Verandert Altijd
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
verandert altijd verandert Alles Kaikki Vše Alles verandert altijd is een onmisbaar instrument voor de literair vertaler in opleiding en de beginnende en gevorderde professional bij het vertalen in en uit het Nederlands. Voor het eerst worden Everything hier alle belangrijke aspecten van het literair vertalen helder en bevattelijk samengebracht: de zakelijke en financiële aspecten, de basiskennis en vaardigheden die deze activiteit veronderstelt, vertalen op literair Perspectieven Tutto de algemene kernbegrippen en uitdagingen, het vertalen van de traditionele literaire genres, maar ook van kinder- en jeugd- literatuur, literaire non-fictie en filosofie, en de ‘nazorg’ in de vorm Alles van revisie, marketing en promotie. Het boek is een initiatief van het Expertisecentrum Literair verandert altijd Vertalen (ELV), en bevat bijdragen van 23 vertaalexperts (weten- schappers, opleiders en vertalers), onder eind redactie van Lieven D’hulst en Chris Van de Poel. Beiden zijn lid van het wetenschap- Perspectieven pelijk comité van het ELV, een partnerschap van de Taalunie, de KU Leuven en de Universiteit Utrecht, in samenwerking met het (red.) de Poel en Chris Van D’hulst Lieven Nederlands Letterenfonds en het Vlaams Fonds voor de Letteren. op literair vertalen Lieven D’hulst is gewoon hoogleraar Franstalige letter kunde en vertaalwetenschap aan de Letterenfaculteit van de KU Leuven. Lieven D’hulst en Chris Van de Poel (red.) Chris Van de Poel is coördinator van de opleiding literair vertalen i.s.m. het Expertisecentrum Literair Vertalen aan de Letterenfaculteit van de KU Leuven, campus Antwerpen. ISBN 9789462701939 9 789462 701939 Universitaire Pers Leuven LUP-LiterairVertalen-compleet.indd 1 09/08/2019 15:45 ALLES VERANDERT ALTIJD Alles verandert altijd Perspectieven op literair vertalen Onder redactie van Lieven D’hulst & Chris Van de Poel UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN Uitgegeven met de steun van KU Leuven Fonds voor Fair Open Access en Expertisecentrum Literair Vertalen (elv), een partnerschap van de Taalunie, de KU Leuven en de Universiteit Utrecht, in samenwerking met het Nederlands Letterenfonds en het Vlaams Fonds voor de Letteren 2019 Universitaire Pers Leuven / Leuven University Press / Presses Universitaires de Louvain. Minderbroedersstraat 4, B-3000 Leuven (Belgium). Selectie en redactie © Lieven D’hulst & Chris Van de Poel, 2019. Individuele bijdragen © de respectievelijke auteurs, 2019. Dit boek is uitgegeven met de Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International Public License. Meer details over Creative Commons licenties op http://creativecommons.org/licenses/ De referentie naar het boek moet de volgende informatie bevatten: Lieven D’hulst en Chris Van de Poel (red.). Alles verandert altijd. Perspectieven op literair vertalen. Leuven, Universitaire Pers Leuven. (CC BY-NC-ND 4.0 International Public License) ISBN 978 94 6270 193 9 (Paperback) ISBN 978 94 6166 298 9 (e-PDF) ISBN 978 94 6166 299 6 (e-PUB) https://doi.org/10.11116/9789461662989 WD/2019/1869/32 NUR: 624 Boekverzorging: Crius Group Ontwerp omslag: Dogma Inhoudstafel Woord vooraf – Lieven D’hulst & Chris Van de Poel 7 Deel I – Het werk in goede banen 1.1. Literair vertaler word je, woord na woord … – Carlo Van Baelen 11 1.2. Basiskennis en -vaardigheden – Chris Van de Poel 19 1.3. Naslag – Chris Van de Poel 29 1.4. Hoe bronteksten lezen? – Philippe Noble 39 1.5. Relatie tussen auteur en vertaler – Nicolette Hoekmeijer 47 1.6. Vertolking 2.0 – Over het opnieuw vertalen van klassiekers – Barber van de Pol 55 1.7. Duovertalen – Niek Miedema & Harm Damsma 63 Deel II – Belangrijke begrippen 2.1. Equivalentie in de vertaalpraktijk en de vertaalstudie – Henri Bloemen 73 2.2. Verre culturen en het vertalen van realia – Luk Van Haute 87 2.3. Vertaaltransformaties – Stella Linn 97 2.4. Creatief vertalen – Harm Damsma 105 2.5. De vertaling van meerstemmigheid en meertaligheid – Désirée Schyns 121 2.6. Humor – Jeroen Vandaele 131 2.7. Vertalen als intertekstuele praktijk – Paul Claes 143 Deel III – Een focus op genres 3.1. Het vertalen van narratief proza – Franco Paris 153 3.2. De regels voorbij: het vertalen van poëzie – Onno Kosters 169 3.3. Enige hardop uitgesproken gedachten over het vertalen van theater – Erik Bindervoet 183 3.4. Denken in veelvoud: het vertalen van filosofische teksten – Jeanne Holierhoek 199 3.5. Non-fictie vertalen – Jelle Noorman 211 3.6. Vertalen van kinder- en jeugdliteratuur – Goedele De Sterck 221 Deel IV – Na het vertalen 4.1. (Zelf)revisie – Laura van Campenhout & Ine Willems 241 4.2. Omgaan met promotie, prijzen en recensies – Janny Middelbeek- Oortgiesen 249 4.3. De beoordeling van de vertaling – Fedde van Santen 253 Bijlage I – Lijst van geciteerde vertalingen 259 Bijlage II – Bioschetsen van de auteurs 265 Namenregister 273 Woord vooraf Lieven D’hulst & Chris Van de Poel In Alles verandert altijd. Perspectieven op literair vertalen1 worden de belangrijkste aspecten van het literair vertalen samengebracht: de zakelijke en financiële, de basiskennis en -vaardigheden die bij literair vertalen komen kijken, algemene kernbegrippen en uitdagingen, het vertalen van diverse literaire genres maar ook literaire non-fictie en filosofie, en de ‘nazorg’ in de vorm van revisie, marketing en promotie. Het boek is bedoeld voor zowel vertalers in opleiding als beginnende en (ver)gevorderde vertalers: kennis en de vaardigheid deze toe te passen is nooit af of volmaakt, drempels en uitdagingen die vaak tot onzekerheid en twijfel leiden, worden helder besproken. De auteurs zijn vertalers, onderzoekers en opleiders met jarenlange ervaring en uitgebreide kennis, waarmee Alles verandert altijd een uniek en veelzijdig instrument is voor iedereen die zich in de praktijk, in het vertaalonderwijs, of uit interesse bezighoudt met literair vertalen. Kennis over vertalen, kennis van vertalen en kennis door vertalen zijn met elkaar vervlochten en complementair, zonder dat iemand zomaar over de hele variatie aan kennis beschikt. Juist die drie elementen vormen de leidraad in dit boek, waaruit vele stemmen opklinken. Die stemmen zijn ondergebracht in vier delen. Het eerste gaat over wat je moet weten en doen om je werk in goede banen te leiden: hoe zit het met contracten, subsidieregelingen, vertaalrechten? Maar ook: welke basisvaardigheden zijn het belangrijkst en hoe kun je die verder ontwikkelen? Voorts krijgt de lezer praktische adviezen aangereikt om bronteksten juist met het oog op de vertaling ervan te lezen, en gaan vertaalexperts in op de relatie met de auteur, de voor- en nadelen van duovertalingen en de omgang met reeds bestaande (al dan niet gecanoniseerde) vertalingen van de tekst. In het tweede deel wordt een begrippenapparaat besproken 1 Cf. Cees Koster, “Alles verandert altijd (en blijft ook hetzelfde): Vertaling en stijl.”Filter , 18:4 (2011), p. 3-13. 8 Lieven D’HUlst & CHris Van de POel dat belangrijke algemene kenmerken van het vertalen beschrijft (bijvoorbeeld equivalentie, realia en creativiteit). Daarnaast wordt uitvoerig ingegaan op een waaier aan procedés om gelaagde, intertekstuele en meertalige teksten om te zetten. Het derde deel focust op de drie traditionele literaire genres narratief proza, poëzie en theater, maar er zijn ook essays gewijd aan filosofische teksten, non-fictie en jeugd- en kinderliteratuur, genres die vandaag de dag nadrukkelijk aanwezig zijn in het literaire aanbod. Het laatste deel gaat in op de stadia van revisie en zelfrevisie, mogelijke bijdragen aan de promotie van de publicatie door de vertaler zelf, en aan de beoordeling van de vertaalkwaliteit door de letterenfondsen. De bijdragen zijn van de hand van een team van deskundigen die ieder hun eigen invalshoek hanteren bij het behandelen van de gekozen topic. De bundel weerspiegelt de spreekwoordelijk geworden ‘bloeiende’ vertaalcultuur zoals die vandaag tot uitdrukking komt, en beoogt een dialoog tussen beginnende en door de wol geverfde vertaler tot stand te brengen. Die dialoog zal, mede in de hand gewerkt door niet te voorspellen ontwikkelingen in de literatuur, leiden tot nieuwe vertalerservaringen, voortschrijdende inzichten, aangescherpte visies. Alles verandert altijd. Perspectieven op literair vertalen zal een bijzondere meerwaarde krijgen door het in combinatie met andere kennisinstrumenten te lezen en te gebruiken. Op de digitale kennisbank van het Expertisecentrum Literair Vertalen zijn bijvoorbeeld vele aanvullingen, verrijkingen en verdiepingen van de in de bundel besproken onderwerpen te vinden. Maar het boek is tevens het ideale naslagwerk bij cursussen, mentoraten, lezingen, vertaaldagen en andere publieksactiviteiten met hetzelfde doel: bij te dragen tot de deskundigheid van de vertaler. De bundel is een initiatief van het Expertisecentrum Literair Vertalen (elv; www. literairvertalen.org), dat zich ten doel stelt een impuls te geven aan de kwaliteit van het literair vertalen in en uit het Nederlands door middel van opleiding en deskundigheidsbevordering. Alles verandert altijd. Perspectieven op literair verta- len is samengesteld door Lieven D’hulst en Chris Van de Poel, beiden lid van het Wetenschappelijk Comité van het elv. Dank is verschuldigd aan de partners van het elv – de Taalunie, het Nederlands Letterenfonds, het Vlaams Fonds voor de Letteren, de KU Leuven en de Universiteit Utrecht – voor hun niet-aflatende interesse en steun. De samenstellers danken de Universitaire Pers Leuven voor de uitstekende begeleiding. Deel I Het werk in goede banen 1.1. Literair vertaler word je, woord na woord … Carlo Van Baelen