Besluit aanwijzing gemeentelijk monument
GM112b | voormalig Abtshuis | Abshoven bij 33 | 6151 GC Munstergeleen
Burgemeester en wethouders van Sittard-Geleen, overwegende:
• dat de voormalige pachthoeve en het Abtshuis was aangewezen tot rijksmonument; • dat in 1995 een brand grote schade toegebracht aan het complex Abshoven in Munstergeleen waarbij een groot deel van het complex verloren gegaan. • dat de Rijksdienst om bovenstaande reden op 14 maart 2002 een procedure tot afvoering van het rijksbeschermde deel van het complex heeft gestart en deze afvoerprocedure is opgeschort vanwege een verzoek tot aanwijzing als beschermd monument van het aangebouwde kloostergebouw en kapel; • dat, nu met de uitspraak van de Raad van State op 13 juni 2012 is vast komen te staan dat het kloostergebouw en de kapel niet worden aangewezen, de Rijksdienst de afvoerprocedure van de vleugels van de voormalige carréhoeve en het Abtshuis heeft voortgezet; • dat het Abtshuis bij besluit van 18 september 2013 is afgevoerd uit het rijksmonumentenregister; • dat ondanks dat de kelders en enkele muurresten van het Abtshuis behouden zijn gebleven; • Dat het een keldercomplex met bouwfasen tussen de late middeleeuwen (XV-XVI) en de vroege achttiende eeuw betreft, waarvan de mergel kelders met gewelven ouder zijn dan het Abtshuis zelf en van hoge bouwhistorische waarden zijn; • Dat de restanten van het Abtshuis een herinnering vormen aan de rijke geschiedenis van het complex voor de 20ste-eeuw weergeven en daardoor van hoge cultuurhistorische waarden zijn; • Dat nu de rijksbescherming komt te vervallen, het om deze reden wenselijk is om het object op grond van de gemeentelijk Erfgoedverordening te beschermen; • dat, overeenkomstig het bepaalde in artikel 5 lid Ivan de "Erfgoedverordening Sittard-Geleen 2012", het voornemen tot aanwijzing en de redengevende omschrijving van het genoemde object voor advies zijn voorgelegd aan de Monumentencommissie; • dat de Monumentencommissie op 20 maart 2013 een positief advies heeft uitgebracht over ons voornemen tot aanwijzing van het object tot gemeentelijk monument. • dat de eigenaren, hypothecaire schuldeisers en anderszins zakelijk gerechtigden bij schrijven van 1 oktober 2013 in kennis zijn gesteld van het voornemen tot de aanwijzing als bedoeld in artikel 5 lid 2 van de "Erfgoedverordening Sittard- Geleen 2012" en voorts op grond van afdeling 3.4 van de Algemene wet bestuursrecht, op 2 oktober 2013 via de gebruikelijkelijke wijze publicatie heeft plaatsgevonden van het voornemen tot aanwijzing; • dat het college van burgemeester en wethouders overeenkomstig de bepalingen in afdeling 3.4. van de Algemene wet bestuursrecht eenieder in de gelegenheid heeft gesteld zienswijzen ten aanzien van het ontwerp-besluit tot aanwijzing van het het Abtshuis gelegen op het adres Abshoven bij 33 te Munstergeleen naar voren te brengen; -2-
• dat hiervan geen gebruik is gemaakt en geen zienswijzen zijn ontvangen; gelet op: de Erfgoedverordening Sittard-Geleen 2012 besluit:
Het Abtshuis op het adres Abshoven bij 33 te Munstergeleen, kadastraal bekend als MSG sectie D nr(s) 1167, D6 aan te wijzen tot gemeentelijk monument als bedoeld in artikel 4 lid 1 van de Erfgoedverordening Sittard-Geleen 2012, waarbij voor de motivatie van de aanwijzing wordt verwezen naar de waardestelling in de redengevende omschrijving die als bijlage aan dit besluit is toegevoegd en onlosmakelijk deel uit maakt van dit besluit.
Sittard, 21 januari 2014,
Burgerneester en wethouders van Sittard-Geleen,
drs. G.J.M. Cox, mr. J.H.J. Höppener, burgemeester sec^ -3-
Als u het niet eens bent met deze beslissing, kunt u volgens de bepalingen van de Algemene wet bestuursrecht, binnen zes weken, na datum van verzending van deze brief, beroep instellen bij de Rechtbank Limburg te Maastricht, sector bestuursrecht, Postbus 1988, 6201 BZ Maastricht.
Het beroepschrift dient ondertekend te zijn en tenminste het volgende te bevatten: • de naam en het adres van de indiener; • de dagtekening; • een omschrijving van het besluit waartegen u in beroep gaat; • de gronden van het beroep.
Indien u een beroepschrift heeft ingediend, kunt u ook op grond van artikel 8:81 van de Algemene wet bestuursrecht, de voorzieningenrechter van de Rechtbank Limburg te Maastricht verzoeken een voorlopige voorziening te treffen, indien u van mening bent dat onverwijlde spoed dat, gelet op de betrokken belangen, vereist! U kunt dit verzoek richten aan: de voorzieningenrechter van de Rechtbank Limburg te Maastricht, sector bestuursrecht, Postbus 1988, 6201 BZ Maastricht.
De gegevens van het object worden na aanwijzing opgenomen in het gemeentelijke monumentenregister, de gemeentelijke basisadministratie en eveneens doorgegeven aan de Landelijke voorziening Wkpb.
Kerngegevens gemeentelijk monument:
Monumentnummer : GM112b Naam monument : Abtshuis van Abshoven Adres : Abshoven bij 33 Postcode en plaats : 6151 GC Munstergeleen Kadastrale aanduiding : MSG sectie D nr(s) 1167, D6 Coördinaten : x 187688 y 331335 Bouwstijl : traditionele bouwstijl Kerndatering : XV en XVIIIa Oorspronkelijke functie : pachthoeve / vanaf de 20e eeuw klooster/opvanghuis Huidige functie : geen Architect : onbekend
Typering van het monument: Voormalige pachthoeve van de abdij van Val-Dieu waarvan na de brand in 1995 slechts de ruïne van het abtshuis resteert.
Historie: Op het terrein van de huidige kapel en het klooster was in de middeleeuwen een pachthoeve van de abdij van Val-Dieu. De hoeve wordt voor het eerst in archivalische bronnen genoemd in 1253 en ging in 1283 over in het bezit van de abdij van Val-Dieu. Uit een oorkonde van 31 mei 1299 blijkt dat de hoeve in eerste instantie werd bewoond door monikken van Val-Dieu. Vanaf 1337 worden delen van de grond en later ook de hoeve verpacht. In 1692 komt het beheer van de hoeve weer in handen van monniken, die echter niet steeds aanwezig zijn. Omsteeks 1716 vindt een grote bouwcampagne plaats, waarbij ook het huidige zogenaande abtshuis wordt gebouwd in opdracht van abt du Bois van Val-Dieu. Anders dan dat de naam doet vermoeden, was het abtshuis geen woonhuis van de abt en was het complex geen kloosterabdij maar een boerderij met herenhuis dat ten dienste stond van de abdij van Val- Dieu. Bij de bouw van het abtshuis werden delen van oudere bouwwerken (kelders) geïncorpereerd. Met de komst van de Fransen werden alle geestelijke eigendommen geconfisceerd, zo ook Abshoven. Aan het begin van de negentiende eeuw werd de hoeve bewoond door welgestelde particulieren, die in de eerste helft van die eeuw de Engelse tuin in het huidige park lieten aanleggen. In de loop van de negentiende eeuw volgen verschillende families elkaar op als eigenaar of gebruiker van de hoeve. In 1901 werd het complex verkocht aan de Franse Congregatie van de Dienaressen van het Hart van Jezus, welke vanwege geloofsvervolging uit Frankerijk was gevlucht. De kloostergemeenschap wijdde zich aan de opvoeding van jeugdigen en de verzorging van zieken en bejaarden. De neo-gotische kapel werd tussen 1908 en 1910 ten oosten van het boerderijcomplex gebouwd, naar ontwerp van Johannes Kayser. De nonnen droegen omstreeks 1950 vooral de zorg voor weeskinderen, waarvoor in de jaren zestig een aantal paviljoens in het omringende park werd gebouwd (inmiddels gesloopt). Deze zorgtaak werd later overgenomen door professionele jeugdhulpverlening. Het kloostercomplex staat sinds het begin van de jaren negentig van de twintigste eeuw leeg. In 1995 brandde het complex af. Van de oorspronkelijke hoeve resteert op dit moment alleen de ruïne van het abtshuis. De schuur- en stalvleugels (XVII-XVIII) die
Gemeentelijke Monumentenlijst | monumentnr. GM112b Pagina 1 van 10 oorspronkelijk een carré vormden aan de zuidzijde van het abtshuis zijn omstreeks de eeuwwisseling afgebroken. Het klooster (zusterhuis) en de kapel zijn recent gerestaureerd. De ruïne van het abtshuis is daarbij geconsolideerd.
Ruimtelijke context: Het object is gelegen in een landschappelijke omgeving. Het betreft een vrijstaand gebouw op ruime verkaveling, terugliggend van de rooilijn. Ten noorden van het kloostercomplex is een groot park, waarin de restanten van een Engelse tuin aanwezig zijn, die daar in de negentiende eeuw is aangelegd. Ten oosten van de voormalige pachthoeve loopt een historische allee over het voormalige kloosterterrein. Deze allee begint bij de Geleenbeekstraat en eindigt in het park.
Bouwmassa: De pachthoeve bestond oorspronkelijk uit verschillende bouwdelen die op elkaar aansloten rondom een vierkante binnenplaats. Hierdoor ontstond een omsloten terrein, dat bereikbaar was via een brede poort aan de oostzijde. Rechts van deze poort (vanaf de binnenplaats gezien) bevond zich het voormalige abtshuis dat het hoofdgebouw vormt. De overige bouwdelen bestonden uit schuren en stallen die later verbouwd zijn tot klooster c.q. opvanghuis. Deze bouwdelen zijn na brand geheel gesloopt. Het abtshuis of herenhuis van de pachthoeve sloot vroeger via een tussenlid aan op de noordgevel (achterzijde) van het klooster. De voorgevel van het abtshuis was gericht naar de binnenplaats. Het gebouw had een rechthoekige plattegrond en bestond uit twee bouwlagen boven een souterrain c.q. kelderverdieping en was afgedekt met een zadeldak dat aan de westzijde voorzien van een wolfeinde. Op dit moment resteren van het voormalige abtshuis slechts de kelders en muurresten van de noord- en zuidgevels.
Dak: De keldergewelven zijn op dit moment afgedekt met een betonvloer die is voorzien van een waterdichte bedekking.
Gevels: De voorgevel van het abtshuis (zuidgevel) bestond uit zes venster- of gevelassen. De gevel is tot het niveau van de begane grondvloer redelijk gaaf. De gevel is opgetrokken in witgeschilderde baksteen. Vanwege de hoge kelders is de toegangsdeur in de derde gevelas van rechts toegankelijk via een hardstenen bordestrap. Aan de voorzijde van deze trap is een deuropening met hardstenen omlijsting die leidt naar de kelders. De toegangsdeur en alle vensteropeningen waren voorzien van hardstenen omlijstingen. Op het niveau van de begane grond resteert links van de entreedeur nog een fragment van de buitenmuur en rechts van de entreedeur nog een muurdeel tot het niveau van de verdiepingsvloer. In dit geveldeel zijn nog hardstenen vensteromlijstingen en gesmede muurankers aanwezig van de (reeds verdwenen) balklagen van de verdieping. Van de achtergevel (noordgevel) resteert nog een muurdeel van drie traveeën breed tot de onderdorpel van de ramen op de verdieping. Ook dit muurdeel is nog voorzien van hardstenen vensteromlijsting.
Interieur: Het interieur van het abtshuis is geheel verwoest, op de kelders na. Het betreft een keldercomplex met bouwfasen tussen de late middeleeuwen (XV-XVI) en de vroege achttiende eeuw, waarin mergel en baksteen zijn toegepast. De zijmuren en de gewelven zijn nog in tact.
Bijzondere onderdelen: De nog resterende keldergewelven en hardstenen elementen in de gevels.
Gemeentelijke Monumentenlijst | monumentnr. GM112b Pagina 2 van 10 Waardestelling: Het object is van belang wegens zijn schoonheid, betekenis voor de wetenschap, cultuurhistorische waarde en meer in het bijzonder vanwege: • de bouwhistorische waarde van de overgebleven resten van het abtshuis (zijmuren, kelders), waarvan de oudste delen teruggaan tot de late middeleeuwen. • de cultuurhistorische waarde van het historisch gegroeide gebouwencomplex van abtshuis, schuren, stallen, kloosterhuis en kapel. • het object is ruimtelijk bepalend c.q. markant voor de omgeving. • de historisch-ruimtelijke relatie met de directe omgeving waarbij het object deel uit maakt van een gebied waarvan de wegen, verkaveling, bodem- en groenstructuren een oorspronkelijke indruk wekken of veranderingen hebben ondergaan waarbij het oorspronkelijke beeld herkenbaar is gebleven. Het gebouw maakt onderdeel uit van een historisch waardevol landschap, dat onder andere bestaat uit enkele voormalige omringende landerijen, de Engelse tuin en het park. • de betekenis voor de plaatselijke geschiedenis in de functie als voormalige pachthoeve, voornaam herenhuis, klooster en kinderopvangcentrum. • de cultuurhistorische relatie tussen het complex en de nabije omgeving (Koekamp, Munstergeleen, Geleen) en verder weg gelegen gebieden (abdij van Val-Dieu).
Bescherming: De muurrestanten en de kelders van het abtshuis.
Gemeentelijke Monumentenlijst | monumentnr. GM112b Pagina 3 van 10 Historische foto’s voor de brand
Luchtfoto van het complex inclusief hoeve De carrehoeve vanaf de zuidzijde (foto http://huizeabshoven.aanhet.net/) (foto rce 1966)
De carrehoeve vanaf de zuidzijde De westvleugel van de hoeve vanaf de binnenplaats (foto rce 1966) (foto rce 1966)
De carrehoeve vanaf oostzijde De oostvleugel van de hoeve wordt verbouwd (foto rce 1966) (foto rce 1966)
Gemeentelijke Monumentenlijst | monumentnr. GM112b Pagina 4 van 10 De zuidvleugel van de hoeve vanaf de binnenplaats De voorgevel (binnenplaats) van het Abshuis (foto rce 1966) (foto rce 1966)
De voorgevel (binnenplaats) van het Abshuis De achtergevel van het Abshuis (noordzijde) (foto rce 1966) (foto rce 1966)
Foto’s na de brand en voor consolidatie
De voorgevel van het Abtshuis na de brand De achtergevel van het Abtshuis na de brand (foto rce 1999) (foto rce 1999)
Gemeentelijke Monumentenlijst | monumentnr. GM112b Pagina 5 van 10
De voorgevel van het Abtshuis De achtergevel van het Abtshuis (foto Gelders Genootschap 2012) (foto Buro4 2012)
De restanten van het Abtshuis vanaf de westzijde De westelijke toegang tot de kelders van het Abtshuis (foto Gelders Genootschap 2012) (foto Gelders Genootschap 2012)
De bordestrap van het Abtshuis Een van de laatmiddeleeuwse kelders (foto Gelders Genootschap 2012) (foto 2008)
Gemeentelijke Monumentenlijst | monumentnr. GM112b Pagina 6 van 10 Foto’s na de cascorestauratie
Gemeentelijke Monumentenlijst | monumentnr. GM112b Pagina 7 van 10
Gemeentelijke Monumentenlijst | monumentnr. GM112b Pagina 8 van 10
Gemeentelijke Monumentenlijst | monumentnr. GM112b Pagina 9 van 10 Kaart met bescherming
De omvang van de bescherming van het Abtshuis is op bovenstaande kaart in groen aangegeven
Gemeentelijke Monumentenlijst | monumentnr. GM112b Pagina 10 van 10