OSNOVI RASELJAVANJA I OSTVARIVANJA PRAVA NA NAKNADU

Projekat izgradnje autoputa na Koridoru Komponenta 1 - Koridor 10, autoput M1 od Niša do granice sa BJR Makedonijom (E 75) Deonica: Vladičin Han-Donji Neradovac

1

Dužina deonice Vladičin Han-Donji Neradovac je 26,3 km. Ukupna površina predviđena za eksproprijaciju iznosi 224,00 hektara. Ukupan broj predmeta u postupku eksproprijacije na ovoj deonici iznosi 1504. Katastarske opštine u pojasu eksproprijacije na ovoj deonicu su: Dekutince, Polom, Mazarać, Gramađe, Vrbovo, Bresnica, Vranje 1, Vranje 2, Donji Neradovac, Korbevac, Moštanica, Panevlje, Ranutovac, Ribince, Suvi Dol.

Odredbe politike o raseljavanju

OPR opisuje proces eksproprijacije i nudi dodatnu podršku za različite kategorije ljudi na koje eksproprijacija utiče, te opisuje proces sprovođenja Procene uticaja na socijalni razvoj i pripreme Akcionog plana raseljavanja (APR) u skladu sa zakonima Republike Srbije i odredbama operativnih politika Svetske banke za prinudno raseljavanje. Vlada Republike Srbije je usvojila ovaj dokument u okviru implementacije ovog projekta, pri čemu je dokument usklađen sa odredbama politike koja se primenjuje na projekte koji se realizuju uz podršku Svetske banke. Ključna dodatna podrška koja se primenjuje pored kompenzacije za eksproprijaciju je opisana u tekstu koji sledi. Videti Tabelu 1 OPR datu u Prilogu III radi više detalja.

a) Neisplative ili suvišne parcele: Akreditovani stručnjak, u ime i na zahtev lica zahvaćenih eksproprijacijom, vrši procenu da li su preostale parcele ekonomski isplative. Ova procena se vrši na licu mesta, u prisustvu lica zahvaćenih eksproprijacijom, korisnika eksproprijacije i predstavnika Opštine. U navedenom slučaju, vlasnicima imovine se nudi mogućnost da predaju i prime nadoknadu sa celokupnu parcelu zemljišta.

b) Privremeno zauzimanje zemljišta potrebnog za radove na projektu: U slučaju da su zemljišne parcele privremeno potrebne tokom perioda izgradnje, zemljište se preuzima po osnovu zakupa i isplate zakupnine tokom privremenog perioda zauzimanja zemljišta.

c) Gubitak kuća: Pored nadoknade po osnovu eksproprijacije, porodice koje ostaju bez kuća dobijaju dodatnu podršku za troškove selidbe, naknadu za preseljenje, naknadu administrativnih taksi i taksi za prenos. Troškovi selidbe se definišu kao troškove preseljenja domaćinstva kamionom, troškove angažovanja radne snage za potrebe preseljenja domaćinstva, u skladu sa cenovnikom za slične selidbe u okruženju. Nadoknade za preseljenje se definišu kao isplate socijalne pomoći u trajanju od najviše 6 meseci u vrednosti koju odredi

2 lokalni centar za socijalni rad za mesec tokom kojeg je objavljen ovaj APR. Prema Zakonu o porezima i poreskoj administraciji, lica zahvaćena eksproprijacijom su izuzeta od bilo kojih i svih obaveza plaćanja administrativnih taksi i taksi za prenos. Korisnik eksproprijacije je prihvatio metodologiju procenjivanja građevinske vrednosti koju je iznela Poreska uprava, a koja se zasniva na metodologiji i indeksu na nacionalnom nivou. Procenjivanje građevinske vrednosti sasvim sigurno premašuje tržišnu vrednost koja bi se mogla postići prodajom na konkurentnom tržištu, kao što se može videti u Prilogu IV ovog Izveštaja. d) Bespravni korisnici zemljišta u društvenoj svojini: Nadoknada kojom se nadoknađuje izgubljena imovina. e) Zakupci zemljišta u društvenoj svojini: Pomoć u vidu obezbeđivanja drugog odgovarajućeg poseda ekvivalentne vrednosti u društvenoj svojini. f) Stanari, zaposleni ili radnici: Nadoknada izgubljenih prihoda i troškova zamene bilo kojih investicija, isplata pomoći u vidu sredstava za život tokom tri meseca u iznosu do najviše tri najniže zarade. Troškove zamene određuje akreditovani stručnjak. g) Uticaj na poslovanje: Troškovi preseljenja poslovanja i troškovi zamene poslovanja se određuju u vidu novčane nadoknade za troškove zamene predmetnih objekata izračunate na osnovu tržišne cene koju određuje kancelarija akreditovanih stručnjaka, jednokratne nadoknade za selidbu, izračunate na osnovu troškova selidbe, i poreza. h) Pomoć ugroženim licima: Definicija ugroženih kategorija obuhvata domaćinstva sa zavisnim članovima koji zahtevaju svakodnevnu podršku, domaćinstva bez stalnih primanja i siromašna domaćinstva. U saradnji sa opštinskim centrom za socijalni rad, korisnik eksproprijacije preporučuje programe za podršku ugroženim grupama. Zbog visoke stope siromaštva i ugroženosti različitih društvenih grupa u ovoj oblasti, domaćinstva je starijim licima - samcima, bez rođaka u selima u kojima žive ili u blizini, označena su kao posebno ugrožene grupe. Ugrožena domaćinstva izabrana na osnovu kriterijuma koje je odredio opštinski centar za socijalni rad će dobiti pomoć u vidu goriva, ogreva, itd.

Eksproprijacija i isplata nadoknade

a) Odredbe koje se odnose na javni interes. Javni interes za eksproprijaciju i administrativni prenos nepokretnosti za potrebe izgradnje deonice LOT 6 tunel Manajle - VladicinHan oglašen je odlukom Vlade 05 br. 465-9984/2011 od 29.decembra 2011.

3

godine, u skladu sa članom 20 Zakona o eksproprijaciji (Službeni glasnik RS br. 53/95, 23/01, 20/09).

b) Proces eksproprijacije. Proces eksproprijacije je u toku i biće okončan do juna 214. godine za dužinu od 6 km i administrativno je realizuje opština Vladičin Han, dok ukupna površina koja je predmet eksproprijacije iznosi 49,09 hektara. Nakon pravnog potvrđivanja odluke o eksproprijaciji, vlasnicima imovine koja je predmet eksproprijacije daje se pisana ponuda o iznosu nadoknade za zemljište, biljke i objekte. Nadoknada dobijena po osnovu eksproprijacije je izuzeta od obaveze plaćanja poreza u skladu sa članom 23 Zakona o porezu na imovinu Republike Srbije. Nakon što veštak poljoprivredne struke izvrši stručnu analizu, daje se ponuda za zemljište koje je predmet eksproprijacije u zavisnosti od lokacije, kvaliteta i namene zemljišta. Veštak poljoprivredne struke iz Gradskog zavoda za veštačenje grada Beograda određuje vrednost biljnih zasada, a u skladu sa članovima 45-47 Zakona o eksproprijaciji (berba, starost, rodnost, izvršene investicije, itd.).

c) Troškovi nadoknade za useve. Troškove nadoknade za postojeće useve određuje akreditovani stručnjak i isti uključuju vrednost useva, uključujući i vreme potrebno za njihovu reprodukciju, stabala sa plodom, vrednost žetve, uključujući i vrednost vremena potrebnog za njihovu reprodukciju kao što je žetva, troškove zamene bilo koje investicije (polazne investicije, radna snaga, itd.) izvršene u cilju podizanja novih vinograda ili voćnjaka koji još ne daju plodove, troškovi zamene bilo kojih investicija u podizanje zamenskih vinograda ili voćnjaka, uključujući i vrednost vremena potrebnog za reprodukciju zamenskih vinograda ili voćnjaka i nadoknadu izgubljenih prinosa za svaku godinu počevši od godine kada je izvršena eksproprijacija. Za rasadnike predviđena je naknada troškova zamene za sve investicije izvršene u sadni materijal koje nisu iskorišćene (pogledati Prilog III Matrica za ostvarivanje prava na nadoknadu).

d) Troškovi nadoknade za konstrukcije. U skladu sa članom 43 Zakona o eksproprijaciji, nadoknada za kuće, stanove ili poslovanje koje su predmet eksproprijacije se određuje na osnovu tržišne vrednosti takvih objekata. Osnova za određivanje nadoknade je u skladu sa metodologijom koja je prihvaćena na republičkom nivou, a koja je povoljnija u nerazvijenijim oblastima sa nižim tržišnim vrednostima građevinskih objekata. U skladu sa članom 42, procena tržišne vrednosti je odgovornost opštinske poreske uprave.

e) Umanjivanje uticaja. Jedan od najvažnijih kriterijuma kojim su se vodili projektanti tokom određivanja trase autoputa bio je da se u najvećoj mogućoj meri izbegne sticanje poljoprivrednog zemljišta najboljeg kvaliteta čime je eksproprijacija takvog zemljišta svedena na najmanju meru. Mali broj objekata koji su predmet eksproprijacije ukazuje na to da su poštovana relevantna pravila u pogledu minimalne udaljenosti predložene trase od naseljenih

4

oblasti. Iako su primenjene mere za ublažavanje, bilo je nemoguće izbeći svaki uticaj na objekte. Čini se da je uticaj na pojedinačna lica zahvaćena eksproprijacijom mali, s obzirom da je tek u ograničenom broju slučajeva više od 20% celokupnog zemljišta bilo predmet eksproprijacije, što ukazuje na mali uticaj u skladu sa gledištem koje zastupaju smernice o prinudnom raseljavanju. Ovaj uticaj je glavni razlog zašto je u anketi za ovu deonicu, kao i za druge deonice na trasi Koridora 10, učestvovalo tako malo ispitanika. Prosečna površina koja je predmet eksproprijacije iznosi 1500 m2. Nije moguće dobiti informacije iz katastra kojima bi se utvrdila ukupna površina zemljišta domaćinstava. Glavni razlog za to je što imovina nije uknjižena na odgovarajući način, jer veći deo zemljišta nije prenet na pravne naslednike. Iz ovog razloga, velik broj vlasnika ne zna tačnu površinu zemljišta koja je u njihovom vlasništvu. Stoga, mala prosečna površina parcela koje su predmet eksproprijacije se koristi kao indikator većih ili manjih uticaja, kao i izjave vlasnika o ukupnoj površini zemljišta u posedu domaćinstva.

f) Modeli eksproprijacije. Proces je usvojen za pregovore sa lokalnim stanovništvom/domaćinstvima čije zemljište ili objekti se nalaze u zoni uticaja, a koje može da utiče na radove i formiranje novih saobraćajnica. Nakon snimanja terena, evidentirana je imovina koja će biti predmet eksproprijacije, kao i vlasnici predmetne imovine. Vlasnicima su ponuđena dva modela eksproprijacije: (1) vlasništvo nad novim zemljištem u zamenu za (poljoprivredno) zemljište koje je predmet eksproprijacije, i (2) novčanu nadoknadu u iznosu tržišne vrednosti zemljišta ili objekata. Nakon konsultacija održanih u Vladičinom Hanu, vlasnici su izabrali novčane isplate kao željenu kompenzaciju. Shodno tome, nadoknade će biti isplaćene onim licima koja su zahvaćena eksproprijacijom. Vlasnici žele da dobiju novac umesto novog zemljišta jer je stopa nadoknade znatno viša od tržišne cene iste kategorije zemljišta. Stoga, vlasnik zemljišta koje je predmet eksproprijacije može za primljeni novac da kupi tri do četiri puta više ekvivalentnog zemljišta. Odluka da se uzme novac za eksproprisano zemljište umesto da se prihvati novo zemljište je veoma racionalna i razumljiva. Ovi odnosi su objašnjeni u stavu 3.7 Stopa nadoknade.

g) Stope nadoknade. Stope nadoknade određuje opštinska poreska uprava. Smatra se da metodologija koju primenjuje poreska uprava pogoduje građanima u nerazvijenim oblastima Republike Srbije. Naime, u skladu sa Zakonom o eksproprijaciji, tržišna vrednost/cena se određuje u odnosu na cenu dobijenu prodajom susedne zemljišne parcele koja je najbliža parceli koja je predmet eksproprijacije. U pogledu ove specifične deonice, kao i drugih deonica duž trase Koridora 10, tokom poslednjih nekoliko decenija nisu evidentirane nikakve transakcije koje uključuju poljoprivredno zemljište. Transakcije koje se mogu porediti su

5 ograničene na oblasti koje su u blizini većih gradova i/ili na periferiji gradskih/opštinskih centara, a izvršene su u cilju konverzije takvog poljoprivrednog u građevinsko zemljište. Cena takvog zemljišta koje se stiče u cilju konverzije je viša od cene poljoprivrednog zemljišta koje nema perspektivu da mu se primeni namena. Poreska uprava se oslanja na ove transakcije kada vrši procenu iznosa nadoknade za poljoprivredno zemljište duž autoputa na Koridoru 10. Zbog toga je vrednost nadoknade viša od realne vrednosti poljoprivrednog zemljišta. Najbolji pokazatelj ovoga je činjenica da je broj lica zahvaćenih eksproprijacijom koja nisu zadovoljna ponuđenom nadoknadom i koja su stoga pokrenula sudski postupak toliki da uopšte nije relevantan. Prikaz poređenja stopa nadoknade i tržišnih cena zemljišta u nekoliko regiona Srbije i na Koridoru 10 dat je u Prilogu IV. Podaci o tržišnim cenama zemljišta u Srbiji su dostupni na internetu. Na deonici LOT 6, od ukupno 318 predloga, do februara 2014. godine, 259 lica zahvaćenih eksproprijacijom (81,4%) je primilo nadoknadu, dok se za 32 lica zahvaćenih eksproprijacijom (10,1%) očekuje da će primiti nadoknadu do kraja marta. 27 lica zahvaćenih eksproprijacijom nije prihvatilo ponudu zbog iznosa nadoknade, te je pokrenulo sudski postupak. h) Uticaj eksproprijacije. Eksproprijacija za potrebe izgradnje Koridora 10 omogućava licima čija imovina je predmet eksproprijacije da dobiju novčanu nadoknadu u iznosu dovoljnom za kupovinu nove, veće površine poljoprivrednog zemljišta ili da koriste primljenu nadoknadu u druge svrhe (rekonstrukcija, izgradnja kuća, obrazovanje dece ili unuka, kupovina poljoprivrednih mašina, itd.). Tokom razgovora, većina ispitanika je izjavila da će nadoknadu dobijenu po osnovu eksproprijacije koristiti u neku od gore navedenih svrha. U poređenju sa vlasnicima ili domaćinstvima na koje ne utiče eksproprijacija za potrebe izgradnje Koridora 10, lica na koja utiče proces eksproprijacije se nalaze u povoljnijem položaju. To bi se moglo objasniti neoborivom činjenicom da su stope nadoknade koje određuje Poreska uprava znatno više u poređenju sa cenama nekretnina koje se postižu na slobodnom tržištu. Ove informacije su dobijene kao zaključak izveden na osnovu ankete. Pored toga, ako se uporede podaci o stopama nadoknade sa prodajnim cenama zemljišta u regionu Koridora 10, očigledno je da su lica na koje utiče eksproprijacija u povoljnijem položaju u odnosu na druge građane čije zemljište nije predmet eksproprijacije. Podaci koje su prikupile opštinske poreske uprave ukazuju na to da tokom poslednjih decenija nije bilo kupovine ili prodaje poljoprivrednog zemljišta u ovoj oblasti. Jedina transakcija se ticala zemljišta koje je kupljeno kao građevinsko zemljište sa namerom da se na njemu izgrade stambeni ili poslovni objekti. Ova parcele se nalaze u neposrednoj blizini opštinskih centara. U razradi Akcionog plana raseljavanja za sedam deonica na autoputu Koridor 10, uočeni su brojni primeri takve prakse.

6

Matrica za ostvarivanje prava na naknadu

Kategorije koje su predmet Pravo na naknadu eksproprijacije Gubitak celokupnog zemljišnog poseda (i) davanje u svojinu drugog odgovarajućeg zemljišta iste obradive vrednosti u istom mestu ili bližoj okolini zemlje koja se ekspropriše, zajedno sa svim administrativnim i taksama za prenos; ili

(ii) naknada u novcu koja se zasniva na procenjenoj pravičnoj naknadi.

Parcijalni gubitak zemlje (i) davanje u svojinu drugog odgovarajućeg poljoprivrednog zemljišta iste obradive vrednosti u istom mestu ili bližoj okolini zemlje koja se ekspropriše zajedno sa svim administrativnim i taksama za prenos; ili

(ii) naknada u novcu koja se zasniva na procenjenoj pravičnoj naknadi.

Neisplative, suvišne parcele zemlje/objekti Ukoliko parcela zemlje koja preostane nakon eksproprijacije jednog njenog dela nije ekonomski isplativa, ista će biti uzeta i za nju će biti utvrđena naknada, na zahtev lica zahvaćenog eksproprijacijom.

Objekti i instalacije na zemljištu (štale, Potpuna naknada troškova zamene za sve izvršene investicije, kao i za šupe, ograde, itd.) vreme utrošeno za izgradnju.

Usevi Vrednost useva, uključujući i vreme potrebno za reprodukciju useva, i iznos investicija izvršenih u useve (uložena sredstva, rad, itd.).

Biljke, vinogradi i voćnjaci koji daju Iznos i vrednost berbe, uključujući i vreme utrošeno za reprodukciju tog plodove prinosa, naknada troškova u iznosu izvršenih investicija (uložena sredstva, rad, itd.), za onoliko godina koliko je potrebno da se podignu i da stupe u punu rodnost nove biljke, vinograd ili voćnjak. Mlad vinograd ili voćnjak koji ne daje Naknada troškova zamene za sve investicije izvršene u podizanje drugog plodove odgovarajućeg vinograda ili voćnjaka, uključujući i vreme utrošeno za reprodukciju novog vinograda ili voćnjaka, i iznos naknade za izgubljeni prinos za svaku godinu od godine početka eksproprijacije.

Rasadnik Naknada troškova zamene za sve investicije izvršene u sadni materijal (sadnice i ostali materijal za reprodukciju) koje nisu iskorišćene.

7

Privremeno zauzimanje zemljišta Tržišna cena zakupnine za ceo period trajanja zakupa. Zemlja treba da bude vraćena licu zahvaćenom eksproprijacijom u istom stanju u kom je bila kad je uzeta.

Kuća Potpuna naknada koja se zasniva na davanju u svojinu druge kuće u istom mestu/bližoj okolini, kojoj se dodaju troškovi selidbe, takse za prenos/administrativne takse i naknada za preseljenje.

Zakupci zemljišta u državnoj ili društvenoj Davanje u korišćenje drugog odgovarajućeg poseda u državnoj ili svojini društvenoj svojini ekvivalentne vrednosti sa pravima zakupca na neodređeno vreme.

Zakupci-pravna lica, radnici na posedu ili Naknada za izgubljen prihod zarađen od zemljišta, kao što je utvrđeno zaposlena lica u poslovnim prostorijama socijalnom procenom, i za svako izvršeno ulaganje u zemljište.

Bespravni korisnici zemljišta u državnoj i Naknada za vrednost svih investicija uloženih u zemljište. društvenoj svojini Lica sa poslovnim prostorijama koje nisu Potpuna naknada troškova preseljenja poslovnog prostora koji je poljoprivrednog tipa predmet eksproprijacije, uključujući i inventar, kao i vrednost svih uloženih investicija.

Ugrožene kategorije (eksproprisana Ovim kategorijama, pri utvrđivanju naknade za eksproprisano zemljište, domaćinstva sa velikim brojem izdržavanih biće omogućena dodatna finansijska pomoć, kako bi se obezbedilo da članova, domaćinstva sa nezaposlenim njihova egzistencija ne bude ugrožena eksproprijacijom i da mogu da izdržavaocem, zatim ona sa članovima čije je ponovo započnu svoje živote. zdravstveno stanje ugroženo, siromašna domaćinstva)

8