W MALARSTWIE Tarnów W Malarstwie Tarnów in Painting Tarnów W Malarstwie Słowo Wstępne

TARNÓW W MALARSTWIE Tarnów w malarstwie Tarnów in painting Tarnów w malarstwie Słowo wstępne

Początkowo album ten miał być dodatkiem do całkiem innego przedsięwzięcia, ale w trakcie gromadzenia materiałów, prowadzonych rozmów, projekt ten rozrastał się, zaczął żyć własnym życiem, aby ostatecznie przybrać prezentowany dzisiaj kształt. Stosunkowo długi okres powstawania miał jeszcze inne zalety – sprzyjał rozmowom i kontaktom. To dzięki nim udało się dotrzeć m.in. do prac Stanisława Wyspiańskiego, Rafała Malczewskiego czy też Waltera Ochsa. Był czas na przeglądanie zasobów Muzeum Okręgowego w Tarnowie, Urzędu Miasta w Tarnowie, dotarcie do kolekcjonerów prywatnych, a także czas dla twórców, którzy zainteresowani wydawnictwem – uwieczniali w swoich dziełach Tarnów. W trakcie tych prac okazało się, że miasto, jego urok, było i jest inspiracją dla wielu artystów. W albumie zgromadziliśmy dzieła prawie 100 twórców, którzy tworzyli wykorzystując motywy Tarnowa na przestrzeni 3 wieków (najstarszy obraz pochodzi z 1806 roku). W miarę rozrastania się wydawnictwa, dotarło do nas, że temat „Tarnów w malarstwie”, jak dotąd, w żadnym wydawnictwie nigdy nie był tak kompleksowo ujęty i że w tym sensie wydanie to ma charakter niemal pionierski. Okazało się też, że Tarnów i jego walory zachwycał nie tylko dzisiaj. Stanisław Wyspiański, jako student krakowskiej ASP, właśnie w Tarnowie „ćwiczył oko i rękę”, uwieczniając na swoich rysunkach urocze zaułki miasta. Rafał Malczewski, syn sławnego Jacka Malczewskiego, realizował zamówienie Rządu Polskiego, przedstawiając na swoich obrazach Centralny Okręg Przemysłowy, w tym również budowane właśnie Azoty, dokumentując w ten sposób sztandarowe inwestycje okresu międzywojennego. Są tacy twórcy jak Szuszkiewicz, Matras czy Pazera, dla których ważnym motywem twórczości jest Tarnów, ale są i tacy, którzy mimo że tworzyli tutaj, niezbyt często ulegali magii i czarowi Tarnowa. Dotarcie do nich i do ich twórczości było trudniejsze, ale ci artyści również mają miejsce w naszym albumie. Staraliśmy się też, aby nie zostali pominięci i ci, którzy byli w Tarnowie gościnnie, nawet kilka dni. W albumie tym przypominamy dzieła i twórców powszechnie znanych, niektórych odkrywamy na nowo, przypominamy tych, o których powoli zapomina się, a przecież ich twórczość warta jest utrwalenia. Dzięki tym pracom dostępujemy zaszczytu widzenia naszego miasta poprzez błysk czyjegoś geniuszu. Wizja malarza – twórcy, co jest oczywistym, budzi naszą wrażliwość, stanowiąc wyzwanie, pod którego wpływem coś się w nas zmienia. Zaczynamy dostrzegać w powszechności coś nadzwyczajnego, wyjątkowego, zaczynamy inaczej patrzeć na nasz Tarnów. Zebrany w tej publikacji materiał wydaje się fascynujący także ze względu na duże zróżnicowanie poziomu prac, który zawsze jest wysoki, a czasem bywa wybitny, wręcz mistrzowski. Obcowanie ze sztuką spod znaku Tarnowa w drugiej dekadzie XXI wieku, w tempie życia niespotykanym wcześniej, wywołuje w nas potrzebę spojrzenia wstecz, refleksji nad upływającym czasem i mamy nadzieję, że przetworzony przez artystów Tarnów, choć na chwilę taką podróż nam umożliwi. W książce tej najważniejsze są obrazy, patrzcie więc na nie długo i często, a każde z dzieł obdarzy Was swoją magią.

W imieniu wszystkich, którzy pracowali nad powstaniem tego wydawnictwa

Zbigniew Proć

7 Introduction Spis artystów / List of artists

This album was initially intended to be an addition to an entirely different project, but in the course of collecting materials and holding discussions it developed into something greater, it gained its own life and Władysław Andrusiewicz 10 ultimately became what you are holding in your hands today. Krystyna Baniowska-Stąsiek 16 The relatively long time needed to complete the album had a few more advantages – it provided an opportunity to hold conversations and make new contacts, which helped obtain the works of Stanisław Piotr Barszczowski 22 Wyspiański, Rafał Malczewski and Walter Ochs, among others. We had time to browse through the resources Antoni Bartkowski 24 of the District Museum in Tarnów and the Municipal Office in Tarnów, and contact private collectors. Maksymilian Brożek 26 Finally, there was also time for artists who became interested in the publication to create new works themed on Tarnów. Andrzej Bieńkowski 30 As the work progressed it turned out that the city and its charm has been an inspiration to many artists. Magdalena Burdzyńska 32 This album presents the works of nearly 100 artists featuring motives related to Tarnów created over three centuries (the oldest painting is dated 1806). Anna Aniela Chmiel 34 Looking at the growing collection we realised that the theme “Tarnów in painting” has never been Stanisław Chmiel 35 presented in such a comprehensive form and that the publication is somewhat pioneering. It also occurred that Tarnów and its values were also appreciated in the past. It was in Tarnów where Paulina Florentyna Chrzanowska 36 Stanisław Wyspiański practised his artistic skills as a student at the Academy of Fine Arts in Kraków by Władysław Czapla 40 reproducing the enchanting backstreets of the town in his drawings. Rafał Malczewski, son of the famous Jacek Malczewski, commissioned by the Polish Government, worked in Tarnów to present the Central Piotr Drobiecki 42 Industrial District in his paintings, including the Nitrogen Plant which was then under construction, and Andrzej Dudziński 48 document the flagship investments in the interwar period. The album includes pieces of such artists as Szuszkiewicz, Matras and Pazera, for whom Tarnów Józef Dutkiewicz 50 is a very important part of their work, but also those who created in Tarnów but did not often succumb to Edward Dwurnik 52 its magic and charm. Reaching the latter and their output was more challenging but ultimately their works joined the collection presented in this album. We also tried to honour those who only visited Tarnów, even if Michał Dziewiański 58 it was for a few days. Bartosz Frączek 60 The album recalls the well known works and artists, revisits other, and revives those who are being slowly forgotten but whose output is worth remembering. Jadwiga Gajek-Sanowska 62 Thanks to these works we have the honour of looking at our city through artists’ genius. Ryszard Konrad Gawlikowski 66 The painter’s vision naturally touches our sensitivity and represents a challenge that sparks a change in us. We begin to see common things as something extraordinary and unique, looking at our Tarnów from a I. Goldberg 68 different angle. Julian Grabowski 70 The collection presented in this album is fascinating also because of the strong diversity of artistic Andrzej Grenda 72 quality, which is invariably high and in certain cases outstanding or even worthy of a true master. Contemplation of art inspired by Tarnów in the second decade of the 21st century in the pace of life unlike Edward Habdas 74 ever before makes us feel that we need to take a look into the past and provokes reflection on the passage of Nina Habdas 75 time. We hope that Tarnów seen through the eyes of artists will make it possible to make that journey. The most important in this album are the images, so study them long and frequently, and let their Tomasz Habiniak 76 magic delight you. Krystyna Hilczer-Kocińska 78 Jolanta Jakima-Zerek 80 On behalf of all who contributed to this publication, Piotr Jakubczak 86

Zbigniew Proć Wojciech Jakubowski 88

8 9 Jacek Janicki 90 Józef Adam Piliński 186 Adam Janiec 92 Aleksander Plutzer 188 Marian Kołodziejczyk 94 Michał Poręba 190 Tomasz Kołodziejczyk 96 Antoni Reising 192 Stanisław Kozyra 98 Ewa Rosiek-Buszko 200 Józef Krawczyk 100 Wiesław Röhrenschef 202 Tadeusz Król 102 Jerzy Ruszel 204 Zygmunt Król 104 Wilhelm Sasnal 206 Leszek Kuchniak 108 Joanna Srebro-Drobiecka 214 Elżbieta Ledecka 110 Witold Giżbert-Studnicki 218 Stanisław Łyszczarz 112 Jacek Swoboda 222 Mirosława Machaj 114 Michał Sworzeń 224 Alojzy Majcher 116 Teresa Szafrańska 226 Rafał Malczewski 122 Jacek Sztuka 230 Jerzy Martynow 126 Józef Szuszkiewicz 232 Paweł Martynow 132 Stanisław Szymczyk 238 Jan Matras 134 Marzena Ślusarczyk 240 Tadeusz Max 146 Helena Tchórzewska 242 Wojciech Migocki 148 Zygmunt Vogel 244 Małgorzata Mizia 150 Andrzej Westwalewicz 248 Eugeniusz Molski 154 Stanisław Westwalewicz 250 Marek Niedojadło 158 Łukasz Wojtanowski 260 Stanisław Nowak 162 Szymon Wojtanowski 262 Irena Nowakowska-Acedańska 164 Małgorzata Wolak 264 Walter Ochs 166 Jacek Wróbel 266 Beata Olszewska 168 Stanisław Wyspiański 268 Wacław Onak 170 Waldemar Żuchnicki 272 Tomasz Pacanowski 171 Robert Żybura 276 Anna Pawłowska 174 Elżbieta Pazera 176 Witold Pazera 178

10 11 Władysław Andrusiewicz

Urodził się 23 X 1950 roku w Tarnowie. W roku 1970 ukończył Państwowe Liceum Sztuk Plastycznych w Tarnowie. Pomimo zdanych egzaminów, ze względu na brak miejsc, nie został przyjęty do Akademii Sztuk Pięk- nych w Krakowie. Rozpoczął pracę najpierw w tarnowskim teatrze, następnie w Domu Kultury przy Niedomickich Zakładach Celulozy PB „Elektromontaż” Kraków oddz. w Tarnowie oraz w dekoratorni PSS „Społem” w Tarnowie. Poza pracą cały swój wolny czas poświęcił malarstwu. Od roku 1988 należał do Grupy TA (Tarnowscy Artyści), która skupiała środowisko młodych tarnowskich artystów – profesjonalistów i amatorów. Zajmował się głównie malarstwem, rysunkiem i grafiką. Malował portrety, pejzaże, martwe natury, architekturę, konie, obrazy o tematyce sakralnej oraz obrazy na zamówienie. Łatwość, z jaką przy- chodziło mu tworzenie, zaowocowała ogromną ilością prac, które dziś znajdują się w wielu prywatnych kolekcjach w Tarnowie, w kraju i za granicą. Swoje prace przekazywał na aukcje charytatywne na rzecz dzieci niepełnospraw- nych. Uczestniczył w kilkudziesięciu wystawach zbiorowych oraz był autorem kilku wystaw indywidualnych. Zmarł 5 X 2009 roku w Tarnowie.

Born 23 October 1950 in Tarnów. He graduated „Katedra”, technika mieszana/papier, 100x70 cm, wł. Muzeum Okręgowe w Tarnowie. from the National Art High School in Tarnów in 1970. He successfully passed the admission tests to the Academy of Fine Arts in Kraków, but was not admitted due to insuf- ficient number of intake places. He was employed suc- cessively at the Tarnów Theatre, the Community Centre at the Cellulose Plant in Niedomice, Tarnów Branch of PB Elektromontaż Kraków, and at the decorator department of PSS Społem in Tarnów. In his free time he was fully com- mitted to painting. As of 1988 he was a member of the TA Group (Tarnów’s Artists), a community of young artists composed of both professionals and amateurs. He was mostly preoccupied with painting, drawing and graphic art. He painted portraits, landscapes, still lifes, architecture, horses, religious themes and commissioned paintings. The ease of creation allowed him to produce a substantial number of artworks, which are now held in many private collections in Tarnów, across Poland and abroad. He donated his works for charity auctions in support of disabled children. „Starówka”, olej/płótno, 67x100 cm, 1991 r., wł. prywatna. He participated in several dozen group exhibitions and held several solo exhibitions. He died on 5 October 2009 in Tarnów.

12 13 „Stara architektura II”, olej/pilśnia, 128x67 cm, 1988 r., wł. prywatna.

„Stara architektura I”, olej/pilśnia, 128x67 cm, 1988 r., wł. prywatna. >

14 „Tarnów – tryptyk”, olej/pilśnia, 3x 20x20 cm, 1992 r., wł. prywatna. „Park Strzelecki w Tarnowie”, olej/pilśnia, 76x42 cm, 1997 r., wł. prywatna. 16 17 Krystyna Baniowska-Stąsiek

Jest absolwentką Uniwersytetu Mikołaja Ko- pernika w Toruniu. Studiowała pedagogikę artystyczną na Wydziale Sztuk Pięknych. W roku 1968 uzyskała dyplom w dziedzinie grafiki artystycznej. W latach 1976-96 pracowała na stanowisku dyrektora Biura Wystaw Arty- stycznych w Tarnowie oraz współpracowała z tarnowskim oddziałem Związku Polskich Artystów Plastyków. Reali- zowała projekty Ministerstwa Kultury i Sztuki w zakresie zagranicznej promocji sztuki polskiej i tarnowskiej. Były to wystawy w Budapeszcie, Paryżu, Bratysławie, Wiedniu, Berlinie, Trenczynie, Żytomierzu i Lwowie. W tym czasie swoje prace pokazywała na wystawach indywidualnych w Tarnowie, Rzeszowie, Nowym Sączu, Opolu, Bielsku Białej, Krakowie, Dębicy i Brzesku. Od 1996 roku jest na emeryturze, zajmuje się twórczością własną, kolekcjo- nerstwem, organizacją wystaw w galeriach oraz aukcjami tematycznymi. Od roku 2000 mieszka we Francji, dzieląc swój czas na realizację planów w Polsce i Francji. Od 2002 roku współpracuje z Galerią Niebieską (biblioteka tarnowska), realizując tam wystawy autorsko-kolekcjonerskie. Od 2002 roku corocznie organizuje międzynarodowy plener malarski „Sacrum” w Tuchowie oraz plenery związane z różnymi regionami ziemi tarnowskiej.

„Fontanna w Parku”, akwarela/papier, 33x25 cm, 2005 r., She graduated from the Nicolaus Copernicus wł. prywatna. University in Toruń where she studied artistic pedagogy at the Faculty of Fine Arts. In 1968, she received a degree in graphic arts. In 1976-1996, she was the head of the BWA Contemporary Art Gallery in Tarnów and collaborated with the Tarnów branch of the Association of Polish Art- ists and Designers. She completed a number of projects under the auspices of the Ministry of Culture and Art pro- moting Polish and Tarnów’s art on an international forum, which involved holding exhibitions in Budapest, Paris, Bratislava, Vienna, Berlin, Trencin, Żytomierz and Lviv. Concurrently, she displayed her own works at solo exhibitions in Tarnów, Rzeszów, Nowy Sącz, Opole, Bielsko Biała, Kraków, Dębica and Brzesko. She retired in 1996 and since then she has focused on producing her own work, collecting art, organising gallery exhibitions and themed auctions. She moved to France in 2000 and has split her time between France and Poland. Since 2002 she has cooperated with the Blue Gallery (Tarnów Library) in the organisation of exhibitions of her own works and other collections. Each year since 2002 she has hosted the Sacrum international en plein air painting event in Tuchów and other such events relating to various parts of the Tarnów region.

„Podcienia muzealnych kamienic”, akwarela/papier, 23x16 cm, 2003 r., wł. prywatna. 18 19 Edward Dwurnik

Urodził się 19 IV 1943 roku w Radzymi- nie. W latach 1963-1970 studiował malarstwo, grafikę i rzeźbę w Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. Za swojego mistrza uważa Nikifora, z którego twórczością zetknął się w czerwcu 1965 roku. Tę datę uważa za początek swojej twórczo- ści. Zaczął tworzyć rozbudowane cykle malar- skie, pierwszy: „Podróże autostopem” rozpoczął w roku 1965 i kontynuuje do dzisiaj. Kolejne jego cykle to m.in. „Dyplom”, „Gipsowy plener”, „Dro- ga”, „Różne błękity”. Jest artystą niezwykle twór- czym, uznanym i popularnym na całym świecie. Namalował około 5000 obrazów, wykonał około 1400 prac na papierze i prawie 3500 grafik. Na swoim koncie ma ponad 100 wystaw indywidualnych, realizowanych na całym świecie. Otrzymał wiele nagród, m.in. Nagrodę Kulturalną „Solidar- ności” (1983), Nouvelle Biennale de Paris (1985), „Tarnów”, olej/płótno, 60x70 cm, 2008 r., wł. prywatna. Nagrodę Olimpiady Sztuki w Seulu (1988), Nagrodę Fundacji Sztuki Współczesnej (1992). Na co dzień mieszka i pracuje w Warszawie.

Born 19 April 1943 in Radzymin. In 1963-1970, he studied painting, graphic arts and sculpture at the Academy of Fine Arts in Warsaw. He was inspired by Nikifor, whom he considered his master. He first encountered Nikifor’s artworks in June 1965 and for him that date marks the beginning of his career as an artist. He began to produce extensive series of paintings – the first one named “Hitch-hiking” started in 1965 is continued until today. His other series include: “Di- „Tarnów”, olej/płótno, 46x55 cm, 2011 r., ploma”, “Plaster Landscapes”, “Road”, and “Vari- wł. prywatna. ous Blues”. He is a very prolific artist recognised and popular across the world. He produced ap- proximately 5,000 paintings, drew approximate- ly 1,400 paper works and nearly 3,500 graphic works. He held more than 100 solo exhibitions across the world. A few of his many awards include: Solidarity Award for Cultural Merit (1983), Nouvelle Biennale de Paris (1985), Award of Arts Olympics in Seoul (1988), Award from the Con- temporary Art Foundation (1992). He lives and works in Warsaw.

54 55 „Tarnów”, olej/płótno, 114x146 cm, 2002 r., wł. BWA w Tarnowie. 56 57 Andrzej Grenda

Urodził się w 1955 roku w Łodzi. W latach 1973- 1978 studiował w Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych w Łodzi, gdzie w roku 1979 uzyskał dyplom w pracowni druku wypukłego prof. Andrzeja Bartczaka. Pracuje w macierzystej uczelni (obecnie Akademia Sztuk Pięknych), kierując Pra- cownią Rysunku na Wydziale Grafiki i Malarstwa. Uprawia przede wszystkim rysunek, który doprowadził do perfekcji, i malarstwo charakteryzujące się surrealistycznym widzeniem świata. W latach od 1995 do 2011 swoje prace prezentował na wystawach indywidualnych, m.in. w galeriach łódzkich, Łowiczu, Rzeszowie, Wrocławiu oraz w Salonikach (Grecja), Lwowie i Kijowie (Ukraina). Uczestniczył w wielu wystawach zbiorowych, w tym: „Grafika i rysunek – Łódzki Salon Zimowy ’94” w Muzeum Historii Miasta Łodzi, Jubileuszo- wa Wystawa z okazji 50-lecia PWSSP w Łodzi w Centralnym Muzeum Włókiennictwa (1995 r.), BWA w Sopocie (1998 r.), Akademie der Kunste w Berlinie (1999 r.), na I, II i III Mię- dzynarodowym Konkursie Rysunku we Wrocławiu, BWA w Kielcach (2005 r.), Galeria Centrum w Krakowie (2005 r.), Galeria Prezydencka w Warszawie. Jest laureatem wielu na- gród i wyróżnień, m.in. w roku 2002 zdobył II Nagrodę na IX Triennale Polskiego Rysunku Współczesnego w Lubaczowie. Uczestniczy w plenerach malarskich, m.in. w Tuchowie i Bo- guchwale k. Rzeszowa. Mieszka i pracuje w Łodzi. „Tarnów”, akwarela/papier, 28x21 cm, 2009 r., wł. prywatna. Born 1955 in Łódź. In 1973-1978, he studied at the Higher School of Visual Arts in Łódź, where in 1979 he received his degree graduating from the Relief Printing Stu- dio, tutored by professor Andrzej Bartczak. He works at his alma mater (currently Academy of Fine Arts) as the head of the Drawing Studio at the Faculty of Graphics and Painting. He is principally engaged in drawing, which he mastered to perfection, and painting known for surrealistic depiction of the world. In 1995-2011, he presented his works on solo exhibitions in numerous galleries in Łódź, Łowicz, Rzeszów, Wrocław, Thessaloniki (Greece), Lviv and Kiev (Ukraine). He participated in many group exhibitions, including “Graph- ics and drawing – 1994 Winter Salon in Łódź” at the Historical Museum of the City of Łódź, Jubilee Exhibition Celebrating the 50th Anniversary of the State Higher School of Visual Arts in Łódź, at the Central Textile History Museum (1995), Art Gallery in Sopot (1998), Akademie der Kunste in Ber- lin (1999), the 1st, 2nd and 3rd edition of the International Drawing Contest in Wrocław, Art Gallery in Kielce (2005), City Centre Gallery in Kraków (2005), and the Presidential Gallery in Warsaw. He received many awards and distinctions, including in 2002 – 2nd award at the 9th Triennale of Polish Modern Drawing in Lubaczów. He participates in open air events, including in Tuchów and Boguchwała near Rzeszów. He lives and works in Łódź. „Tarnów”, akwarela/papier, 28x21 cm, 2009 r., wł. prywatna. 74 75 Alojzy Majcher

Urodził się 1 IV 1907 roku w Tarnowie. W latach 1926- 1931 studiował w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie – malarstwo pod kierunkiem Władysława Jarockiego i Ignacego Pieńkowskiego, a grafikę u Jana Wojnarskiego. Po ukończeniu studiów wrócił do Tarnowa i rozpoczął pracę jako nauczyciel rysunku w II Seminarium Nauczycielskim Żeńskim im. św. Ja- dwigi i w prywatnym Gimnazjum Żeńskim im. Elizy Orzeszko- wej. Około roku 1935 był współorganizatorem stowarzyszenia tarnowskich plastyków „Zielona Szpilka”. W latach 1937-1939 pracował jako pedagog w Ognisku Plastycznym w Sosnow- cu. W roku 1939 wyjechał na studia do Paryża. Po wybuchu II wojny światowej wrócił do Tarnowa i działał w Związku Walki Zbrojnej. Został aresztowany 17 VI 1943 roku i wraz z 18 Pola- kami następnego dnia rozstrzelany. Pochowano go na cmentarzu w Tarnowie-Krzyżu w zbiorowej mogile. W jego twórczości do- minowało malarstwo i grafika. Głównymi tematami były portrety, typy ludzkie, robotnicy przy pracy, scenki uliczne, kawiarnie, poczekalnie, koncerty oraz pejzaże, głównie miejskie i martwe natury. Swoje prace wystawiał w Krakowie (1931, 1933), Warsza- „Portret młodego Żydka”, sucha igła/papier, 20x17 cm, wie (1935, 1936) i Tarnowie (1935). Po wojnie zorganizowano wł. Muzeum Okręgowe w Tarnowie. w Tarnowie trzy wystawy pośmiertne (1945, 1973 i 1978) oraz jedną w Krakowie w 1946 roku. Jego prace znajdują się w zbiorach Muzeum Okręgowego w Tarnowie.

Born 1 April 1907 in Tarnów. In 1926-1931, he studied painting at the Academy of Fine Arts in Kraków, tutored by Władysław Jarocki and Ignacy Pieńkowski, and graphic art, instructed by Jan Wojnarski. After graduation he returned to Tarnów and started his professional career as a teacher of drawing at the Second Saint Jadwiga of Poland’s Girls’ Teacher Semi- nar and Eliza Orzeszkowa Girls’ Gymnasium, which was a private school. About 1935 he cofounded the Green Pin (Zielona Szpilka) association of visual artists in Tarnów. In 1937-1939, he worked as a teacher in the Visual Art Centre in Sosnowiec. In 1939, he left to study in Paris. After the outbreak of the Second World War he returned to Tarnów and joined the Union of Armed Struggle. He was arrested on 17 June 1943 and was executed by firing squad along with 18 other Poles the next day. He was buried in the New Cemetery in Tarnów in a mass grave. He mainly produced paintings and graphic art. His favourite themes were portraits, people, labourers at work, street scenes, cafés, waiting „Ulica”, kredka/papier, 33x20 cm, rooms, concerts, landscapes – mainly urban, and still lifes. He ex- wł. Muzeum Okręgowe w Tarnowie. hibited his works in Kraków (1931, 1933), Warsaw (1935, 1936) and Tarnów (1935). After the war three post-mortem exhibitions of his works were held in Tarnów (in 1945, 1973 and 1978), and one in Kraków in 1946. His works are held by the District Mu- seum in Tarnów.

118 119 „Ulica Forteczna”, kredka/papier, 33x20 cm, „Krajobraz, widok Tarnowa od strony północno-wschodniej”, kredka/papier, 15x21 cm, wł. Muzeum Okręgowe w Tarnowie. wł. Muzeum Okręgowe w Tarnowie.

120 121 „Na targu”, tusz, lawowanie/papier, 33x20 cm, wł. Muzeum Okręgowe w Tarnowie. „Krajobraz miejski”, olej/pilśnia, 41x59 cm, 1942 r. „Na Rynku w Tarnowie”, tusz, lawowanie/papier, 35x22 cm, wł. Muzeum Okręgowe w Tarnowie. wł. Muzeum Okręgowe w Tarnowie.

122 123 Rafał Malczewski

Urodził się w 1892 roku w Krakowie, zmarł w 1965 roku w Montrealu. Malarz, pisarz i felietonista. Malarstwa uczył się w pracowni ojca Jacka Malczewskiego. W latach 1910-1915 studiował filozo- fię, architekturę i agronomię w Wiedniu. W okresie 1917-1939 mieszkał w Zakopanem. Przyjaźnił się z Witkacym, Szymanowskim, Makuszyń- skim, Iwaszkiewiczem. Od 1929 roku był członkiem Towarzystwa Sztu- ki Podhalańskiej, a od 1932 roku Stowarzyszenia Artystów Polskich „Rytm”. W 1939 roku, poprzez Węgry, Francję, Hiszpanię i Portuga- lię, uciekł do Brazylii. W 1940 krótko przebywał w USA. W 1942 roku przeniósł się na stałe do Montrealu, gdzie mieszkał i tworzył do końca życia. Malował przede wszystkim pejzaże, najczęściej górskie, a także wyjątkowo rzadki w polskiej sztuce międzywojennej – pejzaż przemy- słowy, cykl „Czarny Śląsk” (1935) i „Centralny Okręg Przemysłowy” (1938). Odegrał w tym czasie rolę swoistego kronikarza rodzącego się od podstaw polskiego przemysłu. Prace te są przejawem entuzjazmu artysty i mieszczą się w nurcie propagandy rządowej, kreującej sposób myślenia o przemyśle i osiągnięciach gospodarczych II Rzeczypospo- litej. W 1938 roku malował także tarnowską fabrykę w Mościcach. Od 1924 roku do końca życia nieprzerwanie wystawiał swoje prace w wystawach indywidualnych i zbiorowych. Jego obrazy znajdują się w licznych muzeach w Polsce i za granicą. Otrzymał m.in. złoty medal na Między- narodowej Wystawie Sztuki i Techniki w Paryżu (1937) i nagrodę pla- styczną paryskiej „Kultury” (1962).

Born 1892 in Kraków and died 1965 in Montreal. He was a painter, writer and columnist. He learned painting from his father – Jacek Malczewski. In 1910-1915, he studied philosophy, architecture and agronomy in Vienna. In 1917-1939, he lived in Zakopane. He was friends with Witkacy, Szymanowski, Makuszyński, and Iwaszkiewicz. In 1929 and 1932, he became a member of the Association of Podhale Art and the Rhythm Polish Artists’ Association, respectively. In 1939 he fled to Brazil through Hungary, France, Spain and Portugal. In 1940, he stayed for a short period in the United States of America. In 1942, he settled in Montreal where he lived and created until the end of his life. His paintings chiefly include landscapes, most often mountain landscapes, and industrial landscapes, which was a very unique theme in Pol- ish interwar art (Black Silesia series – 1935, and Central Industrial Area series – 1938). In that period he acted as a chronicler of the emerging Polish industry sector. He created his works with great enthusiasm and his output was consistent with the current of government propaganda, which shaped the perception of the industrial sector and economic achievements of the Second Polish Republic. In 1938, he also painted the Mościce plant in Tarnów. Malczewski’s output as a writer includes novels, memoirs, columns, poems, theatrical plays and movie scripts. From 1924 until the end of his life he exhibited his works in solo and group exhibitions. His paintings are displayed in numerous museums in Poland and abroad. He was awarded a golden medal on the Exposition Internationale des Arts et Techniques in Paris (1937) and a visual arts „Rurociąg – Mościce”, olej/płótno, 100x71 cm, 1938 r., award of Culture of Paris (1962). wł. Muzeum Narodowe w Szczecinie.

124 125 „Wieża granulacyjna”, olej/tektura, 100 x 65 cm, 1938 r., wł. Muzeum Narodowe w Poznaniu.

„Wnętrze hali fabrycznej w Mościcach”, akwarela/papier, 69x49 cm, 1938 r., wł. Muzeum Narodowe w Warszawie. > 126 127 Beata Olszewska

Jest absolwentką Państwowego Liceum Sztuk Plastycznych w Tarno- wie oraz Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Krakowie. Ukończyła także studia po- dyplomowe z historii na Uniwersytecie Jagiellońskim. Na co dzień pracuje jako nauczycielka sztuki w Szkole Podstawo- wej w Pleśnej oraz prowadzi pracownię ikony w Pałacu Młodzieży w Tarnowie. Od kilkunastu lat jej pasją jest „pisanie” ikon. Tej sztuki uczyła się i uczy do dzisiaj w pracowni jezuity ojca Zygfryda Kota w Krakowie. Należy do krakowskiej grupy malarzy ikon – „Lumen”, działającej przy Chrześcijańskim Stowarzyszeniu Twór- ców Sztuki Sakralnej „Ecclesia”. Jej prace prezentowane były w Krakowie, Krze- szowicach, Pleśnej, Tarnowie (w Muzeum Etnograficznym i Pałacu Młodzieży) oraz Ryglicach.

„Nadchodzą” z cyklu – „Skąd się wzięły maszkarony She graduated from the National w Tarnowie”, technika mieszana/karton, 20x29 cm, Visual Art High School in Tarnów and the 2002 r., wł. prywatna. Higher Pedagogy School in Kraków. She also completed a post-graduate course in history at the Jagiellonian University. She works as an art teacher at the Primary School in Pleśna and conducts the icon studio at the Youth Community Centre in Tarnów. For several years, she has been passionate about icon painting. She has learned the technique in Kraków from Zygfryd Kot, a Jesuit priest. She is a member of the Lumen group of icon painters from Kraków, associated with the Ecclesia Christian Association of Religious Artists. Her works were presented in Kraków, Krzeszowice, Pleśna, Tarnów (at the Eth- nographic Museum and Youth Commu- nity Centre), and Ryglice.

„Maszkaronada” z cyklu – „Skąd się wzięły maszkarony w Tarnowie”, technika mieszana/płótno, 60x60 cm, 2002 r., wł. prywatna. >

170 171 Wacław Onak Tomasz Pacanowski

Urodził się 1958 roku w Tarnowie. Jest ab- Urodził się w 1969 roku. Jest absolwentem solwentem Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, Państwowego Liceum Sztuk Plastycznych w Tarno- dyplom uzyskał na Wydziale Malarstwa w pracow- wie. Uprawia malarstwo (akryl, pastel, collage) i grafikę ni prof. Juliusza Joniaka. Końcem lat 80. ubiegłe- użytkową. Pracuje jako projektant w firmie zajmującej go stulecia był związany z tarnowską Grupą TA się reklamą wizualną w Tarnowie. W 2002 roku otrzymał (Tarnowscy Artyści), która organizowała wystawy wyróżnienie w pierwszej edycji biennale Tarnowskie w Towarzystwie Przyjaciół Ziemi Tarnowskiej przy Klimaty, za pracę pt. „Obelisk”, wykonaną w technice ul. Wałowej w Tarnowie. Na co dzień oprócz pracy druku cyfrowego. Wystawiał swoje prace w salach Ga- zawodowej zajmuje się malarstwem sztalugowym. lerii Miejskiej BWA w Tarnowie, w ramach festiwalu Ty- Maluje akty, martwe natury, pejzaże. Często inspi- giel Kultury w 2007 roku oraz w 2012 roku w Muzeum racją dla niego jest najbliższe otoczenie, np. ogród, Okręgowym w Tarnowie w ramach cyklu „Tarnowscy w którym powstają obrazy pełne kwiatów, drzew Artyści w Galerii Muzealnej”. Jego prace znajdują się w czy też ziół. Swoje prace prezentuje na wystawach kolekcjach prywatnych oraz instytucjach, m.in. w Mu- indywidualnych i zbiorowych w kraju i za granicą. zeum Okręgowym w Tarnowie. Znajdują się one w zbiorach prywatnych w Belgii, Francji, Włoszech, Hiszpanii, Japonii, Anglii, Szwe- Born 1969. He graduated from the National cji, USA, Brazylii, Australii, Niemczech i w Polsce. Visual Art High School in Tarnów. He is preoccupied W 2011 roku obchodził 25-lecie pracy artystycznej. with painting (acrylics, pastels, collages), and commer- Z tej okazji nakładem wydawnictwa Grupa Tomami cial design. He works as a designer in a Tarnów-based został wydany album z reprodukcjami jego obra- visual merchanising company. In 2002, he received an zów, tych które znajdują się w zbiorach prywatnych. award in the first edition of the Climate of Tarnów bien- Za swoją działalność artystyczną otrzymał m.in. sta- nale for Obelisk – a digital print. He exhibited his works tuetkę „Uskrzydlony” oraz medal „Zasłużony dla at the BWA Contemporary Art Gallery in Tarnów, at the Województwa Tarnowskiego”. Cultural Melting Pot festival in 2007 and in the District Museum in Tarnów in 2012 as part of the cycle entitled Born 1958 in Tarnów. He graduated from “Artists of Tarnów in the Museum’s Gallery”. His works the Academy of Fine Arts in Kraków, with a degree are held as part of collections of private owners and in- „Panorama Tarnowa”, olej/płótno, 40x50 cm, from the Faculty of Painting, tutored by professor stitutions, including the District Museum in Tarnów. wł. Urząd Miasta Tarnowa. Juliusz Joniak. In late 1980’s, he was involved in the activities of the TA Group (Tarnowscy Artyści), which organised exhibitions at the Society of Friends of the Tarnów Region at Wałowa street in Tarnów. In his everyday life, apart from his professional career, he pursues easel painting, producing nudes, still lifes and landscapes. Often, he finds inspiration in his nearest surroundings, e.g. the gar- den, where he produces paintings filled with flow- ers, trees and herbs. He presents his artworks on solo and group exhibitions in Poland and abroad. His works are held by private collectors in Belgium, France, Italy, Spain, Japan, England, Sweden, the United States of America, Brazil, Australia, Germa- ny and Poland. In 2011, he celebrated the 25th anniversary of his artistic work. On that occasion, the Tomami Group publisher published an album con- taining reproductions of his paintings held in pri- „Obelisk – Wariacje na temat Ratusza”, digital painting 75x30 cm, vate collections. In recognition of his work he was 2001 r., wł. prywatna. awarded the statuette of the Man with Wings, and a medal for Distinguished Service for the Province of „Tarnowska Starówka”, grafika komputerowa, 33x61 cm, 2009 r., Tarnów. wł. prywatna. >>

172 173 174 175 Wilhelm Sasnal

Urodził się 29 XII 1972 roku w Tarnowie. Jest absolwentem Zespołu Szkół Technicznych w Tarnowie. W latach 1992-1994 studiował na Wydziale Architektury Politechniki Krakowskiej. W roku 1994 przeniósł się na Akademię Sztuk Pięknych w Krakowie, gdzie w 1999 roku ukończył Wydział Malarstwa w pracowni prof. Leszka Mi- siaka. Zajmuje się malarstwem, rysunkiem, filmem i fotografią. Inspiracją dla niego jest również muzyka i komiks. W latach 1996-2001 współtworzył grupę „Ładnie”. Jest laureatem wielu nagród i wyróżnień, m.in. w roku 2006 otrzymał prestiżową nagrodę im. Vincentego van Gogha przyznawaną przez Stedeljijk Museum w Amsterdamie. Współpracuje z Fundacją Galerii Foksal, Galerią Raster i Krytyką „Szkoła Podstawowa im. Władysława Broniewskiego w Tarnowie”, Polityczną. Ma na swoim koncie kilkadziesiąt wystaw olej/płótno, 55x70 cm, 2001 r., wł. Galeria Raster. indywidualnych i udział w kilkudziesięciu wystawach zbiorowych w kraju i za granicą. Jego prace znajdu- ją się w kolekcjach muzeów, instytucji i osób prywatnych na całym świecie, m.in. w Centrum Sztuki Współczesnej w Warszawie, Tate Modern w Lon- dynie, Centrum Pompidou w Paryżu, Museum of Modern Art w Nowym Jorku, Guggenheim Museum oraz Kunsthaus w Zurychu. Na co dzień mieszka i pracuje w Krakowie.

Born 29 December 1972 in Tarnów. He graduated from the Technical School Complex in Tarnów. In 1992-1994, he studied at the Kraków University of Technology at the Faculty of Archi- tecture. In 1994, he transferred to the Academy of Fine Arts in Kraków, where in 1999 he graduated from the Faculty of Painting, tutored by professor Leszek Misiak. He is preoccupied with painting, drawing, filmmaking and photography. His inspira- tions also include music and cartoons. In 1996-2001, he cofounded the Ładnie group. He received many awards and distinctions, including a prestigious Vin- cent van Gogh award granted by the Stedeljijk Mu- seum in Amsterdam (2006). He cooperates with the Foksal Gallery Foundation, Raster Gallery, and the „Dworzec w Tarnowie”, olej/płótno, 100x140 cm, 2006 r., Political Critique. He held several dozen solo exhibi- wł. prywatna. tions and participated in several dozen group exhibitions in Poland and abroad. His works are held as part of collections of museums, institutions, and private owners across the world, including at the Mod- ern Art Centre in Warsaw, Tate Modern in London, Pompidou Cenre in Paris, Museum of Modern Art in New York, Guggenheim Museum and Kunsthaus Museum in Zurich. He lives and works in Kraków.

208 209 „Mościce 2”, olej/płótno, 100x140 cm, 2005 r., wł. Fundação de Serralves – Museum of Contemporary Art/Porto. „Mościce 1”, olej/płótno, 100x140 cm, 2005 r., wł. Fundação de Serralves – Museum of Contemporary Art/Porto.

210 211 Stanisław Wyspiański

Urodził się 15 I 1869 roku w Krakowie. Jest jednym z najbardziej znanych i cenionych polskich malarzy. Tworzył w okresie Młodej Polski. Zasłynął w wielu dziedzinach sztuki: spełniał się jako dramaturg, poeta, malarz, grafik, architekt i projektant mebli. W jego dorobku artystycznym znajduje się twórczość różnego rodzaju: malarstwo (rysunki, szkicowniki, obrazy olejne i pastele) o bardzo rozległej tematyce (portrety i autoportrety, projekty witraży i malowideł, ilustracje, grafika, projekty mebli i wnętrz), jak również dramaty, wiersze i inne. W jednym z zachowanych jego szkicowników (nr 6) znajduje się kilka rysunków przedstawiających widoki Tarnowa. Powstały one w roku 1889, kiedy to artysta, będąc po drugim roku studiów, końcem lipca wybrał się wraz z prof. W. Łuszczkiewiczem na wycieczkę inwentaryzacyjną po Małopolsce. Towarzyszyło mu również 5 kolegów, wśród nich: Karol Maszkiewicz i Józef Mehoffer. Wycieczka oficjalnie zakończyła się 11 sierpnia. Natomiast Wyspiański już samotnie od 13 sierpnia do 5 września wykonywał szkice m.in. w Tarnowie. Zafascynowały go tu zaułki i uliczki starego Tarnowa, detale zabytkowych kamienic, hafty z ornatów i nagrobki (Trzech Janów Tarnowskich, Barbary z Tęczyńskich „Uliczka w Tarnowie”, ołówek/papier, 20x17 cm, 1889 r., Tarnowskiej) z kościoła katedralnego. Artysta zmarł 28 wł. Muzeum Narodowe w Warszawie. XI 1907 roku w Krakowie, został pochowany w krypcie zasłużonych na Skałce.

Born 15 January 1869 in Kraków. He was one of the most renowned and appreciated Polish painters of the Young Poland period. He was a superb artist in many fields of art: he was a passionate playwright, poet, painter, graphic artist, architect and furniture designer. His artistic output includes various types of works: paintings (drawings, sketchbooks, oil paintings and pastel drawings) with very diverse themes (portraits, self-portraits, stained-glass and painting designs, illustrations, graphic art, furniture and interior designs), dramas, poems and other. In one of his preserved sketchbooks (sketchbook No. 6) there are several drawings of Tarnów landscapes. He drew them in 1889 after the second year of „Uliczka w Tarnowie”, ołówek/papier, 20x17 cm, 1889 r., his studies – in late July he took a trip around Lesser Poland wł. Muzeum Narodowe w Warszawie. with W. Łuszczkiewicz to make an inventory of historical buildings. He was accompanied by five friends, including Karol Maszkiewicz and Józef Mehoffer. The trip officially ended on 11 August, but Wyspiański continued to sketch alone in Tarnów, among other places, between 13 August and 5 September. He was fascinated by Tarnów’s backstreets and side streets of the Old Town, details of historical tenement houses, embroidered chasubles and gravestones (gravestone of three men named Jan Tarnowski and Barbara Tarnowska née Tęczyńska) in the cathedral. Wyspiański died on 28 November 1907 in Kraków, buried in the Crypt of Merit on Mount Skałka.

270 271 Kalendarium najważniejszych wydarzeń Key events in the history of Tarnów, w dziejach Tarnowa ze szczególnym including events related uwzględnieniem obszaru architektury i sztuki to architecture and art

1123 (maj) – 1125 (marzec) – Pojawiła się pierwsza 1123 (May)-1125 (March) – First written note men- wzmianka pisemna wymieniająca wieś Tarnów. tioning the village of Tarnów. 1327 – Wieś Tarnów Wielki nabywa Spicymir Leliwita, 1327 – Spicymir Leliwita, the progenitor of the Tarnowski protoplasta rodu Tarnowskich. family, purchased the village of Tarnów Wielki. 1327-1567 – Tarnów w rękach Leliwitów Tarnowskich. 1327-1567 – Tarnów owned by the Tarnowski family bearing the Leliwa coat of arms. 1329 – Spicymir podejmuje budowę zamku na Górze św. Marcina, przyszłej siedziby rodowej. 1329 – Spicymir commenced the construction of the castle at Saint Martin’s Hill as the future family residence. 7 marca 1330 – Tarnów Wielki uzyskuje prawa miejskie na prawie magdeburskim nadane przez króla Władysława 7 March 1330 – Tarnów Wielki granted city status under Łokietka. Magdeburg rights by king Władysław the Elbow-High. 17 kwietnia 1400 – Biskup krakowski Piotr Wysz wy- 17 April 1400 – Piotr Wysz, the Bishop of Kraków, pro- niósł kościół tarnowski do godności kolegiaty (obecnie ba- moted the church in Tarnów to a collegiate church (cur- zylika – katedra). W tym kościele odbyła się uroczystość rently: basilica – the cathedral). The church witnessed the wyświęcenia franciszkanina Jakuba na pierwszego rzym- celebration of ordainment of Jacob, a Franciscan friar, as the skokatolickiego biskupa halickiego. Oba fakty wyraźnie first Roman Catholic bishop of Halicz. Both events substan- podnosiły znaczenie i prestiż miasta. tially improved the significance and prestige of the town. 1413 – Pojawia się pierwsza wzmianka o szkole parafialnej 1413 – First note of a parish school in Tarnów. It is likely w Tarnowie. Przypuszczalnie istniała ona już po 1346 roku, that it had already existed after 1346, and it most certainly a już na pewno w II połowie XIV wieku. did in the second half of the 14th century. 1415 – Synowie Jana z Tarnowa, kasztelana krakowskiego, 1415 – Sons of Jan of Tarnów, a castellan of Kraków: Jan Jan, wojewoda krakowski, i jego brat Spytek, władca Jarosła- (governor of the Province of Kraków) and his brother Spy- wia, powróciwszy szczęśliwie z pola bitwy pod Grunwaldem, tek (overlord of the town of Jarosław), who returned safely ufundowali przy grobie ojca w kolegiacie tarnowskiej osobną from the Grunwald battlefield, founded a separate chapel kaplicę i ołtarz pod wezwaniem Rozesłania Apostołów. and altar dedicated to the Mission of the Twelve next to their father’s grave at the Tarnów collegiate church. XV wiek (pod koniec) – Powstał murowany (parterowy) budynek tarnowskiego ratusza. Late 15th century – Construction of a brick (single- storey) building of the Tarnów Town Hall. XV/XVI wiek – Powstanie gminy żydowskiej jako przy- kahałku Krakowa. 15th/16th century – Establishment of a Jewish com- mune as a qahal subject to Kraków. XVI wiek (I połowa) – Hetman Jan Amor Tarnowski rozbudował zamek na Górze św. Marcina, przekształcając 16th century (first half) – Hetman Jan Amor Tarnowski go w renesansową warowną rezydencję. Wewnątrz zamku extended the castle on Saint Martin’s Hill, remodelling it Autor nieznany, „Tarnów”, akwarela/papier, znajdowała się znana biblioteka hetmańska, skarbiec, zbiór into a Renaissance fortified residence. The castle housed the 100x52 cm, wł. prywatna. pamiątek rodowych. W sali zwanej „museion” zgromadzo- hetman’s famous library, treasury and a collection of family no liczne dzieła renesansowej sztuki. Byli tu m.in. Łukasz mementoes. In the room called the museion numerous Renais- Górnicki, Klemens Janicki, Jan Kochanowski, Marcin Kro- sance artworks were kept. Prominent persons who stayed at mer, Andrzej Frycz Modrzewski, Jan Mario Mosca (Pa- the castle include: Łukasz Górnicki, Klemens Janicki, Jan dovano), Mikołaj Rej i prymas Jakub Uchański – interrex Kochanowski, Marcin Kromer, Andrzej Frycz Modrzews- w czasie pierwszej wolnej elekcji. ki, Jan Mario Mosca (Padovano), Mikołaj Rej and primate Jakub Uchański, interrex during the first free royal election. XVI wiek – Wzmianka o pierwszej aptece w Tarnowie. 16th century – Note on the first pharmacy in Tarnów. 1514-1561 – Za panowania hetmana Jana Tarnowskiego odbywały się trzy targi tygodniowe przypadające na świę- 1514-1561 – During the reign of hetman Jan Tarnowski, ta: Wniebowstąpienia Pańskiego, Bożego Ciała i św. Galla three week-long fairs were held on the following holidays: (Gawła). the Ascension Day, Corpus Christi, and St. Gall’s Day. 1520 (około) – W kolegiacie tarnowskiej, z inicjatywy ca. 1520 – On the initiative of Jan Tarnowski, a Gothic Jana Tarnowskiego, wybudowano nagrobek jego matki and Renaissance gravestone of his mother Barbara of Barbary z Rożnowa w stylu gotycko-renesansowym. Rożnów was built at the collegiate church.

286 287 1524 – Jan Tarnowski udziałowcem utworzonej w Krako- 1524 – Jan Tarnowski became a shareholder in a Kraków- przyczyniając się wydatnie do rozwoju myśli pedagogicznej 11 June 1559 – Jan Tarnowski issued a statute of the ex- wie spółki mieszczańsko-szlacheckiej, zajmującej się po- based company owned by the burgesses and the gentry, i reorganizacji szkolnictwa polskiego w „Złotym Wieku”. isting parish school in Tarnów, making a strong contribu- szukiwaniem i eksploatacją bogactw naturalnych w Tatrach. whose business consisted in exploration and production of 1561-1573 – W kolegiacie wybudowano największy tego tion to the development of education and reorganisation minerals in the Tatra mountains. of the Polish education system in the “Golden Age”. 1524 – Barbara i Jan Mikołajowscy herbu Gryf wznieśli ka- typu, renesansowy przyścienny nagrobek Jana Tarnowskie- mienicę nazywaną później „Domem Mikołajowskim” (dziś 1524 – Barbara and Jan Mikołajowski, coat of arms of go i jego syna Jana Krzysztofa, dłuta Jana Marii Padovano. 1561-1573 – The largest of the kind Renaissance-style jeden z budynków Muzeum Diecezjalnego). Gryf, built a tenement house later referred to as the House 1567 – Tarnów w rękach Zofii (z Tarnowskich, córki het- wall gravestone of Jan Tarnowski and his son Jan Krzysztof, of Mikołajowski (currently it comprises a part of the Dioc- 1525 (około) – Powstał w kolegiacie pomnik nagrobny mana) i Konstantego Wasyla Ostrogskich. made by Jan Maria Padovano, was built at the collegiate esan Museum). church. Barbary z Tęczyńskich Tarnowskiej (zm. 1521), pierwszej 1570 – W wyniku konfliktu Olbrachta Łaskiego i Andrze- żony hetmana, renesansowy i wzorowany na nagrobkach ca. 1525 – A gravestone statue of Barbara Tarnowska ja Zborowskiego z Konstantym Wasylem Ostrogskim woj- 1567 – Tarnów owned by Zofia Ostrogska (from the Tar- Sansovina, wykonany być może przez Bartłomieja Berrec- née Tęczyńska (died 1521), hetman’s first wife, was built ska zaciężne tych dwóch pierwszych zdobyły i uszkodziły nowski family, the hetman’s daughter) and Konstanty Wa- ciego (prawdopodobnie było to największe osiągnięcie ar- at the collegiate church. Built in Renaissance style and in- zamek tarnowski oraz obrabowały m.in. bibliotekę, archi- syl Ostrogski. tystyczne w zakresie kobiecej rzeźby nagrobnej na północ spired by gravestones designed by Sansovino, the statue wum i kancelarię. od Włoch). may have been made by Bartolomeo Berrecci (perhaps 1570 – As a result of a conflict of Olbracht Łaski and An- the best artistic gravestone sculpture of a woman north of 4 maja 1581 – Konstanty Ostrogski wydał pierwszy waż- drzej Zborowski with Konstanty Wasyl Ostrogski, the – Na tarnowskim 4 kwietnia – 2 października 1528 Italy). ny dla Żydów tarnowskich przywilej, gwarantujący im nie- regular army of the former captured and damaged the cas- zamku rezydował Jan Zapolya, eksmonarcha węgierski sta- tykalność bóżnicy i kirchołu (cmentarza) – uchodzącego tle in Tarnów and looted the library, archive and offices, rający się odzyskać swoje królestwo. 4 April-2 October 1528 – Jan Zapolya, a former Hun- za jeden z najstarszych w Polsce. among others. garian monarch striving to regain his kingdom, resided at – W kolegiacie, z fundacji hetmana, po- 1530 (około) the Tarnów market square. 1581 – Wymieniona jest w źródłach po raz pierwszy naj- 4 May 1581 – Konstanty Ostrogski granted the first wstał nagrobek tzw. trzech Janów: Jana Amora, jego syna starsza bóżnica tarnowska. privilege important to the Jewish community in Tarnów, Jana, wojewody sandomierskiego, i wnuka Jana Aleksandra. ca. 1530 – A gravestone of three men named Jan: which guaranteed the inviolability of the synagogue and Jan Amor, his son Jan (governor of the Province of 1595 – Rozpoczęto budowę kościoła pw. Świętej Trójcy – Hetman gościł po raz pierwszy w Tarno- kirchol (the Jewish cemetery), which is considered to be Lipiec 1537 Sandomierz), and his grandson Jan Aleksander, was built na Terlikówce, drugiego drewnianego kościoła zachowane- wie wyprawiającego się na „wojnę kokoszą” króla Zygmun- one of the oldest in Poland. at the collegiate church, funded the hetman. go w Tarnowie do czasów obecnych. ta Starego i niezbyt przyjaźnie nastawioną do Tarnowskie- 1581 – First bibliographical note of the oldest synagogue go królową Bonę. July 1537 – For the first time the hetman played host 1612-1620 – W kolegiacie tarnowskiej powstał w stylu in Tarnów. to king Sigismund I the Old, who was on his way to the manierystycznym monumentalny i największy nagrobek – Hetman otrzymał z rąk cesarza Ka- 24 grudnia 1547 Chicken War, and queen Bona, who was not very friendly w Polsce Janusza Ostrogskiego i jego żony Zuzanny, dłuta 1595 – Launch of construction of the Holy Trinity rola V dziedziczny tytuł hrabiego. Od tej chwili aż do po- with Jan Tarnowski. Jana Pfistera z Wrocławia. Church at Terlikówka, the second wooden church pre- czątków XX w. dobra ziemskie skupione wokół Tarnowa served in Tarnów until today. nazywano popularnie „hrabstwem tarnowskim”. 24 December 1547 – The hetman was granted a he- 1620-1742 – Podział miasta na część „książęcą” i „za- reditary title of a count by emperor Charles V. From that mojską”. Część „książęca” pozostawała w dziedzictwie 1612-1620 – A Mannerist-style monumental and Po- – Jan Tarnowski przyczynił się do wybudowania 1550 time until early 20th century, the lands around Tarnów Ostrogskich vel Zasławskich i Lubomirskich. Część „za- land’s largest gravestone of Janusz Ostrogski and his wife niewielkiego klasztoru do sprowadzonych z Krakowa do were popularly referred to as the county of Tarnów. mojska” była w rękach liczących się Polsce rodów magnac- Zuzanna, made by Jan Pfister of Wrocław, was built at the Tarnowa sióstr Bernardynek (obecnie kościół oo. Bernar- kich i szlacheckich, jak: Zamojscy, Koniecpolscy, Kory- collegiate church. dynów). 1550 – Jan Tarnowski contributed to the construction of cińscy i Walewscy. a small monastery for the Bernardines brought to Tarnów from 1620-1742 – The town was divided into two parts: con- – Jan Maria Padovano (ten sam, który prze- 1556-1561 Kraków (currently the church of Friars Minor of Observance). I połowa XVII wieku (1624) – Działał w Tarnowie Se- trolled by dukes and controlled by the gentry. The former budowywał krakowskie Sukiennice) dokonał maniery- bastian Drzewicki, pierwszy znany aptekarz. was inherited in the Ostrogski vel Zasławski and Lubomir- stycznej przebudowy i rozbudowy tarnowskiego ratusza. 1556-1561 – Jan Maria Padovano (the architect of the ski families, and the latter was controlled by prominent Dotychczasowy parterowy ratusz podniesiono o jedną Kraków Cloth Hall’s restoration) designed the Manner- 1655-1656 – Szwedzi dwukrotnie wkroczyli do Tar- Polish aristocratic and gentry families, such as Zamojscy, kondygnację i poszerzono od zachodu. Od południa ra- ist alteration and extension of the Tarnów Town Hall. The nowa, wymuszając kontrybucję i rabując m.in. klasztor Koniecpolscy, Korycińscy and Walewscy. tusz otrzymał zewnętrzną klatkę schodową, jednobiego- existing single-storey building was added a second sto- oo. Bernardynów. wą, krytą ryzalitem na spocznik. Po przebudowie uzyskał rey and extended to the west. From the south, the Town First half of the 17th century (1624) – Sebastian 1673-1713 – Pierwszym rabinem w Tarnowie został Sa- Drzewicki, the first known pharmacist, operated in Tarnów. reprezentacyjną formę architektoniczną z wysoką attyką Hall gained external straight staircase running in a break, muel Szmelke Horowitz. i dachem pogrążonym. W środku, na I piętrze, znalazły with a landing. After its restoration, it gained representa- 1655-1656 – The Swedes invaded Tarnów twice, forced the się reprezentacyjne, z dekorowanymi polichromiami, tive architectural features with high attic and butterfly 1742 – Tarnów definitywnie przechodzi w ręce Sangusz- inhabitants to pay a contribution and looted the monastery of sale Rady i Pospólstwa. Fryz charakterystycznej attyki, roof. Inside, on the first floor, it had two representative ków (Paweł Karol). Friars Minor of Observance, among other places. wzorowanej na attyce krakowskich Sukiennic, ozdobiony rooms: the Council room and the Commons room, deco- 1744 – Król August III wydał przywilej dla miasta, w któ- został malowanymi portretami 28 członków rodu Tarnow- rated with polychromes. The frieze of the characteristic 1673-1713 – Shmuel Shmelke Horowitz became the rym pozwalał na prowadzenie dziesięciu jarmarków w cią- first rabbi of Tarnów. skich, a grzebień zwieńczony kamiennymi maszkarona- attic inspired by the attic of the Kraków Cloth Hall was gu roku, w tym na dwa mogące trwać do dwóch tygodni. mi. Zapewne podwyższono wówczas wieżę, wznosząc na ornamented with painted portraits of 28 members of the 1742 – Tarnów definitely held under the rule of the San- starym prostokątnym trzonie na wysokości gzymsu attyki Tarnowski family, and the roof crest was topped by stone 1756 – Tarnowska szkoła parafialna przekształcona zosta- guszko family (Paweł Karol). drugą kondygnację w formie okrągłego cylindra uwieńczo- mascarons. Most likely, the tower was made higher at that ła w Kolonię Akademicką Uniwersytetu Jagiellońskiego. nego nadwieszonym na wspornikach parapetem, gankiem time by adding, on top of the existing rectangular skeleton 1744 – King Augustus III granted a privilege for the town, 14 marca 1765 – w klasztorze ss. Bernardynek zmarła which allowed it to hold ten fairs during the year, including straży i ostrosłupowym hełmem. at the height of the attic cornice, a cylindrical second sto- poetka Elżbieta Drużbacka, nazywana „Safoną słowiańską” rey topped with a ledge supported on brackets, a platform two that could last up to two weeks. – Zostało wydrukowane dzieło hetmań- i „Muzą sarmacką”. 9 marca 1558 for firefighters and a cupola. skie z zakresu wojskowości „Consillium rationis bellicae” 1756 – The parish school in Tarnów was transformed into an 1767 – Powstał w Tarnowie pierwszy stały urząd poczto- Academy of the Jagiellonian University. (Rada sprawy wojennej) przez sprowadzonego z Krakowa, 9 March 1558 – Consillium rationis bellicae (Advice on War wy, a funkcję pocztmagistra pełnił mieszczanin tarnowski znanego drukarza Łazarza Andrysowicza. Matters), the hetman’s great military work, was printed by Mateusz Morozowicz. 14 March 1765 – Elżbieta Drużbacka, a poet called the Łazarz Andrysowicz, a well-known printer brought from – Jan Tarnowski wydał ordynację dla “Slavic Sappho” and the “Muse of the Polish nobility”, died 11 czerwca 1559 Kraków. 1772 – Tarnów pod zaborem austriackim. istniejącej już wcześniej szkoły parafialnej w Tarnowie, in the monastery of the Bernardines.

288 289 Wydano staraniem / Published on the initiative of: Izba Przemysłowo-Handlowa w Tarnowie

przy współpracy / in cooperation with: Muzeum Okręgowe w Tarnowie Towarzystwo Przyjaciół Muzeum Okręgowego w Tarnowie Galeria Hortar w Tarnowie

Wydawca / Publisher: Agencja Fotograficzno-Wydawnicza Olszewski www.olszewskiphoto.pl

Reprodukcje obrazów / Photographic reproductions: Łukasz Olszewski Dodatkowe reprodukcje / Additional reproductions: Piotr Ligier, Robert Moździerz Notki biograficzne/ Biographical notes: Barbara Bułdys, Bożena Szczupak, Paulina Chrzanowska (I. Goldberg) Kalendarium / Callendar of events: dr Andrzej Niedojadło Tłumaczenia / Translation: Paweł Smorczewski Koncepcja graficzna, projekt/ Layout, design: Zbigniew Proć, Łukasz Olszewski Skład / Typesetting: Łukasz Olszewski Korekta merytoryczna / Fact-checking: Barbara Bułdys, Bożena Szczupak Korekta edytorska / Editing: Monika Łabędź-Łakoma Obraz na okładce, stronie tytułowej / Front cover, title page image: Edward Dwurnik, „Tarnów” / Witold Pazera, „Tarnów”

W albumie wykorzystano obrazy ze zbiorów / Paintings presented in the album courtesy of: Muzeum Narodowe w Warszawie, Muzeum Narodowe w Poznaniu, Muzeum Narodowe w Szczecinie, Muzeum Okręgowe w Tarnowie, Galeria Raster, Fundação de Serralves – Museum of Contemporary Art, Fundacja Galerii Foksal, Galeria BWA w Tarnowie, Urząd Miasta Tarnowa, Galeria Hortar, Galeria Sztyler, Grupa Azoty SA, Tauron SA, Liceum Plastyczne w Tarnowie oraz licznych osób prywatnych.

Patron wydania / Project partner: Grupa Azoty SA

ISBN: 978-83-64923-00-5 Vogel, Wyspiański, Piliński, Majcher, Malczewski, Goldberg, Dziewiański, Gawlikowski, Plutzer, Król, Giżbert-Studnicki, Bartkowski, Sasnal, Sworzeń, Brożek, Dutkiewicz, Reising, Molski, Dwurnik, Nowakowska-Acedańska, Max, Gajek-Sanowska, Szuszkiewicz, Chrzanowska, Migocki, Pawłowska, Pazera, Grabowski, Żybura, Röhrenschef, Nowak, Kołodziejczyk, Drobiecki, Łyszczarz, Andrusiewicz, Matras, Żuchnicki, Srebro-Drobiecka, Krawczyk, Habdas, Tchórzewska, Szymczyk, Janicki, Ochs, Martynow, Habdas, Jakima-Zerek, Machaj, Mizia, Dudziński, Bieńkowski, Hilczer-Kocińska, Pazera, Westwalewicz, Czapla, Niedojadło, Wróbel, Ruszel, Kozyra, Szafrańska, Onak, Chmiel, Poręba, Wolak, Janiec, Baniowska-Stąsiek, Jakubczak, Frączek, Olszewska, Kuchniak, Pacanowski, Ślusarczyk, Burdzyńska, Sztuka, Barszczowski, Kołodziejczyk, Wojtanowski, Vogel, Wyspiański, Piliński, Ochs, Malczewski, Goldberg, Dziewiański, Gawlikowski, Plutzer, Giżbert-Studnicki, Swoboda, Bartkowski, Westwalewicz, Sasnal, Sworzeń, Brożek, Reising, Król, Dutkiewicz, Nowak, Nowakowska-Acedańska, Dwurnik, Max, Gajek-Sanowska, Srebro-Drobiecka, Szuszkiewicz, Chrzanowska, Pawłowska, Pazera, Röhrenschef, Grabowski, Majcher, Żybura, Matras, Kołodziejczyk, Drobiecki, Łyszczarz, Andrusiewicz, Krawczyk, Pacanowski, Tchórzewska, Szymczyk, Janicki, Żuchnicki, Habdas, Molski, Jakima-Zerek, Machaj, Dudziński, Bieńkowski, Martynow, Ruszel, Hilczer-Kocińska, Westwalewicz, Czapla, Swoboda, Ślusarczyk, Pazera, Martynow, Kozyra, Szafrańska, Olszewska, Chmiel, Kuchniak, Niedojadło, Janiec, Baniowska-Stąsiek, Poręba, Wolak, Onak, Mizia, Jakubczak, Frączek, Sztuka, Barszczowski, Ochs, Kołodziejczyk, Vogel, Goldberg, Piliński, Sasnal, Dwurnik, Wyspiański, Malczewski, Westwalewicz.