P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY P A Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz PEŁCZYCE (308) Warszawa 2009 Autorzy: Jacek Gruszecki*, Krystyna Bujakowska**, Izabela Bojakowska***, Paweł Kwecko***, Anna Pasieczna***, Hanna Tomassi-Morawiec*** Główny koordynator MG śP: Małgorzata Sikorska-Maykowska*** Redaktor regionalny (plansza A): Albin Zdanowski*** Redaktor regionalny (plansza B): Anna Gabry ś-Godlewska*** Redaktor tekstu: Joanna Szyborska-Kaszycka*** * – Przedsi ębiorstwo Geologiczne we Wrocławiu PROXIMA SA, ul. Wierzbowa 15, 50-056 Wrocław; ** – Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL SA, ul. Berezy ńska 39, 03-908 Warszawa *** – Państwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa; ISBN 83 – ©Copyright by PIG and M Ś, Warszawa 2009 Spis tre ści I. Wst ęp – Jacek Gruszecki ...................................................................................................... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza – Jacek Gruszecki ......................................... 3 III. Budowa geologiczna – Jacek Gruszecki ............................................................................. 6 IV. Zło Ŝa kopalin – Jacek Gruszecki ........................................................................................ 9 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin – Jacek Gruszecki ......................................................... 9 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin – Jacek Gruszecki ................................... 9 VII. Warunki wodne – Jacek Gruszecki .................................................................................. 12 1. Wody powierzchniowe............................................................................................ 12 2. Wody podziemne..................................................................................................... 12 VIII. Geochemia środowiska................................................................................................... 15 1. Gleby – Anna Pasieczna, Paweł Kwecko ................................................................. 15 2. Osady – Izabela Bojakowska.................................................................................... 18 3. Pierwiastki promieniotwórcze – Hanna Tomassi-Morawiec ................................... 22 IX. Składowanie odpadów – Krystyna Bujakowska ................................................................ 23 X. Warunki podło Ŝa budowlanego – Jacek Gruszecki ............................................................ 29 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu – Jacek Gruszecki ........................................................... 30 XII. Zabytki kultury – Jacek Gruszecki .................................................................................. 36 XIII. Podsumowanie – Jacek Gruszecki, Krystyna Bujakowska ............................................. 36 XIV. Literatura........................................................................................................................ 38 I. Wst ęp Przy opracowaniu arkusza Pełczyce Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MG śP) wykorzystano materiały archiwalne do tego arkusza wykonane w Przedsi ębiorstwie Geologicznym POLGEOL SA w Warszawie (Bujakowska i in., 2000). Map ę sporz ądzono na podkładzie topograficznym w układzie 1942. Niniejsze opracowanie powstało zgodnie z In- strukcj ę opracowania MG śP (Instrukcja..., 2005). Mapa geologiczno-gospodarcza zawiera dane zgrupowane w sze ściu warstwach infor- macyjnych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, geochemia środowiska i składowanie odpadów, warunki podło Ŝa budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i administracji pa ństwowej zajmuj ącej si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej tre ści stanowi pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zagospo- darowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte w mapie mog ą by ć wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii województwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a tak Ŝe w opracowaniach ekofizjogra- ficznych. Przedstawione na mapie informacje środowiskowe stanowi ą ogromn ą pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Do opracowania tre ści mapy zbierano materiały w: Zachodniopomorskim Urz ędzie Wo- jewódzkim, Regionalnej Dyrekcji Lasów Pa ństwowych i Wojewódzkim Urz ędzie Ochrony Zabytków w Szczecinie, a tak Ŝe Centralnym Archiwum Geologicznym Pa ństwowego Instytu- tu Geologicznego w Warszawie oraz Instytucie Upraw i Nawo Ŝenia i Gleboznawstwa w Pu- ławach. Wykorzystano te Ŝ informacje uzyskane w starostwach powiatowych i urz ędach gmin. Zostały one zweryfikowane w czasie wizji terenowej. Na obszarze arkusza znajduje si ę fragment zło Ŝa kruszywa naturalnego „Płonno”, któ- rego dane zestawiono w karcie informacyjnej, zamieszczonej przy arkuszu Bobrówko (348), ści śle zwi ązanej z realizacj ą Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Poło Ŝenie arkusza Pełczyce wyznaczaj ą współrz ędne geograficzne: 15º15’–15º30’długo ści geograficznej wschodniej oraz 53º00’–53º10’ szerokości geograficznej północnej. 3 Pod wzgl ędem administracyjnym obszar arkusza poło Ŝony jest w południowej cz ęś ci województwa zachodniopomorskiego, w powiatach: choszcze ńskim (z miastami i gminami Choszczno i Pełczyce oraz gmin ą Krz ęcin), my śliborskim (gmina Barlinek) i stargardzkim (gmina Dolice). Według podziału regionalnego (Kondracki, 2002) omawiany obszar znajduje si ę w me- zoregionach: Pojezierze Choszcze ńskie (makroregion Pojezierze Zachodniopomorskie), Równina Gorzowska i Pojezierze Dobiegniewskie (makroregion Pojezierze Południowo- pomorskie) naleŜą cych do podprowincji Pojezierza Południowobałtyckie. W północno- zachodniej cz ęś ci arkusza zaznacza si ę mezoregion Równina Pyrzycka wchodz ący w skład makroregionu Pobrze Ŝe Szczeci ńskie, podprowincji Pobrze Ŝa Południowobałtyckie (fig. 1). W obrazie geomorfologicznym dominuje wysoczyzna morenowa rozci ęta rynnami sub- glacjalnymi oraz wi ększymi i mniejszymi dolinami. Rozpi ęto ść wysokości wzgl ędnych na obszarze całego arkusza wynosi 82,7 m. Najni Ŝszy punkt znajduje si ę w północno-zachodniej cz ęś ci, w dolinie rzeki Małej Iny (36,4 m n.p.m.), najwy Ŝszy punkt o wysoko ści 119,9 m n.p.m. znajduje si ę mi ędzy Jarosławskiem a Przybysławiem, w południowo-wschodniej cz ęś ci obsza- ru. Z północnego-zachodu, w kierunku Krz ęcina, rozci ąga si ę dolina Małej Iny o szerokości 300-500 m, która w rejonie Nadarzyna osi ąga sw ą maksymaln ą szeroko ść około 2 km. Wysoczyzna morenowa opada ku północy. Dzieli si ę na moren ę denn ą falist ą i płask ą. Morena denna falista o wysoko ści wzgl ędnej 2,0–5,0 m i nachyleniu do 5 o i zajmuje połud- niow ą, południowo-zachodni ą i środkowo-wschodni ą cz ęść arkusza. Cz ęść północno-wschod- ni ą i środkow ą arkusza w rejonie Smolenia oraz mi ędzy Boguszynami i Granowem zajmuje morena denna płaska o wysoko ści wzgl ędnej do 2,0 m. Powierzchnia wysoczyzny jest uroz- maicona i waha si ę od 50 do 115 m n.p.m. Licznie wyst ępuj ą zagł ębienia bezodpływowe i pa- górki kemowe. Stref ę czołowomorenow ą w południowej cz ęś ci arkusza wyznaczaj ą ci ągi wzgórz mi ędzy Jarosławskiem i Miel ęcinem. Równiny sandrowe i wodnolodowcowe zajmuj ą niewielkie powierzchnie w północno-zachodniej, południowo-wschodniej, południowo- zachodniej i wschodniej cz ęś ci arkusza. W południowej cz ęś ci, we wsi Jarosławsko znajduje si ę szereg pagórków. S ą to ozy subglacjalne o kierunku północ–południe. Dość liczne na te- renie obj ętym arkuszem s ą wzgórza kemowe. Osi ągaj ą wysoko ść maksymaln ą 10 m, maj ą zró Ŝnicowane kształty. Du Ŝe kemy wyst ępuj ą w rejonie Zwierzynia, S ądowa, Gle źna i Byczyna. Du Ŝy ich obszar wyst ępuje w cz ęś ci północno-wschodniej przy granicy arkusza, na zachodzie w rejonie Brzeziny oraz południu, przy jeziorze Pełcz. Tarasy kemowe wyst ępu- ją na północ od Jarosławska oraz w okolicy śeńska. Rynny subglacjalne o kierunkach pół- noc–południe i północny zachód–południowy wschód wyst ępuj ą w okolicy Choszczna, Stare- 4 go Klukoma, śeńska, S ądowa, Pełczyc. Wi ększo ść rynien zajmuj ą jeziora powstałe po wyto- pieniu lodu. Rynny wykorzystane przez rzeki wyst ępuj ą na zachodzie. Powszechnie na obsza- rze arkusza wyst ępuj ą zagł ębienia po martwym lodzie, maj ące bardzo zró Ŝnicowane kształty, rozmiary i gł ęboko ści. Ich zgrupowanie wyst ępuje mi ędzy Zwierzyniem a śeńskiem, w rejo- nie Brzyczyna i Gle źna. Znaczne obszary zajmuj ą równie Ŝ równiny torfowe. Du Ŝe ich wyst ą- pienia stwierdzono w dolinie Małej Iny, w rejonach Płotna, Miel ęcina, Smolenia, Gle źna. Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Pełczyce na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2002) 1 − granica podprowincji, 2 – granice makroregionów, 3 − granice mezoregionów, 4 – wi ększe jeziora Podprowincja: Pobrze Ŝa Południowobałtyckie Makroregion: Pobrze Ŝe Szczeci ńskie Mezoregiony Pobrze Ŝa Szczeci ńskiego: 313.31 –Równina Pyrzycka, 313.32 – Równina Nowogardzka Podprowincja: Pojezierza Południowobałtyckie Makroregion: Pojezierze Zachodniopomorskie Mezoregiony Pojezierza Zachodniopomorskiego: 314.41 – Pojezierze My śliborskie, 314.42 – Pojezierze Choszcze ńskie, 314.43 – Pojezierze I ńskie Makroregion: