SPRAWOZDANIE

Dydnia 2016

Z DIAGNOZY ZASOBÓW SPOŁECZNYCH I INICJATYW MIESZKAŃCÓW DYDNI PRZEPROWADZONEJ W RAMACH PROGRAMU DOM KULTURY + INICJATYWY LOKALNE PROJEKT “Dydyńskie MPK Międzypokoleniowy Przekaz Kultury”

„Projekt zrealizowano ze środków na Narodowego Centrum Kultury w ramach programu „Dom Kultury + Inicjatywy Lokalne”

Dydnia 2016

Spis treści:

Wstęp Rys społeczny środowiska Scenariusz diagnozy Mapa Zasobów i Potencjałów Kulturowo-Społecznych Dydni Teren (infrastruktura twarda) Zasoby (infrastruktura miękka) Społeczność Mieszkańcy Podsumowanie Załącznik nr 1 Przykłady materiałów wypracowanych w trakcie warsztatów diagnostycznych Załącznik nr 2 - Raport Ankiety

3/39

Wstęp

Diagnozę niniejszą przygotowano w związku z realizacją projektu w ramach programu Dom Kultury + - Inicjatywy Lokalne. Najważniejsze cele tego programu to: ● inicjowanie działań służących wzmocnieniu zaangażowania domów kultury w życie społeczności lokalnej, ● odkrywanie i rozwijanie potencjału i kapitału kulturowego członków społeczności lokalnej, ● odkrywanie i rozwijanie kulturotwórczych zasobów społeczności. Program skierowany jest do domów kultury, które gotowe są prowadzić nowatorskie działania animacyjne projektowane w oparciu o przeprowadzoną wcześniej diagnozę i poddane ewaluacji, a ukierunkowane na bezpośrednią i bliską współpracę z przedstawicielami społeczności lokalnej. Główny nacisk programu położony jest na nawiązywanie przez dom kultury stałych relacji z mieszkańcami miejscowości, na terenie których działa. Odkrywanie talentów i wzmacnianie potencjału społecznego ma owocować stworzeniem wspólnych projektów na rzecz społeczności lokalnych i przestrzeni publicznej.

Diagnoza objęła analizę zasobów potencjałów i wyzwań lokalnych, istotnych z punktu widzenia projektu “Dydyńskie MPK Międzypokoleniowy Przekaz Kultury”, w którym realizatorzy postawili przed sobą następujące cele:

4/39

● zwiększenie partycypacji mieszkańców w życiu społecznokulturalnym gminy Dydnia ● zwiększenie kreatywnych postaw mieszkańców oraz ich aktywności w zakresie inicjowania realizacji oddolnych inicjatyw lokalnych ● nawiązanie i zacieśnienie współpracy pomiędzy lokalnymi liderami, grupami nieformalnymi, lokalnymi instytucjami o organizacjami a ośrodkiem kultury ● zwiększenie wiedzy pracowników ośrodka kultury o potencjale, zasobach i potrzebach społeczności lokalnych mieszkańców gminy Dydnia, w tym grup nieformalnych i liderów realizujących oddolne inicjatywy na terenie gminy jak i poza nią ● zwiększenie umiejętności pracowników ośrodka kultury w zakresie przeprowadzania diagnozy lokalnej ● zwiększenie postaw obywatelskich mieszkańców i ich zaangażowania w kreowanie życia kulturalnego gminy ● ratowanie ginącej tradycji i kultury wsi Galicyjskiej ● wytworzenie żywego mostu współdziałań pomiędzy starszym i młodszym pokoleniem

5/39

Rys społeczny środowiska

Gmina Dydnia jest jest jedną z sześciu gmin wchodzących w skład powiatu brzozowskiego, w województwie podkarpackim. Położona jest na obszarze Pogórza Dynowskiego i Przemyskiego, w dolinie rzeki San. Jest krainą o burzliwej przeszłości. Skutki następujących po sobie zdarzeń miały niewątpliwy wpływ na dzisiejszy obraz tego atrakcyjnego turystycznie terenu. To tu znajduje się najstarsza w Polsce cerkiew (Ulucz), liczne dwory, wybudowany w stylu podhalańskim kościół w Jabłonce oraz znane w Polsce witryłowskie kapliczki. To tutaj urodził się twórca hymnu Ukrainy Michał Werbicki, to tutaj dokonywały się masowe wysiedlenia, rzezie i walki pomiędzy bandami UPA, a miejscową ludnością i co najważniejsze, to tutaj była wspaniała różnorodna kultura i tradycja mieszających się kultur łemkowskiej, polskiej, żydowskiej, religii grekokatolickiej i chrześcijańskiej z wszechobecnym judaizmem. Gmina położona jest w województwie podkarpackim, w powiecie brzozowskim, leży w dorzeczu Sanu, na terenie Pogórza Dynowskiego i Przemyskiego. Graniczy z następującymi gminami: Bircza, Nozdrzec i Sanok. Obszar gminy rozdziela rzeka San, której długość w jej granicach wynosi 16 km. Gmina leży w połowie drogi między Rzeszowem, a Bieszczadami. Głównym szlakiem komunikacyjnym jest droga wojewódzka Nr 879 Przework - Grabownica. Gmina jest dobrze usytuowana w stosunku do ponad lokalnych ośrodków miejskich regionu: Sanoka, Dynowa, Krosna i Leska. Obniżenie, jakim jest dolina Sanu było od wieków wykorzystywane jako trakt komunikacyjny. Biegnie tamtędy droga łącząca Przemyśl i Dynów z Brzozowem i Sanokiem. Ukształtowanie powierzchni cechuje się rusztowym układem grzbietów. Liczne pasma wzgórz rozciągają się z północnego zachodu na południowy wschód, poprzedzielanymi dolinami rzek i potoków. Im bardziej na południe, tym wysokość przekracza 500 m n.p.m. najwyższym punktem gminy jest Góra Grabówka (524 m n.p.m.), najniżej są położone obszary nad Sanem w Niewiastce (ok. 260 m n.p.m.).

Najkorzystniejsze warunki naturalne występują w dolinie Sanu. Charakteryzuje ją płaskie, rozległe dno do 1,5 km szerokości, urodzajne mady oraz bogata sieć rzeczna. Występujące na terenie gminy bogactwa naturalne to: ropa naftowa, gaz ziemny, żwiry rzeczne, źródła naturalne oraz lasy. Pogórze Dynowskie i

6/39

Przemyskie charakteryzuje się małą odpornością podłoża, co spowodowało, że San i jego dopływy wyżłobiły doliny, które wypełniły iglasto-piaszczystymi osadami. Przeciętna ilość opadów wynosi 750-800 mm, z czego na okres przypada 250-400 mm, a na zimowy 80-180 mm. Czas zalegania pokrywy śnieżnej wynosi 60 - 150 dni. Są to typowe cechy klimatu przejściowego, przechodzącego od morskiego do kontynentalnego.

Leżąca w dorzeczu Sanu Gmina Dydnia jest niezwykle atrakcyjna i bogata pod względem turystycznym. Mają na to warunki geograficzno - przyrodnicze, cywilizacyjne to bogactwo i różnorodność zabytków kultury materialnej, jak również cała infrastruktura turystyczno - rekreacyjna. Wydaje się jednak, że o atrakcyjności regionu decyduje głównie środowisko naturalne w swej różnorodności. Ono właśnie decyduje o charakterze i kształcie kultury materialnej i duchowej, jak również o ekonomice turystycznej. W tak przyjętym rozumowaniu obszar gminy Dydnia leży w bardzo korzystnym geograficzno - rozwojowym obszarze Polski. Znakomite miejsca do wypoczynku i rozmaitych form rekreacji znajdują się nad Sanem. Dotrzeć do nich można przeprawiając się promem we wsi Krzemienna lub wiszącą kładką w Witryłowie.

Gmina Dydnia posiada wiele zabytków oraz obiektów:

Dydnia: klasycystyczny murowany dwór z XIX w. otoczony starym parkiem. Obok XIX-wieczny spichlerz. Neogotycki murowany kościół pw. św. Michała Archanioła i św. Anny. Obok drewniana plebania w stylu zakopiańskim oraz spichlerz.

Grabówka: drewniany kościół (1624-31) pw. Nawiedzenia NMP – uległ spaleniu. Kamienna murowana cerkiew greckokatolicka pw. św Mikołaja wraz z dzwonnicą.

Jabłonka: murowany dwór z XVII w. Wewnątrz zachowane 2 kominki z XIX w. W otoczeniu park krajobrazowy oraz staw. Drewniany kościół pw. Matki Bożej Częstochowskiej wzorowany na architekturze kościołów podhalańskich. Obok niego kamienna figura Matki Bożej Niepokalania Poczętej.

Końskie: drewnany kościół pw. Przemienienia Pańskiego. Wewnątrz barokowy ołtarz. W dzwonnicy dzwon z 1712 r. Klasycystyczny murowany dwór z przełomu XVIII i XIX w. W otoczeniu XVIII wieczny park z dwoma stawami i murowaną oficyną. Opuszczona kaplica mszalna z 1939r.

7/39

Krzemienna: dwór z XIX w. Obok park, stawy i aleja wysadzana ozdobnymi drzewami. Drewniany kościół z 1867 r. pw. Wprowadzenia Matki Bożej do Świątyni. W ołtarzu bocznym obraz Pokłon Trzech Króliz XVI w. Figura przydrożna (XIX w.) z herbem Gozdowa na kolumnie.

Krzywe: drewniany kościół pw. Matki Bożej Łaskawej z 1759 r. Murowana rządcówkaz 1868 r.

Niebocko: W otoczeniu resztki parku: zachowany starodrzew, ślady alei i tarasów, staw.

Niewistka: drewniany koścół pw. Matki Bożej Anielskiej z 1827 r.

Obarzym: drewniany kościół pw. Zwiastowania NMP z 1828 r. Wewnątrz ślady polichromii (XIX w.) oraz dwa drewniane epitafia inskrypcyjne z XIX w.

Temeszów: fragment murowanego dworu (XIX w.). W otoczeniu resztki parku i staw.Obok drewniany kościółek pw. Matki Bożej Ostrobramskiej.

Ulucz: jeden z najcenniejszych zabytków Podkarpacia. Najstarsza w Polsce cerkiew pw. Wniebowstąpienia Pańskiego wzniesiona prawdopodobnie w latach 1510-1517. Obecnie własność Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku. Światynia otoczona starodrzewiem stoi na wzgórzu Dębnik. Obok cerkwi murowana kapliczka oraz kilka nagrobków z XIX i XX wieku.

Witryłów: drewniany kościół pw. Michała Archanioła z 1812 r. Wewnątrz cenny dwustronnie malowany krzyż procesyjny z XIX w. Resztki XIX-wiecznego zespołu dworskiego. Trzy murowane kapliczki z XIX w.

Wydrna: murowany dwór Sękowskich z 1845 r. Wewnątrz XVIII-wieczna komoda oraz pięć obrazów: dwa pejzaże późnoklasycystyczne i 3 portrety.

Lasy stanowią część większych kompleksów leśnych, wychodzących poza obręb gminy i powiatu. Największą powierzchnię zajmują lasy w sołectwach: Końskie - 80 ha i Obarzym - 20 ha. Podstawowym typem lasu jest drzewostan mieszany górski. W przeszłości obszar ten porastała puszcza, w większości zamieniona później w pola uprawne. Wśród drzew dominują: buk, grab, brzoza, dąb, jawor,

8/39 modrzew, olcha, sosna, świerk, jodła, a nad brzegami rzek - wierzba. Podszyt leśny stanowią: maliny, borówki, (czarne jagody), jeżyny, poziomki, grzyby.

Spośród ptaków na terenach zamieszkanych występują najczęściej: wróble, szpaki szczygły słowiki, sikorki, sroki, gawrony, kawki i jaskółki, natomiast w lasach: drozdy, zięby, jastrzębie, wrony, dzięcioły, gile, sowy, sójki i przepiórki. Ssaki reprezentują: sarny, jelenie, zające, myszy polne, łasice, wiewiórki, dziki, gronostaje, wydry, piżmowce. Na terenach podmokłych żyją żaby, a na nasłonecznionych zboczach występują zaskrońce, rzadziej żmije.

W czystych rzekach i stawach można spotkać: jelce, leszcze, okonie, płotki, szczupaki, ukleje, wierzbówki, węgorze, okonie, karpie i raki.

Część obszaru gminy stanowią tereny prawnie chronione. Wschodniobeskidzki Obszar Chronionego Krajobrazu obejmuje swoim zasięgiem miejscowości: Niewistka, Jabłonica Ruska, Krzemienna, Ulucz, Temeszów, Końskie i część Dydni. Gmina Dydnia dysponuje wysokimi walorami przyrodniczo - krajobrazowymi, które umożliwiają rozwój rekreacji i turystyki zwłaszcza jeżeli chodzi o położenie w dorzeczu Sanu.

Zasoby gminy wynikające z położenia geograficznego, ukształtowania terenu, historii zachowanej w licznych zabudowaniach oraz floty i fauny wpłynęły na przygotowanie oferty dla turystów:

● spływy kajakowe ● miejsca biwakowe ● wędkarstwo ● odstrzały dzików i jeleni ● wyprawy piesze, rowerowe i samochodowe po licznych szlakach turystycznych

Gmina Dydnia to również ludzie szczególnie zaangażowani w ochronę dziedzictwa regionalnego, dbanie o zachowanie ginącej kultury wsi Galicyjskiej poprzez działania indywidualne, jak również w oparciu o aktywność Gminnego Ośrodka Kultury, Bibliotek, Promocji i Wypoczynku w Dydni, Urzędu Gminy, Rady Gminy, lokalnych organizacji pozarządowych oraz grup nieformalnych.

9/39

Przedstawiciele ośmiotysięcznej społeczności, żyjącej na 130 km² wspólnej powierzchni. W gminie mieszkają liderzy lokalni, którzy w swoich działaniach odzwierciedlają potrzeby mieszkańców m.in. założenia społecznego muzeum etnograficznego “Muzeum Regionalnego” stworzonego wyłącznie ze sprzętów pochodzących z zasobów mieszkańców, stworzenia kameralnego miejsca spotkań ze znanymi ciekawymi ludźmi, twórcami ludowymi, poetami, Bieszczaderami, jakim stał się dom pani Bogusławy Krzywonos. Mieszkańcy organizują się w zespoły muzyczne, pieśni i tańca, liczne są koła gospodyń wiejskich oraz ochotnicza straż pożarna. W 2003 wychodząc naprzeciw oczekiwaniom społecznym został założony Młodzieżowy Zespół Pieśni i Tańca "Kalina", który obecnie jako jedyny w powiecie brzozowiskim oprócz folkloru polskiego prezentuje tańce mniejszości narodowych. Choreograf zespołu Pan Tomasz Rożek przeprowadza warsztaty z osobami, które pamiętają jeszcze folklor przedwojenny, czy tuż po wojnie i chętnie przekazują swoje bezcenne uwagi młodemu pokoleniu. Warsztaty są dokumentowane i archiwizowane stając się bezcennym dobrem narodowym. Gminny Ośrodek Kultury na prośbę mieszkańców organizuje liczne warsztaty pielęgnujące tradycje lokalne m.in. warsztaty z haftu haczowskiego, charakterystycznego dla ziemi brzozowskiej, które cieszyły się bardzo dużym zainteresowaniem. Mieszkańcy chcą się spotykać, razem tworzyć i się rozwijać , co 3 lata organizowana jest m.in. Staropolska Biesiada Kulinarna, w dużej dbałości o zachowanie tradycyjnych potraw znanych tylko w naszym regionie. Podczas Międzynarodowego Święta Fajki (organizatorem jest miejscowość Grabówka), które nawiązuje do tradycji wyrobu fajek metalowodrewnianych zrodził się pomysł aby święto związane było z promocją lokalnych twórców ludowych. Obecnie na każdej edycji jest ok 20 stanowisk z różnego rodzaju rękodziełem ludowym. Kolejnym elementem kultury lokalnej jest tradycja pisanek bieszczadzkich, zajęcia prowadzi Pani Janina Zubel (instruktorka w Uniwersytecie Ludowym we Wzdowie) obecnie swoją pasją zaraża dzieci i młodzież z terenu Gminy Dydnia i nie tylko. Budujące jest to, że na zajęcia przychodzi dużo ludzi młodych a także starszych 50+. Jest odczuwalna wielka sympatia i zrozumienie zarówno początkującego młodego człowiek, który chce czegoś się nauczyć jak i starszego "kolegi" z warsztatów, który w praktyce chce doświadczenie przekazać a samemu też miło i pożytecznie spędzić czas.

10/39

11/39

Scenariusz diagnozy

Diagnoza objęła szereg działań realizowanych zarówno samodzielnie przez pracowników domu kultury czy mieszkańców gminy, jak i pod kierunkiem zewnętrznej badaczki wspierającej ten proces. Proces diagnostyczny opierał się na stworzeniu mapy zasobów i potencjałów kulturowo-społecznych gminy Dydnia. Najważniejsze elementy tego procesu to: ● Środowiskowe warsztaty diagnostyczne realizowane w dniach 13 maja oraz 27 maja pod kierunkiem moderatorki zewnętrznej. W warsztatach wzięli udział przedstawiciele Gminnego Ośrodka Kultury, Bibliotek, Promocji i Wypoczynku w Dydni, Urzędu Gminy, Rady Gminy, lokalnych organizacji pozarządowych i grup nieformalnych. W pierwszym spotkaniu wzięło udział siedemnaście, w drugim szesnaście osób. Warto zauważyć, że przeważająca większość uczestników badania pełni jednocześnie kilka funkcji w lokalnej społeczności np. radna - sołtyska - członek zarządu jednego stowarzyszenia - członek drugiego itp. Pojedyncze osoby biorące udział w badaniu, pojawiły się w obydwu grupach. Podczas spotkań warsztatowych wypracowana została mapa zasobów i potencjałów, która na kolejnych etapach diagnozy była uzupełniana.

12/39

● Warsztaty kreatywne w dniu 28 maja w miejscowości Niebocko, realizowane metodą Walta Disneya z młodzieżą zaangażowaną w działania zespołu Mansarda1. W badaniu wzięli udział liderzy grupy Pani Jagoda i Pan Tomasz oraz młodzież w wieku 8-21 lat, w sumie 12 osób. Warsztat polegał na wypracowaniu pomysłu na aktywność kulturalną młodzieży i odnalezieniu w gminie zasobów, które pozwolą na jej realizację. Pozyskanymi danymi uzupełniono mapę zasobów i potencjałów.

● Ankieta preferencji kulturowych przeprowadzona we współpracy z bibliotekarkami i pracownicami świetlic. W badaniu wzięło udział 150 osób 2. ● Badanie desk research, pogłębiona analiza dokumentów. Badanie zostało przeprowadzone przede wszystkim w oparciu o dokumentację prowadzonych przez ośrodek kultury działań kulturalnych, raporty z przeprowadzonych uprzednio przez jednostkę badań diagnostycznych oraz zasoby internetu.

1 Patrz Załącznik nr 1 2 Patrz Załącznik nr 2

13/39

Gminny Ośrodek Kultury Bibliotek Promocji i Wypoczynku w Dydni ma doświadczenie w przeprowadzaniu badań ukierunkowanych na młodzież gimnazjalną, szkół średnich i na starszych mieszkańców Gminy Dydnia. Po realizacji projektu INTERREG III A Polska Republika Słowacka przeprowadzona zastała anonimowa ankieta nie tylko wśród uczestników wydarzeń kulturalnosportowych, ale także turystów, którzy odwiedzają Gminę Dydnia. Ankieta zawierała szereg pytań dotyczących oferty jaka powinna być skierowana do młodzieży dotycząca życia społeczno kulturalnego a także sportowego. Szereg pytań dotyczyło działalności i oferty proponowanej przez GOKBPiW w Dydni i czy realizowane w ramach projektu działania wraz z partnerem Słowackim były zauważalne, słuszne lub co by respondent zmienił, aby stały się bardziej atrakcyjne. Ankietę skierowano do grupy 100 osób. Badanie miało na celu poznanie preferencji młodzieży dotyczących form spędzania wolnego czasu. Ich oczekiwań, jak i propozycji działań skierowanych do przez władze samorządowe do młodego pokolenia. Szereg pytań dotyczyło form spędzania wolnego czasu. Na co respondent przeznacza najwięcej wolnego czasu, czy ma świadomy wybór co może robić z wolnym czasem w typowych miejscowościach wiejskich w jesienno zimowe

14/39 wieczory, i czy oferta letnia rożni się od innych pór roku. Czy w środowisku Gminy Dydnia młodzież może rozwijać swoje zainteresowania, w czym by chcieli aktywnie uczestniczyć i jakich działań im brakuje. Ankieta ukierunkowana byłą na wyłonienie oczekiwań jakie ma młodzież, które muszą być oparte w Bieszczadzkiej rzeczywistości. Najczęściej wskazywane zainteresowania to: internet, muzyka, sport, gry komputerowe, kontakty ze znajomymi, działalność w organizacjach społecznych OSP, Klub sportowy. Badana młodzież informacje związane z kulturą i edukacją czerpie z: internetu, telewizji, radia, prasy i książek. Najchętniej wzięli by udział w warsztatach i zajęciach z informatyki (gry komputerowe), fotografia, zajęcia sportowe ze wskazaniem na konkretną dyscyplinę, bardzo dużym zainteresowaniem cieszyły się zajęcia choreograficzne w zespołach folklorystycznych. Ma to uzasadnienie w tym iż działający jedyny w powiecie brzozowskim jak i sanockim zespół folklorystyczny koncertuje poza granicami kraju stając się odskocznią dla dzieci jak i możliwością zwiedzania nowych ciekawych miejsc. Na 100 respondentów 92 osoby chętnie uczestniczyło by w pomocy przy organizacji działań kulturalno sportowych jako wolontariusze. W 2014 roku wspólnie z Uczniowskim Ludowym Klubem Sportowym "GRABOWIANKA" Grabówka przeprowadzono ankietę wśród uczniów szkół podstawowych dotyczących proponowanych form rozwijania zainteresowań sportowych. Ankieta miała na celi zdiagnozowanie potrzeby rozwinięcia działalności sportowej ze szczególnym uwzględnieniem oferty skierowanej zarówno dla chłopców jak i dziewczynek. Klub w Grabówce jest jedynym w Gminie Dydnia, który prowadzi społeczną i systematyczną pracę z dziećmi i młodzieżą. Ankietą objęto 150 osób, które w zdecydowanej większości opowiedziały się że są chętne uczestniczyć w różnego rodzaju zajęciach sportowych, które będą prowadzone systematycznie i pod okiem wykwalifikowanego instruktora. Dzieci i młodzież poszukują różnych form rozwoju swoich zainteresowań i pasji. Przeprowadzone badania ankietowe miały na celu dogłębną analizę oczekiwań dzieci i młodzieży, w konsekwencji zmianę działań GOK i sprostanie oczekiwaniom adresatów ankiet w zakresie na jaki pozwalają zasoby ludzkie jak i finansowe.

15/39

● Wywiady z lokalnymi liderami, animatorami społecznymi oraz pracownikami Gminnego Ośrodka Kultury, Bibliotek, Promocji i Wypoczynku w Dydni. Przeprowadzono 5 wywiadów.

16/39

Mapa Zasobów i Potencjałów Kulturowo-Społecznych Dydni

W trakcie całego procesu diagnostycznego wypracowano Mapę Zasobów i Potencjałów Kulturowo-Społecznych Dydni. W trakcie jej planowania i tworzenia wykorzystano lub inspirowano się: ● metodyką map myśli3 ● technologią Google Map ● podejściem badawczym refleksyjnej praktyki. Mapa była tworzona na środowiskowych warsztatach diagnostycznych i uzupełniana o dane z ankiety, wywiady z lokalnymi liderami oraz pogłębioną analizę dokumentów, desk research.

Elementy mapy zostały podzielone na 4 najważniejsze płaszczyzny, uzupełnione danymi przez osoby biorące udział w badaniu:

Teren (infrastruktura twarda)

Gdzie leży Dydnia? ● w dolinie Sanu i Wisłoka ● w paśmie Pogórza Dynowskiego ● w sąsiedztwie gmin: Bircza, Brzozów, Nozdrzec, Sanok ● wśród lasów

3 Patrz: https://pl.wikipedia.org/wiki/Mapa_my%C5%9Bli

17/39

Jak zbudowana jest Dydnia? ● budynki jednorodzinne w 99 % murowane ● domy są usytuowane wzdłuż drogi wojewódzkiej oraz w licznych przysiółkach do których prowadzą drogi asfaltowe (np. Wola Dydyńska, Rzeki Witryłów, Zaciepłe Witryłów, Dzilec Wytryłów, Bośnia Niebocko) ● domki letniskowe wzdłuż Sanu, nad stawami w Krzemiennej i w Temeszowie ● dwory: Dydnia, Końskie, Jabłonka, Krzemienna, Wydrna, oraz ruiny dworów:

W Dydni jest inne niż wszędzie, nasza wyjątkowość: ● szlak turystyczny w Obarzymie ● Cerkiew w Uluczu ● kościoły zabytkowe ● przydrożne kapliczki ● dwory ● urocza dolina Sanu ● szlak rowerowy ● szlak nordic wolking ● mieszkanki 102 i 106 lat

Miejsca ważne symbolicznie: ● Pomnik Poległych w Strajkach Chłopskich, inne pomniki ● park w Niebocku - wieczorne spotkania młodzieży ● Pomnik Jana Pawła II w Jabłonce ● kapliczki przydrożne (np. Kapliczka Jana Nepomucena w Wydrnej) ● dwór w jabłonce - imprezy okolicznościowe (dwór przejęty przez prywatnych właścicieli ● kościół i cmentarz - potrzeba bycia samym ze sobą i bliskimi, którzy odeszli ● kładka nad Sanem, w Witryłowie i przystanek - spotkania młodzieży ● Dwór w Wydrnej z aleją grabową ● Mała kalwaria Różańcowa w Dydni

Miejsca ważne logistycznie: ● gospodarstwa agroturystyczne w Grabówce,Dydni, Niewistce

18/39

● Zakład GRABO - drzewny, produkcja

● stacja CPN ● myjnie samochodowe ● Winnica „Pańska Góra” w Witryłowie (plantacja borówki, folie, galeria handlowa w Rzeszowie) ● Urząd Gminy w Dydni ● Urząd Pocztowy w Dydni ● Bank Spółdzielczy w Dydni ● stadion ORLIK z pełną infrastrukturą sanitarną (budynki gospodarcze, prysznice) ● place zabaw dla dzieci ● boiska sportowe ● domy ludowe (oni nie mają świetlic tylko Domy Ludowe)

Co jest ładne: ● szkoły ● domy strażaka ● kościoły ● stadiony ● tereny rekreacyjne wzdłuż Sanu ● rzadkie obejścia wokół domów ● Dwór w Jabłonce ● Krajobraz - ciekawy i zróżnicowany ● Dwór w Końskiem ● Domy Ludowe ● Skwer Dydyński w Krzemiennej ● Ośrodek Zdrowia w Dydni

Co jest brzydkie w Dydni: ● budynki dawnego GS ● droga wojewódzka ● stare opuszczone, rozwalające się budynki ● zarośnięte pobocza wzdłuż dróg ● zaniedbana linia brzegowa Sanu

19/39

● Dom Ludowy w Końskiem

● Plac Zabaw przy SP w Końskiem ● Elewacja SP w Witryłowie ● Ośrodek zdrowia w Witryłowie

Zasoby (infrastruktura miękka)

INSTYTUCJE, ORGANIZACJE, GRUPY NIEFORMALNE - CO ROBIĄ I Z KIM? Koła Gospodyń Wiejskich (KGW): ● Dydnia ● Jabłonka ● Niebocko ● Grabówka ● Krzemienna ● Obarzym ● Niewistka

● Ulucz ● Temeszów ● Końskie ● Wydrna ● Witryłów ● Krzywe

Zadania KGW: ● organizują szkolenia, kursy (gotowania, haftu, zdrowego żywienia), ● imprezy okolicznościowe (np. dzień babci i dziadka, dożynki wiejskie, dożynki gminne), ● biorą udział w szkoleniach. ● współpraca przy organizacji Biesiady Staropolskiej, Współpraca: ● z sołtysami, radą sołecką, nauczycielami, jednostkami OSP ● szkołami

20/39

Ochotnicza Straż Pożarna:

● Dydnia (w tym młodzież i dziewczyny) ● Jabłonka ● Niebocko (częste interwencja przeciwpowodziowe, leży w dolinie Wisłoka) ● Grabówka ● Krzemienna ● Obarzym

● Niewistka ● Temeszów ● Wydrna ( w tym Młodzieżówka) ● Witryłów (współpraca ze szkołą podstawową i kościołem, największy obszar działań wzdłuż linii brzegowej Sanu) ● Krzywe

Działania: ● biorą udział w zawodach strażackich, organizują gminne zawody strażackie, zabezpieczają lokalne imprezy m.in: rocznica Strajków Chłopskich, dzień Niepodległości, procesja Bożego Ciała, Droga Krzyżowa

Często występuje współpraca: ● kościół, szkoła, Dom Ludowy (GOK) ● KGW z OSP plus inne

Lokalne organizacje pozarządowe: ● Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju i Promocji Gminy Dydnia, angażujące się m.in w organizację festiwalu “Dzieci Gór i Dolin” oraz przy organizacji turniejów sportowych ● Stowarzyszenie na Rzecz Odnowy i Rozwoju Wsi Grabówka współpraca, angażująca się m.in. w realizację festiwalu “Święto Fajki” ● Stowarzyszenie Działamy Razem (na etapie rejestracji, przez 4 lata jako grupa nieformalna) współpracujące z mieszkańcami, lokalnymi

21/39

przedsiębiorcami oraz przedstawicielami władzy lokalnej przy organizacji imprez okolicznościowych ● Stowarzyszenie Ziemia Dydyńska Przyjazna Dzieciom prowadzące cztery szkoły ● Stowarzyszenie Rozwoju Wsi Końskie działające na rzecz integracji środowiska lokalnego poprzez organizacje imprez np. święto pieczonego ziemniaka, strefa kibica, wycieczki. ● Stowarzyszenie Ludzi Twórczych w Brzozowie

Z kim lokalne organizacje pozarządowe najchętniej współpracują: ● zespół muzyczny “Lipstick” ● Winnica “Pańska Górka” w Witryłowie” ● firma produkcyjna Pass-Pol w Sanoku ● tartak w Krzywem ● szkoła muzyczna w Dydni ● gmina Niwiska, a w szczególności z KGW w Siedzance ● Kaufland - sponsor ● Agencja rolna z Panem Markiem Owsianym na czele

Zespoły muzyczne i taneczne: ● Zespół Mansarda ● Młodzieżowy Zespół Pieśni I Tańca Kalina z Niebocka

Gminne Kluby Sportowe

W gminie działają kluby sportowe: ● LZS Victoria Niebocko, ● ULKS Grabówka ● LZS Zryw Dydnia. ● W samej Dydni miejscowy oddział LOK-u dysponuje własną strzelnicą. W sezonie oprócz tradycyjnych festynów odbywają się konkursy sołectw. W Krzemiennej zaś - festiwal piosenki turystycznej.

22/39

Gminna Spółdzielnia

Stacja CPN, na której jest restauracja świadcząca usługi gastronomiczne

Piekarnia

GOPS: ● kolonie i zimowiska dla dzieci ● dożywianie w szkołach

● pomoc finansowa mieszkańcom

GOKBPiW (Gminy Ośrodek Kultury, Bibliotek, Promocji i Wypoczynku): ● działalność kulturowa ● konkursy (palma wielkanocna, pisanka, szopki bożonarodzeniowe) ● współpraca ze szkołami i KGW ● dożynki ● święto pluszowego misia w Końskiem ● Festiwal dzieci Gór i Dolin ● Święto Fajki ● Dożynki ● Dzień Dziecka w Witryłowie ● wyjazdy na basen ● jasełka ● zajęcia podczas wakacji i ferii zimowych ● udostępnianie księgozbiorów ● prowadzenie świetlic

Przychodnie: ● Dydnia ● Niebocko ● Krzemienna (pkt. medyczny ● Witryłów (pkt. medyczny)

Posterunek - niewielka współpraca ze szkołami

23/39

Kółko Rolnicze Caritas Nadleśnictwo Dydnia

Wyznania: ● Parafia Rzymskokatolicka ● Świadkowie Jehowy

Parafie: ● Dydnia ● Jabłonka ● Niebocko ● Końskie ● Witryłów ● Ulucz + Borownica Cerkwie pozamieniane na kościoły

Kanały komunikacji: ● mieszkańcy-mieszkańcy: ○ tablice ogłoszeniowe ○ telefony (rozmowy, sms) ○ portale społecznościowe (facebook) ○ ksiądz przy ogłoszeniach parafialnych ○ komunikatory społecznościowe ○ poczta mailowa

● instytucje - mieszkańcy: ○ tablice ogłoszeń ○ ksiądz przy ogłoszeniach parafialnych ○ strona internetowa Gminy Dydnia ○ Facebook

● organizacje - reszta świata:

24/39

○ portale społecznościowe

Społeczność

RELACJE I ZAANGAŻOWANIE Marzenia gminne: ● basen ● kino, remont domu ludowego w Końskiem ● zbiornik retencyjny (do zwiększenia atrakcji turystycznej) ● remont szkoły w Witryłowie

● remont ośrodka zdrowia w Witryłowie ● plaża nad sanem ● boisko sportowe w Witryłowie ● droga przez Raczkową z Końskiego ● wyższe płace ● stworzenie nowych miejsc pracy ● remont drogi wojewódzkiej ● most do Ulucza przez rzekę San

Z jakich powodów mieszkańcy się wadzą: ● psy pozostawione bez opieki ● przejazd przez grunt bez pozwolenia ● wystające gałęzie drzew na drogi i posesje prywatne ● zacienianie działek ● szkody robione przez ptactwo domowe ● granice działki

● alkohol ● zazdrość

W czym mieszkańcy sobie pomagają: ● organizacja imprez kulturalnych (opłatek, sylwester, dzień matki i ojca, wigilia) ● wycinka drzew ● wykopki ● opieka nad dziećmi

● pożyczanie sprzętu rolniczego

25/39

● w trudnych sytuacjach życiowych

ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW I WPŁYW NA POLITYKĘ GMINY W jakie ważne decyzje władz mieszkańcy chętnie się angażują i podpowiadają: ● inwestycje typu kanalizacji i gazyfikacja ● drogi przejazdowe ● przepusty ● oświetlenia

● remonty (szkół, domów ludowych) ● remonty kościołów

Jeśli pojawia się problem… : ● zebrania wiejskie ● spotkania z sołtysem ● spotkania z radnym i innymi organizacjami działającymi w sołectwie (KGW, stowarzyszenia, OSP, Rada Rodziców)

TOŻSAMOŚĆ I IDENTYFIKACJA Czas zamieszkania: ● z dziada pradziada ● coraz częściej pojawiają się mieszkańcy spoza gminy Dydnia

Jaka jest wiedza mieszkańców o gminie: ● duża (gdyż gmina jest mała) ● wydawane foldery i książki przez Pana Wójta ● strona internetowa Gminy Dydnia

Tradycje, zwyczaje i obyczaje: ● gościnność ● święto pieczonego ziemniaka ● Festiwal Dzieci Gór i Dolin ● Święto Fajki ● zawody strażackie

26/39

● dożynki

● wycieczki krajoznawcze ● turniej piłki siatkowej, nożnej, tenisa stołowego ● majówka przy przydrożnych kapliczkach ● kolędnicy ● wigilia ● Nowy Rok ● trzej królowie ● droga krzyżowa

● pielgrzymka do Św. Jana Nepomucena (Wydrna, Jabłonka) ● piesza pielgrzymka do Starej Wsi z Jabłonki (3 maja) ● pielgrzymka OSP na Kolonię Pocławsko ● przyjmowanie pielgrzymów w Domu Ludowym w Witryłowie ● święto rodziny Witryłów ● bramy weselne

Dbamy o porządek w sposób: ● segregacja śmieci ● wykaszanie rowów przy domu ● ładne przydomowe ogródki ● porządkowanie cmentarzy ● czyszczenie rzeki, rowów ● akcja sprzątania świata

Ludzie są zadowoleni w Dydni, bo: ● jest spokojnie, bezpiecznie ● tereny ładnie położone ● działają biblioteki, świetlice, OSP, szkoły, szkoła muzyczna, szkoła piłkarska, przedszkola, sklepy, CPN, kościół i bank

Ludzie nie są zadowoleni, bo: ● bark zakładów pracy ● niskie stawki pracy ● brak perspektyw pracy na roli

27/39

● kłopoty komunikacyjne (likwidacja linii autobusowych)

● niszczenie upraw przez dziką zwierzynę (dziki, sarny) ● niszczenie brzegów rzeki zalewanie terenów przez bobry ● złą infrastruktura dróg

Mieszkańcy

KIM SĄ? wiek:

● Witryłów starsi ● Końskie - młodsi i starsi ● Ulucz starsi ● średnia granica wieku ● najstarsze mieszkanki 102 (Dydnia) i 106 lat (Grabówka)

płeć: ● Witryłów, Końskie, Ulucz - większość kobiet

wykształcenie: ● zawodowe ● średnie ● 30% posiada wyższe wykształcenie

gdzie pracują: ● PASS POL Sanok

● STOMIL SA Sanok ● Urząd Gminy ● Zespół Szkół ● GOK Dydnia ● Zakład Drzewny „GRABO” w Niebocku ● Żwirownia w Temeszowie i Obarzymie ● Zakład Usług Lesnych ● „zagranica"

● tartak „DREWKOT” w Krzywem

28/39

● piekarnia Dydnia

● Krosno, Rzeszów, Sanok

sytuacja materialna: ● przeciętna ● zła

gdzie i jak mieszkają: ● własne domy jednorodzinne

● mieszkania w blokach ● mieszkania komunalne ● niezbyt dostatnio

JACY SĄ? W jaką aktywność ludzie się angażują? ● święto pieczonego ziemniaka ● święto rodziny ● ołtarze na Boże Ciało ● wigilia ● jasełka ● dożynki ● KGW ● budowa kościoła w jabłonce ● pomoc sąsiedzka w niektórych miejscowościach ● organizacja imprez okolicznościowych (dzień babci i dziadka, dzień kobiet, dzień matki)

Jakiej aktywności mieszkańcy unikają: ● prace społeczne ● spotkania sąsiedzkie

Jeśli chcemy, żeby na spotkaniach pojawiło się 30 osób: ● wycieczka ● potańcówka

29/39

● ognisko

● przekazujemy informację w ogłoszeniu parafialnym ● dobre oplakatowanie ● ciekawa oferta ● tablica ogłoszeń ● strefa kibica ● spotkanie pokoleń (dziadkowie, rodzice, wnuki)

Ważne osoby, dlaczego są ważne? / osoby na które można liczyć - baza danych liderów lokalnej społeczności: ● Pan Henryk Cipora - lokalny rzeźbiarz, malarz ● Jan Wolak prowadzący portal internetowy Brzozowiana.pl ● Kazimierz Barański - emerytowany policjant, fotograf, zaangażowany w działania społeczne ● Anna Skrabalak - przewodnicząca KGW Jabłonka - zaangażowana w działania społeczne ● Ryszarda Żaczek - przewodnicząca KGW Niebocko - zaangażowana w działania społeczne ● Ks. Edwar Stępień - proboszcz parafii Niebocko - zaangażowany w działania społeczne ● Ks. Adam Drewniak - proboszcz gminy Dydnia - zaangażowany w działania społeczne ● Ks. Andrzej Plich - proboszcz parafii Końskie - media, ogłoszenia ● Jerzy Ferdynand Adamski - Wójt Gminy Dydnia ● Józef Nawrocki - leśniczy, na działania społeczne przekazuje drewno, sadzonki, żerdzie ● Bogusława Krzywonos - Salonik w Krzywym Zwierciadle - Społeczna Animatorka Kultury ● Zofia Haduch - dyrektorka ZS Końskie - współpraca przy organizacji imprez okolicznościowych ● Tomasz Żaczek - fotograf, informatyk, przyjaciel wioski ● Krowiak Jadwiga - organizacja imprez okolicznościowych, KGW Końskie ● Adam Domowicz (przyjazny radny), Agnieszka Węgrzyńska, Jan Nawrocki - nigdy nie odmawiają pomocy, pozyskują sponsorów

30/39

● Mariusz Półtorak właściciel winnicy oraz Roman Kopija wsparcie finansowe wycieczki szkolne, Święto Rodziny ● Jerzy Baran - wiceprezes Stowarzyszenia Rozwoju Wsi Końskie ● Regina Baran - skarbnik Stowarzyszenia Rozwoju Wsi Końskie ● Rada Rodziców SP Witryłów - zawsze służy pomocą w organizacji imprez szkolnych ● Joanna Hocyk - dyrektor SP Witryłów - za to, ze najważniejsze są dla niej dzieci ● Andrzej Orłowski - sołtys, radny i prezes stowarzyszenia w Końskiem

● Ryszard Kopczyk - sołtys, radny, członek OSP Niebocko ● Krzysztof Kopczyk - komendant OSP Niebocko i w-ce prezes Victorii

31/39

Podsumowanie

Z analizy zebranego materiału wynikają następujące najważniejsze wnioski i rekomendacje:

1. Diagnoza wykazała istnienie aktywnej sieci powiązań pomiędzy formalnymi i nieformalnymi podmiotami działającymi w obrębie sołectw. Dalszego rozwoju wymaga sieć kooperacji pomiędzy sołectwami na poziomie gminnym. Należy rozważyć czy budowanie takiej sieci oprzeć o pracę wokół konkretnych projektów, działań, czy dążyć do stworzenia sieci relacji, za cel główny uznając tworzenie wspólnoty gminnej? 2. Na terenie gminy realizowany jest szereg inicjatyw kulturalnych mających głównie standardowy charakter np. dożynki, przeglądy zespołów muzycznych, święto gminy, święto miejscowość, święto pieczonego ziemniaka. Potencjał ich realizatorów ujawniony w diagnozie wskazuje jednak na możliwości ich znacznego urozmaicenia i realizacji zadań o bardziej złożonych charakterze. Przykładem tego jest realizowany Międzynarodowy Festiwal Folklorystyczny „Dzieci Gór i Dolin”. Należy zatem bazując na dotychczasowych doświadczeniach dokonać przeglądu możliwych metod pracy grupowej, w celu podjęcia inicjatyw kulturalnych w większym stopniu wykorzystujących potencjały lokalnych liderów i animatorów 3. Diagnoza pokazała zróżnicowanie w angażowaniu się mieszkańców w różnego rodzaju inicjatywy. Realizowane są działania angażujące dość szerokie grupy mieszkańców ale i takie, w których mieszkańcy są głównie publicznością. To wyznacza przestrzeń do dalszej pracy nad zwiększaniem partycypacji mieszkańców w planowaniu i realizacji oferty kulturalnej gminy. Dlatego należy przeprowadzić rzetelna ewaluację programu Dom Kultury + „Dydyńskie - MPK Międzypokoleniowy Przekaz Kultury” z której powinno wynikać, w jakim zakresie dom kultury powinien rozwijać współpracę ze społecznością lokalną. 4. Gmina ze względu na historie i tradycję posiada bardzo bogaty pejzaż kulturowy. Ujawniają go takie inicjatywy jak np.: warsztaty i rejestracja tańców dawnych, społeczne muzeum etnograficzne zainicjowane przez animatorkę lokalną panią Krzywonos, a zrealizowane przez mieszkańców. Zasoby te dają

32/39

szansę na rozwój i uatrakcyjnienie oferty kulturalnej. Dlatego należy dokonać pełniejszej analizy dotychczasowych doświadczeń i podjąć zorganizowany dialog ze społecznością lokalną i władzami gminy w celu ich kreatywnego rozwoju. 5. Animacja kulturalna to powszechnie stosowane narzędzie integracji społecznej. Diagnoza wykazała, że w przypadku gminy Dydnia szczególnie istotnym wyzwaniem jest dialog międzypokoleniowy. Wszystkie wyżej wskazane obszary aktywizowania życia kulturalnego są także świetnym polem prowadzenia takiego dialogu. Warto zatem przeanalizować i wskazać te, które w sposób szczególnie mocny będą realizowane według modelu takiego dialogu. 6. Szczególnie ciekawym wyzwaniem wynikającym z diagnozy jest próba wykorzystania cech krajobrazowych i położenia geograficznego gminy. Szczególne cechy środowiska naturalnego mogą stać się ciekawym zasobem do rozwoju współpracy i transferu doświadczeń kulturowych z innymi środowiskami lokalnymi w Polsce. Przeprowadzone rozmowy i wstępne działania w ramach projektu „Dydyńskie - MPK Międzypokoleniowy Przekaz Kultury” powodują, że jest to możliwe ze środowiskami nawet tak odległymi jak środowiska animatorów ze śląska i dolnego śląska, dla których położenie Dydni jest na tyle atrakcyjne, że łatwo mobilizuje animatorów do współpracy.

33/39

Załącznik nr 1 Przykłady materiałów wypracowanych w trakcie warsztatów diagnostycznych

34/39

35/39

36/39

Załącznik nr 2 - Raport Ankiety

Witryłó Obarzy Nieboc Koński Grabówk Dydni Raze w m ko e a a m Wiek w Mniej niż latach 16 12 9 2 4 1 7 35 16 -18 6 7 6 1 2 9 31

18 - 25 1 8 5 2 6 8 30

25 - 45 3 5 7 3 2 4 24

45 - 65 3 3 0 6 5 0 17

Więcej niż 65 0 0 0 1 0 0 1 Razem 25 32 20 17 16 28 138

Płeć kobieta 12 13 7 10 8 11 61 mężczyzna 13 19 13 6 8 18 77 Razem 25 32 20 16 16 29 138

Moje najważniejsz e zainteresowa nie kulturą to: Literatura 0 2 2 10 2 2 18 Plastyka 2 2 2 3 3 0 12

Muzyka 14 5 5 6 8 7 45

Teatr 1 2 2 0 7 5 17

Film 12 14 9 9 2 16 62

Taniec 5 4 5 4 3 7 28

Rękodzieło artystyczne 1 0 5 4 6 4 20

inne 5 6 4 3 1 7 26

37/39

Z kulturą mam kontakt głównie Edukacja poprzez: kulturalna 3 0 1 3 4 0 11 Internet 17 8 8 11 5 13 62

Media 4 6 2 8 2 12 34

Koncerty, spektakle 4 0 6 0 1 0 11

Książki 3 9 3 12 7 15 49

Seanse filmowe 5 5 5 3 5 9 32

Amatorski ruch artystyczny 0 4 7 0 2 0 13

inne 5 1 1 0 4 0 11

Czy jesteś gotowy angażować się w lokalne działania kulturalne: Tak 20 16 12 12 12 14 86 nie 5 16 8 5 4 15 53 Razem 25 32 20 17 16 29 139

Jeśli tak, to jakie?: Organizator 1 5 0 2 1 0 9 Pomysłoda wca 1 1 5 3 3 4 17

Wolontarius z 0 2 8 4 2 5 21

Sponsor 1 0 0 1 2 0 4

Aktywny uczestnik 10 4 4 10 3 5 36

W innej roli 8 3 3 0 2 0 16

38/39

39/39