H x B x D juul kraijer wilma kuil Rabo Kunstcollectie kiki lamers inez van lamsweerde leon adriaans joep van lieshout (avl) jan andriesse dana lixenberg karel appel loretta lux erzsébet baerveldt céline van balen hellen van meene marc bijl bas meerman rob birza pieter laurens mol marinus boezem janpeter muilwijk merijn bolink marc mulders morad bouchakour jan van munster eelco brand ni haifeng sebastiaan bremer saskia olde wolbers koos breukel gábor ösz hans broek övgü özen stanley brouwn antonietta peeters lonnie van brummelen avery preesman tom claassen michael raedecker constant a.nieuwenhuys cornelius rogge noor damen maria roosen rené daniëls frank van der salm ad dekkers jan schoonhoven jan dibbets fiona tan elspeth diederix uwe laysiepen (ulay) rineke dijkstra jcj vanderheyden désirée dolron emo verkerk iris van dongen koen vermeule charlotte dumas henk visch marlene dumas barbara visser marco van duyvendijk ger van elk reinoud van vught hadassah emmerich c.a. wertheim ruud van empel jasper wiedeman alicia framis meschac gaba x margi geerlinks gemeentemuseum sigurdur gudmundsson gem jacqueline hassink fotomuseum risk hazekamp rosemin hendriks den haag evelyn jansen heringa/van kalsbeek benoît hermans 26.02 - 08.05.2005 cuny janssen gerald van der kaap micha klein ellen kooi ‘Kunstenaars hebben een antenne voor de tijd waarin zij leven. Al eeuwen maakt kunst zichtbaar hoe de samenleving werkt en verandert.’ – Willem Sandberg het oeuvre van de kunstenaar als bron

H x B x D is een unieke samenwerking tussen het Gemeente- museum, Fotomuseum, GEM en de Rabobank. Deze drie musea tonen tegelijkertijd werk uit het verzamelgebied van de Rabo Kunstcollectie: Nederlandse kunst van na 1950, met de nadruk op de laatste dertig jaar.

Sinds 1995 bouwt de Rabobank aan een kunstcollectie. Bron bij het verzamelen zijn de kunstenaars: in samenwerking met hen worden sleutelwerken gekozen die het verhaal vertellen van hun oeuvre. Hoewel het niet het streven was om vanuit deze visie een representatief overzicht van eigentijdse kunst op te bouwen, is in korte tijd wel een eigenzinnig beeld ontstaan van typerende ont- wikkelingen binnen de Nederlandse kunst van de jaren ’60 tot nu.

2005 is het tiende verzameljaar van de Rabo Kunstcollectie: we ‘bevriezen’ even het beeld om te kijken naar wat is opgebouwd. Het Gemeentemuseum presenteert een uitgesproken selectie uit de collecties van Rabobank Nederland en lokale Rabobanken. Het GEM toont multimediawerken uit de Rabo Kunstcollectie in de benedenzalen en brengt drie jonge talenten: Hadassah Emmerich, Marc Bijl en Iris van Dongen. Het Fotomuseum presenteert de eerste solotentoonstelling van fotografe Désirée Dolron. Haar werk is ruim vertegenwoordigd in de collectie van de Rabobank. Tot slot drie primeurs: ter ere van deze omvang- rijke coproductie zijn Alicia Framis, Job Koelewijn en Sebastiaan Bremer uitgenodigd nieuw werk te maken.

Atelier van Lieshout, Vastberaden, 2001 collectie Rabobank Aalsmeer-Uithoorn H x B x D in het Gemeentemuseum

In zaal 02 t/m18 wordt een uitgesproken keuze getoond uit de Rabo Kunstcollectie. Niet de chronologie van de opeenvolgende kunstenaarsgeneraties was leidend bij de inrichting, maar de oeuvres en de zicht- bare of inhoudelijke onderlinge verwant- schappen tussen de werken. Zo ontstaan, dwars door de collectie en generaties heen, inspirerende verhaallijnen verteld vanuit steeds een ander perspectief.

18 13

17

16 14 12

15

10 11

09

08 06 05

07 02

04 03

eerste verdieping

02 Inleiding 03 Filmzaal 04 Job Koelewijn 05 Inez van Lamsweerde, Uwe Laysiepen (Ulay) e.a. 06 Erszébet Baerveldt, Sigurdur Gudmundsson, Pieter Laurens Mol, Henk Visch e.a. 10 Alicia Framis 11 Jan Andriesse, Ad Dekkers, Jan Dibbets, Ger van Elk, Jan Schoonhoven, JCJ Vanderheyden e.a. 12 Hans Broek, Michael Raedecker e.a. 13 Constant A. Nieuwenhuys, Alicia Framis e.a. 14 René Daniëls, Daan van Golden, Ger van Elk, Marc Mulders e.a. 18 Sebastiaan Bremer 07 08 09 15 16 17 kabinetten grenzend aan grote zalen 02 inleiding op tentoonstelling H x B x D 03 filmzaal De film H x B x D toont u een kijkje achter de schermen van de Rabo Kunstcollectie en geeft u een antwoord op de vraag wat verzamelen in de praktijk inhoudt. 04 job koelewijn In de nieuwe installatie die hier getoond wordt, zet Job Koelewijn een nieuwe stap in zijn oeuvre door het pad van de architectuur te betreden. Verschillende elementen zoals een maquette, bouwtekeningen en een video geven een beeld van zijn voorstel voor een gebouw. Dit werk beweegt zich tussen kunstwerk en concreet voorstel dat kan meedingen in (inter)nationale architec- tuurwedstrijden. Job Koelewijn streeft ernaar het gebouw in werkelijkheid te realiseren. Door de presentatie van zijn voorstel is hiermee de eerste stap genomen.

Job Koelewijn, installatie, 2005 05 inez van lamsweerde uwe laysiepen (ulay) en anderen

In het werk van Inez van Lamsweerde staat het manipuleren van een fotografisch beeld van de mens centraal. Haar foto’s laten zien dat het in onze welvaartsmaatschappij niet meer gaat om authenticiteit of identiteit, maar om een overdreven lichaams- cultuur of een glamourachtig cliché van mensen.

Inez van Lamsweerde, Me Kissing Vinoodh (Passionately), 1999

Ook sommige grootformaat foto’s van Ulay vormen een commentaar op de moderne maatschappij. Zijn foto’s zijn vooral een manier om het ongrijpbare mysterie van het eigen bestaan te verbeelden en de betekenis en waarde van andere culturen te onder- zoeken.

De vraag naar identiteit speelt in het werk van een aantal kunstenaars in de laat- ste decennia een belangrijke rol. Dit houdt onder andere in dat deze kunstenaars zich ieder op een volstrekt eigen manier in hun werk uitspreken over het karakter van de gemeenschap, de maatschap- pij of de cultuur, die de iden- titeit van individuen lijken te bepalen Uwe Laysiepen (Ulay), self-portrait, 1990 06 erszébet baerveldt sigurdur gudmundsson pieter laurens mol henk visch en anderen

Pieter Laurens Mol, Settlement, 1992

De hier gepresenteerde werken vertonen grote verschillen, maar hebben desondanks allemaal een zekere poëtische inslag. Ze zijn verhalend, associatief, speels, absurd, romantisch of melan- cholisch en verwijzen steeds naar persoonlijke ervaringen. Net zoals een gedicht de gevoelswereld, fantasie, levensbeschouwing of de persoonlijke beleving van de werkelijkheid weergeeft, kan een beeldend kunstwerk dit ook. De tekeningen, sculpturen, schilderijen, foto’s, assemblages, installaties, videowerken en films zijn vrije verbeeldingen van de wereld van de kunstenaar.

Erszébet Baerveldt, Noach-Troje, 2001

Sigurdur Gudmundsson, Daydream, 1980 Henk Visch, zonder titel, 1997 10 alicia framis

Tijdens de verschillende bezoeken van Alicia Framis aan het hoofdkantoor van de Rabobank in Utrecht, vroeg ze zich af wat er zou gebeuren als de medewerkers hun werk een moment zouden stilleggen. In de huidige maatschappij die wordt beheerst door overvolle agenda’s en hoge ambities is stilstaan not done. Het leven, de economie en dus ook de vooruitgang denderen door. Uit dit gegeven putten veel mensen een gevoel van veilig- heid, terwijl stil staan bij het nu een gevoel van onbehagen of zelfs angst opwerpt. Deze gedachte vormt de basis voor de film Secret Strike (2004) waarin Rabobankmedewerkers zijn ‘bevroren’ in de tijd. Secret Strike is als een modern sprookje en toont een magisch moment dat ons boven de dagelijkse beslommeringen uittilt.

Alicia Framis, Secret Strike,2004 11 jan andriesse ad dekkers jan dibbets ger van elk jan schoonhoven jcj vanderheyden en anderen

Sinds het einde van de jaren ‘60 concentreerde het werk van een aantal Nederlandse kunstenaars zich op het onderzoek van de ons omringende werkelijkheid en van de manier waarop wij deze waarnemen. Zo is Jan Dibbets in zijn ‘perspectiefcorrecties’ steeds opnieuw geboeid door de optische illusie van ruimte op het platte vlak. Door een lint of tekening op een muur of vloer aan te brengen en deze te fotograferen, toont hij dat ons oog de foto of het schilderij driedimensionaal doet lijken, terwijl het in wezen een plat vlak blijft.

Jan Dibbets, Colorstudy @ K 1-2-3, 1976 Jan Andriesse, Waterstudies (detail), 1993 collectie Rabobank Haarlemmermeer

Waarneming van het landschap is altijd een belangrijk thema in de Nederlandse kunst geweest. Ger van Elk en Jan Andriesse ontwikkelen ieder hun eigentijdse varianten op dit rijke thema en bieden de kijker een intense ervaring van ruimte en licht. JCJ Vanderheyden onderzoekt elementen van het schilderen zelf: het fenomeen van het waarnemen en de betekenis van het reproduceren van de werkelijkheid. Een andere belangrijke ontwikkeling in de Nederlandse kunst uit de 20ste eeuw is de radicale vermindering van beeldende middelen en de totale abstractie door het gebruik van de rechte lijn en de primaire kleuren. Deze traditie begint bij Mondriaan en De Stijl en zet zich in de jaren ‘60 voort in de Nul Beweging en de Geometrisch Abstractie. Ad Dekkers hield zich aanvankelijk bezig met het zorgvuldig tekenen van de werkelijkheid, maar vroeg zich af wat in de beeldende kunst de zin van de illusie is. Uiteindelijk koos hij voor dat wat we zien: een vlak, een lijn, een reliëf. Het werk van Ad Dekkers doet denken aan de witte reliëfs van Jan Schoonhoven. Toch bestaan er wezenlijke verschillen tussen hun werk. Bij Schoonhoven ging het allereerst om de herhaling van gelijke beeldelementen en de handmatige uitvoe- ring van zijn reliëfs. Dekkers daarentegen zocht primair de gave, absolute vorm, waarschijnlijk ook als uitdrukking van geestelijke waarden.

Ad Dekkers, Eerste fase van cirkel naar driehoek, 1969 12 hans broek michael raedecker en anderen

Zowel de landschappelijke als de stedelijke ruimte is een onder- werp dat nog veel Nederlandse kunstenaars bezig houdt. Dit thema, dat in de Nederlandse kunst een lange traditie heeft, wordt door hen direct of indirect op een eigentijdse en actuele manier benaderd. Ook in deze groep is de variëteit groot: ieder werk weerspiegelt de visie van de betreffende kunstenaar op het natuurlijke of stedelijke landschap.

Hans Broek, zonder titel, 1996

Michael Raedecker, down, 2001

13 constant a. nieuwenhuys alicia framis en anderen

Een opmerkelijke tendens in de Nederlandse kunst van de laat- ste 20 jaar is het gegeven dat een aantal kunstenaars zich heeft losgemaakt uit het traditionele terrein van de kunsten en zich bij voorkeur laat inspireren door politieke en sociale fenomenen en de ‘condition humaine’. Constant A. Nieuwenhuys beweegt zich al vanaf de jaren veertig in de voorhoede van de vrije, geënga- geerde verbeelding.

Alicia Framis geeft een eigenzinnige invulling aan deze benade- ring. In Mamamen (2005) speelt zij in op de ‘nieuwe’ man. Niet langer is de man de enige die zorgt voor de inkomsten. Door nieuwe vormen van huishouden, gescheiden echtparen met kinderen, homoseksuele koppels met kinderen deelt de man de zorgtaken met de vrouw. Alicia Framis vond het tijd om een kledingstuk te ontwerpen dat aansluit bij de behoeften van deze nieuwe man. Ze ontwierp een drietal pakken waarin de baby zodanig is geïntegreerd dat de man zijn zorgtaken met zijn werk kan combineren. 14 rené daniëls daan van golden ger van elk marc mulders en anderen

Daan van Golden, Heerenlux, 1997

Al vanaf het begin van de jaren ‘70 waren er kunstenaars, zowel in Nederland als daarbuiten, die zich met hun werk bewust plaatsten binnen de context van de kunst en de kunstgeschie- denis. Sprekende voorbeelden hiervan in de Rabo Kunstcollectie zijn Ger van Elk, Daan van Golden, René Daniëls en Marc Mulders. Veel van hun werken bevatten bewust of onbewust verwijzingen naar het kunstenaarsschap en naar het werk van kunstenaars uit het verre of nabije verleden.

Ger van Elk, Rietfruitveld I, 1988 René Daniëls, La Muse Vénale, 1979-1980

18 sebastiaan bremer

Sebastiaan Bremer maakte in 1994 de definitieve oversteek naar New York. Zijn presentatie tijdens H x B x D betekent zijn eerste (solo)tentoonstelling in Nederland en geeft een overzicht van de periode 2001-2005. Speciaal voor H x B x D heeft hij een vijftal nieuwe werken gemaakt. Altijd staat een foto aan de basis van zijn werk. Hierop reageert hij door met inkt een ragfijn stippelpatroon uit te zetten. Dit hedendaagse ‘pointillisme’ wordt in sommige werken aangevuld met bonte kleurpartijen van inkt die de onderliggende foto uiteindelijk onherkenbaar maken. Sebastiaan Bremer geeft zijn hersenspinselen de vrije loop.

Sebastiaan Bremer, Lorinha, 2003

07 08 09 15 16 17 kabinetten

In de kleine zalen vindt u solopresentaties van stanley brouwn, Alicia Framis, Mark Manders en Ni Haifeng; werk dat daar expliciet om vraagt. Het thema ‘portret’ wordt op klassieke wijze getoond in twee kabinetten en in de aangrenzende vitrines en gangen. Werk van Karel Appel gaat in dialoog met werk van Avery Preesman en Reinoud van Vught. H x B x D in het GEM Voor de Rabo Kunstcollectie betekenen de presentaties in het GEM een blik op de toekomst: de bank volgt de kunste- naars op de voet en wil met hun werk de collectie verrijken. marc bijl afterhours

Marc Bijl (1970) geniet een reputatie als enfant terrible van de Nederlandse kunstwereld. Hij studeerde in Den Bosch en Glasgow en ontving in 2004 van het Prins Bernhard Cultuurfonds de Charlotte Köhlerprijs; een aanmoedigingsprijs voor jonge kunstenaars. In zijn werk speelt Bijl met symbolen en slogans van de (massa)cultuur, religie en politiek. Door middel van installaties, video’s, graffiti en beeldhouwwerk geeft hij hierop zijn – vaak dubbelzinnige – persoonlijke commentaar. Zo spoot hij het woord TERROR op de zuilen van het Fridericianum in Kassel tijdens Documenta IX, een jaar na de aanslagen van 2001. Ook verving hij op een basketbalveld het Nike logo door dat van Adidas. Met zulke interventies dwingt Bijl tot reflectie op de mechanismen die heersen binnen (kunst)instituties en multi- nationals. In zijn recente werk lijkt de soms gitzwarte, gothic beeldtaal van zijn eerdere werk plaats te maken voor gelaagder en poëtischer commentaar op politieke en sociale gebeurte- nissen. Een voorbeeld hiervan is een nieuwe installatie die hij speciaal voor de tentoonstelling maakte. Een basketbalveld getransformeerd tot een spooky hang-out, een in nevel gehulde ontmoetingsplek die noopt tot nadenken.

Marc Bijl, Give us Liberty or Give us Freedom, 2003, Iris van Dongen, Dragon, 2004 iris van dongen nox noctis

Iris van Dongen (1975) is sinds haar studie in Den Bosch bekend geworden met verleidelijke en verinnerlijkte pasteltekeningen op groot formaat. De tekeningen ademen een mysterieuze en melancholische sfeer uit. Meestal tonen ze zelfbewuste, al dan niet fatale, vrouwenfiguren. De vrouwen lijken soms zó uit hedendaagse reclames weggelopen, maar herinneren vaak net zo goed aan de kunst van de negentiende-eeuwse prerafaëlie- ten. De tekeningen zijn – net als de historische voorbeelden waaraan ze soms refereren – vaak sterk symbolisch geladen. In deze eerste museale solotentoonstelling van haar werk, toont Van Dongen vooral recente pastels. Hieronder bevindt zich Dragon (2004), één van haar favoriete werken, dat onlangs door het Gemeentemuseum werd aangekocht. Daarnaast wordt nieuw werk getoond, dat nog niet eerder is geëxposeerd, zoals een pasteltekening waarin ze zich waagt aan een dubbel for- maat van drie bij drie meter. Bovendien vervaardigde zij ter plekke een wandvullende zwart-wit schildering, die de verschil- lende tekeningen met elkaar verbindt. De titel van haar presen- tatie en boek, Nox Noctis (slaap, de dood bij nacht), verwijst naar elementen die veelvuldig in haar werk terugkomen. hadassah emmerich muurschildering

Hadassah Emmerich, Sinamon Blue, 2003

Hadassah Emmerich (1974) maakt poëtische tekeningen en schilderijen op grote formaten die een sterk ornamentaal karak- ter hebben. Ze worden overwoekerd door exotische, liaanachtige vegetatie, bloemen en fruit. Daartussen duiken zaken op die nauwelijks los te zien zijn van de andere beeldelementen: figu- ren, gezichten, waterlelies, een broeikas, teksten in een letter- type dat al net zo krult als de lianen. Andere vormen zijn minder gemakkelijk te duiden: bloemen en vruchten zouden evengoed ijsjes, haardossen, vrouwenborsten of geslachtsdelen kunnen zijn, of andersom. Emmerich vergroot de dubbelzinnigheid van de voorstellingen nog door de heldere, mediterrane kleuren die ze gebruikt, onderling sterk te laten contrasteren. Haar werk vormt een zoektocht naar haar eigen culturele wortels. Het ver- haalt telkens over de koloniale erfenis, onze primitivistische verlangens naar het paradijselijke en het ongerepte, en de cliché- beelden die we ons van de ander vormen. Voor de tentoonstelling in het GEM maakte Emmerich haar grootste muurschildering tot nu toe: een werk dat de grootste zaal van het museum vult en waarin verschillende recente tekeningen zijn opgenomen. benedenverdieping: multimediawerken uit de Rabo Kunstcollectie lonnie van brummelen saskia olde wolbers fiona tan barbara visser

Saskia Olde-Wolbers, Day-Glo, 1999 H x B x D in het Fotomuseum désirée dolron

Désirée Dolron is met haar oeuvre ruim vertegenwoordigd in de Rabo Kunstcollectie. Het moment is aangebroken om een eerste overzichtstentoonstelling van haar oeuvre samen te stellen in een belangrijke fase van haar ontwikkeling. Zowel in haar zwart- witfoto’s (contrastarm, diffuus en in sepiatonen afgewerkt) als in haar kleurenopnames (met een tonaliteit die net even afwijkt van de standaard) grijpt Dolron terug op het picturalisme uit het begin van de vorige eeuw. Dat geeft haar werk een schilder- kunstige kwaliteit en uitstraling. Wanneer de fotograaf niet op reis is, werkt ze voornamelijk aan projecten waarin ze de traditie van het portretgenre onderzoekt. De beklemmende positie waarin de geportretteerde mens zich bevindt, lijkt een steeds terugkerend thema in haar werk. In haar serie Xteriors (2001- heden) bekent Désirée Dolron zich aan de schilderkunst door haar anonieme modellen een zweem te geven van de Vlaamse Primitieven en Johannes Vermeer. De sereniteit en het mysterie die deze schilders in hun werk wisten te leggen, benadert de fotograaf meesterlijk in portretten die door lichtval en subtiele digitale aanpassingen nauwelijks nog aan foto’s doen denken.

Désirée Dolron, Alicia Alonso, 2002 26 februari t/m 8 mei 2005 publicaties Meer achtergrondinformatie over de Rabo Kunstcollectie en het merendeel van de geëxposeerde kunstenaars vindt u in: - unlocked # 2 rabo kunstcollectie / art collection, een tweetalige gebonden uitgave. - Kunstbeeld Cahier (een special over de Rabo Kunstcollectie en de presentaties in het GEM en Fotomuseum) - Desiree Dolron, overzichtscatalogus - Afterhours, uitgave bij het werk van Marc Bijl - Nox Noctis, uitgave bij het werk van Iris van Dongen - With Love From Batik Babe, uitgave bij het werk van Hadassah Emmerich Alle publicaties zijn verkrijgbaar in de museumwinkels van het Gemeentemuseum en GEM/Fotomuseum. kunstaanbieding 2005 Een uniek initiatief is de door de Rabobank reeds jarenlang uitgebrachte Kunstaanbieding, waarin kunstenaars speciaal voor medewerkers een werk in een beperkte oplage maken voor een bijzondere prijs. Vanwege het tienjarig bestaan van de collectie stelt de Rabobank dit eenmalig ook open voor leden van de bank en bezoekers van de tentoonstelling. De oplagen zijn beperkt! Het gaat dit jaar om werk van: Elspeth Diederix, Désirée Dolron, Guido Geelen, Inez van Lamsweerde en Mark Manders. U vindt de Kunstaanbiedingen in de museumwinkel van het Gemeentemuseum. Zo lang de voorraad strekt...

H x B x D hoogte x breedte x diepte is een objectieve en elementaire aanduiding voor elk beeldend kunstwerk curatoren tentoonstellingen Rabo Kunstcollectie: Marieke van Schijndel, Jaap Bremer (extern adviseur) Gemeentemuseum: Wim van Krimpen GEM: Roel Arkesteijn, Nanda Janssen (extern) Fotomuseum: Wim van Sinderen film H x B x D samenstelling en regie: Roos Wubben montage: Paul Breddels wegwijzer ontwerp: Mart. Warmerdam, Haarlem druk: Grafinoord, Assendelft fotografie: Peter Cox, Eindhoven behalve Désirée Dolron, Alicia Framis, Inez van Lamsweerde, Saskia Olde Wolbers, Marc Bijl, Iris van Dongen; Daan van Wel (Hadassah Emmerich); Sebastiaan Bremer (courtesy Roebling Hall); dvd still van installatie Job Koelewijn: George Miles © c/o Beeldrecht Amsterdam 2005: Jan Andriesse, René Daniëls, Ad Dekkers, Jan Dibbets, Uwe Laysiepen (Ulay), Henk Visch, Marc Bijl, Sebastiaan Bremer, Iris van Dongen, Hadassah Emmerich coördinatie tentoonstellingsproject projectgroep HxBxD