IMMANUEL KANTS BRIE FE WERKE VON UND AN KANT

IN GEMEINSCH.AFT , MIT • HER. AUSGEGEBEN HERMANN COHEN, ARTUR BUCHENAU OITO BUEK, ALBERT GORLAND, VON B. KELLERMANN, 0. SCHONDORFFER ERNST CASSIRER

HERAUSGEGEBEN VON

ERNST CASSlRER

ERSTER TElL:

BAND IX 1749-1789

VERLEGT BEl BRUNO CASSIRER VERLEGT BEl BRUNO CASSIRER

BERLIN 1 922 Von Johann Gottfried Herder Von Johann Gottfri~d Herdtr

klugen Ueberfetzer in die Hand gefuUen, der weit ill, wenn er Sie geben mir von Ihrer werdenden Moral Nachricht. und uns an manchen Orten auch haJb klug lilk ') wie fehr wiinfchte ich, diefelbe fchon geworden zu fehen. Fugen Aber warum vergelfen Sie, mein liebenswUrdiger Ph.ilofoph! Sie in dem, wa.s Gut ill:, ein folches Werk zur Cultur unfers zu lhrem Paar den dritten Mann? der eben fo vie! gefellige Laune, Jahrhunderts hinzu, als Sie es gethan, in dem was Schon u. ' eben fo vie! Menfchliche Weltweifheit hat - - den Freund Erhaberi ill. Ueber die letzte Materie lefe ich jetzt mit vielem unfers alten LEIBNITZ, dem diefer ungemein viel fchuldig ill, u. Vergnugen ein Werk eines fehr Philofophilchen Britten, das Sie den er fehr gerne gelelen - - den Ph.ilofophifchen Spotter, der auch &anzoftfch haben konnen. Hier ift, weil es eben vor mir mehr Wahrheit herausJacht, aJs andre neraushufien, oder geifern liegt, fein Titel: Recherches philosophiques sur l'origine des Idees, - - kun den Grafen SHAITESBURI. Es ill ein Elend, dafi die que nous avons du Beau et du Sublime.•) Er dringt in mancben SittenJehren delfelben und lCine Unterfuchungen uber die Tugeod, Stellen tiefer, fo wie Sie auf manchen Seiten unfre Ausfichten und neuerlich feine Abhandlungen iiber den Enthuuasmus, u. die mehr zu generaliGren u. zu contrafiiren wilfen: u. es ill eine Laune in fo mittelrnafiige Hande gefullen frnd, die uns halb an Wollufi zween fo originate Denker jeder feinen Weg nehmen zu ihm vereckeln, wohin ich infonderheit das Mifchmafch von Iangen .lehen, u. fich w echlelsweife wieder zu begegnen. u. tollen WiderJegungen des neuefien Uebersetzers rechne.") Aber Wie manches hatte ich Ihnen zu fagen. wenn ich wiifie, dafi lonfi, ob mir gleich das Criterium der Wahrheit bei ibm, das bei Sie Geduld haben wtirden, mir zu antworten. Zweifel wider ihm Bela.b.eraswi.lrdigkeit ill,3) felbfi lacherlich fcheint, fonfl ifl manche Ihrer Ph.ilo!ophilchen Hypothefen u. Beweife, infonderheit Y diefer Autor mein fo lieber Gefellfchafter, dafi ich fehr gern auch da wo Sie mit der Willenfchaft des Menfchlichen granzen Gnd Ihre Meinung fur ihn hatte. mehr als Spekulationen: u. da ich aus keiner andem Urfache Laifen Sie doch ja das dunkle rauhe Gedicht, an das Sie ge­ mein geifiliches Amt angenommen, als weil ich wufi:e, u. es tag­ denken, in feiner Nacht umkommen. Ehe POPE in ihm feyn Jich aus der Erfuhrung mehr Ierne, dafi fiCh nach unlrer Lage .. foUte, ebe ill in unferm LINDNER der fcharfbdl:immte ARISTO­ der bUrgeri. Verfalfung von hieraus am beflen Cultur u. Men­ TELES und in meinem SCHLEGEL das Mufier aJier U rbanitat.•) fchenverfland unter den ehrwUrdigen Theil der Menfchen bringen ------lalfe, den wir Volk nennen: fo ill diefe Menfchliche Ph.ilofophie ') Home, Geschichte von England. A us dem Engl. von J oh. J ak. auch meine liebfle Befchaftigung. Ich miill:e ungerecht feyn, Dusch, mit eines Engla~ders Anmerlrungen. 4 Bde. Breslau t 767 ff.; wenn ich mich darUber beklagte, dafi ich diefen Zweck nicht iiber Dusch und seine Ubersertungen s. Lessings belc:anntes Urteil im erreichte, wenigfiens machen auch hierinn die guten Anlalfe, die zweiren Liter.ltorbriet: ich fehe, die Liebe, die ich bei vielen Guten u. Edeln genie6e, ') Anton Ashley Cooper Gr.1fens voo Shaftesbury Char.1krerisricks das &eudige u. wiilige Zudringen des bildfamfien Theils des oder Schilderungen von Menscheo, Sitten, Meynungen und Zeiren. Publikum, der JUnglinge u. Dames - - alles diefes macht mir Aus d. Engl. iibersertr. Nebst einem Schreiben des Uberseczers, wel­ zwar keine Schmeichele~ aber deClo mehr ruhige Hoffnung, nicht ches die Anmerlrungen des Freyherm von Leibniz enthalt. (Von Chr. ohne Zweck in der Welt zu feyn. - - '/.... A. Wichmann.) 1768. Leibniz' Bemerkungen uber Shafresbury Da aber die Liebe von uns felbfl anfangt, fo kann s. Philos. Schriften (Gerhardt) Ill, 4'- 3 ff. ich den Wunfch nicht bergen, die erfl:e befie Gelegenheit zu haben, meirien l) "Truth, ' tis supposed rnay !lear all Lights and one of these prin­ ~ ipa~ ~ights. or natural Mediums, by which Thing's are to be view'd .. Ort zu verlaifen u. die Welt zu !eben. Es ill Zweck meines JS RJC!icule nself, or that Manner of Proof, by which we discern what­ Hierfeyns, mehr Menfchen kennen zu lernen. u. manche Dinge ever is liable ro just Raillery in any Subject. So much, at least, is allow'd by All, who at any rime appeal to this Criterion." Shaftes­ an der Herder als Lehrer wirkte; iiber ibn und Herders Ve rhaltnis zu bu ry, An Essay on the Freedom of W ir and Humour. Part I, zu ibm s. H aym I, :199 f. seer. 1 . 1) Burke, A philosophical inquiry into the origin of our ideas of I •) Gottlieb Schlegel, seir 1765 Rektor der Domschule zu Riga, the subliin and the beautiful (1757). IC a eu Sclui f&u. Bel IX. 5 ------

Inhaluub~rricht du n~untm Bandu "l6 t Scitc I 763. '5· Von Johann Heinrich Kant. 1. Man I 7 6 3 . 3' 1 6. .An Johann Heinritb Samuel Formt;y. zl. J 11n1 17tfJ n I 7 · An Friiulein Charlotte von Knobloch. tD. A 11g 11st 17tfj? H

I 76 5· 1 8. An Konig Friedrieh II. 24. Oktober IJdf . J 9· An dm Freiherrn von FUrst. 2JI . 0/ttob" IJ(J f Inhaltstibersicht des neunten Bandes. 2.0. Von Johann Heinrich Lambert. I 3· November 176 5 · 21. An Johann Heinri&h Lambert. Jl. Dntmbtr 17tfJ 1766. Scitc 2 2. Von Johann Heinrich Lambert. 3· Februar 1766 I 749· 49 2 3· An Mosu Mtndelssohn. 7· Februar qtftf • 1. An 1 ZJ. A11gttst '74>' 54 2 4. An Mous Mtndelssohn. K. April qtftf . 55 I 754· 1768. 1. An v. HUiun. JD. August '754 2 5. An Johann Gottfried H8rder. Jl· Mai 1Jdl 59 16. Von Johann Gottfried Herder · . 6 I I 756• 3· An Konig Fri~dricb ll I. April 17 Jd 1 17 69.

2 66 I758. 7. An Simon Gahr8il Suckow. 1f. Dntmbtr 17tfJ1 i · AM R~ltor 111111 &nat tkr Univ~rsitiit Kiinigsb~r~. 11. Dn. '7fl 3 1770. 5. A JJ die philos. Fahlltiit tkr Uniwrsitiit Koni~sb"~· 1 z. Dn. 175 K 4 18. An dm Frtiherrn von FUrst. 1tf. Miirz 1770 . 68 6. A n die Kaisn'in EJisab,th von Rufllantl. l 'f-. Dnnnb~r 1Jf8 5 An Konig Fritdrich II. IJI. Miirz 1770 . 70 7· Von Johann Georg Hamann 6 Kabinettsordre Konig Friedrichs 11. 3 l. Marz I no 7 ' An Markus Herz. J'· August 1770. 71 J 7 59· An Minister Freihcrr v. FUrst. 2. Septembn' 1770 73 8. An Johann Gotth~lf Lintlnn'. zl. OiltON' '7fJI. r 6 An Johann Heinrich Lambert. z. Septtmber 1770 73 9 und I o. Von Johann Georg Hamann . r 9 Von Markus Herz. 1 r. September 1770 · 76 r I. Von Johann Georg Hamann. (Dezember I 7 59) . 1 3 An Markus Hen. q. September 1770 . . . 79 Von Johann Heinrich I 8o 1760. Lambert. '3· Oktober 770 Von Johann Georg Sulzer. 8. Dezember 1770 . 88 I 2. An L11tfwig E rnst Borowski. d. Juni 17tfD • . 29 Von . 1 5. Dezember 1 7 7 o . 90

I 76 1. I 77 I. r 3. An L11tlwig Ernst BortYWski. ~. Miin 17d 1 • 3 9· Von David Ruhnken. 1 o. Marz 1 7 7 r 94 40. An Markus Hen. 7· J uni 1771 . 96 I 762.. 4 1. Von Markus Herz. 9· Juli 177 1 · 99 14. Von Frau Jacobi. n. Juni 1762 ·3' ------

Jnhalt.tubtrsicht du ntuntm Bandu InhaluiiberJichr du ntuntm Bandu s• ••• Scite I 77 1. I 778. •Jl· An Mark11s Hrrz. 21 . Febr11ar 1772 10 1 73· Von Johann Heinrich Kant. 4· Januar 1778 165 4 3. An Kiinig Frietlricb 1/. 14. April 1772 . 109 7+· Von Karl Abraham Freiherrn v. Zed lin. 2 I. Februar 177 8 I 6 7 +-+· Von Christoph Martin Wieland. 2 5. Dezember I 771 I o 9 7 5. An Friedrich Nicolai. 26. Febr11ar 1778 I 6 8 76. Von Karl Abraham Freiberm v. Zedlitz. 2 8. Februar I 778 I 68 I 773· 77· Von Joachim Heinrich Campe. 13 · Man I 778 · . I 69 f 5. Von Christoph Martin Wieland. I. Februar 1 7 7 3 11 0 78. Von Karl Abraham Freiherrn v. Zedlitz. z8. Man I 778 171 f 6. Von Johann Heinrich Kant. 3-Juli 1773 I I I 79· An Johann Gottlieb Jmm•n11el Breitkopf 1. April 1778 . I 7 3 +7· An Friedric!J Nicolai. 25. Oktobtr 1773 II) So. An Markus Herz 174 ..,. s. An Marlcus Herz I I 4 S 1. An Moses Mmtkluobn. '1· Juli 1778. I 76 1774· St. An Wilbelm Crichton. 2.9 . Juli 1778 . I 77 49· Von Johann CJspar Lavater. 8. Februar I 77 4 1 1 7 S 3. Von Karl Abraham Freiherm v. Zedlitz. J. 7August I 7 8 I 7 9 5o. An Johnnn Georg Hamann. tf. April 1774 1 1 9 S4. An Christian Heinrich Wolke. 4· August 1778 • I So 5 J. Von Johann Georg Hamann. 7. April I 77 4 1 17. S 5· An Markus Htrz. 28. August 1778 • I 81 Jl· An Johann GtOrg Hamrmn. I. April 1774- 11 5 86. An Markus Herz. zo. Oktober 1778 I S4 53. Von Johann Georg Hamann. April 1 7 7 4 1 18 S7. Von Markus Hen. 24. November 177S I S 5 54· Von Johann Caspar Lavater. 8. April I 7 7 4 1 3 1 SS. An M11rkus Herz. If. Deumbtr IJ7S I 87 55· Von Johann Georg Hamann. 9· Juni 1774 . 134 I 779· 56. An Carl Daniel Reuuh . I 3+ 89. An Mark11s Herz. Januar 17711 J88 J 77 5· 90. An Markus Htrz. 4· &brlltlr 177P 57· Von Johann Georg Hamann. I 8. Februar I 77 5 q 5 9 r. An Johann Jacob Engel. 4· Juli 1779 58. Von Johann Georg Hamann. 15. Man 1775 q 6 5.9· An Johann Caspar Lavater. 2l. April 1775 I 3 8 J 7So. 6o. An Johann Caspar Lavater 141 92. An Carl Daniel Re11sch. fl· ]an11ar 17lo . 6 1. Von Johann Heinrich Kant. 13. Mai 1 77 5 . 1 4 3 J 78 I. 61. Von Johann Heinrich Kant. 16. August 1775 If4 93· Von Johann Ernst LUdeke. I 8. Januar 1 7S I I 93 • 776· 94· An Markus Htrz. 1. Mai IJII 1 94 6 3. Von Johann Heinrich Kant. 1 I. Januar 1 7 7 6 I+ 5 9 5· An Carl Spentr. 11. Mai 17.'/1 I96 64. Von Johann Caspar Lavater. 6. Man I 776 . t 46 96. An Markus Htrz I97 6 5· An Christian Heinrich Wol/u. 28. Miirz 1770 147 97· An Gotthiif Christian Reccard. 7· Jtmi 1Jit I99 66. An Jobann Bernhard Baudow. tp. Juni 1770 15 1 9 8. An Johann Erich Biuter. I. J 1mi IJI1 . 200 67. An Markus Herz. 24. Novcmbtr 177 1f. 15 1 99· An Johann Schultz. J· August 1781 1 03 I oo. An Johann Bemoulli. 11f. November 1J I 1 10 3 1 777· 68. An Friedricb Willulm Regge. 22. Miirz 1777 154 I J8t. 69 . .An Abrabam Jacob Pmul. 11.. August 1777 . 156 I O J. An Johann Bemoulli. 22. Februar IJI~ 106 70. An Markus Herz. 20. August 1777 15 R 1 01. Von Johann Heinrich Kant. ro. September 1781. 207 71. An Joacbim Heiffrich Campe. 20. August '777 r 6 1 I 03. An Johann Friedrich Reichardt. 22. Oktobtr 17l2 • 1.09 71. An Joacbim Heinrich Campe. J l. Oktobtr 1777 r 63 1 0 4. An Johann D1111iel Metzger. Jl. Dtumbtr IJI~ 1 1 1 Jnh(l/tJiibtr sicht dt.r nN~ntm Bandu Scic" Scice 178 3· I40· A.n Markur H~rz . . , 180 I 05. Von Moses Mendelssohn. r o. April 17 8 3 . 2 I 1 If I. Von Markus Herz. 15. November I785 281 106. Von Friedrich Victor Lebrecht Plessing. 19. Mai 1 7 8 3 2 I 3 141. An Markur H~rz. z. Deumb~r 17SJ . 284 107· An Carl Dani~J Reurch. 14. Juni 1781 116 An Christian Gottfri~d Schlitz 285 1 o8. AtJ Carl Vanitl R~usch. 5· Juli IJSJ 2 I6 143· 1 Von Christian Gottfried Schiitz 28 6 I09. Von Christian Garve. 1 3. Juli t 7 8 3 1 r 8 4+· I I 0. An Chrirtian Garv~. 7. Augurt 1783 . 12 3 1786. I I I. An Mour Mmtkluohn. uf. August qlj . 130 145. Von Markus Herz. 17. Februar 1786 . 287 I I 2. Von Johann Schultz. 1 1. August .r 7 8 3 • 1. H 146. Von Johann Erich Biester. 6. Marz .~ 786 · 189 I 13· An Johann Schultz. 22. Augurt q lj . 2 3 5 147. Von Ludwig Heinrich Jako~. 16. Marz 17 8 6 190 I 14. An Johann Schultz. z~. Augurt 1781 . 1 36 148. An J ohann B~ring. 7· Aprtl 17U 193 1 1 5. Von Johann Schultz. 18. August 1783. 139 . An Markur H~rz. 7· April IJU 195 116. Von Friedrich Victor Lebrecht Plessing. I5· Okt. 1783 141 149 Von Friedrich Gottlob Born. 7. Mai I 7 86 296 1 17. An Carl Dani~J R~urch. JO . D~umber 1781. 145 J 50· 8 I 51. Von Johann Bering. 1 o. Mai I 7 6 · . 198 17 84. I p. Von Johann Benjamin Erhard. 11 ..Ma1 1786. 299 H~inricb Jakob. z O. MOl. 1 78~ · I 18. An Johann Schultz. '7· F~bruar IJI"f 14-6 15 3. An Ludwig 303 um 1 I 9· An Johann Schultz. 4· M4rz 178-f 249 I 54· Von Johann Erich Biester. 1 r. J ~ 7 86 · 304 110. An Tb~odor Gottli~b v. Hipp~l. 15. Miirz 1784 14-9 I 55· Von Ludwig Heinrich Jakob. I7· Jul1 1786 3 I 0 I 1 I. An Carl Doni~/ R~uuh. .zp. ,Hjirz 1784 . 2 50 156. Von Johann Erich Biester. 8. August I786 3 I4 121. An G~org Fri~drich v. HiJism. 1. Mai 17l4 151 15 7 Von Johann Bering. 1 1. September I 7 86 · 3 I 5 1 8. An von Hipp~l. zp. Stpumb~r IJS~ · 3 t 6 I q. An G~org 1/aimtin Wachowski. J. Juli 1784 2 p 5 . Tb~odor• Gottli~b b 86 Born. 8. Novem er I7 I 24. An Tbeodor Gottli~b v. Hipp~l. p. Juli 1784 2 53 159. Von Friedrich Gottlob 317 115. Von Christian Gottfried SchUtz. Io.Juli 1784 25f 1 60 • Von Johann Heinrich Samuel Formey. 9· Dezbr. J 786 319 n6. An Linck. 5· August 1784. 257 r61. Von Karl Friedrich Bahrdt. 19. Dezember 1786 · · 319 1 2 7. Von Christian Gottfried SchUtz. 13. August 1 7 84 2 57 1787. I 1 8. An Johann Ericb Bintu. p. D~mb" 178 4 1 59 An Karl Fri~dricb Bahrdt. .zp. Januar 1787 ,_ po I 6 2. M 8' 178 5· I 6 3. Von Christian Gottfried Schutz. 1 3. arz I 7 7 . 320 u9. Von Christian Gottfried Schutz. 18. Februar 178 5 . 16o 164. Von Jacob Friedrich v. Abel.. 16. April 1787 J11 13 o. Von Johann Bering. 5. Marz 17 8 5 • 163 1 6 5. Von Daniel Jenisch. I 4· Ma1 I 7 87 323 18.Mai 1787 326 I l1. Von Johann August Heinrich Ulrich. 2 r. April r 7 85 26f 166. Von Johann Bering. 1 1 p. Von Johann Erich Biester. 5· Juni 1785 266 I 6 7. An L11dwig v. Baczlto · 3 7 p8 13 3· An Carl Dani~l R~u rcb. IJ. J uni 17.f5 . 268 I 68. An Cbristian Gotifri~d ScbiJtz. 2J. Juni 1787 787 l 34· An Christian Gottfried Schlitz. IJ. s~ptnnb~r 1715 . 168 1 69. Von Ludwig Heinrich Jakob. 18. Juli 329 2. 1787 · I 3 5. Von Christian Gottfried Schutz. 2 o. September I 7 8 5 I7o. An Th~odor Gottlieb v. Hippd. s~ptt!nb~r 331 170 331 I 3 6. Von Gottlieb Hufeland. 1 1. Oktober 1 7 85 173 I 7 1 • Att Ludwig Heinricb Jakob · · · Von J oacbim Heinrich Campe. 1 7. September I 7 8 7 I 3 7. Von Moses Mendelssohn. 16. Oktober t 7 8 5 . • 17+ I 71. 334 . Von Carl Leonhard Reinhold. I 1. Oktober I 7 8 7 336 1 3 8. Aus einem Brief von Johann Erich Biester . • 176 1 73 1787 • 340 139. Von Christian Gottfried SchUtz. 1 3· November I785 178 174. An David Fri~dlii11d~r. ~. Nov~mb~r 17 5· An Markur H~rz. Z4. D~umbtr 1784 H1 Kaou Sehrifccn. Bd IX. )O Jnha/uiiber.richt du n~untm Bandu Inha/uiiber.richt du ntunten Bande.r Scue Seite J 7 6. An Carl u on/Jard Reinbold. zl . Dtumber I 7 8 7 1 I 1 . An J. W. A. Kosmann (Briefentwurf) . 4 3 8 I 7 7. Von Christian Gottlieb SeJie. 19. De:z.ember 1 7 8 7 1 1 3· An Carl lAJn!Jard Reinhold. zt. Sepumber !Jip 439 114. Von Johann Benjamin Jachmann. 9· Oktober r789. 440 I 788. 1 I 5· An F. Th. de Ia G4rde. 15. Oktober tJSp . 443 178. Von Carl Leonhard Reinbold. 19. Januar I788 . 347 1 I6. Von Friedrich Heinrich Jacobi. 16. November 1789 443 179· Von Johann Joachim Spalding. 8. Februar I 788 . 352 1 I 7. An Carl uon!Jard Reinhold. I. Deumbtr !Ji p . f48 I 8o. Von Carl Leonhard Reinbold. I. Man 17 8 8 . 354 1 1 8. FUr Friedrich Heinri&h Jacobi. I 'f. Dezember 1J8p . 449 I 8 I . An Carl uonhartl Reinhold. 7· Miirz 1J88 . 150 119. Von Johann Gottfried Kiesewetter. 1 5· November I 789 450 181. Von Friedrich Gottlob Born. I 6. April I788 357 11 o. An J ohann Erich Bitster. zp. Dtzember 1JI9 . 4 55 I 8 3. Von Friedrich Gottlob Born. 9· Mai 1 7 8 8 3~9 1 84. An tim Rei&hsgraftn von Finkensuin. 7· Juni 1788 360 185. Von Johann Erich Biester. 10. Juni 1788. 361 . . 4 57 1 8 6. Von Christian Gottfried Schutz. 1 3. J uni 1 7 8 8 302. Lesarten ...... 1 87 . Von Friedrich Gottlob Born. 6. Oktober I 7 8 8 3 6 5 1 8 8. Von Andreas Richter. 11. Oktober I 7 88 366 189. An Johann S&hultz. Zf. Nowmber 1788 . 309 I 90. An Carl Daniel Reuuh. November 1788 . 373 I 789. I 9 1 . Von Carl Christian Erhard Schmid. 1 1. Februar 1 7 89 •3 7 3 I91. Von Ludwig Heinrich Jakob. 18. Februar I789. 375 1 9 3. Von Heinrich Jung-Stilling. I. Marz 7 8 r 9 37 8 1 94· An Heinri&h Jung-Srilling. 3 8I r 9 5. Von Johann Erich Biester. 7. Marz 17 8 9 . 3 81 I 96. An Kiinig Friedri&h Wilhelm II. q. Miirz IJip 3 8 3 197· Von Markus Hen. 7· April I789 384- I 98. Von Salomon Maimon. 7· April I 789 . 3 86 I99· Von Carl Leonhard Reinbold. 9· April I 789. 387 100. Aus einem Briefe vonJoh. Benj. Jachmann. I 5. April I 789 3 89 201. Von Johann Heinrich Abicht. 21. April I 789 39 1 101. An Carl u onhartl Reinhold. I Z. Mai IJIP 390 203· An Carl uonhartl Reinhold. lp. Mai IJip 404 104. An Salomon Maimon. 24. Mai 1789 . fif 105. An Markus Herz. z6. Mai 1711 • fi5 106. Von Carl Leonhard Reinhold. 14. Juni 1789 fl I 207. Von Salomon Maimon. Juli I789 flO 108. Von Jacob Sigismund Beck. I. August I 789 . 4-27 109. Von Johann Heinrich Kant. :z. t. August 1789 4-2.9 1 I o. An Frittlri&h Heinri&h J IU()bi. JO. August 1711 • f 3 I 11 I. Von J. W. A. Kosmann. 3o. August I 7 8 9 • • f H