

VIII. Geochemia środowiska

1. Gleby

2. Osady

21 308W PROFIL ZACHODNI 308E PROFIL WSCHODNI

22 22

Fig. 4. Zanieczyszczenia gleb pierwiastkami promieniotwórczymi na arkuszu Pełczyce (na osi rz ędnych – opis siatki kilometrowej arkusza)

IX. Składowanie odpadów

27 funkcjonuje równie Ŝ w Miel ęcinie. W Wierzchnie w gminie Pełczyce na powierzchni 0,2 hektara składowane s ą odpady drzewne (Herman, Wróblewska, 2004).

X. Warunki podło Ŝa budowlanego

XI. Ochrona przyrody i krajobrazu

33 Puszcza Barlinecka, natomiast wi ększo ść pozostałego obszaru obejmuje korytarz ekologiczny Pojezierza Choszcze ńskiego o znaczeniu mi ędzynarodowym (fig. 5).

Rubryka 2: F – obszar OSO, całkowicie zawieraj ący w sobie obszar SOO I – SOO, zawieraj ący w sobie wydzielony OSO K – SOO, cz ęś ciowo przecinaj ący si ę z OSO 35

Rubryka 4: w nawiasie symbol obszaru na mapie P – obszar specjalnej ochrony ptaków S – specjalny obszar ochrony siedlisk

XII. Zabytki kultury

XIII. Podsumowanie

XIV. Literatura

w kategorii C 2, C 1 i B „Barlinek”. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. WO Ś A., 1999 – Klimat Polski. PWN, Warszawa.