Afyon-Bolvadin Ve Çevresi Halk Inanişlari Ve
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
T.C. DOKUZ EYLÜL ÜN İVERS İTES İ SOSYAL B İLİMLER ENST İTÜSÜ FELSEFE VE D İN B İLİMLER İ ANAB İLİM DALI YÜKSEK L İSANS TEZ İ AFYON-BOLVAD İN VE ÇEVRES İ HALK İNANI ŞLARI VE UYGULAMALARI Münevver KARANF İL GÜLDEM İR Danı şman Prof. Dr. Ali İhsan Y İTİK 2008 Yemin Metni Yüksek Lisans Tezi olarak sundu ğum “Afyon-Bolvadin Ve Çevresi Halk İnanı şları Ve Uygulamaları ” adlı çalı şmanın, tarafımdan, bilimsel ahlak ve geleneklere aykırı dü şecek bir yardıma ba şvurmaksızın yazıldı ğını ve yararlandı ğım eserlerin kaynakçada gösterilenlerden olu ştu ğunu, bunlara atıf yapılarak yararlanılmı ş oldu ğunu belirtir ve bunu onurumla do ğrularım. Tarih ..../..../....... Münevver KARANF İL GÜLDEM İR İmza II YÜKSEK L İSANS TEZ SINAV TUTANA ĞI Öğrencinin Adı ve Soyadı : Münevver KARANF İL GÜLDEM İR Anabilim Dalı : Felsefe ve Din Bilimleri Programı : Dinler Tarihi Tez Konusu : Afyon- Bolvadin ve Çevresi Halk İnanı şları ve Uygulamaları Sınav Tarihi ve Saati : Yukarıda kimlik bilgileri belirtilen ö ğrenci Sosyal Bilimler Enstitüsü’nün …………………….. tarih ve ………. sayılı toplantısında olu şturulan jürimiz tarafından Lisansüstü Yönetmeli ği’nin 18. maddesi gere ğince yüksek lisans tez sınavına alınmı ştır. Adayın ki şisel çalı şmaya dayanan tezini ………. dakikalık süre içinde savunmasından sonra jüri üyelerince gerek tez konusu gerekse tezin dayana ğı olan Anabilim dallarından sorulan sorulara verdi ği cevaplar de ğerlendirilerek tezin, BA ŞARILI OLDU ĞUNA Ο OY B İRL İĞİ Ο DÜZELT İLMES İNE Ο* OY ÇOKLU ĞU Ο REDD İNE Ο** ile karar verilmi ştir. Jüri te şkil edilmedi ği için sınav yapılamamı ştır. Ο*** Öğrenci sınava gelmemi ştir. Ο** * Bu halde adaya 3 ay süre verilir. ** Bu halde adayın kaydı silinir. *** Bu halde sınav için yeni bir tarih belirlenir. Evet Tez burs, ödül veya te şvik programlarına (Tüba, Fulbright vb.) aday olabilir. Ο Tez mevcut hali ile basılabilir. Ο Tez gözden geçirildikten sonra basılabilir. Ο Tezin basımı gereklili ği yoktur. Ο JÜR İ ÜYELER İ İMZA …………………………… □ Ba şarılı □ Düzeltme □ Red ……………... ………………………………□ Ba şarılı □ Düzeltme □Red ……….......... …………………………...… □ Ba şarılı □ Düzeltme □ Red ……….…… III ÖZET Yüksek Lisans Tezi AFYON-BOLVAD İN VE ÇEVRES İ HALK İNANI ŞLARI VE UYGULAMALARI Münevver KARANF İL GÜLDEM İR Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dalı Dinler Tarihi Programı İnsanlar, tarihin bütün devirlerinde mutlaka bir şeylere inanma ihtiyacı duymu şlardır. Bu nedenle insanlık tarihi boyunca din de insanla beraber var olmu ştur. Din ile birlikteli ğini sürdüren insanlar, kendi milli kültürlerinden getirdikleri bazı inanı ş, adet ve davranı ş biçimlerini dine yansıtmı şlardır. Bu şekilde meydana gelen halk inançları, zamanla toplumsalla şmı ş, tüm toplumun ortak de ğerleri ve pratikleri haline dönü şmü ştür. Bu sebeple halk inançları, toplumu tanımaya ve anlamaya hizmet etti ği için önemlidir. Bir toplumu, inançları olmaksızın de ğerlendirmek mutlaka bir eksikli ğe sebep olaca ğı için, toplum bir bütün olarak ve her yönüyle ara ştırılmalıdır. Bu vesile ile “Afyon- Bolvadin ve Çevresi Halk İnançları ve Uygulamaları” adını ta şıyan bu yüksek lisans tezinde, söz konusu yöre halkının inanç ve adetleri ile bunlara ba ğlı pratikleri tespit edilmeye çalı şılmı ştır. Çalı şmamız bir giri ş, dört bölüm, bir sonuç ve konuyla ilgili resimler ana ba şlıklarından olu şmaktadır. Giri ş bölümünde halk inançları kavramı hakkındaki tanımlar ve de ğerlendirmeler ile ara ştırmanın alanı ve sınırı, amacı ve önemi ve yöntemi gibi metodolojik bilgilere yer verilmi ştir. Birinci bölümde, halk inançlarının ortaya çıkı şı ve ba şlıca özellikleri hakkında bilgi sunulmu ştur. İkinci bölümde, Bolvadin’in co ğrafi konumu, sosyal yapısı, be şeri ve ekonomik durumu ile Bolvadin’in adının kayna ğı ve tarihi hakkında bilgi verilmi ştir. IV Üçüncü bölümde, Bolvadin ve çevresine ait halk inançları, günlük hayat, hayatın geçi ş dönemleri, sa ğlık, tabiat ve gök cisimleri, hayvanlar ve ziyaret yerleri ba şlıkları altında ele alınarak, bunların uygulamalarına açıklık getirilmi ştir. Dördüncü bölümde ise, yöremizde yaygın olan ve insanların zihinlerinde yer eden efsaneler hakkında bilgi verilmi ştir. Sonuçta çalı şmadan elde edilen bulgular kısa bir de ğerlendirmesi yapılmı ş, ardından kaynak ki şiler, kaynakça ve konu ile ilgili resimler eklenmi ştir. Anahtar Kelimeler: Halk İnançları, Bolvadin Ve Çevresi, Kutsal, Ziyaret, Eren. V ABSTRACT Master Thesis FOLK BELIEFS AND PRACTICES AFYON-BOLVAD İN AND SURROUNDINGS Münevver KARANF İL GÜLDEM İR Dokuz Eylül University Institute of Social Sciences Department of Philosophy and Religion Sciences History of Religions Program Human beings always need to believe in something during all periods of history, so religion acts in the stage of history with people for ages. Humans have been living with religion. These people add their national beliefs, traditions and behaviours to the religion. Folk beliefs become by this way and become a part of society. Folk beliefs have also been common values and practices of society. Folk beliefs are very important, because they help us to undertand and know a society. Provided the fact that, an evaluation of a society cannot be completed without beliefs, every part of society must be searched as a whole. This thesis, ‘Folk Beliefs and Practices Afyon-Bolvadin and Surroundings’, aims to determine beliefs and traditions of this region people. Practices about these are also explained. Our study consists of an introduction, four chapters and a conclusion and about illustrations related to the subject. In the introduction chapter, descriptions and evaluations of folk beliefs are explained. It is informed about aims, importance and restraints of the research. This part also includes principles and methodological information of the study. In the first chapter, it is given information about occurence of folk beliefs and their features. In the second chapter, it is informed about geographical location of Bolvadin. Social, humanities and economical conditions of Bolvadin is also VI explained. Then the source of the name ‘ Bolvadin ’ and history of Bolvadin is told. In the third chapter; Folk beliefs of Bolvadin and surroundings is explained in parts of daily life, important periods of life, health, nature and heavenly body, animals, visiting places. Then practises are explained. In the fourth chapter, there are informations about common tales and impressed the mind of people. In the conclusion chapter, an evaluation of the study is done. Then source people, bibliography and illustrations related the subject are added. Key Words: Holy, Folk Beliefs, Bolvadin and Surroundings, Visiting, Saint. VII İÇİNDEK İLER YEM İN METN İ …………………………………………………………………….II TUTANAK …………………………………………………………………………III ÖZET ……………………………………………………………………………….IV ABSTRACT ………………………………………………………………………... V İÇİNDEK İLER ……………………………………………………………………. VI KISALTMALAR…………………………………………………………………..XI GİRİŞ ………………………………………………………………………………...1 BİRİNC İ BÖLÜM HALK İNANÇLARI 1.1. HALK İNANÇLARININ DO ĞUŞU……………………………………...13 1.1.1. Telkin Yoluyla Ortaya Çıkan İnançlar………………………………13 1.1.2. Tebli ğ Yoluyla Ortaya Çıkan İnançlar………………………………14 1.1.3. Anonim Yoluyla Ortaya Çıkan İnançlar…………………………….14 1.2. HALK İNANÇLARININ ÖZELL İKLER İ………………………………15 1.2.1. Millilik………………………………………………………………..15 1.2.2. Ba ğlayıcılık…………………………………………………………...15 1.2.3. De ğişmezlik ve Süreklilik…………………………………………….16 1.2.4. Ortaklık……………………………………………………………….16 1.2.5. Meçhuliyet……………………………………………………………17 İKİNC İ BÖLÜM BOLVAD İN’ İN CO ĞRAF İ DURUMU VE TAR İHÇES İ 2.1. BOLVAD İN’ İN CO ĞRAF İ, BE ŞER İ VE EKONOM İK DURUMU…...18 2.2. BOLVAD İN’ İN TAR İHÇES İ……………………………………………..19 2.2.1. Bolvadin’in Adı………………………………………………………19 2.2.2. Türk Hâkimiyetinden Önce Bolvadin………………………………...20 2.2.3. Türk Hâkimiyetinde Bolvadin………………………………………..22 2.2.3.1 Selçuklular, Beylikler ve Osmanlı Dönemi………………….22 VIII 2.2.3.2 Milli Mücadele Döneminde Bolvadin………………………26 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM BOLVAD İN VE ÇEVRES İNİN HALK İNANÇLARI 3.1. GÜNLÜK HAYATLA İLG İLİ HALK İNANÇLARI…………………29 3.1.1. Kutsal Günler…………………………………………………………29 3.1.1.1. Arefe Günü………………………………………………….31 3.1.1.2. Dini Bayramlar……………………………………………...32 3.1.1.3. Gâvur Küfürü (Köpürü)-Saya Yanması…………………….33 3.1.1.4. Nevruz……………………………………………………….33 3.1.1.5. Hıdırellez ……………………………………………………35 3.1.1.6. Kurban……………………………………………………….37 3.1.2. Melek, Cin-Peri ve Şeytan……………………………………………38 3.1.3. Diki ş Dikmek.………………………………………………………...41 3.1.4. Sabun………………………………………………………………….42 3.1.5. Di ş…………………………………………………………………….42 3.1.6. Gece Vakti……………………………………………………………42 3.1.7. Yolculu ğa Gitmek…………………………………………………….43 3.1.8. Göz Se ğirmesi………………………………………………………...43 3.1.9. Parmakları Kenetlemek……………………………………………….43 3.1.10. Yemin………………………………………………………………..43 3.1.11. Ev E şyaları…………………………………………………………..44 3.1.12. Bir İş e Ba şlarken…………………………………………………….45 3.1.13. Alaya Alma ve Taklit Etme…………………………………………45 3.1.14. Ekmek ve Yiyecekler ……………………………………………….46 3.1.15. Büyü…………………………………………………………………46 3.2. İNSAN HAYATININ GEÇ İŞ DÖNEMLER İ İLE İLG İLİ HALK İNANÇLARI ……………………………………………………………….48 3.2.1. Do ğum………………………………………………………………...48 3.2.1.1. Do ğum Öncesi………………………………………………48 3.2.1.1.a. Kısırlık…………………………………………….48 IX 3.2.1.1.b. A şerme…………………………………………….50 3.2.1.1.c. Cinsiyet Tayini Ve Do ğum………………………..51 3.2.1.2. Do ğum Sonrası……………………………………………...52 3.2.1.2.a. Bebe ğin Adının Konulması……………………….52 3.2.1.2.b. Bebe ğin Yıkanması, Tuzlanması ve Göbe ği……...53 3.2.1.2.c. Lo ğusalık Dönemi ve Kırklı Kadın……………….53 3.2.1.2.d. Di ş Çıkarma