Nasze Pomorze
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
ISSN 1640-1239 NASZE POMORZE ROCZNIK MUZEUM ZACHODNIO-KASZUBSKIEGO W BYTOWIE N r 7, 2005 MUZEUM ZACHODNIO-KASZUBSKIE W BYTOWIE NASZE POMORZE ROCZNIK MUZEUM ZACHODNIO-KASZUBSKIEGO W BYTOWIE nr 7,2005 Zrealizowano przy pomocy finansowej Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego B \ TÓW 2006 Redaguje zespół: Andrzej Chludziński, Janusz Kopydłowski (redaktor naczelny), Maciej Kwaśkiewicz, Tomasz Siemiński Rada naukowa: Jowita Kęcińska, Ewa Nowina-Sroczyńska, Cezary Obracht-Prondzyński, Zenon Romanow Copyright © by Muzeum Zachodnio-Kaszubskie w Bytowie Wydawca: = 33 (*.3«)] (oS 8) Muzeum Zachodnio-Kaszubskie, 77-100 Bytów, ul. Zamkowa 2, tel./fax (059) 822-26-23, e-mail: [email protected], www:muzeum-bytow.pl ISSN 1640-1239 Druk: „KURIER” s.c., Bytów, ul. Zielona 5, tel./fax (059) 822 37 31 Spis treści: Wstęp...................................................................................................................5 ARTYKUŁY Maciej Szukała, Znaczenie Komisji Historycznej Pomorza (Historische Kommission Für Pommem) dla rozwoju badań regionalnych (1910-1945).................................................................... 7 Wojciech Łysiak, Muzea typu skansenowskiego na Rugii, a działa nia ludoznawcze na Pomorzu Przednim ............................................19 Magdalena Bonowska, Kolekcje funeralne rugijskich kościołów . 35 Jarosław S zu ta, Językowy obraz świata w Duchownych pieśniach... Szymona Krofeja................................................................................... 45 Daniel Kalinowski, Pontanus ilustrowany. Dla kogo Pontanus tłumaczył M aty katechizm Lutra?.................................................... 59 Violetta Kostka, Kancjonał Szymona Krofeya i inne polskie kancjonały ewangelickie z drukami gdańskich.................................75 Adela Kuik-Kalinowska, Między liryką a perswazją. Duchowne piesnie Szymona Krofeja. Zarys problematyki.............87 Sylwia Wesołowska, Przyczynek do dziejów szkolnictwa w Bytowie do XVIII wieku: wokół zagadnień reformacji i szkolnictwa protestanckiego na Pomorzu....................................... 99 Maria Pająkowska-Kensik, Pamięć miejsca i pamięć o języku.................................................................................................109 Andrzej Chludziński, Miejsca kaźni na Pomorzu w świetle nazew nictwa........................................................................................113 Kamil Kajkowski, Wczesnośredniowieczne święte gaje i drzewa pogańskich Słowian na terenie Polski (ze szczególnym uwzględnieniem Pomorza)............................................................... 125 Tomasz Rembalski, Zaginiona kaplica w Chotkowie w świetle wizytacji biskupich z lat 1686-1780................................................139 / Zbigniew S o b i s z, Zabytkowe parki podworskie Ziemi Bytowskiej............................................................................... 153 Elżbieta Szalewska, Krajobraz osadnictwa turystycznego okolic B y to w a................................................................................................ 169 Hieronim Kroczyński, Rekreacyjna funkcja Kołobrzeskiego Lasu w XIX i XX w iek u .............................................................................185 Krzysztof Skrzypiec, Otwarcie stadionu im. Hindenburga w Słupsku w 1926 roku...................................................................... 195 Kacper Pęcarski, Obsługa finansów miasta Słupska przez Miejską Kasę Oszczędności w Słupsku (Städtische Sparkasse Stolp) w iatach 1929-1939............................................................................ 211 Weronika K u r s t a k, Angelologia Kaszubska. O twórczości Józefa Chełmowskiego..................................................................... 221 KRONIKA Wieża kościoła św. Katarzyny w Bytowie. Wspomnienia z orgamzacji oddziału historii miasta (Maciej Kwaśkiewicz) ........................................239 Sprawozdanie z działalności Muzeum Zachodnio-Kaszubskiego w Bytowie za rok 2005 (Janusz Kopydłowski)........................................255 Wstęp Z pewnym opóźnieniem oddajemy do rąk Państwa kolejny, siódmy nu mer Rocznika Muzeum Zachodnio-Kaszubskiego w Bytowie „Nasze Po morze”. Zgodnie z pierwotnym zamysłem redakcji Roczniki poświęcone są szeroko rozumianej problematyce pomorskiej. Mają charakter interdyscy plinarny i są otwarte zarówno dla profesjonalistów jak i regionalis- tów-pasjonatów. W siódmym Roczniku znalazły się między innymi teksty 5 referatów wygłoszonych podczas IV konferencji kaszuboznawczej pt. „Krofey, Mostnik i protestantyzm na Pomorzu”. Konferencje z tego cyklu organi zowane są w Muzeum Zachodnio-Kaszubskim w Bytowie z inspiracji młodych naukowców z Pracowni Kultury Literackiej Pomorza przy Po morskiej Akademii Pedagogicznej w Słupsku. Ziemi Bytowskiej poświęcone są 3 interesujące artykuły: Tomasza Rembalskiego o zaginionej kaplicy w podbytowskiej wsi Chotkowo; Zbigniewa Sobisza o zabytkowych parkach podworskich Ziemi Bytowskiej i Elżbiety Szalewskiej o architekturze osadnictwa turystycznego w okolicy Bytowa. Antropologiczną relacją z metaforycznej podróży do Brus i spotkania z osobowością twórczą Józefa Chłmowskiego jest ciekawy szkic autorstwa Weroniki Kurstak. Józef Chełmowski z Brus od wielu lat pozostaje w kręgu naszego zainteresowania. Muzeum bytowskie posiada w swoich zbiorach liczącą około 400 pozycji kolekcję prac tego wybitnego kaszubskiego artysty. Wszystkie artykuły publikowane w siódmym i kolejnych Rocznikach będą recenzowane przez członków Rady Naukowej i zaproszonych do współpracy specjalistów. / Redaktor naczelny ARTYKUŁY „Nasze Pomorze”, nr 7 (2005) Maciej Szukała Znaczenie Komisji Historycznej Pomorza (Historische Kommission für Pommern) dla rozwoju badań regionalnych (1910-1945) Komisje historyczne były kolejnym etapem, po powstałych już znacznie wcześniej towarzystwach historycznych, w instytucjonalizacji badań nad dziejami regionalnymi. Ze względu na swój elitarny charakter, komisje ba daniom tym nadawały rangę naukową, o wiele większą niż miało to miejsce w towarzystwach historycznych. Było to ważne ze względu na stosunek na ukowców uniwersyteckich do historii regionalnej (Landesgeschichte). Aż do końca XIX wieku większość historyków zajmujących się dziejami pow szechnymi Niemiec z mei lfnością odnosiła się do badaczy z towarzystw historycznych, traktując ich jak amatorów, pozbawionych naukowego war sztatu1. Na terenie Pomorza to właśnie profesor Uniwersytetu Greifswaldzkiego Ernst Bernheim (1850-1942) jako pierwszy podjął polemikę z negatywnym poglądem na rolę dziejów regionalnych w badaniach historycznych, sta wiając na równorzędnej płaszczyźnie badania ogólnoniemieckie i lokalne2. H. Heimpel, Geschchtsvereine enst. und jetzt. W: Geschichtswissenschaft und Verein swesen im 19. Jahrhundert. Beiträge zur Geschichte historische) Forschung in Deutschland, hrsg. von H. Boockmann, A. Esch, H. Heimpel, T. Nipperdey, H. Schmidt. Göttingen, 1972, s. 62. 2 E. Bemheim studiował historię na uniwersytetach w Berlinie Heidelbergu i Strasburgu. W 1873 r. obronił pracę doktorską Maciej Szukała Bemheim traktował historię regionalną jako odrębną dziedzinę nauki, uży wając określenia „historia lokalna” (Lokalgeschichte) i rozumiał ją jako historię kultury, którą widział w powiązaniu z historiąpowszechnąNiemiec. W artykule programowym podkreślał, że historia regionalna służy określe niu rozwoju politycznego Niemiec jako całości3. Myśl o wartości naukowej badań regionalnych stała się znana w całych Niemczech za sprawą Karla Lamprechta, ucznia Bemheima. Lamprecht rozwijał twórczo to zagadnienie na Uniwersytecie Lipskim i od około 1900 roku historia regionalna znalazła swe miejsce na uniwersytetach, stając się odrębną dyscypliną4. Natomiast od 1916 roku, na mocy rozporządzenia ministra spraw duchowych i kształcenia z 2 grudnia 1915 roku, wprowadzono ją jako przedmiot nauczania w szko łach średnich5. W Szczecinie gorącym orędownikiem idei Bemheima stał się Martin Wehrmann (1861-1937), jeden z najwybitniejszych historyków pomor skich. Już w 1886 roku, na początku swojej kariery naukowej, podkreślał polityczną wartość badań regionalnych, pisząc: „Byłoby niewdzięcznością, gdybyśmy zapomnieli o dzielnych ludziach, którzy dla naszego Pomorza stulecia całe pracowali i walczyli... Historyk ma budzić i chronić w sobie miłość nie tylko do niemieckiej ojczyzny, ale też do naszej prowincji.”6 Wehrmann w kilka lat później rozwinął tę myśl, polemizując z poglądami Georga Waitza, znanego historyka, według którego zainteresowanie dzieja mi historii regionalnej prowadzi do partykularyzmu i sprzeczne jest tym sa mym z interesami państwa pruskiego. Wehrmann powoływał się na autorytet Karla Lamprechta, doceniającego twórczość historyków regional- 3 E. Bemheim, Lokalgeschichte und Heimatkunde in ihrer Bedeutung für Wissenschaft und Unterricht. „Pommersche Jahrbücher“, 1900, 1, s. 24. R. Unterstell, Klio in Pommern. Die Geschichte..., dz. cyt., s. 2. M. Wehrmann, Der preussische Ministerialerlaß über Geschichtsunterricht an den höhe ren Schulen und die Heimatgeschichte. „Korrespondenz-Blatt“, 1916,1/2, s. 2-5; tegoż, Die Heimatgeschichte im Unterrichte der höheren Schulen. „Korrespondenz-Blatt“, 1917, 7/8, s. 204-206. „Es ist eine Undankbarkheit, wenn wir ganz der wackeren Männer vergessen, welche Jahr hunderte lang für unser Pommern gearbeitet und gekämpft... haben. Der Geschichtsforscher hat die Liebe nicht nur zum deutschen Vaterlande, sondern. Auch zur unserer Provinz, zu wecken und zu pflegen“, M. Wehrmann,