Rocznik Koszaliński Nr 37 (2009)
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
KOSZALIÑSKI 2009 KOSZALIN KOSZALIŃSKA BIBLIOTEKA PUBLICZNA ROCZNIK KOSZALIŃSKI NR 37 KOSZALIN 2009 KOLEGIUM REDAKCYJNE BOGUSŁAW POLAK - PRZEWODNICZĄCY JERZY BANASIAK - SEKRETARZ LESZEK LASKOWSKI, JERZY RUDZIK, ANDRZEJ ZIEMIÑSKI ISSN-01-37-5652 Wydawca: Koszalińska Biblioteka Publiczna w Koszalinie ul. Kościuszki 24 tel. 094 343-25-54 Koszalin 2010. Wydanie I, format B-5, Łamanie i druk: Wydawnictwo Feniks, Koszalin, ul. Jana z Kolna 38 B SPIS TREŚCI Wstęp 5 Dawniej i wczoraj Edward Rymar, Koszalin i zamek gorzebądzki w okresie bitwy pod Gąskami (23 VII 1296) 11 Andrzej Chludziński, Nazwy osobowe burmistrzów Koszalina w latach 1350-1500 29 Eugeniusz Z. Zdrojewski, Ośrodek Badań Naukowych jako najtrudniejszy etap w rozwoju badań regionalnych 45 Jerzy Rudzik, Minęło 45 lat. „Rocznik Koszaliński” 1965-2010 63 Hieronim Rybicki, Romans z nauką. Kilka refleksji. Opóźniony start 109 Edyta Wnuk, „Dowiedziałem się poufnie”. Zima 1970/1971 w aktach koszalińskiej bezpieki 117 Edyta Wnuk, Koszaliński NZS. Przyczynek do historii organizacji 131 Rafał Marciniak, Dokumenty do stanu wojennego w województwie koszalińskim (1981-1983) - wybór źródeł 145 Krzysztof Bukowski, Internowani w Ośrodku Odosobnienia w Darłówku - 1982 rok - w dokumentach Oddziałowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Szczecinie 165 Robert Borucki, Wybory 4 czerwca 1989 roku w województwie koszalińskim w świetle zasobu Archiwum Państwowego w Koszalinie 185 Jarosław Hryckowian, Z historii wspólnoty greckokatolickiej w Koszalinie (1971-2010) 201 Wiesław Miller, „Miasto” ma swoją historię 211 Mariusz Surma, Pomiędzy wymogami doktryny a realiami życia 237 Anna Mosiewicz, Zbigniew Chwojka - „Termit”, „Jarlowiec”, „Hucuł”, informator brygady wywiadowczej WiN w Przemyślu. Zarys biografii w świetle dokumentów z Instytutu Pamięci Narodowej 249 Recenzje Jerzy Rudzik, Wyboista droga „Jachny” do wolności 265 Jerzy Rudzik, Stulecie urodzin Zygmunta Szendzielarza „Łupaszki” 269 Zbigniew Werra, W kręgu zagadnień europejskich 273 (jr) Święta i rocznice w PRL 275 (jr) Litwa w śmiertelnym uścisku sowieckiego kolosa 279 Bogdan Chrzanowski, Młodzież w konspiracji antykomunistycznej 283 Zbigniew Werra, Generał dywizji Bronisław Bolesław Duch 287 Zbigniew Werra, Generał brygady Ludwik Mieczysław Boruta-Spiechowicz 289 Leszek Laskowski, Z dala od centrum. Rok 1968 na Pomorzu Zachodnim 291 Zbigniew Werra, 20 lat Związku Sybiraków na Pomorzu Środkowym 295 Pożegnania 301 Tadeusz Juliusz Haczkiewicz, Mjr Juliusz Ludwik Englert, Józef Narkowicz, Katarzyna Sobczyk, Roman Wojcieszak, Józef Fijałkowski, Benon Krawczyk, Rajmund Piekarewicz, Jerzy Aleksiejew, Janina Kutyłowska, Krzysztof Ziółkowski, Wacław Barański, Zofia Bohuszewicz, Bibliografia Anna Kowal, Bibliografia regionu koszalińskiego w wyborze (1 I 2008 r. - 31 XII 2008 r.) 321 Od Redakcji Trzydziesty siódmy numer „Rocznika Koszalińskiego” ukazuje się pod znakiem podwójnego jubileuszu. W roku 2010 minęło bowiem równo 45 lat od chwili utwo- rzenia w Koszalinie Ośrodka Badań Naukowych, wydawcy pierwszego numeru „Rocznika”, który powstał w 1965 roku, choć ostatecznie w druku ukazał się rok później. Z perspektywy czasu widać wyraźnie, że tamte wydarzenia miały zasadnicze znaczenie dla rozwoju współczesnego Koszalina. Stały się początkiem procesu kształtowania w regionie środkowopomorskim własnego środowiska naukowego, którego aspiracje i dorobek doprowadziły wkrótce do powołania w mieście pierw- szej wyższej uczelni oraz na dziesiątki lat określiły jego status jako prężnie rozwi- jającego się ośrodka akademickiego w tej części Polski. Dlatego zarówno historia koszalińskiego Ośrodka Badań Naukowych, działającego do 1972 roku w struktu- rach Koszalińskiego Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego, jak i jego ówczesnego organu prasowego – „Rocznika Koszalińskiego”, stały się wiodącym wątkiem bie- żącego wydania. Sprawom tym poświęcone są trzy obszerne artykuły. Cykl otwiera publikacja prof. Eugeniusza Zdrojewskiego o trudnych początkach badań regionalnych. Autor przywołuje wydarzenia, których sam był aktywnym uczestnikiem, najpierw jako współzałożyciel KTSK, a później Ośrodka Badań Naukowych. W OBN-ie od roku 1970 pełnił obowiązki dyrektora, doprowadzając do jego przekształcenia w 1972 roku w Koszaliński Ośrodek Naukowo-Badawczy. O historii początkowych pięciu lat i tyluż wydań „Rocznika Koszalińskiego” pisze z kolei red. Jerzy Rudzik, również uczestnik tamtych procesów, wieloletni, znany koszaliński dziennikarz i publicysta. Pracowicie i wnikliwie omawia kolejne numery periodyku od 1965 roku do 1969. Pozostaje mieć nadzieję, że podjęty wy- siłek będzie kontynuowany w kolejnych publikacjach, obejmując całe 45-lecie pisma, które jako jedyne w regionie zdołało oprzeć się różnym dziejowym zawie- ruchom i przetrwało do dnia dzisiejszego w niemal niezmienionym kształcie. Trzeci z rekomendowanych artykułów to tekst prof. Hieronima Rybickiego za- tytułowany „Romans z nauką. Kilka refleksji”, będący swoistym świadectwem drogi naukowej człowieka, który wielce zasłużył się współtworząc zarówno KTSK, jak i OBN. Jego głos to dowód kształtowania i umacniania w Koszalinie środowiska naukowego. Warto przypomnieć, że autor, który sam siebie nazywa historykiem regionalnym, był przez wiele lat członkiem kolegium redakcyjnego i sekretarzem „Rocznika”. Jak zwykle, chcąc ułatwić czytelnikom korzystanie z naszego periodyku, zasto- sowaliśmy chronologiczny układ publikowanych materiałów, przyjmując za kryte- rium doboru ich lokalność. Dlatego jedyny tekst, który lokalny nie jest, a z ziemią koszalińską łączy go jedynie osoba autorki, koszalinianki Anny Mosiewicz, znalazł się na końcu zestawu publikacji o tematyce historycznej. Jest to niezwykle przej- mująca opowieść o dramatycznych losach Zbigniewa Chwojki, informatora bryga- 6 Od Redakcji dy wywiadowczej WiN w Przemyślu, który za swoją działalność był prześladowa- ny przez aparat bezpieczeństwa powojennej Polski. „Rocznik” otwierają artykuły lokalne osadzone w wiekach średnich. Wybitny mediewista, prof. Edward Rymar, opisuje z pasją burzliwe dzieje Koszalina i zam- ku gorzebądzkiego w okresie bitwy pod Gąskami (1296 r.) , zaś Andrzej Chludziń- ski kontynuuje rozpoczętą w roku poprzednim publikację z obszaru badań antropo- nimicznych, przedstawiającą nazwy osobowe burmistrzów Koszalina, tym razem w latach 1350–1500. Kolejne artykuły dotyczą już historii najnowszej. Poza wspomnianym cyklem o początkach badań regionalnych i kształtowaniu się koszalińskiego środowiska naukowego w drugiej połowie lat sześćdziesiątych, znajdziemy tu wiele ciekawych tekstów z okresu późniejszego, przedstawiających lata siedemdziesiąte i osiem- dziesiąte, głównie w świetle dokumentów Instytutu Pamięci Narodowej oraz Ar- chiwum Państwowego w Koszalinie. W artykule „Dowiedziałem się poufnie. Zima 1970/1971 w aktach koszalińskiej bezpieki” Edyta Wnuk publikuje wybrane frag- menty meldunków funkcjonariuszy, wyciągów z tzw. prelustracji, korespondencji i donosów, jakie trafiały w tamtym okresie na biurko zastępcy komendanta woje- wódzkiego MO ds. SB. Ta sama autorka opisuje dalej strajk Niezależnego Zrze- szenia Studentów w Wyższej Szkole Inżynierskiej w Koszalinie w listopadzie 1981 roku, bogato ilustrując tekst dokumentalnymi fotografiami Jerzego Patana. Z mate- riałów źródłowych i dokumentów składa się niemal w całości publikacja Rafała Marciniaka poświęcona lokalnym wydarzeniom, towarzyszącym wprowadzeniu stanu wojennego. Podobnie rzecz wygląda w przypadku Krzysztofa Bukowskiego, który publikuje informacje na temat osób internowanych w ośrodku odosobnienia w Darłówku oraz Roberta Boruckiego, prezentującego dokumenty stworzone przez lokalne agendy aparatu partyjnego i państwowego, a dotyczące czerwcowych wy- borów z 1989 roku. Osobliwym zbiorem tytułów i fragmentów publikacji zebranych z łamów, do niedawna dziennika, a obecnie tygodnika „Miasto” jest też artykuł red. Wiesława Millera, dokumentujący dorobek tej gazety w upowszechnianiu lokalnej historii. Zbliżoną metodą posłużył się Mariusz Surma w tekście „Pomiędzy wymogami doktryny a realiami życia” (analizując dziesiątki dokumentów wytworzonych przez różne gremia partyjne w Koszalinie i Słupsku), by wykazać nieporadność socjali- stycznej gospodarki lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych, tkwiącej w okowach ideologicznych dogmatów. W części historycznej bieżącej edycji nie można również pominąć monogra- ficznego ujęcia losów wspólnoty greckokatolickiej w Koszalinie w latach 1971– 2010 pióra Jarosława Hryckowiana, który w interesujący sposób opisuje obecność i udział środowisk ukraińskich w codziennym życiu lokalnej społeczności. Ważnym, bo dokumentującym kulturalny i popularno-naukowy (przynajmniej w obszarze humanistyki) dorobek Koszalina i jego mieszkańców jest w „Roczni- ku” blok recenzji, omawiających różne zdarzenia wydawnicze, wystawiennicze i edukacyjne. Trzeba zauważyć, że podobnie jak w ubiegłym roku jest on bardzo obszerny, a mógł być jeszcze większy, gdyby nie ograniczenia przyjęte przez re- Od Redakcji 7 dakcję. To dowodzi jak wiele ciekawych rzeczy o wymiarze niejednokrotnie wy- kraczającym poza środowisko lokalne dzieje się w naszym mieście. Przykładem są tu choćby recenzje Zbigniewa Werry omawiające książki koszalińskich autorów: Stanisława Kamińskiego o Generale dywizji Bronisławie Bolesławie Duchu oraz Wojciecha Grobelskiego o Generale brygady Ludwiku Mieczysławie Borucie- Spiechowiczu, których ukazanie się na ogólnokrajowym rynku wydawniczym stało się znaczącym wydarzeniem. Ten sam recenzent pochyla się też nad okoliczno- ściową monografią pt. „W kręgu zagadnień