Opracowanie Ekofizjograficzne Dla Północnej Cz Ęś Ci Gminy Wysoka

OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE

DLA PÓŁNOCNEJ CZ ĘŚ CI

GMINY WYSOKA

Pozna ń, kwiecie ń 2010

Opracowanie ekofizjograficzne dla północnej cz ęś ci Gminy Wysoka

Kierownik Projektu

imi ę i nazwisko zakres

mgr Michał Przybycin biologia, ekologia i zarz ądzanie zasobami przyrody

Specjalista

imi ę i nazwisko zakres

geografia, geoinformacja mgr Jan Przybycin

Młodszy Specjalista

imi ę i nazwisko zakres

mgr geografia, geoinformacja Krzysztof Margraf

Asystentka

imi ę i nazwisko zakres

geografia, kształtowanie środowiska przyrodniczego Joanna Klein

2 www.empeko.pl

Opracowanie ekofizjograficzne dla północnej cz ęś ci Gminy Wysoka

SPIS TRE ŚCI

1. WPROWADZENIE……………………………………………………………………...…………...…4

2. CHARAKTERYSTYKA KOMPONENTÓW ŚRODOWISKA ORAZ ICH WZAJEMNE

POWI ĄZANIA……………………………………………………………………………… ……..…...6

3. DIAGNOZA STANU ŚRODOWISKA………………………………………………………………..23

4. OCHRONA PRZYRODY – STAN PRAWNY..…………………………………………….……….28

5. UWARUNKOWANIA LOKALIZACJI ELEKTROWNI WIATROWYCH……………………..……31

6. LITERATURA……………………………………………………………………...……………….….36

7. ZAŁ ĄCZNIKI…………………………………………………………...………………….………...... 38

3 www.empeko.pl

Opracowanie ekofizjograficzne dla północnej cz ęś ci Gminy Wysoka

1. WPROWADZENIE

1.1. Podstawy prawne opracowania

W system prawa ochrony środowiska, „opracowanie ekofizjograficzne” wprowadzone zostało pierwotnie Ustaw ą z dnia 9 listopada 2000 r. o dost ępie do informacji o środowisku i jego ochronie oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz.U. z 2000 r. Nr 109, poz. 1157), po średnio – poprzez wprowadzenie zmian w Ustawie o kształtowaniu środowiska stosowanych do procedur zwi ązanych ze sporz ądzeniem opracowa ń planistycznych z zakresu zagospodarowania przestrzennego. W cz ęś ci wprowadzaj ącej do Ustawy dodano pkt 16, który definiuje opracowanie ekofizjograficzne jako: „dokumentacj ę sporz ądzan ą dla potrzeb planów zagospodarowania przestrzennego, charakteryzuj ącą poszczególne elementy przyrodnicze dla środowiska na obszarze obj ętym planem i ich wzajemne powi ązania”.

Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska potwierdziła funkcjonowanie opracowa ń ekofizjograficznych w systemie planowania przestrzennego. W dniu 13 listopada weszło w Ŝycie Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r. w sprawie opracowa ń ekofizjograficznych (Dz.U. 2002. Nr 155, poz. 1298). Precyzuje ono wymogi dotycz ące zawarto ści i formy tych opracowa ń.

Niniejsze opracowanie ekofizjograficzne wykonane zostało na podstawie uchwały nr XXXI/194/2009 Rady Miasta i Gminy Wysoka o przyst ąpieniu do zmiany Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wysoka.

1.2. Metodyka opracowania

Metodyka sporz ądzania opracowa ń ekofizjograficznych w historii funkcjonowania tychŜe dokumentów ulega nieznacznym zmianom id ącym w ślad za zmianami podstaw prawnych. Istota opracowa ń, czyli rozpoznanie uwarunkowa ń ekologicznych i geograficznych pozostaje niezmienna. W śród publikacji poruszaj ących tematyk ę wymieni ć nale Ŝy:

• Cichocki Z. 2006. Problematyka opracowa ń ekofizjograficznych do projektów miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. IO Ś, Warszawa. • Opracowanie fizjograficzne w planach przestrzennego zagospodarowania województw, miast i gmin. 1984. Opr. Zbior. IK Ś, Warszawa • Ró Ŝycka W. 1986. Zakres bada ń ekofizjograficznych i zasady wdrazania wyników do planów zagospodarowania przestrzennego. W: Człowiek i środowisko, 10, 4.

4 www.empeko.pl

Opracowanie ekofizjograficzne dla północnej cz ęś ci Gminy Wysoka

W niniejszym opracowaniu wykorzystano w szczególno ści:

• Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wysoka z 2000 r.; • Map ę Hydrograficzn ą w skali 1:50 000 arkusz N-33-107-A z komentarzem (Kaniecki i in. 2003); • Map ę Sozologiczn ą w skali 1:50 000 arkusz N-33-107-A z komentarzem (Kozacki i in. 2005); • Map ę glebowo-roln ą Gminy Wysoka (1:50 000); • Map ę topograficzn ą (1:50 000); • Map ę topograficzn ą (1:10 000); • Materiały wymienione w spisie literatury (Rozdział 6); • Informacje i spostrze Ŝenia zebrane w trakcie wizji terenowych na obszarze obj ętym opracowaniem (26 maj i 20 czerwiec 2009).

1.3. Cel i zakres opracowania

Opracowanie ekofizjograficzne (art.72 ust. 4, 5 i 6 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska) stanowi dokument, w którym zawarta jest szczegółowa i aktualna informacja o środowisku na terenie obj ętym projektem studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy. Dokument ten sporz ądzany jest przed przyst ąpieniem do prac nad Studium i intencj ą jest, aby stanowił on podstawowe źródło aktualnej informacji o środowisku zarówno w pracach planistycznych, jak i przy sporz ądzaniu prognozy oddziaływania na środowisko. Opracowanie ekofizjograficzne, jako dokument sporz ądzany we wst ępnej fazie przygotowywania projektu Studium i prognozy, ma podstawowe znaczenie dla identyfikowania charakteru i nat ęŜ enia oddziaływa ń, jak i ich skutków, w odniesieniu do obszarów ochrony przyrody, w tym sieci NATURA 2000. Podstaw ą prawn ą opracowania jest rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r. w sprawie opracowa ń ekofizjograficznych – niniejsze opracowanie jest zgodne z zakresem przedstawionym w ww rozporz ądzeniu, a dodatkowo uwzgl ędnia tematyk ę elektrowni wiatrowych przewidzianych do lokalizacji na terenach obj ętych opracowaniem.

5 www.empeko.pl

Opracowanie ekofizjograficzne dla północnej cz ęś ci Gminy Wysoka

2. CHARAKTERYSTYKA KOMPONENTÓW ŚRODOWISKA ORAZ ICH WZAJEMNYCH POWI ĄZA Ń

2.1. Struktura środowiska przyrodniczego

Ryc. 1. Poło Ŝenie obszaru obj ętego opracowaniem na tle województwa i Polski.

6 www.empeko.pl

Opracowanie ekofizjograficzne dla północnej cz ęś ci Gminy Wysoka

Ryc. 2. Teren obj ęty opracowaniem (czerwona szrafura).

7 www.empeko.pl

Opracowanie ekofizjograficzne dla północnej cz ęś ci Gminy Wysoka

Obszar planowanej inwestycji według podziału Kondrackiego (2001) poło Ŝony jest w obr ębie prowincji Ni Ŝu Środkowoeuropejskiego, podprowincji Pojezierzy Południowobałtyckich, makroregionu Pojezierza Południowopomorskiego w granicach mezoregionu Pojezierza Kraje ńskiego (314.69). Dominuje tu krajobraz polodowcowy: moreny akumulacyjne i spi ętrzone, kemy, ozy oraz rynny lodowcowe. W s ąsiedztwie przebiegaj ą granice dwóch innych jednostek mezoregionalnych – od południa Doliny Środkowej Noteci (315.34) i od zachodu Doliny Gwdy (314.68).

Rze źba terenu i budowa geologiczna

Rze źba terenu obj ętego opracowaniem ukształtowana została w okresie zlodowacenia bałtyckiego – w strefie recesji stadiału pozna ńskiego. Omawiany teren jest obszarem nizinnym, pod wzgl ędem hipsometrycznym do ść zró Ŝnicowanym, o wysoko ściach od około 93 m n.p.m. na kra ńcach zachodnich (linia brzegowa jeziora Stare) do około 118 m n.p.m. w cz ęś ci centralnej. Obserwowane deniwelacje mi ędzy skrajnymi pomiarami poło Ŝenia nad poziomem morza wynosz ą 25 m. Przewa Ŝaj ącą form ą powierzchni terenu jest morena denna płaska i falista, w której zaznaczaj ą si ę liczne obni Ŝenia, głównie o płaskim dnie oraz niewielkie rynny jeziorne. Nie ma wyra źnie wykształconych dolin rzecznych, a odwadniaj ący ten obszar Kanał Okaliniec przepływa przez liczne płaskie i szerokie obni Ŝenia, nie tworz ąc wyra źniej doliny.

Analizowany obszar le Ŝy w obr ębie jednostki geologicznej zwanej Wałem Pomorskim, będącej północn ą cz ęś ci ą Wału Środkowopolskiego. Gł ębsze podło Ŝe zbudowane jest z prekambryjskich skał metamorficznych oraz granitów, granitoidów i skał wylewnych. Na nim zalegaj ą zaburzone, poza permem, utwory paleozoiczne. Formacje prekambryjskie i paleozoiczne tworz ą struktur ę typu platformy (Augustowski 1977). Sp ąg permsko – mezozoiczny zalega na gł ęboko ści 2500 m p.p.t. Seria cechszty ńska o znacznej mi ąŜ szo ści zbudowana jest z utworów soli kamiennej przewarstwionej anhydrytami, iłami, dolomitami, łupkami i gipsem (Kozacki i in. 2005).

Strop trzeciorz ędu, zalegaj ący na wysoko ści od 20 m p.p.m do 70 m n.p.m. buduj ą mioce ńskie iły pylaste, iły i mułki ze zw ęglonym detrytusem ro ślinnym i wkładkami w ęgli brunatnych oraz piaski. Pliocen reprezentuj ą iły pylaste i piaszczyste z wkładkami mułków i piasków kwarcowo – łyszczykowych. Mi ąŜ szo ść trzeciorz ędu osi ąga warto ść 150 m. Rze źba powierzchni podczwartorz ędowej została w znacznym stopniu zmodyfikowana przez procesy erozji i denudacji w czasie plejstocenu.

8 www.empeko.pl

Opracowanie ekofizjograficzne dla północnej cz ęś ci Gminy Wysoka

Wśród powierzchniowych utworów geologicznych przewa Ŝaj ą gliny morenowe i piaski z głazami akumulacji lodowcowej (osady moreny dennej) oraz piaski, Ŝwiry, głazy oraz gliny morenowe strefy marginalnej l ądolodu fazy pozna ńskiej (Rzechowski 1995).

W okolicach wsi Czajcze znajduje si ę aktualnie eksploatowane zło Ŝe surowców ilastych ceramiki budowlanej. S ą to zło Ŝa iłów pstrych (wieku plioce ńskiego), oderwanych od podło Ŝa przez nasuwaj ący si ę l ądolód i wyst ępuj ące w postaci porwaków w utworach plejstoce ńskich.

Wody powierzchniowe i podziemne

Obszar obj ęty opracowaniem nale Ŝy do dorzecza Noteci. Odwadniany jest przez niewielkie cieki, które sztucznie pogł ębione i wyprostowane maj ą cz ęsto charakter rowów melioracyjnych. Przy niskich stanach wód cieki te nie nios ą wody. Rowy melioracyjne poprzez poł ączenie ich z małymi ciekami spowodowały zmiany g ęsto ści i przebiegu sieci hydrograficznej. Udokumentowano wyst ępowanie du Ŝych obszarów obj ętych systemem drenarskim oraz melioracjami, głównie w cz ęś ci zachodniej omawianego obszaru, pomi ędzy Wysok ą a Śmiardowem Kraje ńskim oraz w cz ęś ci południowej, w okolicach wsi Czajcze. Opisywany obszar poło Ŝony jest w zlewni cz ąstkowej Kanału Okaliniec, która jest obszarem bezodpływowym Jeziora Kopcze, poło Ŝonego w gminie Kaczory. Rejon wsi: B ądecz, Sędziniec, Tłukomy i cz ęś ciowo Rudna odwadniany jest do Gwdy przez sie ć rowów wpływaj ących do Stru Ŝnicy i dalej przez Głomi ę do Gwdy.

Na analizowanym obszarze wyst ępuje kilka naturalnych zbiorników wodnych, z których najwi ększe stanowi ą znajduj ące si ę przy zachodniej granicy Jezioro Stare (14,5 ha) oraz s ąsiaduj ące ze wsi ą o tej samej nazwie Jezioro Tłukomy (9,7 ha). W wi ększo ści s ą to jeziora małe i płytkie, o powolnej wymianie wód, czego przyczyn ą s ą niewielkie przepływy cieków do nich dopływaj ących. Wykazuj ą one du Ŝe tempo zaniku powierzchni, co z kolei jest wynikiem zarastania i zamulania, a tak Ŝe obni Ŝania si ę poziomu wód gruntowych. Płytkie misy jeziorne przekształcaj ą si ę stosunkowo szybko w torfowiska. Do ść licznie wyst ępuj ą tu tak Ŝe niewielkie zbiorniki na obszarach bezodpływowych, powstałych na skutek eksploatacji Ŝwiru czy torfu (Kaniecki i in. 2003).

Obszar obj ęty opracowaniem, zgodnie z podziałem hydrograficznym Polski znajduje si ę w regionie pomorsko – kujawskim (III), w podregionie pomorskim (III 1), w rejonie Łob Ŝenicy (III 18).

Zaleganie I poziomu wodono śnego zale Ŝy od geomorfologii terenu i gł ęboko ści zalegania warstwy nieprzepuszczalnej. Na wysoczy źnie morenowej zbudowanej na powierzchni z glin

9 www.empeko.pl

Opracowanie ekofizjograficzne dla północnej cz ęś ci Gminy Wysoka

zwałowych, zwierciadło I poziomu znajduje si ę pod pierwsz ą warstw ą gliny, na gł ęboko ści od 5 do 12 m p.p.t.. S ą to wody eksploatowane w kopanych studniach wiejskich. W obni Ŝeniach terenowych, w s ąsiedztwie jezior, Kanału Okaliniec i rowów melioracyjnych, zwierciadło I poziomu wodono śnego wyst ępuje znacznie płycej – na gł ęboko ści poni Ŝej 2 m i ma zwi ązek ze zwierciadłem wód powierzchniowych. Wyst ępuje tu pogł ębiaj ący si ę deficyt wody, zwi ązany z obni Ŝaniem si ę pierwszego poziomu wodono śnego, szczególnie po wykonaniu melioracji (Leciejewski i in. 2000).

Opisywany teren znajduje si ę w zasi ęgu dwóch Głównych Zbiorników Wód Podziemnych. Przy zachodniej granicy jest to trzeciorz ędowy, porowy Subzbiornik Złotów – Piła – Strzelce Kraje ńskie (nr 127) nieobj ęty najwy Ŝsz ą ochron ą (ONO) i wysok ą ochron ą (OWO). Na wschodnich kra ńcach znajduje si ę czwartorz ędowy, porowy zbiornik Młotkowo (nr 133), obj ęty w cało ści wysok ą ochron ą (OWO).

Klimat

Opisywany obszar le Ŝy w strefie przej ściowej i obj ęty jest zarówno wpływami Atlantyku jak i kontynentu azjatyckiego, z przewag ą wpływu Oceanu Atlantyckiego. Według regionalizacji Gumi ńskiego (1954) obszar ten nale Ŝy do Nadnoteckiej (VI) dzielnicy rolniczo - klimatycznej. Według regionalizacji Wosia (1999) teren ten le Ŝy w granicach Regionu Środkowowielkopolskiego (XV), i charakteryzuje si ę bardzo du Ŝą zmienno ści ą pogody.

Średnia roczna suma opadów wynosi 400 – 450 mm (w miesi ącach letnich notuje si ę 120 – 140 mm, za ś w miesi ącach zimowych 40 – 60 mm). Minimum opadów przypada na miesi ąc luty, a maksimum najcz ęś ciej na miesi ąc lipiec i sierpie ń. Średnia roczna temperatura powietrza wynosi od +7 do +8oC. Najcieplejszym miesi ącem jest lipiec z temperatur ą wahaj ącą si ę od +17 do + 18oC, natomiast najchłodniejszym jest stycze ń z temperatur ą od -2 do -3oC. W tym rejonie wyst ępuje stosunkowo mało dni chłodnych (około 100), dni pogodnych jest około 40, a pochmurnych 140. Pokrywa śnie Ŝna zalega przez 20 – 30 dni w ci ągu roku, a długo ść okresu wegetacyjnego wynosi 200 – 210 dni. Przewa Ŝaj ą wiatry z sektora zachodniego. Mgły wyst ępuj ą przez cały rok, ze szczególnym nasileniem od pa ździernika do marca ( Kozacki i in. 2005). Uci ąŜ liwo ść stanowi ą tzw. „mgły radiacyjne” – poranne, utrzymuj ące si ę w zagł ębieniach terenu z płytkim zwierciadłem wód gruntowych lub wod ą powierzchniow ą.

Klimat lokalny kształtowany jest przede wszystkim poprzez rze źbę terenu, charakter pokrycia podło Ŝa, obecno ść zbiorników wodnych, poziom zalegania wód gruntowych oraz czynniki wynikaj ące z działalno ści człowieka. Na zaburzenia w bilansie cieplnym wpływ maj ą przede wszystkim zanieczyszczenia powietrza charakterystyczne dla obszarów

10 www.empeko.pl

Opracowanie ekofizjograficzne dla północnej cz ęś ci Gminy Wysoka

urbanistycznych. Dymy i pyły znajduj ące si ę w powietrzu powoduj ą w porze dziennej osłabienie promieniowania słonecznego, natomiast w nocy – zmniejszaj ą promieniowanie efektywne ziemi. Na analizowanym obszarze mo Ŝna wyró Ŝni ć nast ępuj ące topoklimaty:

1. Topoklimat obszarów wysoczyznowych płaskich i lekko falistych. Cechuje si ę dobrym nasłonecznieniem i napowietrzeniem na skutek braku wi ększych kompleksów le śnych i małego zró Ŝnicowania hipsometrycznego.

Mo Ŝna tutaj wyró Ŝni ć: a) topoklimat terenów u Ŝytkowanych rolniczo z wod ą gruntow ą zalegaj ącą na gł ęboko ści wi ększej od 1,0 m p.p.t., o przeci ętnych warunkach klimatycznych; b) topoklimat terenów u Ŝytkowanych rolniczo (głównie jako trwałe u Ŝytki zielone) z wod ą gruntow ą zalegaj ącą na gł ęboko ści do 1 m p.p.t., o mniej korzystnych warunkach bioklimatycznych.

2. Topoklimat rynien jeziornych i gł ębszych obni Ŝeń na wysoczy źnie, o niekorzystnych warunkach bioklimatycznych ze wzgl ędu na mniejsze nasłonecznienie, zwi ększon ą wilgotno ść powietrza i wyst ępowanie inwersji termicznych i zamgle ń.

3. Topoklimat obszarów zalesionych, o korzystnych warunkach bioklimatycznych.

4. Topoklimaty obszarów zurbanizowanych a) obszary zieleni w śród zabudowy korzystnie wpływaj ące na bioklimat b) teren zabudowy rozproszonej niskokondygnacyjnej o dobrych warunkach bioklimatycznych c) tereny przemysłowo – składowe i komunikacyjne wyró Ŝniaj ące si ę niekorzystnym oddziaływaniem na bioklimat (Leciejewski i in. 2000).

Gleby

Gleby wyst ępuj ące na obszarze obj ętym opracowaniem s ą bardzo zró Ŝnicowane. Ró Ŝnorodno ść ta świadczy o tym, Ŝe istniej ącą pokryw ę glebow ą ukształtowały ró Ŝne procesy glebotwórcze. Zró Ŝnicowany jest te Ŝ charakter skały macierzystej oraz stosunki wodne. Znaczny wpływ na wła ściwo ści gleb wywarła równie Ŝ działalno ść człowieka. Materiałem glebotwórczym na przewa Ŝaj ącym obszarze s ą gliny zwałowe i w mniejszym stopniu utwory fluwioglacjalne.

11 www.empeko.pl

Opracowanie ekofizjograficzne dla północnej cz ęś ci Gminy Wysoka

Przewa Ŝaj ącym typem gleb s ą gleby bielicowe powstałe na podło Ŝu piaszczystym i gliniasto – piaszczystym oraz brunatne powstałe na glinach mocnych i iłach. Poza tym wyst ępuj ą tu czarne ziemie wła ściwe i zdegradowane. Najwi ększ ą grup ę stanowi ą gleby wytworzone z glin zwałowych lekkich i średnich. Wierzchnie warstwy tych gleb stanowi ą piaski gliniaste lekkie i mocne. Najlepsze z tych gleb o dobrze rozwini ętym poziomie próchniczym zaliczane s ą do kompleksu pszennego dobrego (2). S ą to gleby najlepsze pod wzgl ędem przydatno ści rolniczej. Zajmuj ą niewielkie powierzchnie w rejonie wsi: S ędziniec, Czajcze, Młotkowo, B ądecz. Do tych gleb nale Ŝą typy: gleby brunatne wła ściwe i wyługowane oraz w mniejszym stopniu pseudobielicowe i czarne ziemie. Najwi ększe powierzchnie zajmuj ą gleby wytworzone z glin lekkich, których wierzchnie warstwy stanowi piasek gliniasty leki i mocny, zaliczone do gleb pszenno – Ŝytnich kompleksy 4-go. Posiadaj ą płytszy poziom próchniczy, wi ększe zakwaszenie i mniej składników pokarmowych w warstwie powierzchniowej. W śród tych gleb wyró Ŝnia si ę: gleby brunatne wyługowane i kwa śne, gleby pseudobielicowe oraz sporadycznie czarne ziemie. Wyst ępuj ą one w rejonie wsi: S ędziniec, Czajcze, Młotkowo, B ądecz, Kijaszkowo, Tłukomy. Na opisywanym obszarze licznie wyst ępuj ą tak Ŝe gleby wytworzone z piasków gliniastych lekkich i słabo gliniastych pod ścielonych średnio gł ęboko glin ą lekk ą. S ą to gleby Ŝytnio – ziemniaczane w typie gleb brunatnych wyługowanych, czarnych ziem zdegradowanych i gleb pseudobielicowych. Nale Ŝą do kompleksu 5-go i 6-go ( Ŝytni dobry i słaby). S ą wra Ŝliwe na susz ę w okresie wegetacyjnym, charakteryzuj ą si ę wi ększym zakwaszeniem. Na niewielkich powierzchniach wyst ępuj ą gleby nale Ŝą ce do kompleksu Ŝytniego bardzo słabego (7-go – Ŝytnio – bulionowego). S ą to gleby bielicowe, wytworzone głównie z piasków lu źnych i słabogliniastych. Charakteryzuj ą si ę ubogimi składnikami pokarmowymi i trwałym przesuszeniem. W s ąsiedztwie u Ŝytków zielonych wyst ępuj ą gleby kompleksu 9-go tj. zbo Ŝowo – pastewnego słabego, s ą to gleby typu czarne ziemie, okresowo i trwale podmokłe (Leciejewski i in. 2000).

Antropopresja

Teren obj ęty opracowaniem został w znacznym stopniu przekształcony przez człowieka poprzez prowadzenie działalno ści rolniczej. Przekształcenia obejmuj ą w mniejszym stopniu tereny le śne, cho ć tak Ŝe struktura lasów została zmieniona i odbiega od ro ślinno ści potencjalnej. Lasy u Ŝytkowane s ą gospodarczo na całym obszarze obj ętym opracowaniem. Gospodarka rolna oparta w du Ŝym stopniu na terenach byłych maj ątków ziemskich, a nast ępnie Pa ństwowych Gospodarstw Rolnych jest wyspecjalizowana i intensywna, tak Ŝe w odniesieniu do u Ŝytków zielonych. Poza małymi fragmentami przylegaj ącymi do terenów le śnych lub zabudowa ń nie stwierdza si ę nieu Ŝytków i odłogów.

12 www.empeko.pl

Opracowanie ekofizjograficzne dla północnej cz ęś ci Gminy Wysoka

Teren obj ęty opracowaniem pokrywa regularna sie ć dróg. Przez centraln ą cz ęść obszaru opracowania przebiega południkowo droga wojewódzka nr 190, ponadto na obrze Ŝach terenów obj ętych opracowaniem przebiegaj ą odcinki dróg powiatowych:

• droga powiatowa nr 1184P, która ł ączy ze sob ą Wysok ą i Wysok ą Mał ą; • drogi powiatowe nr 1197P i 1198P, które ł ącz ą Tłukomy, Kijaszkowo i Czajcze z Wysok ą; • droga powiatowa nr 1186P, która umo Ŝliwia dojazd z Jeziorek Kosztowskich i Młotkowa do Wysokiej; • drogi powiatowe nr 1060P i 1181P, które ł ącz ą miejscowo ści: Stare, Gmurowo i Rudna z Wysok ą; • droga powiatowa nr 1182P, ł ącz ąca Rudn ą z Kostrzynkiem i Mo ściskami.

Sie ć dróg o nawierzchni utwardzonej uzupełniaj ą drogi gminne, głównie o nawierzchni gruntowej:

• Nr 130211 Jeziorki - Kosztowo • Nr 130212 Czajcze – Jeziorki Kosztowskie W • Nr 130213 Czajcze – Jeziorki Kosztowskie E • Nr 130214 Kijaszkowo – Młotkowo • Nr 130215 Tłukomy – Czajcze • Nr 130216 B ądecz – Czajcze • Nr 130217 B ądecz – Tłukomy • Nr 130218 Wysoka – Czajcze • Nr 130219 Stare – Wysoka • Nr 130220 Rudna – B ądecz • Nr 130221 Gmurowo – B ądecz • Nr 130241 Tłukomy - Młotkowo

Najwi ększa miejscowo ść w rejonie obj ętym opracowaniem – Wysoka – poło Ŝona jest na południe od niego i liczy ok. 2 800 mieszka ńców. Na opisywanym terenie zlokalizowane jest 7 sołectw (w całej gminie 12), które opisano poni Ŝej, jednak teren centrów miejscowo ści nie został obj ęty niniejszym opracowaniem 1.

1 Informacje za: http://www.gminawysoka.pl

13 www.empeko.pl

Opracowanie ekofizjograficzne dla północnej cz ęś ci Gminy Wysoka

Bądecz i S ędziniec

Do sołectwa (najwi ększego w gminie) nale Ŝą dwie wsie B ądecz (630 mieszka ńców) i S ędziniec (130 mieszka ńców). Pierwsza wzmianka o B ądeczu pochodzi z 1432 r. W dawnych czasach istniał tu folwark. Wie ś w obecnym kształcie powstała w 1927 r. po parcelacji maj ątku, w wyniku czego powstało kilkadziesi ąt gospodarstw. Obecnie na terenie wsi B ądecz znajduje si ę 44 gospodarstw indywidualnych o ł ącznej powierzchni 639,24 ha oraz Rolniczy Kombinat Spółdzielczy, który swoim zasi ęgiem obejmuje pow. 2.111,12 ha. Bądecz le Ŝy przy trasie Wysoka - Krajenka. Cennym zabytkiem jest ko ściół neogotycki pw. św. Józefa, wybudowany w 1876 roku.

Czajcze

Miejscowo ść liczy około 590 mieszka ńców. Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1427 r. W dawnych czasach stały tu dwa pałace, co było do ść wyj ątkowe. W starszym, który spalił si ę w 1922 r. mieszkała rodzina wła ścicieli tutejszego maj ątku, w drugim zarz ądcy. Po wojnie w ocalałym pałacu mie ściła si ę siedzibo PGR. Obecnie obiekt jest własno ści ą prywatn ą. Na terenie wsi Czajcze znajduj ą si ę 52 gospodarstwa indywidualne o ł ącznej powierzchni 659,12 ha.

Kijaszkowo

Miejscowo ść liczy około 200 mieszka ńców. Osada wzmiankowana na pocz ątku XVI wieku. Zagrody gospodarskie powstały tu po 1905 r. w wyniku cz ęś ciowej parcelacji maj ątku. W 1923 r. folwark w Kijaszkowie otrzymała hrabina Emma, siostra wła ściciela maj ątku w Czaiczy hrabiego H. von Goltza. To ona rozbudowała XIX wieczny pałac. W starej cz ęś ci utworzono dom dla sierot i osób kalekich, prowadzony przez siostry zakonne. W 1946 roku cały pałac stał si ę siedzib ą Pa ństwowego Domu Dziecka, który funkcjonuje po dzi ś dzie ń. We wsi działa OSP. Na terenie wsi Kijaszkowo znajduj ą si ę 32 gospodarstwa indywidualne o ł ącznej powierzchni 379,43 ha.

Młotkowo

Miejscowo ść licz ąca około 280 mieszka ńców. Pierwsza wzmianka o tej osadzie pochodzi z 1427 r. W latach 1856-1859 wła ściciel tutejszego maj ątku wybudował na uboczu dworek, a drog ę do niego obsadził lipami. Po wojnie, a Ŝ do ko ńca lat 70. minionego wieku, w dworku mie ściła si ę siedziba zakładu PGR. Potem obiekt stal przez kilkana ście lat opuszczony i popadł w ruin ę. W 1993 r. dworek znalazł nowych wła ścicieli, którzy przywrócili mu dawny blask. Na terenie wsi Młotkowo znajduje się 21 gospodarstw indywidualnych o ł ącznej pow. 179,41 ha.

14 www.empeko.pl

Opracowanie ekofizjograficzne dla północnej cz ęś ci Gminy Wysoka

Rudna

Sołectwo obejmuj ące wsie Rudna (ok. 180 mieszka ńców) i Nowa Rudna (ok. 80 mieszka ńców). Pierwsza wzmianka o Rudnej pochodzi z 1480 r. We wsi stoi niewielki ko ściół pw. św. Piotra i Pawła (filia parafii w B ądeczu).

Stare i Gmurowo

Do sołectwa nale Ŝą wsie Stare (ok. 280 mieszka ńców) i Gmurowo (ok. 90 mieszka ńców). Stare pojawia si ę w dokumentach z 1436 r. Istniał tu maj ątek, który na pocz ątku XX wieku nale Ŝał do niemieckiej rodziny Orlandów. Po ich siedzibie zachował si ę pałac oraz otoczony kamiennym murem cmentarz rodowy. Na terenie wsi Stare znajduje si ę 31 gospodarstw indywidualnych o ł ącznej powierzchni 573,84 ha.

Tłukomy

Miejscowo ść licz ąca około 250 mieszka ńców. Osadnictwo na tym terenie wyst ępowało ju Ŝ w czasach przedsłowia ńskich, o czym świadcz ą wykopaliska archeologiczne. Pierwsza wzmianka o osadzie datuje si ę natomiast na 1399 r. Wie ś była własno ści ą szlacheck ą, składała si ę z folwarku i wolnych gospodarstw. W XVI wieku jej wła ścicielami byli Tłukomscy, od których wzi ęto nazw ę miejscowo ści. Najstarszym zabytkiem jest tu pałac wybudowany przed 1810 rokiem, stoj ący w otoczeniu parku (zachowało si ę w nim kilkana ście starych drzew p), nad jeziorem. W środku wsi stoi ko ściół zbudowany w 1913 r. jako ewangelicki. Od 1948 r. jest on świ ątyni ą katolick ą, a parafi ę pw. św. Maksymiliana Kolbe erygowano w 1986 r. Istnieje tu szkoła podstawowa.

Ze wzgl ędu na uwarunkowania historyczne i geograficzne antropopresja na terenie obj ętym opracowaniem jest umiarkowana, uwidacznia si ę poprzez:

• stosunkowo powolny rozwój urbanistyczny wsi wyznaczaj ących granic ę opisywanego obszaru • znaczny stopie ń mechanizacji i chemizacji rolnictwa • wzrastaj ące nat ęŜ enie wykorzystywania infrastruktury drogowej.

Na przestrzeni ostatnich 70 lat struktura zagospodarowania terenu nie uległa istotnym zmianom. Analiza map z roku 1944 (Ryc. 3) wskazuje na

• miejscowy zanik małych zbiorników wytopiskowych w rejonie wsi Gmurowo – Stare. Cz ęść z nich uległa sukcesji do stadium lasu li ściastego.

15 www.empeko.pl

Opracowanie ekofizjograficzne dla północnej cz ęś ci Gminy Wysoka

• zanik niektórych dróg gruntowych w rejonie wsi Gmurowo - Stare (w zwi ązku z wprowadzeniem wielkoobszarowych upraw). • zalesienie terenów na wschód od maj ątku Gmurowo. • osuszenie torfiarek poło Ŝonych na północ od B ądecza. • sukcesja ro ślinno ści do stadium brzeziny na torfiarce poło Ŝonej na północ od Bądecza.

16 www.empeko.pl

Opracowanie ekofizjograficzne dla północnej cz ęś ci Gminy Wysoka

Ryc. 3. Fragmenty arkuszy mapy topograficznej z lat 40’ XX wieku obejmuj ące teren opracowania.

17 www.empeko.pl

Opracowanie ekofizjograficzne dla północnej cz ęś ci Gminy Wysoka

• zalesienie terenów pomi ędzy B ądeczem i miejscowo ści ą Tłukomy, oraz nieznaczne przesuni ęcie południowej linii lasu ku północy. Zalesienia w cz ęś ci naturalne, o czym świadczy skład gatunkowy lasów powstałych na terenach podmokłych i u Ŝytkach zielonych. • zanik torfiarek w okolicach miejscowo ści Tłukomy. • sukcesja ro ślinno ści do stadium lasu li ściastego na podmokłych u Ŝytkach zielonych na północ od Czajcza, oraz w przysiółku Eleonorka. • zanik terenów podmokłych w zagł ębieniach terenu pomi ędzy B ądeczem i Wysok ą. • zmiana granicy lasu w małym kompleksie przy drodze pomiedzy B ądeczem i Wysok ą. • zmiana granicy lasu granicz ącego z Rudn ą od strony północnej. • pojawienie si ę drogi pomi ędzy Rudn ą i Gmurowem. • powstanie Kolonii Stare wzdłu Ŝ nowej drogi utwardzonej. • powstanie kompleksu le śnego (sosna) pomi ędzy Rudn ą i Gmurowem. • pojawienie si ę rozproszonej zabudowy zagrodowej na całym terenie obj ętym opracowaniem. • zanik lub degradacja niektórych budynków.

Ro ślinno ść

Według podziału geobotanicznego Polski dokonanego przez Pawłowskiego i Szafera (1972) obszar obj ęty opracowaniem nale Ŝy do Okr ęgu Wysoczyzny Złotowskiej w Krainie Pomorski Południowy Pas Przej ściowy wchodz ącej w skład Poddziału Pasa Równin Przymorskich i Wysoczyzn Pomorskich w Dziale Bałtyckim. Regionalizacja geobotaniczna Matuszkiewicza (1994) umiejscawia obszar obj ęty opracowaniem w Prowincji Środkowoeuropejskiej, Podprowincji Środkowoeuropejskiej Wła ściwej, Dziale Brandenbursko-Wielkopolskim, Krainie Notecko-Lubuskiej, Okr ęgu Złotowsko-Chojnickim. Ro ślinno ść potencjalna opisywanego terenu to środkowoeuropejskie gr ądy w postaci nizinno-wy Ŝynnej Galio-Carpinetum (collinum). Ro ślinno ść rzeczywist ą poza intensywnie uŜytkowanymi gruntami rolnymi stanowi ą nasadzenia sosnowe tworz ące bór mieszany świe Ŝy w cz ęś ci zachodniej obszaru, oraz wielogatunkowe zespoły le śne mi ędzy miejscowo ściami B ądecz i Tłukomy. Stwierdzono w nich płaty lasu mieszanego świe Ŝego z udziałem m.in. d ębu, buka, brzozy, sosny, świerku oraz w najni Ŝej poło Ŝonych miejscach olsy oraz brzeziny. Te ostatnie spotka si ę ponadto w śródpolnych płatach zadrzewie ń powstałych w miejscach niegdysiejszego wydobywania torfu. Wzdłu Ŝ niektórych odcinków dróg śródpolnych wykształciły si ę g ęste pasy zaro śli zbudowanych głównie z gatunków drzew owocowych oraz kolczastych krzewów. Cz ęść przydro Ŝnych alei tworz ą okazałe stare drzewa jak np. aleja lip w Młotkowie. Małe zbiorniki śródpolne zazwyczaj nie posiadaj ą

18 www.empeko.pl

Opracowanie ekofizjograficzne dla północnej cz ęś ci Gminy Wysoka

dobrze wykształconej ro ślinno ści brzegowej, cho ć na wi ększych spotyka si ę szuwar trzcinowy.

Fauna

Dotychczas teren obj ęty opracowaniem nie doczekał si ę publikacji faunistycznych. Podczas obserwacji terenowych stwierdzono wyst ępowanie saren na terenach otwartych i le śnych, ślady Ŝerowania dzików na terenach le śnych pomi ędzy B ądeczem i Tłukomami, lisy, kun ę domow ą oraz zaj ąca. Dotychczas teren obj ęty opracowaniem nie doczekał si ę publikacji faunistycznych. Cz ęść informacji o ornitofaunie uzyska ć mo Ŝna z ogólnych publikatorów omawiaj ących wyniki ogólnopolskich lub regionalnych akcji ornitologicznych. Z wielkopolskiej monografii ornitologicznej (Bednorz i in. 2000) wynika, Ŝe w latach 1980- 1996 na terenie obj ętym opracowaniem gniazdowało 8 "kluczowych gatunków ptaków" (PSEW 2008):

- bąk Botaurus stellaris ; - błotniak stawowy Circus aeruginosus ; - bocian czarny Ciconia nigra ; - dzi ęcioł średni Dendrocopos medius ; - kszyk Gallinago gallinago; - przepiórka Coturnix coturnix; - pustułka Falco tinnunculus; - Ŝuraw Grus grus ;

W podsumowaniu krajowego cenzusu bociana białego (Ptaszyk 2006) wynika, ze na terenie obj ętym opracowaniem lub w miejscowo ściach s ąsiaduj ących z nim gniazduje 9 par bociana białego: 2 w Czajczu i Tłukomach, po jednej w Wysokiej, B ądeczu, Młotkowie i Jeziorkach Kosztowskich. Opracowanie Sikory i in. (2007) bazuj ące głównie na danych z Polskiego Atlasu Ornitologicznego (lata 1985-1993), oraz uzupełnione o najnowsze istotne obserwacje (do 2004 roku) podaje dla terenu opracowania 74 gatunki ptaków l ęgowych, w wi ększo ści pospolitych. Przedrealizacyjny monitoring ornitologiczny prowadzony od 1 wrze śnia 2009 r. wykazał dotychczas 70 gatunków ptaków korzystaj ących z terenu obj ętego Studium w trakcie migracji i zimowania (Przybycin P. i in. 2008, 2009).

19 www.empeko.pl

Opracowanie ekofizjograficzne dla północnej cz ęś ci Gminy Wysoka

Tabela 1. Gatunki ptaków stwierdzane na terenie objętym opracowaniem.

Lp nazwa polska nazwa naukowa

1 szpak Sturnus vulgaris 2 gęś nieoznaczona Anser sp. 3 zi ęba Fringilla coelebs 4 trznadel Emberiza citrinella 5 jer Fringilla montifringilla 6 czajka Vanellus vanellus 7 Ŝuraw Grus grus 8 gęś zbo Ŝowa Anser fabalis 9 krzy Ŝówka Anas platyrhynchos 10 dzwoniec Carduelis chloris 11 kwiczoł Turdus pilaris 12 makol ągwa Carduelis cannabina 13 gęgawa Anser anser 14 szczygieł Carduelis carduelis 15 siewka złota Pluvialis apricaria 16 mazurek Passer montanus 17 czy Ŝ Carduelis spinus 18 gęś białoczelna Anser albifrons 19 myszołów Buteo buteo 20 świergotek ł ąkowy Anthus pratensis 21 łab ędź niemy Cygnus olor 22 kos Turdus merula 23 potrzeszcz Emberiza calandra 24 kruk Corvus corax 25 dymówka Hirundo rustica 26 łyska Fulica atra 27 sroka Pica pica 28 gil Pyrrhula pyrrhula 29 wróbel Passer domesticus 30 wąsatka Panurus biarmicus 31 dro ździk Turdus iliacus 32 sójka Garrulus glandarius 33 gawron Corvus frugilegus 34 modraszka Cyanistes caeruleus 35 mysikrólik Regulus regulus 36 raniuszek Aegithalos caudatus 37 sierpówka Streptopelia decaoto 38 łab ędź krzykliwy Cygnus cygnus 39 pliszka siwa Motacilla alba 40 krogulec Accipiter nisus 41 czapla siwa Ardea cinerea grubodziób Coccothraustes 42 coccothraustes 43 kawka Corvus monedula 44 wrona Corvus cornix 45 kormoran Phalacrocorax carbo 46 skowronek Alauda arvensis 47 srokosz Lanius excubitor 48 myszołów włochaty Buteo lagopus 49 bogatka Parus major 50 jastrz ąb Accipiter gentilis 51 pełzacz nieoznaczony Certhia sp. 52 perkoz dwuczuby Podiceps cristatus 53 kwokacz Tringa nebularia 54 dzi ęcioł du Ŝy Dendrocopos major

20 www.empeko.pl

Opracowanie ekofizjograficzne dla północnej cz ęś ci Gminy Wysoka

55 dzi ęcioł czarny Dryocopus martius 56 pustułka Falco tinnunculus 57 gąsiorek Lanius collurio 58 lerka Lullula arborea 59 kowalik Sitta europaea 60 strzy Ŝyk Troglodytes troglodytes 61 krakwa Anas strepera 62 rzepołuch Carduelis flavirostris 63 błotniak ł ąkowy Circus pygargus 64 kania ruda Milvus milvus 65 dzi ęcioł zielony Picus viridis 66 sikora uboga Poecile palustris 67 puszczyk Strix aluco 68 śpiewak Turdus philomelos 69 paszkot Turdus viscivorus 70 płomykówka Tyto alba

Przedrealizacyjny monitoring chiropterologiczny prowadzony od wrze śnia 2009 r wykazał w okresie migracji jesiennej wyst ępowanie borowca wielkiego, mroczka pó źnego, karlika wi ększego, karlika mniejszego, mopka (Przybycin i in. 2009). Kontrole potencjalnych zimowisk nie wykazały istnienia miejsc wykorzystywanych przez nietoperze jako kryjówek zimowych (tam Ŝe).

Wizja terenowa wykazała stanowiska błotniaka stawowego w rejonie Jeziorek Kosztowskich, g ęgawy, kolonii śmieszek oraz Ŝerowiska czapli siwych w rynnie torfiarek na północ od Gmurowa, Ŝurawia pomi ędzy B ądeczem i Tłukomami. Herpetofaun ę reprezentowały Ŝaby zielona, trawna i moczarowa, ropucha szara, zaskroniec.

2.2. Procesy przyrodnicze

Zidentyfikowane procesy przyrodnicze dotycz ą stopniowego obni Ŝania si ę zwierciadła wód podziemnych (Kaniecki i in. 2003). Obserwuje się tak Ŝe procesy erozyjne na terenach o znacznych deniwelacjach, które powi ązane s ą z akumulacj ą osadów w ni Ŝszych partiach terenu, przez co nast ępuje szybkie wypłycanie małych zbiorników śródpolnych. Dzi ęki tym zjawiskom proces sukcesji ro ślinno ści na terenach zbiorników wodnych nast ępuje szybko. Świadcz ą o tym zmiany w zagospodarowaniu terenów podmokłych, które kilkadziesi ąt lat temu u Ŝytkowane jako torfianki dzisiaj zajmuj ą lasy li ściaste, głównie brzeziny i olsy. Działalno ść człowieka jest głównym czynnikiem kontroluj ącym obieg materii i w znacznej cz ęś ci przepływ energii na terenie obj ętym opracowaniem. Nawo Ŝenie upraw, stosowanie środków ochrony ro ślin i intensywne uprawy stanowi ą przyczyn ę znacznego uproszczenia procesów ekologicznych. Nieskr ępowane procesy ekologiczne obserwuje si ę na byłych torfiankach, gdzie ingerencja człowieka na obecnym etapie jest minimalna ze wzgl ędu na utrudniony dost ęp (tereny podmokłe) i ogranicza si ę głównie do pozyskania drewna,

21 www.empeko.pl

Opracowanie ekofizjograficzne dla północnej cz ęś ci Gminy Wysoka

miejscami do deponowania odpadów. Poza tym na obszarach le śnych procesy ekologiczne w mniejszym stopniu podlegaj ą bezpo średniej presji człowieka, cho ć skład gatunkowy drzewostanów, przynajmniej w zachodniej cz ęś ci obszaru, nie zawsze jest zgodny z siedliskiem (nasadzenia sosny).

2.3 Powi ązania przyrodnicze obszaru z otoczeniem

Powi ązania przyrodnicze obszaru z otoczeniem wyst ępuj ą z ró Ŝnym nasileniem, w zale Ŝno ści od zło Ŝono ści ekosystemów.

Ekosystemy gruntów ornych i pól uprawnych posiadaj ą prost ą struktur ę, w przypadku intensywnie uprawianych monokultur struktur ę kadłubow ą, podatn ą na zachwiania. Uboga struktura gatunkowa tych ekosystemów powoduje, Ŝe maj ą one niewielkie znaczenie jako szlaki migracji i korytarze ekologiczne, chocia Ŝ nie s ą oddzielone od otoczenia i przepływ gatunków przystosowanych do terenów otwartych nast ępowa ć mo Ŝe bez przeszkód. U Ŝytki zielone wyst ępuj ące wyspowo w śród pól maj ą mniejsze znaczenie ze wzgl ędu na rozdrobnienie, jedynie na brzegach cieków mog ą stanowi ć bufory i lokalne ł ączniki ekologiczne. Jeszcze mniej poł ącze ń wyst ępuje pomi ędzy terenami podmokłymi, zajmowanymi przez szuwary i ro ślinno ść bagienn ą – same w sobie ze wzgl ędu na bardzo du Ŝe rozdrobnienie nie stanowi ą kontinuum ekologicznego. Ich znaczenie wynika z tworzenia wysp ekologicznych, które mog ą by ć wykorzystywane jako miejsca schronienia podczas przemieszcze ń zwierz ąt przez otwarte tereny rolnicze. Podobn ą rol ę, cho ć na wi ększ ą skal ę, pełni ą zadrzewienia. Du Ŝe znaczenie jako wysp ekologicznych i korytarzy ekologicznych lasów wynika z ich zło Ŝonej struktury gatunkowej. Najwi ększe znaczenie jako lokalne korytarze ekologiczne maj ą tereny o urozmaiconej strukturze przestrzennej, składaj ące si ę z omówionych wy Ŝej biotopów i tworz ące ich mozaik ę. Na terenie opracowania rejony o takiej strukturze wyst ępuj ą wokół kompleksu le śnego pomi ędzy Bądeczem i Tłukomami, wł ączaj ąc w to fragment lasu poło Ŝny na północ od miejscowo ści Czajcze. Drugim miejscem wyst ępowania bogatej struktury biotopów jest zespól dwóch płatów borów sosnowych i u Ŝytków zielonych na północ od Rudnej. Wy Ŝszy udział u Ŝytków zielonych w strukturze u Ŝytków rolnych na południe od linii miejscowo ści Czajcze – Młotkowo tworzy wi ększe mo Ŝliwo ści powi ąza ń ekosystemów ł ąkowych z terenami poło Ŝonymi na południe od terenu opracowania, gdzie tak Ŝe obserwuje si ę wi ększ ą powierzchni ę u Ŝytków zielonych. Nie stwierdzono bezpo średnich powi ąza ń ekologicznych z obszarowymi formami ochrony przyrody. Nale Ŝy stwierdzi ć, ze powi ązania ekologiczne obszaru obj ętego opracowaniem z terenami s ąsiednimi s ą swobodne, nie stwierdza si ę barier ekologicznych, a najwi ększe znaczenie jako lokalnych korytarzy ekologicznych przypisuje si ę terenom leśnym i wi ększym zadrzewieniom.

22 www.empeko.pl

Opracowanie ekofizjograficzne dla północnej cz ęś ci Gminy Wysoka

3. DIAGNOZA STANU ŚRODOWISKA

3.1 Źródła i stan antropizacji środowiska przyrodniczego

Stan środowiska terenu obj ętego opracowaniem jest wypadkową procesów ekologicznych i działania człowieka, w oparciu o moŜliwo ści wynikaj ące z geomorfologii terenu. Środowisko zostało przekształcone w du Ŝym stopniu gospodark ą człowieka, pocz ąwszy od lasów, poprzez zbiorniki wodne, maj ące sztuczne pochodzenie (torfianki), sko ńczywszy na utrzymywanych przez człowieka systemach pół uprawnych i u Ŝytków zielonych oraz zabudowy zagrodowej z zieleni ą towarzysz ącą. Przekształcenia, cho ć daleko id ące, nie s ą intensywne. Zagospodarowanie terenów nast ępowało powoli, wraz z rozwojem osadnictwa i zmianami demograficznymi oraz technologicznymi. Intensywna presja środowiskowa wyst ępuje wła ściwie wył ącznie wzdłu Ŝ dróg utwardzonych oraz zabudowa ń i ogranicza si ę do rosn ącego nat ęŜ enia ruchu pojazdów (kolizje zwierz ąt, zanieczyszczenia atmosfery i gruntów) i składowisk materiałów rolniczych, z których najwi ększe ryzyko dla środowiska stanowi ą zbiorniki gnojowicy. Opracowanie niniejsze nie obejmuje terenów centrów miejscowo ści, ale to wła śnie z tych miejsc nast ępuje najwi ększa presja zwi ązana z zag ęszczeniem hodowli zwierz ąt. Innym elementem oddziałuj ącym na środowisko przyrodnicze s ą środki chemiczne u Ŝywane w uprawie ro ślin, szczególnie intensywnie uŜywane w sadach owocowych. Działanie to jest jednak selektywne, ograniczone do niektórych gatunków ro ślin i owadów uznanych za szkodliwe z punktu widzenia gospodarki człowieka. Specyficznym rodzajem zanieczyszcze ń s ą pola elektromagnetyczne powodowane przez stacje bazowe GSM. Na terenie obj ętym opracowaniem nie notuje si ę tego typu obiektów, a najbli Ŝsze stacje znajduj ą si ę w Wysokiej i Tłukomach. Na terenie opracowania pola elektromagnetyczne emituj ą linie wysokiego napi ęcia. Przyjmuje si ę (Mosi ński i Wyra 2001), Ŝe promieniowanie mo Ŝe by ć szkodliwe dla człowieka na skutek długotrwałego przebywania w odległo ści do 7,5 m od osi napowietrznych linii przesyłowych. Odległo ść ta winna by ć jako minimalna odległo ść mi ędzy napowietrzn ą lini ą 15 kV, a zabudow ą jednorodzinn ą.

Intensywno ść negatywnego oddziaływania gospodarki na środowisko na omawianym terenie jest niewielka, wpływa na to kilka czynników:

• oddalenie od du Ŝych aglomeracji, minimalizuj ące ilo ść zanieczyszcze ń pochodz ących z terenów przemysłowych; • brak bezpo średnich istotnych ingerencji w środowisko; • mała skala źródeł zanieczyszcze ń bezpo średnio na terenie opracowania i w najbli Ŝszym s ąsiedztwie.

23 www.empeko.pl

Opracowanie ekofizjograficzne dla północnej cz ęś ci Gminy Wysoka

Jako ść wód powierzchniowych

Wody powierzchniowe ograniczone do małych zbiorników nie były obiektem bada ń jako ściowych. Spodziewa ć si ę mo Ŝna, Ŝe na skutek małej mo Ŝliwo ści samooczyszczania, intensywnej produkcji rolnej oraz obserwacji szybko zachodz ącej sukcesji ro ślinno ści, Ŝe zbiorniki te s ą silnie zanieczyszczone zwi ązkami biogennymi azotu i fosforu.

Jako ść wód podziemnych

Do obszaru obj ętego opracowaniem, w miejscowo ści Kijaszkowo, przylega punkt pomiarowy wchodz ący w skład sieci regionalnej Monitoringu Wód Podziemnych. Wyniki pomiarów z lat 2004 – 2006 wskazuj ą na IV klas ę wód.

Jako ść gleb

Dla terenów obj ętych opracowaniem brak jest informacji o stanie zanieczyszczenia gleb. Obserwacje terenowe mog ą wskazywa ć na rolnictwo jako główny czynnik zanieczyszcze ń, zwłaszcza w punktach składowania odpadów rolniczych.

Jako ść powietrza atmosferycznego

Wyniki zgromadzone w Interaktywnym Panelu Danych Przestrzennych Województwa Wielkopolskiego prowadzonego przez Wojewódzk ą Inspekcj ę Ochrony Środowiska w Poznaniu 2 świadcz ą o znacznej emisji zanieczyszcze ń do powietrza w roku 2004, wykraczaj ącą poza średni ą dla Wielkopolski: dwutlenek siarki 580 Mg/rok, tlenki azoty 430 Mg/rok, pyły ogółem 539 Mg/rok. Wg Programu Ochrony Środowiska (2009) Gminy Wysoka w 2007 r. przekroczone zostały dopuszczalne limity pyłu i ozonu. Obserwowana emisja ogranicza si ę do emisji pojazdów w ruchu lokalnym oraz emisji z palenisk w gospodarstwach domowych i kotłowniach zbiorczych przy zabudowie wielorodzinnej w miejscowo ściach sąsiaduj ących z terenem obj ętym opracowaniem. Istotna jest uci ąŜ liwo ść odorów na terenach przylegaj ących do hodowli zwierz ąt.

Jako ść środowiska przyrodniczego wydaje si ę by ć dobra. Dla ostatecznego stwierdzenia jako ści gleb potrzebne s ą specjalistyczne badania geochemiczne, które wydaj ą si ę wskazane ze wzgl ędu na intensywne rolnictwo zidentyfikowane jako główn ą składow ą antropizacji środowiska.

2 http://www.poznan.pios.gov.pl/gis/panel.htm

24 www.empeko.pl

Opracowanie ekofizjograficzne dla północnej cz ęś ci Gminy Wysoka

3.2. Ocena zgodno ści u Ŝytkowania terenu uwarunkowaniami przyrodniczymi

UŜytkowanie terenów jest wypadkow ą czynników ekologicznych i geologicznych, z których najbardziej istotna jest jako ść gleb warunkuj ąca rozwój rolnictwa i rozmieszczenie poszczególnych upraw, a co za tym idzie, stosowanie konkretnych metod i technologii uprawy ziemi. Gleby ni Ŝszych klas bonitacyjnych s ą zajmowane przez lasy, gleby na torfach przez u Ŝytki zielone. W odniesieniu do głównych form zagospodarowania przestrzennego obserwowanych na terenie obj ętym opracowaniem stwierdza si ę, Ŝe:

• uŜytki rolne zajmuj ą głównie tereny płaskie lub o niewielkich deniwelacjach na gruntach klas III i IV, kompleksach pszennym wadliwym, Ŝytnim bardzo dobrym, Ŝytnim dobrym, Ŝytnim słabym. Pod wzgl ędem rodzajów i gatunków przewa Ŝaj ą piaski gliniaste lekkie i mocne oraz gliny lekkie. • Lasy zajmuj ą gleby słabsze (piaski lu źne), na terenach o wi ększej deniwelacji oraz byłe doły potorfowe i zabagnienia, które uległy sukcesji. • Zabudowa rozmieszczona na opisywanym terenie poza zwart ą zabudow ą rozmieszczona jest w sposób do ść przypadkowy, a jedyn ą przyczyn ą lokacji poza stosunkami własno ściowymi jest sie ć dróg. Zabudowa w wi ększo ści przypadków otoczona jest zieleni ą ogrodow ą w ró Ŝnym stopniu wykształcon ą.

3.3 Ocena odporno ści środowiska na obci ąŜ enie antropogeniczne oraz zdolności do regeneracji.

Poza bardzo du Ŝą w cz ęś ci zachodniej i średni ą w cz ęś ci wschodniej podatno ści ą na degradacj ę gleb, inne elementy środowiska cechuje stabilny stan i odporno ść na negatywne zmiany powodowane działalno ści ą człowieka. Ewentualne zaprzestanie gospodarki rolnej uruchomiłoby proces powstawania bardziej zło Ŝonych struktur ekologicznych. Proces ten przebiegałby w kierunku wykształcenia si ę zbiorowisk le śnych poprzez poszczególne stadia sukcesji. W zwi ązku z prowadzon ą gospodark ą roln ą proces taki wydaje si ę mało realny. Na wysok ą odporno ść środowiska na obci ąŜ enia antropogeniczne składaj ą si ę nast ępuj ące czynniki:

• korzystne warunki przewietrzenia na wi ększo ści obszaru decyduj ą o znacznym potencjale samooczyszczania si ę powietrza. Obecno ść terenów le śnych oraz wi ększych zadrzewie ń zwi ększa mo Ŝliwo ść oczyszczania powietrza z pyłów;

25 www.empeko.pl

Opracowanie ekofizjograficzne dla północnej cz ęś ci Gminy Wysoka

• warstwa trzeciorz ędowych iłów stanowi barier ę ochronn ą dla wód podziemnych (zbiorniki Młotkowo i subzbiornik Złotów-Piła-Strzelce Kraje ńskie. W tym ostatnim przypadku bezpiecze ństwo wód wzmaga gł ęboko ść warstwy wodono śnej – 100 m p.p.t. • prawie cały teren (z wyj ątkiem północno-zachodniego skraju) cechuje stabilność morfodynamiczna i brak zagro Ŝeń ruchami masowymi.

Intensywne rolnictwo, mechanizacja i dominuj ące wielkoobszarowe gospodarstwa w powi ązaniu ze struktur ą gleb i podatno ści ą na erozj ę wietrzn ą stanowi ą najsłabsze ogniwo systemu i nie wida ć perspektyw poprawy sytuacji w tym zakresie.

3.4 Ocena zmian zachodz ących w środowisku i potencjalnych zagro Ŝeń.

Na obszarze opracowania panuje równowaga utrzymywana przez człowieka, który gospodaruj ąc tu od wieków całkowicie zmienił charakter ekosystemów. W miejscach, gdzie wstrzymana jest działalno ść człowieka (doły potorfowe, podtopione fragmenty lasów) procesy ekologiczne w postaci wtórnej sukcesji ro ślinno ści zachodz ą bardzo szybko. Zmiany obserwowane w środowisku poza opisanymi wy Ŝej wła ściwie nie wyst ępuj ą, nie wliczaj ąc w to zmian w długich jednostkach czasu i w skali makro, które nale Ŝy traktowa ć jako zewn ętrzne (np. zmiany klimatyczne). Obserwowane s ą zmiany w agrokulturze, które zwi ązane s ą z post ępem technologicznym oraz hodowlanym. Spo śród innych zmian, które nale Ŝy interpretowa ć w kategorii zagro Ŝenia wymieni ć mo Ŝna erozj ę wietrzn ą ułatwion ą stosunkowo lekkim składem mechanicznym gleb i du Ŝymi powierzchniami otwartymi, zanieczyszczenia wód powierzchniowych i gruntowych miogenami, proste ekosystemy kadłubowe pól uprawnych podatne na gradacje szkodników oraz ubogie gatunkowo.

3.5. Wst ępna prognoza zmian zachodz ących w środowisku

Bior ąc pod uwag ę dotychczasowe tempo zmian zachodz ących w środowisku oraz przesłanki wynikaj ące z obserwacji procesów demograficznych, jak równie Ŝ potrzeb infrastrukturalnych zawartych w dokumentach strategicznych Urz ędu Gminy Wysoka prognozuje si ę utrzymanie dotychczasowego charakteru środowiska terenów obj ętych opracowaniem. Prognozuje si ę zanik małych zbiorników śródpolnych na skutek zarastania. Obszary le śne zwi ększ ą ró Ŝnorodno ść gatunkow ą – ju Ŝ teraz obserwuje si ę wi ększ ą liczb ę gatunków drzew w ni Ŝszych klasach wiekowych. Na otwartych terenach rolniczych utrzyma si ę dotychczasowy stan środowiska, w tym równie Ŝ ró Ŝnorodno ść biologiczna w obecnym stanie. Projektowany zespół elektrowni wiatrowych z racji wysoko posadowionych łopat wirników (minimum 50 m n.p.t.) b ędzie w minimalnym stopniu oddziaływał na środowisko w zakresie ryzyka kolizji z ptakami. Ryzyko to jest małe ze wzgl ędu na fakt, Ŝe wysoka

26 www.empeko.pl

Opracowanie ekofizjograficzne dla północnej cz ęś ci Gminy Wysoka

pr ędko ść łopat wirnika uzyskiwana jest jedynie przy silnym wietrze. Silny wiatr z kolei jest czynnikiem ograniczaj ącym osi ąganie wysokich pułapów przelotu ptaków, ze wzgl ędu na du Ŝe straty energetyczne organizmu (Przybycin M. – obs. własne; Schmidt-Nielsen K. 1997).

27 www.empeko.pl

Opracowanie ekofizjograficzne dla północnej cz ęś ci Gminy Wysoka

4. OCHRONA PRZYRODY – STAN PRAWNY

Zasoby przyrodnicze na terenie obj ętym opracowaniem nie podlegaj ą obszarowym formom ochrony. Ro śliny, grzyby i zwierz ęta i ich siedliska podlegaj ą ochronie gatunkowej na podstawie Ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. Nr 92, poz. 880 z pó źniejszymi zmianami).

Ustawa o ochronie przyrody nakłada na gminy obowi ązek ochrony terenów zieleni i zadrzewie ń. Zadrzewienia śródpolne, szczególnie o charakterze pasowym, przydro Ŝne i przywodne pełni ą rol ę migracyjnych korytarzy środowiskowych, urozmaicaj ą krajobraz, podnosz ą walory estetyczno-krajobrazowe oraz spełniaj ą na obszarach u Ŝytkowanych rolniczo funkcj ę zabezpieczaj ącą przed procesami erozyjnymi i stepowieniem oraz przenoszeniem biogenów z obszarów rolnych na tereny le śne i wodne. Ponadto, reguluj ą stosunki wodne i poprawiaj ą lokalny agroklimat oraz klimat akustyczny. Symboliczn ą form ą dbało ści o ziele ń jest ochrona najstarszych drzew, traktowanych jako pomniki przyrody. Na terenach przylegaj ących miejscowo ści za pomnik przyrody uznano 14 drzew, głównie d ębów bezszypułkowych i szypułkowych. Najbli Ŝsze tereny chronione – trzy u Ŝytki ekologiczne („ śuraw”, „Bobrowe Bagno”, „Linki”) poło Ŝone s ą w lasach le śnictwa Czajcze (Nadle śnictwo Kaczory), pomi ędzy B ądeczem i Tłukomami. Poza terenami obj ętymi formami ochrony przyrody, w s ąsiedztwie terenu obj ętego niniejszym opracowaniem zlokalizowane s ą tereny wa Ŝne dla awifauny w skali województwa: Jezioro Sławianowskie oraz Bagno Kocu ńskie oraz Jezioro Kleszczynek i Bagno Koło Wysokiej. Wymienione obszary wykorzystywane s ą przez Ŝurawie i g ęsi zbo Ŝowe oraz białoczelne jako noc legowiska i Ŝerowiska skupiaj ące do ok. 1000 os. (Wylegała i in. 2008). Poni Ŝej przedstawia si ę ogóln ą charakterystyk ę obszarów Natura 2000 poło Ŝonych w odległo ści poni Ŝej 10 km od terenu obj ętego niniejszym opracowaniem.

Obszar Natura 2000 „Ostoja Pilska” (PLH 300045). W odległo ści ok. 2 km od zachodnich granic terenów obj ętych zmianami Studium poło Ŝony jest fragment obejmuj ący ramienicowe Jezioro Wapi ńskie (Wapie ńskie, Okunite k. Krajenki, Wakunter) oraz eutroficzne Jezioro Kleszczynek z przyległymi lasami (w tym zwłaszcza kwa śne buczyny). Jezioro Wapi ńskie reprezentuje typ mezotroficznego jeziora ramienicowego zdominowanego zwłaszcza w cz ęś ciach południowo-zachodniej i środkowo-zachodniej przez rozległe ł ąki ramienicowe z Chara delicatula, C. tomentosa, C. globularis i Nitella cf. opaca . Ponadto ostoja jest miejscem l ęgowym dla populacji b ąka, błotniaka stawowego, zimorodka i dzi ęcioła czarnego. Stwierdza si ę tu tak Ŝe bociana czarnego, bielika, puchacza. Stwierdzono zimowanie pojedynczych mopków i nocków Bechsteina oraz kilkudziesi ęciu nocków du Ŝych.

28 www.empeko.pl

Opracowanie ekofizjograficzne dla północnej cz ęś ci Gminy Wysoka

Obszar Natura 2000 „Dolina Łob Ŝonki” (PLH 300040). Obszar chroni rzek ę Łob Ŝonk ę (Łobzonk ę) wraz z fragmentami dopływów - Lubcz ą i Orl ą oraz tereny do nich przyległe, stanowi ąc jeden z najcenniejszych obszarów przyrodniczych na Krajnie (Pojezierzu Kraje ńskim). Osi ą obszaru jest około 60 kilometrowa dolina rzeki ŁobŜonki od okolic Białobłocia i Lutówka a Ŝ po dolin ę rzeki Note ć (poni Ŝej Osieka n/Not). W rzekach dominuje Ŝwirowo-piaszczysty charakter dna i Ŝwawy nurt nawi ązuj ący do rzek podgórskich. Ostoj ę wyró Ŝnia obecno ść bogatych florystycznie, wła ściwie wykształconych gr ądów w odmianie kraje ńskiej oraz znaczne powierzchnie ekstensywnie uŜytkowanych ł ąk. Cech ą ostoi jest bogactwo w siedliska i gatunki z zał ączników I i II Dyrektywy Rady 92/43/EWG oraz rola korytarza ekologicznego o znaczeniu ponadregionalnym.

Obszar NATURA 2000 „Puszcza nad Gwd ą” (PLB300012)

Zlokalizowany niespełna 4 km na zachód od terenu obj ętego Prognoz ą obszar obejmuje rozległy kompleks le śny obejmuj ący w wi ększo ści bory sosnowe, a na dnie i zboczach dolin – lasy li ściaste i mieszane. Silnie urozmaicona, postglacjalna rze źba terenu przyczynia si ę do zró Ŝnicowania siedlisk. Wokół jezior (głównie eutroficznych, ale równie Ŝ dystroficznych z cennymi gatunkami i zbiorowiskami ro ślinnymi) o powierzchni od kilku do kilkudziesi ęciu ha, utrzymuj ą si ę rozległe torfowiska niskie, przej ściowe i wysokie oraz tereny podmokłe. Jest to równie Ŝ obszar źródliskowy kilku rzek. W obr ębie ostoi znajduj ą si ę tak Ŝe połacie ł ąk ko śnych; pola orne maj ą niewielki udział powierzchniowy. Na terenie ostoi zachowały si ę umocnienia Wału Pomorskiego z lat 1934-1945 (Nadarzyce, Szwecja, Jastrowie) - potencjalne zimowiska nietoperzy. Wyst ępuje co najmniej 20 gatunków ptaków z Zał ącznika I Dyrektywy Ptasiej, 8 gatunków z Polskiej Czerwonej Ksi ęgi (PCK). Bardzo wa Ŝna w regionie ostoja l ęgowego bielika, lelka, lerki i dzi ęcioła czarnego. W okresie l ęgowym obszar zasiedla co najmniej 1% populacji krajowej (C3 i C6) nast ępuj ących gatunków ptaków: dzi ęcioł czarny, g ągoł, kania czarna (PCK), kania ruda (PCK), lelek, lerka, nurog ęś , puchacz (PCK) i rybołów (PCK).

Obszar NATURA 2000 „Dolina Środkowej Noteci i Kanału Bydgoskiego” (PLB300001)

Poło Ŝony ok. 7 km na południe od obszaru obj ętego opracowaniem. Zajmuje powierzchni ę 32672 ha. Obszar obejmuje pradolin ę rzeczn ą o zmiennej szeroko ści od 2 do 8 km, która ma tu przebieg równole Ŝnikowy. Od północy obszar graniczy z wysoczyzn ą Pojezierza Kraje ńskiego – maksymalne deniwelacje pomi ędzy dnem doliny a skrajem wysoczyzny dochodz ą tu do 140 m. Od południa pradolina jest ograniczona piaszczystym Tarasem Szamoci ńskim, zaj ętym w znacznej mierze przez lasy, stykaj ącym si ę z kraw ędzi ą

29 www.empeko.pl

Opracowanie ekofizjograficzne dla północnej cz ęś ci Gminy Wysoka

Pojezierza Chodzieskiego. Du Ŝe powierzchnie zajmuj ą ł ąki, w kilku miejscach pradoliny zało Ŝono stawy rybne, na których prowadzona jest intensywna hodowla ryb - stawy Antoniny, Smogulec, Ostrówek, Wyst ęp i Ślesin. Zachodnia cz ęść pradoliny, obj ęta przez obszar, jest obecnie dolin ą Noteci. Cz ęść wschodnia jest dolin ą Ŝeglownego Kanału Bydgoskiego, wybudowanego w ko ńcu XVIII w., ł ącz ącego dorzecza Odry i Wisły. W obr ębie obszaru znajduj ą si ę 2 ostoje ptaków o randze europejskiej: E37 (Stawy Ostrówek i Smogulec) i E38 (Stawy Ślesin i Wyst ęp). Wyst ępuje co najmniej 18 gatunków ptaków z Zał ącznika I Dyrektywy Ptasiej, 8 gatunków z Polskiej Czerwonej Ksi ęgi (PCK). W okresie l ęgowym obszar zasiedla około 10% populacji krajowej (C6) podró Ŝniczka (PCK); co najmniej 1% populacji krajowej (C6) nast ępuj ących gatunków ptaków: bielik (PCK) i kania czarna (PCK); w stosunkowo wysokiej liczebno ści (C7) wyst ępuj ą kania ruda i błotniak stawowy. W okresie wędrówek wyst ępuje co najmniej 1% populacji szlaku w ędrówkowego (C2) łab ędzia czarnodziobego; stosunkowo du Ŝe koncentracje (C7) osi ąga siewka złota.

Obszar NATURA 2000 „Dolina Noteci” (PLH300004)

Poło Ŝony ok. 7 km na południe od obszaru obj ętego opracowaniem. 50532 ha. Obszar obejmuje fragment doliny Noteci mi ędzy miejscowo ści ą Wiele ń a Bydgoszcz ą. Obszar jest w du Ŝej cz ęś ci zaj ęty przez torfowiska niskie, z fragmentami ł ąk i trzcinowisk, z enklawami zakrzewie ń i zadrzewie ń. Teren przecinaj ą kanały i rowy odwadniaj ące. Liczne s ą starorzecza i wypełnione wod ą doły potorfowe. Notowano tu 8 gatunków z Zał ącznika II Dyrektywy Rady 92/43/EWG. Obszar cz ęś ciowo pokrywa si ę z wa Ŝną ostoj ą ptasi ą o randze europejskiej E-33. Ostoja jest te Ŝ wa Ŝnym korytarzem ekologicznym o randze mi ędzynarodowej.

30 www.empeko.pl

Opracowanie ekofizjograficzne dla północnej cz ęś ci Gminy Wysoka

5. UWARUNKOWANIA LOKALIZACJI ELEKTROWNI WIATROWYCH

5.1 Uwarunkowania fizjograficzne

Głównym czynnikiem fizjograficznym decyduj ącym o lokalizacji elektrowni wiatrowych są warunki wietrzne. Ogólne dane klimatyczne wskazuj ą na korzystne warunki wiatrowe (Wo ś 1994). Do szczegółowej analizy wykorzystuje si ę roczne pomiary wiatru na wysoko ści kilkudziesi ęciu metrów. Uzyskane w ten sposób wyniki b ędą podstaw ą podj ęcia decyzji o lokalizacji i optymalnym rozmieszczeniu turbin.

Współcze śnie stosowane elektrownie wiatrowe to obiekty o wysoko ści około 150 m, których sama wie Ŝa mierzy około 100 m wysoko ści. Dla osadzenia tak wysokich budowli niezb ędne jest solidne osadzenie na Ŝelbetowych fundamentach. Gł ęboko ść i technologia fundamentów zale Ŝą od rodzaju gruntów i decyzja o zastosowaniu poszczególnych metod zale Ŝy od ekspertyz geologicznych podło Ŝa. Wymiary fundamentów wymagaj ą wykopów przynajmniej na 4 m p.p.t., a średnica przekracza 15m. Stosuje si ę fundamenty o kształcie czworoboku lub okr ęgu. Na fundamentach osadzona jest wie Ŝa, która składa si ę zazwyczaj z trzech lub czterech elementów mierz ących kilkadziesi ąt metrów. Transport elementów wie Ŝy wymaga wcze śniejszego przygotowania dróg dojazdowych, wyprofilowania zakr ętów na istniej ących drogach, usypania dróg do miejsca posadowienia fundamentów. Monta Ŝ elektrowni wiatrowych odbywa si ę za pomoc ą ci ęŜ kich d źwigów wymagaj ących stabilnego podło Ŝa. Dlatego wokół fundamentów powstaje tymczasowy plac manewrowy, na którym składowane s ą elementy elektrowni oraz posadawiane d źwigi.

Z opisanych wy Ŝej uwarunkowa ń technologicznych i logistycznych wynikaj ą preferencje w wyborze terenów o okre ślonych uwarunkowaniach fizjograficznych, z których najwa Ŝniejsze to:

• Ukształtowanie terenu – preferowane s ą tereny równinne o małych deniwelacjach, umo Ŝliwiaj ące sprawny transport o monta Ŝ; • Warunki gruntowe – najbardziej korzystne s ą grunty spoiste, o poziomie wód gruntowych poni Ŝej 4 metrów.

Bior ąc pod uwag ę powy Ŝsze uwarunkowania, obszar obj ęty opracowaniem nadaje si ę do budowy elektrowni wiatrowych na terenach gruntów rolnych oraz fragmentach uŜytków zielonych poło Ŝonych poza dolinami cieków wodnych. Ze wzgl ędu na mo Ŝliwo ść zachwiania stosunków wodnych nale Ŝy oddali ć fundamenty elektrowni wiatrowych na odległo ść przynajmniej 50 m od oczek wodnych i śródpolnych zabagnie ń.

31 www.empeko.pl

Opracowanie ekofizjograficzne dla północnej cz ęś ci Gminy Wysoka

5.2 Uwarunkowania ekologiczne

Ró Ŝnorodno ść biologiczna wi ększo ści opisywanych terenów, u Ŝytkowanych jako agrocenozy jest mała, dlatego lokalizacja elektrowni wiatrowych nie spowoduje znacz ących zmian w ekosystemach. Najwi ększy wpływ planowane przedsi ęwzi ęcie mo Ŝe wywiera ć na ptaki, a tak Ŝe na nietoperze. Wnioski z rozpoznania awifauny i chiropterofauny terenu s ą nast ępuj ące:

• przeci ętna warto ść ornitologiczna terenu; • brak stwierdze ń rewirów l ęgowych i Ŝerowiskowych rzadkich gatunków ptaków szponiastych (poza błotniakiem ł ąkowym); • wykorzystywanie niektórych terenów otwartych jako Ŝerowiska przez stada Ŝurawi; • stwierdzenie pi ęciu gatunków nietoperzy w okresie migracji jesiennej: borowca wielkiego, mroczka pó źnego, karlika wi ększego, karlika mniejszego, mopka; • brak stwierdzonych kryjówek zimowych nietoperzy; • brak w ąskich gardeł migracyjnych i tras przelotów ptaków; • brak zimowisk du Ŝych stad ptaków.

Zgodnie z obecnym stanem wiedzy mo Ŝna stwierdzi ć konieczno ść lokalizacji: • W odległo ści minimum 50 m od małych oczek wodnych i zabagnie ń śródpolnych; • W odległo ści minimum 500 m od wi ększych zbiorników wodnych, to jest ci ągu torfiarek przy północno-zachodnim skraju terenu objętego opracowaniem oraz jez. Tłukomskiego. • Minimum 200 m od granic lasów i du Ŝych zadrzewie ń oraz 50-100 m od małych zadrzewie ń.

5.3 Uwarunkowania zasobowo-uŜytkowe

Przydatno ść rolnicza gleb

Budowa elektrowni wiatrowych zaplanowana została na terenach rolniczych III IV klasy bonitacyjnej, nale Ŝą cych do gruntów chronionych (Ustawa o ochronie gruntów rolnych i le śnych z dnia 3 lutego 1995 r.) Ich przekwalifikowanie na cele nierolnicze wymaga zgody odpowiednich organów. W zwi ązku z tym, Ŝe na terenie obj ętym opracowaniem wyst ępuj ą ni Ŝsze od IV klasy gruntów, mo Ŝliwy do spełnienia b ędzie postulat Art. 6 ust. 1 ww ustawy mówi ący, Ŝe „na cele nierolnicze i niele śne mo Ŝna przeznaczy ć przede wszystkim grunty oznaczone w ewidencji gruntów jako nieu Ŝytki, a w razie ich braku – inne grupy o najni Ŝszej przydatno ści produkcyjnej”.

32 www.empeko.pl

Opracowanie ekofizjograficzne dla północnej cz ęś ci Gminy Wysoka

Lokalizacja elektrowni wiatrowych na terenie obj ętym niniejszym opracowaniem nie niesie negatywnego wpływu na grunty rolne. Z produkcji zostanie wył ączone jedynie miejsce zajmowane pod fundamenty ka Ŝdej elektrowni (około 2 arów) oraz drogi dojazdowe i place manewrowe. Spodziewa ć si ę nale Ŝy poprawy jako ści dróg dzi ęki budowie dróg dojazdowych przystosowanych do ci ęŜ kiego transportu na potrzeby budowy turbin wiatrowych, w oparciu o siec istniej ących dróg gruntowych.

Zasoby surowcowe

Na obszarze opracowania nie wyst ępuj ą udokumentowane zło Ŝa kopalin.

Zasoby wodne

Lokalizacja elektrowni wiatrowych na terenie obj ętym opracowaniem nie b ędzie ingerowała w hydrosfer ę. Zaleca si ę zachowanie odległo ści 50 m od oczek wodnych i śródpolnych zabagnie ń oraz 500 m od brzegów jezior.

5.4 Uwarunkowania krajobrazowe lokalizacji elektrowni

Budowa elektrowni wiatrowych spowoduje zaistnienie dominant architektonicznych na terenie obj ętym opracowaniem. Ocena estetyki obiektów jest niemo Ŝliwa do przeprowadzenia ze wzgl ędu na ró Ŝny odbiór społeczny tego typu obiektów. Cz ęść osób uwa Ŝa elektrownie wiatrowe jako element urozmaicaj ący krajobraz, nadaj ący poczucie nowoczesno ści i podkre ślaj ący walory ekologiczne (skojarzenie energii odnawialnej z czystym powietrzem), inni uznaj ą elektrownie wiatrowe jako element zbyt wyrazisty i nie pasuj ący do otwartego krajobrazu. Pomimo trudno ści w ocenie estetycznej, wyró Ŝniono kilka zasad, które maja uporz ądkowa ć relacje elektrownie wiatrowe – krajobraz:

• Lokalizacja na mo Ŝliwie najmniejszej powierzchni; • Geometryczne rozmieszczenie turbin; • Zaplanowanie siłowni jako obiektów nieprzysłaniaj ących i niekonkuruj ących z istniej ącymi dominantami krajobrazowymi; • Poło Ŝenie poza istniej ącymi osiami krajobrazowo-widokowymi.

Spełnienie powy Ŝszych zasad ogranicza negatywny wpływ elektrowni wiatrowych na krajobraz. Monotonny krajobraz pofałdowanej równiny spotykany na obszarze opracowania w dwóch miejscach zostaje urozmaicony pasami lasów i du Ŝych zadrzewie ń śródpolnych:

33 www.empeko.pl

Opracowanie ekofizjograficzne dla północnej cz ęś ci Gminy Wysoka

• Na wschód od drogi Rudna – Gmurowo – mozaika dwóch fragmentów lasu przecinana jest fragmentami gruntów ornych i u Ŝytków zielonych, by na wysoko ści Gmurowa poł ączy ć si ę z kompleksem le śnym granicz ącym od strony północnej z terenem obj ętym opracowaniem. Dalej teren opada kierunku obni Ŝenia zajmowanego przez jezioro powstałe po eksploatacji torfu. • Klin na północ od miejscowo ści Czajcze – tu fragment podmokłego lasu oddzielony jest pasem pól od kompleksu le śnego granicz ącego od strony północnej z terenem opracowania.

W wymienionych wy Ŝej miejscach postuluje si ę odsuni ęcie turbin wiatrowych powy Ŝej 200 m od granic lasu. Rozmieszczenie turbin w pobliŜu Gmurowa uwzgl ędnia ć musi zało Ŝenia ochrony kompozycji krajobrazowej pałacyku w Gmurowie.

5.5. Uwarunkowania sozologiczne oddziaływania elektrowni

Eksploatacja elektrowni wiatrowych nie powoduje zanieczyszczenia gruntów, wód ani powietrza. Jedynym rodzajem emisji jest emisja akustyczna obejmuj ąca tak Ŝe infrad źwieki. Efekt migaj ącego cienia ogranicza si ę do terenów najbli Ŝszych elektrowni i z zało Ŝenia nie będzie oddziaływał na tereny, na których stale przebywaj ą ludzie. Etap projektowania farm wiatrowych uwzgl ędnia oddziaływania akustyczne, dlatego czynnik ten nie b ędzie przekraczał dopuszczalnych norm. Przyjmuje si ę, Ŝe przy aktualnie stosowanych technologiach w odległo ści kilkuset m (w zale Ŝno ści od przyj ętej technologii) od elektrowni wiatrowych oddziaływanie akustyczne nie jest uci ąŜ liwe. Poni Ŝej tej odległo ści nie zaleca si ę lokalizacji zabudowy mieszkalnej. Maj ąc na uwadze powy Ŝsze w opracowaniu ekofizjograficznym tereny nadaj ące si ę do lokalizacji elektrowni wiatrowych wyznaczono arbitralnie w odległo ści powy Ŝej 500 m od zabudowy jednorodzinnej - granicy tej nie nale Ŝy traktowa ć jako twardej, lecz jako orientacyjnej. Dokładne badania akustyczne na etapie planowania przedsi ęwzi ęcia wyka Ŝą precyzyjnie rzeczywisty teren oddziaływania.

5.6 Synteza uwarunkowa ń – wnioski do Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego.

Analiza uwarunkowa ń przyrodniczych i funkcjonowania środowiska pozwala sformuowa ć zalecenia do dokumentu Studium:

• Lokalizowa ć elektrownie wiatrowe w bezpiecznej dla ptactwa odległo ści od du Ŝych zbiorników wodnych (obr ęby Gmurowo, Tłukomy);

34 www.empeko.pl

Opracowanie ekofizjograficzne dla północnej cz ęś ci Gminy Wysoka

• Lokalizowa ć elektrownie wiatrowe w bezpiecznej dla ptactwa odległo ści od małych zbiorników wodnych; • Lokalizowa ć elektrownie wiatrowe w odległo ści minimum 200 m od granicy lasu i du Ŝych zadrzewie ń zwartych (zgodnie z wytycznymi PdON 2009); • W miar ę mo Ŝliwo ści lokalizowa ć elektrownie wiatrowe w jak najwi ększej odległo ści od liniowych zadrzewie ń; • Lokalizowa ć elektrownie w odległo ści gwarantuj ącej brak przekrocze ń emisji akustycznej na najbli Ŝsze tereny zabudowy mieszkalnej; • Lokalizowa ć elektrownie poza u Ŝytkami zielonymi, z wyj ątkiem przesuszonych pastwisk pomi ędzy B ądeczem i Wysok ą. • Zachowa ć w stanie niezmienionym tereny podmokłe; • Zachowa ć zadrzewienia śródpolne w niezmienionej formie;

35 www.empeko.pl

Opracowanie ekofizjograficzne dla północnej cz ęś ci Gminy Wysoka

6.LITERATURA

• Baczy ńska A., Gogołek A., Kaniecki A. 2003. Mapa hydrograficzna Polski. Układ współrz ędnych prostok ątnych „1992” GUGiK Warszawa. 1:50000 N-33-107-A WYSOKA. Geokart – International Sp. z o.o. Rzeszów. + komentarz. • Białusz S. 1995. Wła ściwo ści gleb. Uziarnienie. W: Atlas Rzeczypospolitej Polskiej. Główny Geodeta Kraju, Warszawa. • Biołusz S. 1994. Gleby – klasyfikacja genetyczna. W: Atlas Rzeczypospolitej Polskiej. Główny Geodeta Kraju, Warszawa. • Degórska B., Matuszkiewicz W. 1994. Potencjalna ro ślinno ść naturalna. W: Atlas Rzeczypospolitej Polskiej. Główny Geodeta Kraju, Warszawa. • Gilewska S., Klimek M. 1997. Pochodzenie i wiek rze źby. W: Atlas Rzeczypospolitej Polskiej. Główny Geodeta Kraju, Warszawa. • Gutry – Korydzka M. Gadomska G. 1994. Wyst ępowanie pierwszego zwierciadła wód podziemnych i jego dynamika. W: Atlas Rzeczypospolitej Polskiej. Główny Geodeta Kraju, Warszawa. • Kara ś M. 2009. Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Wysoka na lata 2009-2012 z perspektyw ą na lata 2013-2016. CODEX, Środa Wlkp. • Kern H. 1995. Wła ściwo ści gleb. Wyst ępowanie w ęglanu wapnia. W: Atlas Rzeczypospolitej Polskiej. Główny Geodeta Kraju, Warszawa. • Kondracki J. 2000. Geografia regionalna Polski. PWN, Warszawa. • Kozacki L., Macias M., Markuszewska I. 2005. Mapa sozologiczna Polski. Układ współrz ędnych prostok ątnych „1992” GUGiK Warszawa. 1:50000 N-33-107-A WYSOKA. Geokart – International Sp. z o.o. Rzeszów. + komentarz. • Leciejewski S., Wojtecka I., Nawrot D., Klup ś J., Piecuch B., Cholewo M., Stró Ŝyński P., Nowakowska D. 2000. Gmina Wysoka - Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego. Zarz ąd Miasta i Gminy Wysoka. • Makowska i Zespół. 1978. Mapa geologiczna Polski. Wersja A – mapa utworów powierzchniowych. PIG Warszawa. 1:200000. Wydawnictwa geologiczne. Warszawa. • Mapa topograficzna Polski. Układ współrz ędnych prostok ątnych „1992” GUGiK Warszawa. 1:50000 N-33-107-A WYSOKA. Aktualno ść topograficzna 2000. Geokart – International Sp. z o.o. Rzeszów • Matuszkiewicz J.M. 1994. Krajobrazy ro ślinne i regiony geobotaniczne. W: Atlas Rzeczypospolitej Polskiej. Główny Geodeta Kraju, Warszawa. • Mosi ński F. Wira A. 2001. Reakcje społeczne na ryzyko zwi ązane z wpływem pola elektromagnetycznego na zdrowie. INSEL. • Ochalska L. 1995. Wła ściwo ści gleb. Uwilgotnienie. W: Atlas Rzeczypospolitej Polskiej. Główny Geodeta Kraju, Warszawa. • Paczy ński B. 1994. Regiony hydrogeologiczne. W: Atlas Rzeczypospolitej Polskiej. Główny Geodeta Kraju, Warszawa.

36 www.empeko.pl

Opracowanie ekofizjograficzne dla północnej cz ęś ci Gminy Wysoka

• Paczy ński B. 1994. Wody podziemne zwykłe (słodkie). W: Atlas Rzeczypospolitej Polskiej. Główny Geodeta Kraju, Warszawa. • Piwocki M. 1995. Utwory starsze od czwartorz ędu. W: Atlas Rzeczypospolitej Polskiej. Główny Geodeta Kraju, Warszawa. • Przybycin P. 2009. Ocena wst ępna – screening ornitologiczny – dla planowanej farmy elektrowni wiatrowych „B ądecz”. EMPEKO, Pozna ń • Pułyk M. (red.) 2008. Raport o stanie środowiska w Wielkopolsce w roku 2007. Inspekcja Ochrony Środowiska, WIO Ś w Poznaniu, Pozna ń. • Richling A., D ąbrowski A. 1995. Typy krajobrazu naturalnego. W: Atlas Rzeczpospolitej Polskiej. PPWK, Warszawa. • Rozporz ądzenie Ministra Infrastruktury z dnia 26 sierpnia 2003 r. w sprawie sposobu ustalania wymaga ń dotycz ących nowej zabudowy i zagospodarowania terenu w przypadku braku miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego (Dz. U. Nr 164, poz. 1588). • Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002r. w sprawie opracowa ń ekofizjograficznych (Dz. U. Nr 155, poz. 1298). • Rzechowski J. 1995. Powierzchniowe utwory geologiczne. W: Atlas Rzeczypospolitej Polskiej. Główny Geodeta Kraju, Warszawa. • Schmidt-Nielsen K. 1997. Fizjologia zwierz ąt. Adaptacja do środowiska. PWN, Warszawa. • Staniewska – Z ątek W. 1998. Przyrodnicze uwarunkowania regionalnego systemu wielkoprzestrzennych obszarów chronionych w województwie pilskim. Akademia Wychowania Fizycznego. Seria: Monografie Nr 236. Pozna ń. • Strzelec J. 1995. Bonitacja gleb. W: Atlas Rzeczypospolitej Polskiej. Główny Geodeta Kraju, Warszawa. • Wo ś A. 1999. Klimat Polski. PWN, Warszawa. • Wójcik J. Sroka L. 1995. Degradacja środowiska. W: Atlas Rzeczypospolitej Polskiej. Główny Geodeta Kraju, Warszawa. • Wyrwicka K. 1995. Surowce okruchowe. W: Atlas Rzeczypospolitej Polskiej. Główny Geodeta Kraju, Warszawa. • Zaworska – Maturga W., Kobielska K., Moczulski M., Wilk M., Zarzycki J. 2004. Program Ochrony Środowiska dla powiatu pilskiego na lata 2004 - 2011. Arcadis Ekokonrem Sp. z o.o. Katowice. • http://natura2000.mos.gov.pl • Uchwała nr VIII/48/2007 Rady Miasta i Gminy Wysoka z dnia 31 maja 2007 r. w sprawie uznania niektórych gruntów Lasów Pa ństwowych Nadle śnictwo Kaczory za u Ŝytki ekologiczne.

37 www.empeko.pl

Opracowanie ekofizjograficzne dla północnej cz ęś ci Gminy Wysoka

7. ZAŁ ĄCZNIKI

A. Fotografie

1. Intensywnie koszone u Ŝytki zielone na południe od B ądecza.

2. Widok z drogi Wysoka – B ądecz. Zabudowania B ądecza.

3. Widok z drogi Wysoka – B ądecz w kierunku wschodnim.

4. Czajcze – Eleonorka, w tle du Ŝe podmokłe zadrzewienie.

5. Północ miejscowo ści Czjacze, uprawa rzepaku.

6. Czajcze – krajobraz na północny-wschód od miejscowo ści.

7. Czajcze – uprawy rzepaku na północ od miejscowo ści.

8. UŜytki zielone pomi ędzy Czajcze i Kijaszkowem, widok w kierunku południowym.

9. Tereny pomi ędzy Młotkowem i Kijaszkowem.

10. Wschodni skraj gminy, widok z kierunku Kijaszkowa na południe.

11. Gęste zadrzewienia przy drodze biegn ącej z Młotkowa na wschód.

12. Lipowa aleja – pomnik przyrody – w południowej cz ęś ci Młotkowa.

13. Uprawy kukurydzy w Młotkowie.

14. Bagna na wschód od Jeziorek Kosztowskich.

15. UŜytki zielone i zadrzewienia wokół bagien przy Jeziorkach Kosztowskich.

16. Krajobraz na zachód od Jeziorek Kosztowskich.

17. UŜytki zielone wzdłu Ŝ cieku płyn ącego na zachód od Jeziorek Kosztowskich.

18. Widok w kierunku Wysokiej z drogi Wysoka – Rudna.

19. Krajobraz na północ od drogi Wysoka – Rudna.

20. Kompleks le śny na Górach Wysokich.

21. Bór sosnowy przylegaj ący do Rudnej.

22. Widok z Rudnej w kierunku południowo-wschodnim. W tle Góry Wysokie.

23. Śródpolny zbiornik przy kompleksie le śnym przylegaj ącym do Rudnej.

24. Zadrzewienie brzozowe pomi ędzy Rudn ą i B ądeczem.

25. Pojedyncze d ęby na polach pomi ędzy Rudn ą i B ądeczem.

38 www.empeko.pl

Opracowanie ekofizjograficzne dla północnej cz ęś ci Gminy Wysoka

26. Krajobraz pomi ędzy B ądeczem i Rudn ą.

27. Rów melioracyjny pomi ędzy kompleksami le śnymi na północ od Rudnej.

28. Krajobraz pomi ędzy kompleksami le śnymi na północ d Rudnej.

29. Krajobraz na południowy-wschód od Gmurowa.

30. Ro ślinno ść ruderalna przy drodze Gmurowo-Rudna.

31. Zbiornik śródpolny przy Kolonii Stare.

32. Pałacyk w Gmurowie.

33. Sztuczny zbiornik śródpolny w Starem.

34. Otwarte tereny pomi ędzy Gmurowem i Starem.

35. Zbiornik potorfowy przy północno-zachodnim skraju obszaru opracowania…

36. …jest miejscem rozrodu ptactwa, m.in. g ęgawy, b ąka, błotniaka stawowego…

37. …wyst ępuj ę tu kolonia śmieszek i Ŝerowisko czapli siwych…

38. …na południe od zbiornika rozci ągaj ą si ę wielko powierzchniowe uprawy zbóŜ.

39. Zadrzewienie na północ od Gmurowa.

40. Krajobraz na północny-zachód od miejscowo ści Tłukomy.

B. Mapa opracowania ekofizjograficznego.

1.Powi ązania przyrodnicze obszaru w skali regionu.

2. Stan, struktura, zasoby i funkcjonowanie środowiska.

3. Przydatno ść terenów dla rozwoju funkcji u Ŝytkowych i przyrodniczych.

39 www.empeko.pl

Opracowanie ekofizjograficzne dla północnej cz ęś ci Gminy Wysoka

40 www.empeko.pl

Opracowanie ekofizjograficzne dla północnej cz ęś ci Gminy Wysoka

41 www.empeko.pl

Opracowanie ekofizjograficzne dla północnej cz ęś ci Gminy Wysoka

42 www.empeko.pl

Opracowanie ekofizjograficzne dla północnej cz ęś ci Gminy Wysoka

43 www.empeko.pl

Opracowanie ekofizjograficzne dla północnej cz ęś ci Gminy Wysoka

44 www.empeko.pl

Opracowanie ekofizjograficzne dla północnej cz ęś ci Gminy Wysoka

45 www.empeko.pl

Opracowanie ekofizjograficzne dla północnej cz ęś ci Gminy Wysoka

46 www.empeko.pl

Opracowanie ekofizjograficzne dla północnej cz ęś ci Gminy Wysoka

47 www.empeko.pl

Opracowanie ekofizjograficzne dla północnej cz ęś ci Gminy Wysoka

48 www.empeko.pl

Opracowanie ekofizjograficzne dla północnej cz ęś ci Gminy Wysoka

49 www.empeko.pl

Opracowanie ekofizjograficzne dla północnej cz ęś ci Gminy Wysoka

50 www.empeko.pl

Opracowanie ekofizjograficzne dla północnej cz ęś ci Gminy Wysoka

51 www.empeko.pl

Opracowanie ekofizjograficzne dla północnej cz ęś ci Gminy Wysoka

52 www.empeko.pl

Opracowanie ekofizjograficzne dla północnej cz ęś ci Gminy Wysoka

53 www.empeko.pl

Opracowanie ekofizjograficzne dla północnej cz ęś ci Gminy Wysoka

54 www.empeko.pl

Opracowanie ekofizjograficzne dla północnej cz ęś ci Gminy Wysoka

55 www.empeko.pl

Opracowanie ekofizjograficzne dla północnej cz ęś ci Gminy Wysoka

56 www.empeko.pl

Opracowanie ekofizjograficzne dla północnej cz ęś ci Gminy Wysoka

57 www.empeko.pl

Opracowanie ekofizjograficzne dla północnej cz ęś ci Gminy Wysoka

58 www.empeko.pl

Opracowanie ekofizjograficzne dla północnej cz ęś ci Gminy Wysoka

59 www.empeko.pl

Opracowanie ekofizjograficzne dla północnej cz ęś ci Gminy Wysoka

60 www.empeko.pl