2.Luther-En-Catharina-Von-Bora.Pdf
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
1 CATHARINA VON BORA UIT HET LEVEN VAN LUTHER, ZIJN VROUW EN KINDEREN DOOR ARMIN STEIN Bewerkte vertaling met diverse toevoegingen door Paul Scheurlen en anderen Oorspronkelijke uitgave: NIJKERK G. F. CALLENBACH STICHTING DE GIHONBRON MIDDELBURG 2012 2 INHOUD I. EERSTE BOEK. De jonkvrouw INLEIDING 1. Een geheim verbond bij de nonnen te Nimptschen, 1521 2. Hoop op Maarten Luther 3. De morgenschemering van verlossing 4. Verlossing uit het nonnenklooster, 1522 5. Catharina von Bora bij Reichenbach 6. Student Baumgärtner en Käthe 7. Doctor Kaspar Glatz doet aanzoek bij Käthe 8. Een onverwacht besluit: Luther verloofd met Käthe 9. Een schone huwelijksdag, 13 juni 1525 II. TWEEDE BOEK. De huisvrouw INLEIDING 10. Gesmaad en toch gelukkig 11. Moordaanslag op Luther verijdeld, 1525 12. Nieuw leven; Hans geboren, 2 juni 1526 13. Als stervenden, en zie, zij leven, 1527 14. Verlies en vergoeding, 1528 15. Luther in Coburg, Käthe in eenzaamheid, 1530 16. Luthers gezin als een Godshuis 17. Vrede tussen de keizer en de Evangelische vorsten, 1532 18. De moeder en haar kinderen, 1533, 1534 19. Uit de dood verrezen, 1537 20. Käthe erft landgoed Zulsdorf, 1539, 1540 21. Een erezuil voor Catharina in Luthers testament, 1542 22. Een lijdensweg 23. Van Wittenberg naar Zulsdorf, 1545 24. Luthers zalig einde, 1546 III. DERDE BOEK. De weduwe INLEIDING 25. De steun van de verlatenen 26. Schmalkaldisch Verbond gebroken, 1547 27. Door nieuwe angst en zorgen 28. Zonnestralen 29. Verlossing uit de grote verdrukking, 1552 30. Het nageslacht INDEX "Iedere vrome vrouw moet geëerd en bemind worden, vooreerst, omdat zij een geschenk en een gave van God is; ten andere, omdat God de vrouw voortreffelijke en grote deugden verleend heeft, welke haar kleine feilen en gebreken verreweg overtreffen, vooral als zij vasthoudt aan de eerbaarheid, de trouw en het geloof." MAARTEN LUTHER Zie voor gedetailleerd verslag van Luthers gezinsleven, het prachtig boek van Paul Scheurlen: Luther onze huisvriend. Uitgave 1923, n.a.v. 400 jaar Reformatie. Herdrukt door BV. Uitg. de Banier, Utrecht. Dit boek van Catharina von Bora werd samengesteld door Willem Westerbeke 3 I. EERSTE BOEK. DE JONKVROUW INLEIDING Katharina von Bora, de vrouw van Maarten LUTHER. Toen Maarten de hand van Käthe vroeg, wist ze toen wel wie Maarten was? Ja, dat wist ze goed! Maarten Luther was de grote weldoener van het Duitse volk. En niet het minste van de Duitse kloosterlingen, die als het ware gevangen zaten in hun cellen. Of dit gewillig of onwillig was, is een andere zaak. De historie heeft geleerd, dat zij smachten naar verlossing. Verlossing van kerkelijke, geestelijke en disciplinaire banden. De weldoener van hen werd Maarten Luther. En er is nog een groter weldaad die Luther het Duitse volk gaf. Een van de grootste diensten die Luther het Duitse volk heeft bewezen, is zijn vertaling van de Bijbel. God ging spreken in de Duitse taal. Luther bezat de innerlijke voorwaarden, die daarvoor nodig zijn: "een echt vroom, trouw, ijverig, voorzichtig, christelijk, geleerd, ervaren en geoefend hart." In de duisternis van de zwaarste, inwendige aanvechtingen, terwijl zijn naar God smachtend hart om vrede worstelde, ging hem een licht op over de schoonheid van de Bijbel. Van toen af liet deze hem niet meer los. Hij was in zijn, toen Latijnse, Bijbel thuis, voordat hij aan de vertaling begon. In een brief aan Joh. Lang te Erfurt, van 18 december 1521, zinspeelt Luther voor het eerst met een enkel woord op zijn plan, waarvan hij weet, dat ook zijn vriend ermee bezig is. En hij is met hem zó ingenomen, dat hij voortgaat: "Mocht toch elke afzonderlijke stad een tolk bezitten. Dit boek alleen moest in de mond, de hand, de ogen, de oren, en in het hart van allen zijn." In 3 maanden was Luther met de vertaling van het Nieuwe Testament gereed. Toen de onlusten, door de dwepers en beeldenstormers in Wittenberg veroorzaakt, hem deden terugkeren, zonder dat hij zich van rijksban en kerkelijke ban wat aantrok, werd het hem opnieuw en goed duidelijk, hoezeer de mensen de leiding van het Woord van God nodig hebben. Met het Woord, en met het Woord van God alléén, heeft hij de storm te Wittenberg gestild. Op 21 september 1522 was het Nieuwe Testament gedrukt. Welk een gedenkwaardige dag in de geschiedenis van het Rijk van God! Melchior Lotter te Wittenberg heeft het boek, dat door Lucas Cranach met houtsneden was versierd, gedrukt. De eenvoudige titel van de eerste druk luidde: "Das Newe Testament Deutzsch." (Het Nieuwe Testament in het Duits.) Naar de maand waarin het verscheen, ontving dit eerste Nieuwe Testament de naam "September-bijbel." Er kwamen niet minder dan 5000 exemplaren van de drukpers. De prijs bedroeg 1 1/2 gulden. Niettemin was de oplaag na drie maanden uitverkocht! Met zulk een dorst wierp zich het Duitse volk op de zo lang verstopte bron van het Woord van God! Voor de vertaling van het Oude Testament, waarmee hij terstond een begin maakte, had Luther meer dan 10 jaar nodig. In de eerste plaats bezorgde het Hebreeuws hem op veel plaatsen moeilijkheden, iets wat ook nu nog veel geleerde navorsers van deze taal moeten erkennen. Ten tweede werd de arbeid telkens onderbroken, wat bij de overweldige hoeveelheid werk, die op de schouder van Luther drukte, volkomen begrijpelijk is. De vertaler deed voor de onduidelijke plaatsen graag een beroep op de hulp van Melanchthon, Aurogallus, professor in de Hebreeuwse taal, en anderen. 4 In 1523 kwamen de 5 boeken van Mozes klaar. In 1524 lagen de historische boeken tot het boek Esther gereed. Job leverde grote moeilijkheden op. Luther sprak eens als zijn mening uit, dat hij (Job) "nog minder een vertaling kan verdragen dan de vertroostingen van zijn vrienden." En later, in 1530, zegt hij: "Aan Job hebben wij, Mr. Philippus, Aurogallus en ik, zóveel werk, dat wij soms in vier dagen nauwelijks drie regels kunnen klaar krijgen. Lieve help, nu het in het Duits vertaald en gereed is, kan iedereen het lezen en verstaan, en men doorloopt met de ogen drie, vier bladzijden zonder ook maar een keer te struikelen. Men merkt niet, hoeveel stenen en kluiten er liggen, waar men nu overheen loopt als over een geschaafde plank." Midden in het werk aan de profeten schrijft hij op 14 juni 1528 aan zijn vriend Link: "Wij zweten nu over de profeten. Mijn God, wat is het een groot en moeizaam werk om de Hebreeuwse schrijvers ertoe te dwingen om Duits te spreken. Hoe stribbelen zij tegen! Zij willen hun Hebreeuwse aard niet verloochenen en het barbaarse Duits niet naspreken, evenmin als men de nachtegaal kan dwingen om de koekoek na te doen, wiens eentonig geschreeuw hij verwenst." Nadat het Oude Testament eerst in afzonderlijke delen was verschenen, is in augustus 1534 voor de eerste maal de gehele Bijbel in één band uitgekomen, eveneens met houtsneden versierd, en gedrukt bij Hans Lufft. Op het titelblad stond: "Biblia, das ist, die gantze Heilige Schrift Deutsch. Mart. Luth. Wittenberg. Begnadet mit Kurftirstlicher zu Sachsen Freiheit. Gedruckt durch Hans Lufft. MDXXXIIII." (Biblia, dat is de ganse Heilige Schrift in het Duits. Maarten Luther, te Wittenberg. Begunstigd met het privilege van de keurvorst van Sachsen. Gedrukt door Hans Lufft. 1534.) Maar voor de naar waarheid strevende Luther was deze eerste, grote poging niet voldoende. Evenals de Reformator de uitgaven van het Nieuwe Testament in de jaren 1526 en 1530 aan een grondige herziening onderwierp, zo deed hij dat ook met de gehele Bijbel. Bijzonder nauwgezet en voor de laatste maal, met de trouwe medewerking van zijn vrienden, in de jaren 1539-1541. Laat ons Mathesius, in die jaren een tafelgenoot van Luther, van die plechtige en gezegende samenkomsten een beeld schilderen. Mathesius zegt in zijn 13de preek: "Nadat eerst de gehele Duitse Bijbel was gereedgekomen, en de ene dag ten koste van veel strijd de andere leerde, neemt Doctor (Luther) met grote ernst, ijver en gebeden de Bijbel weer van het begin af voor zich, en herziet hem in zijn geheel. En omdat de Zoon van God heeft beloofd, dat Hij aanwezig wilde zijn waar enkelen in Zijn naam zijn vergaderd, en Hem om Zijn Geest bidden, daarom stelt Doctor Luther terstond een eigen Sanhedrin18 samen uit de knapste personen, die toen beschikbaar waren, en die elke week enkele uren voor het avondeten bijeenkwamen, namelijk: doctor Johan Bugenhagen, doctor Justus Jonas, doctor Kreuziger, magister Philippus, Mathëus Aurogallus, terwijl daarbij ook magister Rörer, de corrector, tegenwoordig was." Men had zich thuis voorbereid en ieder maakte zijn gevoelen bekend. Luther, de "president", zoals Mathesius hem noemt, nam de eindbeslissing. Wonderschone en leerzame woorden moeten bij die arbeid gesproken zijn, die later als korte kantteke- ningen en verklaringen aan de rand naast de tekst zijn gedrukt. Het zal altijd een gedenkwaardig feit blijven, dat de boekdrukkunst, die weinige jaren voor de komst van Luther in de wereld, werd uitgevonden, ons als eerste, grote geschenk de Bijbel van Luther heeft gegeven. Vooral voor het Duitse volk. En in welk een taal! Luther heeft - het midden houdend tussen het Hoogduits en het Platduits - in de stijve, ambtelijke taal van Keursaksen ("ik spreek overeenkomstig de Saksische Kanselarij, die alle vorsten en koningen in Duitsland navolgen") de oorspronkelijkheid, bewegelijkheid en levendigheid van zijn wonderlijke taalgevoel ingegoten. Zonder dat zou de Bijbel geen Boek voor het volk geworden zijn. Luther 5 heeft de Bijbel "vertaald", maar ook nog meer dan dat, hij heeft hem "verduitst." Hij had zijn zinnen erop gezet "om hem in krachtig, goed Duits weer te geven." "Men moet", zo luidt een bekende uitspraak van hem, "de moeder in huis, de kinderen op straat, de gewone man op de markt vragen, en op hun mond letten, hoe zij spreken, en in overeenstemming daarmee vertolken, dan verstaan zij het en dan merken zij, dat men Duits met hen spreekt." Dat heeft Luther in toepassing gebracht.