Powiat Działdowski Zaprasza

POWIAT DZIAŁDOWSKI ZAPRASZA 2 POWIAT DZIAŁDOWSKI ZAPRASZA dzialdowo.wm.pl SPIS TREŚCI DZIAŁDOWO 2-7 Działdowo 8-10 Gmina Działdowo 11 Gmina Iłowo-Osada 12 Gmina Lidzbark Miasto zajmuje 11,47 km2 , liczy 21582 mieszkańców. W herbie znajduje się jego patronka św. Katarzyna Aleksandryjska z symbolami 13 Gmina Płośnica swojego męczeństwa (miecz i koło tortur) oraz tarczami rycerskimi w czerwono-białą szachownicę. Działdowo jest siedzibą władz 14-15 Gmina Rybno powiatowych i miejskich. 14 sierpnia obchodzone są Urodziny Miasta. 16 Nadleśnictwo Lidzbark

WYDAWCA Edytor Sp. z o.o. ul. Tracka 5 10-364 Olsztyn

REDAKCJA „Gazeta Działdowska“ ul. Hallera 17 13-200 Działdowo Zamek w Działdowie REKLAMA: 23 697 69 16 Fot. Karol Wrombel

E-MAIL: Działdowo i okolice za- cych. Mocno ucierpiało niały połączenia tzw. poczty szkołę podstawową, założo- czypospolitej było ośrodkiem dzialdowo@gazetaolsztyn- mieszkiwali pruscy Sasino- w okresie „potopu” szwedz- konnej polsko-litewskiej. no park miejski. W okresie polskości, który miał ułatwić ska@pl wie. Pierwsza osada powsta- kiego, zwłaszcza w 1657 r. od W 1837 r. założono szpital I wojny światowej Działdowo repolonizację ludności w po- ła prawdopodobnie w rejo- najazdu oddziałów Gabriela miejski, a w 1848 straż po- było zajmowane przez woj- wiecie oraz oddziaływać na NAKŁAD: nie dzisiejszych ulic Strumy- Wojniłłowicza. W 1656 r. żarną. W II połowie XIX wie- ska rosyjskie, bombardowa- Mazurów zakordonowych. 2 2 000 egzemplarzy kowej, Młyńskiej, Bielniko- przebywał na zamku król ku pobudowano linie kolejo- ne i ostrzeliwane. Uległo września 1939 r. do miasta wej i Górnej, w pobliżu sta- szwedzki Karol X Gustaw, tu- we: połączenia do Malborka wtedy ogromnym zniszcze- wkroczyły wojska niemiec- REDAKTOR WYDANIA rego biegu Nidy. Z począt- taj przyjmował obce posel- i Mławy (1878), do Grudzią- niom, ale jeszcze w czasie kie. W dawnych koszarach Karol Wrombel kiem XIV wieku pojawili się stwa. W XVII i XVIII wieku na- dza (1887) i rok później do wojny rozpoczęto program powstał obóz: pierwotnie dla tutaj Krzyżacy, którzy wznie- stąpił ożywiony rozwój rze- Olsztyna. Pod koniec wieku odbudowy przy wsparciu rzą- jeńców wojennych, następnie FOTO śli strażnicę graniczną i roz- miosła, wcześniej już osada wybudowano kościół katolicki du pruskiego oraz pomocy obóz zagłady. Po wkroczeniu Karol Wrombel poczęli budowę zamku wa- słynęła z jarmarków bydła św. Wojciecha, sąd i więzie- z Rzeszy – miasto bliźniacze wojsk radzieckich 18 stycznia Aleksandra Nowacka rownego. Wokół zamku roz- oraz targów ryb pochodzą- nie, mleczarnię, rzeźnię, ko- Charlottenburg. Decyzją trak- 1945 r. nadal był wykorzy- Anna Ławicka rastała się osada, która otrzy- cych z zasobnego stawu ki- szary wojskowe, a z począt- tatu wersalskiego przyłączo- stywany jako miejsce osa- Rajmund Szczepański mała prawa miejskie sińskiego – zalewu zbudo- kiem XX w. szpital powiatowy, ne do Polski 17 stycznia dzania i straceń Polaków – Archiwum UG Działdowo 14.08.1344 r. od wielkiego wanego przez krzyżaków sieć kanalizacyjną, wodocią- 1920 r. – oﬁcjalne święto obóz nakazowo-rozdzielczy mistrza Ludolfa Königa. w XV wieku. Od 1723 r. ist- gi, wieżę ciśnień, gazownię, miejskie. W czasach II Rze- NKWD. W okresie powojen- PREZES Miasto nazwano Soldov – nym tzw. Polski Ludowej na- Jarosław Tokarczyk Soldovia, później pojawia się stąpił znaczny rozwój lud- Dzialdof. W okresie wojny nościowy, infrastruktury i gos- z zakonem miasto i zamek podarczy miasta. Wyrosły zostały zdobyte prawie bez nowe dzielnice – osiedla PODZIĘKOWANIA walki przez oddziały Włady- Księżodworska, Ogródki, Ni- sława Jagiełły 12 lipca dzicka, Leśna. W rejonie uli- Serdecznie dziękuje- 1410 r. Ponownie na krótko cy Grunwaldzkiej powstała my wszystkim urzę- zdobywały je wojska polskie dzielnica przemysłowa, a na dom i instytucjom w 1411 i 1422. W czasie woj- obrzeżu w Komornikach duże oraz Panu Marianowi ny 13-letniej Działdowo przy- zakłady betonów. Większość Odachowskiemu za stąpiło do Związku Pruskiego, z nich straciła rację bytu pomoc w przygotowa- ale po jej zakończeniu po- w okresie transformacji ustro- niu niniejszego prze- zostało w rękach krzyżac- jowej. Na ich gruzach po- wodnika. kich. W kolejnych zmaga- wstały nowe, prężne ﬁrmy niach 1520 r. miasto zostało działające w warunkach gos- zdobyte i spalone. Po seku- podarki rynkowej (Heinzglas, Redakcja „Gazety laryzacji zakonu i złożeniu Ratusz w Działdowie Dekorglass, Primbud, Ciech- Działdowskiej” hołdu w 1525 r. Działdowo Fot. Karol Wrombel bud, Vi GGa Mi, Makus, Wal- pozostało w Prusach Książę- mar, ABP Computer). dzialdowo.wm.pl POWIAT DZIAŁDOWSKI ZAPRASZA 3 Kiedyś kasyno, teraz szkoła Koszary wojskowe

Przy ul. Chopina za Ulicą Grunwaldzką dochodzimy do zespołu budynków dawnych koszar wo- przystankami PKS znaj- jskowych. Po prawej i lewej stronie są domy mieszkalne (łącznie z Komendą duje się dawny budynek Policji) kadry oficerskiej i podoficerskiej wybudowane przed I wojną światową. kasyna oficerskiego – Same koszary powstały w 1886 r. , stacjonował w nich najpierw 44, a następ- obecnie Państwowa nie 59 Pułk Piechoty Obrony Krajowej. Po przejęciu Działdowa przez stronę Szkoła Muzyczna im polską stacjonował w nich III batalion 32 Pułku Piechoty z Modlina. Arno Kanta. Niedaleko, na skrzyżowaniu z ul. Grunwaldzką, stoi pomnik ofiar faszyzmu (w 1935r odsłonięto tu pomnik Marszałka Józe- fa Piłsudskiego – zbur- zony w 1939 r.). Po drugiej stronie ulicy mamy gmach Zespołu Szkół (można w niej odwiedzić Izbę Pamię- ci)– najstarsza lewa część to przedwojenne gimnazjum oddane do użytku w 1935 r. Obecna szkoła muzyczna Fot. Karol Wrombel

Koszary Fot. Karol Wrombel

W czasie okupacji Niemcy utworzyli w koszarach obóz, którego przeznaczenie zmieniało się (jeniecki, przejściowy, obóz pracy), ale w każdym czasie miał charakter obozu zagłady. Wobec braku kompletnych danych trudno określić liczbę jego więźniów oraz pomordowanych. Szacunki mówią o 20-30 tys. więźniów i od 10 do 12 tys. ofiar. Zygmunt Gertner w książce „Koszmar” określa ich liczbę odpowiednio na 50-60 tys. i 20-25 tys. tych, którzy stracili życie. Pamięci ofiar hitlerowskich poświęcono pomnik w koszarach na tyłach dawnej wartowni oraz tablice ufundowane przez NSZZ Solidarność biskupom płockim, którzy ponieśli tutaj męczeńską śmierć - Antoniemu Julianowi Nowowiejskiemu i Leonowi Wetmańskiemu, którzy zostali beatyfikowani Pomnik ofiar faszyzmu Fot. Karol Wrombel przez papieża Jana Pawła II.

REKLAMA

Projekt ﬁnansowany z przychodu uzyskanego z gospodarowania środkami pochodzącymi z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Warmia i Mazury na lata 2007-2013 PRZEDSIĘBIORCO, CZY WIESZ, ŻE UBIEGAJĄC SIĘ O KREDYT INWESTYCYJNY LUB GOTÓWKOWY MOŻESZ SKORZYSTAĆ

108311dzzd-a b-S Z PORĘCZENIA KREDYTU NAWET DO 1 000 000 ZŁOTYCH WARMIŃSKO-MAZURSKI FUNDUSZ „PORĘCZENIA KREDYTOWE” SP. Z O.O. W DZIAŁDOWIE

13-200 Działdowo, ul. Wolności 4 Tel. 23 697 50 52 Fax 23 697 50 54 E-mail: [email protected] www.poreczenia-kredytowe.info

Warmia i Mazury regionem zjednoczonej Europy

109011dzzd-a-G 113811dzzd-A -S 4 POWIAT DZIAŁDOWSKI ZAPRASZA dzialdowo.wm.pl Pomnik lotników Willa Frankenstein

Drogą za komendą schodzimy w dół do Fot. Karol Wrombel Przy skrzyżowaniu ul. Męczenników (budowali ją więźniowie ul. Jagiełły z ul. Hallera, po działdowskiego obozu), za którą obok sa- lewej widzimy willę Franken- lonu meblowego jest tzw. „pomnik lot- stein – miejską rezydencję ników” – wybudowany na cześć dwóch pi- właścicieli majątku Księży lotów wojskowych rosyjskiego i niemieck- Dwór. Przez długie lata iego, którzy zestrzelili się wzajemnie w cza- mieścił się tutaj ośrodek sie I wojny światowej. „ Za życia wrogowie – zdrowia, a obecnie jest to w obliczu śmierci równi” - głosi napis na własność Działdowskiej Fot. Karol Wrombel odnowionym monumencie. Agencji Rozwoju S.A. Gimnazjum im. Króla Władysława Jagiełły Cmentarz i dzielnica

Idąc w stronę widocznych zakładów Heinz- przemysłowa glas i w prawo ulicą Karola Małłka dochodzimy do głównej ulicy Władysława Jagiełły. Po Widoczny w głębi prawej mijamy zabytkowy elewator zbożowy ul. Grunwaldzkiej las z początku XX w., a po lewej stronie ulicy kryje swoim cieniem zabytkowe kamienice z XIX i XX stulecia. Do- cmentarz wojenny chodzimy do okazałego budynku Gimnazjum z okresu I wojny świa- nr 1 im. Króla Władysława Jagiełły w Dział- towej. Po obu dowie – dawnej szkoły powszechnej - wznie- stronach mamy stare sionego w 1911 r. Przed szkołą stoi pomnik i nowe zakłady prze- króla Władysława Jagiełły odsłonięty mysłowe, markety, w 1994 r., nawiązujący do tradycji przedwo- hurtownie, zakłady jennego pomnika z 1934 r. wzniesionego usługowe, jest to w 500 rocznicę śmierci króla, zburzonego dzielnica przemysłowa Fot. Karol Wrombel przez Niemców w 1939 r. Działdowa.

REKLAMA

108111dzzd-a -S 111411dzzd-a -J 114411dzzd-a -F SPRZEDAŻ NOWYCH MIESZKAŃ! PRZEDSIĘBIORSTWO BUDOWLANE „CIECHBUD“ SP. Z O.O. UL. HALLERA 32, DZIAŁDOWO TELEFON: 23 697 2565

107911dzzd-a-W 110611dzzd-a -F

110511dzzd-a -S 109911dzzd-a-G 114011dzzd-a -F dzialdowo.wm.pl POWIAT DZIAŁDOWSKI ZAPRASZA 5 Niegdyś hotel, Wzdłuż ulicy Jagiełły dziś dom kultury Obok szkoły znajduje się Budynek sądu budynek sądu i na jego Fot. Karol Wrombel zapleczu więzienia zbu- dowane w latach 1875 – 1877. Nieco dalej po lewej stronie ulicy znajduje się budynek dawnej willi mecenasa Jana Wyrwicza, w której w okresie okupacji mieś- ciła się siedziba gestapo – „Pod czarną chorąg- wią”, o czym informuje tablica oraz kwiaty i znicze. Po wojnie funkcjonował tu żłobek, a obecnie ośrodek pomocy społecznej (MOPS). Zaraz za nim zobaczymy nowy kościół Zbawiciela należący do paraﬁi ewangelicko - augs- burskiej. Przed II wojną Mazurski Dom Ludowy, internat dla młodzieży Miejski Dom Kultury Fot. Karol Wrombel oraz siedziba muzeum mazurskiego otwartego Idąc wzdłuż ul. Jagiełły (w stronę ratusza), mijamy w 1927 r. staraniem Siedziba Miejskiego Ośrodka willę Frankenstein i po prawej stronie widzimy Emilii Sukertowej- Pomocy Spo?ecznejFot. Karol Wrombel dawny hotel i restaurację Künela (obecnie Dom Kul- Biedrawiny. tury i kino „Apollo”), a za ul. Pocztową zabytkowe REKLAMA kamieniczki po obu stronach. Zwraca uwagę piękna czerwona kamieniczka z 1908 r. kupca E. Sonnera, w okresie międzywojennym Augustyna Kiwickiego działacza plebiscytowego, który musiał uchodzić z Prus w obawie przed prześladowaniami. Obok parterowy budynek, w którym znajdował się pierwszy szpital miejski św. Łazarza.

REKLAMA 114611dzzd-a -J 110711dzzd-a-W

109211dzzd-a -J 112311dzzd-b -F detale kowalstwa Przedsiębiorstwo - Produkcyjno-Usługowo -Handlowe A. i P. Łada artystycznego 13-200 Działdowo, ul.Lidzbarska 13 - groty tel./fax 23 697 32-03 - tralki - rozety OFERUJEMY: - koszyki - kształtowniki - materiały budowlane (lepik, papa) - proﬁle zamknięte - szeroki asortyment - blachy czarne gr. od 1 mm do 100 mm - dwuteowniki (tręgle) - stal żebrowana i gładka

113311dzzd-a -J 111111dzzd-a-W 114211dzzd-a-W 6 POWIAT DZIAŁDOWSKI ZAPRASZA dzialdowo.wm.pl

Działdowski rynek i ratusz

W miejscu dzisiejszego skrzyżowania ul. Jagiełły Fot. Karol Wrombel z ul. Słowackiego – biegła granica średniowiecznego Dział- dowa – mury miejskie wraz ze stojącą nieco ukośnie bramą dąbrowieńską zwaną także niemiecką. Wkraczamy na cen- tralny plac miasta (Pl. Mickiewicza) – dawniej Markt. Ra- tusz powstał prawdopodobnie w XIV – XV w. Wielokrotnie był niszczony i palony. W obecnym kształcie odbudowany po wielkim pożarze w 1794 r., ale w 1914 r. zniszczeniu uległ dach. Odbudowany w 1915 r. i odrestaurowany w 1922. Dawniej mieściły się w nim kramy, sukiennice, odwach, więzienie, piwnice i remiza strażacka. Był też siedzibą magistratu, dziś mieści się tutaj USC, Biuro Dowodów i Ewidencji Ludności, Straż Miejska oraz biura Rady Miasta. Z zegarowej wieży codziennie w południe odtwarzany jest hejnał miejski. Nad wejściem widoczny herb miasta z jego patronką św. Katarzyną. Kościół Podwyższenia Krzyża Św. Urokliwe kamieniczki

Jeśli z rynku ksierujemy się w stronę widocznej wieży kościoła, wejdziemy na Plac Józefa Biedrawy (pierwszy dyrektor seminarium). W budynku po lewej (dzisiejszy Urząd Skarbowy z pamiątkową tablicą) mieściło się założone w 1921 r. Seminarium Nauczy- cielskie. Po drugiej stronie kościół Podwyższenia Krzyża Świętego. Zbudowany w XIV w służył także celom obronnym – wieża kościelna stanowiła basztę w murach miejskich. Odbudowywany po kolejnych pożarach ostateczny kształt przyjął w 1854 r. Zniszc- zony w czasie I wojny światowej, odbudowywany w latach 1927-30. Służył ewangelikom od czasów Rynek w Działdowie sekularyzacji do 1972 r., kiedy odstąpiono go miastu. Fot. Karol Wrombel Fot. Aleksandra Nowacka W 1981 r. kościół przekazano paraﬁi katolickiej. Przy rynku mieści się wiele zabytkowych kamieniczek z XIX i XX w. Niektóre zniszczone w 1914 r. zostały odbudowane z zachowaniem wymogów konser- XIV-wieczny zamek watorskich i średniowiecznego układu starego miasta. Zwraca uwagę apteka „Pod Orłem” – naprzeciw wejścia do ratusza, tzw. brama mazurska oraz hotel „Wkra” – dawniej „Appolt”, a następnie „Masovia”. Zamek budowano w latach wał obce poselstwa król 1344-1391, a po kolejnych szwedzki Karol X Gustaw najazdach i wojnach był od- w 1656 r. Wykorzystywano go Pamiątka wizyty Jana Pawła II budowywany i rozbudowany także jako magazyny zbożo- np. w XVI wieku zyskał wygląd we i solny oraz dla potrzeb renesansowy. Makieta zamku gminy ewangelickiej. Przed Na prawo od wejścia w stylu renesansowym znaj- 1939 r., w czasie okupacji do dawnego szpitala zo- duje się w sali konferencyjnej i później prowadzono wokół baczymy tablicę upa- Urzędu Miasta, a w piwnicy zamku prace archeologicz- miętniającą pobyt Ka- baszty przybramnej wystawa ne, a od 1974 r. prace kon- rola Wojtyły w Działdo- obrazująca jego historię, ba- serwatorskie, głownie w za- wie. Papież odwiedził tu dania archeologiczne i dzie- chodnim skrzydle. Obecnie rannego w katastrofie je odbudowy. Po upadku za- mieści się w nim Urząd Mias- kolejowej przyjaciela konu zamek stracił znaczenie ta, natomiast główne skrzyd- Mariana Jaworskiego, warowni obronnej i był sie- ło tzw. Duży Dom czeka na obecnie metropolitę dzibą starosty. Tutaj przyjmo- zagospodarowanie. Fot. Karol Wrombel lwowskiego. dzialdowo.wm.pl POWIAT DZIAŁDOWSKI ZAPRASZA 7

Park Honorowych Wieża ciśnień Kościół Dawców Krwi i dawna gazownia św. Wojciecha

Idąc ul. Konopnickiej udajemy się w prawo. Po lewej stronie zabytkowy budynek Straży Granicznej, a na wzgórzu wieża ciśnień z okresu 1910-12. Po uzgodnieniu z obecnym właścicielem istnieje możliwość jej zwiedzenia. Dochodzimy do ulicy Hallera – na wprost stacja uzdatniania wody – skręcamy w lewo i dochodzimy do budynku dawnej gazowni z 1902 r. czynnej do 1974 r., kiedy miasto zostało zaopatrzone w gaz ziemny. Obecnie mieści się tutaj hotel i restauracja „Varia”.

Kościół św. Wojciecha Fot. Karol Wrombel

Pierwotny kościół drewniany usytuowany Dawny „Medyk“ Fot. Karol Wrombel poprzecznie powstał w II poł. XIX w. Obecny zbudowano w latach 1896-97, a konsekracja nastąpiła Za dawnym szpitalem, zwanym dziś „medykiem” w 1900 r. W kościele zobaczymy szereg tablic jest park miejski Honorowych Dawców Krwi - poświęconych księżom i mieszkańcom Działdowa miejsce zabaw i festynów pod gołym niebem. poległym w obozie, proboszczowi działdowskiej W jego centrum znajduje się dąb szypułkowy parafii, żołnierzom Armii Krajowej. Za kościołem o wysokości 26 m i obwodzie 397 cm. Za parkiem przy ul. Nidzickiej znajduje się zabytkowa parafia Plac Arcybiskupa Juliana Antoniego oraz cmentarz parafialny, a na nim wiele pom- Nowowiejskiego i kościół św. Wojciecha. Wieża ciśnień Fot. Karol Wrombel ników przeszłości i mogił obrońców ojczyzny. Rybaczówki i dawny szpital Najstarsza część miasta

Kierując się z ul. Wolność wych osadników z połowy Wychodząc z rynku ulicą Bielni- dówki. Tutaj można jeszcze podzi- pracujących na potrzeby zamku. Po w górę dawnym osiedlem XIX w. Dalej budynek daw- kową w dół, możemy pospacero- wiać ostatnie bruki, zabytkowe ka- lewej stronie mijamy przedzam- Kolonia – po prawej stronie nego szpitala powiatowego wać równoległymi do siebie ulicz- mieniczki z ciekawymi wykuszami cze, gdzie Krzyżacy mieli swoje zobaczymy parterowy za- z 1910r., na drugim piętrze kami Młyńską, Piwną i Strumykową. na poziomie pierwszego piętra. młyny, browar, folusz, ogrody. Do- bytkowy budyneczek dobrze zachowany kolorowy To najstarsza część miasta – pier- Obok młyna z 1907 r. wkraczamy chodzimy do ulicy Męczenników. tzw. „rybaczówki” – pozos- witraż z wizerunkiem św. wotnie osada rybacka w pobliżu na ulicę Wolność – dawniej Wola Tutaj znajdowała się kolejna brama tałość po 17 domkach no- Katarzyny. dawnego biegu rzeki Nidy – Dział- (Freihait) - osiedle rzemieślników zwana polską. 8 POWIAT DZIAŁDOWSKI ZAPRASZA dzialdowo.wm.pl GMINA DZIAŁDOWO

Wiele osób szuka spokojnych i cichych miejsc na spędzenie urlopu. Tereny Gminy Działdowo są idealne do aktywnego spędzenia lata w pięknej okolicy, bez poś- piechu, kolejek i zgiełku. Można u nas pooglądać ciekawe zabytki, pojeździć na rowerze po lesie malinowskim jak również poopalać się nad jeziorem w Grzybinach czy w Jankowicach, połowić ryby w stawach w Mosznicy lub w jednej z rzek. W czasie wakacji organizowanych jest wiele ciekawych imprez można obejrzeć plen- erowych między innymi konkurs powożenia zaprzęgami konnymi czy konkurs skoków konnych organizowany, co roku na gminnym boisku przy lesie malinowskim.

Zawody w powożeniu zaprzęgów konnych w Malinowie Działdówka Fot. Archiwum UG Fot. Karol Wrombel (2) Konkurs skoków przez przeszkody w Malinowie

Grzybiny Myślęta Komorniki — ofiarom nazizmu W 1887 roku w ma- jątku w Myślętach wzniesiono okazały pałac w stylu neo-rene- sansu holenderskiego, a obok niego urząd- zono wielki romanty- czny park w stylu ang- ielskim. Poza pałacem zachowały się także liczne budynki gospo- darcze z przełomu Pałac w Myśletach XIX i XX wieku. Fot. Archiwum UG

CIEKAWOSTKA Jeziorko w Grzybinach Fot. Archiwum UG 30 lipca 1919 roku odbyła się dowszczyzny, aby odbyło się to Tutejszy majątek w XVII i XVIII wieku był w posi- w Myślętach konferencja polsko- bez większych wstrząsów. Po de- adaniu rodziny von Gersdorf, potem przeszedł niemiecka. Wzięli w niej udział: ze cyzjach, które zapadły w Wersa- Pomnik ofiar nazizmu Fot. Archiwum UG w ręce rodu Hellów. Przedwojenny właściciel strony polskiej Rady Ludowej na lu, w Działdowie rozpoczęto przy- dóbr zaprzyjaźniony był z marszałkiem Hinden- powiat nidzicki – Tadeusz Bog- gotowania do przejęcia terenów W lesie na wzgórzu koło Komornik, podczas II burgiem, który często tu gościł. Czasy te pamię- dański, G. Działowski i Leon Woj- przyznanych Polsce przez polską wojny światowej odbywały się masowe egzekuc- tają budynki gorzelni i szkoły oraz piękny park. nowski, a ze strony Niemieckie- administrację. Postanowienia te je więźniów działdowskiego obozu. Na miejscu Dziś również warto zawitać do Grzybin - dawne go Związku dla Działdowa i oko- wchodziły w życie 10 stycznia straceń znajduje się dziś cmentarz i pomnik oﬁar wyrobiska pozostałe po działającej tu kopalni pi- licy – ks. J. Stock z Białut i właści- 1920 roku. Przygotowaniami pol- nazizmu, autorstwa artysty Ryszarda Wa- asku zostały zalane i zarybione. Tradycją stały się ciel ziemski W. Graffstein z Gar- skimi kierował Polska Rada Lu- chowskiego. Pomnik przedstawia olbrzymią dłoń już organizowane co roku, na jeziorze w Grzybi- dyn. Omawiano w jaki sposób dowa z Tadeuszem Bogdańskim wyciągniętą ku niebu, jakby w ostatnim, nach zawody wędkarskie. przeprowadzić przejęcie Dział- z Myśląt na czele. pośmiertnym wezwaniu. dzialdowo.wm.pl POWIAT DZIAŁDOWSKI ZAPRASZA 9 Malinowo (Amalieuchof)

Początki miejscowości sięgają 1853 roku, kiedy to rozparcelowano tereny należące do miasta Działdowo i utworzono majątek Malinowo. Założycielem i pier- wszym właścicielem Malinowa był poczmistrz działdowski Minde. W 1920 roku wieś została włączona do Polski i znalazła się w obrębie powiatu działdowskiego. Granicę z Prusami Wschodnimi zabezpieczał wtedy posterunek graniczny zlokalizowany właśnie w Malinowie. Szkoła w Malinowie Wieża Bismarcka CIEKAWOSTKA

Orlik krzykliwy (Aquila po- Wieżę wzniesiono przed marina), gatunek z rodziny pierwszą wojną światową na jastrzębiowatych , podrodziny zalesionym wzgórzu przy dro- orłów , o długości ciała ok. dze koło Malinowa według 65 cm. i rozpiętości skrzydła ok. projektu architekta Kähma 160 cm. Charakteryzuje się z 1915 roku miała ona zostać szarobrązowym upierzeniem, przekształcona na obelisk z głową jaśniejszą od reszty cia- w hołdzie poległym w pierwszej ła. Zamieszkuje tereny lasów, wojnie światowej. bagien i jezior; żywi się drob- Dawniej wzgórze nosiło na- nymi kręgowcami naziemnymi zwę Fuchsberg – Lisia Góra, Po- - głównie płazami i gadami. Fot. Karol Wrombel lacy zwą ją Łysą Górą. Do po- Gnieździ się zazwyczaj na drze- czątku lat dwudziestych XX wie- wach iglastych, przy pniu. Wy- W 1926 roku w Malinowie z ini- zek Osadników Rolnych. W czasie II ku, kiedy to Działdowo znalaz- prowadza jeden lęg w roku, cjatywy Emilii Sukertowej - Biedra- wojny światowej w budynku szkoły ło się w granicach Polski, wie- składając 2 białawe jaja po- winy zaczęto organizować kursy dla działał początkowo szpital polowy, ża nie została przebudowana. kryte brązowymi plamami, któ- dziewcząt mazurskich, których celem a potem szkoła dla niemieckich Ludność niemiecka, która po- re wysiaduje 40 dni. Pisklętami było kształcenie dziewcząt na gos- rolników ze wschodu. została w Działdowie, nazwa- opiekują się oboje rodzice przez podynie domowe. W 1928 roku W 1950 roku władze oświatowe ła ją wieżą Bismarcka. Jeszcze 55 dni w gnieździe i 25 dni Ministerstwo Rolnictwa mianowało przejęły budynek szkolny i w latach pod koniec lat trzydziestych poza nim. Występuje we Reginę Bujakową kierowniczką i or- 1950-1955 organizowano w nim spotykała się pod nią młodzież wschodniej i południowej Eu- ganizatorką Państwowej Żeńskiej kursy i szkolenia specjalistyczne dla Hitlerjugend uprawiająca za- ropie, w Azji Mniejszej i w In- Szkoły Rolniczej w Malinowie. rolnictwa m.in. uczyli się tu byli bawy na świeżym powietrzu. diach. W Polsce gatunek ten był W październiku oddano do użytku pracownicy Urzędu Bezpieczeństwa Budowla została nieco zmie- dawniej pospolity i liczny, obec- nowy budynek szkoły. Do szkoły Publicznego po jego likwidacji. niona w latach 1923 – 1937 nie bardzo nielicznie lęgowy, przyjmowano dziewczęta, które W 1959 roku szkole przywrócono jej między innymi przez polski na- głównie na północy i wschodzie ukończyły 16-ty rok życia i 4 klasy przedwojenny charakter, organizu- pis „Nie rzucim ziemi skąd nasz kraju. Jest ptakiem chronio- szkoły powszechnej. W 1933 roku jąc Roczną Szkołę Rolniczo-Gospo- ród”. Powszechnie nazywano Fot. Karol Wrombel nym, pod ochroną też są jego w Malinowie działał Pomorski Zwią- darczą dla dziewcząt. ją Wieżą Wolności. stanowiska.

Ruszkowo

Przy wjeździe do wsi od strony Uzdowa stoją zabudowania majątku. Najs- tarszym z nich jest dwór z początku XIX wieku rozbudowany ok. 100 lat później. Dwór otacza park z ponad stuletnim starodrzewem. Okazale wyglądają również zabudowania folwarczne. Na jednym z budynków za- chował się zabytkowy żuraw (dźwig). W centrum wsi stoi kościół z początku XX wieku wzniesiony na miejscu poprzedniego. We wnętrzu można zobaczyć zabytkowe wyposażenie, w tym manierystyczny ołtarz z XVII wieku. W miejscowości zachowało się też kilka przedwojennych bu- dynków m.in. szkoła i świetlica. Przy drodze wojewódzkiej z Działdowa do Rychnowa stoi budynek służący w okresie międzywojennym niemieckiej straży granicznej. Po wojnie działała w nim znana w całej okolicy restauracja. Dziś budynek jest własnością prywatną. Kilkaset metrów dalej prze- Kościół pw. św. Józefa w Ruszkowie biega obecna granica powiatu działdowskiego. Fot. Fot. Archiwum UG Dwór z początku XIX wieku Fot. Fot. Archiwum UG 10 POWIAT DZIAŁDOWSKI ZAPRASZA dzialdowo.wm.pl Uzdowo

Pierwotna nazwa miejscowości brzmiała prawdopodobnie Ujazdowo. W potocznym obiegu pozostawała bardzo krótko, ponieważ została zastąpiono ją obecną nazwą. Od 1260 r. wieś należała do Krzyżaków, którzy to w XVI wieku wybudowali kościół katolicki. Po sekularyzacji Prus, kościół został przejęty przez luteranów. W 1599 r. świątynia w Uzdowie została wyposażona w dzwon, odlany w Gdańsku przez Gerdta Bennigka, który władze niemieckie zarekwirowany w czasie I wojny światowej. W 2 poł. XVII wieku do świątyni sprowadzono nowy ołtarz, który zachowany był w stylu barokowym i wedle miejscowego zwyczaju, połączony z amboną. Na przełomie XIX i XX wieku kościół przeszedł remont. W trakcie I wojny światowej świątynia została uszkodzona, jednak po zakończeniu działań wojennych na tym terenie kościół ponownie odbudowano. Przy północnej stronie świątyni umieszczono zakrystię, natomiast od strony południa stanęła niewielka kruchta. Wzniesiono czterokondygnacyjną wieżę, wmurowaną w zachodnią ścianę kościoła. Drzwi do kościoła są dwuskrzydłowe z przeszklonym nadprożem. Sklepienie wewnątrz kościoła wyłożone jest drewnem. Chór obudowany został drewnianą balustradę, wsparty na czterech słu- pach. Stolarka okienna również drewniana, ostrołukowa. Bach na nawie siodłowy, kryty dachówką ceram- iczną holenderką. Wieża natomiast wyłożona jest dachówką karpiówką. Po zakończeniu wojny, katolicy mieszkający w Uzdowie, należeli do parafii w Koszelewach. Od 1945 roku, kościół ewangelicki niszczał i dwa lata później, zdewastowany trafił w ręce katolików z parafii Turzy Wielkiej. Podczas remontu Kościół filarny pw. św. Michała Archanioła posadzki, odkryto pod nią ludzkie szczątki. w Uzdowie Fot. Fot. Archiwum UG Pomnik Grunwaldzki Turza Wielka

Wzmianki o istnieniu miejscowości sięgają 1502 roku. Używano wów- czas określeń: Turza oraz Thurza. Miejscowość leżała kiedyś nad jeziorem Turskim, stąd wziął się pomysł na nazwanie miejscowości. Wieś została założona przez Rycerzy Zakonnych, po zawarciu z Litwinami pokoju w 1379 r. Zachowało się w niej kilka interesują- W roku 1931 w centrum wsi cych obiektów. Zabytkowy budynek wzniesiono pierwszy na Ma- stacji kolejowej pochodzi z lat 1909- zurach pomnik grunwaldzki. 10, czyli z okresu budowy linii kole- Monument wysadzili Niemcy jowej do Samborowa (Ostródy), w pierwszych dniach II wojny która oddzielała się tu od trasy światowej. W roku 2006 do- Warszawa - Gdańsk. W bardzo do- konano uroczystego odsłonię- brym stanie, poza budynkiem dwor- cia kopii pomnika. Obok nie- ca z magazynem, zachowały się dom go leżą pozostałości przed- dla pracowników kolei i jedna wojennej budowli. W karczmie, nastawnia. We wsi znajduje się też która stała nieopodal pomni- kościół z 1924 r. wzniesiony z inic- Pomnik Grunwaldzki ka miał w roku 1806 nocować jatywy ówczesnego właściciela ma- Fot. Anna Ławicka (2) sam cesarz Napoleon. w Uzdowie Fot. Archiwum UG jątku Aleksandra Kamińskiego.

REKLAMA

112611dzzd-a -J 112111dzzd-a -J 113011dzzd-a -J dzialdowo.wm.pl POWIAT DZIAŁDOWSKI ZAPRASZA 11 GMINA IŁOWO-OSADA

Iłowo-Osada to gmina wiejska położona w województwie warmińsko-mazurskim, na terenie Zielonych Płuc Polski. Ponad połowę jej powierzchni stanowi Zieluńsko-Rzęgowski Obszar Chronionego Krajobrazu z rezerwatem leśnym „Góra Dębowa“ i rezerwatem torfowiskowo-ornitologicznym „Świńskie Bagno“. Tereny te są atrakcyjne krajobrazowo i turystycznie. Parowóz jest symbolem Iłowa jako osady kolejarskiej. Obóz przejściowy w Iłowie Podczas okupacji hitle- cuskiego, litewskiego, ro- rowskiej w miejscowości Iło- syjskiego, ukraińskiego wo istniał obóz przejściowy i białoruskiego. Przebywało dla przymusowych robotni- w nim nawet do 2 tys. dzie- ków wywożonych do Nie- ci w wieku od kilku miesię- Fot. Karol Wrombel miec. Na jego terenie wy- cy do 5 lat. Panowała tam dzielono obóz dla dzieci wysoka śmiertelność. Dzie- niemieckim rodzinom. Mławą we wrześniu 1939 r. Lokomotywa Ty45 — symbol Iłowa jako osady więźniów obozów i robotnic ci uznane za „rasowo war- Na iłowskim cmentarzu Jest tu również zbiorowy grób kolejarskiej Fot. Karol Wrombel przymusowo zatrudnionych tościowe“ wywożono do za- znajduje się pomnik i mogi- mieszkańców Iłowa, zamor- w Prusach Wschodnich po- kładów wychowawczych ła żołnierzy Wojska Polskiego dowanych przez Niemców chodzenia polskiego, fran- w Niemczech i oddawano poległych w czasie bitwy pod w czasie II wojny światowej. Pomnik w lasach białuckich Kościół w Białutach Godnym uwagi jest pomnik w lasach białuckich - Ruiny kościoła cmentarz z okresu II wojny ewangelickiego światowej, gdzie w latach z 1904 1941-45 hitlerowcy roz- Fot. Aleksandra strzelali i pochowali ok. 12 Nowacka 000 Polaków i Żydów, więźniów przejściowego obozu w Działdowie. Oprócz wielu więźniów po- litycznych zamordowano tu Kamienna tablica także 58 księży z diecezji upamiętniająca 200-rocznicę płockiej. W celu zamasko-

koronacji Fryderyka I wania zbrodni Niemcy na Nowacka Aleksandra Fot. Fot. Aleksandra Nowacka świeżych grobach sadzili świerki. Na pomniku wy- go. Jest to również budow- rzeźbionym przez Bolesła- we wsi Białuty znajduje się la z czerwonej cegły, w sty- wa Wolskiego widnieje na- mogiła 12 żołnierzy WP lu neogotyckim – pis: „Ofiarom hitlerowskich broniących pozycji mław- Przy wjeździe do wsi stoją 200-rocznicy koronacji Fry- ściany częściowo otynkowa- jednak dużo skromniejsza zbrodni w hołdzie, społe- skiej w pierwszych dniach nieużywany kościół ewan- deryka I. Na wieży kościel- no. Niestety, budynki po- od kościoła ewangelickiego. czeństwo Warmii i Mazur września 1939 r. oraz po- gelicki i dawna pastorówka nej zachowała się do dziś zbawione opieki popadają We wnętrzu zachowało się w X rocznicę wyzwolenia“. mnik upamiętniający to – oba budynki kamienna tablica upamięt- w ruinę. wyposażenie z epoki. Obok Natomiast na cmentarzu zajście. z 1904 roku, wzniesione niająca to wydarzenie. Ko- Kościół katolicki wzniesio- świątyni znajdują się rów- przy wsparciu funduszu ściół wzniesiono w stylu neo- no w 1884 roku na miejscu nież zabytkowe zabudowa- REKLAMA utworzonego dla uczczenia gotyckim z czerwonej cegły, poprzedniego drewniane- nia proboszcza. Rezerwat przyrody

Świńskie Bagno to rezerwat ha i jest położony w leśnic- temy torfowiskowe i leśne. Dębowa, w którym objęto torfoeiskowy w Gminie Iło- twie Białuty. Głównym przed- Na terenie leśnictwa znaj- ochroną starodrzew mie- wo. Ma powierzchnię 16,10 miotem ochrony są ekosys- duje się też rezerwat Góra szany. 106811dzzd-a -F 12 POWIAT DZIAŁDOWSKI ZAPRASZA dzialdowo.wm.pl LIDZBARK

To niewielkie , będące południową bramą Mazur, Plac Hallera - fontanna nocą przyciąga pięknem krajobrazu, czystym powi- Fot. Zygmunt Mężykowski etrzem i gościnnością mieszkańców. Przez miasto przepływa rzeka Wel - bardzo popularna wśród am- atorów spływów kajakowych. Jej meandry wielokrotnie były tematem i natchnieniem plen- erów malarskich. Na niewielkim odcinku Wel posiada górski charakter, co spowodowało pojawienie się unikalnych gatunków fauny i ﬂory. Podobnie jak Widok na Plac Hallera rzeka Wel, również liczne jeziora wokół Lidzbarka są Fot. Zygmunt Mężykowski niewątpliwą atrakcją dla wędkarzy. Często traﬁają się rekordowe okazy okoni, amurów i szczupaków. Zabytki Atrakcje turystyczne

• Kościół rzymskokatolicki pw. św. Wojciecha z 1752 r. Fot. Archiwum UG Lidzbark (przy ulicy Kościelnej), • Figurka św. Jana Nepomucena nad rzeką Wel z 1802 r. (przy ulicy Stare Miasto), • Kościół ewangelicko - augsburski z 1829 r. wraz z do- mem kancelaryjnym z tego samego okresu (ul. Górka), • Gotycka baszta zamkowa z XVI w., w której odkryto resz-

tki polichromii – siedziba Biblioteki Miejskiej (ul. Zamkowa), Fot. Karol Wrombel • Magazyny zbożowe z końca XIX w. (ul. Piaski), • Budynki Szkoły Podstawowej nr 1(ul. Działdowska), Urzę- Położenie Lidzbarka na terenie dwóch parków krajobrazowych, Welskiego oraz Górznieńsko-Lidzbarskiego, gwaran- du Miasta( ul. Sądowa 21), dworca kolejowego ( ul. Główny tuje zdrowe powietrze i nieskazitelną przyrodę. Na amatorów wycieczek pieszych i rowerowych czekają wiodące przez Dworzec), kamieniczki secesyjne z przełomu XIX i XX w. rezerwaty ścieżki dydaktyczne. Dodatkowe atrakcje to spływy kajakowe, jazda konna, wypożyczalnie sprzętu sportowe- (Plac Hallera), go i liczne kąpieliska. Wszystkim turystom Lidzbark oferuje czyste powietrze i wodę, kontakt z naturą, piękne krajobra- • Dwie wieże wodociągowe z 1909 r. zy, ale również aktywny, i przede wszystkim udany wypoczynek. Gmina Lidzbark dysponuje dobrą bazą noclegową i ga- (ul. Główny Dworzec i Brzozowa). stronomiczną, zarówno w ośrodkach wczasowych jak i też w gospodarstwach agroturystycznych.

REZERWAT PRZYRODY JAR BRYNICY

Leśny rezerwat przyrody położony na terenie Górznieńsko-Lidzbarskiego Parku Krajobrazowego. Wiek drzewostanu wynosi ok. 140-160 lat. Jest to miejsce lęgowe bociana czarnego, zimorodka i pluszcza. Fot. Aleksandra Nowacka dzialdowo.wm.pl POWIAT DZIAŁDOWSKI ZAPRASZA 13 GMINA PŁOŚNICA

Gmina Płośnica położona jest w południowo - zachodnim krańcu województwa warmińsko-mazurskiego. Znaczną część powierzchni gminy zajmują lasy. Kom- pleksy leśne na północnym zachodzie wraz z zadrzewieniami i użytkami zielonymi stanowią część i otulinę Welskiego i Górznieńsko - Lidzbarskiego Parku Krajo- brazowego, natomiast południowa i zachodnia część gminy łączy się z obszarem chronionego krajobrazu. Tereny te oferują urokliwe, spokojne zakątki, obﬁtość zwierzyny i runa leśnego, niewielkie zaś zaludnienie dodatkowo podkreśla walory turystyczno-poznawcze tych obszarów.

Wiatrak w Jabłonowie Łęcku został zbudowany Dostał ją za swe zasługi Kościół w Płośnicy świętych Piotra i Pawła. ściół wzniósł wojewoda ma- jeszcze w czasach krzyżac- jeden z kolegów Józefa Pił- W XVI wieku wrócił on we zowiecki K. Rudziński kich. W czasie reformacji sudskiego, obszarnik polski władanie katolików. Pod- w 1757. dziedzic Wielkiego Łęcka Rajmund Stodolski. Zniknął czas wojen szwedzkich zos- przeszedł na protestantyzm on wraz z rozpoczęciem tał zrujnowany i wkrótce Cmentarz wojenny i kościół został przekazany wojny w 1939 r. Po wojnie, potem odbudowany. Jako ewangirlikom. Katolicy od- dokładnie 1 września 1946 filia parafii w Wielkim Łęc- zyskali świątynię w XII roku, w pałacu została ku, kościół ten przetrwał w. W 1904 r. dobra w Wiel- otwarta Jednoroczna Że- do ostatniej dekady XIX kim Łęcku zostały przejęte ńska Szkoła Rolniczo - Gos- w. W latach 1899 - 1901 z rząd pruski, który objął podarcza. Obecnie budynek zbudowano w Przełęku patronat nad kościołem. pałacu należy do Zespołu nową neogotycką, muro- Fot. Rajmund Szczepański Fot. Karol Wrombel W tym samym roku ocenio- Szkół w Gródkach. waną z cegły świątynię We wsi Jablonowo, znaj- no, że dotychczas istniejący Powstał za czasów krzy- Przemienienia Pańskiego. Fot. Karol Wrombel duje się stary, drewniany drewniany kościół grozi za- Pałac żackich w 1404 r. Kościół Fundatoremdrugiego ko- wiatrak. Został on pobu- waleniem. Pertraktacje w Turzy Małej był dwa razy przebudowy- ścioła był dziedzic wsi Prze- Przy drodze leśnej z Płoś- dowany przed 1920 rokiem z rządem doprowadziły wany - w 1729 i 1854 r.. łęk - Rymer, ewangelik, któ- nicy do Gralewa, tuż za przez Jana Kamińskiego. wreszcie do rozpoczęcia W 1914 na skutek uderze- ry władał tą miejscowością mostkiem na rzece Płośni- Wiatrak posiada mecha- w 1914 r. budowy nowej nia pioruna, uległa spło- do 1913 r. czance, w okolicy nie- nizm pozwalający obracać murowanej świątyni, którą nięciu drewniana część istniejącego już, zniszczo- całość budowli - dostoso- ukończono w 1918 r. wieży z dzwonnicą, która Kościół nego w 1945 roku mająt- wując w ten sposób usta- została odbudowana w Niechłoninie ku Domajewo (także Du- wienie płaszczyzny ramion Pałac w 1918 r. Pod posadzką ko- najewo) położony jest napędzających młyn do kie- w Gródkach ścioła znajdują się cztery cmentarz wojenny z 1914 runku wiejącego wiatru. murowane krypty, będące roku o powierzchni 0,37 Drewniana konstrukcja bu- grobowcami właścicieli ha. Mogiły żołnierzy poleg- dowli o wysokości ponad Gródek. W kościele na łych w I wojnie światowej Fot. Rajmund Szczepański 15 m nie poddaje się nisz- uwagę zasługuje zabytkowy otoczone są starym lasem. czącemu działaniu czasu. Pałac stanowi zabytek prospekt organowy neogo- Do dziś zachowała się Kamienne koła mieliły zbo- z końca XIX w.. Wybudował tycki wykonany w pracow- większość oryginalnych że na mąkę do 1946 roku, go właściciel majątku - ni G. Gehlhara w Królewcu betonowych nagrobków, kiedy to duże podatki nało- Friedrich von Kownatzki. oraz dwa dzwony. które niestety pozbawione żone na tę działalność zmu- Zaprojektowany w stylu re- Fot. Rajmund Szczepański są obecnie tabliczek. Wed- siły Jana Kamińskiego do nesansu północnego, łączy Kościół w Przełęku ług źródeł niemieckich na wyrejestrowania młyna. w sobie elementy stylów Kościół Wszystkich Świę- cmentarzu w Domajewie Fot. Rajmund Szczepański architektury angielskiej, tych w Niechłoninie. Pierw- pochowano 32 żołnierzy Kościół św. Mikołaja Pałac zbudowano w la- francuskiej i zmodernizo- szy kościół zbudowano niemieckich (w tym 4 nie- w Wielkim Łęcku tach 1905-1908 przez ro- wanego neogotyku. Pałac prawdopodobnie już pod znanych) poległych 28 dzinę Bodienów - dalekich otoczony był niedużym par- koniec XV w. Uległ on spa- sierpnia 1914 r. i 370 żoł- potomków wielkiego mist- kiem z sadzawkami. leniu w 1583 r. Obecny ko- nierzy rosyjskich. rza zakonu krzyżackiego W 1905 r. majątek (zabu- Michała Kuchmeister von dowania gospodarskie wraz REKLAMA Stenrnberga. Ostatnią dzie- z pałacem) został sprzeda- dziczką niemiecką Gródek, ny Alredowi Oehlikowi po-

była córka Augusta Bodie- chodzącemu z prus za- Fot. Rajmund Szczepański na, żona nimieckiego feld- chodnich. Od 1919 roku marszałka von Bocka. nowym dziedzicem został W XV wieku z fundacji

Fot. Rajmund Szczepański W okresie międzywojennym syn Herbert. W 1945 roku ówczesnych dziedziców posiadłość Gródki została pałac przeszedł w ręce skar- wzniesiono w Przełęku Pierwszy kościół w Wielkim opuszczona przez Niemców. bu państwa. pierwszy kościół filialny 115211dzzd-a-G 14 POWIAT DZIAŁDOWSKI ZAPRASZA dzialdowo.wm.pl GMINA RYBNO

Tereny Gminy Rybno są bardzo urozmaicone i bardzo atrakcyjne pod względem przyrodniczo-krajobrazowym. Czyste powietrze, rozległe kompleksy leśne, znaczna liczba jezior rynnowych połączonych rzeką Wel stanowią o dużych walo- rach turystyczno-przyrodniczych gminy. Certyﬁkatem nieskażonej przyrody oraz walorów przyrodniczych i krajobrazowych terenu gminy jest utworzony Zarządzeniem Wojewody w 1995 r. Welski Park Krajobrazowy z rezerwatami przyrody obejmujący swym zasięgiem 58 proc. obszaru gminy. Na terenie gminy coraz szybciej rozwija się turystyka, bardzo dobrze prosperują gospo- darstwa agroturystyczne i tworzą się nowe. Cały obszar Gminy Rybno znajduje się na terenie Zielonych Płuc Polski. Ponadto na jej terenie znajduje się bogata Centrum Rybna ﬂora i fauna. Dlatego też Gmina Rybno jest jedną z najbardziej atrakcyjnych tu- Fot. Karol Wrombel rystycznie gmin na terenie powiatu działdowskiego. Atrakcje turystyczne

Fot. Aleksandra Nowacka (3)

Na terenie Gminy Rybno miejsca noclegowe dostępne są w ośrodkach wypoczynkowych nad jeziorami Hartowiec i Zarybinek, w gospodarstwach agroturystycznych i na polach namiotowych. Dodatkowymi atrakcjami turystycznymi na terenie gminy są szlaki turystyczne: ścieżka rowerowa wokół Jeziora Rumian, spływ kajakowy rzeką Wel. Kajakiem po rzece Wel Kajakiem po rzece Wakacyjne imprezy Welski Park Krajobrazowy

W wakacje organizowane Najbardziej wartościowa kiem Krajobrazowym istnie- ziernej. Rzeką główną jest są imprezy cykliczne, takie przyrodniczo, południowo- ją również rezerwaty przy- Wel, który wpływa na teren jak zlot motocyklistów zachodnia część Gminy Ryb- rody oraz pomnik przyrody. gminy od strony wschodniej i starych zabytkowych sa- no objęta jest ochroną w for- Teren gminy w całości poło- i przepływając przez kilka je- mochodów nad jeziorem mie Welskiego Parku Kra- żony jest w dorzeczu rzeki zior wypływa w części połu- Zarybinek w Rybnie. Or- jobrazowego. Są to głównie Wel, w obrębie zlewni poje- dniowo – zachodniej. ganizowane są też liczne tereny leśne urozmaicone imprezy w plenerze - kompleksami zmeliorowa- REKLAMA ogniska, wraz z oprawą nych torfowisk niskich i je- gastronomiczno-muzycz- ziorami. Strefa ochronna ną. W sierpniu Stowarzy- w postaci otuliny Parku ciąg- szenie na Rzecz Rozwoju nie się pętlą: Rybno – Ru- Gminy Rybno organizuje mian – Truszczyny – Jeglia – festyn letni na stadionie Gronowo – Ząpy Jeglijskie – sportowym przy hali spor- Zlot motocyklistów i starych samochodów Stacja PKP Rybno – Rybno. towej w Rybnie. Fot. Aleksandra Nowacka Dodać należy, iż poza Par- 114911dzzd-a -S dzialdowo.wm.pl POWIAT DZIAŁDOWSKI ZAPRASZA 15 Ścieżka rowerowa wokół jeziora Rumian

Trasa ścieżki turystycznej „Wokół jeziora Rumian“ w całości leży w obrębie Welskiego Parku Krajobrazowego (WPK) na terenie gminy Rybno. WPK utworzony został w 1995 r. Powierzchnia WPK wynosi ponad 24 tys. ha. Punktem wyjściowym trasy będzie parking położony w centrum Rybna tuż obok komisariatu policji. W Rybnie kierujemy się w stronę Lubawy mijając po lewej stronie Dom Strażaka oraz Urząd Gminy. Jedziemy w kierunku przystanku nr 1. Rzeźba terenu jest urozmaicona, powstała w następstwie działalności lądolodu i wód lodowcowych podczas ostatniego zlodowacenia. Po prze- jechaniu około 3 km dojeżdżamy do Rumiana.

Przystanek nr 1. ściół, który spełnia swoja funkcję do mian nazywaną Strugą Rumiańską. droga żwirową w kierunku kom- rzeki Rumian z jednej strony, samym jego brzegiem. Po drodze Rumian leży w północno-wschod- dnia dzisiejszego i stanowi bardzo Nasz przystanek znajduje się pleksu leśnego. Po prawej stronie a z drugiej na jezioro i jego wschod- znajduje się kilka miejsc, gdzie niej części gminy. Został utworzony wartościowy zabytek. Aby dojść do w miejscu, z którego widok rozcią- mijamy „ambonę“. Po lewej stronie ni brzeg. Jezioro Rumian jest typo- można się wykąpać. Jednak radzi- na ziemiach należących do bisku- przystanku nr 2. musimy cofnąć się ga się na całą pradolinę rzeki Ru- w oddali w lekkim zagłębieniu wi- wym jeziorem rynnowym położo- libyśmy dotrzeć do ośrodka wypo- pa chełmińskiego. Do 1566 roku do skrzyżowania z drogą prowa- mian. Aby dojechać do przystanku dać zagrody wsi Naguszewo. Nie- nym 152 mn.p.m. Wracamy duktem czynkowego. nosił nazw Romna.Początkowo ist- dzącą w kierunku Dąbrówna. Po nr 2 musimy zjechać z drogi asfal- co wyżej zabudowania wsi Grosz- leśnym do drogi biegnącej wzdłuż niała tu kaplica, a później drew- drodze mijamy nieczynny już młyn. towej w prawo tuż za gospodarki. Po pokonaniu ok. 200 m mamy linii lasu. Po powrocie na poprzed- Przystanek nr 5. niany kościół i założono paraﬁę. Po prawej stronie na wzniesieniu stwem. Chwilę potem dojeżdżamy po lewej stronie poletko uprawia- nią drogę jedziemy wzdłuż linii lasu Na terenie ośrodka znajduje się W 1713 roku wzniesio- znajduje się miejscowa Szkoła Pod- do przystanku nr 2. ne przez myśliwych, a po prawej ok. 1,5 km zgodnie ze znajdującym sklep spożywczy, wypożyczalnia no nowy ko- stawowa otoczona prawie 100 let- duży paśnik dla leśnej zwierzyny. się oznakowaniem. Warto wspiąć się sprzętu wodnego, kąpielisko. Jest nimi świerkami. Skręcając w kie- Przystanek nr 2. Schodzimy krawędzią jednego na wzniesienie obok chaty pokrytej możliwość skorzystania z sanitaria- runku Dąbrówna wjeżdżamy na Z punktu obserwacyjnego widać z licznych wąwozów polodowco- strzechą. Chata ta znajduje się na tów i bieżącej wody. Ruszamy w dal- betonowy most przez doskonale rozległe i prawie płaskie wych. Po pokonaniu około 100 m samym szczycie wysokiego zbocza szą drogę. Droga wiedzie nas przez rzekę Ru- dno pradoliny. Fauna i ﬂora są tu dochodzimy do kolejnego przy- oddzielona wąwozem od bardzo Nową Wieś, która z miejscowości ty- bardzo rozbudowane. Mijając do- stanku. nowoczesnego zabudowania rek- powo rolniczej przekształciła się linę rzeki Rumian po prawej reacyjnego. Obok chaty znajduje się w miejscowość letniskową. Prze- stronie przemiesz- Przystanek nr 3. przystanek nr 4, który jest miejscem mieszczamy się w kierunku Szczu- czamy się Znajdujemy się na półwyspie do obserwacji. Po krótkim odpo- plin. Dojeżdżamy do skrzyżowania wrzynającym się w jezioro. Z pół- czynku schodzimy nad brzeg jezio- z droga w kierunku Tuczek i Dąb- wyspu mamy fantastyczny ra i wzdłuż linii brzegowej prze- równa. Skręcamy w prawo po prze- widok na ujście chodzimy do kolejnego przystanku. jechaniu ok. 50 m dojeżdżamy do ruin kościoła. Przejeżdżamy przez Przystanek nr 4. betonowy most i skręcamy z drogi Trasa wiedzie równo- asfaltowej w kierunku jeziora. Dro- legle do jeziora ga, na którą wjechaliśmy prowadzi do końca trasy.

Jezioro Rumian Fot. Karol Wrombel

Fot. asz 16 POWIAT DZIAŁDOWSKI ZAPRASZA dzialdowo.wm.pl NADLEŚNICTWO LIDZBARK

Nadleśnictwo Lidzbark jest jednym z nadleśnictw położonych w południowo-zachodniej części województwa warmińsko-mazurskiego. Zostało utworzone jako Nadleśnictwo Królewskie w 1894 roku. Obecnie zajmuje powierzchnię około 1050 km 2, z czego lasy stanowią 25,5 tys. ha. Podstawową zasadą współczesnej gospodarki leśnej jest trwałe zachowanie wielofunkcyjnego charakteru lasów. Rozwój cywilizacyjny społeczeństwa powoduje rosnące zapotrzebowanie na świadczenie przez lasy na rzecz społeczeństwa licznych funkcji pozaprodukcyjnych, w tym ekologicznych, rekreacyjnych i zdrowotnych. Stąd też w Nadleśnictwie Lidzbark realizacja wielofunkcyjnej roli lasu w środowisku znajduje swój wyraz szczególnie w priorytetowym rozwoju bazy turystyczno- wypoczynkowej zarówno dla ludności miejscowej, jak i dla przyjezdnych. Rezerwaty i pomniki przyrody Kurhany w Gródkach Leśna ścieżka przyrodnicza

Na terenie Nadleśnictwa lice Jeziora Lidzbarskiego, i inne atrakcje udostępniono do zwiedzania Kiełpińskiego oraz Jeziora 4 rezerwaty przyrody (Jar Piaseczno i Rumian. Nadleśnictwo Lidzbark kie dni robocze od 7 do 15. Brynicy, Piekiełko, Ostrów W lasach Nadleśnictwa szczególnie zaprasza na leś- Ponadto Nadleśnictwo na te- Tarczyński i Klonowo), a tak- można zobaczyć także liczne ną ścieżkę przyrodniczą znaj- renie swoich lasów posiada że drzewostany wchodzące pomniki przyrody, jakimi są dującą się przy siedzibie szereg szlaków rowerowych, w skład dwóch parków kra- 32 drzewa, 2 głazy narzuto- Nadleśnictwa. Ich tematyka które biegną po malowni- jobrazowych. Dużą popu- we oraz 2 aleje drzew po- zapoznaje zwiedzających ze czych i ciekawych przyrodni- larnością cieszą się też oko- mnikowych. zrównoważoną gospodarką czo drzewostanach. leśną, funkcjami lasu, dzia- Serdecznie zapraszamy do łaniami i pracą leśników. Do- zapoznania się z naszą szcze- Kuharny datkowo Nadleśnictwo udo- gółową ofertą turystyczno- Fot. Karol Wrombel stępnia turystom muzeum rekreacyjną na stronie leśne, które można samo- www.olsztyn.lasy.gov.pl/lidz- Dla miłośników historii bałtyjskie znajdujące się dzielnie zwiedzać we wszyst- bark i archeologii Nadleśnictwo w leśnictwie Gródki, po- Lidzbark oferuje dodatkową chodzące z 550 r. p.n.e. usy- Wejście na Leśną Ścieżkę atrakcję, którą stanowią pane nad grobami zmarłych Dydaktyczną cztery kurhany zachodnio- przez plemiona Bałtów. Fot. Archiwum nadleśnictwa

Kapliczka św. Huberta w Leśnictwie Turza Wielka Muzeum Leśne przy siedzibie Nadleśnictwa Fot. Archiwum nadleśnictwa Lidzbark Fot. Archiwum nadleśnictwa

REKLAMA

BIURO USŁUG TURYSTYCZNYCH VOYAGE

13-200 Działdowo, pl. Mickiewicza 39 tel. (23) 697 35 52

109411dzzd-a -S 112811dzzd-a b-S