Uludağ Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü Yayınları I

BURSA’NIN DAĞ İLÇELERİNİN TARİHİ VE KÜLTÜREL MİRASI ENVANTERİ

TR41/12/TT/0015

Mustafa ŞAHİN

ORHANELİ BÜYÜKORHAN HARMANCIK KELES

BURSA 2014 Uludağ Üniversitesi adına “Bursa’nın Dağ İlçelerinin Tarihi ve Kültürel Mirası Envanteri ” Projesi SUNUŞ TR41/12/TT/0015 Bursa’nın Dağ İlçelerinin kültürel mirası ve tarihini tanıtmak amacıyla hazırladı- ğımız bu tanıtım kitabını sizlere sunmaktan mutluluk duyarız.

Bursa Eskişehir Bilecik Kalkınma Ajansı (BEBKA) tarafından desteklenen “Bur- Proje Ekibi sa’nın Dağ İlçelerinin Tarihi ve Kültürel Mirası Envanteri” başlıklı proje, Uludağ Üniversi- tesi yürütücülüğünde Arkeoloji Bölümü Başkanı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Mustafa Şahin Prof. Dr. Mustafa Şahin – Proje Koordinatörü / Yüzey Araştırması Başkanı koordinatörlüğünde Arkeoloji Bölümünden bir ekip tarafından gerçekleştirilmiştir. Yrd. Doç. Dr. Derya Şahin – Proje Koordinatör Yardımcısı Araş. Gör. Nur Deniz Ünsal – Proje Koordinatör Yardımcısı / Finans ve Muhasebe Sorumlusu Projenin genel amacı, Bursa ve çevresinin ülkemizin kültür turizminde uğrak Araş. Gör. Hazal Çıtakoğlu – Proje Koordinatör Yardımcısı / Web Sayfası Sorumlusu noktalarından biri haline gelmesine yardımcı olmak ve bugüne kadar hak ettiği değeri Araş. Gör. Serkan Gündüz – Proje Koordinatör Yardımcısı görememiş Bursa’nın dağ bölgesi ilçelerinin ulusal ve uluslararası düzeyde etkin bir şe- Araş. Gör. Serap Ala – Büyükorhan ve Harmancık Metin Derleyici kilde tanıtılmasına ve böylece sosyal açıdan bölgenin gelişimine katkı sağlamaktır. Bu Arkeolog Asiye Gözde Arı – Görsel ve Dizgi Sorumlusu amaçla öncelikli olarak Orhaneli, Büyükorhan, Harmancık ve Keles ilçe ve köylerinin Arkeolog Beste Tomay – Keles Metin Derleyici tarihi ve kültürel değerlerini önce kendi çerçevesinde olmak üzere bölgenin tamamında, Arkeolog Faruk Yolsal – Bilgi İşlem Sorumlusu daha sonra Bursa genelinde ve nihayetinde ulusal ve uluslararası platformlarda tanıtıl- Arkeolog Günay Karahan – Orhaneli Metin Derleyici masını sağlayacak faaliyetlerde bulunulacaktır. Sanat Tarihçisi Mustafa Akgül – Osmanlı Dönemi Eserleri Derleyici ve Dizgi Sorumlusu Arkeolog Mustafa Uğur Ekmekçi – Coğrafi Bilgi Sistemleri Sorumlusu Proje kapsamında yürütülen en önemli faaliyetlerden ilki elinizdeki bu tanıtım kitabının yayınlamasıyla gerçekleştirilmiştir. Bu yayın, Orhaneli, Büyükorhan, Harmancık ve Keles ilçelerinde bulunan arkeolojik, tarihi, doğal ve somut olmayan kültürel mirası Proje Yazım Ekibi içeren envanter çalışmasına ait bilgileri kapsamaktadır.

Mustafa Şahin, Nur Deniz Ünsal, Serkan Gündüz, Hazal Çıtakoğlu, Öncelikle projemize destek veren BEBKA’ya, proje ortaklarımız Orhaneli ve Asiye Gözde Arı, Esra Sayın, Nihal Kardoruk, Metehan İhtiyar, Beste Tomay Büyükorhan Belediye Başkanlıklarına, proje iştirakçilerimiz Bursa İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü ve Harmancık Belediye Başkanlığına, projede yer almayan ancak yüzey araştırmaları esnasında araştırma ekibine her türlü destek ve yardımda bulunan Keles Belediye Başkanlığına, Bursa Büyükşehir Belediyesi Coğrafi Bilgi Sistemleri Birimine, Bursa Kent Konseyine ve proje öncesinde ve sonrasında emeği geçenlere teşekkür ederiz. www.olymposarastirmalari.com

“Bursa Eskişehir Bilecik Kalkınma Ajansı Mali/Teknik Destek Programları kapsamında hazırlanan Prof. Dr. Kamil DİLEK bu yayının içeriği Bursa Eskişehir Bilecik Kalkınma Ajansı ve/veya Kalkınma Bakanlığı’nın görüşlerini yansıtmamakta olup, içerik ile ilgili tek sorumluluk yararlanıcı Uludağ Üniversitesi’ne Uludağ Üniversitesi Rektörü aittir.”

Kitap Kapak Fotoğrafı: Büyükorhan, Derecik Bazilikası, Mozaik Detayı

Basım Yeri Pozitif Matbaacılık Ambalaj Sanayi İnönü Cd. No: 163 Osmangazi / BURSA Tel.: (0224) 224 56 08 Fax: (0224) 224 20 54 [email protected] www.pozitifmatbaa.net Eğitimde Özgün, ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ Düşüncede Özgür...

FEN - EDEBİYAT FAKÜLTESİ Aklın ve bilimin öncülük ettiği, Atatürk’ün çizdiği çağdaş, laik ve demokratik yol- da, özgür düşünceli ve kişisel sorumluluk duyguları gelişmiş ulusal değerlere saygılı ola- rak kültürel ve tarihi değerleri benimsemiş, çağdaş görünüşlü gençler yetiştirmeyi amaç Fen-Edebiyat Fakültesi 1983 yılında kurulmuş ve aynı yıl Biyoloji, Fizik, Kim- edinen üniversitemize bağlı olarak, 12 Fakülte, 3 Yüksekokul, 15 Meslek Yüksekokulu, ya ve Matematik Bölümleri ile öğretime başlamıştır. 1984 yılında Görükle Kampüsü’ne 1 Konservatuar, 4 Enstitü, 18 Uygulama ve Araştırma Merkezi ile 3 Araştırma Merkezi taşınan Fakültede, 1989 yılında sosyal bölümlerden Felsefe, Sosyoloji, Tarih, Türk Dili ve Rektörlüğe bağlı olarak kurulan 5 bölüm bulunmaktadır. ve Edebiyatı; 1993 yılında ise Arkeoloji ve Sanat Tarihi Bölümü ile Psikoloji Bölümü açıl- 1970 yılında İstanbul Üniversitesi’ne bağlı olarak kurulan Bursa Tıp Fakültesi ile mıştır. 1999 yılında Arkeoloji ve Sanat Tarihi Bölümü iki ayrı bölüm haline gelmiş, 2005 1974 yılında kurulan Bursa İktisadi ve Sosyal Bilimler Fakültesi Üniversitenin temelini yılında ise Arkeoloji bölümü açılmıştır. oluşturmaktadır. 11 Nisan 1975 tarih ve 15205 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan 1873 Sayılı Kanun ile Bursa’da “Bursa Üniversitesi” adı ile kurulan Üniversitemiz, 20 Temmuz 1982 ÖZGÖREV tarihinde Yükseköğretim Kurumları Teşkilatı hakkında 41 sayılı Kanun Hükmünde Karar- name ile “Uludağ Üniversitesi” adını almıştır. UÜ Fen-Edebiyat Fakültesi, bilginin değerini özümsemiş, iletişim ve liderlik ye- Uludağ Üniversitesi’nin Özgörev, Uzgörü ve Temel Değerleri: tenekleri gelişmiş; çağın problemlerini anlayabilme ve çözüm önerebilme becerisine sahip, değerlerine bağlı yurtsever bireyler yetiştiren kaliteli bir eğitim vermeyi; ulusu ve ÖZGÖREV insanlığın gelişimi için özgün bilgi üretmeyi, uygulamayı ve yaymayı görev edinmiştir. Uludağ Üniversitesi Uluslararası ölçekte mesleki yetkinliğe sahip, disiplinler arası çalışmayı özüm- UZGÖRÜ semiş, girişimci ve yenilikçi bireyler yetiştirmeyi; evrensel düzeyde bilgi ve sanat eseri üretmeyi, yaymayı, kentle bütünleşmeyi ve topluma kaliteli hizmet sunmayı görev edin- UÜ Fen-Edebiyat Fakültesinin uzgörüsü, sosyal ve fen bilimleri alanlarında üst miştir. düzey eğitim veren; ürettiği bilginin yanı sıra yerel ve evrensel sorunları çözebilecek mezunlar yetiştiren bir fakülte olmaktır. UZGÖRÜ

Uludağ Üniversitesinin vizyonu, ulusal ve uluslararası düzeyde saygın üniversi- teler arasında yer alan, mezunları tercih edilen, yenilikçi, kalite odaklı, toplumsal gelişi- me öncülük edebilen bir üniversite olmaktır.

TEMEL DEĞERLER Ortak Akıl ve Katılımcılık Hesap Verebilirlik Etik Değerlere Bağlılık Çevreye Saygı ve Duyarlılık Yaşam Boyu Eğitim Adalet ve Hukukun Üstünlüğü Özgür ve Özgün Düşünceyi Önemseme Toplumsal Değerlere Saygı ARKEOLOJİ BÖLÜMÜ - Her bir ilçede ayrı ayrı olmak üzere gezici bir fotoğraf sergisinin organize edilmesi, - Proje kapsamında yer alan ilçelerdeki çocukların, bölgenin kültürel mirasının 2005 yılında kurulan ve 2008-2009 öğretim yılından itibaren öğrenci kabul et- önemini meye başlayan Arkeoloji Bölümünde halihazırda 3 Anabilim Dalı (Prehistorya Anabilim kavrayabilmeleri için bir çocuk atölyesinin oluşturulması, Dalı, Protohistorya ve Ön Asya Arkeolojisi Anabilim Dalı ve Klasik Arkeoloji Anabilim Dalı) - Bölgede tanıtım faaliyetlerini sürdürülebilir hale getirmek için yerel bulunmaktadır. Bölüm bünyesinde, 2 profesör, 2 yardımcı doçent, 1 doktor öğretim gö- mihmandarların yetiştirilmesi. revlisi, 5 araştırma görevlisi ve 1 okutman görev almaktadır. Doktora ve yüksek lisans programları açık olup, lisans eğitimi boyunca yoğun olarak teorik ve uygulamalı eğitim Bu proje, Türkiye’nin en zengin illerinden biri olmasına rağmen ekonomi ve is- yapılmaktadır . tihdam alanında ihmal edilmiş ve hak ettiği değeri henüz bulamamış, Bursa’nın Orha- Eğitim programlarının uygulama aşamasında ağırlıklı olarak; uzaktan algılama neli, Büyükorhan, Harmancık ve Keles ilçelerini kapsamaktadır. Yörede bulunan kültür yöntemleri (GIS), mimari ve küçük eser çizimi ve gerekli bilgisayar programlarının kulla- varlıklarının tanıtılması açısından küçük ama öncü olabilecek bir çalışmadır. İleride ya- nımını öğretilerek teknik donanımı yüksek öğrenciler yetiştirmektedir. pılacak benzeri projelere ilham kaynağı olup teşvik edici bir ilk adım olması ümit edil- mektedir.

“BURSA’NIN DAĞ İLÇELERİNİN TARİHİ VE KÜLTÜREL MİRASI ENVANTERİ” PROJESİ

Elinizde bulunan bu tanıtım kitabındaki bilgiler, Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın izni ile Uludağ Üniversitesi adına Prof. Dr. Mustafa Şahin başkanlığında 2006 yılından beri yürütülmekte olan “Bursa ve İlçeleri Arkeolojik Kültür Envanteri” konulu yüzey araştırma- sı projesi çerçevesinde elde edilen bilgilerden derlenmiştir. 2008-2009 yıllarında Keles, 2010 yılında Orhaneli, 2011 yılında Harmancık ve 2013 yılında ise Büyükorhan ilçelerin- de yüzey araştırması yapılmıştır. Bu kitap, 2012 Yılı Turizm Tanıtım Mali Destek Programı kapsamında Bursa Es- kişehir Bilecik Kalkınma Ajansı (BEBKA) tarafından desteklenen, TR-41-12-TT-0015 sözleşme numaralı “Bursa’nın Dağ İlçelerinin Tarihi ve Kültürel Mirası Envanteri” isimli projenin çıktılarından birisidir. Proje kapsamında ayrıca aşağıdaki faaliyetler de yürütüle- cektir: - Her ilçe için ayrı ayrı tanıtıcı broşürlerin oluşturulması, - Bölgeyi ve proje tanıtımını içeren web sitesinin oluşturulması, - Dağlık Bursa imajının ulusal düzeyde anlatılması için turizm fuarına katılımın gerçekleştirilmesi, - İlçe merkezlerine ilçenin turizm potansiyelini gösteren kioskların yerleştirilmesi, - Bölgenin kültür potansiyeline dikkat çekmek amacı ile uluslararası çalıştay organize edilmesi, İÇİNDEKİLER

ORHANELİ...... 11 NASIL ULAŞILIR?...... 31 Yöresel Oyunlar...... 50 Erkek Giyimi...... 71 COĞRAFİ KONUM...... 11 İKLİM, BİTKİ ÖRTÜSÜ VE YERALTI KAYNAKLARI...... 32 TARİH...... 50 SOYUT KÜLTÜR ÖĞELERİ...... 71 NASIL ULAŞILIR?...... 11 NÜFUS VE SOSYO-KÜLTÜREL YAPI...... 32 ZİYARET EDİLEBİLECEK YERLER...... 53 Düğünler...... 71 İKLİM BİTKİ ÖRTÜSÜ VE YERALTI KAYNAKLARI...... 11 EĞİTİM...... 33 Doğal Alanlar...... 53 Halk Oyunları...... 72 NÜFUS VE SOSYO-KÜLTÜREL YAPI...... 12 SAĞLIK...... 33 Akkuş Dede Mesire Alanı...... 54 Kadın Oyunları...... 72 EĞİTİM...... 12 EKONOMİ...... 34 Ilıcaksu Ilıcası...... 54 Erkek Oyunları...... 72 SAĞLIK...... 13 KÜLTÜREL YAŞAM ÖĞELERİ...... 35 Arkeolojik Alanlar...... 54 Türküler...... 73 EKONOMİ...... 13 Yemekler...... 35 Topbaşı...... 54 Geleneksel Keles Kocayayla Kültür Şöleni...... 73 KÜLTÜREL YAŞAMIN ÖĞELERİ...... 13 El sanatları...... 35 Gâvur evleri...... 55 TARİH...... 74 Yemekler...... 13 Yöreye Özgü Halk Kıyafetleri...... 35 Çakıliçi...... 55 ZİYARET EDİLEBİLECEK YERLER...... 77 Beyce Pazarı...... 14 SOYUT KÜLTÜREL ÖĞELER...... 36 Kovalcı...... 55 Doğal Alanlar...... 77 El Sanatları...... 14 Düğünler...... 36 Iprık...... 56 Kocayayla...... 77 Yöreye Özgü Halk Kıyafetleri...... 14 Asker Uğurlama...... 36 Örenyakası...... 56 Gelemiç Kayalıdere ve Gâvur İni Kanyonları...... 77 Avcılık-Balıkçılık...... 15 Türküler ve Maniler...... 36 Bahçepınar...... 57 Kocakovacık Deveboynu Kayası...... 77 At Yarışları...... 15 TARİH...... 37 Nalbant Köyü – Asartepe / Yarardı Yerleşimleri...... 57 Baraklı – Keles - Gököz (Maremşah) göletleri...... 78 Karagöz Şenlikleri...... 15 ZİYARET EDİLEBİLECEK YERLER...... 38 Kepekdere Köyü...... 57 Arkeolojik Alanlar...... 78 SOYUT KÜLTÜREL ÖĞELER...... 16 Doğal Alanlar...... 38 Harmancık İlçe Merkezi...... 58 Keles İlçe Merkezi...... 78 Düğünler...... 16 Bayındır Mağarası...... 38 Övecik Höyük...... 58 Belen Tepe...... 79 Asker Uğurlama...... 16 Görecik Yaylası...... 39 Nalbant Köyü – Cuma (Murat Çelebi) Camii Mevkii...... 59 Menteşe - Kaynarca Höyük...... 80 Hacı Uğurlama...... 17 Düğüncüler Hamamı...... 39 Gülözü Köyü...... 60 Dedeler Köyü...... 80 Sünnet Adetleri...... 17 Burunca Kanyonu...... 39 Hobandanişment Köyü...... 60 Harmanalanı Köyü...... 81 Doğum Adetleri...... 17 Büyükorhan Baraj Gölü...... 39 Okçular Köyü...... 61 Yığılı Çakıl Mevkii...... 81 Misafirlik...... 18 Arkeolojik Alanlar...... 40 Dutluca Köyü...... 61 Davutlar Köyü...... 81 Türküler...... 18 Delicenur I Mağarası...... 40 Delicegüney Köyü...... 62 Kocapınar Mevkii...... 82 Ninniler...... 18 Delicenur II Mağarası...... 41 Değirmenyanı / Örenyakası Mevkii...... 62 Tazlaktepe...... 82 Karagöz...... 19 Karaağız Köyü Nekropol Alanı...... 42 Gedikören Köyü...... 62 Belenören...... 83 TARİH...... 20 Derecik Bazilikası...... 42 Kışmanlar Köyü...... 63 Akçapınar...... 83 ZİYARET EDİLEBİLECEK YERLER...... 25 Tarihi Cuma Pazarı...... 45 Ilıcaksu Köyü Termal Hamamları...... 64 Kovanlık mevkii...... 84 Doğal Alanlar...... 25 Asar Kalesi...... 45 Hacı Osman Alan Mescidi...... 65 Kemaliye...... 84 Sadağı Kanyonu...... 25 HARMANCIK...... 46 Hacı Ahmet Camii...... 65 Karaardıç Kalesi...... 85 Arkeolojik Alanlar...... 26 COĞRAFİ KONUM...... 46 KELES...... 66 Köprübaşı ve Menteşe Köyü – Nekropol Alanı...... 86 Şahinkaya Mağarası...... 26 NASIL ULAŞILIR?...... 46 COĞRAFİ KONUM...... 66 Menteşe Köyü – Kayabaşı Mevkii...... 87 Güvercin İnleri Mağaraları...... 27 İKLİM, BİTKİ ÖRTÜSÜ VE YER ALTI KAYNAKLARI...... 46 NASIL ULAŞILIR?...... 66 Menteşe Köyü - Gelintaşı...... 88 Çaltepe Mağarası...... 27 NÜFUS VE SOSYO-KÜLTÜREL YAPI...... 47 İKLİM, BİTKİ ÖRTÜSÜ VE YERALTI KAYNAKLARI...... 66 Haydar Köyü...... 88 Sinekkaya-2 Mağarası...... 27 EĞİTİM...... 48 NÜFUS VE SOSYO – KÜLTÜREL YAPI...... 67 Uzunöz Köyü...... 88 Arpatepe Höyük...... 27 SAĞLIK...... 48 EĞİTİM...... 68 Alpagut Köyü...... 88 Kiliseler Mevkii...... 28 EKONOMİ...... 48 SAĞLIK...... 68 Kıranışıklar Köyü...... 89 Seyfiler Nekropolü...... 29 KÜLTÜREL YAŞAM ÖĞELERİ...... 49 EKONOMİ...... 69 Baraklı - Asartepe...... 90 Erenler Camii...... 29 Yemekler...... 49 KÜLTÜREL YAŞAM ÖĞELERİ...... 69 Pelitören – Gelemiç Köyü...... 91 Kurtçu Mehmet Efendi Türbesi...... 30 El Sanatları...... 49 Yemekler...... 69 Boyalıca...... 92 Belediye Binasının Önünde Açıkhava Sergisi...... 30 SOYUT KÜLTÜREL ÖĞELER...... 49 El Sanatları...... 69 Düvenli Köyü...... 93 Fatma Ana Sultan Türbesi...... 30 Düğünler...... 49 Yöreye Özgü Halk Kıyafetleri...... 70 Sorgun Köyü...... 93 BÜYÜKORHAN...... 31 Türküler ve Maniler...... 50 Kadın Giyimi...... 70 Yağcılar Köyü...... 93 COĞRAFİ KONUM...... 31 Gököz Köyü Osmanlı Mezarları...... 93 ORHANELİ ORHANELİ

COĞRAFİ KONUM Orhaneli ilçesi, Bursa il merkezinin doğusunda bulunmaktadır. Konum itibariyle Kuzey Ege ile Güney Marmara’nın kesiştiği bir noktadadır. Kuzeyinde Nilüfer ve Osman- gazi ilçeleri, güneyinde Büyükorhan, güney- doğusunda ise Keles yer almaktadır. İlçe merkezi; Üçyüzevler, Esentepe, Fevzipaşa, Gazipaşa, İsmetpaşa, Karabekirpaşa, Karın- calı, ve Merkez olmak üzere toplam sekiz mahalleden oluşmaktadır. Karıncalı beldesi, Göy- nükbelen beldesi, Ağaçhisar köyü, Akçabük, Altıntaş, Argın, Balıoğlu, Başköy, Belenoluk, Çalaplar, Çeki, Çivili, Çınarcık, Çöreler, Dağ Güney, Deliballılar, Demirci, Dereköy, Dündar, Emirköy, Erenler, Eskidanışment, Fadıl, Firuz, Gazioluk, Girencik, Göktepe, Gümüşpınar, İkizoluk, Kabaklar, Kadıköy, Karaoğlanlar, Karasi, Koçu, Küçük Orhan, Kusumlar, Letafet, Mahaller, Merkez Akalan, Nalınlar, Ortaköy, Osmaniye, Sadağı, Semerci, Serçeler, Sırıl, Sö- ğüt, Şükriye, Süleymanbey, Tepecik, Topuk, Yakuplar, Yenidanışment, Yeşiller, Yürücekler köyleri bulunmaktadır. 1888 yılında ilçe olmuştur.

NASIL ULAŞILIR? Orhaneli, “alt bölge merkezi” olan Bursa il merkezine 55 km, Başkent Ankara’ya 432 km, “üst bölge merkezi” olan İzmir’e 332 km ve “ulusal merkez” olan İstanbul’a 298 km uzaklıktadır.İlçeye Bursa’dan ulaşmak için; Orhaneli, Büyükorhan, Harmancık ve Tavşanlı istikametine giden araçlardan faydalanılabilir. Dikkaldırım mevkiindeki Eski Batı Garajı’ndan 30 dakika ara ile Orhaneli araçları hareket etmektedir. Minibüsler, sabah saat 07.30’dan akşam saat 20.30’a kadar; otobüsler ise sabah saat 08.15’den akşam saat 21.00’ a kadar hizmet vermektedir.

İKLİM BİTKİ ÖRTÜSÜ VE YERALTI KAYNAKLARI İlçe, ılıman Akdeniz iklimi ile Ege ve Marmara’nın kara iklimini taşımaktadır. Yazlar ılık, kışlar soğuktur ve bahar aylarında yağmur, kış aylarında kar yağışı görülmektedir. İlçenin dağlık kesimleri kayın, kızılçam, karaçam, meşe, ardıç ormanları ile kaplıdır. İlçe’ de krom, linyit, manyezit, asbest, dolomit, mermer, talk, kalsit, feldspat, siyenit, kireç taşı, olivin, demir içeren maden yatakları bulunmaktadır. Madencilik alanında; kömür işletmeleri, 11 krom işletmesi, mermer ve granit ocakları faaliyet be, Muhasebe 2. Öğretim, Büro Yönetimi ve bahçe tarımı dallarında eğitim vermektedir. İlçe göstermektedir. Kömür işletmelerinde üretilen linyit meslek yüksek okulunda 2009-2010 Eğitim Öğretim döneminde; 207 öğrenci mevcut olup, kömürü termik santralde enerjiye dönüştürülmekte, üç kadrolu, sekiz geçici görevli öğretim üyesi, bir memur, dört güvenlik görev yapmaktadır. ilçeden çıkarılan krom ve olivin ilçedeki tesislerde işlenerek satışa sunulmaktadır. İlçedeki madencilik SAĞLIK ve buna dayalı işletmeler 2300 civarında kişiye Orhaneli ilçesinde sağlık grup başkanlığına bağlı 50 yataklı Devlet Hastanesi, biri ORHANELİ istihdam sağlamaktadır. Merkez Sağlık Ocağı ve diğeri Karıncalı, Erenler, Gümüşpınar, Göynükbelen ve Altıntaş’ta ORHANELİ olmak üzere toplam 6 sağlık ocağı mevcuttur. 01 Ekim 2009 tarihi itibari ile Aile Hekimliğine NÜFUS VE SOSYO-KÜLTÜREL YAPI geçmesi nedeni ile sağlık ocakları sağlık evlerine dönüştürülmüştür. İlçe merkezinde altı Aile Köy ve kent nüfusları açısından incelediğimizde Bursa genelinde kent nüfusunun köy Hekimi göreve başlamıştır. nüfusundan fazla olduğu görülmektedir. Buna rağmen yine Orhaneli, Keles ve Büyükorhan ilçelerinde köy nüfusunun kent nüfusundan olduk- EKONOMİ ça fazla olduğu dikkat çekmektedir. Orhaneli, Ke- Bursa ilinde görülen sanayi gelişmişlik, Orhaneli’nde görülmemektedir. Bunun temel les, Büyükorhan ve Harmancık ilçeleri Uludağ’ın nedeni ise ulaşım ve coğrafi olarak uzaklıktır. Orhaneli kuşbakışı olarak Bursa merkeze ol- güney eteklerinde yer almaktadırlar. Ana ulaşım dukça yakın olmasına rağmen, coğrafi olarak Uludağ’ın güney yamacında yer aldığı için ağlarından uzak oluşları ve Uludağ’ın diğer yaka- mevcut sanayi tesislerinden oldukça kopuk durumdadır. Bu nedenle Orhaneli ilçesinin eko- sında olmalarının gelişimlerinde olumsuz bir etkisi nomisi tarım, hayvancılık, madencilik, ormancılık ve buna dayalı işleme tesislerine dayan- olmuştur. Nitekim Bursa merkeze ulaşım açısın- makta, büyük sanayi tesisleri bulunmamaktadır. dan en yakın olan Orhaneli ilçesi, en düşük nüfusa İlçede yoğun olarak çilek, kiraz, vişne, ceviz ve badem yetiştirilmekte ve kiraz ihracatı sahip dört ilçe arasında diğerlerine göre daha bü- yapılmaktadır. Başlıca tarım ürünleri buğday, patates, üzüm, şekerpancarı, arpa, mısır olup yük nüfusa sahiptir. ayrıca az miktarda soğan, fasulye, zeytin üretilmektedir. Ayrıca hayvancılık da halkın önemli Orhaneli’nin toplam nüfusu 2000 yılı sayımlarına göre 30.449 iken 2012 yılında bu rakam gelir kaynağıdır. Sığır ve merinos koyunu beslenir. 20.602 kişiye düşmüştür. KÜLTÜREL YAŞAMIN ÖĞELERİ EĞİTİM Orhaneli ilçesinde merkezinde belde ve köylerinde okuma-yazma genellikle iyi dü- Yemekler zeydedir. Okuma-yazma oranı 2008 yılı nüfus sayımı sonuçlarına göre erkeklerde % 99, Gapçıklı Fasulye: Dalında kurutulan fasulye tencereye konup kaynatılır ve süzülür. kadınlarda ise % 91 dir. Okuma yazma bilmeyenler genellikle 60 yaş ve üzeri vatandaşlardır. Tencerede yağ, soğan kavrulup fasulyeler içine atılır. Üzerine su eklenip pişirilir. İlçede dört lise, dördü ilçe merkezinde Mısır Keşkeği: Taşta kalın olarak öğütülen mısır, suyun içinde kaynatılır. Yağ kulla- olmak üzere 17 İlköğretim Okulu, bir Öğret- nılmaz. Kabarınca üstünün köpükleri alınır. Kuru fasulye de ayrı bir yerde pişirilip süzülür. men evi, bir Halk Eğitim Merkezi Müdürlüğü, Soğan kavrulur, fasulye ve mısır içine atılıp hepsi karıştırılır ve ezilir. iki adet Özel Sürücü Kursu, bir adet Orta öğ- Kaçamak: Mısır değirmende öğütülüp elekte elenir. Ocakta kaynayan suya atılıp ka- renim Erkek Öğrenci Yurdu ve bir Dershane rıştıra karıştıra pişirilir. Bir tepsi yağlanır, içine mısır unu dökülür. Yağlı kaşıkla, üstüne üstüne bulunmaktadır. Taşımalı İlköğretim uygula- basılır. Ocakta kuru fasulye, ateşin üstüne konup pişirilinceye kadar kızartılır. Baklava gibi ması kapsamında, İlçede 11 merkez İlköğ- dilimlenir. Kaymakla, pekmez ya da yoğurtla yenir. retim Okuluna 50 İlköğretim Okulunun 405’i Höşmerim: Mısır unundan yapılır. Tepsiye döşenir. Kızartmadan, yoğurtla, pekmezle erkek, 400’u kız olmak üzere toplam 805 öğ- ya da kaymakla yenir. rencisi taşınmaktadır. Gartleç: Oklava ile açılan hamurun içine kavrulmuş ve rendelenmiş patates koyulup, 2005-2006 yılı Eğitim döneminde Ulu- orta boy uçlarından kapatılarak yağda kızartılır. dağ Üniversitesi’ne bağlı Orhaneli Meslek Yüksekokulu faaliyetine başlamış olup, Muhase- 12 13 Çarşaf Böreği: Adını, hamurun çarşaf üzerinde yanlarından tutulup açılmasından al- Avcılık-Balıkçılık mıştır. İçine ceviz, patates, kıyma vb. konulup ocağa verilir. Orhaneli ve çevresinde yaban hayvanlarından en çok “Yaban Domuzu” vardır. Yaban Yufka Islaması: Pişirilerek ıslatılan yufkalar, tepsiye kırılarak yerleştirilir. Üzerine mal- domuzu orman olan her yerde görülür. Bunu sırayla “Kurt, tilki, çakal, sansar ve porsuk” takip zemesi konarak yufkalar ıslatılarak yenir. Ayrıca et suyuyla da ıslatılıp yenilebilmektedir. eder. Az sayıda ayıya da rastlanır. Tavşan ve kınalı keklik eskisi kadar bol değilse de bulunur. Göçmen kuşlardan üveyik, güvercin, bıldırcın, bolca, çulluk ve ördek türleri yeterince görülür. Beyce Pazarı Orhaneli’nde kara avcılığının yanı sıra dere ve barajlarda balık avcılığı yapılmaktadır. Koca- ORHANELİ Geçmişi çok eskiye dayanan Beyce Pa- su Deresi (Rhyndakos) ve Çınarcık Barajı balık için en uygun yerlerdir. ORHANELİ zarı’nda, köylülerin kendilerinden arttırdıkları yi- yecekleri satmasıyla ünlüdür. Köylerde yapılan At Yarışları pekmezler, ballar; tarlada yetiştirdikleri sebze ve İlçemizde at yarışları genelde düğünlerde, sünnet cemiyetlerinde yapılmaktadır. meyveleri bu pazara getirir ve evlerine katkıda Yarışlar, Rafan At Yarışı olarak gerçekleştirilmektedir. Yapılan at yarışlarına Kütahya, bulunurlar. Sebze ve meyvenin yanında unu- Tavşanlı, Bursa ve çevresinden meşhur atlar davet edilir. Yarışlarda, kendi boylarında tulmaya yüz tutmuş olan el sanatları da satışa dereceye giren atlara çeşitli ödüller verilir. At yarışlarını, bu işte tecrübeli hakem heyetinden sunulur. Nalbantlar, semerciler, demirciler, kaşık- seçilen kişiler yönetir. çılar gibi ustalar yaptıklarını bu pazarda satarlar. Karagöz Şenlikleri El Sanatları Her yıl haziran ayında ilçenin kül- Eski Osmanlı Şehri görüntüsü, zamanla binaların yıkılmasıyla ve beton binaların ço- türel özelliklerini ön planda tutan, yağlı ğalmasıyla kaybolmuş. Şimdilerde modern bir ilçe görüntüsü almıştır. Eski günleri hatırlatan güreş müsabakalarının yapıldığı, ünlü birkaç ev dışında şu anda eski bina, tarihi eser görmek oldukça zordur. sanatçıların konser verdiği, geniş çap- Bir zamanlar bazı evlerde bulunan küçük halı tezgahları da sökülmüştür. Orhaneli lı şenlikler düzenlenmektedir. Şenlikler köylerindeki kilim tezgahları da zamanla unutulup giden adetlerimiz arasına girmiştir. “Her- 3 gün sürmekte, Karagöz tanıtılmakta, kes kaşık yapar ama sapını ortasına kadar denk getiremez” konserlerde ulusal sanatçıların yanı sıra atasözümüz de, yapılması unutulan ve terk edilen kaşıkçılı- mahalli sanatçılar da yöresel ezgileri ses- ğımız gibi neredeyse tarih olmuştur. Bu arada bir zamanlar lendirmektedir. Karagöz Kültür Şenlikleri halkının büyük bir çoğunluğunun tarla işi ile uğraştığı Orha- çerçevesinde, yağlı güreşler düzenlene- neli’nde çapa kazma yapımı ve tamiri ile uğraşanlar da artık rek tüm yurt çapında ünlü güreşçilerle bu işleri bırakmıştır. Terk edilen el sanatları arasında çanak, birlikte bu spora yeni başlamış geleceğin çömlek, saksı ve testicilik de bulunmaktadır. Bunun yanında başpehlivanlarını da yöreye çağırıp gü- küfe (köfün) ve sepet yapımı da yavaş yavaş unutulmaya yüz reş müsabakaları düzenlenerek ata spo- tutmuştur. Bir zamanların çok önemli işlerinden biride semer- ru yaşatılmaya çalışılmakta ve hak ettiği cilik ve nalbantlıktır. Ama artık o mesleklerde bitmek üzeredir. saygı gösterilmektedir. Orhaneli’nde sadece bir ustası kalan bu mesleklerde yakında Festival akşamları şehrin çeşitli tarih sayfalarında yerini alacak gibi görünmektedir. yerlerinde konserler düzenlenmekte ve havai fişek gösterileri yapılmaktadır. Bu konserlerde genç yetenekler sahne aldığı gibi, tüm yurdun çok yakından tanıdığı pek çok usta sanatçı Yöreye Özgü Halk Kıyafetleri da eserlerini seslendirmektedir. Festival süresince tiyatro sanatçıları tarafından Karagöz ve Orhaneli’nin yöresel kıyafetlerini simgeleyen bebek Fadime’nin üzerinde gördüğü- Hacivat canlandırmaları yapılarak meydan gösterileri düzenlenmektedir. Festivalin son gü- müz kadarıyla; Top don (Şalvar) - Çetik, etek, gömlek, arkalık, şal - kuşak, yağlık (uçkur), nünde yöre kültürü motifleri ile işlenmiş oyunlar sergilenip, gelin alma törenleri düzenlenerek hotoz başlık - yaşmak, cepken yörenin gelenekselleşmiş kıyafetleridir. yöre kültürü canlandırılmakta, yeni yetişen nesillere, yöre kültürü aktarılmaktadır.

14 15 SOYUT KÜLTÜREL ÖĞELER lerde bulunarak “su gibi gidip gelsin” diye su dökülür. Askere gidenlerin ailelerine “Allah ka- vuştursun” ziyaretine gidilir. Düğünler Düğünden on beş yirmi gün önce düğüne davet başlar. Köy içindekiler köyden bir Hacı Uğurlama kişi tarafından düğün veya kına ekmeği, mendil veya şeker ile çağırılır. Bu çağırmaya “Oku” Hacı adayı hacca gitmeden önce, geniş bir alanda, genelde kadınlar tarafından ba- denir. Düğün sabahı köyün gençleri ve damadın komşuları birer yük odun veya çıra getirirler. zen de aşçı tutularak pilav, et, helva ve hoşaf yaptırılır. Konuklar bu hacı yemeğini yiyerek ORHANELİ Getirilen odun ve çıralar gece eğlentisinde ve yemek pişirmede kullanılır. Bütün misafirler sohbet ederler. Hacı adayları yola çıkacakları gün; halk toplanıp hacı adaylarını evlerinin ORHANELİ daha gelmeden önce damadın yakınları ve komşuları tarafından paylaşılır. Bu gece çalgıcı- önünden alarak arabaya kadar tekbirlerle getirirler. Dualar edilerek arabaya bindirilir ve ve- lar köy halkını eğlendirmek için çalarlar. Çalgıcıların kullandığı çalgılar, keman, cümbüş, klar- dalaşırlar. Hacılar döndükten sonra “hoş geldin, hayırlı olsun” ziyaretine gidilir. Hacdan dö- net, darbuka, davul ve zurnadır. Cumartesi öğleden sonra, köy dışından misafirler gelmeye nen konuklarda getirdikleri hediyeleri verirler. başlar. Çalgıcılar ve damadın bir arkadaşı, gelen misafirleri karşılar. Çalgıcılar, misafirlerinin isteğini yerine getirirken, misafirlere sofralar kurulur. Pazar günü öğleye kadar sohbet edilir Sünnet Adetleri ve eğlenilir. Öğle namazından sonra oğlan evinden çalgılarla, kız evine doğru hareket edilir. Dini bir gelenek olarak devam ettirilmekte olan sünnet törenine hazırlıklar bir ay ön- Bu arada çeşitli yarışmalar yapılır ve oyunlar oynanır. Bütün bu işlemler devam ederken ceden başlar. Çocuğa sünnet kıyafeti olarak, takım elbise, sünnet şapkası, asa, pelerin, oğlanın babası ve annesi gelini çıkarmaya kız evine gider. Ama gelinin arkadaşları gelini ayakkabı ve kına gecesinde giymesi için bir kat pijama alınır. Yakın olan kimselere sünnet bir odaya kapatarak “Kapı Parası” isterler. Oğlan tarafı istenilen bu parayı ödeyerek gelini okusu olarak, davetiye yanında yazma, mendil veya gömlek verilir. Düğüne çağırma işine çıkarırlar. Gelin evden çıkarken annesinin ve babasının ellerini öper. Sokak kapısından çık- “okuma”; okuma için dağıtılan malzemelere “oku” adı verilir. Perşembe günü, sünnet çocuğu madan gelinin babası kırmızı bir kurdeleyi gelinin beline bağlar ve çözer. Bu üç defa tekrar yatağı yapılır. Sünnet düğünü Cumartesi günü sünnet kınasıyla başlar. Kınaya uzaktan ge- edilir. Bağlanılan bu kurdelaya yöremizde “Gayret Kuşağı” denir. len konuklar için, düğün evinde devamlı yemekler yapılır. Gecenin sonlarına doğru sünnet Gelin arabaya bindirilirken oğlanın babası gelin arabasının çevresindekilere şeker, çocuğuna, pijamaları giydirilerek kadın ve genç kızların arasında her iki eline kına yakılır. çerez ve bozuk para serper. Bu sırada gelinin erkek kardeşi ve akrabası arabanın önüne ge- Pazar günü öğleye kadar düğün evinde mevlit okutulur. Çocuk, arkadaşlarıyla birlikte at çer. Geçiş için “Toprak Bastı Parası” ister. Bu para ödendikten sonra araba hareket eder. Dü- üzerinde gezdirilir. Sünnet edilen çocuk yatağa yatırılır. Bu arada çocuğu ziyarete gelenler ğün alayı oyunlar oynayarak oğlan evine doğru yürümeye başlar. Oğlan evine ulaşıldığında yanlarında açık duran şapkanın içine para atarlar. Sünnet yatağı 1-2 hafta bozulmaz. Sünnet gelin inmeden hoca dua eder. Gelin almaya gidildiğinde damat “sağdıç” denilen arkadaşıyla düğününde konukların anne ve babaya ilettikleri en büyük dilek “Allah askerliğini, evlenme- oturur, konuşur ve tıraş olup giyinir. Sağdıç, evli kimseden olur. Damada düğün boyunca uy- sini de göstersin.” şeklindedir. ması gereken gelenek, görenek ve kurallardan bahseder. Damat, sağdıcı ile birlikte yatsı na- mazına gider. Yatsı namazından sonra damat tekbirlerle evinin önüne getirilir. Giriş kapısının Doğum Adetleri önünde hoca dua eder ve damat arkadaşlarının yumruklamasıyla beraber yakınlarının elini Yörede çocuğu olacak kadına yüklü veya gebe adı verilmektedir. Kadın gebeliğini öperek gerdeğe girer. Damat Pazartesi sabahı sağdıcıyla sabah namazına gider. Namazdan kocası dışında başka yakınlarına söylemez. Doğacak çocuğun güzel olması her annenin sonra bütün cemaatle tebrikleşir. Eve gidip eşiyle babasının, annesinin ve orada bulunanlar- arzusudur. Güzelliğin ötesinde sağlıklı ve sağlam olarak dünyaya gelmesi en büyük dilektir. dan büyük olanların ellerini öperler. Öğleye doğru kadınlar, kızlar toplanıp çalar, söyler, oy- Hamilelik süresince, özellikle gebe kadınların bazı nesnelerle teması, çocukta olması iste- narlar. Buna yörede “Paça” denir. Paçaya gelenlere gelin yakınlıklarına göre tülbent, yemeni, nen bazı fiziksel özelliklerin sembolik olarak gebe tarafından taklidi ve daha başka uygu- çorap gibi hediyeler dağıtılır. Ertesi gece oğlan tarafı kız tarafına gider. Burada damada ayrı lamaların doğacak çocukta kendini gösterecek izler bırakacağına inanılmaktadır. Örneğin bir sofra ile özel yemekler gelir. Sofrada yumurtanın bol olması çok sevildiğine işarettir. Da- ayva yiyip, avucunun ortasına parmağını değdirerek yanaklarına bastıran gebenin çocuğu mat kız tarafına ziyarete geldiğinde ayakkabıları saklanır, bahşiş almadan verilmez. gamzeli olur. Çocuk doğduktan hemen sonra göbeği kesilirken göbek bağı ile ilgili çeşitli uy- gulamalar yapılır. Örneğin çocuk namazcı olsun namaz kılsın diye, göbek bağı seccadenin Asker Uğurlama ipi ile bağlanır. Çocuk evine bağlı olsun diye göbek bağı evde saklanır. Askere gidecek gençler, hep birlikte toplanarak camiide mevlit okuturlar. Askerlerin gideceği gün halk geniş bir alanda toplanır. Asker adaylarıyla tek tek vedalaşırlar. Bu arada dileyen, askerlere hediye verir. Askerlerin bindikleri aracın arkasından dualar, hayırlı dilek- 16 17 Misafirlik yataklarına bırakmasıyla beraber azalmış, yer yer yok olmuştur. “Kız Çocuğu İçin Söylenen Akraba dışında köye gelen bir misafir, “Konak Usulü” denilen bir yolla ağırlanır. Konak Ninniler”, “Erkek Çocuğu İçin Söylenen Ninniler”, “Çocuğu Uyutmak İçin Söylenen Ninniler” usulünde, sırayla bütün köy halkı hane olarak sıra kendilerine geldiğinde misafiri ağırlamak olarak ninnileri sınıflandırabiliriz. zorundadır. Sıranın kendine geldiğini öğrenen hane halkı, misafiri durumuna göre ya evin- Çocuğu Uyutmak İçin Söylenen Ninniler de ağırlar, ya da köy odasına yemeğini götürerek ağırlar. Bu adet, halen köylerde devam etmektedir. Uyusun da yavrum uyusun Ol hamurundan sübeciğim ORHANELİ Uyusun da büyüsün uyusun Nenni yavrum nenni ORHANELİ Türküler Tıpış tıpış yürüsün Uyuturum nenni söyleye söyleye Halk; sevgisini, nefretini, özlemini ve acısını türkülerde dile getirir. Türküler, genelde Hu hu hu Allah Büyütürüm güller bürüye bürüye Anadolu Halkı’nın duygu yüklü hikayeleridir. Onlarda sosyal hayatın bütün olaylarını buluruz. Sen uykular ver Allah Nenni yavrum nenni Düğünlerde, törenlerde, eğlencelerde, yolculuklarda, tarlalarda otururken; çalışırken, keyifli Yavrum uyusun inşallah Kara gözlerini uykular bürüsün ve üzüntülü günlerde türküler söylenir. Nenni kuzum nenni Orhaneli yöresi türküler açısından zengindir. Daha çok sevda ve ayrılık türküleri var- Nenni de nenni nennisi var Annen ile bana sana yürüsün dır. Yöre halkı çoğunlukla toprağa ve hayvanlara bağlı yerleşik hayatlarında, yoğun çalışma Benim de yavrumun uykusu var Nenni kuzum nenni temposu, büyük acılara ve felaketlere uzun süreli bağlılıkları imkansız kılar. Her şart altında Yavrum uyuyacak inşallah Uyutayım seni çağıra çağıra Anadolu insanının sevecenliğini, neşesini ve gülümsemesini bilen yöre halkı, bu sebeplerle Nenni kuzum nenni çok fazla ağıtlar ve acıklı türkülerle seslenmemiştir. Yörede türküler daha çok kadınlar ta- Nenni yavrum nenni rafından, çoğu yerde bakır çalarak ezgisiyle beraber söylenmiştir. Ayrılık türküleri: “Canım Uyusun da büyüsün nenni Kurban Olsun Sarılıp Yatana”, “Oğlan Beni Dolan”. Askerlik Türküleri: “Askere Giydirmişler Yedi dervişler Urbayı”, “Tombalacık Alimem”. Ayrılık ve Gurbet Türküleri: “Eminem”. Yas Türküleri: “Merdi- Hak yoluna gitmişler venden Tıngır Mıngır İnmedim”, Oyun Türküleri: “Fadimem”, “Çek Deveci Develeri”, “Menev- Muradına ermişler şesi Tutam Tutam”. Yedi tane koyun yemişler Oğlan Al Beni Dolan Daha da var mı demişler nenni

Arpa ektim otlandı Karşı karşı evimiz Kırk tarlanın boyları Karagöz Kırk dörtlüler toplandı Can Yürekten severiz Dolameçli yolları Karagöz, Nasrettin Hoca gibi bir başka dalda Anadolu insanını eğlendirmiş, düşün- Kırk dörtlüler gidince O kadar seven olmaz Aman nazik sarıyor dürmüş, mizahı sanat halinde Anadolu insanına taşımış bir “Hayal Perdesi” , bir “Gölge Oyu- Evde de kızlar kurtlandı Ölcek allem birimiz Sevdiğimin kolları nu” oluşturmuş ve çağımıza kadar güncelliğini kaybetmemiş değerli mizah üstadıdır. İlçenin Oğlan al beni dolan Oğlan al beni dolan Oğlan al beni dolan Karakeçeli Türkmen Oymağı’ndan, Karaoğuz adlı, tok sözlü güleç yüzlü birisidir. Bursa’yı A Gülşen gelin Ev üstünde gezerim başşehir yapan Osmanlı Padişahı Sultan Orhan, Orhan Camii’yi yaptırmaya başlamıştır. Bu Al yeşil kuşan gelin Al kiremidi ezerim camiide iki usta vardır. Ustalar arasında biri demirci Karagöz, diğeri taşçı Hacı İvad bulun- Kocan çirkin sen güzel Herkes benim kahyanmış maktadır. Bu iki usta hem çalışır hem de şakalaşarak güldürücü hikayeler anlatırlar, olay- Gayret et kuşan gelin Ben sevdiğimle gezerim ları alaycı bir dille eleştirirler. Bunların karşılıklı atışmalarına, söz alışverişlerine tüm işçiler Oğlan al beni dolan Oğlan al beni dolan hayran kalır. Çoğu kez işlerini bırakarak çevresine toplanır, dinlenirler ama işler de aksar. Camiinin yapımı yavaşlamaya başlar. Durumu Sultan Orhan’a iletirler. Sultan bu şakayı, şak- Ninniler labanlığı anlamaz. Sorup soruşturmadan iki ustanın idamına ferman çıkarır. Sonrada yaptı- Annelerimizin hafızalarında iyi, güzel ve doğru olarak şekillenen ninnilerimiz aynı ğına pişman olur, ama iş işten geçmiştir. Çok üzülür, günlerce aklından çıkmaz. Padişahın zamanda kuşaktan kuşağa aktarılan halk ürünleridir. Ninnilerin çoğu dörtlükler halinde söy- üzüntüsünü gören Şeyh Küsteri adında güngörmüş bir derviş saraya gelir. Bir mum yakar, lenmektedir. Ninnilerin en son mısraları genelde bir dilek ve temenniyi yansıtarak sevgi ve bir perde kurar. Deve derisinden kestiği Karagöz ve Hacivat figürleri ile her ikisini perdeye şefkati de anlatır. Günümüzde ninniler ve ninni söyleme adeti, beşiğin yerini modern çocuk yansıtır, onları konuşturur. O gün bu gündür Karagöz ile Hacivat milletimizin gönlünde bir 18 19 taht kurmuş olarak nesilden nesle aktarılır. Arpatepe Höyüğü ise ilçede en erken Karagöz adına geleneksel olarak Orhaneli ilçesin- tarihli yerleşim yeridir. İlçe merkezinin yak- de her yıl düzenli olarak festival düzenlenmektedir. Yönet- laşık 2,2 km kuzeybatısında, Bursa yolunun menliğini Ezel Akay’ın yaptığı, başrollerini Haluk Bilginer doğusunda, küçük bir ovalık alanın ortasında, ve Beyazıt Öztürk’ün paylaştığı film için, Orhaneli’ ye 1,5 üzerinde Adranos Kalesi’nin yer aldığı doğal km uzaklıktaki 10 dönümlük alan üzerine minyatür bir Bur- kayalık tepenin doğusunda konumlanmıştır. ORHANELİ sa kuruldu. Bursa’nın surlarından, Kapalıçarşı’nın Pirinç Arpatepe Tunç Çağı seramik buluntular ara- ORHANELİ Han’ına kadar bir minyatür şehir inşa edildi. Filmde kullanı- sında el yapımı Erken Tunç Çağı malzeme- lan kostümlerin çoğu Orhaneli’nde dikildi. Kültür Bakanlığı sinin yanı sıra Roma ve Bizans Dönemler’ine ve Orhaneli Belediyesi’nin destek verdiği filmin yönetmeni, ait seramiklere de rastlanmıştır. Kıyı bölgesini Bursa’nın Osmanlılar tarafından fethedilmesinin 4 - 5 yıl Kütahya-Balıkesir’e bağlayan karayolu üze- sonrasının anlatıldığı filmin büyük ilgi gördüğü söylemiştir. rinde oldukça önemli bir konuma sahip olduğu anlaşılan Arpatepe yerleşiminin daha kesin bir kronolojisinin oluşturulabilmesi yapılacak kazılarla mümkün olabilir. TARİH Bu durumda bölgede Lydialıların ve Perslerin de egemenlikleri söz konusu olmuş Coğrafyacı ve tarihçiler ne Antik Çağlar’da ne de modern dönemde Olympos /Uludağ olmalıdır. Buna kanıt olarak Herodot’un şu sözlerini örnek göstermek mümkündür (VII, 74): bölgesine fazla ilgi göstermemişlerdir. Bunun en önemli nedeni bölgenin seyrek bir yerleşim “Mysialılar başlarında yerli miğferler, küçük kalkanlar taşımışlardır ve onlar uçları yanık mız- yapısına sahip olmasıdır. Bölgedeki yerleşimin seyrekliği, Antik Çağlar’daki politik kültürel ve raklar kullanmışlardır. Onlar Lydialıların halefleridirler ve Olympos dağından dolayı Olym- ekonomik bakımdan önemli büyük merkezlere ulaşım bağlantısının zayıflığı ile açıklanabilir. peneliler olarak adlandırılırlar”. Bu ifadeden burada yaşayan insanların asker karakterli ol- Bugün bile bölgenin ulaşımı güçlükle sağlanabilmektedir. dukları ve Lydialıların halefleri olarak yaşadıkları anlaşılmaktadır. III. Antiochos’un İ.Ö. 218 Orhaneli ilçesinde en eski yerleşim tarihi, Prehistorik (yazılı tarih öncesi) Çağlar’a yılındaki Selge seferinde ve I. Attalos’un İ.Ö. 209 – 208 yılları arasında V. Philip’e karşı kadar geri gitmektedir. İnsanlık tarihinin bu en eski dönemlerinde hayat mağaralarda, ko- Yunanistan’a gönderdiği ordunun ön saflarında bu bölgeden giden askerlerin bulunduğu bi- vuklarda, kaya altı sığınaklarında sürdürülmeye çalışılmıştır. Orhaneli ilçesi mağaralar açı- linmektedir. İ.Ö. 190 yılında yapılan Magnesia muharebesinde III. Antiochos’a destek veren sından çok zengin bir yöredir. İlçe merkezinden yaklaşık 6 km uzaklıkta bulunan Sadağı 2500 Mysialı asker arasında bu bölgeden gidenler de bulunmaktadır. IV. Antiochos’un İ.Ö. Kanyonu’nda çok sayıda mağara bulunmaktadır. Bu mağaraların bir kısmı günümüzde keçi 167 yılında Daphne’deki merasim alayı kortejinde yine bu bölgenin askerleri yer almaktadır. ağılı olarak kullanılmaktadır. Mağaralardaki olası arkeolojik potansiyelin tespitine yönelik ça- II. Eumenes’in askerleri arasında Galatlar ve Giritlilerin yanı sıra yine yörenin askerlerinden lışmalar Uludağ Üniversitesi Arkeoloji bölümü tarafından devam etmektedir. bahsedilmektedir. İlçe merkezinin yerleşim tarihi her ne kadar İ.S. 2. yüzyıla geri gitse de, ilçe genelin- Bilindiği gibi bu bölge Pers hâkimiyetinden beri Hellespont satraplığına bağlı olarak de yapılan araştırmalar insanoğlunun ilk olarak taş çağlarında bu bölgeye geldiğini ortaya “Hellespont” ismiyle anılmaktadır. Büyük İskender tarafından Pers egemenliğinin ortadan koymaktadır. Yörede bu güne kadar keşfedilen en erken tarihli mağara ise 2007 yılında keş- kaldırılmasından sonra ve onu takip eden Seleukoslar ve Attaloslar egemenliği süresince fedilen Şahinkaya Mağarasıdır. Prehistorik Çağlar’a ait buluntu veren mağaralar arasında bölgenin Hellespont ismini koruduğu anlaşılmaktadır. Bölge, ilk olarak İ.Ö. 129 yılında Asia Çaltepe Mağarası, Sinekkaya Mağarası-2, Güvercin İnleri Mağarası kayda değerdir. eyaletinin bir parçası olarak Roma hükümdarlığına dâhil olmuştur. Bu nedenle Hadrian’a kadar yörede herhangi bir boşluk olmadan söz konusu egemenlikleri beklemek sürpriz olma- yacaktır. İlçe merkezinde Demir Çağı ile Geç Antik Dönem arasındaki aralığa ait seramikle- rin tespit edilmesi bu beklentileri güçlendirmektedir. İleride yapılacak olan sistematik kazılar daha elle tutulabilir belgeler sunacaktır. Orhaneli bilindiği gibi, Roma İmparatoru Hadrian (İ.S. 117 - 138) tarafından kurulan antik Hadrianoi kentinin üzerinde yer almaktadır. Kentin Hadrian tarafından kurulmuş olduğu bu dönemde başlayan sikke basımları ile de anlaşılmaktadır. Ancak “Ne Zaman” ve “Niçin” kurulduğu soruları bilim insanları tarafından günümüzde hala tartışılmaktadır. İmparator Hadrian bölgede meydana gelen büyük depremden bir kaç yıl sonra dep- 20 21 remin meydana getirdiği yaraları sarmak üzere İ.S. 123 ya da 124 yılında Nikomedia (İzmit) 6. yüzyılın birinci yarısı için bildirdiği Pontike Eparchie’sinden anlıyoruz. Bu ifadeye göre, ve Nikaia (İznik) kentlerini bizzat ziyaret etmiş ve bu yolculuğunda Kyzikos’a (Erdek) gider- Hadrianoi, Bizans Dönemi’nde Pontike Eprachisi’ne bağlıdır. Kalchedon (Kadıköy) konsü- ken Uludağ’a da uğramıştır. Bu ziyareti esnasında Hadrianoi, Hadrianeia ve Hadrianutherai lünden beri Hadrianoi piskoposları bulunduğu bilinmektedir. Örneğin; Notitiae Episcopatuum kentlerini kurmuştur. Hadrian’ın 131’deki ikinci Anadolu seyahatinde de Hadrianoi kentini Hadrianoi’ den sık sık zikretmektedir. Bu kayıtlara göre, Hadrianoi’daki piskoposluk merkezi ziyaret ettiği tahmin edilmektedir. Kentin bu ikinci ziyarette kurulduğunu düşünen bilim in- (Eparchie) Bithynia’da Nikomedia (İzmit) başpiskoposluğuna bağlıdır. Kentin adı hemen he- sanları da bulunmaktadır. İster 123 yılında, ister 131 yılında olsun kentin Hadrian tarafından men hiç değişmeden günümüze kadar geldiği için antik yerleşimin lokalizasyonu konusunda ORHANELİ kurulduğu konusunda herhangi bir şüphe bulunmamaktadır. Hadrian’ın bu kenti kurarken herhangi bir soru işareti bulunmamaktadır. Bu asrın başına kadar kentin adı Adranos’tur. ORHANELİ özellikle ava karşı olan tutkusunun önemli rol oynadığı düşünülmektedir. Kente ait sikkeler 18. yüzyıl seyyahlarının gör- üzerinde Tanrıça Artemis’in veya İmparatorların avlanırken betimlenmiş olması buna delil dükleri kalıntılar bugün neredeyse ta- olarak gösterilmektedir. Ayrıca Herodot’un bildirdiğine göre, Uludağ daha önceki dönemlerde mamen kaybolmuştur. Kentte gerçek- de avcılık konusunda önemli uğrak yerlerinden birisidir (I, 36 vd.): “Lydia kralı Kroisos’un leştirilecek sistematik bilimsel arkeolo- oğlu Olympos dağının yamaçlarında yaban domuzu avlarken talihsiz bir kaza sonucunda jik kazılar geçen asırda halen ayakta hayatını kaybetmiştir”. duran yapıların ve Hadrianoi’un öne- Strabon, Plinius ve Ptolemaios gibi antik yazarlar ilçe merkezinde kurulmuş olan minin ne olduğunu ve kentin büyüklü- Hadrianoi hakkında doğrudan herhangi bir bilgi vermezler. Her ne kadar kentin kuruluşu için ğünü (yayılım sahasını) ortaya koyabi- Hadrian’ın av merakı gösterilse de bir hobinin bir kentin kuruluşunda önemli rol oynaması lecek sonuçlar verebilir. Özellikle bina zor bir olasılık gibi gözükmektedir. Dion Chrysostomos ve Aelius Aristides, kentin kuruluş temellerinin hafriyatları esnasında an- nedeni olarak, iç bölgelerin şehirleştirilmesi, iç bölgelerin kıyıya bağlanması ve bütün impa- tik kente ait yapıların kalıntılarına rast- ratorluk coğrafyası üzerine paylaştırılmış bir kentler ağının yaratılması gibi İmparatorluğun lamak mümkündür. Hafriyat kazılarında bulunan mermer eserlerden bir bölümü hâlihazırda genel politikalarını göstermektedir. Özellikle bölge ormanlarından elde edilen tomruk ve ham Orhaneli Belediye binasının bahçesinde sergilenmektedir. kerestenin ekonomik değerde olması bu fikri desteklemektedir. Antik Hadrianoi’ye ait kalıntılar tapınak kompleksi (gymnasium, saray?) ile sınırlıdır. Ancak, Uludağ’ın genelinden bahseden Strabon’un bildirdiğine göre, Uludağ haydut Daha büyük bir yerleşimin ve konutların çetelerini barındıran bir yerdir (XII 8, 8, 576): “Olympos dağları iyi bir şekilde iskân edildikten izlerine belediye binasının bahçesinde başka aynı zamanda tepelerinde sık ormanları ve haydut çetelerini barındıran, dağ tarafın- bulunan taş eserler dışında bugüne ka- dan korunmuş yerler de içermektedir”. Bu ifadeye göre yerleşim sık değildir, geniş ormanlık dar rastlanamamıştır. Yerleşim hakkında alanlar içinde sadece haydut çeteleri barınabilmektedir, bundan dolayı da çeteler için doğal bilgiyi sadece mezar yazıtları ve Hadri- bir kaçış ve saklanma yeri konumundadır. Bu durumda göz önünde bulundurularak kentin anoi nekropolü vermektedir. Nekropol kuruluş nedenleri arasında bölgenin haydutlardan temizlenmesinin de önemli rol oynadığı alanı Kusumlar köyü yönünde Serçeler anlaşılmaktadır. Keles İlçesinde, Baraklı köyü sınırları içersinde yer alan Asar Tepe’de bulu- köyünün kuzeydoğusunda bulunmak- nan Bretos Lejyon’una ait yazıt parçası, bu bölgede İmparatorluğa bağlı bir ordunun bulun- tadır. Antik Çağlar’da bu nekropole duğunu ve dolayısı ile kentin kuruluşunda haydutlara karşı kalıcı önlem almayı da hesaba ulaşmak için kalıntı kompleksini batı ve katmanın doğru olacağını göstermektedir. kuzeybatıda çevreleyen iki tepenin ara- Kentin kurulduğu yerin, Bursa-Harmancık arasındaki en önemli geçiş noktalarından sından geçmek gerekiyordu. Bu nekropol alanının anlamı ve önemi çok miktardaki lahit ve birisi olması, sonrasında ise bu yolun Bursa’yı Kütahya (Kotyaion), Dursunbey (Hadrianeia) zamanında mezar yapılarına ait olan mimari parça kalıntıları ile anlaşılmaktadır. ve Balıkesir’e (Hadrianutherai) bağlaması, İmparatorluğun neden Uludağ’ı haydutlardan te- Kentin, İmparator Hadiran’ın ölümünden sonra başa geçen Antoninus Pius dönemin- mizlemek istediğini açık bir şekilde göstermektedir. Bundan dolayı kentin kuruluşunda eko- de de önemini koruduğu Belediye Binasının bahçesinde bulunan yazıttan da anlaşılmak- nomik nedenlerin yanı sıra siyasi nedenleri de aramak doğru olacaktır. tadır. Kitabesine göre, İ.S. 10.12.139 ile 9.12.140 tarihleri arasında kentte imparatorun bir İmparator Hadrian tarafından kurulan Hadrianoi kenti hakkındaki asıl bilgiler epigrafik heykeli dikilmiştir: “Hayırlı uğurlu olsun! İmparator Caesar Titus Aelius Hadrianus Antoninus ve nümizmatik belgelerden bilinmektedir. Hadrianoi’den bahseden ilk yazılı kaynak kilise Augustus Pius ki, tanrılaşmış Hadrianus’un oğludur, tanrılaşmış Traianus Parthicus’un toru- kayıtlarıdır. Uludağ’daki piskoposluk merkezinin Orhaneli’nde olduğunu Therocles’in İ.S. nudur, tanrılaşmış Nerva’nın torununun oğludur, Pontifex Maximus’tur, üçüncü kez Tribunicia 22 23 Potestas sâhibidir, konsüldür, vatanın babasıdır, (işte onun bu heykelini) Eski Strategos’lar [Me?]nofanes oğlu Pollion, ZİYARET EDİLEBİLECEK YERLER Evbulos oğlu Diodoros ve Glikon oğlu Hermokles, (masraf- larını) şehre ait paralardan (karşılayarak) diktirmişlerdir” . Doğal Alanlar Roma İmparatorluk Dönemi’nde, sosyal yapı olarak İmparatorluğun diğer bölgelerine göre Orhaneli’nde kölele- Bölgenin tepelerinin geniş ormanlarla kaplı olduğunu Strabon’dan öğreniyoruz. Aris- ORHANELİ rin biraz daha özgür davrandığı bilinmektedir. Belediye bi- toteles’in öğrencisi Theophrast ise Rhyndakos vadisindeki ormanlardan elde edilen kereste- ORHANELİ nasının bahçesinde bulunan bir yazıtta, Evandrios’un Kölesi den elde edilen yapı malzemesinin çok kıymetli olduğunu ve antik dünyada tercih edildiğini Entrehi(o)s’un kendi babası için bir mezar taşı yaptırarak bildirmektedir. Bölgede elde edilen ahşap ürünlerin kalite bakımından sıralamada Pontus ve bunu babasının mezarına diktiği anlaşılmaktadır. Bu durum Makedonya ormanlarından elde edilenlerden sonra üçüncü sırada geldiği söylenmektedir. kölelerin de sosyal yaşamda belirli haklara sahip oldukları Bu ifadelerden antik devirlerde de yörenin doğal bakımdan çok güzel ve kereste açısından ve para kazandıklarını, para biriktirebildiklerini göstermek- çok zengin olduğu anlaşılmaktadır. tedir: “Evandrios’un kölesi Entrehi(o)s, Sadağı Kanyonu [kendi] babası Nike- Kentin kurucusu İmparator Had- foros’un anısına (yaptırdı). Ve yeğeni Hilarius’un”. rianus yörede avlanırken karısı için ilçe Orhaneli’nin Fadıl köyü çıkışında bulunan merkezine 6 km uzaklıktaki Sadağı köyü Murat Özdemir’e ait evin bahçesinde iki adet Roma yakınlarında sıcak su kaynağını değer- Dönemi’ne ait mezar steli ve bir adet sütun parça- lendirip bir hamam yaptırmıştır. Sadağı sına rastlanmıştır. Fadıl köyü en fazla antik malze- bir Yörük köyüdür. Köy yaz aylarında menin bulunduğu yerleşimdir. Bu özelliği nedeniyle bahçe işleri sebebi ile boş olmakla birlik- daha önce E. Schwertheim tarafından da köy ziyaret te, ancak birkaç yaşlı Yörük köylüsü ile edilmiştir. Bizim yaptığımız incelemede Schwertheim tarafın- karşılaşılabilmektedir. Kaplıcaya gitmek dan yayınlanan yazıtlar dışında çeşitli mimari malzemelere de için köy içinden geçtikten sonra 1 km ka- rastlanmıştır. Köylülerin yol göstermesi sonucunda, köy oku- dar yürüdüğünüzde sarp kayalıkları bir lunun karşısında yer alan tepede defineciler tarafından kaçak bariyer gibi kesen su bendi çıkıyor karşınıza. Merdivenleri aşıp bendin üzerine çıktığınızda olarak kazılmış durumda iki adet mezar tespit edilmiştir. Bu kaya hamamlarına ulaşıyorsunuz. Kanyon içinde karşınızda yer yer 60 metreyi bulan kaya mezarlardan güneydoğu yanda bulunanda kaya üzerine oyul- blokları çıkabilmektedir. Kaya hamamlarına ulaşmak için bir diğer yol kanyon girişinde su muş kanal dikkat çekmektedir. Bu kanal burada kurban kesil- bendinin 50 metre solundaki patikadır. Bu yol kaya hamamı üzerinden geçiyor. 50 metrelik diğini, dolayısı ile de bu mezarın bir “Heroon” (Kahramanlar bir yan inişle sıcak suya ulaşıyorsunuz. için yapılan anıt-mezar) olabileceğini akla getirmektedir. Ne Yaklaşık iki saatlik bir yoldan sonra yazık ki, mezarlardan geriye sadece iskelet parçaları kalmıştır. halk tarafından şifalı su olarak adlandırılan Hadrianoi, Roma ve Bizans Dönemleri’nde bir tekfur- 62 derece sıcaklıktaki su kaynağının bu- luk merkezi idi. Bu statüsü yörenin Osmanlıların fethine kadar lunduğu yere geliyorsunuz. Derenin sağ sürdü (1261’den itibaren). Osmanlı Devleti’nin ilk sancağı olan kıyısında yeşil bir tente görülüyor. Bu tente Sultanönü’nün nahiyeleri arasında Adranos da bulunmaktadır. zamanında Hacıbabalar tarafından konul- Adranos’un Durdu Bey tarafından fethedilmesinden sonra bu yerleşim merkezine Durdu muştur. Eşleri içerideyken, kendileri dışarı- Bey’in adından dolayı “Beyce” denmiştir. Osmanlı Dönemi’ne ait Erenler köyünde bulunan da gözcülük yapıp gelenlere “geri dönün, Erenler Camii ve Sırıl köyünde bulunan Kurtçu Mehmet Efendi Türbesi bize Orhaneli ilçesi- gelmeyin” diye bağırıyorlarmış. Yeşil tente- nin Osmanlı Dönemi’nde de tarihe tanıklık ettiğini göstermektedir. nin karşısında ise kaya hamamı var. Etrafı 24 25 taş duvarlarla çevrili hamamın suyu tenteliye Güvercin İnleri Mağaraları oranla girilebilecek sıcaklıktadır. Ancak bu Şahinkaya Mağarası’na çok yakın konumda da zaman zaman tersine dönmektedir. Kaya bulunan Güvercin İnleri, hâlihazırda keçi barınağı hamamından yaklaşık 300 metre sonra 3 - 4 olarak kullanılan yan yana üç adet küçük çaplı metre yüksekten dökülen bir şelale mevcuttur. oyuktan oluşmaktadır. Güvercin İnleri Mağarasının Şelalenin önündeki havuzda yüzülebilmekte- özellikle Paleolitik Dönem açısından araştırılması ORHANELİ dir. Yörede küçük alabalık olarak isimlendiri- gereklidir. Mağaraların tabanlarındaki keçi dışkıları ORHANELİ len balıklardan da tutabilirsiniz. zemin üzerinde kültür toprağının olup olmadığını anlamamıza engel olmuştur. Ancak mağaraların Arkeolojik Alanlar konumları bunların da tarih öncesi devirlerde kullanıldığını düşündürmektedir. Şahinkaya Mağarası Şahinkaya Mağarası, Orhaneli ilçesine bağlı Erenler köyünün yaklaşık 4 km ku- Çaltepe Mağarası zeybatısındadır. Mağara, Dümenkale Tepesi olarak adlandırılan 846 metre rakımlı tepenin Orhaneli ilçesinin yaklaşık 3,5 km kuzeybatısında yer alan Çaltepesi Mağarası içinde kuzeyinde, yaklaşık 200 metre yükseklikteki sarp kayalığın içindedir. Mağaranın önünden Prehistorik Dönemler’e tarihlenebilecek çanak çömlek parçaları bulunmuştur. Bu mağara günümüz Bursa - Orhaneli yolu geç- oldukça ufak bir mağaradır ve yasadışı kazı yapan kişiler tarafından tahrip edilmektedir. mektedir. Mağaranın önünde Kapıkaya Deresi akar. Günümüzde mağaranın Sinekkaya-2 Mağarası yakın çevresinde mermer ocakları bu- Orhaneli ilçesinin 5 km kuzeybatısında yer alan 2. Sinekkaya olarak adlandırılan mev- lunmaktadır. Mağara konum itibariyle kide bulunduğu için Sinekkaya 2 Mağarası adını alan ve bölgede arkeolojik dolgular barındı- Bursa çevresindeki kuzey-güney yönlü ran en önemli mağaradır. Bu mağaranın içinde temel doğal yollardan bir tanesi üzerin- de çok sayıda defineci çukuruna rastlanmıştır. dedir ve mağaradan 5 - 6 km yarıça- Mağaranın içyapısı ve tabanının düzlüğü bura- pında çok geniş bir alan izlenebilir. Gü- da yaşama uygun bir ortam hazırlamaktadır. Bu nümüzde Şahinkaya Mağarası’na ulaş- nedenle mağara içinde yapılacak bir arkeolojik mak için dağcılık ekipmanı gereklidir. kazı önemli bilgiler sunabilecektir. Aynı zaman- Şahinkaya Mağarası’nda sade- da mağaranın içinde bir adet çakmaktaşı yonga ce üç adet yontma taş alet bulunmuş- da bulunmuştur. Bu buluntu mağaranın tarihön- tur. Şahinkaya Mağarası’ndaki tüm taş aletler düzeltili yonga aletlerdir. Bunlardan bir tanesi, cesi dönemlerde de kullanılmış olabileceğine iki yüzeyli olarak işlenmiş bir tek kenar kazıyıcıdır. işaret etmektedir. Bir başkası ise iç yüzeyinden düzeltili bir çift ke- nar kazıyıcıdır. Bunlarla birlikte iki yüzeyli olarak Arpatepe Höyük işlenmiş yaprak biçimli bir uç da bulunmuştur. Bu- Orhaneli ilçe merkezinin yaklaşık 2,2 km luntuların yapılmış olduğu hammadde beyaz pati- kuzeybatısında, Bursa yolunun doğusunda, kü- nalanmış bir tür çakmaktaşıdır. Tüm buluntularda çük bir ovalık alanın ortasında, üzerinde Adranos kalkerden korteks gözlemlenmektedir. Ancak böl- Kalesi’nin yer aldığı doğal kayalık tepenin doğu- gedeki araştırmalar sırasında bu hammaddenin sunda konumlanmıştır. Trapeze benzer forma nereden gelmiş olabileceğiyle ilgili şimdilik hiçbir sahip tepe yaklaşık olarak 180 x 160 metre ölçü- sonuca ulaşılamamıştır. lerindedir. 2,3 hektar genişliğinde yerleşim alanı- na sahiptir ve ovadan 3 - 4 metre yüksekliktedir. 26 27 Höyük yüzeyi günümüzde yoğun olarak tarım amaçlı kullanılarak sürülmektedir. Höyüğün zılar ile yapının etrafını tekrar tekrar kazıp darmadağın ettiklerine de dikkat çekmek doğru batı yamacı yol yapımı sırasında kesilmiştir ve profilde mevcut yapılara ait duvarlar izlen- olacaktır. Yoğun bitki örtüsünden dolayı kalıntının tam bir çizimi yapılamamış olsa da, görü- mektedir. Günümüzde küçük bir çay höyüğün yaklaşık 100 m doğusundan akmaktadır. lebildiği kadarı ile buradaki kalıntılar Schwertheim’in da önerdiği gibi tapınak gibi görkemli bir Seramik buluntular arasında el yapımı Erken Tunç Çağı malzemesinin yanı sıra yapıya ait olmalıdır. Burada ileride yapılacak temizlik çalışması ve mimarinin anlaşılmasına Roma ve Bizans Dönemi parçalarına da rastlanmıştır. Yüzeyde karşılaşılan Erken Tunç yönelik detaylı bir rölöve çalışması yapının fonksiyonunu anlamaya yardımcı olacaktır. Çağı seramikleri çoğunlukla profilli olmayan gövde parçalarından oluşur ve “kahverengi mal” ORHANELİ grubuna aittir. Bu bölge için oldukça önemli bir konuma sahip olduğu anlaşılan Arpatepe yer- Seyfiler Nekropolü ORHANELİ leşiminin daha kesin bir kronolojisinin oluşturulabilmesi yapılacak kazılarla mümkün olabilir. Hadrianoi kentinin büyüklüğünü nekropol sahasının yayıldığı alan da göstermektedir. Antik kentin nekropol alanlarından birisi defineci kazısına göre Karagöz Piknik Alanı olarak Kiliseler Mevkii adlandırılan yerde bulunmaktadır. Bu bölgede daha önceden define amacı ile açılmış çok Orhaneli ilçesinin yakınlarında bulunan Kiliseler mevkii daha önce sit alanı olarak sayıda mezar vardır. Mezarlar büyük bir çoğunlukla defineciler tarafından talan edilmiş, ge- tescil edilen ve yerli halk tarafından Kiliseler Mevki olarak adlandırılan kalıntılar E. Schwert- riye sadece sağa sola dağılmış iskelet parçaları kalmıştır. heim’a göre bir gymnasium veya tapınağa ait olmalıdır. Bu kalıntıları ilk olarak gören W.J. Hamilton ve Charles Texier de yapıyı gymnasium olarak adlandırmışlardır. Buna karşın Mor- dtmann kalıntıların imparatorluk sarayına ait olduğunu düşünmektedir. G. Perrot tarafından ilk ölçümleri ve çizimleri yapılan yapıdan artık hemen hemen hiçbir şey gözükmemektedir. 1 - 2 metre yüksekliğindeki çoğunlukla yoğun bitki örtüsüyle kaplı duvar kalıntıları seçilmektedir. Ancak erken seyyahların gördüğü bağlantılı yapılardan pek fazla söz etmek artık mümkün değildir.

Yine bu mezara yakın bir yerde bulunan Deliballılar mevkiinde yerli taştan yapılmış iki mezar daha bulunmaktadır. Bunlardan birisinin tholos şeklinde olması ayrıca dikkate de- ğerdir. Bir diğer mezar alanı Seyfiler mevkii olarak adlandırılan yerde bulunmaktadır. Merkez ilçeye yakındır. Bu alanda değişik teknikler ile inşa edilmiş birçok mezarın defineciler tarafın- dan tahrip edildiği hayretle gözlemlenmiştir. Mezarlarda iskelet parçalarından başka geriye kalan herhangi bir buluntuya rastlanılmamıştır.

Erenler Camii Kuzey - güney doğrultusunda dikdörtgen planlı yapı, son cemaat yeri ile harimden oluşur. Harim ahşap tavanlıdır. Güney duvarda eksende yarım yuvarlak mihrap nişi, iki ya- Bugünkü Orhaneli sakinlerinin bu harabeleri ucuz taş ocağı olarak kullanmalarından nında üstte yuvarlak kemerli birer büyük pencere görülür. Doğu duvarda altta, eş boyutlarda dolayı burada bir kazıyla birlikte yapılacak detaylı bir araştırma olmadan yapı kompleksinin ve eşit aralıklarla açılmış yuvarlak kemerli dört büyük pencere, üstte yuvarlak kemerli ve anlamı ve amacının ortaya çıkartılması mümkün değildir. Bu arada definecilerin kaçak ka- vitraylı iki küçük pencere yer alır. Kuzey duvarda eksende son cemaat yerine açılan dikdört- 28 29 ORHANELİ bulunan KurtçuMehmetEfendi’nin eşiolduğuanlaşılmaktadır. Sultan 1205” H./1791-92 M. yazılıdır. Bu kişinin, Sırıl köyü yakınlarındaki bir türbede mezarı Fatma Ana Veliyülhak’ınzevcesi Kurtçu İhtiyar “Sırıl’lı taşında baş mezarın üzerindeki yolu leri, lahitparçalarıvearşitravbloklarıgibimimarielemanlarbulunmaktadır hafriyat kazılarında tesadüfen bulunmuştur. Sergilenen eserler arasında yazıtlar, mezar stel- yapılan tarihlerde değişik merkezinde ilçe eserler taş Buradaki bulunmaktadır. koleksiyon ları yoktur;ahşapçatıyıdörtyöndekiüçerdestektaşımaktadır örtülüdür.ile çatı kırma üzeri Yapınınve planlı dikdörtgen yakın duvar- kareye beden Türbe “Merhum ihtiyar Kurtçu Mehmet Veliyullah Efendi” ruhu için el-Fatiha sene 1784-85 yazılıdır. yoktur.kitabesi türbenin alan yer üzerinde tepenin bir ki taşında baş mermer yatırın İçindeki madalyonlar içindeyazı,çiçek,ağaçvebitkimotifleriyeralır. duvarlarda perde, nişinde vardır.Mihrap işleri kalem nişinde pencere mihrap ve görülür. Duvarlarda dikdörtgen iki simetrik ona ve giriş dikdörtgen batısında eksenin duvarda kuzey kapı, kemerli yuvarlak sağlayan çıkışı minareye güneyinde eksenin duvarda batı pencere, la örtülüdür. Doğu duvarda, eksenden güneye kaymış yuvarlak kemerli bir altlık ile bir üstlük yaklaşık 1.80metreyüksekteyuvarlakkemerliüçpencerevardır. seviyesinden zemin duvarda Batı görülür. merdiven bir sağlayan çıkışı mahfile üzerindeki yeri cemaat son batısında pencere, bir dikdörtgen yakın kareye doğusunda kapı, bir gen 30 Türbe Orhaneli ilçesinin Semerci köyünde yer alır. Büyük Orhan ile Çakmak köyü Çakmak ile Orhan Büyük alır. yer köyünde Semerci ilçesinin Orhaneli Türbe Fatma Ana SultanTürbesi bir düzenlenmiş şeklinde sergisi hava açık bahçeden önündeki binasının Belediye Belediye BinasınınÖnünde Açıkhava Sergisi Orhaneli İlçesine bağlı Sırıl köyünün 200-300 metre güneydoğusunda, tarlalar içinde Kurtçu MehmetEfendiTürbesi Kuzeyde son cemaat yeri doğu-batı doğrultusunda dikdörtgen planlı ve ahşap tavan- . . - Taşımacılık Kooperatifi faaliyet göstermektedir. Otobüsçüler ve Minibüsçüler Numaralı Taşımacılık137 Dağser Numaralı 162 ile Kooperatifi S.S. dışında otobüsler ait düzenlemektedirler.Belediyeye seferler karşılıklı bir saatte yarım ulaşım sağlanabilmektedir. Bu araçlar sabah saat 07.00’den akşam saat 20.00’ye kadar her uzaklıkta bulunmaktadır. km 339 İstanbul’a olan merkez” “ulusal ve km 418 İzmir’e olan merkezi” bölge “üst km, 424 sahip yerüstüsuyubulunmamaktadır. Fındıklı Dere, Tilkiler Dere, Kazan Dere ve İsimsiz Dere yer almaktadır. Ancak devamlı akışa Dere, Koca içerisinde sınırları değişmektedir.İlçe arasında 30 % ile 0 % Yerleşmedeeğim kurulmuştur.üzerinde topografya bir eğimli yer yer düz, yer yer yükseklilerde değişen sında çevrilidir. ile ilçeleri Dursunbey bağlı iline ise Balıkesir güneyinde Orhaneli, kuzeyinde şa, Mustafakemalpa batısında Harmancık, doğusunda olarak idari olup, sahip larına sınır- belediye büyüklüğünde hektar 5000 ilçedir.diğer bir alan yaklaşık Büyükorhan köy yukarıdakilisteyedahiledilmemiştir. 1987yılındailçeolmuştur. 2007 yılında son kalan yedi kişinin de ayrılması üzerine tamamen terk edilmiştir. Bu nedenle ler,Veletler, barındırmaktadır.köy köyü, Yenice,38 Çökene toplamda üzere olmak Zaferiye TekerSarnıç, Pınarköy,Piribeyler,- Perçin, Özlüce, Örencik, Osmanlar,Mazlumlar,Kuşlar, Kınık, Kayapa, Karalar, Karaçukur, Karaağız, Hemşeriler, Hacılar, Hacıahmetler, Geynik, Gedikler, Ericek, Elekçalı, Düğüncüler, Durhasan, Derecik, Demirler, Danaçalı, Danacılar, Çeribaşı, Çakıryenice, Burunca, Bayındır, Balaban, Aktaş, Akçasaz, olup, oluşmakta den BÜYÜKORHAN Bursa’dan ilçe merkezine Büyükorhan Belediyesi’ne ait iki adet otobüs ile yıl boyunca Başkent Ankara’ya km, 96 merkezine il Bursa olan merkezi” bölge “alt Büyükorhan, NASIL ULAŞILIR? mahallelerin Orhan, ve İsmetiye Hocahasan, Cumhuriyet, Armutçuk, merkezi İlçe Deniz seviyesinden 850 metre yükseklikte bulunan Büyükorhan, 760 - 905 metre ara- yer Bursa’da Dağlık Büyükorhan, COĞRAFİ KONUM - 31 -

BÜYÜKORHAN BÜYÜKORHAN toplam nüfus ise 13.064 kişidir.13.064 ise nüfus toplam Kınık arasında yerleşmeler bağlı ilçeye merkez Büyükorhan da kromvemagnezityatakları vardır. bulunmaktadır. Bunlargenelliklemeşe,çam,armut, vişne,kiraz,elma,erikağaçlarıdır. bitki ve ağaç türde muhtelif da boylarında dere ve bahçelerinde konutların içinde, doku kûn kültür yerini örtüsünün bitki doğal kesimlerde bu yapıldığından, tarımı tarla bölümünde yük sayısı sekizdir. Büyükorhan’dahâkimolanrüzgâryönüisekuzeydir. açık, 90 günü bulutlu, 109 günü de yağışlı geçmektedir. Ayrıca yıllık ortalama kar yağışlı gün günü 176 64’tür.ortalama % Yılın oranı nem bağıl ortalama yıllık yandan dolayındadır.Öte ile °C 31,7 sıcaklık Temmuzsek ölçülmüştür.ayında mm 585,8 miktarı yağış ortalama Yıllık ilçede yıllık sıcaklık ortalaması 14,6 °C’dir. En düşük sıcaklık 0,6 °C ile Şubat ayında, en yük- göre serttir.Buna daha kışlar iken yağışlı ve ılık daha oranla hiptir.Yazlariklimine Akdeniz Dağ’da, diğeriise40kmuzaklıktakiPiribeylerköyündeyeralmaktadır Gökçe bağlı Dursunbey’e uzaklıktaki km 35 birisi istasyonlardan bulunan mesafede yakın 32 İ İlçede 2007 yılında yapılan araştırmaya göre ilçe nüfusu 3.658, köylerde yaşayan köylerde 3.658, nüfusu ilçe göre araştırmaya yapılan yılında 2007 İlçede NÜFUS VESOSYO-KÜLTÜREL YAPI Akçasaz ve Karalar köyleri çevresinde granit ve mermer yatakları, Kınık’ta az miktar- bü- alanın dışındaki tesisleri kamu ve özel çeşitli ile alanları yerleşim Büyükorhan’da sa- iklimine geçiş bir arasında iklimi Karadeniz ile iklimi Akdeniz ilçesi Büyükorhan en için Bunun mümkündür. ulaşmak de ile demiryolu merkezine ilçe Büyükorhan KLİM, BİTKİÖRTÜSÜVE YERALTI KAYNAKLARI mektedir.mes- birlikte olmamakla sık Ayrıca yetiş- patates ve çilek mısır, arpa, buğday, olarak ürünü tarla İlçede bulunmaktadır. ları alan orman güneydoğusunda ve güneyinde Yerleşimin oluşturmaktadır. alanları siyon fonk- diğer ve alanları kamu 49,76’sını % oluştururken alan yerleşik 8,95’ini % alanın kalan Geri oluşturmaktadır. alanı mezarlık 0,73’ünü % alanları, orman 9,58’ini % zileri, ara- tarım 30,98’ini % arazisinin harita tutan hektar 382 sıra yanı Bunun almıştır. bitkileri . - latdr İçd dzni lrk şlm çlşaaı aımkaı. lei sğı ie ilgili ile sağlık İlçenin yapılmaktadır. yer çalışmaları odası aşılama hemşire olarak ve düzenli doktor İlçede almaktadır. nöbetçi iki odası, işler idari iki odası, kayıt evrak bir odası, personel iki odası, müdahale acil bir odası, enjeksiyon ve pansiyon bir birimi, planlama ve aile odası doğum bir ünitesi, diş bir laboratuvar, bir odası, röntgen bir poliklinik, üç risinde içe- bina Aynı bulunmaktadır. teşkilatları Bakanlığı Sağlık ise katında üçüncü Başkanlığı, metli, altısı temizlik işçisidir. Sağlık hizmeti veren beş katlı binanın ilk iki katında Sağlık Grup hiz- üçü memuru, sağlık ikisi ebe, dokuzu hemşire, doktor,üçü beşi yapmaktadır.Bunların görev personel 28 toplam hizmetinde Sağlık bulunmaktadır. başkanlığı grup sağlık açılan bayanlara tekstilvemodelistlikeğitimleriverilmektedir. arasındaki yaş 18-35 kapsamında Proje yürütülmektedir. proje bir isimli Başlıyor” Üretime “Kadınlar kapsamında Programları Destek Mali Kalkınma Ajansı yana Bilecik - Eskişehir - Bursa bu yılından Kütüphanesi 2012 Halk tarafından Atatürk Belediyesi Yıl Büyükorhan 125. zamanda Binası, Aynı bulunmaktadır. Kurs Eğitim Halk iki ve Merkezi Eğitim Halk 200 kişideüniversiteöğrencisidir. ilköğretim mezunudur. çoğunluğu 2007 yılında yapılan araştırmaya büyük göre, ilçede yaklaşık 50 kişi Nüfusun üniversite mezunu göndermektedir. okula gözetmeksizin ayrımı erkek ise ilçeyedışarıdangelenmemurlardır. kendi tamamı neredeyse halkın konutlarında oturmakta olup Yerleşmedekiracı sayısı yok denecek etmektedir.kadar azdır. Kiracı konumunda göç olanlar için çalışmak sanayi tesislerinde Bursa’da nüfus genç yıllarda son bulunurken faaliyette tarımsal ilçede çoğunluğu büyük nüfusun çağındaki Çalışma ilgilenmektedir. sektörüyle hizmet bir ve ticaret uğraşırken de bölümü hayvancılıkla ve tarım çoğu yaşayanların İlçede görülmemektedir. olarak yoğun çok düzeni aile ve konut bir yaşadığı birlikte içerisinde avlu aynı kardeşin evli Birkaç sahiptir. tipidir. aile yapısına çekirdek aileler kurulan yeni İlçede nüfus bir genç ilçe olup, kadınlar düşük çok oranı 49.43’ünü ölüm İlçede oluşturmaktadır. % erkekler, 50.57’sini bir deköybulunmaktadır(Çökeneköyü). edilen terk tamamen Hâlihazırda yerleşmedir. iki düşük en açısından köyleri büyüklüğü nüfus Elekçalı ise ve Derecik sahip nüfusa iken, büyük yerleşme en ile kişi 2.170 köyü üüohnd 18 ylna imt aıa br dt alk cğ v 19 yılında 1995 ve ocağı sağlık adet bir açılan hizmete yılında 1982 Büyükorhan’da SAĞLIK Büyükorhan lise, programlı çok adet bir okulu, ilköğretim adet iki merkezinde İlçe kız- çocuklarını gelen çağına okul aileler olup 88 % oranı okuryazarlık İlçede EĞİTİM üüohn le ekznn % merkezinin ilçe Büyükorhan 33

BÜYÜKORHAN BÜYÜKORHAN çalışan belirlibir nüfusdabulunmaktadır. tesislerinde sanayi Bursa’daki dışında Bunun sağlamaktadır. hizmetlerden sosyal ve idari faaliyetlerden, ticari geçimini bölümü kalan dışında hayvancılık ve tarım olduğundan, nüfusun Çalışan hayvanı büyükbaş - küçük ve olmayanların tarlası da bu hayvanları kiralaması nedeni ile dönüm bölgede işsizlikten söz edilememektedir. birkaç ait kendine herkesin yaşayan İlçede durumdadır. geri oldukça da hayvancılıkta nedeniyle yetersizliği meraların - çayır ve olması az arazilerin sulak yetersizdir. Yine oldukça nedeniyle şartları ve topografik coğrafi yörenin gelir ticari edilen elde alanlarından Tarım yetiştirilmektedir. fasulye ve ayçiçeği ekimi yapılmaktadır. Sulak arazilerde başta çilek olmak üzere üzüm, vişne, patates yapılmaktadır.olarak geçimlik Tarım çok olmaktan ve buğday,tütün alanlarında yulaf, arpa, ilçeler ve Bursa’daki marketlere götürüp satmaktadır. Ancak tarım çilek üretimi dışında ticari merkezleri toplama süt çevre yaparak tereyağı peynir,ve imkânlarıyla ait yoğurt kendi kısmı bulunmaktadır.bir Halkın firmalara büyük gösterirken, faaliyet besihane adet iki İlçede beslemektedirler. hayvan küçükbaş ve büyük ağıllarda bulunan avlularında da ya yanında bulunmaktadır. pazarı meyve-sebze kurulan yerde Pazarı ayrı iki gün Cuma bir Tarihihaftada yapılmaktadır.Ayrıca alanında satışı yerinden hayvanların gelip büyükbaş Kooperatifleri üretilen Kredi Yerleşmede Tarım almaktadır. da satın ya tüccarlar kısmını bir büyük ürünlerinin tarım Yetiştirilen etmektedirler. elde ürünlerden hayvansal ve tarımsal ölçüde büyük aileler gelirlerini yaşayan Köylerde sahiptir. ocaklarına mermer sağlayabilecek ile yatakları krom ve magnezit olanak kömür, gelecekte edilmesine nüfusunun ilçe, istihdam sıra yanı Bunun içindir. Sadece çilek üretimi ticari amaçla yapılmaktadır. karşılamak ihtiyaçlarını kendi kişilerin genellikle hayvancılık ve tarım yapılan İlçede oluşturmaktadır. parçasını bir önemli yaşamın gündelik hayvancılık ve Tarım bulunmaktadır. hayvanı büyükbaş çok da ya az ailenin her hemen yaşayan İlçede hayvancılıktır. ve tarım 34 bulunan 112 Acil Servisgörevyapmaktaveçevreköyleredehizmet vermektedir. merkezinde ilçe vakalarda gidilmektedir.Acil hastanelere bulunan merkezinde il Bursa çok hekimlik hizmetlerinin tamamı sağlanmaktadır. İhtisas gerektiren sağlık sorunları içinse daha koruyucu ve edilmektedirler.tedavi sevk ayakta Doğumevi’ne Büyükorhan’da Hanım beyde Zü- Bursa durumlarda gerçekleştirilmektedir.gerektiren tarafından müdahale cerrahi Ancak önemli bir problemi olmayıp salgın hastalık yoktur. Doğumlar sağlık ocağında bulunan ebeler İlçede tarım ile uğraşanların çoğu hayvancılıkla da uğraşmaktadırlar. Halk konutlarının alanı faaliyet ekonomik temel taşıdığından niteliği yerleşim bir nitelikte kırsal İlçe EKONOMİ çeşit etliyemektir. lanmış unhamurlarıilepişirilerekyapılanbiryemektir. kızartılmasıyla yapılankızartmatürübiryemektir. yağda kızgın batırılarak, hamura sıvı çeşitlerinin mantar adlandırılan olarak melke beyaz ve bir yemektir. edilen servis yoğurtla sonra piştikten hazırlanan, atılmasıyla içine suyun kaynayan alarak rı’nda yüzyıllardırfırındakebapvegüveçpişirilmektedir. pişirilip, servisesunulurkenüzerineçiğzeytinyağıkatılmasıylayapılanyemektir mekte veyaçeyiz sandıklarındaennadideeşyalar olarakninedentoruna saklanmaktadır giyerler. giyerler.Ayaklarınaiskarpin ve yemeni çarık, lastik giyil halen yörede kıyafetler Bu giyilir.Ayrıcayelek üzerine bağlanır,başörtüsü mezgep Başa, işlemeli üstüne saçların içine kadan öne doğru peştamal saralar. Entarinin içine giyilen keten gömleğin yakaları işlemelidir. ar- kuşak, yerlerde bazı cepken, üzerine entari etekli üç denilen pamuklu giyerler.Kadınlar zıpka ise köylüleri dağ ceket, ve pantolon kilt la cepken, üç etek yapılır. Sahil köylerinde çoğunluk çamaşırı, kadınlara, başörtüsü, iç çamaşırı, elbise, iç pantolon, ceket erkeklere; ketenden Bu yazdır. be- Rengi getirilir. haline bez dokunarak gâhlarda tez- yerli sonra getirildikten haline iplik çıkrıklarda son örneklerini teşkiletmektedirler. mıh zanaatın üç merkezinde bu olan ilçe kaybolmakta yapımı, ve Durhasan sepetçilik kaşıklar, köyünde tahta yapımı el köyünde üretmektedirler.Karalar bebekler giyen kıyafetler Yufka Islaması: Pişmiş sulu etin kavrulmuş yufka üzerine dökülmesiyle yapılan bir yapılan dökülmesiyle üzerine yufka kavrulmuş etin sulu Pişmiş Islaması: Yufka Mercimekli Un Çorbası: Önceden pişirilmiş mercimeklerin, içine hafif su katılarak ufa- Melke Köftesi: İlçe ormanlarında, kırmızı ve beyaz türlerinde yetişen, yörede kırmızı büyüklükte orta ile kaşığı yemek hamuru, hazırlanmış olarak Sıvı Hamuru: Kaşık Paza- Cuma TarihiBüyükorhan olan pazarlarından köklü en yöresinin Dağ Güveç: Çalı Bastırması: Taze fasulyelerin bütün olarak kurutulduktan sonra, kışın sulu olarak Yemekler KÜLTÜREL YAŞAM ÖĞELERİ Yörede yetiştirilen keten elyaflar elde ve elde elyaflar keten yetiştirilen Yörede Yöreye ÖzgüHalkKıyafetleri yöresel yapımı el hanımlar İlçede El sanatları - . . 35 -

BÜYÜKORHAN BÜYÜKORHAN köyünde yaşananacıbirolayıanlatır. cik türküleri gösterilebilir. Alimem Türküsü, Bursa ve çevresinde Yunan işgali sırasında Kınık nin özgün hikayeleri vardır. Bu türkülere örnek olarak Alimem, Fadimem, Gavur Ali ve Tepe - yansıtmaktadır.biri- dünyasını her duygu türkülerin insanının Bu yöre olup eserler söylediği Herkes tekhaklarınıhelaledervedualarlaaskerleruğurlanır olmaz. eksik misafir evlerinden asker kadar yarılarına gece akşam Son edilir. davet meğe ye- tarafından akrabaları öncesinden ay bir adayları asker dışında Bunun eder. ikram vb. yumurta, tavuk, çorap, iç çamaşırı gibi hediyeler götürülür. Ev sahibi gelenlere çay, limonata getirilen gelinçeyizsandığınınüzerineotururveonabirtashoşafikramederler yemek verilir ve damat tarafı kalabalık bir şekilde gelini baba evinden almaya giderler. Evine gecesi erkek tarafında da müzik ve yemek eşliğinde eğlenceler olur. Düğün günü davetlilere çeşitli hediyeler verilir. Erkek tarafı da aynı şekilde kız tarafına gider ve hediyelerini alır. Kına daşları ve yakın çevresi erkek tarafına tavuk almaya giderler. Onlara pilav, tavuk, baklava ve arka- gelinin edilir.gece ikram O çerez konuklara yapılıp, eğlenceler çeşitli yakılıp kına rine elle gelinin gecesinde koyar.Kına simgeler) dileğini vermesi önem dinine (gelinin seccade ve önemini simgeler), ekmek (gelinin rızkının bol olması dileğini simgeler), ve bir havlu ya da Gelinin annesi elinde bir kalburla onları bekler ve erkek tarafı bu kalbura kına (günün anlam gidilir. evine kız topluca üzere Kına olmak kadınlar oynarlar. arkada erkekler oyunlar önde evinden, yöresel oğlan gecesi ve giyer giysiler özenli ve renkli kızları ve kız kadın gün tarafının Ertesi sergilenir. evinde çiftin alınarak çeyiz evinden kız önce ederler. gün davet üç düğüne Düğünden dostlarını ve akraba dağıtarak bunları ve koyar hediyeler gibi ma 36 Düğünler SOYUT KÜLTÜREL ÖĞELER Şu gülmedikbaşınan.” Ben nereleregideyim Gözlerim dolduyaşınan “Dereler doldutaşınan yazıp insanının yöre çoğu, manilerin ve türkü söylenen köylerinde ve Büyükorhan Türküler veManiler Köydeki herkes askere gidecek gençlerin evlerine ziyarete giderler. Ziyaret sırasında Asker Uğurlama Düğünden iki gün önce düğün sahiplerinden iki kişi halı heybelere sigara, havlu, yaz- . . - iskân edildiğini göstermektedir. de bulunan iki mezar bu alanın yine Geç Helenistik Dönem’den (İ.Ö 160/59 - 31) başlayarak köşeleri yuvarlak dört kollu stilize haç, yılan benzeri motifler görülmektedir. Yörede yapılan görülmektedir. Yörede motifler benzeri yılan haç, stilize kollu dört yuvarlak köşeleri figürü, insan stilize üç dizilmiş yana yan duvarında, Güney bulunmaktadır. motifler benzer zikzak kıvrımları), yuvarlak köşeli haç, yaprak, yılan, iç içe geçmiş (şevron; daireler, chevron ağaçlar ve figürü, spirale insan stilize ağ, duvarında; kuzey Mağaranın zengindir. ve çeşitli daha göre öncekine bir betimler duvarlarındaki Mağarası’nın II Delicenur bulunan uzaklıkta km 42 yaklaşık merkezine ilçe Yine bulunmaktadır. resimleri duvar alan yer betimleri van hay- benzer geyiğe yapılmış boyasından aşı kırmızı Mağarası’nda, I Delicenur bulunan ta uzaklık- km 27 merkezinden İlçe etmektedir. işaret kullanıldığına olarak alanı yerleşme de eski tarihlereuzandığınıortayaçıkartmıştır. daha çok tarihinin yerleşim yörenin sonuçları araştırmaların yapılan ilçede tarafından heyet bir başkanlığında Şahin Mustafa Dr. Prof. adına Üniversitesi Uludağ ile izni Bakanlığı’nın bilinmektedir.olduğu sahne iskâna de ve önceleri Kültür daha yılındaTurizm2013 Özellikle yörenin da, olsa kayıtlar dair kurulduğuna sonra yılından 1547 merkezinin ilçe Büyükorhan Yapılan araştırmalarda keşfedilmiş olan iki mağara yörenin tarihöncesi döneminde tarihöncesi yörenin mağara iki olan keşfedilmiş araştırmalarda Yapılan Geç Dönem kaynaklarından olan Hüdavendigar Vilayeti Salnamelerine baktığımızda TARİH demir cürufları ve Aktaş Yaylası mevkiin Yaylası Aktaş ve cürufları demir rastlanan miktarda bol bölgede olduğu madenlerinin demir Kocayanık’ta rinde, üze- yolu Dursunbey - işaret Bursa etmektedir. olduğuna yerleşimin bir bölgede arasında yüzyılları 1. İ.S – 1 İ.Ö bloklar lı ve bir mezar steli olduğu düşünülen yazıt - alan yer camiisinde ve kahvesinde köyü Karaağız yine ile alan seramikli bulunan üzerinde yolu Bursa-Dursunbey alanı, lık) (mezar- nekropol bulunan doğusunda nın mezarlığı- köyü Karaağız araştırmalarda - 37

BÜYÜKORHAN BÜYÜKORHAN dikitler, DamlataşMağarası’nabenzerliğiyle dikkatçekmektedir. ve sarkıt içindeki Mağara yapılabilmektedir. gezi bir rahat sebebiyle olması iyi dolaşımının hava İçerisinde lebilmektedir. gezi- duyulmadan gereksinim ekipmanına destek yaşamsal derinliğindeki mağarada hiçbir metre 700 uzunluktadır. km 1 köyünde yaklaşık mağara bulunan Bayındır fedeki isim verilmiştir. bu atfen Bey’e Orhan fatihi İlçeye, rastlanmaktadır. ismine Orhan) Büyük ( Kebir” “Orhan-ı girmiştir.Osmanlı egemenliğindeki “Adranos” egemenliğine kazası hakkında Hüdavendigar Vilayeti Devleti Salnamelerinde Osmanlı fethiyle, Gazi’nin Orhan 1321’de ilçe alan yer de olarak anılmaktadır. sahası av Bey’in Orhan ise Dönemi’nde İmparatorluğu Osmanlı Yöre desteklenmektedir. de betimlemeleri ayı üzerindeki sikkeler bulunan burada çıktığını avına ayı özellikle rede yö- bu Hadrian’ın İmparatoru Roma düşünülmektedir. açıldığı yerleşime da Büyükorhan’ın kurmasıyla Hadrianopolis’i olan Orhaneli 117bugünkü (İ.S merkezi Hadrian’ın 138) ratoru - dönemde bazilikacemaatininyerleşimyerininDerecikköyüolduğudüşünülmektedir nen bu bazilika, Erken Hıristiyanlık Dönemi’nde yapılmış ilk resmi yapılardan bir tanesidir. Bu 38 lee 0 m mesa- km 20 İlçeye Bayındır Mağarası Doğal Alanlar ZİYARET EDİLEBİLECEK YERLER Doğu Roma Devleti’nde Atranos Tekfurluğunun (Bizans Şehir Devleti) toprakları için- Tarihi kaynaklarda Büyükorhan adına açıkça rastlanmamaktadır. Ancak Roma İmpa- nan Derecik Bazilikası’dır. İ.S 4. yüzyıla tarihle yüzyıla 4. İ.S Bazilikası’dır. Derecik nan bulu köyünde Derecik de tanesi bir nastırlardan ma- Bu göstermekteydi. faaliyet manastır çok pek Uludağ’da adlandırılan olarak Dağı Keşiş Dönemi’nde Hıristiyanlık Erken kalmıştır. ğinde egemenli Roma Doğu kadar yüzyıla 14. da, sa bölge 11. yüzyılda Selçuklu saldırılarına uğradıy- alan yer içerisinde sınırları Devleti Bizans sonra ayrılmasından ikiye olarak Roma Batı ve Roma Roma İmparatorluğu’nun İ.S 395’te Doğu . - - - gelişmesine yardımcıolmaktır. Festivali’ni düzenlemektedir. Şenliğin amacı yaylanın ve yöre kültürünün tanıtımı ve yörenin Yörük ve Türkmen burada ayında haziran yıl her Belediyesi Büyükorhan sahiptir. da mekânlara için yapmak uygun verebilecek kamp cevap ihtiyaçlarına insanların alan bu güzellikte Ayrıca eşsiz yerdir. için bir arayanlar hava temiz ve tonunda ağaçları ve bitki örtüsüyle rahatlık, huzur ve temiz havası, içerisinde barındırdığı yeşilin her bir çevrili oksijen deposu niteliğindedir. Burası eşsiz doğası ormanlarıyla çam Yaylası, Görecik larıyla muazzam birgörüntüsergilemektedir. ğı baraj gölü eşsiz manzarası ve etrafındaki doğal ağaçlık alan açılmıştır. 1995 yılında aynalı sazan türünde balıkların bırakıldı- hizmete 1994’te ve başlanmış 1985’te yapımına barajın edilen inşa olarak amaçlı sulama ve içmesuyu üzerinde Deresi Cuma beklemektedir. su sıcak ziyaretçilerini ile doğal parkuru yarışı sal kilometrelik 30 ve kaynakları manzarası, eşsiz kanyon arasındaki köyleri cüler Çayı’nınsalyarışlarıiçindeoldukçaelverişliolduğusaptanmıştır Aynı zamanda Uludağ Üniversitesi’nden uzmanların yaptığı incelemeler neticesinde Düğün bulunmaktadır.potansiyeli açılma turizmine sağlık bölgenin yapılmasıyla tesislerin alana ğu bulundu Kaplıcaların sahiptir. sulara şifalı ve temiz ortamda, doğal tamamen Hamamları Düğüncüler mekândır. bir buluştuğu güzellikleriyle eşsiz Çayı’nın Düğüncüler ve doğanın suların ve çamur banyosunun birçok hastalığa bulunan iyi geldiği söylenmektedir. Hamamlarda ağırlamaktadır.Burası kaplıcaların, ziyaretçileri yabancı ve yerli isteyen geçirmek vakit başa baş doğayla tadır.ve arayan şifa olup kenarında hemen Çayının Düğüncüler Hamam, le ekzn 7 m eaee bulunan mesafede km 7 merkezine İlçe Görecik Yaylası üüohna k msfd Cm yr yöresinde, yeri Cuma mesafede km 5 Büyükorhan’a Büyükorhan BarajGölü İlçeye 25 km mesafede bulunan Düğüncüler ve Burunca Burunca Kanyonu Düğüncüler Hamamı, ilçeye 30 km uzaklıktaki Düğüncüler köyü içerisinde bulunmak Düğüncüler Hamamı - . 39 - - -

BÜYÜKORHAN BÜYÜKORHAN 40 de perspektifin verilmeye çalışılması ve figürlerin statik değil hareket halinde gösterilmesidir. birisi düşündürmektedir.özelliklerden olduğunu önemli sahnesinin çeken dikkat Resimlerde av bir devamında sahnenin olmaları, duruyor yana yan gibi oluşturur set bir altta figürlerinin ile boynuzları betimlenmiş üç yine adet geyik ya da keçi benzeri hayvan bulunmaktadır. tarafında Yan yana dizilmiş erkek üst sol Bunların bu alındığında önüne figürlerin erkek olduğunu düşünmek mümkündür. göz gösterildiği geniş daha kalçalarının figürlerinin kadın da, olmasa iz bir gösterir ayrımını Cinsiyet almaktadır. yer birsahne bulunduğu tane yana yan figürünün üç erkek gösterilmiş, şeklinde “T” bir başkasında bölümlerden korunan oranda da olsa büyük olmuş tahrip kısmı kalan geri Bezemelerin kararma görülmektedir. etkili yüzeylerinde için kaldıkları maruz doğrudan etkisine atmosfer sarkıtlar görülen yer yer Tavanbulmaktadır.boyunca son daralıp doğru kısma iç mağara olup, metre 2,8 yükseklik genişliğe 4,1 metre yüksekliğe sahip olan mağara girişi güneye derin bakmaktadır. En iç kısmındaki kaplı akmaktadır.metre hala 6,8 dere bir birleşen ile Çayı Mustafakemalpaşa sonra daha vadide 150 ağaçlarla sık yamacın uzanan Mağaranın doğusunda bulunmaktadır. bir aşağısında sarp metre sonra, gidildikten güneye km 1 yönünde (Balıkesir) köyü geçilerek Delice üzerinden köprü bir çay bu Mağara, akmaktadır. Çayı vadi Mustafakemalpaşa bir içerisinde derin Batısında km 4 yaklaşık köyün sonra, geçildikten köyü Düğüncüler uzaklıktaki Delicenur Arkeolojik Alanlar üüohn le ekzn 2 km 22 merkezine ilçe Büyükorhan IMağarası a ei bnei k hya resmedilmiştir. hayvan iki benzeri ya geyik keçi da arkaya arka boynuzlarıyla, doğru kıvrılan geriye bölümlerden kadarıyla anlaşıldığı Korunan birisinden çekmektedir. tahribatı dikkat etkili definecilerin yüzeyinde duvar bulunduğu Resimlerin yaratmaktadır. farklılık kısımlarda olduğu göz önüne alınırsa bu durum resimleri iç genellikle görülmektedir.resimlerinin Mağara duvar betimlenmiş kiremit renkle yönünde kırmızısı doğu girişinde Mağaranın rumlamak daha doğruolacaktır. yo- olarak alan kutsal bir gelinen araya bir günlerde önemll ziyade, yerleşiminden mağara bir kullanılan sürekli Mağarası’nı II Delicenur durumda Bu olmalıdırlar. kullanılmış olarak ilgili ayinlerle da oyuklar doğal bulunan tarafta sol betimlenmiştir.girişinde neler Mağaranın burada dadinselbirritüelinbetimlenmiş olduğunukabuletmekdoğruolacaktır edilirse, kabul olduğu yılan nesnenin duran şekilde kıvrılmış çekmektedir.Eğer dikkat motif deki motifin üzerinde, sol tarafta yine kollarını iki yana açmış şekilde duran insan benzeri bir şeklin resmedilmiştir.“V” motif bir benzer yılana şekilde kıvrılmış sağında bunun ve desen geometrik ve bitkisel motifler yer almaktadır. Bu motiflerin en üst bölümünde “V” şeklinde bir olayın doğadageçtiğinivurgulamaktadır. ise motif bitkisel biçimlendirilmiş stilize Sağda mümkündür. açıklamak olarak insan ise leri olasılıkla merkezde tek olarak duran figürün tanrı veya din adamı, etrafında dans eden figür- kompozisyonda Bu resmedilmişlerdir. boyayla renkli kırmızı şekilde açar yana iki kollarını vücut konturları sarı renkle gösterilmiştir. Bu figürün solunda bulunan iki erkek figürü de yine şekilde açar yana iki kollarını merkezde biri Bunlardan bulunmaktadır. figürü erkek üç miş işlen olarak hacimli şeklinde gen da kiremit kırmızısı renkle, dikdört - bölümler bulunmaktadır. patlatılmış dinamitle tarafından ler defineci girişinde mağaranın olan metre 25 derinliği ve metre 9,15 ği ulaşılır. mağaraya bakan Yüksekli doğuya girişi aşağısında, metre 200 yamacın bir sarp sonra ten yürüyüş- km 2 çıkışında köy sonra Anlaşıldığı kadarıyla mağaranın her iki duvarında da Prehistorik Çağ dini ile ilgili sah- karmaşık merkezde duvarında kuzey alanında, kompozisyon başka bir Mağaranın duvarın- güney Mağaranın varıldıktan köyüne Delice Delicenur IIMağarası - - - . 41 -

BÜYÜKORHAN BÜYÜKORHAN almaktadır. Bursa Arkeoloji Müzesi başkanlığında gerçekleştirilen, 2001 yılındaki ilk dönem ilk yılındaki 2001 gerçekleştirilen, başkanlığında almaktadır.Müzesi Bursa Arkeoloji yer doğusunda km 5 merkezinin bilinmektedir.İlçe ismiyle Bazilikası” “Derecik olup, günümüzde tarihlenmekte yüzyıla 4. İ.S dönemi bep olmuştur. se- çıkmasına ışığına gün tanesinin bir dan manastırlar - bu bahsedilen parçası, mozaik Kümbet mevkiinde tesadüfen karşılaşılan bir köyü Derecik yılında 2001 Ancak mekteyiz. bileme bulunduklarını nerede olarak tam bugün manastırın çok pek öğrendiğimiz ğını amacıyla birduvarlaçevrelenmiştir. savunma de hem kesmek, bağlantıyı olan dünyayla dış hem etrafı, topluluğunun yapılar Bu bulunmaktadır.da yapılar gören hizmeti revir ve kütüphane hatta ve kuyular sarnıç, mutfak, hücreleri, yemekhaneler,keşiş yeridir), yakma mum da ya etme dua yapılabileceği detlerin komplekslerinin içinde, şapeller (Hıristiyanlar için tapınak ya da kilise yapıları olup dinsel iba- olup, manastır yapı komplekslerinde kilise yapıları büyük yer ve önem taşımaktadır. Bu yapı tarzı yaşam bir şekillenen Tanrı’yaederek arzusuyla terk ulaşma nimetlerini dünya tırlarda, Manas- bilinmektedir. kurulduğu manastırın sayıda çok Uludağ’da olan merkez bir önemli çok için dini Hıristiyanlık itibaren yüzyıldan 4. İ.S Dönemi’nde İmparatorluk Roma Özellikle göstermektedir. özelliği bölge bir kutsal açıdan dinsel Uludağ, anılan isimleriyle Dağı) şiş miş veüzerlerikapaktaşlarıylaörtülerekdahasonratopraklakapatılmışlardır çevril- duvarlarla taş etrafı bulunmaktadır.Mezarların mezar adet üç çıkarılan açığa fından tara- defineciler neticesinde kazı kaçak uzanmaktadırlar.Burada istikametinde batı – doğu mezarlar alanındaki Nekropol almaktadır. yer alanı nekropol antik üzerinde yamaç sunda 42 Karaağız KöyüNekropol Alanı asdln u aiiaı e erken en bazilikanın bu Bahsedilen Antik kaynaklardan Uludağ’daki varlı- (Ke- Kalegeron” ton “Oros ise sonrası Hristiyanlık “Olympos”, Dönemler’de Antik Derecik Bazilikası doğu mezarlığının köy köyünde, Karaağız alan yer uzaklıkta km 15 Büyükorhan’a - . - tan bahsedildiği anlaşılmıştır. Söz konusu yazıtların gösterdiği gibi bazilikanın yer aldığı alan Zeus Anabatenos” tanrı adil ve “dindar stelinde adak bu ait Dönemi’ne rastlanmıştır.Roma yan alanlarda yapılan çalışmalarda yine bu sunakla aynı döneme tarihlenen bir adak steline bulunma mozaik içerisinde maktadır.Bazilikanın bulun ifadesi diktirdi” için Kersoullos Zeus anıtı) (bu Anabatenos “Zeus tanrıdan iki gören kabul Bölgesi’nde Mysia yazıtta olan ait yüzyıla 2. İ.S ise dört satırlık bir yazıtın var olduğu görülmüştür. bölümünde kalan içerisinde Duvar çıkartılmıştır. yerinden taş neticesinde çalışmalar yapılan rada düşünülmüştür.olabileceği taşı sunak bir ğun Bu- rak kullanılan bir mermer blok görülmüş ve bu blo- (kilise görevlisi)tarafındanadanmışolanbiradakyazıtıdikkat çekmektedir diakon bir bölümde kalan arasında bema ile naos ayrıca, zeminde Mozaik bulunmaktadır. tünemiş tarafına iki kabı) içki bulunan kulpu tarafında (iki kantharosun bir olan grubu be- zeme bir popüler oldukça Hristiyanlık’ta Ayrıca görülmektedir. kullanıldığı figürlerinin kuş gibi keklik güvercin, kuşu, tavus ve motifler bitkisel rulmuştur. Bezeme elemanları olarak geometrik, oluştu- taşlardan renkli zeytuni ve sarı kırmızı, oluşturulan döşeme) tekniğinde, lacivert, beyaz, taşlardan biçimindeki küp küçük verilen adı ra bölümler dışındamozaiklerlekaplıolduğugörülmüştür. bazı olmuş tahrip ise tabanının kilise olduğu, sahip mekân) biçimli daire (yarım apsise bir ucunda doğu bölümüne, mekânı) (giriş narteks bir salon), (ana naosa bir nefli üç Yapının çıkarılmıştır. ortaya yapısı kilise bir planlı bazilika uzanan yönünde batı - doğu kazılarında Kuzey nefin doğu duvarında yapı taşı ola- taşı yapı duvarında doğu nefin Kuzey (tesse- tesselatum opus taban, Mozaik da çarkıfelek gibi motiflerle bezenmiş alanlar da alanlar bezenmiş motiflerle gibi çarkıfelek da durum- döner daireler, içerisinde sekizgenler ler, şekil- küp boyutlu üç bulunan kareler köşesinde dört ve dağılan yıldızdan kollu sekiz merkezdeki motifleri, daire kesişen birbiriyle üzerinde, min ze- Mozaik çekicidir. dikkat ve özenli derece son açıdan sanatsal betimleri hayvan ve bezemeler şekiller, boyutlu üç bitkisel uygulanan desenlerde bezemelerdendir. Mozaikte hâkim olan geometrik alan yer üzerinde mozaikler de sahneler gibi si sahne “refrigerium” aldığı yer kuşlarının tavus - - . 43 -

BÜYÜKORHAN BÜYÜKORHAN 44 tanımamıza olanak sağlayacaktır. iyi daha kronolojisini dönemin bu bilinmeyen iyi ve gelen denk başlangıcına Hıristiyanlığın torluğu’nun tarihsel ve dinsel gelişimine ışık tutacak, Doğu Dünyasında Antik Çağın sonu ve İmpara- Bizans ve İmparatorluğu Roma bulunacaktır. katkıda ölçüde önemli anlaşılmasına dönemin bir bilinen az çok Anadolu’da çoğalmasıyla bulguların gelecekteki ve vb.) objeler metal yazıt, kiremit, (seramik, kullanımı verilerin edilen elde materyallerden Çıkarılan dir. fevkalade düşünüldüğünde birlikte ile (İznik) Nikaia olan yer toplandığı konsilin 325’teki İ.S bölgede inşa edilen ilk kiliseler konusunda verdiği bilgiler açısından, şehirle aynı adı taşıyan ek birimleryapılmıştır. mezar inşa edilmiştir. Kilisenin ikinci inşa evresi sonrasında, yapının, güney bölümünde yeni üç çevresinde ve içerisinde yapı safhada bu ve döşenmiş mozaikler yeni üzerine Yapının ayrılmıştır.nefe üç bazilika sütunlarla Yapınınedilmiştir.inşa narteks bir yeni bölümüne batı eklenen bazilikaya edilmiş, dâhil içerisine binanın yeni bölümü narteks eski genişletilmiş, duvarlar alan yer yanda iki her esnada edildiği inşa kilise bir yeni planında bazilika üzerine apsisi bulunan, sütunsuz, tek nefli, narteksi bulunan bir yapı görünümündedir. Bu ilk kilisenin bronz sikke,kilisenininşasındanöncekidönemeişaretedendiğerbirkanıttır tarihlenen yıllarına 196 - 193 İ.S bulunan, betimi Domna’nın Julia karısı Severus’un timus ait sunak ve adak steli, kilise öncesi döneme ait kalıntılardır. Alanda bulunan, üzerinde Sep- Dönemi’ne Roma olan bulunmuş dönemlerde önceki daha tabakası, tahrip bir yanık laşılan an- bulunduğu çatının bir kiremitli ve duvarların görülmektedir.kerpiç olduğu İçinde birimler lıntıları, iki farklı evreden oluşan kiliseye ait kalıntılar, bazilikanın dışına ek olarak inşa edilen ka- yapı ait dönemlere önceki edilmeden inşa kilise alanda göre, sonuçlara alınan malarda çalış- Bu gerçekleştirmiştir. işlemlerini onarılması sağlamlaştırılıp ve konservasyonu iklerin ları Birliği(ASERA)tarafındansürdürülmektedir. İsviçre Döşeme ve Antik Araştırma- (IASA) Enstitüsü ve Üniversitesi Bilimler Arkeoloji Antik Lozan kazılar Arkeolojik başlanmıştır. çalışmalarına kazı yılında 2007 birlikte edilmesiyle kabul Bakanlığı’nca Turizm ve Kültür Başvurunun bulunmuşlardır. başvuruda için yapmak araştırma ve çalışma Bazilikası’nda Derecik adamları bilim Enstitüsü’nden Bilimler ve Antik Mozaikleri Sempozyumu’nda tanıtılmıştır. Bunun üzerine İsviçre Lozan Üniversitesi Arkeoloji geniş bir tanıtım yazısı 8 - 10 Haziran 2006’da Bursa’da düzenlenen III. Uluslararası Türkiye kaplıdır. Mezariçerisinde40-45yaşlarındabirkadınaaitiskeleterastlanmıştır. levhalarla toprak pişmiş tabanı mezarın ve sahiptir duvarlara örgü tuğla mezar, ilk bu nan uza- yönünde batı - doğu bulunan içerisinde yapısıdır.Kilise mezar olan bulunmuş ucunda yazıtlı sunakveadakstelibugünBursa Arkeoloji Müzesi’ndesergilenmektedir. ve çevresi, bazilika inşa edilmeden evvel de kutsal bir alan niteliği taşımaktaydı. Bahsedilen Kuzeybatı Anadolu’da inşa edilen en erken kiliselerden biri olan Derecik Bazilikası, Derecik olan biri kiliselerden erken en edilen inşa Anadolu’da Kuzeybatı bir yönünde doğu edilmiş, inşa doğrultusunda batı - doğu evresinde, yapım ilk Kilise moza- geçirmiş, gözden (tabakalaşmasını) stratigrafisini alanın olarak ilk ekibi Kazı ait kazılarına kurtarma gerçekleştirilen tarafından Müdürlüğü Bursa Müzesi Arkeoloji doğu nefin kuzey buluntu, önemli bir diğer çıkarılan ortaya kazılarında dönem İlk . - (ticaret merkezi)günümüzdehalenesnaftarafındankullanılmaktadır “tahal” bulunan içerisinde Pazar edilmiştir. restore olarak uygun aslına tarafından belediye önemini kaybetmiş olsa da yıkılan tarihi Cuma Pazarı Camii yerine yenisi yaptırılmış ve alan eski günümüzde neticesinde uygulamalar ve plan yanlış uygulanan olmuştur.Pazarı Cuma anma etkinlikleridüzenlemektedir. Dede’yi Osman içerisinde ayı Mahallesi’nde Mayıs Armutçuk sene her Belediyesi yükorhan Dede’nin hayatta iken birçok kerametinin bulunduğu halk tarafından rivayet edilmektedir. Bü- Osman bulunan hizmetinde Bey’in Yazıcıyıllar Beyoğlu içerisindedir.Uzun camii lesi’ndeki olması halkarasındaOsmanDede’ninkerametiolarakhalaanlatılır bitmemiş henüz da olsa azalmış malzemeleri yapı binaların olan yaptırılmış alanına Pazar yaptırılmıştır.yerine bugünkü yüzyılda 17. üzerine dilemesi kurdurmasını pazar noktaya bir taşıdıklarından, kaleninçokazbirkısmıgünümüzekadarkorunmuştur üzere kullanmak yapılarda köylerindeki alarak taşlarını yapının bu köylüler kadar yakın zamana sıra yanı etkilerin Doğal almaktadır. yer kuyusu su adet iki içerisinde yapısının sur etmektedir.işaret olabileceğine kulesi gözetleme Temelidaralan doğru yukarıya fakat geniş bir metrede 30 – 20 her kalede bu bloklar mimari olabilecek kulesi Gözetleme elverişlidir. taşı dolgu sistemiyle örülmüştür. Kalenin Büyükorhan’a bakan yönü daha dik ve savunmaya genişliğe ulaşan, iç ve dış bölümden kurulu duvarlar, harçsız taş örgünün arası moloz çakıl- metre 3 – 2 yer yer de, görünse kalıntısı taş az çok örtüsünden, bitki yoğun Kalede tadır. Evliya olarak tabir edilen Osman Dede’nin türbesi Büyükorhan’ın Armutçuk Mahal Armutçuk Büyükorhan’ın türbesi Dede’nin Osman edilen tabir olarak Evliya Cuma Pazarı 1990’lı yıllara kadar bölgenin en önemli hayvancılık ve ticaret merkezi ticaret ve hayvancılık önemli en bölgenin kadar yıllara 1990’lı Pazarı Cuma Osman Dede, Yazıcıoğlu Bey’den yaptığı hizmetlere karşılık olarak üç suyun birleştiği Tarihi CumaPazarı Büyükorhan, Eski köy mevkiinde Kocapınar Çeşmesinin yanında bir kale yer almak- yer kale bir yanında Çeşmesinin Kocapınar mevkiinde köy Eski Büyükorhan, Asar Kalesi . . . 45 -

BÜYÜKORHAN HARMANCIK Harmancık 1987yılındailçeolmuştur. İsaklar,Ilıcaksu, nişmend, Kışmanlar, Kocapınar, ve Okçular Nalbant, Kozluca, Yeşilyurt’tur. Dedebali, Delicegüney, Dutluca, Gedikören, Gökçeler, Gülözü, Harmancıkakalan, Hopanda bulunmaktadır.Bunlar; Akpınar, Bekdemirler,Balatdanişmend, Alutça, Çatalsöğüt, Çakmak, çaklı, Yaylabaşı olmak üzere toplam dokuz mahalleden oluşmaktadır. İlçenin toplam 22 köyü Deresi, güneydoğudaEskicigüneydeÇardıDeresi’dir. relenen Harmancık’ın yine üç tarafında küçük dereler yer almaktadır. Bunlar batıda Şadırvan mü 38.928hektardır. yüzölçü metre, 650 (Bursa)’tir.Rakımı Keles ve Orhaneli (Kütahya), Tavşanlı (Balıkesir), Dursunbey Komşuları dır. almakta- yer noktada bir birleştiği rının sınırla- il Kütahya ve Balıkesir Bursa, İlçe bulunmaktadır. arasında yaylalar güneyindeki Uludağ’ın uzaklıkta, km geçiş iklimi görülür; yazları çok sıcak, kışları ise serttir. Yağışlar kar ve yağmur şeklinde yağmur ve kar Yağışlarserttir. ise kışları sıcak, çok yazları görülür; iklimi geçiş merkezine 135kmuzaklıktabulunmaktadır. almaktadır.Yenişehiryer Bursa ilçe Balıkköy’de ise uzaklıktaki Havalimanı km 23 ise diğeri mesafede bulunan istasyonlardan birisi 17 km uzaklıktaki Dursunbey’e bağlı Gökçe Dağ’da, Otobüs Motorlu Taşıyıcılar Kooperatififaaliyetgöstermektedir. TaksiDolmuş Harmancık bulunabilmektedir.Numaralı Küçük büs 254 ve S.S. ilçede Ayrıca nan terminalden Bursa’ya, Balıkesir ve Kütahya’ya gitmek üzere her gün belli saatlerde oto- 46 Harmancık ilçesi ulaşım yönünden oldukça avantajlı bir ilçedir. İlçe merkezinde bulu NASIL ULAŞILIR? 96 İline Bursa ilçesi, Harmancık COĞRAFİ KONUM HARMANCIK Harmancık, Asar Dağı ve Küplü Dağı arasındaki havzadadır. Karasal ılıman Marmara İKLİM, BİTKİÖRTÜSÜ VE YER ALTI KAYNAKLARI Harmancık ilçe merkezine demiryolu ile de ulaşmak mümkündür. Bunun için en yakın İlçe merkezi; Balısaray, Çamoğlu, Ece, Karaca, Kepekdere, Kılavuzlar, Merkez, Sa- Topbaşıkuzeyde çev- Kaklık, tepeleriyle doğuda Dede, batıda Domaşa, Güneyde - - - - si nmn ytriidn zlil gn nüfus genç çalışmak içinBursa’ya gitmektedir. özellikle yitirdiğinden önemini eski olmasıdır.kısıtlı imkânlarının iş dışında Madencilik ve meydana gelmektedir. Bunun sebebi de madencilik merkezi göç ölçüde önemli Bursa’ya özellikle İlçe köylerinden sağlamaktadırlar. ocaklarında çalışarak maden yahut yaparak hayvancılık köylerde ve kasaba yaşamaktadır. ise 3.968’i merkezinde, bulunmuştur. Bunun yanısıramagnezitvemermeryataklarıbulunmaktadır. yılında Amerikalı jeolog Lawrence Smith tarafından Harmancık’ta Dağardı - Koca Maden’de pancarı veanasondur. şeker- çilek, ayçiçeği, mısır, nohut, buğday, ürünler; başlıca Tarımıbulunmaktadır.yapılan ağaçlar cinste çeşitli gibi ardıç ve kızılçam kayın, olarak; örtüsü bitki ve çevrilidir manlarıyla or- hâkimdir.çam örtüsü etrafı bitki İlçenin maki ve ormanlık karşın, olmasına sahip araziye bir engebeli ve bulunur.Dağlık fundalık ve orman hektar 23.016 alanı, tarım hektar 13.220 etkilemektedir.İlçede olumsuz bitkileri yağışı kırağı süren aralıklarla kadar ayına dir.Nisan lei nfs 20 gnl üu symn gr 816dr Bnn .8’ ilçe 4.188’i Bunun 8.156’dır. göre sayımına nüfus genel 2008 nüfusu İlçenin NÜFUS VESOSYO-KÜLTÜREL YAPI İlçe özellikle krom madeni yönünden çok zengindir. Türkiye’de krom ilk defa 1848 defa ilk krom Türkiye’de zengindir. çok yönünden madeni krom özellikle İlçe lee iee gçmeii aı ve tarım geçimlerini aileler İlçede 47

HARMANCIK HARMANCIK Ögelman Madencilik adlı özel kuruluş ile krom işletmecisi Etibank’ın 1994’te faaliyetlerine 1994’te Etibank’ın işletmecisi krom ile kuruluş özel adlı Madencilik Ögelman Hayri gösteren faaliyet yana bu sahiptir.1950’lerden yataklarına krom geniş olmuştur.İlçe, (Kütahya, Balıkesir, Bursa,Simav, Tavşanlı vb.)esnafvehalkbüyükilgigöstermektedir. ekonomisine canlılık getirir. 1947 yılından bu yana düzenlenen panayıra çevre il ve ilçelerden çarşamba günleri kurulan pazar ve her yıl ağustos ayında düzenlenen beş günlük panayır ilçe yapılan tek tarım ürünü konumundadır. Ticaret hayatı fazla gelişmiş değildir. İlçe merkezinde yapılmamaktadır. ticareti çileği dağ kaliteli yetiştirilen Yörede olarak yoğun şekerpancarı, ticareti de yetiştirilse ayçiçeği, ürünler vb. burçak anason, mısır, arpa, ve nohut, Buğday, yetiştirilmektedir. sebze meyve satışı miktarlarda amaçla yapılamayacak ticari üzere, karşılamak ihtiyacını aile Genellikle azdır. sayısı aile sağlayan yetersiz geçim ile tarım nedeniyle olması arazisinin tarım ilçede beraber bununla Fakat dayalıdır. hayvancılığa ve İlçede bulunanhastanedenKeles, Tavşanlı veBalıköyhalkıdayararlanmaktadır. değildir. yeterli pek açısından sağlık imkânları İlçenin bulunmaktadır. eczacı üç ve eczane üç ebe, iki hemşire, beş teknisyeni, sağlık altı uzmanı, dâhiliye bir uzmanı, hekimi aile bir Üniversitesi Uludağ Harmancık Meslek Yüksek Okulubulunmaktadır. oluşan Hizmetleri bölümlerinden Seyahat ve ve Turizm Turizm İşletmeciliği, Otel Pazarlama, Uygulamaları, Vergi Muhasebe % ve Dekorasyon, oranı Mobilya yazma Aşçılık, - 90’dır. Okuma civarındadır. orta 1.600 sayısı öğrenci ve toplam okuyan İlk okullarda bulunmaktadır. dereceli lise programlı çok 48 EĞİTİM 1994’teki madencilik krizine kadar ilçe halkının en önemli gelir kaynağı madencilik kaynağı gelir önemli en halkının ilçe kadar krizine madencilik 1994’teki tarım madencilik, ekonomisi; İlçe EKONOMİ 2009 yılı itibariyle ilçede bir devlet hastanesi, beş sağlık ocağı, dört pratisyen doktor, SAĞLIK tane bir ve okulu ilköğretim beş İlçede cak şekildedizilir. Baklavadilimigibikesilerekpekmezletatlandırılır. pancarın kendisuyudaüzerineeklenerekikisibirdahakaynatılır külüp kızartılır. İstenirseüzerinetatlıdökülerekyenilir. yağlanır veüzerinetenceredepişirilenbuğdaylardöşendiktensonrakızartılır eklenir.Tepsi tuz sonra atıldıktan de taneleri ince üzerine Karıştırılıp atılır. taneler çekilmiş sak kızartılırveekmeklerinüzerinedökülür. tadır. Yemeklerden bazılarışunlardır: rasimleri sırasındahemerkek, hemdekıztarafıbirbirlerinemanilersöyler evinden çıkartılır. Geline “gelin avcısı” adı verilen yedi at ile yedi gelin eşlik eder. Düğün me- da çeyizi görmek için gelinin evine giderler. Üçüncü ve son gün ise gelin ata bindirilerek baba re zengin sofralarda yemekler ikram edilir. İkinci gün, gelinin çeyizi evine götürülür, hanımlar yılında kurulanKepekdereKalkınmaKooperatififaaliyetgöstermektedir tamirhaneler bulunmaktadır. İlçede 1980 yılında kurulan Esnaf ve Sanatkârlar Odası ile 2003 ve termiksantrallerindeçalışmaktadır. artmıştır. Bölge halkından pek çok kişi yakın çevredeki Tunçbilek, Orhaneli kömür işletmeleri son vermesi ve Gedikören köyü civarındaki mermer ocaklarının kapanması ile ilçede işsizlik Saraylı: Kuru yufka ıslatılarak tepsiye yayılır. Üzerine bir kat ceviz, bir kat yufka ola- yufka kat bir ceviz, kat bir yayılır.Üzerine tepsiye ıslatılarak yufka Kuru Saraylı: Pancar Hoşafı: Pancar haşlanır ve rendelenir. Bir tencerede erik kaynatıldıktan sonra dö- tepsiye sonra karıştırılır.Daha atılıp unu mısır suya Kaynayan Höşmerimi: Mısır Harmancık’ta düğünler üç gün sürmektedir. İlk gün davullar eşliğinde, gelen misafirle Düğünler SOYUT KÜLTÜREL ÖĞELER Yörede kaşıkçılık,çömlekçilik,düventaşıyapımcılığıgibiel sanatlarıvardır El Sanatları elenir.iri Tenceredeelekte suya çekilerek kaynayan taşta Buğday Höşmelimi: Göce sarım- ve doğranır.Yağdasoğan küçük küçük kızartılarak Ekmek paparası: Ekmek Halkın çoğunluğu yörük olduğundan yemeklerin çoğu bakliyat ve hamur ile yapılmak- Yemekler KÜLTÜREL YAŞAM ÖĞELERİ Kepek sarınbelinize” Kızı aldıkgidiyoruz Selam verdikhepinize “İşte geldikköyünüze İlçede sanayi gelişmemiştir. İlçede un fabrikası ve küçük ölçekteki çeşitli işyerleri ve işyerleri çeşitli ölçekteki küçük ve fabrikası un gelişmemiştir.İlçede sanayi İlçede . Hoşafolarakiçilir. . . . . 49 -

HARMANCIK HARMANCIK aımş l lteii praaıa atamşı. aaaa aynı Mağarada rastlanmıştır. parçalarına aletlerinin el yapılmış taştan kullandıkları insanların ilk mağarada Bu birisidir. lerinden yer- yerleşim tarihli erken en ettiğimiz tespit bölgede Mağarası itibarenyerleşimizlerinerastlamak mümkündür.lar’ı) insanlığın en eski zamanları olan Paleolitik Dönem’den (Taş Çağ- ilçesinde, Harmancık sürdürmüşlerdir. yaşamlarını yerlerde vb. kovuğu ağaç mağara, yapabilecekleri toplayıcılık ve avcılık kın, uzuneşek, çobanveeşek,körebe,yumurtayuvarlama. top, yakan taş, dokuz sobe, çubuk, iki on sığırtmaç, şunlardır: ise oyunları çocuk Yöredeki nun arkasına ve önüne soğanlar takılır, eline uzun bir değnek verilir ve etrafındakileri kovalar. oyuncu oynanır.oyununda, Örneğin oyunları Arap ve Arap Deve olarak oyun seyirlik lerde kerlerin geriye dönmemeleri ve işgali Cezayir’in üzerine oyun haline getirilmiş ağıttır. Düğün as- giden Cezayir’e Dönemi’nde Osmanlı oynanmaktadır. tarafından hanımlar verileni ismi Cezayir,Harmandalı, Cezayir Yemenim,oyunlarıdır. vende, Bunlardan Menevşe Fadimem, meydana gelmiştir. yaratıcılığından sanatsal ve dünyasından düşünce ve duygu kendi olup, taşımakta kesitler içinden yaşamının kendi halkının yöre tamamı manilerin ve Yazma’dır.türkü Sarılı Bu lası, Tayyare,YayGelin, Yörük - Sarı Türküsü, Şerife Kavak, Uzun Minare, İnce bazıları; lerden 50 Türküler veManiler amnı’n k kzyouud blnn Topbaşı bulunan kuzeydoğusunda km 1 Harmancık’ın ya- kaynaklarına su korunaklı, Çağları’nda Taş İnsanlar TARİH Yörenin kendine has türküleri olduğu gibi yöreye özgü oyunları da vardır. Bunlar Gü- Yöresel Oyunlar Anadan çatıkkaşlı.” Benim yârisorarsan Ördekler yeşilbaşlı “Dereler kumlutaşlı türkü- vardır.Bu repertuvarı mani ve türkü yerel bir geniş çok köylerinde Harmancık Aylığım sanayiter.” Aylemendi heyanam Düşünsem aklımyiter Teyyarem katar Ben aklımışaşırdım Yeşil dağadüşerken Yeşil dağadüşürdüm “Tayyaremi uçurdum - - Tunç Çağı’ndan itibaren yerleşim mevcuttur. Diğer mevcuttur. yerleşim itibaren Çağı’ndan Tunç Erken yine göre parçalara seramik kahverengi mı, yapı- el ise Asartepe’de bulunan köyünde Nalbant bulunmuştur. gömü) yapılan içine küplerin büyük topraktan (Pişmiş mezar pithos adet iki esnasında çalışmaları hafriyat nekropolünde Yerleşimin tadır. Erken Tunçaçıldığı anlaşılmak Çağı’ndayerleşime olarak ilk höyüğün sonucunda incelemeler yapılan Höyük’te Kepekdere yerleşimleridir.Asartepe/Yarardı bulunan köyünde Nalbant ve Höyük Övecik bulunan köyünde Kepekdere önemlisi bulunmaktadır.en de Bunlardan yerleri leşim lantı sonucutercihetmediklerininenaçıkgöstergesidir. köyü Yeşillik mevkiinde bulunan çakmaktaşı yatakları tarih öncesi insanların bu bölgeyi rast- köyü), Bahçepınar (Kepekdere Mahallesi), Çakmak köyü. Bu alanlardan Çakıliçi ve Çakmak (Karaca Örenyakası köyü), (Gedikören Iprık güneyinde), karayolunun (Harmancık-Bursa cı Koval- köyü), (Hobandanişment Çakıliçi mevcuttur: yeri buluntu dağınık ve tekil sayıda çok ulrn ııd Hrack lei ersne aeltk öe’ tarihlenebilecek Dönem’e Paleolitik çevresinde İlçesi Harmancık dışında Bunların mancık ilçesi ve çevresinde Tunç Çağı’na tarihlendirilen yer- tarihlendirilen TunçÇağı’na çevresinde ve ilçesi mancık Har- başlamıştır. kullanmaya yapımında kap ve alet tuncu oluşan karışımından bakırın ve kalay insanlık dönemde, lan Tunç/Bronz Çağı (İ.Ö. 3000-1000) olarak adlandırı olarak 3000-1000) (İ.Ö. Çağı Tunç/Bronz taş bulunmuştur. olitik Dönem’e tarihlenebilecek 23 tane yontma Pale- olarak yeridir. tekno-tipolojik şim Burada yerle- Paleolitik mevkii Evleri Gavur bulunan kuzeybatısında metre 400 yaklaşık hallesi’nin Ma- Bayramlar bağlı köyüne Çatalsöğüt diğeri bir yerleşimlerden tarihlendirilebilecek nem’e kalmamış olduğunugöstermektedir. sınırlı yapımıyla alet sadece etkinliğinin insan buradaki çokluğu aletlerin düzeltili zamanda - amnı içsne aeltk Dö- Paleolitik ilçesinde Harmancık 51 -

HARMANCIK HARMANCIK Bey’in himayesindeyken, daha sonra İbrahim Fakih’in oğlu Seyidi Mahmut’a geçmiş, O da O geçmiş, Mahmut’a Seyidi oğlu Fakih’in İbrahim sonra daha himayesindeyken, Bey’in Gündüz oğlu Korkut’un önceleri çiftlik, Bu bahsedilmektedir. çiftliğinden vakıf bir kınlarında ya- köyü Harmancık belgelerde dönemlerdeki köydür.aynı Yinebir bağlı Nahiyesine ranos 52 tarafından talanedilmiştir. mümkündür. Ne yazık ki, bu alan defineciler bir nekropol (mezarlık) alanından söz etmek kullanılmış da yıllarda ilerleyen ve kentten Antik bölgede bu Yine gerekmektedir. mek et- kabul olduğunu ait yerleşime bir geniş alanın kutsal muhtemel buradaki katılırsa, hesaba sergilendiği oyunların verilen adı mektedir. Zeus Pandemos için “Pandemeia” düşünül bulunduğu alan kutsal bir olduğu onurlandırılmış sıfatıyla Pandemos Zeus’un minden hareketle, Cuma Camii’nin civarında is- tanrı) (Zeus: baş YunanAntik Pandemos” inanışında “Zeus alan yer ikisinde yazıtlardan Osmanlı Devleti Dönemi’nde ise Harmancık 15. ve 16. yüzyıl belgelerine göre Ad- göre belgelerine yüzyıl 16. ve 15. Harmancık ise Dönemi’nde Devleti Osmanlı rinden alınmıştır. yerle- için kullanmak inşasında alanların kullanım ortak da ya mak kazandır- görüntü bir güzel avlularına sağlamlaştırmak, kısımlarını bazı evlerinin tarafından halkı köy bölgedeki Genellikle alınmıştır. üzere kullanılmak işlevlerinde kendi da ya işlevlerde tara- farklı fından halkı yöre parçaları mimari Yapıların rastlanılmamaktadır. yapıya bir herhangi korunabilmiş kadar günümüze kündür.Ancak müm- rastlamak kalıntılarına yapıların ait İmparatorluğuna Bizans özellikle bölgede ışığında incelemeler Yapılan sürmüştür. hüküm İmparatorluğu Bizans sonra bölünmesinden ikiye paratorluğunun İlçede ilk önce Roma İmparatorluğu, daha sonra Roma İm- Roma sonra daha İmparatorluğu, Roma önce ilk İlçede - yazıta rastlanmıştır. Burada bulunan len birçok mermer mimari eleman ve tarihlendiri Dönem’e Antik malarda araştır- yapılan Camiinde Cuma ki uzaklıkta bulunan Nalbantköyünde km 8 İlçesine Harmancık Örneğin anlaşılmaktadır. sürdüğü şimlerin yerle- de Dönemleri’nde Bizans – Roma – Helenistik ilçesinde mancık yıllarına kadargerigitmektedir. 2600 İ.Ö. tarihi bölgenin ifadeyle bir Elde eden verilere göre Har- göre verilere eden Elde - - Kovalıca başlıca mesirevepiknikalanlarıdır. köyü yakınlarındaki sulama havuzu ve Gürlek Şelalesi, Harmancık – Kışmanlar yolu üzeri ve 1987 yılında3392sayılıkanunileilçeolmuştur. Haziran 19 olarak son ve sürdürmüş kadar günümüze varlığını olarak ilçe – bucak – nahiye – kaza – nahiye sırasıyla da sonra daha köy önce itibaren döneminden kuruluş Devleti’nin Osmanlı Harmancık, serilebilecektir. önüne gözler gelişim kültürel ve tarihsel tüm geçirdiği kadar günümüze Dönem’den Paleolitik yörenin neticesinde çalışmalar ve araştırma samlı göstermektedir.kap- özelliği geniş alanı yapılacak yerleşim Yörede bir kesintisiz neredeyse kadar günümüze itibaren Dönem’den Paleolitik yöre ışığında buluntuların vb. blok mermer yılında çıkanbiryangındakonaklarınbüyükkısmıyokolmuştur 2005 gelmiştir.Ancak kadar günümüze konaklar yaptırdığı Çardı’da merkezi Harmancık’ın yılında 1904 Miladi 1320, Rumi tarafından Nuri Mustafa Paşabey olan mensup ğulları’na Veyisosöylenebilmektedir.- oldukları sahibi söz yönetiminde Harmancık olarak ayan rı’nın Veyisoğulla nedenle Bu bahsedilir. olarak Ayan” ve Voyvodası “Sancak Ağa’dan Mustafa Hacı Üveyiszade Hacı belgede bir Örneğin bahsedilmektedir. olarak kadim” hanedan-ı ve “ayan şahıslardan mensup Veyisoğullarına Belgelerde göstermişlerdir. faaliyet de resinde çev- ve Harmancık sistemi) derebeylik nevi (bir ayanlar başlanan görülmeye Dönemi’nde Mahmut olmuştur.II. bağlı olarak bucak ve nahiye Orhaneli’ye Harmancık, ise dönemlerde sonraki olmuştur.Daha Çardı merkezi kazasının kadar Adranos yılına 1880 sonucunda ler bağlıdır.Harmancık’a olarak) Tanzimatdüzenleme yeni yapılan 1871) – (1839 Dönemi’nde Bucağı (Beyce verilmiştir.de olarak Orhaneli olup statüsünde kaza Harmancık yılında 1869 hakkı kılıç de Sipahilere olarak, tımar piyadelere Ser mezralar ve köy Bu bölgedir. olduğu köyünün Dedebali günümüzdeki muhtemelen Burası anlamaktayız. defterinden tahrir tarihli tımar 1521 verildiğini olarak tımar Dedebali’ye olan Subaşısı Harmancık çiftliğin, bir nan bulu Harmancık’ta yıllarda geçmektedir.Aynı olarak mezra da Elmaağacı Belgelerde alır. yer arasında köyler ilk kurulan çevresinde ve Harmancık de köyleri Köseler ve Kızılçukur bağlanan Harmancık’a dönemlerde sonraki daha sıra, yanı Bunların edilememiştir. tespit olarak tam olmadığı olup Delicegüney bugünkü köyünün Günay bu Fakat geçmektedir. de köyü Günay sıra yanı köylerin Bu köylerdendir. kurulan ilk Harmancık’ta zamanda aynı lar Gökçeler,Gedikören, Kızılçukur,Karagöz, Ilıcak, Mahmutça’dır.ve (Oydas) Engürecik Bun- Ece, Basak, Ballısaray, Harmancıkakalan, şunlardır; köyler bağlı Harmancık’a yıllarda bu geçmiştir.Mahmut’a olan oğlu göre onun tahririne edince tımar vefat yapılan tarihinde 1521 Karaca Mahallesi’ndeki gölet, Kozluca köyü yakınlarındaki Cevece Pınarı, Nalbant Pınarı, Cevece yakınlarındaki köyü Kozluca gölet, Mahallesi’ndeki Karaca Doğal Alanlar ZİYARET EDİLEBİLECEK YERLER le e ölre aıa aatraa sncna l gçn eai, aı, sütun, yazıt, seramik, geçen ele sonucunda araştırmalar yapılan köylerde ve İlçe . 53 - - -

HARMANCIK HARMANCIK rişli birduruma getirmişolmalıdır. elve - Topbaşı’nıvarlığı için kaynağının konaklaması hammadde insanların taş Paleolitik de görünmese yüksek pek kalitesi oluşu, konumda bir hâkim vadilere oluşturduğu derelerinin kanıtlamaktadır.olduğunu gerçekleştirmiş de etkinlikler başka rektirecek Bağ ve Batakçayır alet yapımıyla sınırlı kalmamış olduğunu göstermekte, insanların burada düzeltili aletler ge- nıtlamaktadır. Düzeltili aletlerin çokluğu da aynı zamanda buradaki insan etkinliğinin sadece çokluğu Çekirdeklerin 17). Topbaşı’nda(% çekirdeklerdir ka- olduğunu yapılmış üretimi alet sıralanırsa bunlar, parça ve yapım artıkları (% 33), yongalar (% 26), düzeltili aletler (% 23) ve nur. Topbaşı Paleolitikbuluntuyeri,sözkonusutepeninüstündekidüzlükteyeralır. bağlanmaktadır.bulu yerler oluşturabilecek sığınağı kaya kıyılarında Deresi’nin Batakçayır Deresi’ne Batakçayır güneyinde ilçesinin cık Harman dere Bu akmaktadır. Deresi Bağ da batısın- metre 600 yaklaşık tepenin dadır.Bu alanına giden toprak yolun hemen doğusun hemen yolun toprak giden alanına çöplük Tepesi’ndekiHarmancık Gedik Kumlu yeri, Topbaşıbuluntu tepededir. yükseklikteki metre 742 anılan, Topbaşıolarak kuzeyinde, metre 450 Yüksekokulu’nun Meslek mancık Har- Üniversitesi kuzeydoğusundadır.Uludağ gelmektedir . iyi da hastalığına cilt denilen yara sarı çamur, denilen “yaraserik” ve bulunan burada Ayrıcaedilmiştir. tespit geldiği iyi hastalıklarına ve göz hastalıkları kadın çıban, ve yara mayasıl, kireçlenme, egzama, hastalıklar,ağrılı göre, analizlere romatizma, yapılan tarafından sitesi Üniver- İstanbul olup, °C 45 sıcaklığı su ılıcanın bulunan Burada dir. km uzaklıkta bulunmaktadır. Ilıca suyunun kaynağı dağdan - gelmekte mında eko turizm tesisleri bulunmaktadır. kapsa- Projesi Bebka mevkiinde, Dede 54 Akkuş DedeMesire Alanı Topbaşı buluntuları esas olarak dört ana grupta toplanabilir. Sayıca fazlalığına göre fazlalığına toplanabilir.Sayıca grupta ana dört olarak Topbaşıesas buluntuları obş, amnı içsnn km 1 ilçesinin Harmancık Topbaşı, Topbaşı Arkeolojik Alanlar 16 batısında, ilçenin köyü, Ilıcak Ilıcaksu Ilıcası Akkuş bulunan merkezinde İlçe - - - çekirdektir. levallois bir ise buluntu önemli en Evleri’ndeki Gâvur mevcuttur. çekirdek denenmiş adet bir içinde buluntuları Evleri Gâvur bulunmuştur. da kazıyıcı kenar çift adet Üç adet). (sekiz tane yontma taş buluntu mevcuttur. İkinci en fazla sayıdaki buluntu türü korteksli yongalardır ayrıdır.23 tamamıyla tarihlenebilecek buluntulardan döneme Paleolitik bu Ayrıcaaçısından teknikleri yapım Bunlar bulunmuştur. da taşları döğen ait dönemlere yakın çevresinde nın tepenin güneybatısındadır. Bu alanda henüz tarihlendirilmesi yapılamayan bir nekropol (me- rakımlı metre 760 adlandırılan olarak TepesiTuzla kuzeybatısındadır. metre 400 yaklaşık metre rakımlı Kovalcı Tepesi’ninrakımlı metre alır.110yer yaklaşık yerinin eteğinde Buluntu kuzey metre 703 batısında, metre 380 yolun giden köyüne Kıçmanlar alır. yer güneyinde karayolunun kenarda satırolarakkullanıma aitolanküçükkırıklıklarmevcuttur kesici oluşan sonra gerçekleştirildikten çıkarımı yonga tanesinde bir Ancak düşünülebilir. de hedeflendiği çıkarımının ikisinde yonga olarak benzemez, esas satırlara tipik de ikisi çekirdeklerin / Satır bulunmaktadır. (?) bir tek kenar kazıyıcı ve iki adet satır / çekirdek adet kortekssiz yonga, bir denenmiş çekirdek, korteksi birincilkortekstir. Hem doğal hem de işlenmiş çakmaktaşlarının kaynağıdır. çakmaktaşı bir Çakıliçi alır. yer Hobandanişment köyünün hemen doğusunda Ç Mahallesi’nin Bayramlar bağlı köyüne Çatalsöğüt ilçesi Harmancık Evleri, Gâvur Gâvur evleri Kovalcı, Harmancık ilçe merkezinin yaklaşık 2,5 km batısında, Harmancık - Bursa - Harmancık batısında, km 2,5 yaklaşık merkezinin ilçe Harmancık Kovalcı, Kovalcı Buluntular içinde dört adet korteksli, iki bağlı ilçesine Harmancık Çakıliçi, akıliçi atdr Ploii blnuaı odğ ala- olduğu buluntuların Paleolitik maktadır. bulun alanda kayalık alan yer gü- neybatısında ve Batısı alanının Nekropol önemlidir. da açısından buluntuları Çağ Paleolitik da bulunmaktadır. yapısı mezar olan açılmış tarafından neciler defi- kazılarla kaçak sayıda çok alanında pol Nekro- denmektedir. Evleri” “Gâvur alana bu dolayı bundan ve bulunmaktadır alanı zarlık) au Elr mvi an zaman- aynı mevkii Evleri Gavur . 55 -

HARMANCIK HARMANCIK Orta Paleolitik Dönem’e tarihlenebilir. olarak genel buluntuları, Örenyakası düzeltilmiştir. kenarı bir parçasının çakmaktaşı doğal halkaları gözlemlenir. Bir adet tek kenar, bir adet vurma de çift kenar ait kazıyıcı bulunmuştur. darbelere Yassı başarısız bir ayrıca düzleminde vurma gerçekleştirildiği çıkarımların son boyutludur.küçük çekirdeğin Bu oldukça dolayı kaldığından çıkarımlar,yetersiz gücü darbe son gerçekleştirilen çekirdekte bir küçük hazırlanmış yaklaşık 60’ı % düzleminin Vurma mevcuttur. çekirdek denenmiş üzerinde örs ikisinde yongalama gözlemlenmiştir. Bir kutuplu, yongalardan çift yongalardır. Bu korteksli üçü Çakmaktaşlarında neo-korteks gözlemlenir. bulunur. yumrusu çakmaktaşı çok sayıda Burada yüksekliktedir. bulunur. Buluntu yeri 740 metre Balatdanişment köyüne giden yolun 400 metre kuzeyinde yer alır. Batı ve güneyinde Ayı Deresi nu düşündürmektedir. belirgin değildir. Bu çekirdeğin tekno - tipolojik özellikleri Orta Paleolitik Dönem’e ait olduğu yapılmadığı yapılıp amacıyla belirlemek şeklini yonganın çıkarımların bu bulunan kısımda distal ve yanda Bir sınırlıdır. çok hazırlıklar yüzeyindeki Yongaçıkarım yapılmıştır. şekilde oluşturacak düzlemini vurma yonganın çıkarılan sadece oranında, 15 % hazırlığı düzlemi bir tane birincil kortekse sahip çakmaktaşından proto-levallois çekirdek bulunmuştur. Vurma alır.yer Iprık’ta kuzeyinde metre 100 maktadır.yerinin buluntu YazlarıDeresi, İbrik kuruyan nar köyünün 1,1 km kuzeybatısında yer alır. Burada Iprık olarak adlandırılan bir obruk bulun 56 haricinde işlenmişyadaişlenmemişherhangibaşkaçakmaktaşınarastlanmamıştır çekirdek Paleolitik konusu Tepesi’ndesöz Kovalcı gerçekleştirilmiştir. çıkarımı yonga kısa beş yüzeyden bir yalnızca ve yapılmış hazırlığı düzlemi vurma çevresinde tüm çekirdeğin bulunmuştur.Bu çekirdek tane bir sadece alır.Kovalcı’da yer Deresi Batakçayır kuzeyinde Toplam 10 buluntudan buluntudan 10 Toplam Örenyakası, Harmancık ilçesinin güneyindeki Karaca köyünün 950 metre doğusunda, Ö Kocapı- güneybatısında, metre 950 köyünün Gedikören ilçesinde, Harmancık Iprık, Iprık renyakası . - - buluntu yerineihtiyatlayaklaşılmasıgerekir. litik Dönemi yansıtsa da, buluntu sayısının azlığı ve tipik buluntuların eksikliği dolayısıyla bu parçası ve bir adet pseudo - levallois uçtan oluşmaktadır. Taş aletlerin genel karakteri Paleo bulunmaktadır. rakımda metre 680 yaklaşık yamacında, alçalan doğru Tepe’ningüneybatıya Kızıl rakımlı bulunur.Deresi Ballısaray bağlanan dereye bu kuzeyinde Deresi, yır metre 740 Bahçepınar Mahallesi’nin 650 metre kuzeybatısında yer alır. güney Bahçepınar’ın ve batısında Batakça- birisidir ve günede Kütahya’ya doğru devam eder. Günümüzde tarım alanı olarak yoğun kul- rotalardan önemli bağlayan batıya doğuyu yolu Balıkesir - Tavşanlı geçen yakınından Höyüğün sahiptir.konuma bir stratejik alan yer noktada ği den bir dere geçmektedir. Övecik yolların kesişti- bulur.metreyi güneyin 4 kadar yüksekliği m 150 ve yayılmaktadır alana hektarlık 0,5 ölçülerinde, m 90 konumlanmıştır.Tepex ucunda 60 batı tın sır- bir alçak batısında, köyün Höyük’tür.Höyük, Övecik bulunan köyünde Kepekdere ise leşim rastlanmıştır. Buseramiklerarasındagrivekahverengiolanlaryoğunluktadır. parçalarına çömlek çanak sayıda çok tarihlenen Çağı’na Tunç Erken yüzeyinde yerleşimin kullanılan olarak alanı tarım kaplar.Günümüzde alanı hektar 1,4 yaklaşık ölçüleriyle metre çer.mevcuttur.yatağı dere bir küçük mevsimlik Yerleşimda Ayrıcabatısında 80 x 180 alanı uzaklık metre ge- Deresi Köyaltı kuzeyinden 350 ve konumlanmıştır kısmında uç sırtın vardır.bir alçak Burası arasında ile Asartepe ve kurulmuştur üzerine yamaç bir ise yerleşimi Yarardı tarihlenmektedirler. Çağı’na Tunç Erken parçalar ait grubuna seramik kahverengi ismi verilen küpler içerisine konarak defnedilmekteydiler. Yine bu alanda bulunan, el yapımı, daki bu alanlar nekropol alanları olarak kullanılmıştır. Bahsi geçen bu dönemde ölüler pithos (büyük küp) parçalarına ve insana ait kemiklere rastlanmıştır. Yerleşimin hemen dış kenarın- Deresi akmaktadır. Tepenin kenarlarındaki alçak yamaçlarda kaçak kazı çukurlarında pithos kaplar.hektarı Köyaltı 1,3 kuzeyinden ile kadar metre metre 100 200 x 130 alanı yayılım ve sahiptir yüksekliğe metre 882 seviyesinden deniz yer adlandırılan olarak Asartepe leridir. Yarardıyerleşim ve bulunan Asartepe köyünde Nalbant ikisi yerleşimlerden mevcuttur.Bu Buluntular, bir tanesi 12 cm uzunluğunda olmak üzere üç korteksli yonga, iki yonga iki yonga, korteksli üç üzere olmak uzunluğunda cm 12 tanesi Buluntular,bir Kepekdere güneydoğusunda, km 1 yaklaşık Bahçepınar,merkezinin ilçe Harmancık Bahçepınar Tunç Çağı’na tarihlendirilen bir başka yer- Kepekdere Köyü yerleşimler tarihlendirilen 2500) - 3000 (İ.Ö Çağı’na Tunç Erken da Harmancık’ta Nalbant Köyü– Asartepe / Yarardı Yerleşimleri - 57 - -

HARMANCIK HARMANCIK rastlanmıştır. Höyük üzerinde geç dönem malzemesi sayı olarak azalsa olarak sayı malzemesi dönem geç üzerinde rastlanmıştır.Höyük da parçalarına seramik ait Dönemi’ne Bizans ve Roma – Hellenistik de bulunmuştur.göre buradayılanbaşlıcambilezikler Yapılan- incelemeler ifadesine muhtarının Köy görülmektedir. dağıldığı parçalarının seramik da Işıktepe olarak adlandırılan ve günümüzde trafik eğitim pistinin bulunduğu yamaca doğru yük, bu yörede bugüne kadar tespit edilen en eski tarihli yerleşim alanıdır. Höyüğün batısın- hö- bulunan mesafede km 2 Harmancık’a itibariyle höyüktür.Konum bir adlandırılan olarak “Övecik” arasında halk mevkiinde, Kepekdere yine alan, bir söylenebilecek olduğu görmüş avlusunda camisinin köy bulunmakta olupsütunkaidelericamininrevakındadevşirmemalzemeolarakkullanılmıştır malzemeler Bu çıkarılmıştır daha kaide adet üç ve sunak adet bir yerden aynı olarak yaklaşık göre bilgilere alınan halktan Yerlialır. yer yazıt bir satırlık sekiz olan durumda olmuş tahrip tamamen günümüzde üzerinde, Sunağın bulunmaktadır. 58 bitiştiği kısmayakınkonumda,plastikdüğmebiçimlibezememevcuttur kulpun da, yanda iki sahiptir.Her kulpa biçimli yay başlayan kenarından alçak ağzın çekimli ağızlı, derin ve dar boyunlu, dik ve uzun gövdeli, küresel testi, küçük yapılan hamurdan kahverengi sergilenmektedir.Açık Müzesi’nde Arkeoloji Bursa testi ağızlı gaga durumdaki tüm bulunan içinde birinin mezarlardan sırasında çalışmaları rastlanmıştır.Kanal da çalara par- yassı büyük taşından kireç olan ait mezarlara sandık taş niteliktedir.Muhtemelen eder işaret kullanılmadığına mezarların pithos sadece kontroller yapılan boyunca kanal Açılan yamacındadır. kuzey sırtın bir alçak yanında, diğer derenin alanı nekropol bu anlaşılan ğu oldu ait yerleşimine çıkartılmıştır.TunçÇağı Erken açığa mezar pithos adet iki güneyinde, olup yineErken Tunç Çağı’natarihlendirilmektedir. ait kaplara formundaki fincan ve kâse kahverengi parçaları seramik Bulunan rastlanmıştır. lanıma sahip höyük üzerinde Erken Tunç Çağı’na tarihlenen çok sayıda seramik parçalarına Harmancık ilçesinde neredeyse kesintisiz olarak Tunç Çağı’ndan bu yana yerleşim yana bu Çağı’ndan Tunç olarak kesintisiz neredeyse ilçesinde Harmancık Övecik Höyük sunak bir bahçesinde konutun bir özel Mahallesi’nde Kepekdere bağlı Harmancık’a Harmancık İlçeMerkezi 2011 yazında kanal açma çalışmaları sırasında, Övecik Höyüğün yaklaşık 200 metre ıdzee aııd d mzra bulunmaktadır. mezarlar da bayırında Yıldıztepe etmek mümkündür. Köy muhtarının ifadesine göre söz yerleşimden bir eden vam de- kadar Dönemi’ne Bizans başlayıp Çağı’ndan Tunç İlk alanda bu Böylece mektedir. lerinin yoğunlaştığı dikkat çek- seramik- dönem erken yarak başla Çağı’ndan Tunç İlk da, . - . - moloz ve devşirme taşlarla örülmüştür. Aralarda ahşap hatıllar görülür. Pencere çerçevele görülür.Pencere hatıllar örülmüştür.ahşap taşlarla Aralarda devşirme ve moloz birer dikdörtgen pencere bulunur. Yapının kuzey cephesi sıvalıdır. Çıplak olan diğer cepheler çıkılır. merdivenle bir köşesindeki kuzey duvarın batı Mahfile kapatılmıştır. parmaklıkla arası lerin Minber moderndir; mahfilin orta kısmı balkon biçiminde çıkıntılıdır. Kare kesitli ahşap destek- örtülüdür. tavanla ahşap kısmı Harim vardır. destek iki taşıyan tavanı güneyinde ve mahfil oturan üzerine destekler yinde planlı, düz tavanlı harimin kuze- dikdörtgen doğrultusunda ney gü- - Kuzey oluşur. kısmından harim ve yeri cemaat Yapı,son Cami Şerifi”adıbulunmaktadır. Çelebi “Murad kaydında vakıf yapının tanıdıkları adıyla Cami Cuma halkın cami bulunan de köyün- Nalbant edilmiştir. inşa camiler ortak verilen adı Camii Cuma için verilemediği imam pe Bayırındabulunduğunudüşünülmektedir. Kesin olmamakla birlikte, geç dönem nekropolünün (mezarlık) höyüğün batısındaki Yıldızte- deniyle dışarıdan belli olmamakta, sadece iç taraftan görülebilmektedir. Cami içindeki ahşap köşesinde ise birer tane monolit (yekpare) mermer sütun yer almaktadır. Bu sütunlar sıva ne- sunak üzerinde beş satırı okunabilen Yunanca bir yazıt bulunmaktadır. Giriş kapısının her iki alan yer köşede almaktadır.Sol yer sunaklar görülebilen açıkta birisi bağlantılarında, Köşe uzanmaktadır.aralıklarla metre 3.10 doğrultusunda güney - kuzey ise girişinde caminin re, Harimin güney duvarında, eksende dikdörtgen bir kapı, iki yanda ahşap parmaklıklı ahşap yanda iki kapı, bir dikdörtgen eksende duvarında, güney Harimin köye her Osmanlılar’da Nalbant Köyü–Cuma(MuratÇelebi)CamiiMevkii rında doğu - batı doğrultusunda 9.50 met- 9.50 doğrultusunda batı - doğu rında sını- kuzey caminin Bloklar,getirmektedir. akla olduklarını yerde) kullanıldıkları jinal blokların dizilme şekli bunların in - situ (ori- Mermer belirlenmiştir. oluştuğu bloklardan mermer temellerinin caminin celemelerde, in- yapılan mevkiide Bu onarılmıştır. lında yı- 1957 göre kitabeye üzerindeki Camii, minber ahşaptır. Çatı kiremitlekaplıdır. ve destekler mahfil tavan, parmaklıklar, ri, abn kyne uua Cuma bulunan köyünde Nalbant 59 -

HARMANCIK HARMANCIK iii ua omk zr ü ae mre ee bulunmaktadır. eser mermer adet üç üzere olmak ve sunak başlığı birisi sütun yarım çift birisi gövdesi, sütun birisi olan, ait bir yerleşimyeriolduğudüşünülmektedir. burasının da, olsa rastlanmamış ipucuna Fazla almaktadır. yer yoğun olmasa da günlük kullanıma ait kaba seramik parçaları da çok birlikte çekmektedir.Bununla dikkat taş moloz miktarda bol 60 bölgenin Pandemosolarakadlandırılmasıdagüçlendirmektedir. pıldığı yer Cuma Camii civarında bir yer olmalıdır. Bu olasılığı Bizans yazılı kaynaklarında bu birisi haleflerinden onun veya ya- oyunların düzenlenen için kurulmuştur.Pandemos olarak Zeus ilk göre tarafından Buna 258) – 254 (İ.S Ziaelas Kralı Bithynia şenliklerin bu göre, yazıtlara yayınladığı Schwertheim’in bilinmektedir.E. düzenlendiği oyunların verilen adı ia” yazıtlı yuvarlak bir kaide bulunmuştur. Bu bölgede bir yerde Zeus Pandemos için “Pandeme yapının baştabanınaaitolabilir. bir nedeniyle yivler üzerindeki ilki Bunlardan rastlanmıştır. bloğa mermer adet iki de içinde planının da bazilikal olmasına neden olmuştur. Diğer bir ifade ile caminin muhtemel bir antik minin üst örtüsünü taşıyan direklerin de mermer kaidelerin üzerine yerleştirilmiş olması, cami orijinalde burada bazilikal planda inşa edilen bir yapının bulunduğunu işaret etmektedir. Ca- pozisyonları, diziliş durmaktadır.Bunların üzerinde kaideleri sütun mermer yine ise direkler oadnşetd cm alsna ias Dönemi’ne Bizans avlusunda cami Hobandanişment’de Hobandanişment Köyü yüzeyde mevkiinde evleri Gavur köyünde, (Kürt) Gülözü Gülözü Köyü u lna oa maaou ara v BrktTnıaı eee ii adanmış için Demeter Tanrıçası Bereket ve Hadrian İmparatoru Roma alanda Bu aee abn Mzrıı uumkaı. Mezarlığın bulunmaktadır. Mezarlığı Nalbant safede me- m tır.50 yaklaşık kuzeydoğusunda Yine caminin hazırlamış- sonunu çeşmenin tahribat amaçlı Define anlaşılmaktadır. olduğu kullanılmış blokların mermer temelinde Çeşmenin bulunmaktadır. yıkıntısı çeşme mümkündür.bir kuzeydoğusunda m 20 yaklaşık artırmak caminin Örneğin olarak sayı bulguları ilişkin Çağ’a Antik çevresinde Cami niteliktedir. destekler hipotezi bu ile tarihi Dönemi Bizans steli, mezar bir cemaat yerinin üst katında duvara monte edilmiş olan caminin Yine olasıdır. savlamak gittiğini geri kadar Dönemi’ne Bizans yapının göre parçalarına seramik parçaları da güçlendirir. Günlük kullanıma işaret eden dir. Bu varsayımı yapının çevresinde bulunan seramik düşünülmekte edildiği inşa üzerine temelleri yapının - - yüzeyde azsayıdaBizansDönemi’neaitseramikvekiremit parçalarıbulunmaktadır sü’nün bulunduğu, haritada Yarıkkaya, halk arasında Domuşa olarak adlandırılan mevkiinde Köprü- Çingene bağlı köyüne Dutluca Yineedilmektedir. rivayet bulunduğu hamam bir de devam eden bir yerleşime işaret etmektedir. Bir bayıra uzanan arazinin kuzeydoğu köşesin dır. Bu seramikler özelliklerine göre Bizans Dönemi’nden başlayıp Osmanlı Dönemi’ne kadar rastlanmakta parçalarına seramik miktarda bol yüzeyinde lerden birisindekaideolarakkullanılmıştır. direk- ait pergolasına caminin başlığı, sütun bırakılan den işlenme yüzü bulunmaktadır.Arka kalıntı mimari merden sütun gövdesi olmak üzere, üç adet gri damarlı beyaz mer- mermer adet iki ve başlığı sütun ait Dönemi’ne Bizans ait sütuna ikili avlusunda caminin eski ise köyünde Ballısaray Bizans Dönemi’ne ait mermer mimari parça bulunmaktadır. adet iki üzere olmak kaide bulunan motifi daire yarım tişli bi- ucu ok üzerinde birisi ve gövdesi sütun bulunan yazıt lardan birisininüzerindebitkiselmotifleryeralmaktadır. içinde ise Bizans Dönemi’ne ait yarım sütunlar ve bir adet sütun kaidesi bulunmaktadır. Bun- Türbenin bulunmaktadır. yazıt bir oluşan satırdan 15 Üzerinde oluşmaktadır. parçadan iki arasında gri damarlı beyaz mermerden eserler bir adet mezar steli taş ön plana çıkmaktadır. mermer Mezar steli takım bir çıkarılan içerden onarılırken, Türbe rastlanmıştır. zarlığında Köydeki en dikkate değer buluntuya Demirkaynak Hazretleri Türbesi’nin bulunduğu köy me- Okçular Köyü ulc kynei Dtii ekid br tarlanın bir mevkiinde Dutdibi köyündeki, Dutluca Dutluca Köyü üzerinde birisi bahçesinde cami köyünde Okçular - - . 61 -

HARMANCIK HARMANCIK da doğu - batı istikametinde, tuğla örgü, üzeri yassı taşlar - yassı üzeri örgü, tuğla istikametinde, batı - doğu da aımş i hç uudğn d atratdr B alan Bu aktarmaktadır. da bulunduğunu haç bir yapılmış farklı amaçlarla kullanıldığını belirten halk, ayrıca gümüşten taşınıp köyüne Gedikören blokların bu sonrasında, kazı lan yapı- 1983’de söylemiştir. gördüklerini döşemesi taban bir oluşan bloklardan mermer esnasında kazısı temel yapılan üzere yapmak paratoner alanda bu halkı Yöre edilmiştir. tespit yapı bir sahip duvarlara edilen inşa taşlardan moloz harçlı horasan incelemelerde yaptığımız mevkiinde tepe yakınlarında Asar- bildirmektedir.Köyün edemediğini ancak tespit beklediğini, yeri yerleşim bir burada Schwertheim çekmektedir. dikkat kullanıldığı malzemenin devşirme yıda sa- çok yapılarda bulunduğu köydeki sıra yanı yazıt Bunun bildirilmektedir. bir araştırmasında yüzey yapılan larda bulunmaktadır. rastlanmaktadır. Ayrıca yüzeyde çok sayıda değişik kalınlıklarda kiremit ve künk parçaları incelemelerdeda yapılan Yüzeyde bulunmaktadır. Hellenistik Dönem’den başlayan ve Bizans Dönemi’ne kadar tarihlenen seramik izler parçalarına ait yerleşime bir uzanan üzerinde Harmancık’a gideneskiyolunburadangeçtiğibilinmektedir. olabilir.gelip yeri Dursunbey’den konaklama Zira veya kulesi gözetleme yapı alan yer rinde üze- yamacın bakan Deresi’ne görülmektedir.Düzbağlar korunduğu da kısmının luğundaki uzun- metre buçuk bir sonra dönüşten bu ucundan güneybatıya doğru dönüş yaptığı, kuzeydoğu Duvarın metredir. sekiz laşık yak- uzunluğu korunan bölümdeki bu varın Du- almaktadır. yer bölümü korunmuş iyi en duvarın köşesinde kuzeydoğu Yapının ilerlemektedir. doğrultusunda hat bir şeklindebelli yığıntı ve örülmüştür taşlardan yerel düzeltilmiş yüzeyleri dış Duvarlar,tir. bir yapıya ait temel kalıntıları tespit edilmiş anlaşılamayan planı tam nedeniyle örtüsü 62 Delicegüney Köyü eiöe’e . cwrhi trfna 18 yıl- 1980 tarafından Schwertheim E. Gedikören’de Gedikören Köyü yamaç mevkiinde, Örenyakası / Değirmenyanı Mahallesi’nde Karaca Harmancık, Değirmenyanı /ÖrenyakasıMevkii bitki oluşan ardıçtan yoğun mevkiinde, Düzbağlar sınırlarındaki köyü Delicegüney - - zer bağaletleri vardır. ranke motifi, resimli bölümde sağ alt yanda sarmaşık yaprakları ortada bir kara sabana ben- alınlıkta bulunmaktadır.yüzde iğ/öreke Üçüncü bir köşede alt sağ ayna, ve tarak bir altında çelengin çelenk, ortada alanında Resim vardır. spiral birer yanında iki her rozetin alınlıkta yapılmıştır. Buyapınınbirsarnıçolduğudüşünülmektedir. yer yer sıva kalıntıları korunmuştur. Duvar örgüsü ise moloz taş ve horasan harç kullanılarak bir yapı kayıtlara geçirilmiştir. Muhtarın ifade ettiğine göre, horasan harçlı zemin, duvarlarda çok sayıda kemik çıktığı belirtilen bir mezar ve yan yana iki odadan oluşan dikdörtgen planlı içinden Yapıiçerisinde görülmüştür. parçası kiremit miktarda bol yüzeyde mektedir.Ayrıca düşünül bulunduğu kulesinin gözetleme veya manastır bir burada bulundurularak önünde göz özellikler bu söylenmiştir.Bütün tarafından muhtar bulunduğu mezarların kapatılmış la melerin Gedikören Asartepe mevkiindencamiavlusunagetirdiğibelirlenmiştir. dir. Kaidenin yan yüzeyinde lotus - palmet benzeri bitkisel motifler bulunmaktadır. Bu malze- runmaktadır. Eserin üzerinde kaidesi boyunca devam eden bir dalga motifi dikkat çekmekte- ko- avlusunda camii daha parçası sütun ikili bir mevcuttur.diğer parçası malzemeden Aynı alır. Külçukuruolarakkullanılanbubölüm12cmderinliğindedir. 10 cm aralıkla diğer iki oyuk bulunmaktadır. Taşın üst kısmında 20 cm çapında bir çukur yer müştür. Mezar taşının sol üst köşesinde 6 cm aralıkla iki oyuk, yan yüzünde ise aynı şekilde ölçül olarak cm 3 yüksekliği Harf verilmiştir. yer motifine maşası demirci bir ise diğerinde motifi, kalkan ortada birisinde yüzlerin Yan oluşmaktadır. satırdan dokuz yazıt üzerindeki de gri damarlı beyaz mermerden yapılmış yazıtlı bir mezar taşı bulunmaktadır. Mezar taşının Kışmanlar Köyü Gedikören–Asartepe mevkiinde, Sipahiler Camii yer almaktadır. Camiinin bahçesin almaktadır.Camiinin yer Camii Sipahiler mevkiinde, Gedikören–Asartepe Cami avlusunda ayrıca gri damarlı beyaz mermerden yapılmış yassı bir ikili sütun ikili bir yassı yapılmış mermerden beyaz damarlı gri ayrıca avlusunda Cami bir tara ve bir pres yer almaktadır. İkinci yüzde farklı olarak solunda onun çapası, bağ ortada asma, bir boyunca yan sağ yaprağı, asma köşede üst sol alanında resim rozet, yüzünde üst köşelerinde akroterler, ortada beş yapraklı bir birinci taşının Mezar vardır. kopmalar ve çarpma larında kenar- baştaban eksik, ve kırık bulunmaktadır.bölümü Alt silmelerin altında ise dört yüzde de devam eden örgü motifi silmeler, bükey iç ve dış altında bölümün Bu lunmaktadır. bu- akroterler köşelerinde üst taşının mezar mermerden nın olduğuna işaret etmektedir. İri grenli, gri damarlı beyaz parça- bir ikinci üzerinde taşın durum Bu bırakılmıştır. de şekil- bir kaba işlenmeden tadır.bölümü üst taşının Mezar üç yüzü bezemeli, bir yüzü yazıtlı bir mezar taşı bulunmak tadır.köyünün YukarıKışmanlar avlusunda Camii Mahalle Kışmanlar köyü Harmancık ilçesine 5 km uzaklık- km 5 ilçesine Harmancık köyü Kışmanlar 63 - - - -

HARMANCIK HARMANCIK aaa ylu 5 c gnşiid, 0 m eilğne i s knl blnatdr Bu bulunmaktadır. kanalı kanalın 100 metrelik bir bölümü su yüzeyde bulunmaktadır. Bu bir su kanalının altında ana kayaya derinliğinde cm 70 genişliğinde, cm ana 50 açık oyulmuş üstü kayaya üstte, şekilde gelecek alta alt eteğinde yamacın mevkide adlandırılan rak Tepesiola - Hamam kuzeyinde hemen vardır.Hamamların da hamamlar olan kullanılmakta hala günümüzde Köyde gelmektedir.içerisinden mağaranın bir dar kaynağı su ve oyulmuştur kayaya hamamın ana olarak farklı diğerlerinden havuzu, termal bulunan edilmiş vaziyette terk günümüzde ve olan ait Yahyatadır.hamamlardan Bu Demir’e bulunmak hamamlar termal sahip ğa benzer birkanalbulunmaktadır. oluğa değildir.genişliğinde belli cm olarak 4 tam tarafta Alt bulunmaktadır.parçaya işlevi mimari nedeniyle bir Aşınma li, gri damarlı beyaz mermerden, oldukça aşınmış durumda uzanmaktadır. tir.yol, paralel edilen Deresi’ne ifade Alan olarak yolu Argıt söylenmiş bulunduğu güzergâhının yol bir eski eden vam de- doğru Harmancık’a ve gelen Gedikören’den ortasında 64 Ilıcaksu köyünde 40 °C sıcaklı- °C 40 köyünde Ilıcaksu Ilıcaksu KöyüTermal Hamamlar Kışmanlar köyünün mezarlık alanı içerisinde iri gren- atdr B yerleşimin Bu maktadır. bulun taşları plaka eden işaret alanına mezarlık yamaçlarında Tepe’nin Toykıran bölümünde üst işaret etmektedir. götürülen postament burada bir Roma Dönemi yerleşimine köye ve parçaları seramik bulunan Alanda rastlanmıştır. çukurlarına kazı kaçak açılan tarafından defineciler kiinde bırakılmıştır.kaba işlenmeden kısmı mev- Ören Kışmanlar üst ve yüzü iki postamentin edilen ifade getirildiği kiinden mev- Ören Kışmanlar bulunmaktadır. postament bir den mermer- beyaz damarlı gri grenli, iri ise bahçesinde evin - u lnn hemen alanın Bu ait Durmuş’a Hakkı sakinlerinden köyü Kışmanlar ı - - pencerelerin üstükıvrıkdalmotiflibezemelerletaçlandırılmıştır edilmiştir.altlık tasvir duvarlarda demetleri Tüm çiçek içinde vazo içinde panolar dikdörtgen ağacın iki içinde, pano bir sınırladığı bir dikdörtgen avlu ile çevrelenen enlemesine kulevari görünümlü bir ev tarafında tasviri vardır. güney Ayrıca uzunlamasına pencerelerin üstlük duvardaki Batı alır. yer kapısı giriş kuzeyde nişi, mihrap yuvarlak yarım eksende Güneyde camisidir. Vakıf kayıtlarındabelirtilen“HacıMehmetCamiŞerifi”muhtemelenbuyapıdır. udğ v knlrn çn tkdğ tsi eimşi. u aalrn l krlşnn Roma İmparatoru HadrianDönemi’nekadargerigittiğitahminedilmektedir kuruluşunun ilk hamamların Bu edilmiştir. tespit tıkadığı içini künklerin ve turduğu oluş- tabaka bir kalker sertleşerek gibi mermer kirecin, içerisindeki Suyun civarındadır. cm 11 çapı iç künklerinin su kapalı göre parçasına künk bir korunan bahçesinde Hamamı’nın Balı Halil edilmiştir. tespit künkü su topraktan pişmiş yerleştirilmiş yatağa bir olan oyulmuş Süslemeler kırmızızeminüzerinealtınyaldızlayapılmıştır. bezenmiştir. ile motifleri bitki ve yaprak tekniğinde kabartma köşelikler ve göbek çerçeveli kare ortasındaki tavanın değildir.Ahşap belli malzemesi duvarlarının beden olduğundan lı alır.yer pencereler aralıklarda eş ve Yapıboyutlarda sıva- eş tümüyle yaklaşık dışta ve içte duvar ekseninde yuvarlak mihrap nişi, doğu ve batı duvarlarda birbirlerine karşılıklı simetrik, tarihi tekrarlanır. Miladi” 1904 / Hicri “1322 nakışlarda duvarındaki güney harimin içinde Yapınınverilmiştir. tarihi Miladi“ 1904 Temmuz/ Hicri 1322 “Cemaziyülevvel ve adları usta kitabede mermer Hacı Osman Alan Mescidi Cami kuzey - güney doğrultusunda uzunlamasına dikdörtgen planlı, düz tavanlıdır. düz planlı, dikdörtgen uzunlamasına doğrultusunda güney - kuzey taşıyan Cami değeri eser eski ve tek köyün yapı, kullanılan halen köyünde Çakmak Hacı Ahmet Camii Cami kuzey-güney ekseninde uzunlamasına dikdörtgen planlı, düz tavanlıdır. Güney Yapının minare kaidesinin kuzey cephesinde yer alan 47 x 50 cm boyutlarındaki cm 50 x 47 alan yer cephesinde kuzey kaidesinin minare Yapının . . 65

HARMANCIK KELES Her mevsim bol çayırlı, yeşillikler içerisinde Kocayayla, Kendir,Kocayayla, içerisinde yeşillikler yayla - çayırlı, gibi bol Düğenli mevsim Gelemiç, Her ormanları, Uludağ köknarı, yabani kavak, ardıç, gürgen, gibi ağaçlar bitki örtüsünü oluşturur. çam yapraklı iğne olarak geçer.paralel serin Yüksekliğe genellikle ise mevsimi yaz yağışlı, görülür.kar mevsiminde ve ilkbahardır.yaz sert ve yağış Kışlar kış az mevsimler En yağışlı çiş iklimi görülür. Burada Akdeniz iklimine has bitki türlerinin varlığı söz konusudur. İlçede en Keles’ten diğerilçeleregitmekiçinherhangibirtopluulaşım aracıbulunmamaktadır başı S.S. 99 numaralı Keles Minibüs Otobüs Kooperatifine bağlı araçlar hareket etmektedir. saat Garajından Batı Eski mevkiindeki Dikkaldırım İlçesine, Keles uzaklıktadır. km 36 li’ye cılar, Yazıbaşı (Oydas)’dır. 1953yılındailçeolmuştur. Kirazlı, Kocakovacık, Kozbudaklar, Küçükkovacık, Menteşe, Pınarcık, Sorgun, Uzunöz, Yağ- Haydar, Kıranışıklar,Harmandemirci, Kemaliye, Harmanalanı, Karaardıç, Gököz, Issızören, Gelemiç, Epçeler, Düvenli, Durak, Denizler, Delice, Dedeler,Davutlar, Dağdibi, demirciler, Dağ- Çayören, Bıyıklıalan, Belenören, Başak, Baraklı, Avdan, Akçapınar,Alpağut, Bunlar; oluşmaktadır.mahalleden yedi toplam üzere olmak Mahallesi vardır.köyü 36 toplam İlçenin Kütahya ili,kuzeydemerkezilçeileçevrilidir. ğudan Tepelgüneydoğuda ilçesi, bağlanır.İnegöl İnegöl´e kuzeydoğuda ile ve Geçidi Doğu dan Hüseyin Alanı Geçidi ile Bursa´ya; do- Batı- çevirir. ilçeleri Osmangazi kuzeyde Orhaneli, batıda Harmancık, güneyde lı, İnegöl, güneydoğuda Domaniç ve Tavşan- doğuda Komşuları; koludur. bir Çayı’nın Kocasu yaran platoyu arasındaki Dağları Eğriöz - Uludağ Deresi, Keles rulmuştur. ku- Vadisi’nde Deresi Keles ilçe, bulunan 66 İlçede karasal iklim hüküm sürer.hüküm iklim Vadisi’ndekarasal Kocasu İlçede azaldığı Yükseltinin ge- nevi bir İKLİM, BİTKİÖRTÜSÜVE YERALTI KAYNAKLARI Keles, Bursa il merkezine 59 km, Harmancık’a 40 km, Büyükorhan’a 52 km, Orhane - NASIL ULAŞILIR? Yenice Sofular, Kovacık, Küçük Kirazlı, Gazi, Ertuğrul Cuma, Çukur, merkezi İlçe yamaçlarında güneybatı Uludağ’ın COĞRAFİ KONUM KELES . rmşe, ee’n üuu aynı nüfusu Keles’in artmışken, oranında 280 % yaklaşık 2000) - (1940 yılda 60 son nüfusu Türkiye ki; Öyle yaşanmıştır. göç arasında rafından özellikle 1980 - 2000 yılları ta- çoğunluğu büyük nüfusun genç mamakla birlikte, çevre il ve ilçelere dışarıdan hemen hemen hiç göç ol- bölgeye nedeniyle olması kısıtlı da imkânının faydalanma manlardan maması ve tarım arazilerinin az, or- kezinin nüfusuazdaolsaartmaktadır. göstermiştir.düşüş sonra yılından 1980 artış, kadar yılına 1980 nüfus mer- ilçe karşın Buna olmadıkları gerekçesiyleişletilmemektedir. bakır,rastlanmıştır.de demir,madenlerine volfram ve boraks ekonomik madenler bu Ancak magnezyum, gaz, doğal yörede; araştırmalarda Tetkiktir.Maden yapılan tarafından Arama edilmiş tespit yatakları mermer ve krom köyünde Kozbudaklar molibden, köyünde Gelemiç köyü civarında da oldukça büyük linyit rezervi bulunmaktadır. Ayrıca Alpagut köyünde kalsit, Davutlar ocağıdır. linyit yakınlarındaki köyü Harmanalanı yatağı maden zengin en Yörenin mısır, fasulye,patates,misketelması,kiraz,karaerik,ayvadır. nohut, arpa, buğday, üzüm, ürünler; başlıca yapılan Tarımı kireçlidir. bol toprağı da, olsa cak arazilerden oluşmaktadır. 342 km² ormanlık alan ile Bursa’nın en zengin ormanına sahip kullanılmaya gibi yatağı dere taşlık, kayalık, ise km² 39 otlak, ve çayır km² 51 arazisi, tarım daki vadi tabanlarında görülen alüvyon topraklar tarıma oldukça elverişlidir. Arazinin 186 km² İlçede çok fazla iş imkânı ol- Genel 29,12’dir. yoğunluğu nüfus 18.639, göre sayımına yılı 2000 nüfusu; Keles’in NÜFUS VESOSYO–KÜLTÜREL YAPI Keles ve civarı yeraltı kaynakları ile endüstriyel hammadde bakımından zengindir. bakımından hammadde endüstriyel ile kaynakları yeraltı civarı ve Keles ln oaunn aaı l havzasın- ile yatağı km Kocasu’nun olan 276 sınırı Uzunluğu oluşturmaktadır. ayıran birbirinden Phrygia’yı ve Bithynia Mysia, çay, Bu geçer. de ilçeden bu Çayı Kocasu Rhyndakos ünlü olan adı Bugünkü ilçesidir. alan yağış çok en Bursa’nın ile mm 782,9 ortalama Yıllık ayıdır. şubat ay soğuk önemli birpotansiyelesahiptir. lar bulunur. Bu yaylalar hayvancılık için En sıcak ay ağustos ayı iken en 67 - -

KELES KELES belirli günlerinde köylere giderekhalkın şikâyetleriyle ilgilenmektedirler eczane bulunmaktadır. Köylerde herhangi bir sağlık kurumu olmadığından doktorlar haftanın sı hala yapım aşamasındadır. Sağlık kurumu olarak sadece bir tane sağlık ocağı ve üç tane lık, bilgisayar teknolojileri ve programlama, gıda teknoloji programlarında eğitim vermektedir. faaliyete giren Keles Meslek Yüksek Okulu, hayvan yetiştiriciliği ve sağlığı, işletme, sigortacı- yılında 2005 merkezinde etmektedir.İlçe devam sunmaya hizmetini öğretim – eğitim okulu mıştır. Önümüzdeki süreçte kalan son köy ilköğretim okullarının kapanması beklenmektedir. köğretim Bölge Okulu Keles köylerinde ilköğretim düzeyinde yatılılık kavramını ortaya çıkar- okulu son yıllarını yaşarken 2001 yılında eğitim – öğretim hizmeti vermeye başlayan Yatılı İl- sayısı ilçe merkezi ve köylerde hızla düşmeye devam etmektedir. Köylerde kalan çok az öğrenci köy Günümüzde okuludur. İlköğretim Belenören merkezi eğitim taşımalı ilk genelinde başlamıştır.Bursa taşınmaya yönde okullarına Bu köy merkez yakındaki ile sistem taşımalı olarak hızla azalmaya başlamış, buna paralel olarak pek çok köy okulu kapanarak öğrenciler bağlı göçe sayısı öğrenci gelindiğinde olmuştur.yıllarına etkili 1990 azlığı sayısının öğrenci ve görmemesi ilgiyi istediği Ke- les’te lisenin bu Bunda, olmuştur. okul ilk kapanan genelinde Keles Lisesi Endüstri Keles yılında 1983 eden öğrenci sayısını düşürmüştür. devam okula köylerde olgusu göç lından itibaren görülmeye başlanan yı- 1960 Ancak, açılmıştır. okullar yeni köyünde birçok Keles’in sonra yılından 1946 başlamıştır. süreci okullaşma bir hızlı itibaren yılından 68 uzak olmayanbirgelecekteinsansızköylergörülmeriskibulunmaktadır çok takdirde, ettiği devam değildir.azalması düzeyde Nüfus dengeleyebilecek nüfusu eden göç bu, da olsa yapmış dönüş geri tekrar döneminde emeklilik bölümü bir Keleslilerin eden ilçe merkezi hariç ilçenin bütün köyleri demografik açıdan küçülmeye devam etmektedir. Göç Keles Günümüzde başlamıştır. göçe dışına Keles de gücü insan eğitilmiş ve yetişmiş likte bir- ile artması seviyesinin eğitim yılda 25 son yanında isteğidir.Bunun alma hizmeti eğitim ve sağlık yaşama, iyi daha verememesi, cevap nüfusa artan alanlarının tarım yetersizliği, kaynakların etkenleri önemli en Bunun göstermiştir. artış oranında 24 % sadece dönemde İlçede sağlık hizmeti çok yetersizdir. İlçede devlet hastanesi yoktur. Hastanenin inşa- SAĞLIK ilköğretim 14 ise köylerde okulu, ilköğretim iki lise, iki merkezinde ilçe Günümüzde 1928 köylerinde ve Keles EĞİTİM . . keçisi vekoyunyetiştirilir. kıl fazla en olup yapılmakta da hayvancılık büyükbaş ve çük kü- Yörede kazanmıştır. önem yetiştiriciliği kiraz ve çilek larda yıl- son için olanlar arazisi Sulu çalışılmaktadır. çoğaltılmasına arazinin sulanabilir yapılarak sulama amaçlı bir takım göletler lir arazi niteliğinde olan Keles’te, arazisinin ancak 1/6’sı sulanabi kaynağıdır.Toplamtarım geçim bir önemli yörenin Bu mektedir. üretil- çilek ton 5.000 ve kiraz ton 4.000 ayvadır.ortalama erik, Yıllık kara kiraz, elması, ket maktadır.buğday,üzüm, ürünler; yetiştirilen İlçede mısır,nohut, arpa, mis- patates, fasulye, yapıl- de gelir.sebzecilik baklagiller ve ve meyvecilik ürünleri Ayrıca tahıl başında ürünlerin Yetiştirilen azaltmaktadır. verimi tarımda olması engebeli ve dağlık arazinin yetiş- tirilebilmekte, ürünler uygun şartlarına iklim bu ancak olduğundan hâkim iklim bir sert ve karasal kalaycılık yapılırdı. yemeklerindendir. Buyemeklerözellikledüğünlerde vebayramlardapişirilir. dencilik açısındanönplanaçıkandeğerlinyitkömürüdür. Ma- sayılabilir. arasında kolları geçim diğer kalaycılık ve bakırcılık yapımı, tüfek demircilik, dokumacılığı, kilim ve halı havlu, gösteren faaliyet çapta küçük dalında nağıdır.sanatları El kay- geçim bir önemli istihsali ürünleri orman ve işçiliği orman olarak mevcuttur.bağlı Buna ormanı karaçam verimli hektar 5866,5 Keles’te olan kaplı ormanlarla 57’si % tır.Arazisinin Son yıllarda süt sığırcılığına önem verilmiş, ithal ineklerle verim ve kalite arttırılmış kalite ve verim ineklerle ithal verilmiş, önem sığırcılığına süt yıllarda Son itibariyle Genel dayalıdır. ormancılığa ve hayvancılık tarım, tamamen geçim İlçede EKONOMİ Yörede halı, kilim, havlu ve çuval dokumacılığı, tüfek yapımı, demircilik, bakırcılık, demircilik, yapımı, tüfek dokumacılığı, çuval ve havlu kilim, halı, Yörede El Sanatları meşhur yöresinin Keles Islaması; YufkaTirit, TatlıBörek, Pilavı, İza Böreği, Hamur Yemekler KÜLTÜREL YAŞAM ÖĞELERİ Son yıllardasütişlemetesislerimerkezveköylerdekurulmaya başlanmıştır - . 69 -

KELES KELES beyaz gelinlikler kullanılmaktadır. klasik olarak gelinlik anlaşılmaktadır.Günümüzde olmadığı olup evli kadının giyer,böylece altına bezin ak kadınlar evli sadece fesi Buralarda bağlamaktadır. bez beyaz da başa te, tur. Şimdi kadınlar içe boydan bir entari, üzerine bir yelek veya hırka, alta siyah etek giymek- boncuklardan müteşekkil“hakik” bağlanır. kalın dizilmiş ipe beraber gıdıklıkla da takılır,boyna kemer bir büyük tokalı gümüş kısmına bel Bindallının dikilir. “bindallı” yapılmış kumaştan kadife işlemeli ve sırmalı boydan olarak giyilir.“yemeni” sivri Gelinlik ucu yapılma deriden ince renkli işlenir.kırmızı üzerine Çorabın yun yününden örme çorap giyilir. Çorabın topuk ve ayakuçlarına, renkli iplerle bazı desenler sarkar.püsküller kozalı tarafından dört kuşağın dokunur.Ayağako- ipekten şeklindeki Kare veya yünden kuşak uzunluğundaki m 3 bağlanır.ve “kuşak” genişliğinde şekilde cm 50 - 40 sarkacak yandan saçakları püskülü ve biçiminde üçgen doğru arkaya inanılır.Bele duğuna keçi uçlarında, Dizgenin dolanır. halinde kılından yapılan püsküller ve mavi boncuklar bulunur. sıra Bu boncukların kadını nazardan koru- 4 - 3 bele olup uzunluğunda metre 3 - 2,5 genişliğinde cm 6 - 5 “dizge” dokunan tezgâhlarında el ipinden, yün beyaz kırmızı ve Siyah, bağlanır.üzerine eteğin belden, gibi önlük önaba; olan süslenmiş pullarla tarafı ön ve lunan zaran, ihtiyar kadınla­ na- dokur. Gençlere işleyerek motifler çeşitli önabalarını kendi kızlar olacak dokunur.Gelin ipinden yün tezgâhlarında el yöredeki “önaba”, denilen da “fita” veya kısadır.“Peşkir” biraz Kollar bulunur. motifler sırmalı - simli kollarında ve kenarlarında ön cepkenin bulunmayan yapılır.mor,kumaştan kadife da ya divitin renklerdeki yeşil düğmesi açık ve veya İliği bordo mavi, cepken”; “güdük giyilen üzerine Üçeteğin olur. görünmüş de göynek ve don suretle Bu toplanır. bele etekler yandaki sarkarken eteği arka Üçeteğin giyilir. “üçetek” de üzerine bunun içlik, bir uzun denilen “göynek” renkli beyaz genellikle ve işlemeli kenarları yapılmış, kumaştan pamuklu üzerine Donun bulunur. desenler çeşitli de önlerinde Paça uçkurludur. keten kumaştan yapılan “don” giyilir. Donun paçaları büzgülü olup, bel ve paça ağızları lastik veya saten takılır.Alta “gıdıklık” has yöreye örme, boncuktan yine Boyna, çekilir. “ıraçkın” örülü boncuktan seklinde, şerit bir genişliğinde parmak iki ise kenarına alt Fesin bulunur. “yazma” örtülür. Fesin iki yanında sapları boncuk dizili yün ipliğinden yapılma topuz püsküller rilen boncuktan yapma desenli süslemeler alına doğru sarkar. Fesin üstüne desenli ve pullu ve- adı “sarkıtma” kaplıdır.taraftaki boncuklarla Ön dizi rengârenk denen “çatık” eninde cm asırlar geçmesinerağmenkaybolmamışvekültürünbirparçasıhalinegelmiştir desen ve işleme kültür mirasımıza dayalı bir anlam ifade eder. Çünkü bu desenler, üzerinden yöresi insanlarının milli duygu ve düşüncelerinin sanata yansıyan birer sembolüdür. Zira her 70 Yöreye ÖzgüHalkKıyafetleri Ancak, yukarıda açıkladığımız şekilde bir giyim tarzı artık hemen hemen yok olmuş- yok hemen hemen artık tarzı giyim bir şekilde açıkladığımız yukarıda Ancak, 10 kısmı üst fesin denilen de fes bulunur.Tepelikal fes veya kalıplı ve örme Başta, Kadın Giyimi Özü asırlar öncesine dayanan kıyafetlerdeki işleme, desen, renk ve süslemeler Keles rın kullandığı önabanın motifleri daha sadedir. Alt kısmında saçaklar bu- . suretiyle süslendirilmiştirfakaterkekçorabındakirenklerkadınlarınkinegöredahasadedir çorap” bulunur. Çorabın topuk ve ayakuçları kadınlarda olduğu gibi çeşitli desenler verilmek “yün örülmüş yünden ince uzanır.Ayağa kadar altına biraz kapaklarının diz paçaları varın giyilir.“şalvar” kumaştan keten veya Şal- pantolon dar,denilen (kırpıt)” “çakşır geniş yanları paçası yapılmış, sarkıtılır.keçeden mendil Alta, bir denen “yağlık” üzerine dolanır.Kuşağın giyilir. “cepken” keçeden “kuşak” genişliğindeki cm 30 - 25 ve uzunluğunda metre 3 - 2 Bele iliksiz ve kolsuz üzerine, onun içlik, yapılmış kumaştan keten renkli çok denilen, “göynek” gibi olduğu kadınlarda İçe, bağlanır. sarık” “abani da ya (çevre)” “yazma şekilde sarkacak için gelindoldurduğu suyudökeevine götürülür. olması bereketli evinin çiftin istenir.Yenievli doldurulması su çeşmeden ve götürülür suya sabah sonra ‘paça’ adıverileneğlence düzenlenir. gittikten davul gün O erer. sona düğün böylece ve uğurlanır düğüncüler ve düzenlerler.eğlence kez Yemeğin son ve davulcu giderler ardından evine damadın gençler verenlerin ismi yazılarak verdikleri paraların takıldığı bir nesne) vardır. Daha sonra damat ve para köylüden olup kumaş gerilmiş arasına sopanın (iki dürü elinde çıkartırlar.gezerken köyü Damat evden için gezmek köyü ve uyandırırlar damadı gençler ve davulcu erkenden düzenler.eğlence aralarında kendi Sabah ve alınır tarafından gençler evden damat akşamı evine gelini almak için giderler. Gelin evden dualarla damat evine doğru yola çıkar. O günün gelinin ihtiyarlar ve imam sonra namazından ikindi gün yakarlar.Ertesi kınası gelinin narak topla- kadınlar yakılır,bütün ateşi da kına akşam evinde kalır. orada gelinin sonra İkindiden Bu adetçokönemlibiryeresahiptir. verilir. Davulcu ve gençler misafirleri karşılamaya giderler ve misafirler önemsendiğini anlar. haberi geldiği misafirlerin davulcuya ve atılır silah havaya zaman geldiği Düğüncüler tırılır. kararlaş toplantıda yemekli denilen danışık kalacağı evinde kimin Düğüncülerin denir. cü danışık adı verilen yemekli toplantı yapılır. Başka köyden düğüne gelecek misafirlere düğün günü ikindiden sonra davulcu gelir ve gençler davulcuyu karşılarlar. Davulcunun geldiği gün dağıtılır. Cuma (davetiye) okunculuk misafirlere gelecek köyden başka ile misafirler önemli hazırlıkları düğünden bir hafta önce başlar. Düğün başlamadan bir hafta önce davet edilecek Başa beyaz keçeden yapılmış “keçe külah” giyilir, etrafına oyaları veya pulları yandan Erkek Giyimi Bu eğlenceye köyün bütün kadınları katılır. Paçadan sonra gelin kadınlar tarafından kadınlar gelin sonra katılır.Paçadan kadınları bütün köyün eğlenceye Bu gün bir ve götürülür evine kız çeyizi damadın vakti ikindi günün geldiği Düğüncülerin Keles’te düğünler genel olarak işin gücün bittiği sonbahar mevsiminde yapılır. Düğün Düğünler SOYUT KÜLTÜR ÖĞELERİ 71 . - -

KELES KELES oyun ikigencin birbirineolansevgisianlatılır. oynanan türküsüyle Aşalım” “Aşalım şeklinde Karşılama alır. figüründen sekme bölümdeki oyun çevirme adı verilen bir girişten sonra hareketlenen oldukça canlı ve kıvrak bir oyundur. bu oynanan ile kişi arkadaşları 8 veya 6 yakın 4, 2, eşliğinde türküsü en Birine” oynanır.“Bindim Atın tarafından sağdıcın ve damat düğünlerde yalnızca oyun bu ki, vardır da oyun sevdiği vegüvendiğibirbaşkaarkadaşınıdahaoyunakaldırmasından kaynaklanmıştır ve­ havası” “gelin lerde köy- bazı oyun; oynanır.yüzden ve Bu söylenir için duygulandırmak gelini gecelerinde kına Genellikle getirir. dile dostluklarını ve bağlılıklarını olan ona arkadaşlarının gelininin Türkü “çevirme” denilensözsüzbirgirişmüziğiylebaşlar. “yüksek hava”, pes sesler hâkimse “alçak hava” denir. Güvende adıyla anılan erkek oyunları hâkimse sesler tiz denir.türküsünde da Oyuna; kaşık” “tonguraklı kaşıklara bu için lunduğu Kaşıkların sapında oyuna ayrı bir ahenk katan ve tongurak denilen uçları sivri sallantılar bu- kullanır.kaşıklar bulunan yerleri tutma özel ve yapılan suretiyle oyma akçaağaçtan yekpare oyuncular oyunlarında erkek de hem oynanır.kadın eşliğinde Hem zil ve bağlama cümbüş, türkünün ritmine göre vurur. Erkek oyunları genellikle davul, zurna, kudüm, gırnata (klarnet), oyunlarının değişmez çalgısıdır. İki kişinin karşılıklı tuttuğu bakıra el becerisi iyi olan bir kadın kadın Bakır,uyumludur. de aletleriyle müzik ezgisi ve ritmi getirir.Türkülerin dile oyunlarla oynadığı türkülerle, sevinçlerini ve hüzünlerini dertlerini, acılarını, insanı çarpar.Yöre göze sü; “GümbürdesinBizimEvinKuyusu”dur. dile getirir. Genellikle genç kızlar, kendi aralarında düzenledikleri eğlencelerde oynar. Türkü- ve oyununfigürlerindehasretsevgianlatılmaktadır. teki sevdikleri için söyledikleri “Acem Şalı Belinde” türküsüyle oynanır. Türkünün ezgilerinde gidip gelmelervesekmelerdir. tır. “A Fadimem Hadi Senlen Gaçalım” türkü­ halinde gidip-gelmeler, oyununenbelirginfigürüdür. 72 Gelemiç - Büyük Oyun: “Çıkma Dışarlara Gün Vurur Seni” türküsüyle oynanan oyun oynanan Vururtürküsüyle Gün Seni” Dışarlara “Çıkma Oyun: Büyük - Gelemiç son adını oyun olan hareketli ve hızlı canlı, yönünden Ritim Hava: Yüksek - Sekme bir özel anılan adla bu birlikte olmakla ismi genel oyunlarının erkek Tüm Güvende: Halk Oyunları Yörede oynanan tüm erkek oyunlarının ortak adı “Güvende” dir. Oyuna kalkan kişinin Erkek Oyunları oynanır. türküyle adlı Tutam”Tutam Menekşesi / Takmış“Bakırı Koluna ; Menekşe: Kadın Oyunları Keles ve yöresinde giysilerde olduğu gibi oyunlarda da zengin kültür mirasının etkileri Karşılama: Sevip de bir türlü birleşemeyen iki gencin, birbirlerine duydukları sevgiyi duydukları birbirlerine gencin, iki birleşemeyen türlü bir de Sevip Karşılama: gurbet- kızların, genç ve oyundur.kadınların bir Evli türünde Oyun: hava Düz Alçak Sekme: Evlenme çağına gelen iki gencin birbirlerine olan sevgi ve bağlılıklarını anla ya “kız havası” olarak da anılır. Karşılıklı 2, 4 veya 8er kişilik gruplar kişilik 8er veya 4 2, anılır.Karşılıklı da olarak havası” “kız ya süyle oynanan oyunun belirgin figürleri; karşılıklı . - söylenmektedir. Oyununbirleşipayrılmalarıanlatanritmikhareketlerivardır. da olarak hava uzun türünde “firaklama” yörede etmektedir.türkü ifade Bu acıları ve hüznü türküsüyle deoynanır. Değişikritimvefigürözelliğiolandüzoyunlarvardır. kişi ileoynanır. Sonbölümündekiyeredizvurmafigürüoyununbelirginözelliklerindendir. 8 - 6 olup niteliğinde hava anlatır.Alçak halini hüzünlü gencin bir kavuşamayan sevdiğine ve çilekyarışmaları dayapılmaktadır. alayı, otağ ve Yörük çadırlarının kurulması, yöresel sunumlar ile yörenin sembolü olan kiraz kına alma, ezgiler,gelin yöresel oyunları, halk canlandırılarak görenekleri ve gelenek renin yö- etkinliklerde Bu düzenlenmiştir. 48.si yılında 2013 son En yapılmaktadır. Şöleni Kültür türkülerdendir. derlenen Aşalım; Aşalım Cezayeri, Urgiye, Kayalarda, Kovarım Keklim Koynuna, Koymuş Portakalı Mehmet, Yaşar, Tutam, Tutam Menekşesi Gülseren, Çavuş, Celalettin Safiye, rı, Ucu, İpeğim, Bayrağın cak, Çıktı AAşağıdan Kirazlar, Kirazlar, Herekenin Bahriyem, Ağala Ola- Ektim Arpada Kalburu, YuvarladımAvlusunaGülebe, anlatır. hikâyelerini aşk hüzünlü Cezayir: Aynı adlı türküyle oynanan oyun, sevdiğinden ayrılan bir gencin duyduğu gencin bir ayrılan sevdiğinden oyun, oynanan türküyle adlı Aynı Cezayir: Yankısı” Tüfek Aldı “Dereleri gibi oynandığı olarak Sözsüz Oyun: Dar - Oyun Düz Keles kültürünü yaşamak ve yaşatmak amacıyla geleneksel hale gelen Kocayayla gelen hale geleneksel amacıyla yaşatmak ve yaşamak kültürünü Keles Geleneksel KelesKocayayla KültürŞöleni Uçunda kuşlar, ayrılmasın eşinden. Yanıyom Safiyemdalgadageçtibaşımdan, Güzelde oğlanlarısevmeyelimmi? Hem ağlayalım,gülmeyelimmi? Şu kızşuoğlanısevmişdesinler, Suyumuzu koysunlarda,yuğsunlar. Dere kenarındabitenyosunlar, Uçunda kuşlar, ayrılmasın eşinden. Yanıyom Safiyemdalgadageçtibaşımdan, Güzelde oğlanlarısevmeyelimmi? Hem ağlayalım,gülmeyelimmi? Gizli selamınanderdimaşılmaz, Selamlar söylesemyâreulaşmaz, Kaleden kaleyeurgankavuşmaz, Safiye genellikle vardır.türküler repertuvarı Bu türkü geniş çok köylerinin ve ilçesinin Keles Türküler 73 -

KELES KELES höyük Erken Tunç Çağı 1 – 3 döneminleri 3 – 1 Çağı TunçErken höyük üzere anlaşılacağı parçalarından seramik bulunan esnasında araştırmalar yapılan höyükte Bu almaktadır. yer üzerinde sırt kiinde, güneybatıya doğru uzanan alçak bir mev- Kaynarca doğusunda, metre 900 şık – Kaynarca Höyük Menteşe köyünün yakla- Menteşe görülmektedir.olarak lerde Örnek yapılan birişlikyeriolduğunudüşündürmektedir. gösterilmiştir.olarak “Kelles” Keles, ise haritasında Bizans ipucu bu göre, Schwertheim’a E. yor olmasıdır. Philippson’un Anadolu - bulunu kilisenin bir eski giden geri kadar Dönemi’ne Bizans çoğunda yerlerin isimli Keles noktası, çıkış konuda Bu türetildiğidir. mesinden keli- “Kilise” ismin durmaktadırlar: birisi Bunlardan üzerinde olasılık iki genellikle araştırmacılar modern konusunda kökeni isminin de, terilse gös- Orta Boyları rak Türk Asya’daki ola- kaynağı adının Keles’in olan biri ne aityerleşime işaretetmektedir. 74 TARİH Bölgede erken Tunç Çağı’na ait iz- ait Çağı’na Tunç erken Bölgede ilçelerinden dağlık Bursa’nın çekirdek bulunması Belen Tepe’nin Paleolitik Dönem’de alet Dönem’de Tepe’ninBelen Paleolitik bulunması çekirdek sayıda çok ve olması yongalar korteksli fazlasının ya- rısından Buluntularının kaynağıdır. çakmaktaşı nitelikte birincil tarihlenen Çağ’a Paleolitik Tepe, Belen Tepe’dedir. Belen bulunan burada izleri yerleşimin ilk ve insan ilk Uludağ’daki ocağından getirilmişolmalıdır. kuzeyindeki nin taş mevkiideki isimlendirilen olarak Akçaalan merkezi- ilçe olasılıkla malzemeler, mimari mermer ait şime yerle- Bu mümkündür. sürmek ileri olduğunu burası kentinin “Kellia” Yani çıkartmıştır. ortaya gittiğini geri tarihlere erken çok tarihinin ilçenin gibi, bahsedildiği da yukarıda tırmalar, araş- modern yapılan genelinde İlçe etmektedir. işaret ğuna yazılı kaynaklarında sık sık zikredilen “Kellia”nın burada oldu İlçenin tarihi Orta Paleolitik’e kadar uzanmaktadır.kadar Paleolitik’e Orta tarihi İlçenin - - göre daha iri ve düzenli kesilmiş taşlardan oluşmaktadır. Böylece yol ortadan başlayarak ortadan yol Böylece oluşmaktadır. taşlardan kesilmiş düzenli ve iri daha göre taşlara kullanılan için doldurmak araları sıraları, taş redir.kullanılan Yolunkenarında iki her met- 2.30 genişliği gözlenebilen yolunun Asartepe konusu Söz iyidir. daha göre Pınarcık’a durumu korunma yoldur.yolunun ulaşan Asartepe batısında, Asartepe’ye yolunun Pınarcık ise yol antik önemli diğer çevresindeki değildir.Baraklı mevcut kayıt veya bilgi bir herhangi konusunda yaptırıldığı tarafından kimler ve zaman ne olarak ilk yolun bu uzanan düzlükte alan yer yükseklikte m 110 yaklaşık seviyesinden Deniz korunmuştur. kadar genişliğe cm ağında öneminikoruduğunugöstermektedir. de birçok antik yol kalıntısına rastlanılmıştır. Bu durum antik dönemden beri bölgenin ulaşım Akçaalan mevkiindeHellenistikDönem’eaitnekropolalanıtespitedilmiştir neticesinde, Keles ilçesine yakın bir alanda bulunan araştırmalar yapılan genelinde Bölge mümkündür. etmek- söz de merkezinden kült bir ait Asklepios’a tanrısı sağlık ayrıca bölgede incelemelerde yapılan sunaklarda yazıtlı bulunan köylerde Civar sahiptir. İlinin, Bursa hem de Keles İlçesinin tarihinde çok önemli bir yere hem alanı Kült taşımıştır. ratorluğa İmpa- Cumhuriyeti’ni Roma zafer bu gibi, Bilindiği edlmektedir. rivayet verdikleri haber önceden ferini za- Actium’daki (Augustus) Octavia’nın İmparatoru Roma kâhinlerin anlaşılmaktadır.Buradaki lunduğu bu- odeonun bir ait tapınağa bu ve yerinin kehanet bir tapınağın, bir ait Kersoullos’a Zeus Tanrısıolan lar sonucunda bu bölgede Antik Dünyanın en büyük çıkmaktadır.plana ön parçalar Yapılanri araştırma- Tazlak Tepe’de çevre köylere dağılan mermer mima- uzaklıktaki km 13 merkezine ilçe Keles arasında lar elnsi Dnme ailniie buluntu tarihlendirilen Dönem’e Hellenistik Keles ilçe merkezini diğer ilçelere ve köylere bağlayan yol güzergâhları incelendiğin len uzunluğu yaklaşık 2 m olup, ancak 50 ancak olup, m 2 yaklaşık uzunluğu len gözlenebi kalıntısının yol antik ladığımız rast- izlerine üzerinde yol olan açık mına kullanı taşıtların de günümüzde üzerinde yolu köyü Pınarcık Tepe gidendir. istikametine Asar ayrılarak yolundan Pınarcık kuzeyinden köyün hemen ise diğeri da, güzergâhın yolu köy giden köyüne narcık Pı- kalan kuzeyinde köyün ilki Bunlardan yoludur. Roma bulunan yakınlarında köyü - Keles yollarından iki tanesi Baraklı tanesi iki yollarından Keles . 75 - - - -

KELES KELES tilmesi ileyapılmışbiryoldur. BuyolKozağacımevkiindenKıranışıklarköyünedoğrugider. düzel kayanın ana yolu metredir.Şahinbaba 2.90 genişliği yolun antik bahçesindeki benin tür- bulunan kuzeydoğusunda km 1,5 uçuşu kuş yaklaşık köyünün Kıranışıklar almaktadır. yer içerisinde Türbesi Şahinbaba ise; yol antik son edilen tespit çevresinde ve les seviyededir.alt daha göre karayoluna Ke- yol ise Gelemiç köyü yakınlarında, mevcut bir Diğer mümkündür. görmek tarafta sol kalıntısını yol sonra km 2 yaklaşık sonra ayrıldıktan sapağından Delice giderken istikametine Bursa karayolundan Bursa – yoluna paralel olarak ilerlemektedir. Keles köyü Delice - Keles modern kalıntısı Yol ölçülmüştür. olarak m 30 yaklaşık ise uzunluğu m, 2.90 genişliği yolun alan yer mevkiinde almaktadır.yer güneyinde Göleti’nin Kiremitlik Gököz köyünün, güneybatısında, Gököz nün 76 mıştır. 1953yılındailçeolmuştur. bağlan Kazasına Orhaneli / Adranos yeniden sonra mış, yapıl- nahiye bağlı kazaya merkez Bursa süre bir arasında 1882 - 1868 anılmıştır, olarak nahiyesi Dağ) (Yeni Cedîd mış olmasıbunungöstergesidir. yapıl- camiin bir ve hamamın bir merkezinde ilçe arasında yılları 1385 - 1360 geçmiştir. yönetimine Osmanlı mi’nde Döne Bey Orhan çıkıp yönetiminden Bizans dolayı rinden dür. köy- adlandırılan olarak “Kızikse” veya Kilise” “Kızıl önce daha ancak bilinen, olarak Kemaliye günümüzde merkezi, ee uuc br üe ee (a) a a Cebel-i da ya (Dağ) Cebel süre bir uzunca Keles İlerleyen yüzyıllarda ilçe Türklerin bölgeye gelmele tekfurluk tek bulunan Keles’te Dönemi’nde Bizans ersnei i dğr o ie öö köyü- Gököz ise yol diğer Keles bir çevresindeki yoludur. kervan bağlayan üzerinden Bursa’ya Elmaçukuru Bağlı, Soğukpınar, kuzeyinden Güneybudaklar’ın Deliler, çeler, Ep- Karaköy, Baraklı, Keles’i kadar, zamana yakın göre, ifadesine halkının yöre yolu, pe engellemektir.tutmasını Asarte- su yolun gibi kazanır. Bunun nedeni günümüzde de olduğu görünüm bir dışbükey hafif sonucunda nun bu- ve iner eğimle bir tatlı doğru yana iki her - - - - burada toplanırveşenliklerdüzenlerlermiş. amacıyla kutlamak gelişini mevsiminin yaz ve karşılamak yazı önce, çıkmadan yaylalara üzere otlatmak hayvanlarını başlangıcında yaz yıl her aşiretleri yörük göçer - mıştır.Konar olmuştur. Bir rivayete göre Orhan Gazi ile alanı Nilüfer Hatun’un düğünlerinin de otlak bu yaylada yapıl- bir nitelikli için atları saray ayrıca kullanılmış, olarak yaylak birlikte yaylalarıyla ğer, astım,anemivebenzerihastalıklaraiyigelmektedir. akci- verem, kalp, ile havası temiz oksijenli bol yayla, olan m 1.200 yüksekliği seviyesinden Deniz birisidir. yaylalarından büyük en de Türkiye’nin Kocayayla, olan sahip alanına mera ve çayır açık metrekarelik vardır.Yaklaşık400.000 da ağaçları erik ve kavak alıç, gürgen, meşe, çam, yer yerleri yer içinde yayla mesire ayrıca olup, ve örtülü ağaçlarıyla karaçam piknik arasındadır.Etrafı ünlü en Bursa’nın olup yayla bir büyük oldukça üzere laşılacağı Dönemi’nde birduvarilekapatılarakmekanhalinedönüştürülmüştür oluşturmaktadır. fonu fotoğraf bir keyifli için ziyaretçiler meraklı dikitler Bizans girişi, Mağara ve Sarkıt oluşmaktadır. galeriden bir birleştiren bunları ve bölüm ana üç oluştuğu dikitlerin ve sarkıt içerisinde Mağarası, Gâvurini ulaşılır. Mağarası’na Gâvurini ile tırmanış bir kalık daki- 30 yaklaşık doğru sola sonra yürüyüşten bir yapılacak boyunca Irmak uzanmaktadır. boyunca Kocasu akan ortadan tam yolu, bulunur.Yürüyüş kayalıklar heybetli yakasında iki her vardır.Kanyonun güzelliği bir büyüleyici de, görünse gibi kanyon bir girilemez içerisine ve sert Çok uzanır. kadar arazisine köyü Gelemiç başlayarak bayırlarından köyü kovacık Koca- Burası denilmektedir. Kanyonu Dere Kayalı vadiye kayalık aktığı içerisinde sınırları Kış döneminde kayanın baş kısmından kaynayarak akan sular bu kayaya daha ilginç bir görünüm kazandırır. Kayayöredeilginçşekliile hemenherkestarafındanbilinirvetanınır. ilginç daha kayaya bu sular akan kaynayarak kısmından baş kayanın döneminde Kış vardır.kaya benzer.deveye bir de gerçekte kaya, bu denilen Kayası Deveboynu Köylülerce sallrn uuu dnmeid cvrai öü aielr trfna Domaniç tarafından aşiretleri yörük civardaki dönemlerinde kuruluş Osmanlıların an- da adından Kocayayla, alan yer güneydoğusunda km 4 merkezinin ilçe Keles Kocayayla Doğal Alanlar ZİYARET EDİLEBİLECEK YERLER ee içsnn eei ky snraı çrsne uuu. oaunn ee İlçesi Keles Kocasu’nun bulunur. içerisinde sınırları köyü Gelemiç ilçesinin Keles Gelemiç KayalıdereveGâvurİniKanyonları Kayalıdere Kanyonunu boyunca Kocakovacık köyüne giderken sol tarafta ilginç bir ilginç tarafta sol giderken köyüne Kocakovacık boyunca Kanyonunu Kayalıdere Kocakovacık Deveboynu Kayası

. 77

KELES KELES muhtemelen ilçe merkezine kuzey yönde yaklaşık 2 km mesafede yer alan ve Akçaalan ve alan yer mesafede km 2 yaklaşık yönde kuzey merkezine ilçe muhtemelen etmektedir.malzemelerin işaret mermer olabileceğine ait Yapılanburaya göre incelemelere kurulmuş üzerine yerleşimin bir eski merkezinin Keles alanı (mezarlık) nekropol olan yılmış ya- alana bir geniş de hem malzeme mermer sayıda tarihlenen çok Dönem’e bulunan Antik merke- ilçe Keles sahası, (mezarlık) nekropol yayılan alana bir geniş çok de hem malzemesi, yapı mermer ait Dönem’e Antik sayıda çok bulunan merkezinde ilçe Hem belirlenmiştir. varlığı yapısı) mezar (tepe tümülüsün adet üç doğru mahallelerine dış merkezinin çekmektedir.ilçe Yinedikkat da bloklar mermer sız len ve çeşme gibi değişik yapılarda kullanılan yazıtlı veya yazıt- bulunmuştur. Ayrıca buna benzer hafriyat kazılarında tespit edi- bloklar mimari düşünülen olduğu ait yapıya bir boyutlarda yük bü- sondajlarda açılan için şebekesi su Mahallesi’nde Sofular olarak örnek Buna edilmiştir. tespit bloklar mimari mermer ait Çağlar’a Antik Geç ve Antik hafriyatlarında temel bazı yapılan merkezinde İlçe yayılmaktadır. alana bir geniş kadar maçlara Deresi Keles ya- düzlüklerden ortasından etrafındaki derenin tam ilçe Modern geçmektedir. merkezinin İlçe almaktadır. yer içinde çanak bir çalanmış arasındadır. yerler gören ilgi çok en tarafından fotoğrafçılar diği, görülebil arada bir yansımanın üç bu ve karıştığı bu üç gölet; dağ, göl, orman görüntülerinin birbirine 78 Baraklı –Keles-Gököz(Maremşah)göletleri Keles ilçe merkezi, Uludağ, Sorgun ve Dümen dağları ile çevrili olup vadilerle par- vadilerle olup çevrili ile dağları Dümen ve Sorgun Uludağ, merkezi, ilçe Keles Keles İlçeMerkezi Arkeolojik Alanlar edilmiş inşa olarak amaçlı sulama Yörede ıaıd oty çkn ealr at izler hala görülebilmektedir. Hem ilçe merkezinde ait mezarlara çıkan ortaya sırasında yapımı yolunun Kocayayla kuzeydoğusunda alanın aynı Ayrıca çekmektedir. dikkat lar blok- mermer olabilecek ait yapısına mezar bir olasılıkla ve boyutlu büyük bulunan fında tara- sol yolunun Kocayayla düzlüklerinde sıra ilçe merkezinin yer aldığı çanağın kuzey yanı Bunun etmektedir. işaret olabileceğine kurulmuş üzerine yerleşimin bir antik zinin - ve busıradaözgündokuözelliklerinikaybetmiştir. kubbe kasnağında üç sıra tuğladan testere dişi friz vardır. Yapı en son 1972 yılında onarılmış oluşmaktadır.dan eksenindedir.cephesi doğu Girişi Yapısıvalıdır.içten ve altlarında Saçak dikdörtgen planlıdır. Eş boyutlarda kare planlı ve kubbeli mekânlarıyla bunlara bitişik külhan doğrultusunda batı - Doğu bulunmaktadır. hamam bir yaptırılan adına onun veya rafından ta- YakupÇelebi oğlu Murat’ın I. olarak, vakıf camiye olan ulaşmamış günümüze ve tırılan melidir. bilinen Kaynarca, Görükle, Kuzfındık gibi Orta Paleolitik buluntulardan daha eskiye tarihlen satır kıyıcı ve yüzeyliler İki etmektedir.işaret Paleolitik’e Alt Belen Tepebölgede buluntuları, bir başkaikiyüzeylialettürüde ikiyüzeyliişlenmişbirdisktir aletlerdir.yüzeyli iki oluşan baltalarından el Belen buluntular Tepe’deçarpıcı en karşılaşılan Belen Tepezünden sayıdadır.sınırlı mevcuttur.buluntuları buluntu adet 73 Belen Tepe’deki çapında biralanıkaplamaktadır. metre 150 yaklaşık kadarıyla bilindiği şimdilik yeri Buluntu araştırılmamıştır. kuzeyi pe’nin Tekalmıştır.Belen sınırlı görünürlüğü - yüzey yüzünden örtüsü bitki yoğun ve ağaçları çam sırasında Araştırma kaplıdır. pe’nin zirvesiçam ağaçlarıyla Te- Belen mevcuttur. dereler kuruyan yazları Çevrede tır. saptanmış- kısmında güney Tepe’nin Belen yükseklikteki metre 1070 buluntular leolitik laşık 100 m kuzeyindedir. Pa- yak- yolun giden köyüne nöz Uzu- köyünden Kıranışıklar ve batısında km 1,5 yünün kö- Kıranışıklar güneyindeki neğinin işbirliğiilekazanlarkaynatılırvegelenmisafirlerağırlanır der- köy ve köyü Küçükkovacık sene edilmiştir.Günün’de her inşa Anneler Burada yeniden gelerek yerleştiği anlatılmaktadır. Burada bulunan türbe yapıları Keles Belediyesi tarafından larında bir savaşta şehit olan Savcı Bey’in eşi olduğu ve onun ölümünden sonra bu bölgeye bulunmaktadır.türbe bir edilen rivayet olduğu ait Sultan’a Ana taraf- Domaniç Sultan’ın Ana Mahallesi’nde taşınmıştır.Küçükkovacık ocağından taş yerdeki isimlendirilen olarak mevkii Keles ilçe merkezinde ayrıca I. Murat Hüdavendigar Dönemi’nde (1360-1389) yap- (1360-1389) Dönemi’nde Hüdavendigar Murat I. ayrıca merkezinde ilçe Keles Belen Tepe buluntularının tarihlenmesi şimdilik sadece dönemsel olarak yapılabilir. olarak dönemsel sadece şimdilik tarihlenmesi Tepebuluntularının Belen yü- azaltması görünürlüğünü yüzey örtüsünün bitki ve kısıtlılığı süresinin Araştırma Keles’in Tepe, Belen Belen Tepe . . 79 - -

KELES KELES doğru daralan iki pencere iki daralan doğru dışa güneydeki boyutlu eş simetrik ona ve giriş ekseninde duvarlar Batı moderndir. duvarı kuzey türbenin tavanlı düz ve planlı dikdörtgen yakın kareye yönünde güney deki ise eşine aittir. Kuzey kuzey- Buhari’ye, laeddin Sa- Horasanlı yatır deki güney göre bilgiye dikleri ver- Köylülerin yazılıdır. yılı 1817 vitrayında cere çok gelenekselliğinbirgöstergesidir. tesadüften edilmesi ziyaret amaçlı tıp alternatif de günümüzde Türbenin aittir. Asklepios’a TanrısıSağlık Çağın Antik Sunak, çekmektedir. dikkat eserler mermer oluşan tablasından masa bir yuvarlak üzerinde ve sunak bir şeklinde yılan içinde yapının bilinen olarak Türbesi rinde yerleşilmişolmalıdır. mevcuttur.kaynağı su bir Erken bilinen dönemle Tunç Höyüğe3 olarak – Kaynarca 1 Çağı olmalıdır. Yerleşimin batısında küçük bir dere akmaktadır. Ayrıca 110 metre kadar güneyinde çeker. Bunlar muhtemelen toprağın işlenmesi sırasında zarar gören yapılara ait temel taşları dikkat taşları kireç miktarda bol yığılmış kenarına tarla alanda, düzlük bu kullanılan olarak bahçesi meyve dek öncesine zaman bir Kısa karşılaşılmıştır. ile parçaları seramik yoğun yüzeyinde alanın lük düz- bir metrelik 50 x 100 güneyinde, hemen Höyüğün geçmez. metreyi iki yüksekliği olup sahip çapa bir metrelik 50 yaklaşık Höyük Kaynarca olan tepe bir alçak ve Küçük alır. yer üzerinde sırt bir alçak uzanan doğru neybatıya gü- mevkiinde Kaynarca doğusunda, m 900 yaklaşık köyünün Menteşe deki 80 Menteşe -KaynarcaHöyük Türbenin inşa kitabesi yoktur, içindeki iki yatır da kitabesizdir.yoktur,da pen- kitabesi yatır duvardaki inşa iki Güney Türbenin içindeki Keles ilçe merkezine yakın bir konumda bulunan Dedeler köyünde, Selahattin Buhari Dedeler Köyü için- sınırları ilçesi Keles Höyük - - hemen girişinde uzanan Kaleler mevkiinde yüzeyde azda olsa seramik parçaları bulunmak parçaları seramik olsa azda yüzeyde mevkiinde Kaleler uzanan girişinde hemen pılamamıştır. ya- tespit bir konusunda yapıldığı zaman ne tümülüsün için rastlanmadığı kalıntıya verecek sında yer alan tümülüs ziyaret edilebilecek önemli yerlerdendir. Etrafında herhangi bir ipucu kullanılmıştır. hatıllar ahşap arada edilmiş, inşa taşlarla moloz Duvarlar çeker. dikkat ile işlemeleri orijinal olup ahşap çerçeveli kapısının Giriş alır. yer mahfil Kuzeyde vardır. pencere üstlük ve altlık birer duvarda batı ve doğu kapısı, giriş dikdörtgen eksende kuzeyde pencere, dörtgen dik- birer boyutlarda eş simetrik, yanında iki nişi, mihrap yuvarlak yarım eksende duvarda Güney tavanlıdır. ahşap cami planlı dikdörtgen Enlemesine tarihlidir. 1865 - 1864 sancak edilen muhafaza içinde Caminin yazılıdır. 1838” – 1837 sene Efendi, Habib Saçlı halifesi lunmaktadır. Güneyindeki hazirede (mezarlık) en eski mezar taşında “Pir Mehmet Efendi”nin geldiği bilinmemektedir. nereden ve zaman ne malzemelerin devşirme Bu bulunmaktadır. sunak lı sındaki köy kahvesinde bir adet yazıt- karşı- caminin ve başlığı sütun pılmış ya- tarzında ion adet bir mermerden kristalli ince üzerinde blok bir çesinde bah- camiinin alan yer Köyde yüdür. kö- Harmanalanı ise yer diğer bir diği boynuzlarını görülebilir. geyik edilen rivayet avlandığı tarafından onun ile eşyalar takım bir söylenen olduğu ait ri’ye kullanılmıştır.hatıllar ahşap arada örülmüş, ile malzeme Buha- Selahaddin içerisinde Türbe ahşap, kafesli, üstlükler çift camlıdır. Yapı içten sıvalıdır; dışta moloz taş ve bol harç karışımı dikdörtgendir.altlıklar pencereler Batıdaki üstlük ve dikdörtgendir.altlık pencereler Batıdaki üstlük ve altlık kısmı, Giriş taşır. tavanı düz destek kesitli daire Batıdaki sınırlanır. duvarla bir yapılmış sonradan güneyde sahın, planlı dikdörtgen doğrultusunda kuzey-güney sında batı- Yapınıngörülür. niş dikdörtgen birer boyutlu eş simetrik, karşılıklı birbirine batısında eksenin duvarlarda güney ve kuzey pencere; bir batısında eksenin duvarda, Kuzey vardır. Davutlar köyü Keles ilçe merkezinin yaklaşık 7,5 km güneyinde bulunmaktadır. köyün Davutlar Köyü nokta- üst en alanın ormanlık Buradaki alandır. bir diğer incelenen merkezinde İlçe Yığılı ÇakılMevkii edil tespit parçaların mimari tarihlenen Dönem’e içerisinde Antik sınırları ilçe Keles Harmanalanı Köyü Köyde ayrıca, Geç Osmanlı Dönemi’ne ait kitabesi günümüze ulaşmayan bir cami bu- 81 - -

KELES KELES aılnıtr B yztaa öe burada göre yazıtlara Bu yayınlanmıştır. edilerek tercüme tarafından Schwertheim E. önce daha bölümü bir yazıtın Yunanca sayıda çok alan yer arasında buluntular mer mimari malzemeler dikkat çekmektedir. Mer- ve parçalar ait heykellere mermer arasında varlıkları kültür gözlemlediğimiz Yamaçta anlatmaktadırlar.çıkardıklarını derinlerinden toprağın taşları antik naklettikleri köylerine Çiftçiler etmektedir. işaret olduğuna yapının nar, Belenören ve Haydar gibi çevre köylere buradan dağılan mimari malzemeler burada bir de incelemeler,Akçapı- hem yapılan yamaçta hem karşın rastlanılmamıştır.Buna varlığına kültür hiçbir başka parçalarından seramik Dönemi Roma bazı incelemelerde yapılan rinde eponyme sıfatlar da göstermektedir; dağlık bölgenin tamamı bu kutsal alandan yönetilmiştir. ait rahiplere kâhin alan yer yazıtlarda geçen ele durumu etmektedir.Bu işaret olabileceğini burada kalıntılarının önemli en bölgenin dağlık ve Keles’in katarak, anlam bir özel buraya konumu bu Tazlaktepe’ninkonumdadır. bir hakim Uludağ’a de hem vadiye, aktığı dakos) (Ryn- Kocasu’nun hem Tepe, bulunmaktadır. arasında Tazlaktepe,alan köyleri yer Belenören de ve Akçapınar işaretetmektedir.nemler’ine Dö- Bizans ve Roma olarak yoğun seramikler olan mış yayıl- mevkiidir.alana Kocapınar Yaklaşıkdönümlük bir 82 kalıntılarından almaktadır. duvar örülmüş ile harcı horasan yer yer ve çevreleyen etrafını tepenin adını alan Bu tadır. Güney yamaçta tatlı bir eğimle ulaşılabilen tepenin kuzeyi oldukça diktir.Tepeüze- oldukça kuzeyi tepenin ulaşılabilen eğimle bir tatlı yamaçta Güney güneyin km 13 yaklaşık merkezinin ilçe Keles Tazlaktepe Yoğun seramik buluntusu veren bir diğer alan ise Kocapınar Mevkii

- Hellenistik ve Roma Dönemler’ine tarihlenmektedir.Hellenistik veRomaDönemler’ine Buluntular getirilmiştir.Tazlaktepe’den tamamı parçaların Mermer kullanılmıştır. işlevlerde farklı tarafından halkı köy elemanlar Mimari bulunmaktadır. parçaları heykel ve eleman ri ile saygıgördüğüde Aristides tarafındanrivayetedilmektedir. Uludağ’da saygı gördüğü anlaşılmaktadır. Buradaki Zeus’un aynı zamanda Pandemos sıfatı de ile sıfatı Olympos Zeus’un yazısı onurlandırma ve Metrodorus’un leri Claudianus Annius sokmaktadır.rivayet- konuma yazarlardan Aristides’in bir Antik farklı arasında örenler diğer yöresindeki Tazlaktepe’yiKeles durum Bu olmasıdır. rastlanmamış buluntuya bir herhangi ait Çağı’na Bizans ise özellik diğer bir gözlemlediğimiz Burada artırmaktadır. daha kat bir tium’daki zaferini önceden haber vermiş olduğu bilinmektedir. Bu durum da, tepenin önemini Ac- Octavia’nın kâhinlerin buradaki Çünkü olmalıdır. olmuş sahip öneme bir üstü bölgeler dönemde önceki İsa’dan merkezi, kehanet anlaşılmaktadır.azından lunduğu en Bunlardan, bu- odeonun bir ait tapınağa bu ve yerinin kehanet bir tapınağın, bir ait Kersoullos’a Zeus Akçapınar köyü Keles ilçesine 17 km uzaklıktadır. Köy- Akçapınar mima- mermer adet 25 yaklaşık uzaklıktadır.Köyde km 12 Keles’e köyü, Belenören Belenören rak kullanılmıştır. ola- malzeme devşirme yapılarda farklı içerisinde köy parçalar mer Mer- getirilmiştir. Tazlaktepe’den da parçalar Bu bulunmaktadır. parça mimari mermer adet 14 de 83

KELES KELES Nekropolü ileçağdaşolabileceğinisöylemekmümkündür. Nekropolü’nde de görülmektedir. Bu benzerlikten hareketle Kovanlık mezarlarının Köprübaşı tırmaktadır. ar- olasılığını bulunma kilisenin bir köyde bu adı yer ve kalıntılar konusu dikkat Söz çekmektedir. elemanlar mimari mermerden edebilcek işaret kiliseye bir çevrede da, kalıntı bulunmasa mimari bir herhangi ayakta edebilecek işaret kiliseye alanda gösterilen tarafından zilere sahip olan köyde, “Kızılkilise” olarak anılan bir mevkii yer almaktadır. Ancak, köy halkı almaktadır.yer noktasında Verimlibir hâkim ara- (Ryndakos) Kocasu’nun ve güneyinde km 16 yaklaşık Köy,köydür.Keles’in adlandırılan olarak “Kızikse” veya “Kızılkilise” önce daha mevkiin Kovanlık yoldur. gelen ile mevkii Kaynarca Nekropolü, Köprübaşı istikametinden (Hadrianoi) Orhaneli ise ulaşır. Diğeri buraya takiple Deresini Karakabaç Kalesi, Karaardıç buradan gider, Harmancık’a Tavşanlıüzerinden gelip, (Kotyaion) Kütahya’dan birisi lardan örneklerini FriglerdeçokyaygınolanKybele- Attis kayasunaklarındagörmekmümkündür. benzer sunağının kaya biçimlendirilen şekilde oturabileceği kişinin İki bulunmaktadır. nağı su- kaya de adet bir alanda bulunduğu açılmıştır.Mezarların neticesinde kazılar kaçak tanesi üç Bunlardan çekmektedir. kayaya oyulmuş mezar yapıları da dikkat ana boyunca yamacı doğu Tepenindır. bulunmakta parçaları seramik miktarda bol yüzeyde ve kalıntısı temeli bina me, malze- mimari mermer miktarda Bol dır. şık 16 km güneydoğusunda yer almakta- nöz köyleri arasında olup, Keles’in yakla- 84 Kovanlık mevkii Keles’te bulunan tek tekfurluk merkezi, günümüzde Kemaliye olarak anılan, ancak anılan, olarak Kemaliye günümüzde merkezi, tekfurluk tek bulunan Keles’te Kemaliye Yolalmaktadır.- yer noktada kesiştiği yolunun ticaret önemli iki yerleşim, Buradaki Kovanlık mevkii, Menteşe ile Uzu- - toprak ile örtülmüştür. Benzer mimari Köprübaşı sonra daha mezarlar edilen inşa taşlarla kesme Düzgün bulunmaktadır. mezar sayıda çok mış açıl- neticesinde kazılar kaçak yine şekilde, cek gele doğusuna tam yerleşiminin Kovanlık de, eteklerin yolun eden takip deresini Karakabaç ve gelen istikametinden Harmancık varır. pum) Olym- ad (Prusa Bursa’ya Vadisineinerek lüfer Baraklı Asartepe’ye doğru ilerler ve sonunda Ni- Tazlaktepe’dengeçerek yol, iki her buluşan de - - - Ağaç oymaişçiliğiningüzelbirörneğibulunmaktadır. karşılaşırız. panolarla benzer dekine harim kısmında üst duvarının güney yerinin cemaat yapılmıştır.zolar,tasviri Kâbe ise yapılar,Son panoya köşedekilere güneyindeki duvarın atı va- çiçekli panoya iki içteki bırakılmıştır; boş içi vardır.panonun pano Ortadaki beşer varda du- batı alır.ve yer Doğu motifleri dal ve servi duvarda kuzey motifleri çiçek çıkan vazodan köşelerinde batı ve süslenmiştir.doğu yapraklarla Pencerelerin kenarları nişlerinin Pencere vardır. motifi servi ve sütun birer yanında iki motifiyle perde açılmış görülür.Mihrapta rapta mih- ve kenarlarında pencere panolarda duvarındaki harim süslemeler işi tavanlıdır.Kalem planlı ve düz tavanlıdır. Son cemaat yeri doğu - batı yönünde düzensiz beşgen planlı ve düz dikdörtgen doğrultusunda kuzey-güney Harim ibarettir. yerinden cemaat son kuzeyde rim, yılında yazılmıştır. Yapı güneyde ha- 1875 - 1874 “Maşallah” ile işi kalem yerinden harime giriş kapısı üzerinde cemaat son bulunmaktadır.Caminin cami bir ait Dönemi’ne Osmanlı Geç mü halaayaktadır. bölü- bir duvarlarından ve apsisi nın yapı- rağmen tahribatına insanların yaşayan köylerde yakın ve necilerin Defi- bulunmaktadır. kalıntısı kilise bir başka alan yer mesafede güney km 7 yaklaşık köye ve anılan olarak Taşdeğirmen mevkiide adlandırılan olarak Bükleri Kemaliye üzerinde, birisinin maçlarının açıdan belgelemektedir. bir diğer edildiğini inşa amacıyla etmek kontrol noktasını geçiş bu Kalesi’nin Karaardıç olarak, terim bir ulaşan yollardan geleneksel günümüze Çağlar’dan malı, Antik olma- tesadüfen isimlendirme Bu anılmaktadır. olarak Geçidi” van “Ker- ağzında halk halen müzde günü mevkii Bu almaktadır. yer Kalesi Karaardıç düşündüğümüz edildiğini inşa için sağlamak kontrolünü yolun yapan giriş vadiye istikametinden Harmancık eaie öüd ayrıca köyünde Kemaliye ya- hâkim bakan Ryndakos’a köyünün Kemaliye karşın, belirsizliğine Kilisenin Kızıl Kocasu vadisinin yaklaşık 2 km doğusunda yüksek bir kayanın en uç noktasında, uç en kayanın bir yüksek doğusunda km 2 yaklaşık vadisinin Kocasu Karaardıç Kalesi - 85

KELES KELES miş bir mimari parçadır. Köy meydanındaki düzenleme çalışmaları esnasında tekrar açığa tekrar esnasında çalışmaları düzenleme meydanındaki Köy parçadır. mimari bir miş kesil- düzgün mermerden beyaz kristalli ince ait mezara bir birisi varlıklarından kültür nadir bulunan rastlanmamıştır.Köyde varlığına kültür fazla çok içeresinde köyün rağmen ginliğe zen- bu almaktadır.Çevredeki yer arasında köyler sahip varlığına kültür fazla en içerisinde köyleri Keles’in ile nekropolleri ve alanları yerleşim çevresindeki Menteşe, kapsamaktadır. yöresinde ulaşmışolduklarıcesarete vepervasızlığagüzelbirörnektir Uludağ definecilerin tümülüs, lışılan makinaları kullanılarak açılmaya ça- etmektedir.işaret gördüğüne iş Ağır hizmet olarak alanı nekropol likle özel- bölgenin bu tümülüs, sahip yüksekliğe m 10 yaklaşık ve alan yer güneydoğusunda Alanın tadır. bulunmak noktada hâkim en sine vadi- Rhyndakos Köprübaşı, alan yer sınırında güney üzere olmak ta uzaklık- km 25 Keles’e oluşmuştur. güzergâhı yol bir doğal ulaşan nize yandan Aizanoi’den gelen ve Hadrianoi, Miletopolis, Apollonia ad Rhyndacum üzerinden de- olmuştur. Bu ırmak bir taraftan derin vadilerde verimli tarım arazilerine imkân tanırken, diğer parçasına göre,burasıErkenHıristiyanlıkDönemi’ndekullanılmıştır seramik bir sırlı bulunan içinde mağara ve freskler bulunan duvarlarında Mağaranın tadır. bulunmak duvarlar korunduğu izlerinin freskoların üzerinde ve sıva katkılı saman yer yer mağaralar yer almaktadır. Mağaralar birbirine geçilebilen odalardan oluşmaktadır. Odalarda kale bulunmaktadır. Kaleniniçbölümündebirsarnıçvardır. 86 Tümülüs’ün bulunduğu alan Menteşe köyü sınırları içerisindeki nekropol alanını da alanını nekropol içerisindeki sınırları köyü Menteşe alan bulunduğu Tümülüs’ün Keles’in vadi bölümünün coğrafyasını belirleyen en önemli unsur kuşkusuz Kocasu kuşkusuz unsur önemli en belirleyen coğrafyasını bölümünün vadi Keles’in Köprübaşı veMenteşeKöyü–Nekropol Alanı Kalenin güney yamacında, oldukça sarp bir noktada yer alan kaya kütlesine oyulmuş bir olan korunmuş bölümü bir duvarlarının sur birlikte ile kuleler üzerinde Tepenin - . . - den ibarettir. kulesin gözetleme ve girişi kale bölümleri gelen kadar günümüze kalenin tarihlenen mi’ne Döne çarpmaktadır.Bizans göze kalıntıları duvar düşünülen olduğu ait kaleye bir temelen an içinoldukçagüçtürgözükmektedir. şu açıklamak edilmesini inşa şekilde bir uzak yerlerine yerleşim mezarların düşündüğümüz olduğunu ait Dönemler’ine Roma veya Hellenistik nedeniyle örgüsü taş Pseudoisodomik verilmiştir. görünüm bir şeklinde piramit örtülerek şekilde konik taşlarla moloz yüklüğünde bü- yumruk üzeri odalarının Mezar bulunmaktadır. mezarlar basit oluşturulmuş ile plakalar taş sıra tek veya mezarlar oda örülmüş taşlarla kesme düzgün burada göre, mezarlara lan açı- tarafından vardır.Defineciler tümülüs-mezar sayıda çok bulunan altında risk ve mezar bir süreöncebubloklarMenteşeNekropolsahasındayerlerdengetirilmiştir mermer bloğun ölçüleri 28 x 177,5 x 29 santimetredir. Köy halkının ifadesine göre, çok uzun çıkan blok uzun yıllar önce Menteşe Nekropolünden buraya getirilmiştir. İki parçadan oluşan Menteşe köyünde bulunan bir diğer önemli yer ise Kayabaşı mevkiidir.Kayabaşı ise muh- yer Burada önemli diğer bir bulunan köyünde Menteşe Menteşe Köyü–KayabaşıMevkii Nekropol alanının kuzey ve kuzeydoğu yamaçlarında kaçak kazılarla açılmış üç adet . 87 - -

KELES KELES şık 9 metre yüksekliğe sahiptir. Şimdilik bu noktaya en yakın en noktaya bu Şimdilik sahiptir. yüksekliğe metre 9 şık yakla- tümülüs, alan yer mesafede metre 100 yaklaşık köyden kavşakta, kesiştiği ile yolu köyü Kıranışıklar yolunun köyü gut tümülüsdür.Alpa- alan köyden adını ve alan yer girişinde nün devşirme malzemeolarakfarklı yapılardakullanılmışlardır. tarafından halkı köy birlikte bilinmemekle geldiği nereden köye biri ise Bizans Dönemi’ne ait olan kaide parçasıdır. Bu eserlerin lardan biri düz mermer parça, biri Helenistik Dönem’e ait sunak, üç adet mermer mimari eleman bulunmaktadır. Bu mimari blok- köyde değişikyapılardadevşirmemalzemeolarakkullanılmıştır. parçalar Bu bulunmaktadır. parça mimari adet beş edilen tahmin olduğu ait Dönemler’ine yinde yerfreskokalıntılarıhalengörülebilmektedir. uçurularak etkili şekilde tahrip edilmiştir. Kaya yüze- havaya dinamitle tarafından defineciler ki, yazık ne apsisi halen mevcut olup, yapının büyük bir bölümü, almaktadır.yer kilisesi kaya bir küçük Kilisenin muş bir kayanın yamacına teraslar şeklinde kayaya oyul- buraya ulaşılmaktadır.edildiğinde takip Burada, çok sarp km 2 vadi ilerleyen doğru güneybatıya den köyün- Menteşe mevkiidir. anılan olarak Gelintaşı 88 Menteşe Köyü-Gelintaşı Keles yöresinin tekil tümülüslerinden birisi Alpagut köyü- Alpagut Köyü Köyde uzaklıktadır. km 36 İlçesine Keles Köyü Uzunöz Uzunöz Köyü Bizans ve Roma bulunmaktadır.Köyde uzaklıkta km 14 ilçesine Keles köyü Haydar Haydar Köyü yeri ziyaret ilginç diğer bir yöresinde Keles maktadır.almaktadır.yer içinde mezarlığın bulun pandantif eski planlı, dışında, Kare köyün Türbe türbe bir verilen ismi Baba Şahin ayrıca Köyde kullanılmıştır. hatıllar ahşap arada edilmiş, inşa taşla moloz Duvarlar çeker. dikkat ile işlemeleri olup orijinal çerçevesi ahşap görülür.motifleri alır.saat yer ve mahfil ibrik Kuzeyde kapısının kemerinde Giriş dış yaprak, altlık ve üstlük pencere vardır. Nişte vazo içinde çiçekler ve birer perde, iç kemerinde kıvrık duvarda dal ve batı ve doğu kapısı, giriş dikdörtgen eksende kuzeyde pencere, dikdörtgen birer boyutlarda eş simetrik, yanında iki nişi, ney duvarda eksende yarım yuvarlak mihrap Gü- alır. yer pencere ve kapı bir dikdörtgen kaymış kuzeye eksenden duvarında, batı Caminin tavanlıdır. ahşap cami planlı gen dikdört- doğrultusunda Kuzey-güney miştir. geçirmiş, minaresi 1969’da tümüyle yenilen Haziran 1719 yazılıdır. Yapı çeşitli onarımlar 19 olarak tarihi yapım ve adı Mustafa” Hacı el- oğlu “Seyyid 48 Kitabesinde x santimetredir. 35 boyutları kitabenin taş satırlık Dört almaktadır. yer kitabesi çeşme bir ekseninde mümkündür. tarihlendirilmesi Dönem’e Antik da kuyunun iki her çıkılarak yola kalıntısından yol eski çen bulunmaktadır.kuyusu ge- su adet içerisinden iki mezarlık alanında ve bileziklerinden Kuyu mezarlık gösterir.Ayrıca bulunmadığını tesadüfen köyde malzemelerin mimari bu edilmesi malzeme kullanılmıştır. Köy merkezinde yer alan caminin bahçesinde iki adet sunağın tespit devşirme sayıda çok ait Dönemi’ne Bizans çalışmalarında onarım Türbesi’nin Şahinbaba bulunan mezarlığında Köy köyüdür. Kıranışıklar alan yer uzaklıkta km 3,5 yaklaşık zinden Köy merkezinde bulunan ve Eski Camii olarak adlandırılan caminin kuzey cephesi kuzey caminin adlandırılan olarak Camii Eski ve bulunan merkezinde Köy merke- ilçe Keles biriside yerleşimlerden edildiği tespit elemanların mimari Zengin Kıranışıklar Köyü - bir ipucumevcutdeğildir. madıkları konusunda yüzeyde ulaşa ulaşıp odasına mezar edilmiştir.tespit Ancak yaptığı da kazı burada definecilerin resinde yapılan incelemelerde ğini saptamıştır. Tümülüs çev- geçti- buradan birisinin lardan yol- giden Kersoullos’a Zeus araştırmalarda yaptığı önce daha yörede Schwertheim, E. düşünülmektedir. olduğu yerleşim yerinin Keles Merkez 89 - -

KELES KELES yansıtmaktadır. Mimari blokların yanı sıra çevreye gelişigüzel dağılmış şekilde yine Roma yine şekilde dağılmış gelişigüzel çevreye sıra yanı blokların Mimari yansıtmaktadır.özelliklerini stil yüzyılın 1. İ.S bloklar korunan durumda iyi Çok çekmektedir. dikkat bloğu sima bezemeli bulunan geison konsol üzerinde özellikle arasında bloklar rastlanılmıştır.Bu da bloklara mimari mermer incelemelerde metredir.yapılan 17 çevresinde x Kilisenin 14,80 kalmaktadır. yetersiz konusunda belirlemek olduğunu dönemden hangi istasyonun bu kalıntı sayıdaki az olabilir.Ancak kullanılmış olarak istasyonu gözetleme bir eden kontrol vadiyi Burası, tedir. bilinmemek olduğu zaman ne kullanımın olarak eder,tam işaret ancak kullanımına dönem erken şekilde aynı de izleri taşçı Kayalardaki seçilebilmektedir. kalıntısı duvar az çok müş erken dönemlerde ev inşaatları için taşlar alınmıştır. Bugün halen plato üzerinde taştan örül- kaleden bu göre, ifadesine bulunmaktadır.halkının plato Köy bir kayalık adlandırılan olarak yapımı için malzeme sağlanmaktadır. Bu taş ocağının yukarısında köylüler tarafından “Kale” bakılınca, Asartepe, batı kısımlarındaki taş ocakları ile dikkat çekmekte olup, ocaklardan yol yolundan Keles (Odryses) – Bursa Yenikenarındadır. Çayı’nın Nilüfer Asartepe, dir. yaklaşık 2 km kuzeybatısındaki Asartepe’de köyün Harabeler almaktadır. yer içerisinde sınırları köyünün Baraklı bugünkü alanı şim tadır. Dağlık Bursa’nın diğer bir önemli yerle- oluşmak bölümden iki üzere olmak Baraklı Aşağı ve Yukarı bulunan mesafede metre 500 yaklaşık birbirinden köyü Baraklı alan 90 sıraları ileörülmüştür. tuğla şekilde bir düzenli edilmiştir.Kubbe inşa ile malzeme devşirme köşelerde özellikle ve kaplanmıştır.tuğla kalaslarla aralarda taş, ahşap moloz şekilde Duvarları bir ilkel dıştan be, dikdörtgendir.Kub- pencere ve alır.Giriş yer pencere duvarları bir ortasında duvar kuzey olup, güney sağır ve Doğu eksenindedir. cephe doğu girişi yapının örtülü kubbeyle geçişli Keles’e yaklaşık 7 km mesafede yer mesafede km 7 yaklaşık Keles’e Baraklı - Asartepe - - Korunan temellere göre yapının ölçüleri yapının göre temellere Korunan bulunmaktadır. da bloklar mermer miş işlen ve kaideleri sütunlar,sütun sında açığa çıkartılan mimari malzemeler ara- tarafından defineciler Ayrıca mektedir. görülebil bloklar mermer ait eşiklerine kapı ve temelleri duvar ait kısmı) ilk nin (kilise nartekse bölümü, giriş kilisenin Yüzeyde bulunmaktadır. kalıntıları mel sreed br iiee i te- ait kiliseye bir Asartepe’de - - - - iai azmy rastlanılmıştır. malzemeye sayıda mimari çok ve kalıntılarına duvar çıkartılmış ortaya neticesinde kazılar kaçık incelemelerde yapılan çelerde Bah- geçirmektedirler. evlerinde bağ buradaki aylarını yaz sa- özellikle kinleri Köy mahallesidir. bir köyünün Gelemiç alan yer mesafede km 10 yönünde kuzeydoğu Keles’in tören, Peli- Pelitören’dir. yeri yerleşim ğer zıttan dolayı burada Asklepios ve Hygieia adına bir tapınak bir adına Hygieia ve Asklepios burada dolayı zıttan ya- alan yer üzerinde sunak Schwertheim değerdir. kayda sunak bulunan mistica) (cista sepet büyülü üzerinde veya sı levha adak bulunan kabartması tanrı) büyük en inancında (Yunan Zeus bir üzerinde arasında Bunlar bulunmaktadır. eser mermer sayıda çok getirilmiş zamanlarda Asartepe’den mektedir. bahset- olduğundan kalıntısı yapı bir tarihlenen Dönemi’ne İmparatorluk Roma alanda bu ziyarette, yaptığı buraya önce iai aıt blnn i di- bir bulunan kalıntı Mimari Pelitören –GelemiçKöyü aal ky ekzne ö hlı aaıdn değişik tarafından halkı köy merkezinde köy Baraklı E. Schwertheim de daha diğer önemli bir belgedir. eden işaret nemleri’ne Dö- Bizans ve Roma burada parçaları seramik dağılan bir yapının olabileceğine işaret etmektedir. Alan üzerine dini de önce kilisesinden Dönemi Bizans burada naklar blok kayda değerdir. Üzerinde yazıt bulunan stel ve su- bulunan yazısı (ordu) Lejyonu Bretos özellikle sında ve stel (mezar taşı) de bulunmaktadır. Yazıtlı taşlar ara- taş yazıtlı sayıda çok eden işaret Çağı’na İmparatorluk uudğn düşün bulunduğunu ya lokalizeetmekistemektedir. bura- Neokaisareia’yı hareketle kalıntılardan alan yer bir kentten söz etmektedir. Schwertheim, Asartepe’de (Gölyazı)ve adından Neokaisareia arasında (Orhaneli) Rhyndacum Hadrianoi ad Apollonia kaynakları Bizans İlk mektedir. - - 91

KELES KELES dikkat çekmektedir. kalıntılar ait mezara bir açılan tarafından defineciler doğusunda hemen Yapınınkalmıştır. taşınmıştır. Bu nedenle mermer mimari parçalar Boyalıca’da yok denecek kadar az miktarda köylerine Çayören ve Düvenli çoğunluğu bir büyük olanların mermer görülebilirken, şekilde bir dağılmış çevreye yakın malzemeyi mimari taştan yerli bulunan kolay değildir.Daha belli rildiği taş ocaklarını yakın çevrede görmek olasıdır. Ancak mermerin nerden getirildiği henüz özellikle Bizans Dönemi’ne ait mermerden taşıyıcı elemanlar sayıca fazladır. Yerli taşın geti- arasında Bunlar kullanılmıştır. şekilde bir yoğun de mermer sıra yanı taşın tır.Yapıdayerli Bu durumu ya farklı yapı evreleri, ya da iç içe farklı yapılar şeklinde açıklamak doğru olacak duvarlardır.örülmüş taşlarla küçük daha ve uzanan şekilde gelecek doğusuna duvarlarının teras ve gözlemlenebilen tarafta batı yine duvarıdır.İkincisi teras da ya temel örülmüş larla blok- kesme büyük taştan yerli izlenebilen yer yer tarafta konusudur.batı söz ilki Bunlardan bir yapı kalıntısı bulunmaktadır. Temel izlerinden anlaşıldığı kadarı ile burada iki farklı duvar demos yazıtlarının buluntu yeriydi. Köyde ayrıca kaçak kazılar ile etkili şekilde tahrip edilmiş sı bulunmaktadır. kabartma- tanrıçası) avcılık ve doğa dininde (Yunan Artemis bir güzel çok ve yazıt evinde Aslan’ın Emin bulunmaktadır. eser mermer sayıda çok nılan kulla olarak devşirem evlerde merkezindeki Köy almaktadır. yer batısında km 10 köyünün Düvenli bulunan mesafede km 37 merkezden ve olan uzak köyü en Keles’in yalıca’dır. Bo- yeri ziyaret önemli diğer 92 bir kilisedensözetmekmümkünolacaktır. burada, yine Asartepe’de olduğu gibi erken tarihli bir tapınağın üzerine sonradan inşa edilen ise, nakledilmedi buraya yerden bir başka stel bu göstermektedir.Eğer kullanıldığını tekrar aşınma ve oyuklar orijinali Roma İmparatorluk Çağı’na ait bu stelin kilisede kapı eşiği olarak yakın çevresinde üzerinde Yunanca yazıt bulunan mermer bir stel bulunmaktadır. Üzerindeki göstermektedir.bezendiğini fresklerle yapının kalıntıları Yine,kalıntısının sıva yapı korunan kısmen üzerinde blokları taş ve başlıkları Sütun etmektedir. işaret olabileceğine dabir ait kilise yapıkalıntısının buradaki başlıkları sütun bulunan motifleri haç üzerinde Özellikle Köydeki devşirme mazlemelerin Ören mevkiinden geldiği söylenmektedir. Zeus Pan- bir alan yer Keles’te Boyalıca - - termektedir. Bizans genellikle Dönemistilözelliklerigös- merden mimari parça bulunmaktadır. Bunlar mer- beyaz adet 10 yaklaşık kullanılmış rak ola- devşirme evlerinde uzaklıktadır.Köyde doğrulamaktadır. kadı bulunduğuna dair köylülerin verdiği ifadeleri zamanlar bir köyde olup, taşları mezar kavuklu ait kişilere mensup sınıfına (yazı) ilmiye taşları mezar Bu anlaşılmaktadır. yapıldığı gömü ren lendiğinde ortalama 18. yüzyıl ortalarından itiba- ince- yazıtları mezar Bu bilinmemektedir. sayısı tam olduğundan çalınmış çoğu taşlarından zar Osmanlıca yazıtlı mezar taşı bulunmaktadır. Me- sayıda çok ait Dönemi’ne Osmanlı mezarlıkta Bu bulunur. mezarlığı eski köyü Gököz sırtında cami yapılmıştır. Eskicamiyeaitolanminarehalendurmaktadır. belirtilmektedir.yaptırıldığı Ustalara Mustafa ve bugünkü yerine yıkılarak sonları daha Cami Şükrü tarafından, Osman Hacı yılında 1907 kitabede; olup, satırlık yedi kitabesi Minarenin anlaşılmaktadır.kullanıldığı taş moloz altta kısımlardan, döküldüğü sıvanın sıvanmıştır; tan minber, harimin kuzeyinde iki sıra halinde ikişer desteğe oturan mahfil görülür. Yapı içten dış- alır.köşesinde yer batı mihrap Mihrabın yuvarlak yarım ise güneyde kapısı, giriş ekseninde cephe kuzey caminin tavanlı ahşap planlı dikdörtgen doğrultusunda güney yazılıdır.Kuzey cm boyutlarındaki dört satırlık kitabede 1892-1893 tarihi ve hayrat sahibi Hacı Mehmet‘in adı 32 x 25 batısındaki Kaidenin vardır. kitabe mermer iki kaidesinde minare köşesinde kuzey memektedir. bilin geldiği nereden sütunların Bu tadır. bulunak gövdesi sütun adet iki tarihlenen Dönemi’ne uzaklıktadır.Bizans km Köyde km 36 ilçesine Keles köyü Düvenli Düvenli Köyü Maremşah Göleti’nin hemen güneydoğu hemen Göleti’nin Maremşah Gököz KöyüOsmanlıMezarları Köyde, Geç Osmanlı Dönemi’ne ait bir cami bulunmaktadır. Caminin batı cephesinin Yağcılar Köyü 21 ilçesine Keles köyü, Sorgun Sorgun Köyü - - 93

KELES