DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA WARMIŃSKO-MAZURSKIEGO

Olsztyn, dnia 4 kwietnia 2013 r.

Poz. 1431

UCHWAŁA NR XXX/15/13 RADY GMINY RYBNO

z dnia 26 marca 2013 r.

w sprawie uchwalenia Programu Opieki nad Zabytkami Gminy Rybno na lata 2013 – 2016

Na podstawie art.87 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami(Dz. U. z 2003 r. Nr 162, poz. 1568; z 2004 r. Nr 96, poz. 959 i Nr 238, poz. 2390; z 2006 r. Nr 50, poz.362 i Nr 126, poz. 875; z 2007 r. Nr 192, poz. 1394; z 2009 r. Nr 31, poz. 206 i Nr 97, poz. 804 oraz z 2010 r. Nr 75, poz. 474 i Nr 130, poz.871) Rada Gminy Rybno, po uzyskaniu pozytywnej opinii Warmińsko-Mazurskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, uchwala co następuje: § 1. Przyjmuje się do realizacji „Program Opieki nad Zabytkami Gminy Rybno na Lata 2013-2016”, stanowiący załącznik do niniejszej uchwały. § 2. Wykonanie uchwały powierza się Wójtowi Gminy Rybno. § 3. Uchwała wchodzi w życie z dniem podjęcia i podlega ogłoszeniu w Dzienniku Urzędowym Województwa Warmińsko-Mazurskiego.

Przewodniczący Rady Gminy

Marian Ligman Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 2 – Poz. 1431

Załącznik do Uchwały Nr XXX/15/13 RADY GMINY RYBNO z dnia 26 marca 2013 r.

PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYBNO NA LATA 2013-2016

Rybno, grudzień 2012 r. Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 3 – Poz. 1431

SPIS TREŚCI

1.WSTĘP ...... 3

2.PODSTAWA PRAWNA OPRACOWANIA PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI ...... 4

3.UWARUNKOWANIA PRAWNE OCHRONY I OPIEKI NAD ZABYTKAMI W POLSCE ...... 6

4.UWARUNKOWANIA ZEWNĘTRZNE OCHRONY DZIEDZICTWA KULTUROWEGO ...... 15

5.RELACJE GMINNEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYBNO Z DOKUMENTAMI WYKONANYMI NA POZIOMIE WOJEWODZTWA I POWIATU ...... 20

6. UWARUNKOWANIA WEWNĘTRZNE OCHRONY DZIEDZICTWA KULTUROWEGO ......

(RELACJE GMINNEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYBNO Z DOKUMENTAMI WYKONANYMI NA POZIOMIE GMINY) ...... 25

7. CHARAKTERYSTYKA ZASOBÓW I ANALIZA STANU DZIEDZICTWA KULTUROWEGO I KRAJOBRAZU KULTUROWEGO GMINY RYBNO ...... 32

8. OCENA STANU DZIEDZICTWA KULTUROWEGO GMINY RYBNO. ANALIZA SZANS I ZAGROŻEŃ ...... 55

9. ZAŁOŻENIA PROGRAMOWE I ZADANIA GMINNEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYBNO 57

10. INSTRUMENTARIUM REALIZACJI GMINNEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI 60

11. ŹRÓDŁA FINANSOWANIA OPIEKI NAD ZABYTKAMI 62

12. ZASADY OCENY REALIZACJI GMINNEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI 63

Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 4 – Poz. 1431

1. WSTĘP

Celem opracowania Programu Opieki nad Zabytkami Gminy Rybno na Lata 2013 – 2016 jest określenie zasadniczych kierunków działań inicjowanych przez władze gminy w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego występującego w jej granicach administracyjnych, zgodnie z przepisami ustawy z 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. Nr 162, poz. 1568 z późn. zm.). Program został opracowany zgodnie z wytycznymi Poradnika Metodycznego – Gminny Program Zabytków, przygotowany przez Narodowy Instytut Dziedzictwa w Warszawie. Istotnym zagadnieniem uzasadniającym powstanie programu jest zachowanie dziedzictwa kulturowego regionu, jak również jego promocja wśród mieszkańców oraz turystów. Funkcję tę można realizować między innymi poprzez edukację, począwszy od poziomu podstawowego oraz pobudzanie rozwoju turystyki. Działanie te mogą przyczynić się do przyśpieszenia rozwoju społeczno – gospodarczego gminy. Nieodzownym elementem tego typu działań jest budzenie w społeczeństwie świadomości istnienia zabytków i potrzeby ich rewitalizacji, jak również zwrócenie uwagi na istniejącą wspólnotę kulturową. Aby to osiągnąć należy pobudzić świadomość właścicieli, użytkowników i jednostki samorządu terytorialnego, skłonić te grupy do współdziałania, wzbudzić ich odpowiedzialność za właściwy stan zachowania obiektów historycznych oraz aktywny udział w zakresie opieki nad zabytkami. Niniejszy Program jest pierwszym dokumentem tego rodzaju opracowanym dla gminy Rybno. Postanowiono, że w programowanym okresie, tj. w latach 2013-2016 działania podejmowane w jego ramach, będą dotyczyły przede wszystkim działań określanych jako „miękkie”, tj. działań o charakterze nieinwestycyjnym. Celem ich jest przede wszystkim promocja gminy i jego dziedzictwa kulturowego, jak również edukacja dotycząca opieki nad zabytkami połączona z wydarzeniami o charakterze historycznym. Mają one stanowić podstawę do działań podejmowanych w kolejnych okresach programowych, gdy świadomość w zakresie ochrony zabytków będzie większa. Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 5 – Poz. 1431

2. PODSTAWA PRAWNA OPRACOWANIA GMINNEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI

Podstawą prawną obowiązku wykonania Programu Opieki nad Zabytkami Gminy Rybno na Lata 2013 – 2016 jest Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z dnia 23 lipca 2003 r. (Dz. U. Nr 162 poz.1568 z późn. zm): Art. 87. 1. Zarząd województwa, powiatu lub wójt (burmistrz, prezydent miasta) sporządza na okres 4 lat odpowiednio wojewódzki, powiatowy lub gminny program opieki nad zabytkami. 2. Programy, o których mowa w ust. 1, mają na celu, w szczególności: 1. włączenie problemów ochrony zabytków do systemu zadań strategicznych, wynikających z koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju; 2. uwzględnianie uwarunkowań ochrony zabytków, w tym krajobrazu kulturowego i dziedzictwa archeologicznego, łącznie z uwarunkowaniami ochrony przyrody i równowagi ekologicznej; 3. zahamowanie procesów degradacji zabytków i doprowadzenie do poprawy stanu ich zachowania; 4. wyeksponowanie poszczególnych zabytków oraz walorów krajobrazu kulturowego; 5. podejmowanie działań zwiększających atrakcyjność zabytków dla potrzeb społecznych, turystycznych i edukacyjnych oraz wspieranie inicjatyw sprzyjających wzrostowi środków finansowych na opiekę nad zabytkami; 6. określenie warunków współpracy z właścicielami zabytków, eliminujących sytuacje konfliktowe związane z wykorzystaniem tych zabytków; 7. podejmowanie przedsięwzięć umożliwiających tworzenie miejsc pracy związanych z opieką nad zabytkami. 3. Wojewódzki, powiatowy i gminny program opieki nad zabytkami przyjmuje odpowiednio sejmik województwa, rada powiatu i rada gminy, po uzyskaniu opinii wojewódzkiego konserwatora zabytków. 4. Programy, o których mowa w ust. 3, są ogłaszane w wojewódzkim dzienniku urzędowym. 5. Z realizacji programów zarząd województwa, powiatu i wójt (burmistrz, prezydent miasta) sporządza, co 2 lata, sprawozdanie, które przedstawia się odpowiednio sejmikowi województwa, radzie powiatu lub radzie gminy. Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 6 – Poz. 1431

6. Sprawozdanie z realizacji wojewódzkiego programu opieki nad zabytkami jest przekazywane Generalnemu Konserwatorowi Zabytków i właściwemu wojewódzkiemu konserwatorowi zabytków w celu jego wykorzystania przy opracowywaniu, aktualizacji i realizacji krajowego programu ochrony zabytków i opieki nad zabytkami. Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 7 – Poz. 1431

3. UWARUNKOWANIA PRAWNE OCHRONY I OPIEKI NAD ZABYTKAMI W POLSCE

Obiekty zabytkowe – zabytki nieruchome i ruchome, podlegają na terytorium Polski ochronie prawnej na mocy wielu aktów prawnych:

3.1. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 roku

Obiekty zabytkowe są objęte ochroną prawną określoną jako konstytucyjny obowiązek państwa i każdego obywatela: Art. 5. Rzeczpospolita Polska strzeże niepodległości i nienaruszalności swojego terytorium, zapewnia wolność i prawa człowieka i obywatela oraz bezpieczeństwo obywateli, strzeże dziedzictwa narodowego oraz zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju. Art. 6. Rzeczpospolita Polska stwarza warunki upowszechniania i równego dostępu do dóbr kultury, będącej źródłem tożsamości narodu polskiego, jego trwania i rozwoju. Art. 86. Każdy jest obowiązany do dbałości o stan środowiska i ponosi odpowiedzialność za spowodowane przez siebie jego pogorszenie. Zasady tej odpowiedzialności określa ustawa.

3.2. Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz.U. z 2003 r. Nr 162, poz. 1568 z późn. zm.)

Głównym aktem prawnym regulującym zasady ochrony i opieki nad zabytkami w Polsce jest ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz.U. Nr 162, poz. 1568 z późniejszymi zmianami). Dla niniejszego Programu… zasadne jest przywołanie poniższych artykułów tej ustawy:

Art. 3. Użyte w ustawie określenia oznaczają: 1. zabytek - nieruchomość lub rzecz ruchomą, ich części lub zespoły, będące dziełem człowieka lub związane z jego działalnością i stanowiące świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową; 2. zabytek nieruchomy - nieruchomość, jej część lub zespół nieruchomości, o których mowa w pkt 1; Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 8 – Poz. 1431

3. zabytek ruchomy - rzecz ruchomą, jej część lub zespół rzeczy ruchomych, o których mowa w pkt 1; 4. zabytek archeologiczny - zabytek nieruchomy, będący powierzchniową, podziemną lub podwodną pozostałością egzystencji i działalności człowieka, złożoną z nawarstwień kulturowych i znajdujących się w nich wytworów bądź ich śladów albo zabytek ruchomy, będący tym wytworem; 5. instytucja kultury wyspecjalizowana w opiece nad zabytkami - instytucję kultury w rozumieniu przepisów o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej, której celem statutowym jest sprawowanie opieki nad zabytkami; 6. prace konserwatorskie - działania mające na celu zabezpieczenie i utrwalenie substancji zabytku, zahamowanie procesów jego destrukcji oraz dokumentowanie tych działań; 7. prace restauratorskie - działania mające na celu wyeksponowanie wartości artystycznych i estetycznych zabytku, w tym, jeżeli istnieje taka potrzeba, uzupełnienie lub odtworzenie jego części, oraz dokumentowanie tych działań; 8. roboty budowlane - roboty budowlane w rozumieniu przepisów Prawa budowlanego, podejmowane przy zabytku lub w otoczeniu zabytku; 9. badania konserwatorskie - działania mające na celu rozpoznanie historii i funkcji zabytku, ustalenie użytych do jego wykonania materiałów i zastosowanych technologii, określenie stanu zachowania tego zabytku oraz opracowanie diagnozy, projektu i programu prac konserwatorskich, a jeżeli istnieje taka potrzeba, również programu prac restauratorskich; 10. badania architektoniczne - działania ingerujące w substancję zabytku, mające na celu rozpoznanie i udokumentowanie pierwotnej formy obiektu budowlanego oraz ustalenie zakresu jego kolejnych przekształceń; 11. badania archeologiczne - działania mające na celu odkrycie, rozpoznanie, udokumentowanie i zabezpieczenie zabytku archeologicznego; 12. historyczny układ urbanistyczny lub ruralistyczny - przestrzenne założenie miejskie lub wiejskie, zawierające zespoły budowlane, pojedyncze budynki i formy zaprojektowanej zieleni, rozmieszczone w układzie historycznych podziałów własnościowych i funkcjonalnych, w tym ulic lub sieci dróg; 13. historyczny zespół budowlany - powiązaną przestrzennie grupę budynków wyodrębnioną ze względu na formę architektoniczną, styl, zastosowane materiały, funkcję, czas powstania lub związek z wydarzeniami historycznymi; 14. krajobraz kulturowy - przestrzeń historycznie ukształtowaną w wyniku działalności człowieka, zawierającą wytwory cywilizacji oraz elementy przyrodnicze; Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 9 – Poz. 1431

15. otoczenie - teren wokół lub przy zabytku wyznaczony w decyzji o wpisie tego terenu do rejestru zabytków w celu ochrony wartości widokowych zabytku oraz jego ochrony przed szkodliwym oddziaływaniem czynników zewnętrznych. Art. 4. Ochrona zabytków polega, w szczególności, na podejmowaniu przez organy administracji publicznej działań mających na celu: 1) zapewnienie warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych umożliwiających trwałe zachowanie zabytków oraz ich zagospodarowanie i utrzymanie; 2) zapobieganie zagrożeniom mogącym spowodować uszczerbek dla wartości zabytków; 3) udaremnianie niszczenia i niewłaściwego korzystania z zabytków; 4) przeciwdziałanie kradzieży, zaginięciu lub nielegalnemu wywozowi zabytków za granicę; 5) kontrolę stanu zachowania i przeznaczenia zabytków; 6) uwzględnianie zadań ochronnych w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz przy kształtowaniu środowiska. Art. 6.1. Ochronie i opiece podlegają, bez względu na stan zachowania: 1) zabytki nieruchome będące, w szczególności: a) krajobrazami kulturowymi, b) układami urbanistycznymi, ruralistycznymi i zespołami budowlanymi, c) dziełami architektury i budownictwa, d) dziełami budownictwa obronnego, e) obiektami techniki, a zwłaszcza kopalniami, hutami, elektrowniami i innymi zakładami przemysłowymi, f) cmentarzami, g) parkami, ogrodami i innymi formami zaprojektowanej zieleni, h) miejscami upamiętniającymi wydarzenia historyczne bądź działalność wybitnych osobistości lub instytucji; 2) zabytki ruchome będące, w szczególności: a) dziełami sztuk plastycznych, rzemiosła artystycznego i sztuki użytkowej, b) kolekcjami stanowiącymi zbiory przedmiotów zgromadzonych i uporządkowanych według koncepcji osób, które tworzyły te kolekcje, c) numizmatami oraz pamiątkami historycznymi, a zwłaszcza militariami, sztandarami, pieczęciami, odznakami, medalami i orderami, d) wytworami techniki, a zwłaszcza urządzeniami, środkami transportu oraz maszynami i narzędziami świadczącymi o kulturze materialnej, charakterystycznymi dla dawnych i nowych form gospodarki, dokumentującymi poziom nauki i rozwoju cywilizacyjnego, Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 10 – Poz. 1431

e) materiałami bibliotecznymi, o których mowa w art. 5 ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach (Dz. U. Nr 85 z późniejszymi zmianami), f) instrumentami muzycznymi, g) wytworami sztuki ludowej i rękodzieła oraz innymi obiektami etnograficznymi, h) przedmiotami upamiętniającymi wydarzenia historyczne bądź działalność wybitnych osobistości lub instytucji; 3) zabytki archeologiczne będące, w szczególności: a) pozostałościami terenowymi pradziejowego i historycznego osadnictwa, b) cmentarzyskami, c) kurhanami, d) reliktami działalności gospodarczej, religijnej i artystycznej. 2. Ochronie mogą podlegać nazwy geograficzne, historyczne lub tradycyjne nazwy obiektu budowlanego, placu, ulicy lub jednostki osadniczej. Art. 7. Formami ochrony zabytków są: 1) wpis do rejestru zabytków; 2) uznanie za pomnik historii; 3) utworzenie parku kulturowego; 4) ustalenia ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego albo w decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, decyzji o warunkach zabudowy, decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej, decyzji o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej lub decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji w zakresie lotniska użytku publicznego. Art. 16.1. Rada gminy, po zasięgnięciu opinii wojewódzkiego konserwatora zabytków, na podstawie uchwały, może utworzyć park kulturowy w celu ochrony krajobrazu kulturowego oraz zachowania wyróżniających się krajobrazowo terenów z zabytkami nieruchomymi charakterystycznymi dla miejscowej tradycji budowlanej i osadniczej. Art. 17.1. Na terenie parku kulturowego lub jego części mogą być ustanowione zakazy i ograniczenia dotyczące: 1) prowadzenia robót budowlanych oraz działalności przemysłowej, rolniczej, hodowlanej, handlowej lub usługowej; 2) zmiany sposobu korzystania z zabytków nieruchomych; 3) umieszczania tablic, napisów, ogłoszeń reklamowych i innych znaków niezwiązanych z ochroną parku kulturowego, z wyjątkiem znaków drogowych i znaków związanych z ochroną porządku i bezpieczeństwa publicznego, z zastrzeżeniem art. 12 ust. 1; 4. składowania lub magazynowania odpadów. Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 11 – Poz. 1431

2. W razie ograniczenia sposobu korzystania z nieruchomości na skutek ustanowienia zakazów i ograniczeń, o których mowa w ust. 1, stosuje się odpowiednio przepisy art. 131-134 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (t. j. Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150 z późniejszymi zmianami). Art. 18. 1. Ochronę zabytków i opiekę nad zabytkami uwzględnia się przy sporządzaniu i aktualizacji koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju, strategii rozwoju województw, planów zagospodarowania przestrzennego województw, planu zagospodarowania przestrzennego morskich wód wewnętrznych, morza terytorialnego i wyłącznej strefy ekonomicznej, analiz i studiów z zakresu zagospodarowania przestrzennego powiatu, strategii rozwoju gmin, studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin oraz miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego albo decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, decyzji o warunkach zabudowy, decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej, decyzji o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej lub decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji w zakresie lotniska użytku publicznego. 2. W koncepcji, strategiach, analizach, planach i studiach, o których mowa w ust. 1, w szczególności: 1) uwzględnia się krajowy program ochrony zabytków i opieki nad zabytkami; 2) określa się rozwiązania niezbędne do zapobiegania zagrożeniom dla zabytków, zapewnienia im ochrony przy realizacji inwestycji oraz przywracania zabytków do jak najlepszego stanu; 3) ustala się przeznaczenie i zasady zagospodarowania terenu uwzględniające opiekę nad zabytkami. Art. 19. 1. W studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego uwzględnia się, w szczególności ochronę: 1) zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru i ich otoczenia; 2) innych zabytków nieruchomych, znajdujących się w gminnej ewidencji zabytków; 3) parków kulturowych. 1a. W decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, decyzji o warunkach zabudowy, decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej, decyzji o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej lub decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji w zakresie lotniska użytku publicznego uwzględnia się w szczególności ochronę: 1) zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru i ich otoczenia; 2) innych zabytków nieruchomych, znajdujących się w gminnej ewidencji zabytków. 2. W przypadku gdy gmina posiada gminny program opieki nad zabytkami, ustalenia Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 12 – Poz. 1431 tego programu uwzględnia się w studium i planie, o których mowa w ust. 1. 3. W studium i planie, o których mowa w ust. 1, ustala się, w zależności od potrzeb, strefy ochrony konserwatorskiej obejmujące obszary, na których obowiązują określone ustaleniami planu ograniczenia, zakazy i nakazy, mające na celu ochronę znajdujących się na tym obszarze zabytków. Art. 20. Projekty i zmiany planu zagospodarowania przestrzennego województwa oraz miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego podlegają uzgodnieniu z wojewódzkim konserwatorem zabytków. Art. 21. Ewidencja zabytków jest podstawą do sporządzania programów opieki nad zabytkami przez województwa, powiaty i gminy. Art. 22.1. Generalny Konserwator Zabytków prowadzi krajową ewidencję zabytków w formie zbioru kart ewidencyjnych zabytków znajdujących się w wojewódzkich ewidencjach zabytków. 2. Wojewódzki konserwator zabytków prowadzi wojewódzką ewidencję zabytków w formie kart ewidencyjnych zabytków znajdujących się na terenie województwa. 3. Włączenie karty ewidencyjnej zabytku ruchomego niewpisanego do rejestru do wojewódzkiej ewidencji zabytków może nastąpić za zgodą właściciela tego zabytku. 4. Wójt (burmistrz, prezydent miasta) prowadzi gminną ewidencję zabytków w formie zbioru kart adresowych zabytków nieruchomych z terenu gminy. 5. W gminnej ewidencji zabytków powinny być ujęte: 1/ zabytki nieruchome wpisane do rejestru; 2/ inne zabytki nieruchome znajdujące się w wojewódzkiej ewidencji zabytków; 3/ inne zabytki nieruchome wyznaczone przez wójta (burmistrza, prezydenta miasta) w porozumieniu z wojewódzkim konserwatorem zabytków Art. 89. Organami ochrony zabytków są: 1. minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, w imieniu którego zadania i kompetencje, w tym zakresie, wykonuje Generalny Konserwator Zabytków; 2. wojewoda, w imieniu którego zadania i kompetencje, w tym zakresie, wykonuje wojewódzki konserwator zabytków.

Szczególnie ważną rolę Ustawa z dnia 23 lipca 2003 roku o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami przypisuje właścicielowi lub posiadaczowi obiektu zabytkowego. Należy podkreślić, że dysponowanie zabytkiem powoduje – z jednej strony – obowiązki ciążące na właścicielu/użytkowniku, z drugiej jednak strony przysługują mu liczne prawa. Art. 5. Opieka nad zabytkiem sprawowana przez jego właściciela lub posiadacza polega, w szczególności, na zapewnieniu warunków: 1) naukowego badania i dokumentowania zabytku; Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 13 – Poz. 1431

2) prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytku; 3) zabezpieczenia i utrzymania zabytku oraz jego otoczenia w jak najlepszym stanie; 4) korzystania z zabytku w sposób zapewniający trwałe zachowanie jego wartości; 5) popularyzowania i upowszechniania wiedzy o zabytku oraz jego znaczeniu dla historii i kultury. Art. 25. 1. Zagospodarowanie na cele użytkowe zabytku nieruchomego wpisanego do rejestru wymaga posiadania przez jego właściciela lub posiadacza: 1) dokumentacji konserwatorskiej określającej stan zachowania zabytku nieruchomego i możliwości jego adaptacji, z uwzględnieniem historycznej funkcji i wartości tego zabytku; 2) uzgodnionego z wojewódzkim konserwatorem zabytków programu prac konserwatorskich przy zabytku nieruchomym, określającego zakres i sposób ich prowadzenia oraz wskazującego niezbędne do zastosowania materiały i technologie; 3) uzgodnionego z wojewódzkim konserwatorem zabytków programu zagospodarowania zabytku nieruchomego wraz z otoczeniem oraz dalszego korzystania z tego zabytku, z uwzględnieniem wyeksponowania jego wartości. 2. W celu spełnienia wymagań, o których mowa w ust. 1, wojewódzki konserwator zabytków jest obowiązany nieodpłatnie udostępnić do wglądu właścicielowi lub posiadaczowi zabytku nieruchomego posiadaną przez siebie dokumentację tego zabytku oraz umożliwić dokonywanie niezbędnych odpisów z tej dokumentacji. Art. 26. 1. W umowie sprzedaży, zamiany, darowizny lub dzierżawy zabytku nieruchomego wpisanego do rejestru, stanowiącego własność Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego, przy określaniu sposobu korzystania z tego zabytku należy nałożyć, jeżeli stan zachowania zabytku tego wymaga, na nabywcę lub dzierżawcę obowiązek przeprowadzenia w określonym terminie niezbędnych prac konserwatorskich przy tym zabytku. 2. Przepis ust. 1 stosuje się odpowiednio do decyzji o oddaniu w trwały zarząd zabytku nieruchomego wpisanego do rejestru. Art. 27. Na wniosek właściciela lub posiadacza zabytku wojewódzki konserwator zabytków przedstawia, w formie pisemnej, zalecenia konserwatorskie, określające sposób korzystania z zabytku, jego zabezpieczenia i wykonania prac konserwatorskich, a także zakres dopuszczalnych zmian, które mogą być wprowadzone w tym zabytku. We wniosku należy wskazać zakres planowanych prac, ze wskazaniem zaplanowanych do zastosowania materiałów budowlanych i rozwiązań technicznych. Art. 28. Niezależnie od obowiązków wynikających z opieki nad zabytkami, określonych w Art. 5, właściciel lub posiadacz zabytku wpisanego do rejestru lub zabytku znajdującego się w wojewódzkiej ewidencji Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 14 – Poz. 1431 zabytków zawiadamia wojewódzkiego konserwatora zabytków o: 1) uszkodzeniu, zniszczeniu, zaginięciu lub kradzieży zabytku, niezwłocznie po powzięciu wiadomości o wystąpieniu zdarzenia; 2) zagrożeniu dla zabytku, niezwłocznie po powzięciu wiadomości o wystąpieniu zagrożenia; 3) zmianie miejsca przechowania zabytku ruchomego w terminie miesiąca od dnia nastąpienia tej zmiany; 4) zmianach dotyczących stanu prawnego zabytku, nie później niż w terminie miesiąca od dnia ich wystąpienia lub powzięcia o nich wiadomości.

3.3. Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz.U. z 2001 r., Nr 142, poz. 1591 z późn. zm.)

Wykonywanie zadań w zakresie kultury i ochrony zabytków jest ustawowym zadaniem samorządów. W art. 7 ust. 1, pkt 9 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz.U. z 2001 r., Nr 142, poz. 1591 z późn. zm.) zostały określone zadania własne gminy: Art. 7.1. Zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty należy do zadań własnych gminy. W szczególności zadania własne obejmują sprawy: 9/ kultury, w tym bibliotek gminnych i innych instytucji kultury oraz ochrony zabytków i opieki nad zabytkami.

3.4. Inne akty prawne

Uregulowania prawne dotyczące ochrony zabytków i opieki nad zabytkami znajdują się także w innych obowiązujących ustawach, przede wszystkim: - ustawie z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz.U. Nr 80, poz. 717 z późn. zm.), - ustawie z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane (tekst jednolity Dz.U. z 2010 r. Nr 243, poz. 1623), Art. 20, ust. 2: W zgłoszeniu należy określić rodzaj, zakres i sposób wykonywania robót budowlanych oraz termin ich rozpoczęcia. Do zgłoszenia należy dołączyć oświadczenie, o którym mowa w art. 32 ust. 4 pkt 2, oraz, w zależności od potrzeb, odpowiednie szkice lub rysunki, a także pozwolenia, uzgodnienia i opinie wymagane odrębnymi przepisami. W razie konieczności uzupełnienia zgłoszenia właściwy organ nakłada, w drodze postanowienia, na zgłaszającego obowiązek uzupełnienia, w określonym terminie, brakujących dokumentów, a w przypadku ich nieuzupełnienia – wnosi sprzeciw, w drodze decyzji. Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 15 – Poz. 1431

Art. 39 1. Prowadzenie robót budowlanych przy obiekcie budowlanym wpisanym do rejestru zabytków lub na obszarze wpisanym do rejestru zabytków wymaga, przed wydaniem decyzji o pozwoleniu na budowę, uzyskania pozwolenia na prowadzenie tych robót, wydanego przez właściwego wojewódzkiego konserwatora zabytków. 2. Pozwolenie na rozbiórkę obiektu budowlanego wpisanego do rejestru zabytków może być wydane po uzyskaniu decyzji Generalnego Konserwatora Zabytków działającego w imieniu ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego o skreśleniu tego obiektu z rejestru zabytków. 3. W stosunku do obiektów budowlanych oraz obszarów niewpisanych do rejestru zabytków, a ujętych w gminnej ewidencji zabytków, pozwolenie na budowę lub rozbiórkę obiektu budowlanego wydaje właściwy organ w uzgodnieniu z wojewódzkim konserwatorem zabytków. 4. Wojewódzki konserwator zabytków jest obowiązany zająć stanowisko w sprawie wniosku o pozwolenie na budowę lub rozbiórkę obiektów budowlanych, o których mowa w ust. 3, w terminie 30 dni od dnia jego doręczenia. Niezajęcie stanowiska w tym terminie uznaje się jako brak zastrzeżeń do przedstawionych we wniosku rozwiązań projektowych.

- ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (tekst jednolity Dz.U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150 z późn. zm.), - ustawie z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U. z 2009 r. Nr 151, poz. 1220 z późn. zm.), - ustawie z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (tekst jednolity Dz.U. z 2010 r. Nr 102, poz. 651 z późn. zm.), - ustawie z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej (tekst jednolity Dz. U. z 2001 Nr 13, poz. 123 z późn. zm.), - ustawie z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i wolontariacie ( Dz. U. z 2010 r. Nr 234, poz. 1536).

Zasady ochrony zabytków znajdujących sie w muzeach i w bibliotekach zostały określone w: - ustawie z dnia 21 listopada 1996 r. o muzeach ( Dz.U. z 1997 r. Nr 5, poz. 24 z późn. zm.), - ustawie z dnia 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach (Dz.U. Nr 85, poz. 539 z późn. zm.). Ochronę materiałów archiwalnych regulują przepisy: - ustawy z dnia 14 lipca 1983 r. o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach (tekst jednolity Dz.U. z 2006 r. Nr 97, poz. 673 z późn. zm.). Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 16 – Poz. 1431

4. UWARUNKOWANIA ZEWNĘTRZNE OCHRONY DZIEDZICTWA KULTUROWEGO

4.1. Strategiczne cele polityki państwa w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami - Krajowy program ochrony zabytków i opieki nad zabytkami

Art. 84 Ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami nakłada na Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego obowiązek sporządzenia Krajowego programu ochrony zabytków i opieki nad zabytkami. Celem krajowego programu jest stworzenie warunków niezbędnych do sprawowania ochrony zabytków i opieki nad zabytkami. W krajowym programie powinny zostać określone cele i kierunki działań oraz zadania w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami, warunki i sposoby finansowania planowanych działań oraz harmonogram ich realizacji. Zadaniem głównym polityki państwa w dziedzinie ochrony zabytków jest stworzenie w najbliższej przyszłości mechanizmów, które dostosowałyby tę sferę do warunków gospodarki rynkowej. Planowane działania dotyczą sfery legislacyjnej, zmian organizacyjnych obejmujących konieczne rozszerzenie zakresu działań instytucji odpowiedzialnych za ochronę dziedzictwa kulturowego w Polsce oraz zmian w strategii i organizacji ochrony dóbr kultury. Założenia do Programu krajowego określiły cele i kierunki działań oraz zadania, które powinny być podjęte w szczególności przez organy i jednostki administracji publicznej w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami. Celem programu krajowego jest wzmocnienie ochrony i opieki nad tą. istotną materialną częścią. dziedzictwa kulturowego oraz poprawa stanu zabytków w Polsce. W założeniach program ma również uporządkowanie działań w sferze ochrony zabytków poprzez wskazanie siedmiu podstawowych zasad konserwatorskich: 1. zasady primum non nocere (po pierwsze nie szkodzić), 2. zasady maksymalnego poszanowania oryginalnej substancji zabytku i wszystkich jego wartości (materialnych i niematerialnych), 3. zasady minimalnej niezbędnej ingerencji (powstrzymywania się od działań niekoniecznych), 4. zasady, zgodnie z którą usuwać należy to (i tylko to), co na oryginał działa niszcząco, 5. zasady czytelności i odróżnialności ingerencji, 6. zasady odwracalności metod i materiałów, 7. zasady wykonywania wszelkich prac zgodnie z najlepszą wiedzą i na najwyższym poziomie. Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 17 – Poz. 1431

Wymienione zasady dotyczą postępowania konserwatorów – pracowników urzędów, restauratorów dzieł sztuki, architektów, urbanistów, budowlanych, archeologów, właścicieli i użytkowników obiektów zabytkowych. Założenia do Programu krajowego określiły priorytety: A/ w zakresie uwarunkowań ochrony i opieki nad zabytkami: 1. Pełna ocena stanu krajowego zasobu zabytków nieruchomych. Określenie kategorii i stopnia zagrożeń. 2. Pełna ocena stanu krajowego zasobu zabytków ruchomych. Określenie kategorii i stopnia zagrożeń. 3. Pełna ocena stanu krajowego zasobu dziedzictwa archeologicznego. Określenie kategorii i stopnia zagrożeń oraz wyznaczenie stref o szczególnym zagrożeniu dla zabytków archeologicznych. 4. Objęcie skuteczną i zorganizowaną ochroną przynajmniej najcenniejszych zabytków techniki. 5. Pełna ocena stanu krajowego zasobu pomników historii i obiektów wpisanych na listę światowego dziedzictwa. Określenie kategorii i stopnia zagrożeń. 6. Ocena stanu służb i możliwości wypełniania całokształtu zadań związanych z ochroną i opieką nad zabytkami. 7. Ocena stanu i stopnia objęcia opieką zabytków w poszczególnych kategoriach. Doskonalenie i rozwijanie oraz podnoszenie efektywności i skuteczności instytucjonalnej i społecznej ochrony i opieki nad zabytkami. 8. Udoskonalenie warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych w zakresie ochrony i opieki nad dziedzictwem kulturowym i zabytkami.

B/ w zakresie działań o charakterze systemowym: 1. Powiązanie ochrony zabytków z polityką ekologiczną ochrony przyrody, architektoniczną i przestrzenną, celną i polityką bezpieczeństwa państwa. Realizacja powszechnych tendencji europejskich i światowych do rozszerzania pola ochrony na całe dziedzictwo kulturowe obejmujące i dobra kultury i natury (World Cultural Heritage). 2. Przygotowanie strategii ochrony dziedzictwa kulturowego wytyczającej główne założenia koncepcji ochrony w Polsce. Wprowadzenie jej do polityk sektorowych we wszystkich dziedzinach i na wszystkich poziomach zarządzania i gospodarowania.

C/ w zakresie systemu finansowania: Stworzenie sprawnego systemu finansowania ochrony i opieki konserwatorskiej.

D/ w zakresie dokumentowania, monitorowania i standaryzacji metod działania: Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 18 – Poz. 1431

1. Tworzenie systemu i stale aktualizowanych, elektronicznych baz informacji o zasobach i stanie zabytków w Polsce i ich dokumentacji. Stworzenie warunków do realizacji ustawowego obowiązku dokumentowania wszystkich prac, przy wszystkich grupach i typach obiektów zabytkowych. 2. Gromadzenie stale aktualizowanej wiedzy o stanie zachowania, postępach i wynikach prac konserwatorskich i restauratorskich, zagrożeniach, prawidłowości zarządzania i bezpieczeństwie użytkowania obiektów zabytkowych oraz o innych formach ochrony dziedzictwa. 3. Wypracowanie i wprowadzenie szczegółowych zasad ochrony dziedzictwa w planach zagospodarowania przestrzennego. Wypracowanie standardów zagospodarowania i estetyki zabytkowych przestrzeni publicznych.

E/ w zakresie kształcenia i edukacji: 1. Utrzymanie i doskonalenie dotychczas wypracowanego systemu kształcenia w dziedzinie konserwacji i ochrony. Zorganizowanie systemu podnoszenia kwalifikacji w każdej grupie zawodowej pracującej na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego. 2. Kształcenie społeczeństwa w duchu poszanowania dla autentyzmu oraz wartości materialnych i niematerialnych wspólnego, wielokulturowego dziedzictwa. Budowanie klimatu społecznego zrozumienia i akceptacji dla idei ochrony i dawności zabytków odczytywanych jako źródło tożsamości, wiedzy i dumy z przeszłości, tradycji, wiedzy o sposobie życia i pracy przodków. 3. Upowszechnianie wśród właścicieli i użytkowników obiektów zabytkowych znajomości zasad konserwatorskich, zasad etyki i profilaktyki konserwatorskiej. Tworzenie mechanizmów ekonomicznych sprzyjających prawidłowemu traktowaniu obiektów zabytkowych.

F/ w zakresie współpracy międzynarodowej: 1. Wzmocnienie obecności Polski w światowym i europejskim środowisku działającym na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i promocja polskich osiągnięć w tej dziedzinie. 2. Oparcie działań na pojęciu wspólnego dziedzictwa kultury ludzkości. Troska o ochronę polskiego dziedzictwa kulturowego za granicą.

Do czasu zakończenia prac nad Programem Opieki nad Zabytkami Gminy Rybno nie ukończono prac nad programem krajowym, stąd możliwe było uwzględnienie w niniejszym programie jedynie wyżej omówionych tez do krajowego programu ochrony zabytków i opieki nad zabytkami1.

1 Tezy dostępne na stronach Narodowego Instytutu Dziedzictwa http://www.nid.home.pl/pliki/tezy.pdf Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 19 – Poz. 1431

4.2. Strategiczne cele polityki państwa w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami - Narodowa Strategia Rozwoju Kultury na lata 2004–2013. Uzupełnienia Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata 2004–2020 (dokument wdrożeniowy: Narodowy Program Kultury „Ochrona Zabytków i Dziedzictwa Kulturowego na lata 2004–2013)”.

Narodowy Program Kultury „Ochrona zabytków i dziedzictwa kulturowego” na lata 2004-2013 jest elementem opracowanej w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata 2004–2013. W 2005 roku MKiDN przygotowało uzupełnienie Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata 2004-2020. Narodowy Program Kultury określa politykę rządu wobec zabytków i dziedzictwa kulturowego do 2013 r. Celem strategicznym programu jest intensyfikacja ochrony i upowszechniania dziedzictwa kulturowego, w tym szczególnie kompleksowa poprawa stanu zabytków nieruchomych. Zawiera ona również ogólne wytyczne do konstruowania programu gminnego Przyjęte zostały następujące priorytety: 1. Aktywne zarządzanie zasobem stanowiącym materialne dziedzictwo kulturowe. Działania realizowane w ramach tego priorytetu mają na celu materialną poprawę stanu zabytków, ich adaptację i rewitalizację oraz zwiększenie dostępności do nich mieszkańców, turystów i inwestorów. Realizacja działań pozwoli na zwiększenie atrakcyjności regionów, a także wykorzystanie przez nie potencjału związanego z posiadanym dziedzictwem kulturowym. 2. Edukacja i administracja na rzecz ochrony i zachowania dziedzictwa kulturowego. Dokumentem służącym wdrożeniu Narodowej Strategii Kultury w sferze materialnej spuścizny kulturowej Polski jest Narodowy Program Kultury “Ochrona zabytków i dziedzictwa kulturowego”. Program ten jest zgodny z Narodowym Planem Rozwoju (Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o Narodowym Planie Rozwoju, Dz.U. Nr 116, poz. 1206 z późn. zm.) oraz z założeniami do Krajowego Programu Ochrony Zabytków. Podstawą do sformułowania Narodowego Programu Kultury “Ochrona Zabytków i dziedzictwa kulturowego” jest uznanie sfery dziedzictwa za podstawę rozwoju kultury i upowszechniania kultury, a także za potencjał regionów, służący wzrostowi konkurencyjności regionów dla turystów, inwestorów i mieszkańców. Narodowy Program Kultury “Ochrona zabytków i dziedzictwa kulturowego” miał określony plan działania na lata 2004-2006. Wytyczone zostały strategiczne cele polityki państwa w sferze ochrony zabytków: a. przygotowanie skutecznego systemu prawno-finansowego wspierania ochrony i opieki nad zabytkami; b. podjęcie prac nad kompleksowym systemem edukacji na rzecz dziedzictwa; Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 20 – Poz. 1431 c. poszukiwanie instrumentów wzmacniających efekty działalności służby konserwatorskiej; d. ograniczenia uznaniowości konserwatorów poprzez nałożenie na nich odpowiedzialności za niezgodne z prawem postępowanie. e. intensyfikacja ochrony i upowszechniania dziedzictwa kulturowego, w tym szczególnie kompleksowa poprawa stanu zabytków nieruchomych. W dniu 6 września 2005 r. przyjęty został przez Radę Ministrów ”Sektorowy Program Operacyjny Rozwój Kultury i zachowanie dziedzictwa kulturowego”, który jest uzupełnieniem powyżej omówionych dokumentów rządowych. Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 21 – Poz. 1431

5. RELACJE PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYBNO Z DOKUMENTAMI WYKONANYMI NA POZIOMIE WOJEWÓDZTWA I POWIATU

5.1. Program Opieki nad Zabytkami Województwa Warmińsko-Mazurskiego na Lata 2012- 2015

Program Opieki nad Zabytkami Województwa Warmińsko-Mazurskiego na Lata 2012-2015 został przyjęty uchwałą nr XIII/240/11 Sejmiku Województwa Warmińsko-Mazurskiego z dnia 28 grudnia 2011 r. Ideą opracowania Programu Opieki nad Zabytkami dla województwa warmińsko-mazurskiego było uznanie potrzeby zachowania zasobów regionalnego dziedzictwa kulturowego jako ważnego czynnika wpływającego na kształtowanie się tożsamości regionalnej i promocji turystycznej. W celu realizacji idei opracowania, w/w Program ustalił podstawowe zakresy podejmowanych działań, zmierzających do ochrony zabytków i dziedzictwa kulturowego województwa: 1. Zespolenie i koordynacja form i metod ochrony dziedzictwa kulturowego, realizowane poprzez: a/ realizację powszechnych tendencji europejskich i światowych do rozszerzania pola ochrony na całe dziedzictwo kulturowe obejmujące dobra kultury i natury; b/ powiązanie ochrony zabytków z polityką ekologiczną (ochrony przyrody), architektoniczną i przestrzenną, celną oraz polityką bezpieczeństwa; c/ włączenie problemów ochrony zabytków do systemu zadań strategicznych, wynikających z koncepcji przestrzennego zagospodarowania województwa; d/ uwzględnianie uwarunkowań ochrony zabytków (w tym krajobrazu kulturowego i dziedzictwa archeologicznego) łącznie z uwarunkowaniami ochrony przyrody i równowagi ekologicznej w planach rozwoju województwa; e/ uwzględnianie – w planach zagospodarowania przestrzennego – ochrony środowiska naturalnego powiązanego przestrzennie z założeniami urbanistycznymi i ruralistycznymi oraz zespołami architektonicznymi; f/ opracowywanie gminnych i powiatowych programów opieki nad zabytkami jako ważnego instrumentu kształtowania lokalnych strategii rozwoju; g/ wykorzystywanie nowej formy ochrony zabytków, jaką stanowi park kulturowy; 2. Opieka nad zabytkami nieruchomymi ze szczególnym uwzględnieniem obiektów i zespołów charakterystycznych dla województwa warmińsko-mazurskiego: Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 22 – Poz. 1431

a/ Wspieranie polityki konserwatorskiej dotyczącej m.in.: postępowania zgodnie z obowiązującymi standardami i zasadami konserwatorskimi, wykonywania kompleksowych dokumentacji obiektów zabytkowych poddawanych pracom konserwatorskim bądź rewaloryzacyjnym; b/ Inicjowanie, wspieranie i popularyzacja działań zmierzających do wyszukania nowych właścicieli lub dzierżawców dla obiektów zabytkowych wymagających zagospodarowania; c/ Dofinansowywanie wybranych prac badawczych i dokumentacyjnych związanych z najważniejszymi obiektami zabytkowymi – wprowadzenie systemu wojewódzkich grantów badawczych; d/ Dofinansowywanie prac konserwatorskich przy zabytkach, zgodnie z priorytetami określonymi w Programie; e/ Wdrożenie i realizacja programów opieki nad zabytkami o szczególnym znaczeniu dla tożsamości kulturowej województwa, tj. Program ochrony gotyckiej architektury ceglanej, Program ochrony i odnowy centrów historycznych miast oraz zespołów urbanistycznych powstałych w XIX i XX w., Program ochrony dziedzictwa wiejskiego, Program ochrony i odnowy architektury użyteczności publicznej, Program ochrony architektury przemysłowej i zabytków techniki, Program ochrony zabytkowych zespołów dworsko-parkowych, Program ochrony alei przydrożnych, Program ochrony sanktuariów pielgrzymkowych, Program ochrony architektury sakralnej XIX i XX wieku, Program ochrony kapliczek i krzyży przydrożnych. 3. Opieka nad zabytkami ruchomymi poprzez: a/ dokumentację;

b/ konserwację;

c/ działania promocyjne

4. Opieka nad zasobami muzeów 5. Program ochrony archeologicznego dziedzictwa kulturowego województwa warmińsko- mazurskiego W Programie uznano obszar województwa warmińsko-mazurskiego za region o wyjątkowych walorach archeologicznego dziedzictwa kulturowego. Decydują o tym przede wszystkim: - stosunkowo duża liczba znanych stanowisk, w tym dobrze zachowanych i mających wyjątkowe znaczenie dla archeologii europejskiej. Przykładem może być sieć osad nawodnych kultury kurhanów zachodniobałtyjskich bądź też kompleksy grodzisk, kurhanów, itp.; - charakter wielu z nich, ujawniający interesujące związki z terenami ościennymi, w tym szczególnie od wschodu i zachodu regionu; Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 23 – Poz. 1431

- walory stosunkowo nieprzekształconego jeszcze środowiska naturalnego, z którym współgra archeologiczny krajobraz kulturowy (np. grodziska i kurhany, a także niektóre charakterystycznie posadowione stanowiska płaskie). Strategia ochrony archeologicznych zasobów regionu powinna się skupić na następujących zadaniach: a/ współpracę ze środowiskiem tzw. „wykrywaczy” zmierzająca do pełnej kontroli ich działalności, a także dającą możliwości wykorzystania ich umiejętności w działaniach zmierzających do pełniejszego rozpoznania zasobów archeologicznych i zapobieganie działalności przestępczej polegającej głównie na nielegalnym handlu zabytkami archeologicznymi; b/ szerszą niż dotychczas edukację i popularyzację w zakresie potrzeby ochrony dziedzictwa archeologicznego poprzez organizacje plenerowych festynów i pokazów, szlaków turystycznych, ścieżek edukacyjnych itp.; c/ wspieranie rewitalizacji zabytków archeologicznych nieruchomych o własnych formach krajobrazowych; d/ wspieranie działań zmierzających do podejmowania prac konserwatorskich przy archeologicznych zabytkach ruchomych wpisanych do rejestru zabytków; e/ powołanie Muzeum Archeologicznego – nowoczesnej placówki o randze wojewódzkiej o odpowiednim zapleczu magazynowym, której zadaniem byłoby m.in. systematyczne gromadzenia i eksponowanie pozyskiwanych w trakcie badań materiałów zabytkowych, a także ich konserwację i digitalizację. f/ utworzenie parków kulturowych, działających w oparciu o zabytki archeologiczne. 6. Ochrona dziedzictwa niematerialnego. 7. Praktyczne wykorzystanie zasobów dziedzictwa kulturowego – rozwój turystyki, działania edukacyjne, promocyjne. a/ utworzenie portalu internetowego, aktualizowanego na bieżąco, o wielowątkowym profilu informacyjnym na temat dziedzictwa kulturowego regionu; b/ stworzenie wojewódzkiego jednolitego systemu regionalnej popularyzacji i promocji zagadnień z zakresu ochrony zabytków i krajobrazu kulturowego, skierowanego do jednostek samorządu terytorialnego, szkół, organizacji pozarządowych itp. c/ działania wspierające wykorzystywanie obiektów zabytkowych (zwłaszcza nieużytkowanych) dla potrzeb rozwoju infrastruktury turystycznej; d/ realizacja programu ogólnospołecznej edukacji kulturowej; właściwa edukacja dzieci i młodzieży nastawiona na poznanie wartości tzw. „małych ojczyzn” i wskazanie potrzeby ochrony krajobrazu kulturowego jako swoistego wyróżnika i świadectwa tożsamości regionalnej; Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 24 – Poz. 1431

e/ wydawanie i dofinansowywanie wydawnictw poświęconych zabytkom Warmii i Mazur; f/ promowanie i wspieranie przywracania lub utrzymywania w obiektach pierwotnych, historycznych funkcji; g/ współudział w organizacji i współfinansowanie imprez kulturalnych, zwłaszcza o znaczeniu ponadlokalnym, promujących dziedzictwo kulturowe; f/ działania związane z funkcjonowaniem szlaków edukacyjno-turystycznych po zasobach dziedzictwa kulturowego; g/ organizacja i rozszerzenie formuły Europejskich Dni Dziedzictwa.

5.2. Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Warmińsko-Mazurskiego.

Program Opieki nad Zabytkami Gminy Rybno zgodny jest z wyznaczonymi w Planie Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Warmińsko-Mazurskiego (uchwała nr XXXIII/505/02 Sejmiku Województwa Warmińsko-Mazurskiego z dnia 12 lutego 2002 r.) celami polityki przestrzennej, zasadami ich realizacji oraz przyjętymi w planie kierunkami działań polityki przestrzennej w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego. W sferze kulturowej obejmującej system ochrony dziedzictwa kulturowego przyjęto zasady kompleksowości działań ochronnych i rewaloryzacyjnych, łączenia ochrony środowiska kulturowego z ochroną środowiska przyrodniczego oraz promowania regionalnych walorów dziedzictwa kulturowego. Podstawowe cele polityki przestrzennej w sferze ochrony dziedzictwa kulturowego, zapisane w planie zagospodarowania przestrzennego województwa warmińsko-mazurskiego dotyczą:  ochrony dziedzictwa kulturowego i historycznego jako filaru turystyki;  otoczenia szczególną troską obiektów zabytkowych o randze krajowej i międzynarodowej a także obiektów o mniejszej randze lecz decydujących o odrębności regionalnej;  przywrócenia zespołom staromiejskim ich historycznego charakteru (rewaloryzacja);  zachowania historycznej zabudowy wiejskiej z układem drożnym oraz zabytkowych układów pałacowych, dworskich i parkowych;  respektowanie w zagospodarowaniu przestrzennym bezkonfliktowego wkomponowania zabudowy w przestrzeń historyczną. Rozwiązanie problemów w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego na obszarze województwa warmińsko-mazurskiego będzie obejmowało przede wszystkim:  działania ochronne i zabezpieczające, a także określenie zasobów i ich wartości;  opracowanie strategii działań zmierzających do skutecznej i ciągłej ochrony, prawidłowego ich zagospodarowania i wypromowania; Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 25 – Poz. 1431

 usystematyzowanie istniejących opracowań dotyczących krajobrazu kulturowego na fragmentach byłych województw włączonych w granice nowego regionu, dokonanie ich oceny według jednolitych kryteriów oraz uzupełnienie braków;  przystosowanie obiektów zabytkowych do nowych funkcji (np. turystyka).

5.3. Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Województwa Warmińsko-Mazurskiego do 2020 roku

Założenia Programu Opieki nad Zabytkami Gminy Rybno odwołują się do ogólnych treści przyjętych w Strategii Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Województwa Warmińsko-Mazurskiego do 2020 roku (uchwalonej przez Sejmik Województwa Warmińsko-Mazurskiego uchwałą nr XXXIV/474/05 z dnia 31 sierpnia 2005 r.). W/w dokument nie zajmuje się w stopniu szczegółowym zagadnieniami związanymi z ochroną i opieką nad zabytkami. Zakłada jednak rozwój, konserwację, rewaloryzację i zagospodarowanie dóbr kultury jako czynnik powiązany z rozwojem produktów turystycznych, zwłaszcza urozmaiceniem oferty w zakresie turystyki kulturowej. Wskazuje także na potrzebę włączenia obiektów zabytkowych do procesu integracji województwa i budowania tożsamości regionalnej poprzez rozszerzenie w programach nauczania historii regionu zagadnień z zakresu dziedzictwa kulturowego. 5.4. Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Działdowskiego Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Działdowskiego, opracowana w 2000 roku nie zajmuje się problematyką dziedzictwa kulturowego. Autorzy opracowania podkreślają jedynie – w części dotyczącej potencjału turystycznego – iż zabytki powiatu stanowią jeden z walorów przyciągających turystów oraz świadczą o zróżnicowanej historii regionu.

5.5. Plan Rozwoju Lokalnego Powiatu Działdowskiego na lata 2004 – 2013. Omawiane opracowanie jedynie wymienia – w przypadku obiektów rejestrowych dokładnie – zasób dziedzictwa kulturowego powiatu. Nie zajmuje się jednak zagadnieniami związanymi z ochroną i wykorzystaniem dziedzictwa kulturowego w rozwoju powiatu.

Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 26 – Poz. 1431

6. UWARUNKOWANIA WEWNĘTRZNE OCHRONY DZIEDZICTWA KULTUROWEGO

(RELACJE PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYBNO Z DOKUMENTAMI

WYKONANYMI NA POZIOMIE GMINY)

6.1. Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Rybno Omawiany dokument zwraca jedynie uwagę na zabytkowe parki dworskie (w części opracowania dotyczącej ochrony środowiska przyrodniczego). Niestety, żaden z przyjętych w Strategii priorytetów nie dotyczy podejmowania działań związanych z ochroną dziedzictwa kulturowego.

6.2. Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Rybno Podstawowym dokumentem planistycznym określającym perspektywiczne kierunki i uwarunkowania zagospodarowania przestrzennego będzie Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Rybno, które obecnie jest opracowywane.

6.4. Miejscowe Plany Zagospodarowania Przestrzennego Wykaz obowiązujących miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego na obszarze gminy Rybno: - Uchwała Nr XVIII/31/96 Rady Gminy w Rybnie z dnia 24 czerwca 1996 r. w sprawie uchwalenia zmiany miejscowego planu ogólnego zagospodarowania przestrzennego gminy Rybno i wsi Rybno w miejscowościach: Naguszewo, Rybno, Nowa Wieś (Dz. Urz. Woj. Ciechanowskiego Nr 21, poz. 73 z dnia 8.08.1996r.); - Uchwała Nr XVIII/32/96 Rady Gminy w Rybnie z dnia 24 czerwca 1996 r. w sprawie uchwalenia zmiany miejscowego planu ogólnego zagospodarowania przestrzennego gminy Rybno w miejscowościach: Wery, Grądy, Gronowo, Hartowiec (Dz. Urz. Woj. Ciechanowskiego Nr 21, poz. 74 z dnia 8.08.1996r.); - Uchwała Nr XX/50/96 Rady Gminy w Rybnie z dnia 30 października 1996 r. w sprawie uchwalenia zmiany miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego gminy Rybno w obszarze Rapaty (Dz. Urz. Woj. Ciechanowskiego Nr 36, poz. 146 z dnia 12.12.1996r.); Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 27 – Poz. 1431

- Uchwała Nr XXXI/74/97 Rady Gminy w Rybnie z dnia 23 grudnia 1997 r. w sprawie uchwalenia zmiany miejscowego planu ogólnego zagospodarowania przestrzennego gminy Rybno w obszarze działki Nr 40 Prusy (Dz. Urz. Woj. Ciechanowskiego Nr 4, poz. 17 z dnia 5.03.1998r.); - Uchwała Nr XXXVII/41/98 Rady Gminy w Rybnie z dnia 18 czerwca 1998 r. w sprawie uchwalenia zmiany miejscowego planu ogólnego zagospodarowania przestrzennego wsi oraz miejscowego planu ogólnego zagospodarowania przestrzennego gminy Rybno dotyczącej fragmentów wsi: Hartowiec, Jeglia, Rumian, Wery (Dz. Urz. Woj. Ciechanowskiego Nr 25, poz. 126 z dnia 19.08.1998r.); - Uchwała Nr V/22/99 Rady Gminy w Rybnie z dnia 13 marca 1999 r. w sprawie uchwalenia zmiany miejscowego planu ogólnego zagospodarowania przestrzennego gminy Rybno w miejscowościach: Naguszewo, Rybno, Grądy, Hartowiec (Dz. Urz. Woj. Warmińsko-Mazurskiego Nr 18, poz. 181 z dnia 14.04.1999r.); - Uchwała Nr IX/86/99 Rady Gminy w Rybnie z dnia 15 grudnia 1999 r. w sprawie uchwalenia zmiany miejscowego planu ogólnego zagospodarowania przestrzennego gminy Rybno w miejscowościach: Truszczyny, Jeglia, Dębień, Prusy, Tuczki, Żabiny, Koszelewy (pod dolesienie) (Dz. Urz. Woj. Warmińsko-Mazurskiego Nr 13, poz. 175 z dnia 25.02.2000 r.); - Uchwała Nr XIII/124/2000 Rady Gminy w Rybnie z dnia 2 czerwca 2000 r. w sprawie uchwalenia zmiany miejscowego planu ogólnego zagospodarowania przestrzennego gminy Rybno w miejscowościach: Naguszewo, Rybno, Grądy, Jeglia (Dz. Urz. Woj. Warmińsko-Mazurskiego Nr 39, poz. 557 z dnia 3.07.2000r.); - Uchwała Nr XIX/5/2001 Rady Gminy w Rybnie z dnia 3 marca 2001 r. w sprawie uchwalenia zmiany miejscowego planu ogólnego zagospodarowania przestrzennego gminy Rybno w miejscowościach: Dębień, Tuczki, Żabiny, Koszelewy, Koszelewki (pod dolesienie) (Dz. Urz. Woj. Warmińsko-Mazurskiego Nr 43, poz. 664 z dnia 30.05.2001r.); - Uchwała Nr XIX/6/2001 Rady Gminy w Rybnie z dnia 3 marca 2001 r. w sprawie uchwalenia zmiany miejscowego planu ogólnego zagospodarowania przestrzennego gminy Rybno w miejscowościach: Rybno, Jeglia, Dębień, Tuczki (Dz. Urz. Woj. Warmińsko-Mazurskiego Nr 43, poz. 665 z dnia 30.05.2001r.); - Uchwała Nr XXI/20/2001 Rady Gminy w Rybnie z dnia 31 maja 2001 r. w sprawie uchwalenia zmiany miejscowego planu ogólnego zagospodarowania przestrzennego gminy Rybno w miejscowości Wery (Dz. Urz. Woj. Warmińsko-Mazurskiego Nr 60, poz. 984 z dnia 20.07.2001r.); - Uchwała Nr XXI/21/2001 Rady Gminy w Rybnie z dnia 31 maja 2001 r. w sprawie uchwalenia zmiany miejscowego planu ogólnego zagospodarowania przestrzennego gminy Rybno w miejscowości Rumian (Dz. Urz. Woj. Warmińsko-Mazurskiego Nr 60, poz. 985 z dnia 20.07.2001r.); - Uchwała Nr XXX/12/2002 Rady Gminy w Rybnie z dnia 1 marca 2002 r. w sprawie uchwalenia zmiany miejscowego planu ogólnego zagospodarowania przestrzennego fragmentu wsi Rybno oraz Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 28 – Poz. 1431 miejscowego planu ogólnego zagospodarowania przestrzennego gminy Rybno w części dotyczącej fragmentów wsi: Nowa Wieś, Naguszewo i Jeglia (Dz. Urz. Woj. Warmińsko-Mazurskiego Nr 44, poz. 686 z dnia 9.04.2002r.); - Uchwała Nr XXXII/51/2002 Rady Gminy w Rybnie z dnia 13 czerwca 2002 r. w sprawie uchwalenia zmiany miejscowego planu ogólnego zagospodarowania przestrzennego gminy Rybno w rejonie wsi Gralewo-Rapaty (Dz. Urz. Woj. Warmińsko-Mazurskiego Nr 86, poz. 1254 z dnia 12.07.2002r.); - Uchwała Nr XXXIII/58/2002 Rady Gminy w Rybnie z dnia 10 lipca 2002 r. w sprawie uchwalenia zmiany miejscowego planu ogólnego zagospodarowania przestrzennego gminy Rybno w rejonie wsi Szczupliny (Dz. Urz. Woj. Warmińsko-Mazurskiego Nr 104, poz. 1580 z dnia 26.08.2002r.); - Uchwała Nr VII/86/2003 Rady Gminy w Rybnie z dnia 10 września 2003 r. w sprawie uchwalenia zmiany miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego gminy i wsi Rybno w miejscowościach: Rybno, Nowa Wieś, Grądy, Żabiny, Prusy (Dz. Urz. Woj. Warmińsko-Mazurskiego Nr 168, poz. 2038 z dnia 23.10.2003r.); - Uchwała Nr XIX/85/04 Rady Gminy Rybno z dnia 30 grudnia 2004 r. w sprawie uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego gminy Rybno w obrębie geodezyjnym Żabiny (Dz. Urz. Woj. Warmińsko-Mazurskiego Nr 13, poz. 265 z dnia 11.02.2005r.); - Uchwała Nr XXVIII/60/05 Rady Gminy Rybno z dnia 29 grudnia 2005 r. w sprawie uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego gminy Rybno w miejscowości Nowa Wieś (Dz. Urz. Woj. Warmińsko-Mazurskiego Nr 30, poz. 659 z dnia 24.02.2006r.); - Uchwała Nr XXIII/61/05 Rady Gminy Rybno z dnia 29 grudnia 2005 r. w sprawie uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego gminy Rybno w miejscowości Wery (Dz. Urz. Woj. Warmińsko-Mazurskiego Nr 30, poz. 660 z dnia 24.02.2006r.); - Uchwała Nr XXVIII/62/05 Rady Gminy Rybno z dnia 29 grudnia 2005 r. w sprawie uchwalenia zmiany miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego w miejscowości Rybno (Dz. Urz. Woj. Warmińsko-Mazurskiego Nr 30, poz. 661 z dnia 24.02.2006r.); - Uchwała Nr XXXIII/32/06 Rady Gminy Rybno z dnia 29 września 2006 r. w sprawie uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego gminy Rybno w miejscowości Rybno (Dz. Urz. Woj. Warmińsko-Mazurskiego Nr 177, poz. 2522 z dnia 21.11.2006r.); - Uchwała Nr XXVII/12/09 Rady Gminy Rybno z dnia 27 lutego 2009 r. w sprawie uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego gminy Rybno w miejscowości Rybno (Dz. Urz. Woj. Warmińsko-Mazurskiego Nr 50, poz. 786 z dnia 10.04.2009r.); - Uchwała Nr XXII/24/12 Rady Gminy Rybno z dnia 26 czerwca 2012 r. w sprawie uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego gminy Rybno w obrębie geodezyjnym Naguszewo (Dz. Urz. Woj. Warmińsko-Mazurskiego z dnia 8 sierpnia 2012r., poz. 2259); Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 29 – Poz. 1431

- Uchwała Nr XXII/25/12 Rady Gminy Rybno z dnia 26 czerwca 2012 r. w sprawie uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego gminy Rybno w obrębie geodezyjnym Żabiny (Dz. Urz. Woj. Warmińsko-Mazurskiego z dnia 13 sierpnia 2012r., poz. 2296).

Prawo stanowi, że w stosunku do obiektów budowlanych i obszarów niewpisanych do rejestru zabytków, ale ujętych w ewidencji zabytków, pozwolenie na budowę lub rozbiórkę obiektu budowlanego wydaje właściwy organ w uzgodnieniu z wojewódzkim konserwatorem zabytków. Organ konserwatorski w postępowaniu prowadzonym na podstawie art. 39 ust. 3 Ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane wypowiada się w zakresie swojej właściwości na temat przedstawionego projektu budowlanego i wpływu zamierzenia inwestycyjnego na chronione właściwości obszaru/obiektu, które zakwalifikowały go do ewidencji zabytków, analizując konkretne rozwiązania projektowe. W stosunku do zamierzeń, które wymagają jedynie zgłoszenia zgodnie z art. 30 ust. 7 Ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane, właściwy organ może nałożyć w drodze decyzji obowiązek uzyskania pozwolenia na wykonanie określonego obiektu lub robót budowlanych objętych obowiązkiem zgłoszenia, jeżeli ich realizacja może naruszać ustalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego lub spowodować m.in. pogorszenie stanu środowiska lub stanu zachowania zabytku. Uzgodnienia projektów budowlanych obiektów realizowanych w strefie A pełnej ochrony konserwatorskiej, w przypadku inwestycji dotyczącej obiektu lub obszaru, który nie jest ujęty w gminnej ewidencji zabytków, a przepisy planu miejscowego nadal nakładają obowiązek uzyskania uzgodnienia konserwatorskiego, wojewódzki konserwator zabytków może zając stanowisko w drodze pisma urzędowego na wniosek inwestora, np. wg art. 32 ust 1 pkt 2 ustawy – Prawo budowlane. Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 30 – Poz. 1431

7. CHARAKTERYSTYKA ZASOBÓW I ANALIZA STANU

DZIEDZICTWA KULTUROWEGO I KRAJOBRAZU

KULTUROWEGO GMINY

7.1. Ogólne informacje na temat historii i dziedzictwa kulturowego gminy Działdowszczyzna to teren zamieszkiwany niegdyś przez pruskie plemie Sasinów. Losy tego obszaru w średniowieczu związane były z działalnością Zakonu Krzyżackiego. W czasie wojen polsko-krzyżackich wojska Władysława Jagiełły trzykrotnie przechodziły przez ziemię działdowską w latach 1410, 1414 i 1422. Po sekularyzacji Prus w 1525 r. zamek działdowski stał się siedzibą starosty, jako reprezentanta władzy książęcej. W czasie potopu w 1656 r. na zamku działdowskim przez kilka miesięcy rezydował król szwedzki Karol X Gustaw. Działdowszczyzna była wielokrotnie najeżdżana, a mieszkańców dziesiątkowały wojny i epidemie. Zakończenie I wojny światowej i decyzje konferencji wersalskiej przyłączyły Działdowszczyznę do odradzającej się po okresie zaborów II Rzeczypospolitej. Utworzony wówczas powiat działdowski wszedł w skład województwa pomorskiego, a od 1938 r. warszawskiego. W okresie okupacji hitlerowskiej Działdowszczyzna była miejscem martyrologii, głównie inteligencji polskiej. W dawnych polskich koszarach III batalionu 32 Pułku Piechoty, Niemcy założyli przejściowy obóz zagłady, w którym zostali zamordowani m.in. arcybiskup Antoni Julian Nowowiejski oraz biskup Leon Wetmański. Liczne cmentarze upamiętniają miejsca masowych egzekucji więźniów obozu w okolicach wsi Komorniki, Lasku Zwierskich i w Lasach Białuckich. Przez obóz zagłady przeszło około 20 tys. osób, a liczbę pomordowanych szacuje się na ok. 3 tys. Po II wojnie światowej powiat działdowski był kolejno: częścią województwa warszawskiego, olsztyńskiego, a od 1975 r. ciechanowskiego. 1 stycznia 1999 r. Działdowszczyzna powróciła pod administrację Warmii i Mazur. Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 31 – Poz. 1431

7.2. Zabytki objęte prawnymi formami ochrony Na terenie gminy Rybno znajduje się czternaście obiektów zabytkowych objętych ochroną prawną wynikającą z ujęcia ich w rejestrze zabytków województwa warmińsko-mazurskiego, prowadzonym przez Warmińsko-Mazurskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków.

Adres Obiekt Datowanie Nr rejestru zabytków

Hartowiec park krajobrazowy w zespole początek XX w. A-1335 z 8.10.1981 dworsko-folwarcznym r.

Koszelewy kościół ewangelicki, 1926 r. A-599 z 5.10.1967 r. drewniany, ob. rzymskokatolicki, parafialny p.w. Podwyższenia Krzyża Świętego

Koszelewy pałac murowany w zespole 1795 r. A-667 z 21.10.1967 pałacowym r.

Koszelewy park w zespole pałacowym koniec XIX w. A-667 z 21.10.1967 r.

Rapaty 1 dwór w zespole dworsko- przełom XIX i A-3561 z 16.09.1993 folwarcznym XX w. r.

Rapaty spichlerz w zespole dworsko- przełom XIX i A-3561 z 16.09.1993 folwarcznym XX w. r.

Rapaty stodoła w zespole dworsko- przełom XIX i A-3561 z 16.09.1993 folwarcznym XX w. r.

Rapaty budynek inwentarski w przełom XIX i A-3561 z 16.09.1993 zespole dworsko- XX w. r. folwarcznym

Rapaty park w zespole dworsko- przełom XIX i A-3561 z 16.09.1993 folwarcznym XX w. r.

Rapaty cmentarz w zespole dworsko- przełom XIX i A-3561 z 16.09.1993 folwarcznym XX w. r.

Rumian kościół drewniany, parafialny początek XVIII A-670 z 21.10.1967 p.w. św. Barbary w. (1714 r.?) r. Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 32 – Poz. 1431

Rumian cmentarz przykościelny w XVII w. A-670 z 21.10.1967 zespole kościoła parafialnego r.

Szczupliny ruiny kościoła XV/XVI w., A-676 z 30.10.1967 ewangelickiego XVIII w. r.

Szczupliny cmentarz przykościelny w XV w. A-676 z 30.10.1967 zespole kościoła r. ewangelickiego

7.3. Zabytki w gminnej ewidencji zabytków Gminna ewidencja zabytków gminy Rybno, poza zabytkami wpisanymi do rejestru zabytków, obejmuje także obiekty nierejestrowe. W przewadze są to zabytki budownictwa murowanego w typie wiejskim (budynki mieszkalne), obiekty użyteczności publicznej oraz sakralne.

Adres Obiekt Datowanie Dębień kapliczka przydrożna początek XX w. Dębień 3 budynek mieszkalny, koniec XIX – początek XX murowany w. Dębień 3 budynek gospodarczy, początek XX w. murowany Dębień 4 budynek mieszkalny, początek XX w. murowany Dębień 10 budynek mieszkalny, koniec XIX – początek XX murowany w. Dębień 15 budynek mieszkalny, koniec XIX – początek XX murowany w. Dębień 24 budynek mieszkalny, początek XX w. murowany Dębień 24 budynek gospodarczy, początek XX w. drewniany Dębień 27 budynek mieszkalny, początek XX w. murowany Dębień 31 budynek mieszkalny, koniec XIX - początek XX w. murowany Dębień 34 budynek mieszkalny, początek XX w. murowany Dębień 35 budynek mieszkalny, 1915 r. murowany Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 33 – Poz. 1431

Dębień cmentarz ewangelicki, 2. połowa XIX w. dawny Grabacz 9 budynek mieszkalny, początek XX w. murowany Grabacz 9 budynek gospodarczy, początek XX w. drewniany Grabacz 11 budynek gospodarczy, początek XX w. drewniany Grabacz 11 budynek gospodarczy, początek XX w. murowany Grabacz 12 budynek mieszkalny, koniec XIX – początek XX murowany w. Grabacz 12 budynek gospodarczy, początek XX w. murowany Gralewo Stacja 8 dom dróżnika, murowany koniec XIX w. Gralewo Stacja 8 budynek gospodarczy, koniec XIX w. murowany przy domu dróżnika Gralewo Stacja 9 budynek dworca koniec XIX w. kolejowego, murowany Gralewo Stacja 10 budynek mieszkalny, koniec XIX w. murowany w zespole stacji kolejowej Gralewo Stacja nastawnia kolejowa, koniec XIX w. murowana w zespole stacji kolejowej Grądy 1 budynek mieszkalny, początek XX w. murowani-drewniany Grądy 2 budynek mieszkalny, początek XX w. drewniany Grądy 2 budynek gospodarczy, początek XX w. murowany I Grądy 2 budynek gospodarczy, początek XX w. murowany II Grądy 4 budynek mieszkalny, koniec XIX – początek XX murowany w. Gronowo 1 budynek szkolny, początek XX w. murowany Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 34 – Poz. 1431

Gronowo 5 budynek gospodarczy, początek XX w. murowany Gronowo 7 budynek gospodarczy, początek XX w. murowany Gronowo 11 budynek mieszkalny, początek XX w. murowany Gronowo 15 budynek mieszkalny, początek XX w. murowany Gronowo 18 budynek mieszkalny z koniec XIX – początek XX częścią gospodarczą, w. murowany Gronowo 19 budynek mieszkalny, początek XX w. murowano-drewniany Gronowo 21 budynek mieszkalny, początek XX w. murowano-drewniany Groszki 12 budynek mieszkalny, początek XX w. murowano-drewniany Hartowiec dwór w zespole dworsko- XVIII w. folwarcznym Hartowiec spichlerz z wozownią w koniec XIX w. zespole dworsko- folwarcznym Hartowiec 17 gorzelnia murowana w koniec XIX w. zespole dworsko- folwarcznym Hartowiec 3 budynek mieszkalny, początek XX w. murowany Hartowiec 9 budynek mieszkalny, koniec XIX w. murowany w zespole stacji kolejowej Hartowiec 9 budynek gospodarczy, koniec XIX w. murowany w zespole stacji kolejowej Hartowiec 18 budynek mieszkalny, początek XX w. murowany Hartowiec 35 budynek mieszkalny, początek XX w. murowany Hartowiec 51 budynek mieszkalny, początek XX w. Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 35 – Poz. 1431

murowany Hartowiec 53 budynek mieszkalny, początek XX w. murowany Hartowiec 62 budynek mieszkalny, początek XX w. murowany Hartowiec 113 budynek mieszkalny, początek XX w. murowany Jeglia 4 budynek mieszkalny, koniec XIX – początek XX murowany w. Jeglia 10 budynek szkolny, początek XX w. murowany Jeglia 10 budynek gospodarczy, początek XX w. murowany Jeglia 13 budynek mieszkalny, początek XX w. murowany Jeglia 32 budynek mieszkalny, koniec XIX - początek XX w. murowany Jeglia 46 budynek mieszkalny, koniec XIX - początek XX w. murowany Jeglia 61 budynek mieszkalny, koniec XIX - początek XX w. murowany Kopaniarze kapliczka przydrożna początek XX w. Kopaniarze 5 budynek mieszkalny, koniec XIX - początek XX w. murowany Kopaniarze 5 budynek gospodarczy, koniec XIX – początek XX murowany w. Kopaniarze 6 budynek mieszkalny, koniec XIX - początek XX w. murowany Kopaniarze 6 budynek gospodarczy, początek XX w. murowany Kopaniarze 10 budynek mieszkalny, koniec XIX - początek XX w. murowany Kopaniarze 11 budynek mieszkalny, początek XX w. murowany Kopaniarze 12 budynek mieszkalny, początek XX w. murowany Kopaniarze 12 budynek gospodarczy, początek XX w. Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 36 – Poz. 1431

murowany I Kopaniarze 12 budynek gospodarczy, początek XX w. murowany II Kopaniarze 13 budynek mieszkalny, 1922 r. murowany Kopaniarze 17 (Leśnictwo budynek gospodarczy, koniec XIX – początek XX Kostkowo) murowany w. Koszelewki pozostałości parku w początek XX w. zespole dworsko- folwarcznym Koszelewki 3 budynek mieszkalny początek XX w. (dwojak), murowany w zespole dworsko- folwarcznym Koszelewki 4 budynek mieszkalny początek XX w. (czworak), murowany w zespole dworsko- folwarcznym Koszelewki 5 budynek szkolny?, koniec XIX – początek XX murowany (zachowany w. częściowo) Koszelewki 10 obora murowana w początek XX w. zespole dworsko- folwarcznym Koszelewki 10 budynek gorzelni, początek XX w. murowany w zespole dworsko-folwarcznym Koszelewy cmentarz ewangelicki, początek XX w. ob. rzymskokatolicki, parafialny Koszelewy cmentarz ewangelicki, połowa XIX w. dawny Koszelewy ruiny kościoła XVI w.? ewangelickiego Koszelewy cmentarz przykościelny XVI w. Koszelewy 7 budynek mieszkalny, koniec XIX – początek XX murowany w. Koszelewy 11 budynek mieszkalny początek XX w. (dwojak), murowany w Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 37 – Poz. 1431

zespole pałacowo- folwarcznym Koszelewy 12 budynek mieszkalny, początek XX w. murowany Koszelewy 13 budynek mieszkalny początek XX w. (dwojak), murowany w zespole pałacowo- folwarcznym Koszelewy 14 budynek mieszkalny, początek XX w. drewniany Koszelewy 17 budynek mieszkalny, początek XX w. murowany Koszelewy 19 budynek mieszkalny, początek XX w. murowany Koszelewy 22 budynek mieszkalny, koniec XIX - początek XX w. murowany Koszelewy 23 budynek mieszkalny, początek XX w. murowany Koszelewy 26/28 budynek mieszkalny, początek XX w. murowany Koszelewy 34 budynek gospodarczy, koniec XIX – początek XX murowany w. Koszelewy 37 budynek mieszkalny, koniec XIX – początek XX murowany w. Koszelewy 41 budynek mieszkalny, koniec XIX – początek XX murowany w. Koszelewy 48 budynek mieszkalny, początek XX w. murowany Koszelewy 49 budynek mieszkalny, początek XX w. drewniany Koszelewy 53 budynek mieszkalny, koniec XIX – początek XX murowany w. Koszelewy 55 budynek mieszkalny, początek XX w. murowany Koszelewy 58 budynek mieszkalny, początek XX w. murowany Koszelewy 61 budynek mieszkalny, początek XX w. murowany Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 38 – Poz. 1431

Koszelewy 65 budynek mieszkalny, początek XX w. murowany Koszelewy 65 budynek gospodarczy (2 początek XX w. bryły), murowano- drewniany Koszelewy 71 budynek mieszkalny, początek XX w. murowany Koszelewy 80 budynek mieszkalny, koniec XIX – początek XX murowany w. Koszelewy 80 budynek gospodarczy, koniec XIX – początek XX murowany w. Koszelewy 85 budynek mieszkalny, koniec XIX – początek XX murowany w. Naguszewo 6 budynek mieszkalny, koniec XIX – początek XX murowany w. Naguszewo 7 budynek mieszkalny, początek XX w. murowany Naguszewo 7 budynek gospodarczy, początek XX w. murowano-drewniany Naguszewo 14 budynek mieszkalny, początek XX w. murowany Naguszewo 14 budynek gospodarczy, początek XX w. murowany Naguszewo 15 budynek szkolny, początek XX w. murowany Naguszewo 15 budynek gospodarczy, początek XX w. murowano-drewniany Naguszewo 16 budynek mieszkalny, początek XX w. murowany Naguszewo 16 budynek gospodarczy, początek XX w. murowany Naguszewo 23 budynek mieszkalny, koniec XIX – początek XX murowany w. Naguszewo 24 budynek mieszkalny z początek XX w. częścią gospodarczą, murowano-drewniany Nowa Wieś 1 budynek gospodarczy, początek XX w. murowano-drewniany Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 39 – Poz. 1431

Nowa Wieś 4 budynek mieszkalny, koniec XIX – początek XX murowany w. Nowa Wieś 4 budynek gospodarczy, początek XX w. murowany Nowa Wieś 11 budynek mieszkalny, koniec XIX – początek XX murowany w. Nowa Wieś 15 budynek szkolny, początek XX w. murowany Prusy 7 budynek mieszkalny, początek XX w. murowany Prusy 9 budynek szkolny, początek XX w. murowany Prusy 14 budynek gospodarczy, koniec XIX – początek XX murowany I w. Prusy 14 budynek gospodarczy, koniec XIX – początek XX murowany II w. Rumian cmentarz koniec XIX w. rzymskokatolicki, parafialny Rumian cmentarz lata 80-te XIX w. rzymskokatolicki, parafialny Rumian figura Chrystusa na koniec XIX w. kolumnie Rumian aleja przydrożna, początek XX w. mieszana – odcinek do wsi Rumian do granicy powiatu koło Lewałdu Wielkiego Rumian 2 budynek mieszkalny, początek XX w. murowany Rumian 3 budynek mieszkalny, początek XX w. murowany Rumian 7 budynek mieszkalny, początek XX w. murowany Rumian 11 budynek mieszkalny, początek XX w. murowany Rumian 12/14 budynek szkolny, początek XX w. Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 40 – Poz. 1431

murowany Rumian 16 budynek parafii, koniec XIX - początek XX w. murowany Rumian 19 budynek mieszkalny, początek XX w. murowany Rumian 26 budynek mieszkalny, początek XX w. murowany Rumian 27 budynek mieszkalny, początek XX w. murowany Rumian 28 budynek mieszkalny, początek XX w. murowany Rumian 29 budynek mieszkalny, początek XX w. murowany Rumian 30 budynek mieszkalny, początek XX w. murowany Rumian 41 budynek mieszkalny, koniec XIX – początek XX murowany w. Rumian 41 budynek gospodarczy, koniec XIX – początek XX murowany w. Rumian 42 budynek mieszkalny, koniec XIX – początek XX murowany w. Rumian 43 budynek młyna początek XX w. wodnego, murowano- drewniany Rumian 46 budynek mieszkalny, koniec XIX – początek XX murowano-drewniany w. Rumian 48 budynek mieszkalny, początek XX w. murowany Rumian 48 budynek gospodarczy, początek XX w. murowany Rumian 49 budynek mieszkalny, początek XX w. murowany Rumian 52 budynek mieszkalny, koniec XIX - początek XX w. murowany Rumian 53 budynek mieszkalny, koniec XIX - początek XX w. murowany Rumian 53 budynek gospodarczy, początek XX w. Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 41 – Poz. 1431

murowany Rumian 63 budynek mieszkalny, początek XX w. murowany Rybno cmentarz koniec XIX w. rzymskokatolicki, parafialny Rybno, ul. Grunwaldzka 2 budynek gospodarczy, początek XX w. murowany Rybno, ul. Grunwaldzka 10 budynek mieszkalny, początek XX w. murowany Rybno, ul. Grunwaldzka 12 budynek mieszkalny, początek XX w. murowany Rybno, ul. Kolejowa 11 budynek mieszkalny, początek XX w. murowany Rybno, ul. Kolejowa 14 budynek mieszkalny, początek XX w. murowany Rybno, ul. Kostkowo 1 budynek mieszkalny, koniec XIX - początek XX w. (Leśnictwo Kostkowo) murowany Rybno, ul. Krótka 3 budynek mieszkalny, początek XX w. murowany Rybno, ul. Krótka 4 budynek mieszkalny, początek XX w. murowany Rybno, ul. Leśna 1 budynek mieszkalny, koniec XIX - początek XX w. murowany Rybno, ul. Lubawska 2 budynek mieszkalny, początek XX w. murowany Rybno, ul. Lubawska 11 budynek mieszkalny, początek XX w. murowany Rybno, ul. Lubawska 11 budynek gospodarczy, koniec XIX – początek XX murowany w. Rybno, ul. Lubawska 14 budynek mieszkalny, początek XX w. murowany Rybno, ul. Praska 4 budynek mieszkalny, początek XX w. murowany Rybno, ul. Praska 11 budynek mieszkalny, koniec XIX – początek XX drewniany w. Rybno, ul. Praska 17 budynek mieszkalny, początek XX w. Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 42 – Poz. 1431

murowany Rybno, ul. Sportowa 1 budynek mieszkalny, koniec XIX w. murowany Rybno, ul. Sportowa 5 budynek mieszkalny, początek XX w. murowany Rybno, ul. Stroma 1 budynek mieszkalny, początek XX w. murowany Rybno, ul. Wyzwolenia 4 budynek mieszkalny, koniec XIX – początek XX murowany w. Rybno, ul. Wyzwolenia 5 budynek mieszkalny, początek XX w. murowany Rybno, ul. Wyzwolenia 12 budynek szkolny, początek XX w. murowany Rybno, ul. Wyzwolenia 24 budynek gospodarczy, początek XX w. murowany Rybno, ul. Wyzwolenia 26 budynek mieszkalny, koniec XIX – początek XX murowany w. Rybno, ul. Wyzwolenia 30 budynek mieszkalny, koniec XIX – początek XX murowany w. Rybno, ul. Wyzwolenia 31/33 budynek mieszkalny, koniec XIX – początek XX murowany w. Rybno, ul. Wyzwolenia 40 budynek mieszkalny, koniec XIX – początek XX murowany w. Rybno, ul. Wyzwolenia 46 budynek mieszkalny, koniec XIX – początek XX murowany w. Rybno, ul. Wyzwolenia 48 budynek mieszkalny, początek XX w. murowany Rybno, ul. Wyzwolenia 57 budynek mieszkalny, koniec XIX – początek XX drewniany w. Rybno, ul. Wyzwolenia 68 budynek mieszkalny, początek XX w. murowany Rybno, ul. Wyzwolenia 70/72 budynek mieszkalny, koniec XIX – początek XX murowany w. Rybno, ul. Wyzwolenia 87 budynek mieszkalny, początek XX w. murowany Rybno, ul. Wyzwolenia 88 budynek mieszkalny, koniec XIX – początek XX murowany w. Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 43 – Poz. 1431

Rybno, ul. Wyzwolenia 89 kościół murowany, początek XX w. ewangelicki, ob. rzymskokatolicki, parafialny p.w. Najświętszego Serca pana Jezusa (wraz z budynkiem mieszkalnym) Rybno, ul. Wyzwolenia 91 budynek mieszkalny, początek XX w. murowany Rybno, ul. Wyzwolenia 93 budynek mieszkalny, koniec XIX – początek XX murowany w. Rybno, ul. Wyzwolenia 95 budynek mieszkalny, początek XX w. murowany Rybno, ul. Zajeziorna 2 budynek mieszkalny, początek XX w. murowany Rybno, ul. Zajeziorna 2 budynek mieszkalny, początek XX w. drewniany Rybno, ul. Zajeziorna 14 budynek mieszkalny, początek XX w. murowany Rybno, ul. Zajeziorna 16 budynek mieszkalny, początek XX w. murowany Rybno, ul. Zajeziorna 22 budynek mieszkalny, początek XX w. murowany Rybno, ul. Zajeziorna 31 budynek mieszkalny, początek XX w. murowany Rybno, ul. Zajeziorna 32 budynek mieszkalny, początek XX w. murowano-drewniany Rybno, ul. Zajeziorna 38 budynek mieszkalny, początek XX w. murowany Rybno, ul. Zajeziorna 42 budynek mieszkalny, początek XX w. murowany Rybno, ul. Zajeziorna 43 budynek mieszkalny, początek XX w. murowany Rybno, ul. Zajeziorna 50 budynek mieszkalny, początek XX w. drewniany Rybno, ul. Zarybińska 8 budynek mieszkalny, początek XX w. murowany Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 44 – Poz. 1431

Rybno, ul. Zarybińska 12 budynek gospodarczy, początek XX w. murowano-drewniany Szczupliny cmentarz ewangelicki, połowa XIX w. dawny Szczupliny (po lewej stronie cmentarz ewangelicki, połowa XIX w. drogi do Tuczek) dawny Szczupliny stajnia-wozownia koniec XIX - początek XX w. murowana w zespole dworsko-folwarcznym Szczupliny pozostałości parku koniec XIX - początek XX w. krajobrazowego w zespole dworsko- folwarcznym Truszczyny 4 budynek mieszkalny, koniec XIX – początek XX murowany w. Truszczyny 5 budynek mieszkalny, początek XX w. murowany Truszczyny 6 budynek mieszkalny, koniec XIX – początek XX murowany w. Truszczyny 7 budynek mieszkalny, początek XX w. murowany Truszczyny 8 budynek mieszkalny, początek XX w. murowany Truszczyny 9 budynek mieszkalny, początek XX w. murowany Truszczyny 9 budynek gospodarczy, początek XX w. murowany Truszczyny 18 budynek mieszkalny, początek XX w. murowany Truszczyny 33 budynek szkolny, początek XX w. murowany Truszczyny 34 budynek mieszkalny, początek XX w. murowany Truszczyny 37 budynek mieszkalny, koniec XIX - początek XX w. murowany Truszczyny 38 budynek mieszkalny, początek XX w. murowany Tuczki kapliczka murowana, początek XX w. Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 45 – Poz. 1431

przydrożna (18) Tuczki krzyż żeliwny na koniec XIX w. podstawie murowanej Tuczki pałac murowany w 1855-1856 r. zespole dworsko- folwarcznym Tuczki zabudowania koniec XIX – początek XX gospodarcze w zespole w. dworsko-folwarcznym Tuczki pozostałości parku początek XX w. krajobrazowego w zespole dworsko- folwarcznym Tuczki przepust wody pod koniec XIX w. torami kolejowymi Tuczki 1 budynek mieszkalny, początek XX w. murowany Tuczki 2 budynek mieszkalny, koniec XIX - początek XX w. murowany Tuczki 6 budynek mieszkalny, początek XX w. murowany Tuczki 7 budynek mieszkalny, początek XX w. murowany Tuczki 8 budynek mieszkalny, koniec XIX - początek XX w. murowany Tuczki 8 budynek gospodarczy, koniec XIX – początek XX murowany w. Tuczki 9 budynek mieszkalny, początek XX w. murowany Tuczki 9 budynek gospodarczy, początek XX w. murowany Tuczki 10 budynek gospodarczy, początek XX w. murowany Tuczki 12 budynek mieszkalny, początek XX w. murowany Tuczki 12 budynek gospodarczy, początek XX w. murowany Tuczki 13 budynek mieszkalny, początek XX w. Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 46 – Poz. 1431

murowany (dwojak) w zespole dworsko- folwarcznym Tuczki 16 budynek mieszkalny, koniec XIX – początek XX murowany w. Tuczki 16 budynek gospodarczy, początek XX w. murowano-drewniany Tuczki 17 budynek mieszkalny, koniec XIX – początek XX murowany w. Tuczki 17 budynek gospodarczy, początek XX w. murowano-drewniany Tuczki 18 budynek gospodarczy, początek XX w. murowano-drewniany Tuczki 21 budynek mieszkalny, początek XX w. murowany (trojak) w zespole dworsko- folwarcznym Tuczki 22 budynek mieszkalny, początek XX w. murowany (dwojak) w zespole dworsko- folwarcznym Tuczki 23 budynek mieszkalny, początek XX w. murowany (trojak) w zespole dworsko- folwarcznym Tuczki 24 budynek mieszkalny, początek XX w. murowany (czworak) w zespole dworsko- folwarcznym Tuczki 25 budynek mieszkalny, początek XX w. murowany w zespole dworsko-folwarcznym Tuczki 35 młyn wodny, murowany koniec XIX – początek XX w. Tuczki 37 budynek mieszkalny, koniec XIX - początek XX w. murowany Tuczki 38 budynek szkolny, początek XX w. murowany Tuczki 38 budynek gospodarczy, początek XX w. Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 47 – Poz. 1431

murowano-drewniany Tuczki 43 budynek mieszkalny, początek XX w. murowany Tuczki 45 budynek mieszkalny, początek XX w. murowany Tuczki 48 budynek mieszkalny, początek XX w. murowany Tuczki 49 budynek mieszkalny, 1914 r. murowany Tuczki 49 budynek gospodarczy, początek XX w. drewniany Tuczki 50 budynek mieszkalny, początek XX w. murowany Tuczki 51 budynek mieszkalny, koniec XIX - początek XX w. murowany Tuczki 52 budynek mieszkalny, koniec XIX - początek XX w. murowany Tuczki gorzelnia murowana w początek XX w. zespole dworsko- folwarcznym Wery 1 budynek mieszkalny, koniec XIX – początek XX murowany w. Wery 1 budynek gospodarczy, początek XX w. murowany Wery 4 budynek mieszkalny, koniec XIX – początek XX murowany w. Żabiny cmentarz ewangelicki, XIX w. dawny Żabiny cmentarz wojenny II wojna światowa Żabiny pozostałości parku początek XX w. krajobrazowego Żabiny 18 budynek mieszkalny, początek XX w. murowany Żabiny 18 budynek gospodarczy, początek XX w. murowany I Żabiny 18 budynek gospodarczy, początek XX w. murowany II Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 48 – Poz. 1431

Żabiny 23 budynek gospodarczy, początek XX w. murowany Żabiny 25 budynek mieszkalny, koniec XIX – początek XX murowany w. Żabiny 46 budynek gospodarczy, początek XX w. murowano-drewniany Żabiny 47 budynek mieszkalny, początek XX w. murowany Żabiny 78 budynek mieszkalny, początek XX w. drewniany Żabiny 80 budynek mieszkalny, początek XX w. murowany Żabiny 82 budynek mieszkalny, początek XX w. murowany Żabiny 87 budynek mieszkalny, początek XX w. murowany Żabiny 92 budynek mieszkalny, początek XX w. murowany Żabiny 97 budynek mieszkalny, początek XX w. murowany Żabiny 100 budynek mieszkalny, początek XX w. murowany Żabiny 106 budynek mieszkalny, początek XX w. murowany Żabiny 110 budynek mieszkalny, początek XX w. murowany Żabiny 112 budynek mieszkalny, początek XX w. murowany Żabiny 113 budynek mieszkalny, początek XX w. murowany Żabiny 114 budynek mieszkalny, koniec XIX - początek XX w. murowany Żabiny 115 budynek mieszkalny, początek XX w. murowany

7.4. Zabytki archeologiczne Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 49 – Poz. 1431

Na terenie gminy Rybno znajduje się 48 stanowisk archeologicznych, żadne z nich nie jest objęte ochroną prawną poprzez wpis do rejestru zabytków województwa warmińsko-mazurskiego.

L.p. Miejscowość Nr obszaru AZP Nr stan. Nr stan. na w miejscowości obszarze 1. Dębień 32-56 I 1 2. Groszki 31-56 I 42 3. Groszki 31-56 II 43 4. Hartowiec 32-55 I 1 5. Kopaniarze 33-56 I 7 6. Kopaniarze 33-56 II 10 7. Koszelewki 33-56 I 2 8. Koszelewki 33-55 I 16 9. Koszelewki 33-56 II 14 10. Koszelewki 33-55 II 17 11. Koszelewy 33-56 I 1 12. Koszelewy 33-56 II 15 13. Koszelewy 33-56 III 16 14. Malinkowo 33-56 I 13 15. Nadleśnictwo 33-56 I 8 Kostkowo 16. Naguszewo 31-56 I 40 17. Naguszewo 31-56 II 41 18. Nowa Wieś 32-56 I 2 19. Prusy 32-56 I 3 20. Prusy 32-56 II 4 21. Rumian 32-56 I 5 22. Rumian 31-56 II 7 23. Rumian 31-56 III 8 24. Rumian 31-56 IV 9 25. Rumian 31-56 V 10 26. Rumian 31-56 VI 11 Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 50 – Poz. 1431

27. Rumian 31-56 VII 12 28. Rumian 31-56 VIII 13 29. Rumian 31-56 IX 14 30. Rumian 31-56 X 15 31. Rumian 31-56 XI 16 32. Rumian 31-56 XII 39 33. Rybno 32-56 I 6 34. Rybno Kolonia 32-56 I 7 35. Rybno Kolonia 32-56 II 8 36. Rybno -Zajeziorek 32-56 I 9 37. Truszczyny 32-55 I 2 38. Truszczyny 31-55 II 1 39. Truszczyny 31-56 IV 5 40. Truszczyny 31-56 V 6 41. Truszczyny Kolonia 31-55 I 2 42. Tuczki 33-56 I 4 43. Tuczki 33-56 II 5 44. Tuczki 33-56 III 6 45. Tuczki 33-56 IV 9 46. Tuczki 33-56 V 11 47. Żabiny 33-56 I 3 48. Żabiny 33-56 II 12

Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 51 – Poz. 1431

8. OCENA STANU DZIEDZICTWA KULTUROWEGO GMINY RYBNO.

ANALIZA SZANS I ZAGROŻEŃ

W wyniku weryfikacji danych archiwalnych i waloryzacji zabytków nieruchomych wykonanej podczas sporządzania gminnej ewidencji zabytków, stwierdzono, iż na terenie gminy Rybno przeważają zabytki budownictwa murowanego, mieszkalnego. W gminnej ewidencji zabytków ujęte zostały obiekty o niezatartych cechach zabytkowych. Niestety, procesy modernizacji przebiegające ze znacznym nasileniem w ciągu ostatnich dwudziestu lat, w znacznym stopniu szkodzą obiektom architektury dawnej. Należy tu wymienić niefachowo prowadzone modernizacje i remonty – rozbudowy zmieniające bryłę budynku, wymiana stolarki okiennej i drzwiowej, często powiązana ze zmianą kształtu otworów, zmiany pokrycia dachów. Uszczerbek pod tym względem jest tym większy, iż właśnie charakterystyczne budownictwo stanowi o odrębności kulturowej tego terenu. Obiekty sakralne zachowane są w dobrym stanie, na bieżąco remontowane, zaś wszelkie działania przy zabytkach są uzgadniane i akceptowane przez Warmińsko- Mazurskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków.

Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 52 – Poz. 1431

Tabela 1. Analiza SWOT dla terenu gminy Rybno

SILNE STRONY SŁABE STRONY

 zły stan zachowania znacznej części obiektów zabytkowych  różnorodny zasób zabytków  brak środków finansowych na konserwację charakterystycznych i wyróżniających i rewaloryzację obiektów zabytkowych; region  zniekształcanie zespołów zabudowy  wyjątkowe dawne zespoły dworsko- historycznej poprzez wprowadzenie nowej folwarczno-parkowe zabudowy, nie liczącej się z lokalną tradycją,  różnorodny zasób zabytków budownictwa architekturą i historycznymi regionalnego, murowanego; uwarunkowaniami;  wysokie walory i atrakcyjność środowiska  słaba promocja zasobów oraz edukacja kulturowego dla gospodarki, mieszkańców dotycząca walorów środowiska kulturowego; i turystyki.  niewielka ilość publikacji poświęconych dziedzictwu kulturowemu gminy.

SZANSE ZAGROŻENIA

 rosnąca rola samorządu regionalnego poprzez włączenie ochrony zabytków w sferę rozwoju regionalnego;  pogarszający się stan techniczny tkanki  możliwość finansowania prac zabytkowej spowodowany niewłaściwym konserwatorskich i remontowych obiektów użytkowaniem; zabytkowych ze środków finansowych  brak środków na skuteczną ochronę pochodzących z różnych źródeł: i zabezpieczenie zabytków; państwowe, samorządowe, prywatne,  niewłaściwe prowadzenie prac budowlanych, wyznaniowe, środki UE i in.; konserwatorskich, niezgodnie ze sztuką  uwzględnianie problemów ochrony budowlaną; dziedzictwa kulturowego w programach,  dokonywanie wtórnych podziałów i parcelacji strategiach i planach rozwoju województwa, obiektów i zespołów zabytkowych; gmin i miast;  niedostatek mechanizmów promujących  rozwój inicjatyw lokalnych i organizacji działania na rzecz ochrony, konserwacji pozarządowych w zakresie ochrony i rewaloryzacji zabytków. dziedzictwa kulturowego;  edukacja w dziedzinie zarządzania dziedzictwem kulturowym.

Źródło: Opracowanie własne

Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 53 – Poz. 1431

9. ZAŁOŻENIA PROGRAMOWE I ZADANIA PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYBNO

9.1 Cele strategiczne Programu Opieki nad Zabytkami Gminy Rybno na lata 2013-2016 W założeniach programowych i zadaniach Programu… powinna zostać uwzględniona specyfika gminy Rybno wynikająca z jej położenia, historii, przemian społecznych i gospodarczych. Wspieranie rozwoju gminy z poszanowaniem dziedzictwa kulturowego powinno być podstawą obecnych i przyszłych działań, tak aby teren gminy Rybno był miejscem atrakcyjnym i przyjaznym, zarówno dla mieszkańców jak i przyjezdnych. Głównymi założeniami programu opieki nad zabytkami są:  spójna polityka finansowania prac konserwatorskich w oparciu o ustawowe regulacje prawne;  kompleksowa poprawa jakości historycznej przestrzeni publicznej;  system eksponowania najbardziej wartościowych zabytków gminy Rybno;

Główne, długoterminowe cele polityki gminy Rybno, związane z ochroną zabytków to: 1. Planowe i konsekwentne realizowanie zadań samorządowych w zakresie ochrony zabytków; 2. Racjonalne wykorzystanie gminnych funduszy na prace ratownicze, konserwatorskie i dokumentacyjne; 3. Powiązanie zadań służących ochronie wartości kulturowych ze strategią rozwoju społeczno-gospodarczego oraz polityką przestrzenną gminy; 4. Wpieranie projektów związanych z opieką nad zabytkami i zagospodarowaniem obiektów zabytkowych; 5. Powstrzymanie degradacji zagrożonych obiektów zabytkowych i obszarów oraz podjęcie działań w celu poprawy stanu ich zachowania; 6. Wyeksponowanie poszczególnych zabytków oraz walorów krajobrazu kulturowego; 7. Wspieranie inicjatyw sprzyjających wzrostowi środków finansowych na opiekę nad zabytkami; 8. Realizacja przedsięwzięć umożliwiających tworzenie miejsc pracy związanych z opieką nad zabytkami. Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 54 – Poz. 1431

9. Prowadzenie działań informacyjnych, popularyzacyjnych i edukacyjnych związanych z promocją zabytków gminy i walorów krajobrazu kulturowego

9.1 Założenia programowe Programu Opieki nad Zabytkami Gminy Rybno 1) włączenie problematyki ochrony zabytków do bieżących zadań Rady Gminy Rybno; 2) uwzględnianie uwarunkowań prawnych opieki nad zabytkami; 3) rozpoznawanie potrzeb dotyczących podejmowania działań zmierzających do zahamowania procesów degradacji zabytków i doprowadzenie do poprawy stanu ich zachowania; 4) eksponowanie zabytków oraz walorów krajobrazu kulturowego; 5) podejmowanie działań zwiększających atrakcyjność zabytków dla potrzeb społecznych, turystycznych i edukacyjnych; 6) tworzenie warunków współpracy z właścicielami zabytków dla zapewnienia ich opieki.

9.2. Zadania i kierunki działań Programu Opieki nad Zabytkami Gminy Rybno

9.2.1.Działania w zakresie odnowy zabytków: - pozyskiwanie środków zewnętrznych na odnowę zabytków będących własnością gminy Rybno; - informowanie innych właścicieli obiektów zabytkowych o możliwościach pozyskania środków na odnowę zabytków; - przeprowadzenie akcji informacyjnej w formie informacji na stronie internetowej urzędu, plakatu lub ulotek mającej na celu uświadomienie mieszkańcom gminy głównej zasady konserwatorskiej związanej z przeprowadzanymi remontami obiektów zabytkowych, tj. wykonywanie ich przy użyciu materiałów historycznie uzasadnionych, z maksymalnym zachowaniem substancji zabytkowej i minimalną w nią ingerencją. - sprawowanie opieki nad dawnymi cmentarzami cywilnymi poprzez usuwanie roślinności zielnej oraz samosiewek drzew, oznakowanie obiektów, upowszechnianie wiedzy na ich temat wśród mieszkańców gminy, zwłaszcza dzieci i młodzieży szkolnej. Zwracanie szczególnej uwagi na obowiązek otaczania opieką miejsc grzebalnych, niezależnie od pochodzenia i wyznania osób tam spoczywających. Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 55 – Poz. 1431

9.2.2. Określenie zasad udostępniania zabytków w celach turystycznych - ustalenie z właścicielami obiektów zabytkowych zasad udostępniania w celach turystycznych. - oznakowanie obiektów udostępnianych w celach turystycznych. - opracowanie tablic informacyjnych umieszczonych na zewnątrz obiektów, zawierających podstawowe dane historyczne o obiekcie. - upowszechniania wśród mieszkańców prowadzących działalność turystyczną i agroturystyczną zasad włączania obiektów historycznych do oferty turystycznej gminy oraz przygotowywania obiektów zabytkowych na cele turystyczne.

9.2.3. Edukacja w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego - włączenie tematyki ochrony dóbr kultury do zajęć szkolnych w jednostkach prowadzonych przez gminę. - publikacja materiałów dotyczących ochrony zabytków i opieki nad zabytkami w prasie lokalnej, w materiałach promocyjnych oraz na stronie internetowej gminy.

Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 56 – Poz. 1431

10. INSTRUMENTARIUM REALIZACJI PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYBNO

Przyjmuje się, że realizacja zadań, poprzez działania wskazane w niniejszym Programie możliwa będzie dzięki zastosowaniu następujących instrumentów: - prawnych, polegających na uwzględnianiu zapisów niniejszego Programu przy tworzeniu innych dokumentów prawa miejscowego; - finansowych, polegających na finansowaniu wszelkich działań zawartych w Programie w większej części z budżetu gminy, przy czym prace konserwatorskie przy obiektach należących do osób prywatnych, będą wymagały zaangażowania środków prywatnych, - koordynacji, oznaczających współdziałanie w zakresie realizacji celów Programów z zainteresowanymi organizacjami pozarządowymi i osobami fizycznymi, - społecznych, co oznacza, że Program skierowany jest do odbiorcy masowego poprzez wszelkie działania edukacyjne i promocyjne, - kontrolnych, polegających na egzekwowaniu zapisów dotyczących działalności inwestycyjnej na obszarach objętych ochroną, oraz walce z samowolami budowlanymi na zabytkach.

Obiekty, zespoły i założenia urbanistyczne wpisane do rejestru zabytków objęte są rygorami ochrony konserwatorskiej wynikającymi z ustawy z dnia 23 lipca 2003 o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Rygory te obowiązują niezależnie od położenia obiektu w poszczególnych strefach ochrony konserwatorskiej lub poza strefami. Wszelkie prace remontowe, zmiany własności, funkcji przeznaczenia obiektu wymagają pisemnego pozwolenia Warmińsko-Mazurskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Rozporządzenia Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 26 maja 2011 r. w sprawie prowadzenia rejestru zabytków, krajowej, wojewódzkiej i gminnej ewidencji zabytków oraz krajowego wykazu zabytków skradzionych lub wywiezionych za granicę niezgodnie z prawem (Dz. U. z dnia 2 czerwca 2011 r.), precyzuje wymagania względem osób prowadzących prace przy obiektach zabytkowych oraz tryb postępowania. Zgodnie z art. 21 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, podstawą sporządzenia gminnego programu opieki nad zabytkami jest gminna Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 57 – Poz. 1431

ewidencja zabytków. Ewidencją zostają objęte zespoły i obiekty o istotnych, lokalnych walorach historycznych, kulturowych i krajobrazowych. Obowiązek prowadzenia gminnej ewidencji zabytków nieruchomych spoczywa na wójcie gminy (art. 22 ust. 4 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami). Na podstawie ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami prowadzona jest ewidencja zabytków gminy Rybno. Ewidencja zabytków prowadzona jest przez Wójta Gminy Rybno w formie kart adresowych. Ewidencja obejmuje zabytki nieruchome historyczne oraz karty adresowe stanowisk archeologicznych. Dla zabytków tych na kartach adresowych podawane są następujące informacje: adres, rodzaj zabytku, opis obiektu, chronologia, sposób ochrony oraz dokumentacja fotograficzna. Aktualizacja i uzupełnianie ewidencji zabytków polega na: 1) dokonaniu przeglądu w terenie z częstotliwością raz do roku obiektów figurujących w gminnej ewidencji zabytków w celu weryfikacji obiektów pod kątem stanu estetycznego; 2) wykonaniu dokumentacji fotograficznej w razie zmiany stanu zachowania obiektu zabytkowego; 3) uzupełnieniu kart adresowych gminnej ewidencji zabytków o uzyskane w trakcie przeglądu dane merytoryczne i dokumentację fotograficzną; 4) w przypadku czynności wymienionych w pkt 1-3 wskazane jest uczestnictwo specjalisty zajmującego się problematyką ochrony dziedzictwa kulturowego. Określenie stanów technicznych obiektów polega na: 1) nawiązaniu współpracy z organem nadzoru budowlanego w celu ustalenia stanu technicznego obiektów zinwentaryzowanych w gminnej ewidencji zabytków; 2) naniesieniu wniosków i opinii w sprawie dalszej kwalifikacji obiektów do gminnej ewidencji zabytków; 3) określeniu niezbędnych prac rewitalizacyjnych obiektów, określenie szacunkowej wartości ich przeprowadzenia. W przypadku czynności wymienionych w pkt 1-3 wskazane jest uczestnictwo specjalisty zajmującego się problematyką ochrony dziedzictwa kulturowego. Bieżąca aktualizacja gminnej ewidencji zabytków polega na wprowadzaniu do gminnej ewidencji zabytków zmian wynikających z rozbiórek, modernizacji i remontów obiektów. Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 58 – Poz. 1431

11. ŹRÓDŁA FINANSOWANIA OPIEKI NAD ZABYTKAMI

Finansowanie ochrony i opieki nad zabytkami w Polsce może odbywać się z różnych źródeł. Podstawowe to: 1. źródła publiczne (np. budżet państwa, budżety jednostek samorządów terytorialnych wszystkich szczebli, środki Unii Europejskiej, inne źródła zewnętrzne); 2. źródła prywatne (osób fizycznych, organizacji pozarządowych - stowarzyszeń, fundacji, kościelnych osób prawnych itp.); Fundusze strukturalne, których środki mogą być wykorzystane na zadania z zakresu rewitalizacji, to przede wszystkim: - Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR), - Europejski Fundusz Społeczny (EFS), - Inicjatywa Wspólnotowa (EQUAL) - Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweski Mechanizm Finansowy. Programy operacyjne, które zawierają zapisy odnoszące się do problematyki rewitalizacji w okresie do 2013 r. włącznie to: - Regionalny Program Operacyjny Warmia i Mazury (RPO Warmia i Mazury), - Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko (POIiŚ), - Program Operacyjny Kapitał Ludzki (POKL), - Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka (POIG). W okresie objętym niniejszym Programem, nakłady na ochronę zabytków i dziedzictwa kulturowego mogą pochodzić z: - budżetu gminy; - środków Warmińsko-Mazurskiego Urzędu Wojewódzkiego na ochronę i utrzymanie miejsc cmentarnictwa wojennego; - środków Warmińsko-Mazurskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków.

Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 59 – Poz. 1431

12. ZASADY OCENY REALIZACJI PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYBNO

Zgodnie z Ustawą o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, z realizacji programu Wójt Gminy Rybno sporządza co dwa lata sprawozdanie, które przedstawia Radzie Gminy Rybno. Sprawozdanie o którym mowa będzie sporządzone w pierwszym kwartale po upływie dwóch lat od uchwalenia przez Radę Gminy niniejszego programu. Prace nad kolejnym programem opieki nad zabytkami powinny być zainicjowane na 3 miesiące przed zakończeniem okresu czteroletniego obowiązywania programu. Dwuletnia ocena realizacji programu zawarta w sprawozdaniu będzie służyła ewaluacji programu. Zmiany w programie wymagają uchwały Rady Gminy Rybno.