Aufklärung Habsburgisch. Staatsbildung, Wissenskultur Und

Total Page:16

File Type:pdf, Size:1020Kb

Aufklärung Habsburgisch. Staatsbildung, Wissenskultur Und Franz Leander Fillafer Aufklärung habsburgisch Franz Leander Fillafer Aufklärung habsburgisch Staatsbildung, Wissenskultur und Geschichtspolitik in Zentraleuropa 1750–1850 WALLSTEIN VERLAG Veröffentlicht mit Unterstützung des Austrian Science Fund (FWF): PUB-734-G Bibliografische Information der Deutschen Nationalbibliothek Die Deutsche Nationalbibliothek verzeichnet diese Publikation in der Deutschen Nationalbibliografie; detaillierte bibliografische Daten sind im Internet über http://dnb.d-nb.de abrufbar. Der Band ist gemäß der Förderrichtlinien des Wissenschaftsfonds FWF im Open Access unter der Creative-Commons-Lizenz CC-BY-NC 4.0 lizensiert. DOI: https://doi.org/10.46500/83533745 © Wallstein Verlag, Göttingen 2020; zugl. teilw. Universität Konstanz, Diss., 2012. www.wallstein-verlag.de Vom Verlag gesetzt aus der Stempel Garamond Umschlaggestaltung: Susanne Gerhards, SG-Image, Düsseldorf, unter Verwendung von Hieronymus Löschekohl, Kaiser Leopold II. vor Minos’ Richterstuhl, kolorierter Kupferstich von 1792, Wien Museum, Inv.-Nr. 38671. Lithografien: SchwabScantechnik, Göttingen ISBN 978-3-8353-3745-9 Inhalt Einleitung . 11 I. Von der Vaterlandsliebe zum Völkerfrühling, 1770-1848 . 23 1. Der Patriotismus des Joseph von Sonnenfels . 24 2. Der Landespatriotismus: Vom mehrsprachigen Vaterland zu den rivalisierenden Vergangenheiten seiner Nationen . 30 3. Revolutionsabwehr, Sprachnationalismus und dynastische Loyalität: Joseph von Hormayr als Historiker . 39 4. Zwischenresümee . 49 5. Das Weltbürgertum der Völkerfreundschaft . 51 6. 1848 und die Krise der liberalen Völkerfreundschaft . 57 Ergebnisse . 64 II. Die katholische Aufklärung . 67 1. Der Josephinismus als »große Erzählung« der österreichischen Geschichte . 67 2. Die theresianischen Reformen . 71 3. Zwischen Barock und Aufklärung: Gelehrsamkeit, Kunst und Lebenspraxis . 76 4. Die katholischen Reformer und das landesfürstliche Kirchenregiment . 83 5. Barockbewältigung: Scholastiksatire und Patriotismuskonkurrenz im maria-theresianischen Prag . 96 6. Das Methodentableau der katholischen Aufklärung . 107 7. Newtonaneignung im katholischen Milieu: Von der Gotteserkenntnis zur Weltstruktur . 110 Ergebnisse . 122 III. Die Erfindung der Allianz von Thron und Altar . 125 1. Honigmond. Der antirevolutionäre Schulterschluss von Kirche und Erzhaus in den 1790er Jahren . 125 2. Restaurative Geschichtspolitik und Sozialdiagnose . 137 3. Von der Gemeinschaft der Rechtgläubigen zum überkonfessionellen Rechtsstaat: Kultusrecht und Staatshandeln im Vormärz . 152 4. Die Selbstprovinzialisierung des restaurativen Katholizismus . 160 5. Für Gott und Vaterland: Das Erbe der Aufklärung und die Rolle der Katholiken in der »nationalen Wiedergeburt« . 163 6. Imperiale Integration durch konfessionelle Geopolitik: Von der barocken Rekatholisierung zum Austroslawismus Bartholomäus Kopitars . 174 7. Wissenschaftspolitik und Theologie im Völkerfrühling: Die liberalen Katholiken zwischen Revolution und Konkordat . 181 Ergebnisse . 192 IV. Wissenskulturen des Vormärz . 197 1. Kant im restaurativen Wissensregime . 199 2. Bernard Bolzano und das Erbe der Leibniz-Wolff’schen Scholastik . 209 3. Bolzanisten versus Herbartianer . 219 4. Welches positive Wissen? Bibelhermeneutik und liberale Physik . 223 5. Positivität und Restauration. Der wissensgeschichtliche und ästhetisch-politische Kontext . 240 6. Eine Art Schadensabwicklung. Die postrevolutionäre Konstruktion der »österreichischen Philosophie« . 248 Ergebnisse . 252 V. Vom Merkantilregime zum Binnenmarkt: Die Monarchie als Wirtschaftsraum . 255 1. Der Grunduntertan als Staatsbürger und Eigentümer: Die aufgeklärte Agrarpolitik und ihre Folgen . 258 2. Die Patrimonialrechte in der Erwerbsgesellschaft . 274 3. Sonnenfels’ Œuvre . 278 4. Rivalisierende Aufklärungen: Merkantilismus und Vernunftrecht . 284 5. Sonnenfels und die Nachwelt: Der Staat als bürgerlicher Verein . 291 6. Die Liberalkatholiken als politische Ökonomen . 303 7. Zwischenresümee: Aufklärungserbe und ökonomischer Liberalismus . 309 8. Der Gesamtstaat als Wirtschaftsunion . 310 9. Ungarn in der Donaumonarchie: Wirtschafts- und Verfassungspolitik von Joseph II. bis 1848 . 315 Ergebnisse . 331 VI. Naturrechtspraxis und Empire-Genese. Kodifikation, Rechtsstaat, Wissenschaftsgeschichte . 335 1. Sonnenfels versus Zeiller. Der Zielkonflikt zwischen Verfassungs- und Privatrechtskodifikation in den 1790er Jahren . 339 2. Der Kantianismus in der Rechtswissenschaft. Franz von Zeiller und sein Erbe . 354 3. Die Politik des Metapolitischen. Zeillers Gesetzgebungstechnik und das »natürliche Recht« . 361 4. Das natürliche Recht und die Privatisierung der ständischen Herrschaftsteilhabe . 373 5. Die Wissenschaftsgeschichte des Rechts und die Gesamtmonarchie: Ein Zwischenresümee . 381 6. Naturrechtskodifikation und Gesetzesexegese: Die Auslegungspraxis des ABGB . 383 7. Rechtsstaat und Gewaltenteilung im Vormärz . 388 8. Gesellschaftsvertrag und Revolutionsprävention: Das natürliche öffentliche Recht als Basisepistem . 401 9. Ursprung ist das Ziel. Patriotische Rechtshistorie und parlamentarische Repräsentation im Vormärz . 407 10. Vertrag als Fiktion. Die Naturrechtskritik der Junghegelianer . 418 11. Pandektenkur. Der Siegeszug der historisch- römischrechtlichen Schule nach 1848 . 423 Ergebnisse . 443 VII. Aufklärungserbe und Revolutionsabwehr: Selbst- und Feindbilder der Restauration . 455 1. Die Josephiner und die Revolution . 455 2. Carl von Kübecks Lehrjahre. Eine Vignette . 467 3. Josephiner versus Romantiker . 471 4. Der innere Feind. Zur Metaphern- und Sozialgeschichte der Restauration . 476 5. Opferkonkurrenz als Erinnerungskonkurrenz: Die Geschichtspolitik des Jahres 1848 und des Neoabsolutismus . 489 Ergebnisse . 492 VIII. Überblick . 497 IX. Was war Aufklärung? . 513 Das Gesamtbild . 525 Anhang . 529 Abbildungen . 529 Archivalien . 530 Siglen- und Abkürzungsverzeichnis . 532 Quellen und Literatur . 539 Personen- und Sachregister . 620 Was Ihr den Geist der Zeiten heißt, Das ist im Grund der Herren eigner Geist, in dem die Zeiten sich bespiegeln Faust I, 575-577 Einleitung Dies ist ein Buch über die Aufklärung und ihr Erbe in der Habs- burgermonarchie, genauer: über die rivalisierenden Ausprägungen der Aufklärung in Zentraleuropa, darüber, weshalb diese Vielfalt aus der Geschichte verschwand und wie sich das Erbe der Aufklärung im Sin- gular an ihre Stelle setzte. Dabei wirkte die Französische Revolution als Katalysator: Seit den 1790er Jahren wurde der geschichtliche Ort der Aufklärung festgelegt, nun speiste sie sich aus der Reformation und gipfelte in der Französischen Revolution, als ihre Hauptmerk- male galten das Naturrecht und der Deismus, die Volkssouveränität und die rational-mechanistische Philosophie, sie wurde als gottlos und geschichtsfeindlich dargestellt. Die Aufklärung wurde als Ursprung der Moderne glorifiziert und verteufelt. Dass sie sich auch in der ka- tholischen Welt entfaltet hatte, geriet in Vergessenheit. Das auf diese Weise entstandene Geschichtsbild vermag weder den Feinaufbau der Aufklärung vor der Revolution zu erfassen, noch zu erklären, was mit jenen Spielarten der Aufklärung geschah, die nicht diesem Schema entsprachen. Eben das beabsichtigt das vorliegende Buch. Die Aufklärung war also kein einförmiges Ganzes, dazu wurde sie erst durch die rückwirkende geschichtspolitische Zurichtung in der Revolutionsära.1 Diese Studie rekonstruiert die mehrschichtige und 1 Zur Pluralität der Aufklärung anregend John G.A. Pocock, Clergy and com- merce. The conservative Enlightenment in England, in: Raffaele Ajello (Hg.), L’età dei lumi. Studi storici sul Settecento europeo in onore di Franco Venturi, 2 Bde., Napoli 1985, Bd.I, 523-562; ders., The Re-Description of Enlighten- ment, in: PBA 125 (2006), 101-117; ders., Historiography and Enlightenment: A View of their Relationship, in: MIH 5 (2008), 83-96. John Robertson legt die Aufklärung auf die politische Ökonomie und die damit verbundene, mit Moraldidaxen gesättigte stufenförmige Geschichte des Menschengeschlechts fest; sie beruht auf einer Fusion des christianisierten Epikureismus Gassendis mit der augustinischen Konkupiszenztheologie Pierre Nicoles und Pascals, John Robertson, The Case for the Enlightenment. Scotland and Naples, 1680- 1760, Cambridge 2005, 1-51; vgl. Sophus A. Reinert, In margine a un bilancio sui Lumi europei, in: RSI 118 (2006), 975-986. Zu Jonathan Israels Archäo- logie der Radikalaufklärung vgl. unten Kap. IX. Zur Wasserscheidenfunktion der Revolution, die der Aufklärung einen programmatischen Sinn verlieh, hervorragend Bronislaw Baczko, Lumières, in: François Furet, Mona Ozouf (Hg.), Dictionnaire critique de la Révolution française, Paris 1988, 776-785, Roger Chartier, Les origines culturelles de la Révolution française, Paris 1990, 112-113 und Robert Wokler, The Enlightenment Project as Betrayed by Modernity, in: HEI 24 (1998), 301-313. 12 Einleitung vielgestaltige Aufklärung in der Habsburgermonarchie und macht die dabei gewonnenen Ergebnissen fruchtbar, um die allmähliche Verferti- gung des Aufklärungserbes im 19. Jahrhundert zu analysieren. Sobald man erkennt, dass die Aufklärung keinen festgefügten Block bildete, erübrigt es sich, von ihrem Zerfall um 1800 zu sprechen oder sich ihre »Überwindung« durch Historismus, Romantik und Idealismus auszu- malen. Dieses Buch zeigt im Gegenteil auf, wie man die Ausprägungen der Aufklärung rekalibrierte und aufbrach, wie sie umgeschmolzen, kaschiert und neu sortiert wurden. Das erlaubt es wiederum, die sakro- sankte, überscharfe Epochengrenze um
Recommended publications
  • Bibliografia Polska Karola Estreichera (1827–1908)
    UNIWERSYTET JAGIELLOŃ SKI BIBLIOGRAFIA POLSKA KAROLA ESTREICHERA (1827–1908) DYREKTORA BIBLIOTEKI JAGIELLOŃSKIEJ CZĘŚĆ PIERWSZA – WYDANIE DRUGIE TOM XVIII KOR.—KOSKOWSKI KRAKÓW MMXII CENTRUM BADAWCZE BIBLIOGRAFII POLSKIEJ ESTREICHERÓW KAROL ESTREICHER BIBLIOGRAFIA POLSKA XIX STULECIA WYDANIE DRUGIE TOM XVIII KOR.—KOSKOWSKI Redaktor tomu STANISŁAW SIESS-KRZYSZKOWSKI KRAKÓW 2012 WYDAWNICTWO UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO UNIVERSITE JAGELLONNE BIBLIOGRAPHIE POLONAISE PAR KAROL ESTREICHER (1827–1908) ANCIEN DIRECTEUR DE LA BIBLIOTHEQUE JAGELLONE A CRACOVIE PREMIERE SERIE – SECONDE EDITION TOM XVIII KOR.—KOSKOWSKI CRACOVIE MMXII CENTRE DE BIBLIOGRAPHIE POLONAISE KAROL ESTREICHER BIBLIOGRAPHIE POLONAISE DU XIXème SIECLE SECONDE EDITION TOME XVIII KOR.—KOSKOWSKI préparé par STANISŁAW SIESS-KRZYSZKOWSKI CRACOVIE 2012 EDITIONS DE L’UNIVERSITE JAGELLONNE © Copyright by Centrum Badawcze Bibliografi i Polskiej Estreicherów Uniwersytet Jagielloński Wydanie II, Kraków 2012 All rights reserved Żadna część Bibliografi i Polskiej Estreicherów nie może być kopiowana ani udostępniana inną drogą bez pisemnej zgody Uniwersytetu Jagiellońskiego Zespół redakcyjny: Wacław Walecki (przewodniczący), Beata Grzybek, Tomasz Nastulczyk, Stanisław Siess-Krzyszkowski, Magdalena Sokołowska, Marian Zaczyński (do roku 2007) Praca naukowa fi nansowana w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego pod nazwą „Narodowy Program Rozwoju Humanistyki” w latach 2012–2016 Skład i łamanie Krzysztof Marek Szwaczka ISBN 978-83-233-3486-6 www.wuj.pl Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego Redakcja: ul. Michałowskiego 9/2, 31-126 Kraków tel. 12-631-18-81, tel./fax 12-631-18-83 Dystrybucja: tel. 12-631-01-97, tel./fax 12-631-01-98 tel. kom. 506-006-674, e-mail: [email protected] Konto: PEKAO SA, nr 80 1240 4722 1111 0000 4856 3325 KOR. — KOSKOWSKI KOR. J. (krypt.), ob. Korsak Juliusz.
    [Show full text]
  • The Catholic Church in Polish History
    Palgrave Studies in Religion, Politics, and Policy Series Editors Ted G. Jelen University of Nevada, Las Vegas Las Vegas, Nevada, USA Mark J. Rozell George Mason University Fairfax, Virginia, USA A generation ago, many social scientists regarded religion as an anachronism, whose social, economic, and political importance would inevitably wane and disappear in the face of the inexorable forces of modernity. Of course, nothing of the sort has occurred; indeed, the public role of religion is resurgent in US domestic politics, in other nations, and in the international arena. Today, religion is widely acknowledged to be a key variable in candidate nominations, platforms, and elections; it is recognized as a major influence on domestic and foreign policies. National religious movements as diverse as the Christian Right in the United States and the Taliban in Afghanistan are important factors in the internal politics of particular nations. Moreover, such transnational religious actors as Al-Qaida, Falun Gong, and the Vatican have had important effects on the politics and policies of nations around the world. Palgrave Studies in Religion, Politics, and Policy serves a growing niche in the discipline of political science. This subfield has proliferated rapidly during the past two decades, and has generated an enormous amount of scholarly studies and journalistic coverage. Five years ago, the journal Politics and Religion was created; in addition, works relating to religion and politics have been the subject of many articles in more general academic journals. The number of books and monographs on religion and politics has increased tremendously. In the past, many social scientists dismissed religion as a key variable in politics and government.
    [Show full text]
  • Spis Treści U N I W E R S Y T E T J a G I E L L O Ñ S K I
    BIULETYN BIBLIOTEKI JAGIELLOÑSKIEJ Spis treści U N I W E R S Y T E T J A G I E L L O Ñ S K I BIULETYN BIBLIOTEKI JAGIELLOÑSKIEJ R. LXII N A K £ A D E M B I B L I O T E K I J A G I E L L O Ñ S K I E J REDAKCJA BIULETYNU BIBLIOTEKI JAGIELLOÑSKIEJ Redaktor naczelny: A n d r z e j O b r ê b s k i (e-mail: [email protected]) Redaktorzy tematyczni: J e r z y G r y g i e l (historia), M o n i k a J a g l a r z (bibliotekoznawstwo), Z d z i s ³ a w P i e t r z y k (historia, bibliologia), K r z y s z t o f Z a m o r s k i (historia) Redaktorzy jêzykowi: J o a n n a P y p ³ a c z (jêzyk angielski), D a n u t a P a t k a n i o w s k a (jêzyk polski) RADA NAUKOWA L i d i j a S n i c a r c z u k, Lwowska Naukowa Biblioteka, Lwów, Ukraina H a n a B o è k o v á, Uniwersytet Masaryka, Brno, Czechy M a r i a W i c h o w a, Uniwersytet £ódzki RECENZENCI p r o f. d r h a b. W a l d e m a r K o w a l s k i, Uniwersytet Jana Kochanowskiego, Kielce p r o f.
    [Show full text]
  • Tom Specjalny Wydany Z Okazji Wizyty Papieża Jana Pawła II W Bydgoszczy
    Towarzystwo Miłośników Miasta Bydgoszczy KRONIKA BYDGOSKA Tom Specjalny wydany z okazji wizyty papieża Jana Pawła II w Bydgoszczy Bydgoszcz 1999 Towarzystwo Miłośników Miasta Bydgoszczy KRONIKA BYDGOSKA Tom Specjalny wydany z okazji wizyty papieża Jana Pawła II w Bydgoszczy Bydgoszcz 1999 KOLEGIUM REDAKCYJNE: Henryk Dubowik Włodzimierz Jastrzębski - przewodniczący Jan Malinowski PRZEWODNICZĄCY TMMB: Jerzy Derenda OPRACOWANIE GRAFICZNE: art. plastyk Jerzy Stróżyk Biblioteka Główna WSP w Bydgoszczy Zbiory Czasopism R 14502 Skład i montaż: Przedsiębiorstwo Marketingowe „LOGO” tel. (0-52) 340-18-52 Druk: Zakład Poligraficzny „DUO-DRUK” tel. (0-52) 381-02-32 ISSN 0454-5451 Nakład 250 egz. Ark. wyd. 20,0 SPIS TREŚCI ZAMIAST WSTĘPU Stefan Pastuszewski: Kalendarium bydgoskie Jana Pawła I I .................................................. 9 STUDIA I SZKICE Lech Łbik: Narodziny bydgoskiej parafii. Średniowieczne świątynie, parafialny laikat, dekanat............................................................................................................... 17 Jacek Maciejewski: Recepcja kultu Św. Mikołaja w Bydgoszczy na tle początków tamtejszej parafii farnej.................................................................................50 Ks. Kazimierz Śmigiel: Z dziejów obrazu i kultu Matki Pięknej Miłości w kościele kolegiackim (farnym) w Bydgoszczy.....................................................................57 Aleksander Jankowski: Kościół Klarysek pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Bydgoszczy.....................................................67
    [Show full text]
  • Chojnickie Gimnazjum - Historia, Wartości I Wychowankowie
    Chojnickie Gimnazjum - historia, wartości i wychowankowie Redakcja Janusz Gierszewski Wiesław Śmigiel Bogdan Kuffel CHOJNICE 2015 Redakcja Naukowa Janusz Gierszewski Wiesław Śmigiel Bogdan Kuffel Recenzenci Prof. dr hab. Juliusz Jundziłł dr hab. Paweł Mąkosa Korekta Żaneta Brieger Projekt okładki Mateusz Włoch Copyright by Powszechna Wyższa Szkoła Humanistyczna „Pomerania” Wydawca Certus s.c. Janusz Szczepański, Rafał Wełninski, ul. Angowicka 53, 89-600 Chojnice na zlecenie Powszechnej Wyższej Szkoły Humanistycznej „Pomerania” ul. Świętopełka 10, 89-620 Chojnice ISBN 978-83-941893-3-4 ISSN 2080-6183 Spis treści Wprowadzenie ......................................................................................................................................... 5 Rozdział I. Perspektywa historyczna Paweł Piotr Mynarczyk Od rezydencji do kolegium. Jezuici chojniccy i ich szkoła w latach 1623 – 1780 .............................. 13 Mariusz Brunka Tło instytucjonalno-historyczne decyzji o odnowieniu w 1815 r. Królewskiego Katolickiego Gimnazjum w Chojnicach ..................................................................................................................... 21 Zdzisław Ossowski Relektura korespondencji pastoralnej Jerzego Jeschke (1808-1881), biskupa sufragana chełmińskiego ............................................................................................................................................................... 46 Jan Mechliński Koło Filomatów w Chojnicach .............................................................................................................
    [Show full text]
  • Zeszyty Naukowe Xxviii
    XXVIII ZESZYTY NA ZESZYTY W ZESZYCIE Jacek Emil Szczepański (Legionowo) Niemieckie wojska okupacyjne w Ostrołęce 1915–1918 Jerzy Kijowski (Ostrołęka ) Budowa Ostrołęckiej Fabryki Celulozy i Papieru Zbigniew Chojnowski (Olsztyn) Bieg życia Alojzego Śliwy (p rzyczynek do biografii działacza warmiń sko-polskiego ) Maria Ankudowicz-Bieńkowska (Olsztyn) Koncert ku czci św . Cecylii w katedr ze łomżyńskiej w 1949 roku Miłosz Babecki (Olsztyn) Problematyka monetyzacji wirtualnej mediasfer y. Potencjał, modele, konsekwencje Renata Trejnowska-Supranowicz (Olsztyn) Barbara Honigmann Auf Der Suche Nach Dem Ererbten Judentum UK D. Juan A. Ruiz Domínguez (Seville – Hiszpania ) The first partition of P oland in the Grimaldi letter s Henryk Stroński (Olsztyn) OWE 2014 OWE Polacy na Ukrainie i Ukraińcy w Polsce, jako czynniki w stosunkach polsko-ukraińsk ich Wadim Ryżkow (Kijów , Ukraina) Экономическая ку льтура: теория и практические аспекты развития рыночных отношений zeszyty naukowe OSTROŁĘKA 201 4 IS SN 0860-9608 XXVIII OstrOłęckie tOwarzystwO NaukOwe im. adama chętnika zeszyty NAUKOwe XXViii redaktor naczelny Janusz Gołota OstrOŁĘKA 2014 Naukowa Rada Redakcyjna prof. dr hab. andrzej skrzypek, prof. dr hab. andrzej staniszewski, prof. dr hab. Henryk stroński – ukraina, ks. prof. dr hab. wojciech Guzewicz, prof. dr hab. Norbert kasparek, prof. roman zorin – Białoruś, prof. dr Juan antonio ruiz Dominguez – Hiszpania, prof. alvydas Nikžentaitis – Litwa, dr adam Białczak, dr wiesław Breński, dr Gerhard Doliesen – Niemcy, dr simon Helms – Niemcy, dr Barbara kalinowska, dr Jan Mironczuk, dr inż. ireneusz Żuchowski Sekretarz Redakcji dr inż. Mirosław rosak Recenzenci dr hab. adam Dobroński, prof. uwB (uniwersytet w Białymstoku) dr hab. andrzej szmyt, prof. uwM (uniwersytet warmińsko-Mazurski w Olsztynie) dr hab. Paweł Mickiewicz, prof.
    [Show full text]
  • Klerycy Z Ziem Polskich, Litewskich I Pruskich Święceni W Rzymie (XVI – Pocz
    Klerycy z ziem polskich, litewskich i pruskich święceni w Uniwersytet Wrocławski Klerycy z ziem polskich, litewskich i pruskich święceni w Rzymie (XVI – pocz. XX w.) Clerici ex terris Poloniae, Lithuaniae et Prussiae Romae seu Urbe ordinati (saec. XVI ad init. XX) opracował Stanisław Jujeczka na podstawie kwerendy rzymskiej wykonanej wspólnie z ks. Henrykiem Gerlicem Rzymie (XVI – pocz. XX w.) ISBN 978-83-65653-32-1 (druk) ISBN 978-83-65653-33-8 (online) Wrocław 2018 Klerycy_z_ziem_polskich_litewskich_i_pruskich_A4_cover_03.indd 1 31-08-2018 13:27:59 Klerycy z ziem polskich, litewskich i pruskich święceni w Rzymie (XVI – pocz. XX w.) Clerici ex terris Poloniae, Lithuaniae et Prussiae Romae seu Urbe ordinati (saec. XVI ad init. XX) Klerycy z ziem polskich, litewskich i pruskich święceni w Rzymie (XVI – pocz. XX w.) Clerici ex terris Poloniae, Lithuaniae et Prussiae Romae seu Urbe ordinati (saec. XVI ad init. XX) opracował Stanisław Jujeczka na podstawie kwerendy rzymskiej wykonanej wspólnie z ks. Henrykiem Gerlicem Wrocław 2018 Recenzenci: prof. dr hab. Bogdan Rok (Uniwersytet Wrocławski) prof. dr hab. Marian Chachaj (Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie) © Copyright by Uniwersytet Wrocławski and Stanisław Jujeczka Współpraca wydawnicza Uniwersytetu Wrocławskiego, Wydziału Nauk Historycznych i Pedagogicznych oraz iKontekst.pl Tomasz Kalota Skład i opracowanie techniczne: Bartłomiej Siedlarz ISBN 978-83-65653-32-1 (druk) ISBN 978-83-65653-33-8 (online) Wydawnictwo eBooki.com.pl ul. Obornicka 37/2 51-113 Wrocław tel.: +48 602 606 508 email: [email protected] WWW: http://www.ebooki.com.pl Spis treści Wstęp . 9 Skróty bibliograficzne . 30 Katalog . 37 Clerus ritus latini . 37 Clerus ritus graeci .
    [Show full text]
  • Ecclesia T. 2.Pm6
    ECCLESIA STUDIA Z DZIEJÓW WIELKOPOLSKI Tom 2, 2006 2 FELIKS LENORT Vacat 3 ECCLESIA STUDIA Z DZIEJÓW WIELKOPOLSKI Tom 2, 2006 UNIWERSYTET IM. ADAMA MICKIEWICZA · WYDZIA£ TEOLOGICZNY REDAKCJA FELIKS LENORT (REDAKTOR), PIOTR FRANCISZEK NEUMANN, ALICJA SZULC, ANZELM WEISS RECENZENT TOMU: ANZELM WEISS KATOLICKI UNIWERSYTET LUBELSKI Spis treci Contents FELIKS LENORT Iosepho Nowacki post obitum anno quadragesimo 7 HANNA KÓC#KA-KRENZ Archeologiczne wiadectwa o najstarszych wi¹tyniach na Ostrowie Tumskim w Poznaniu 23 Archaeological Evidence of the Oldest Churches in Ostrów Tumski in Poznañ HANNA KÓC#KA-KRENZ Pochówki królewskie w katedrze poznañskiej 39 Royal Interments in the Poznañ Cathedral MAGDALENA LANGE Fundacja i dzia³alnoæ kapitu³y kolegiackiej wiêtego Jakuba Aposto³a w G³uszynie od roku 1296 do pocz¹tku XVI wieku 57 Foundation and Activity of the Chapter of the Collegiate Church of St. James the Apostle in G³uszyna from 1296 to the Beginning of the 16th Century MARTA CZY¯AK Fundacje i fundatorzy kaplic w katedrze gnienieñskiej w II po³owie XIV wieku 99 The Foundations and Founders of Chapels in the Gniezno Cathedral in the Second Half of the 14th Century KRZYSZTOF R. PROKOP Sakry ordynariuszy i sufraganów poznañskich w XVIII stuleciu 119 Episcopal Consecrations of Poznañ Ordinaries and Suffragans in the 18 th Century DOMINIK KUBICKI Treci teologiczne o³tarza g³ównego w katedrze poznañskiej (proweniencji z Góry, Guhrau / Niederschlesien) 151 Theological Content of the High Altar in the Poznañ Cathedral (of Góra Guhrau) PIOTR GO£DYN Pierwsi
    [Show full text]
  • Studia Gnesnensia
    STUDIA GNESNENSIA STUDIA GNESNENSIA TOM XXIV Gniezno 2010 RADA NAUKOWA „STUDIA GNESNENSIA” ks. prof. zw. dr hab. Jerzy Szymik ks. prof. dr hab. Jerzy Stefański ks. prof. zw. dr hab. Henryk Wejman ks. prof. UAM dr hab. Bogdan Czyżewski o. prof. UAM dr hab. Bogusław Kochaniewicz OP REDAKTOR NACZELNY ks. prof. dr hab. Marek Pyc RECENZENCI TOMU ks. prof. zw. dr hab. Kazimierz Śmigiel ks. prof. zw. dr hab. Henryk Wejman o. prof. UAM dr hab. Bogusław Kochaniewicz OP POMYSŁ OKŁADKI Radosław Karbowiak SKŁAD KOMPUTEROWY Prymasowskie Wydawnictwo Gaudentinum Sp. z o.o. ISSN 0239-9407 Za zezwoleniem władzy duchownej REDAKCJA STUDIA GNESNENSIA PL, 62-200 Gniezno, ul. Seminaryjna 2, tel. +48 061 426 46 61 WYDAWCA: Prymasowskie Wydawnictwo Gaudentinum Sp. z o.o. 62-200 Gniezno, ul. Kancl. J. Łaskiego 11, tel. (061) 426 36 51, www.gaudentinum.pl DRUK: Gaudentinum (Drukarnia cyfrowa) PISMO ŚWIĘTE I PATROLOGIA Dariusz ADAMCZYK Studia Gnesnensia Tom XXIV (2010) 5–41 Interpretacja sceny sądu Bożego po grzechu pierwszych rodziców Po opisie pokusy i grzechu w Rdz 3 następuje scena sądu Bożego nad wi- nowajcami. Autor wzoruje się w tym opisie na rozprawach sądowych. Najpierw jest prowadzone dochodzenie (w. 9 n). Dalej następuje przesłuchanie (w. 11- 13). Następstwem tego jest ogłoszenie wyroku (w. 14-19) oraz jego wykonanie (w. 20-24). We fragmencie zawartym w 3,9-24 autor ukazuje sytuację po grzechu pierwszych rodziców1. To plastyczne opowiadanie zawiera istotne i ponadczasowe treści, które są aktualne również dla współczesnego człowieka. 1. Dochodzenie W wersecie 6 opisu upadku zarówno niewiasta, jak i mężczyzna, okazali nieposłuszeństwo Bogu, przekraczając Jego zakaz spożycia owocu z drzewa po- znania dobra i zła (por.
    [Show full text]