• Abstract and Figures
• Public Full-text

[ri- vahy- vuhl] een onderzoek naar het waarom van letter revivals [ri- vahy- vuhl] een onderzoek naar het waarom van letter revivals Scriptie GOD AKV St. Joost, Breda — Januari Docent: Mark Schalken Merijn Dietvorst Halsterseweg AP Bergen op Zoom [email protected] “Wanneer een letter niet meer wordt toegepast omdat de reproductie techniek van de letter is verouderd, dan is er aan leiding voor het maken van een revival. Het oor- spronkelijke ontwerp, gemaakt voor een oude techniek, moet worden aangepast aan de nieuwe hedendaagse techniek.” Nieuwe Letters (2003)—Fred Smeijers Inhoud Voorwoord 5 Inleiding 7 1. Geschiedenis 8 . de oorsprong van de ‘romeinen’ 9 1. typografisch verval 0 . een tegengeluid 0 2. De machines 4 2. de eerste revival golf 5 2. revivals van Van Krimpen voor Monotype 7 2. introductie van fotozetsel 8 3. De computer 22 3. digtaal 23 4. Het heden 6 4. techniek en interpretatie 8 4. revival van Bach 9 4. Haarlemmer 0 4.4 ideëel of commercieel 31 5. Garamond 5 6. Toekomst 44 7. Conclusies 49 Nawoord 5 Literatuurlijst 55 4 Voorwoord erken met letters is eigenlijk het leukste wat er is. Na het eerste jaar van mijn studie begon het al te kriebelen, tijdens de lessen van Evert Bloemsma werd mijn liefde voor typografie langzaam aangewakkerd. Vooral zijn gedrevenheid Wen enthousiasme voor het vak prikkelde mij. Ik ben me in de loop van de opleiding steeds meer gaan verdiepen in de typografie. Daarnaast hebben Steffen Maas en Jaap van Triest er voor gezorgd dat mijn liefde voor typografie verder werd gevoed. Het verbaasde me dat ik, als ik op zoek was naar een letter voor een ontwerp, zoveel letters tegenkwam met dezelfde naam, maar met verschillende eigenschappen. Of juist verschillende namen maar met dezelfde eigenschappen. Het irriteerde me eerlijk gezegd een beetje. Ik dacht waarom? Hoe komt dit? Ik had nog niet genoeg kennis in huis om hier een verklaring voor te geven. Dus was voor mij de scriptie een goede reden om daar eens in te duiken. Zijn er niet al genoeg letters? Moeten we het niet gewoon doen met de letters die we hebben en de nieuwe lettervormen die er dagelijks bijkomen. Waarom die drang om keer op keer dezelfde letters te reanimeren? Een andere reden is dat ik juist een voorliefde heb voor die gereanimeerde letters, zoals Garamond, Plantijn, Jenson en Caslon. 5 6 Inleiding evival betekent letterlijk opleving dus moet het eerst ‘dood’ zijn gegaan. Letters die alleen maar in lood of in druk bestaan, of als schets van de oorspronkelijke ontwer- per, worden door letterontwerpers van nu maar ook van ‘toen’ opnieuw tot leven Rgebracht. Wat eens ‘dood’ was wordt tot leven gewekt. Wat is de motivatie of reden voor het creëren van deze zogenoemde revivals? Om dit te kunnen verklaren zal ik eerst de achtergrond van deze letters uit moeten leggen om duidelijk te maken wanneer bepaalde letters ontworpen zijn en nog belangrijker waarom ze gerevivald zijn. Dit is erg belangrijk omdat de achtergrond van letters – onder ander machi- nale en technologische ontwikkelingen – direct van invloed is op de oorsprong en ontwik- keling van deze letters. In het boek Nieuwe letters (2003) geeft Fred Smeijers min of meer een ‘definitie’ van een revival “Wanneer een letter niet meer wordt toegepast omdat de reproductie techniek van de letter is verouderd, dan is er aanleiding voor het maken van een revival. Het oorspronkelijke ontwerp, gemaakt voor een oude techniek, moet worden aangepast aan de nieuwe hedendaagse techniek.” Hieruit komt naar voren dat techniek en voornamelijk de ontwikkeling ervan een belangrijk onderdeel is. Natuurlijk zal ik niet alle lettertypen behandelen, maar een aantal voorbeelden. Om niet te verdrinken in de overvloed van revivals zal hoofdzakelijk de Renaissance-schreefletters1 behandelen. De reden voor deze keuze is dat deze categorie van letters de meest hergebruikte is. Veel van deze Renaissance-schreefletters zijn meerdere malen opnieuw opgetekend (onder andere Garamond) Daardoor kunnen ze goed als voorbeeld dienen. Het heden behandel ik aan de hand van interviews en artikelen met en door grafisch ontwerpers, typografen en letterontwerpers, om een idee te krijgen wat de gemoederen be- zig houdt op het gebied van revivals. Ook de toekomst kan ons misschien nog veel brengen; nieuwe technologieën liggen op de loer. Hoofdvraag Waarom hebben ontwerpers in het verleden en het heden revivals gemaakt en waarom zou je dat op dit moment nog doen? Door het fenomeen revival in de tijd plaatsen en aan de hand van interviews, voorbeelden en literatuurstudie probeer ik een antwoord te geven op deze vraag. Subvragen Heeft een revival alleen maar een commerciële taak of is er een veel ideëlere bedoeling? Is het de technische vooruitgang die ervoor zorgt dat een letter opnieuw opgetekend wordt? En wie initieert dan een revival? Wat zijn de reden voor een letterontwerper/-producent om een letter opnieuw op te tekenen? Welke problemen komen ze hierbij tegen? 1) Met Renaissance schreeflet- ters wordt een groep letters bedoeld zoals b.v. Garamond en Jenson. Dit is gebaseerd op de classificatie van Gerrit Noordzij. 7 De originele stempels of punches van Claude Garamond, (Bron: Plantin Moretus Museum Antwerpen) 8 . Geschiedenis m een goed beeld te krijgen van het typografisch landschap waar we ons in gaan begeven is het belangrijk om een tijdsbeeld te schetsen. Dat het drukken met losse gegoten letters bij Gutenberg in 1454 is begonnen lijkt me bijna overbodig om te Ozeggen. Maar vooral voor het ontwikkelingsproces van bepaalde revivals is het belangrijk om te weten waar deze letters hun oorsprong vinden en wat de belangrijkste ontwikkelingen zijn geweest. Dit is geen volledig verslag van de ontwikkeling van alle letters maar ik heb getracht de belangrijkste zaken uit te lichten die je moet weten als je het over revivals gaat hebben De vorm van de loden drukletter wordt, naast de invloed van de pen (breed of spits), vooral bepaald door de wijze waarop de letters werden geproduceerd. De eerste bewerking is het snijden van een stempel in hard metaal, meestal staal en in spiegelbeeld. Deze stempels worden afgeslagen in zachter metaal, meestal koper. Het resultaat is een leesbare letter, die verdiept in het koper staat (de matrijs). Van de matrijzen worden tenslotte de drukletters gegoten. Degenen die deze stempels snijden noemen we stempelsnijders. Deze stempelsnijders waren vanaf ongeveer 1500 cruciaal voor de verdere ontwikkeling van de drukletter. Letter- ontwerper Fred Smeijers heeft er een boek over geschreven (Counterpunch) waarin hij het vak stempelsnijden (punchcutting) herontdekt. de oorsprong van de ‘romeinen’ In het begin van de boekdrukkunst werden alle boeken in Frakturen of Gebroken (in de volksmond Gotische) letters gezet. Deze letters vinden hun oorsprong in het handschrift en in Duitsland zijn deze letters nog tot en met de twintigste eeuw gebruikt in drukwerk. Maar door het teruggrijpen naar de klassieke waarden van de Renaissance door vooral de humanis- tische geleerden, kwam de Renaissance-schreefletter in opkomst. Het gebruik van Gebroken letters werd steeds zeldzamer. De Renaissance (1350 – 1550) start een wedergeboorte van de klassieke oudheid en daarmee ook de letters uit de klassieke oudheid en omstreeks 465 Voorbeeld van de ontstaat in Italië, het centrum van de Renais- Karolingische minuskel sance-cultuur, de letters die we romein of (bron: www2.tu-berlin.de) Renaissance-schreefletter noemen. De kapita- len zijn gebaseerd op Romeinse manuscripten en gravuren van het Romeinse keizerrijk. In Noord-Europa in de late middeleeuwen ten tijde van Karel de Grote ontwikkelt er zich een letter vorm die we de Karolingische minuskel noemen, onze onderkastletters zijn daar van afgeleid. Erg belangrijk om te noemen is de Vene- tiaanse drukker Aldus Manutius (-) die Francesco Griffo 2 de opdracht gaf om als eerste een cursief te ontwikkelen. Vanuit de behoefte voor een smalopende letter voor zijn andere beroemde uitvinding, het boek in zakformaat. Pas in de loop van de zestiende eeuw ontstond, het eerst in Frankrijk door het werk van stempelsnijder Claude Garamond (99 – 1561), de opvatting dat de cursief een secundair schrift is naast de romein, en geza- menlijk werd ontworpen. 2) Francesco Griffo (450- En net als de schilderijen en muziek in de Renaissance zijn de lettervormen klassiek, licht, 58) was een Venetiaans ongehaast en vol ruimte. Deze lettervormen worden de maatstaf voor vijfhonderd jaar. Tot en stempelsnijder en letteront- met de 7e eeuw domineren deze Renaissance-schreefletters de typografie. Tijdens de18 e eeuw werper. Hij werkte voor Aldus zorgden vooruitgang in druktechniek dat er gedetailleerder gedrukt kon worden, doormiddel Manutius en ontwierp voor van vlakdruk (79) en een betere papier kwaliteit, met als resultaat dat er ook andere letters diens drukkerij verscheidene lettertypen waaronder het ontstaan zoals Baskerville en Bodoni, respectievelijk in te delen als Overgangs- en Classicitische- eerste cursieve type. schreefletter. Letters die we heden tendage nog in digitale vorm tegenkomen. 9 . typografisch verval Door de komst van nieuwe uitvindingen veranderde het drukprocédé drastisch, handwerk werd steeds meer verdrongen door machines. Met als gevolg dat de negentiende eeuw door type- historici als een periode van typografisch verval beschouwd wordt. Door de ingrijpende techni- sche ontwikkelingen raakten drukkers en uitgevers meer geïnteresseerd in de economie van hun vak dan in de ideële inhoud ervan; het volgen van trends om meer te verkopen. Vooral de komst van de pantografische graveermachine Linn( Boyd Benton 1885) was een van de redenen voor het verlies aan kwaliteit. Door de pantografische graveermachine kon men sneller meerdere letters en in diverse puntgrootte maken. Hetgeen niet altijd aan de kwaliteit van de letters ten goede kwam. Omdat de letters puur geschaald werden (zoals we dat nu op de computer heel makkelijk kunnen doen). Een letter ontworpen voor broodtekst is immers niet altijd geschikt om als kopletter te gebruiken, en dient misschien bijvoorbeeld minder dik aangezet te worden.

Load more

  58

Copy Link