Wyniki Badań Geologicznych I Archeologicznych Na Stanowisku Huta Radoryska 1
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Przegl¹d Geologiczny, vol. 54, nr 3, 2006 Wyniki badañ geologicznych i archeologicznych na stanowisku Huta Radoryska 1 (Polska po³udniowo-wschodnia) Marcin ¯arski*, Micha³ PrzeŸdziecki**, Joanna Przasnyska** The results of geological and archaeological investigation on the Huta Radoryska 1 site (SE Poland). Prz. Geol., 54: 238–244. Summary. Theflintmaterial found in 2001 on the dune surface at Huta Radoryska in South-Podlasian Lowland near ¯elechów is associated with human activity. The dune is located at Ma³a Bystrzyca depression. This depression, filled with the Wartanian silts, Eemian, Vistulian sands and Holo- cene peats, was formed after dead ice had thawed during deglaciation of the Wartanian ice sheet. The dune is built from eolian sands, mainly accumulated in the Late Vistulian (the Younger Dryas). The palaeosol (podsolic), formed in M. ¯arski M. PrzeŸdziecki J. Przasnyska the Atlantic Period, occurs in the upper part of the dune. There were flints (344) pieces within humus horizon A1 of this palaeosol and above it. Flint cores and tools were recognised among flints. Most of the artefacts were connected with the Mesolithic (the Komornica and Chojnice-Pieñki Culture). Few Late Palaeolithic and Bronze Age flint artefacts were also found. Human activity have lasted for over 10 thousand years on this dune. Key words: Huta Radoryska, dune, archaeological site. stratigraphy, the Dryas, Holocene, Mesolithic, flint artefacts Wiosn¹ 2001 r., w trakcie kartowania geologicznego na badañ litologicznych: analizy uziarnienia (metod¹ sitow¹ obszarze arkusza Okrzeja Szczegó³owej mapy geologicznej na sucho), obróbki ziarn kwarcu na graniformametrze Kry- Polski1:50000, w miejscowoœci Huta Radoryska, gm. gowskiego (1964) i zawartoœci materii organicznej metod¹ Krzywda, woj. lubelskie, na powierzchni niewielkiej pra¿enia suchej masy w 700oC z analizowanych profili wydmy zosta³a zarejestrowana obecnoœæ zabytków arche- (¯arski i in., 2004). Wykonano tak¿e wiercenia geologicz- ologicznych. Czêœæ zabytków zosta³a zebrana przez. M. ne sond¹ WH (¯arski, 2003) ¯arskiego i wraz z odpowiednim komentarzem na temat ich wystêpowania dostarczona do Instytutu Archeologii Po³o¿enie geograficzne stanowiska i sytuacja UW (¯arski, 2003). Wstêpna analiza materia³u zabytkowe- geomorfologiczno-geologiczna go, poparta uwagami odkrywcy o wystêpowaniu w profilu wydmy poziomu gleby kopalnej sk³oni³a K. Szymczaka Miejscowoœæ Huta Radoryska jest po³o¿ona w oraz M. PrzeŸdzieckiego z Instytutu Archeologii UW do po³udniowo-wschodniej czêœci Wysoczyzny ¯elechow- podjêcia wykopaliskowych prac archeologicznych. Jesie- skiej, bêd¹cej czêœci¹ Niziny Po³udniowopodlaskiej (Kon- ni¹ 2002 r. na stanowisku oznaczonym jako Huta Radory- dracki, 2000). Opisywana wydma znajduje siê we ska 1, przeprowadzono sonda¿owe badania archeologiczne wschodniej czêœci 700-metrowego pó³wyspu po³o¿onego i geologiczne w ramach wspólnej ekspedycji Instytutu w torfiastej niecce doliny Ma³ej Bystrzycy ok. 300 m na Archeologii UW i Pañstwowego Instytutu Geologicznego pó³noc od wsi Huta Radoryska (ryc. 1). Powierzchnia w Warszawie. Wstêpne wyniki z przeprowadzonych prac pó³wyspu jest pokryta piaskami eolicznymi i rzecznymi. zosta³y przedstawione na posiedzeniu Pañstwowego Insty- Od po³udnia nieckowate obni¿enie Ma³ej Bystrzycy ogra- tutu Geologicznego w 2003 r. (¯arski i in., 2004). Niniej- niczone jest krawêdzi¹ rozleg³ego sto¿ka sandrowego z szy artyku³ stanowi próbê ostatecznego podsumowania okresu recesji l¹dolodu warty, od pó³nocy zaœ stokiem badañ archeologicznych i geologicznych przeprowadzo- wysoczyzny pokrytej glinami zwa³owymi, a tak¿e piaska- nych w Hucie Radoryskiej. mi wodnolodowcowymi górnymi zlodowacenia warty G³ównym celem badawczym by³o okreœlenie straty- (¯arski, 2003, fig. 1, 2). Wydma ma kszta³t paraboliczny. grafii osadów buduj¹cych wydmê, jej otoczenia na tle Jej czo³o jest skierowane w kierunku pó³nocnym. Wyso- budowy geologicznej oraz rozpoznanie kontekstu wystê- koœæ wydmy w najwy¿szym miejscu wynosi ok. 4 m, powania i przynale¿noœci kulturowo-chronologicznej d³ugoœæ zaœ ok. 90 m (ryc. 3). Od strony po³udniowej wiêk- zabytków archeologicznych. szoœæ piasku buduj¹cego wydmê zosta³a wybrana przez G³ówne metody badawcze to prace terenowe geolo- okoliczn¹ ludnoœæ dla celów gospodarczych. Obecnie giczne i archeologiczne przy pomocy wykopów sonda- pozosta³a jedynie pó³nocna czêœæ wydmy, której piasek jest ¿owych oraz prospekcji powierzchniowej, w trakcie w dalszym ci¹gu eksploatowany, a tak¿e rozwiewany w których analizowano g³ówne poziomy litologiczne wraz z kierunku po³udniowo-wschodnim. W odleg³oœci kilku- makroskopow¹ obserwacj¹ wykszta³cenia osadów i struk- dziesiêciu metrów na zachód od badanej wydmy wystêpuje tur sedymentacyjnych oraz antropogenicznych. Pobrane kilkumetrowej wysokoœci wa³ wydmowy, poroœniêty zosta³y próbki do badañ wieku 14C (Pazdur, 2002) oraz do m³odym lasem sosnowym. Na wschód od wydmy w odleg³oœci ok. 200 m znajduje siê tak¿e niedu¿a wydma o kolistym kszta³cie i kilkumetrowej wysokoœci bez pokrycia *Pañstwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, leœnego. Na powierzchni obu tych wydm znaleziono poje- 00-975 Warszawa dyncze zabytki krzemienne. **Instytut Archeologiczny, Uniwersytet Warszawski, ul. Krakowskie Przedmieœcie 26/28, 00-927 Warszawa 238 Przegl¹d Geologiczny, vol. 54, nr 3, 2006 Budowa geologiczna obni¿enia Ma³ej Bystrzycy lodowcowe oraz mu³ki zastoiskowe. Piaski i ¿wiry wodno- lodowcowe nawiercono od g³êb. 6,8 m do 10,0 (ryc. 2). S¹ W obrêbie wyeksploatowanej czêœci wydmy wykona- one Ÿle wysortowane, zawieraj¹ wêglan wapnia, ziarna no wiercenie sond¹ mechaniczn¹ WH-1 do g³êb. 10 m (ryc. kwarcu s¹ s³abo obtoczne. Powy¿ej utworów wodnolo- 2, 3). Osady zlodowacenia warty to piaski i ¿wiry wodno- dowcowych znajduj¹ siê mu³ki zastoiskowe, piaszczyste, Stoczek £ukowski Kosiorki Laski £uków Garwolin Stary Patok Ko¿uchówka ¯elechów Krzywda £askarzew Radory¿ Huta Radoryska s Adamów Maciejowice s Krzywda Kock s Ryki Warszawa Kozienice Dêblin 05km 0 100km Huta Radoryska wysoczyzna polodowcowa moreny czo³owe morainic plateau end moraines równiny wodnolodowcowe zag³êbienia bezodp³ywowe fluvioglacial fields hollows without flow pola piasków przewianych kemy 02km aeolian fields kames równiny torfowe dna dolin d³ugie stoki ABlinia przekroju geologicznego C14 punkty datowañ radiowêglowych peat plains flood plains long slopes line of geological cross-section radiocarbon datings tarasy rzeczne dolinki stawy s maksymalny zasiêg l¹dolodu warty river terraces little valleys ponds maximum extent of Wartanian ice sheet Ryc. 1. Po³o¿enie obszaru badañ Fig. 1. Location of the study area m n.p.m m n.p.m m a.s.l Huta Radoryska m a.s.l A B 180 Radory¿ 180 OBNI¯ENIE MA£EJ BYSTRZYCY 175 ANGIELSKI Huta Radoryska 175 W W V H W E H V H 170 O 170 165 165 S2 E S2 160 W 160 W W 155 00,5km155 150 150 gliny zwa³owe mu³ki piaski ¿wiry torfy wiercenia tills silts sands gravels peats boreholes zlodowacenie sanu 2 zlodowacenie odry zlodowacenie warty interglacja³ eemski Holocene S2 – O – W – E – V – Vistulian H – Sanian 2 Glaciation Odranian Glaciation Wartanian Glaciation Eemian Interglacial Vistulian Holocene Ryc. 2. Przekrój geologiczny przez obni¿enie Ma³ej Bystrzycy w Hucie Radoryskiej Fig. 2. Geological cross-section across Ma³a Bystrzyca depression at Huta Radoryska Ryc. 3. Wydma w Hucie Radoryskiej Fig. 3. The dune at Huta Radoryska 239 Przegl¹d Geologiczny, vol. 54, nr 3, 2006 reaguj¹ce z HCL, o mi¹¿szoœci 1,8 m. Mu³ki zastoiskowe o œrednicy 0,25 cm. Miejscami wystêpuj¹ nie roz³o¿one o mi¹¿szoœci 6,5 m i 3,5 m zosta³y stwierdzone tak¿e w szcz¹tki drewna, szyszki i wêgielki. W stropie znajduj¹ siê wierceniach znajduj¹cych siê poza piaszczystym zabytki krzemienne. Powierzchnia sp¹gowa jest nieregu- pó³wyspem (ryc. 2). Utwory interglacja³u eemskiego sta- larna. Piaski cechuj¹ siê œrednim wysortowaniem (E = nowi¹ piaski drobnoziarniste i œrednioziarniste z pojedyn- 0,61) i œrednim stopniem obtoczenia ziaren kwarcu (prze- czymi ¿wirkami o mi¹¿szoœci 2,5 m, znajduj¹ce siê ponad waga ziaren typu $ wed³ug Krygowskiego, 1964). Zawar- osadami zastoiskowymi. Osady te nie reaguj¹ z HCl. W toœæ substancji organicznej wynosi 22,8%. podobnej sytuacji geologicznej w obni¿eniach dolinnych A2 — poziom wymywania: 0,50–0,60 (0,65) m, Okrzejki zosta³y udokumentowane badaniami palinolo- bia³oszary. Zbudowany jest z piasków œrednioziarnistych z gicznymi osady biogeniczne interglacja³u eemskiego domieszk¹ piasków grubszych (Mz = 1,70), eolicznych z (¯arski i in., 2005). Utwory ze zlodowacenia wis³y to pia- pojedynczymi ¿wirkami kwarcowymi i ska³ skandynawskich ski rzeczne (1 m mi¹¿szoœci) oraz piaski eoliczne (1,5 m o œrednicy 0,25 cm. W obrêbie tego poziomu wystêpuj¹ smu- mi¹¿szoœci, ryc. 2). W obni¿eniu Ma³ej Bystrzycy ponad gi humusowe. Powierzchnia sp¹gowa jest nieregularna, piaskami zlodowacenia wis³y wystêpuj¹ holoceñskie torfy, postrzêpiona. Piaski s¹ œrednio wysortowane E = 0,60. których mi¹¿szoœæ rzadko przekracza 2 m. Akumulacja Powierzchnie ziaren kwarcu s¹ matowe, charakterystyczne torfów zaczê³a siê w okresie preboralnym i trwa³a przez dla œrodowiska eolicznego. Cechuj¹ siê œrednim obtoczeniem ca³y holocen. Próbki pobrane z g³êb. 3,3 m (sp¹g torfów) i (przewaga ziarn typu $). Zawartoœæ substancji organicznej 1,6 m w Starym Patoku, w dolinie Ma³ej Bystrzycy ok. 3 wynosi 7,5%. km na pó³noc od badanej wydmy, datowano metod¹ C14 i B1 — poziom wmywania: 0,60–0,70 (0,80) m, otrzymano wyniki 9700 ± 120 BP (Gds-236) i 4830± 90 BP br¹zowo¿ó³ty, miejscami be¿owy. W sk³ad tego poziomu (Gds-237, Pazdur, 2002) — (ryc. 4). W miejscowoœci wchodz¹ niewarstwowane piaski œrednioziarniste i drob- Cisownik (ryc. 1), w pó³nocnej czêœci obni¿enia Ma³ej noziarniste z domieszk¹ gruboziarnistych (Mz = 1,68). Bystrzycy, datowano próbkê torfów pobran¹ z g³êb. 1,7 m i Miejscami wystêpuj¹ smugi piasku szarego. Piaski cechuj¹ otrzymano wynik 415±75 BP (Gd-15416, Pazdur, 2002). siê œrednim i s³abym obtoczeniem (przewaga ziaren typu ( i $) oraz œrednim wysortowaniem E = 0,59. Zawartoœæ sub- Budowa geologiczna wydmy stancji organicznej wynosi 16% B2 — poziom wmywania: 0,70–1,0 m, br¹zoworudy.