MÚSICA PARA a IGUALDADE Biblioteca Violeta
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
MÚSICA PARA A IGUALDADE Biblioteca violeta Proxecto da ANPA O BURGO Conservatorio Culleredo Subvencionado pola Secretaría Xeral de Igualdade Ano 2020 2 ©Transversal Género e Igualdad Antigüedade Safo de Mitilene o Safo de Lesbos (610 a.c.-580 a.c.) Safo é unha das grandes da lírica greca, de feito o seu nome forma parte de “os nove poetas” dignos de estudo crítico segundo os historiadores helenísticos. Poetisa innovadora, non só na métrica (desenvolvendo a denominada “estrofa sáfica”) senón na temática cunha poesía feminina que desterrou todo o considerado “varonil”; a guerra, a loita, a rudeza non teñen cabida nos seus versos. Adaptou cancións populares e compuxo himnos relacionados coa vida cotiá pero a maior relevancia adquírea na súa poesía intimista, profunda e envolta nunha gran sensualidade. Platón denominouna “a décima musa” pero a pesar diso pouco consérvase da súa obra, dado que o Papa Gregorio VII ordenou, en 1073, queimar os nove manuscritos que contiñan os seus poemas e himnos na Biblioteca de Alexandría, por consideralos inmorais. Por tanto só se conservan copias en papiros ou algunhas transcricións, entre elas o “Himno a Afrodita” rescatado por Dionisio de Halicarnaso que consideraba a Safo o mellor expoñente da lírica grega. Importante, tamén, foi a súa pegada na defensa da educación e autonomía das mulleres. Ao parecer fundou a denominada “Casa das servidoras das Musas”, un lugar ao que acudían mulleres novas a ser educadas, que non só se preparaban para o matrimonio senón que aprendían poesía, danza, música, confeccionaban grilandas. Na Escola de Safo non se celebraba tanto a maternidade como o Amor, achegar ás mulleres aos praceres do amor. A Escola, situada na illa de Lesbos, onde Safo viviu case toda a súa vida, os poemas e cantos que a mestra dedicará a algunhas das súas discípulas e o amor como fío condutor de boa parte da súa obra, serviu para que se denominase “amor lésbico” á relación entre mulleres. A morte de Safo non quedou clara, como a maior parte da súa vida, e foi envolvida nunha lenda de suicidio por amor que non parece corresponderse coa realidade. En todo caso, a pesar de que foi silenciada e non foi estudada como outros autores da Grecia Antiga, Safo é unha das máis grandes da lírica clásica. 3 ©Transversal Género e Igualdad Ptolemaïs de Cirenne (s.III A.C.) (Imagen: Wikipedia) Pouco se coñece da sua biografía, excepto a suaorixe , Cirene en Libia, ao igual que outros autores importantes da Escola Pitagórica, e que escribiu un importantísimo Tratado sobre a Teoría Armónica pitagórica, redactado a xeito de catecismo e no que se propón un certo achegamento entre os teóricos pitagóricos que situaban a música sobre unha base racional e matemática e aqueles musicólogos que daban importancia á percepción auditiva, como Aristóxeno e os seus seguidores, fronte a quenes Ptolemaïsnon amosa hostilidade algunha malia os grandes –e agres- debates entre ambas escolas. O certo é que, en pleno século III A.C.,esta muller contou cunha formación privilexiada, aínda que non se coñecen as circunstancias que rodearon a súa vida. Ptolomaïs estivo coa súa obra á altura dos máis grandes musicólogos e autores da época. Jamila (¿ - 725) Natural de Medina foi aclamada como “Raiña da Canción”; foi cantante compositora, directora e ensinou música e interpretación a homes e mulleres do seu tempo. Jamila era unha qainat – unha filla de Caín, segundo a Biblia, tal e como se designaba ás inventoras dos instrumentos musicais-, unha compositora e intérprete musulmá, nos tempos nos que a música era reservada a elas. Nos imperios Omeya e Abasida algunhas destas mulleres eran nobres, educadas nas artes e outras, escravas que recibían unha sólida formación desde nenas: poesía, danza, música e logo encargábanse da interpretación e composición así como da formación doutras mulleres. A propagación da cultura musical por toda arabia debíase ao costume de familias nobres de enviar á Meca ou a Medina ás súas escravas qainat para así conseguir prestixio e beneficios á súa costa. Jamila foi a máis grande de todas elas, adoptou un estilo persa, cargado de ornamentos. Coas súas ganancias comprou a súa liberdade, casou e fundou unha escola na Meca á que nobres e mestres da música de toda Arabia enviaban ás súas qainats a formarse. Ademais, Jamila fundou unha orquestra feminina de 50 laúdes que viaxou por toda Arabia, acompañadas de poetas, cantantes e artistas de ambos os sexos, o que supuxo un dos maiores acontecementos culturais do período Omeya. 4 ©Transversal Género e Igualdad Khosrovidukht (VIII século) Foi unha autora de himnos e poeta armenia que viviu durante o século VIII. Unha das primeiras mulleres músicos coñecidas, Khosrovidukht foi recordada coma membro da familia real, pero aquí os relatos difiren en canto á súa importancia histórica. Algunhas fontes sosteñen que no século VIII, o seu irmán foi secuestrado por árabes da fe musulmá. Despois disto, foi levada á fortaleza de Ani- Kamakh, agora coñecida como Kemah, onde viviu illada durante vinte anos. Khosrovidukht ten fama de ser a compositora dun áarakan, ou himno canónico titulado “Zarmanali e Ints" (" Wondrous é para min"). Segundo algunhas fontes, honra a memoria do seu irmán, que foi asasinado en 737 por converterse ao cristianismo. Aínda que o tema da peza é secular, foi sancionada polo seu uso en servizos pola Iglesia armenia. Existe unha gravación do áarakan, interpretada polo Sharakan Early Music Ensemble https://youtu.be/iT7vNLDGOL0 Gravación de Zarmanali e Ints interpretado por Sharakan Early Music Ensemble Oraib (794 – 897) (foto: pintura de Charles Landelle) Oraib foi a cantora e compositora máis recoñecida do período Abasida. As qainat, a miúdo eran de berce nobre, como ela mesma, aínda que ao morrer os seus pais foi vendida como escrava a un alto cargo da corte de Harum ao- Rasih quen lle proporcionou unha completa formación musical. As qainat, nobres ou escravas, eran mulleres admiradas e respectadas que a miúdo concertaban matrimonios con altos dignatarios. Oraib, dotada dunha excelente voz e un gran talento para a composición, conseguiu a súa liberdade, fundou unha Escola e adquiriu gran fama como compositora. De feito atribuíronselle case 21 mil melodías na súa frutífera carreira, melodías que seguían formando parte dos repertorios musicais máis de cen anos despois, xa que o Califa encargou ao teórico Yahyaib Alí que recompilase a obra desta autora. 5 ©Transversal Género e Igualdad Tekla (S. IX) (imaxe reproducida do Blogue “Compositoras Medievais”) Foi Abadesa dun convento en Constantinopla e dela consérvase o seu “ Kanon”-único en todo Bizancio- dedicado á Virxe. O Kanon era un canto de nove secciones, cada un deles dedicado a un dos cantos bíblicos. Na súa obra, Tekla acentúa o papel da Virxe non só como intercesora e nai de Deus senón como redentora das mulleres, abocadas ao pecado por culpa de Eva. Tekla será unha relixiosa, como moitas na época, dedicadas á música dentro das súas comunidades relixiosas. Interpretaban, recompilaban, adaptaban obras, comentábanas ou compoñían para que as súas irmás puidesen interpretar os seus cantos. A composición musical era unha ofrenda a Deus e, ao tempo, ofrecía ás mulleres a posibilidade de desenvolver as súas facultades intelectuais, artísticas e emocionais. Kassia (810 – 867) Santa Casiana foi a primeira autora bizantina cuxa obra se conserva, de feito, vinte e tres dos seus himnos seguen formando parte da liturxia oficial ortodoxa. Naceu nunha familia nobre, gozou dunha exquisita educación e foi elixida como esposa polo emperador Teófilo, aínda que finalmente sería Teodosia con quen se desposaría, mentres Kassia tomaba os hábitos. A relación entre eles foi obxecto de relatos e lendas, desde o momento en que se coñeceron e a disputa verbal entre ambos que provocaría a elección final do emperador ata a composición do Tropario de Kassia, que segue cantándose en mércores santo e que, segundo a tradición, ten incorporados uns versos do propio Teófilo. Ao longo da súa vida Kassia compuxo unhas cincuenta obras litúrxicas das que se conservan intactas vinte e catro mentres as restantes foron modificadas por outros autores posteriormente. A maioría dos seus himnos son de tipo sticheron –verso longo cantado en varios segmentos con repetición- e. como dixemos, forman parte da liturxia ortodoxa oficial. Tamén escribiu máis de 250 pezas literarias como poemas ou sentenzas morais. Kassia viuse tamén envolta na revolta iconoclasta, posicionándose ao lado de quen defendía a valía das imaxes, o que lle valeu un novo enfrontamento co emperador e algún tempo de desterro. Das súas obras cabe destacar: os Kánones para a liturxia dos mortos, o Troparion a María Magdalena, 20 stichera dos que 5 son de encomio e o Tetraodion de Sábado Santo. A 6 ©Transversal Género e Igualdad súa obra aparece recollida no catálogo de himnógrafos bizantinos realizada por N. K. Xanthopoulos no s. XIV. https://www.youtube.com/watch?v=BDz6zmwEqJQGravación dun dos seus himnos interpretados polo Boston Byzantine Choir Wallada Bint Al-Mustafkí (1010 – 1091) Poetisa, creadora e mestra de vasta formación, rompeu moldes na súa época cunha vida independente grazas á fortuna herdada do seu pai e á protección do poeta Ibn Hazm, que foi o seu preceptor durante a súa infancia e o primeiro en darse conta dos grandes dotes artísticos e intelectuais da súa pupila. A azarosa época que lle tocou vivir e as intrigas que permitiron primeiro o ascenso ao poder do seu pai e logo o asasinato do mesmo, levárona ao Harem da corte do Califa Qasim que a tratará con respecto e permitiralles, a ela a súa nai e as súas serventas, unha vida tranquila e confortable. Con todo a súa primeira mocidade estará chea de altibaixos polos avatares do trono cordobés e os distintos enfrontamentos entre aspirantes, ata a chegada do mozo Abd- ar- Rahman V , un califa culto que desexa devolver a Córdoba o esplendor e fomenta a cultura e a arte, permitindo o pleno desenvolvemento da obra de Wallada.