Program Ochrony Środowiska Dla Miasta I Gminy Szczuczyn

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA MIASTA I GMINY SZCZUCZYN

mgr Aleksy Charytoniuk mgr Joanna Sanik

BIAŁYSTOK, CZERWIEC 2004

SPIS TRE ŚCI

WST ĘP ...... 4

ROZDZIAŁ I CHARAKTERYSTYKA GMINY SZCZUCZYN ...... 6 1.1. KLIMAT GMINY ...... 6 1.2. BUDOWA GEOLOGICZNA ...... 7 1.3. WARUNKI GLEBOWE ...... 9 1.4. WODY PODZIEMNE ...... 11 1.5. SIE Ć WODNO - KANALIZACYJNA ...... 21 1.5.1. Sie ć wodoci ągowa ...... 21 1.5.2. Sie ć kanalizacyjna ...... 25 1.6. POWIETRZE ATMOSFERYCZNE ...... 30 1.7. ŚRODOWISKO AKUSTYCZNE ...... 36 1.8. LASY ...... 42 1.9. ROZWÓJ TURYSTYKI I ROLNICTWA EKOLOGICZNEGO JAKO STRATEGICZNE KIERUNKI ROZWOJU WOJEWÓDZTWA PODLASKIEGO .... 43 1.10. EDUKACJA EKOLOGICZNA ...... 46 1.10.1. Stowarzyszenie Samorz ądów Dorzecza Biebrzy...... 47 ROZDZIAŁ II ANALIZA SWOT ...... 49

ROZDZIAŁ III CELE I PRIORYTETY WYNIKAJACE Z ZEWN ĘTRZNYCH UWARUNKOWA Ń ...... 51 3.1. PROGRAM OCHRONY WÓD PODZIEMNYCH I POWIERZCHNIOWYCH ...... 51 3.2. PROGRAM OCHRONY POWIETRZA ...... 56 3.3. PROGRAM OCHRONY PRZED HALASEM I PEM ...... 62 3.4. OCHRONA POWIERZCHNI ZIEMI ...... 71 3.5. OCHRONA ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO ...... 73 3.6. PROGRAM ROZWOJU I REKREACJI ZGODNIE Z II POLITYK Ą EKOLOGICZN Ą PA ŃSTWA ...... 78 3.7. EDUKACJA EKOLOGICZNA ...... 79 ROZDZIAŁ IV INSTRUMENTY REALIZACJI PROGRAMU ...... 90 4.1. PRAWNE INSTRUMENTY REALIZACJI PROGRAMU ...... 90 4.2. INSTRUMENTY ODDZIAŁYWANIA SPOŁECZNEGO ...... 90 4.3. INSTRUMENTY EKONOMICZNE ...... 92 4.4. INSTRUMENTY FINANSOWE ...... 93 4.4.1. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej . 93 4.4.2. Fundacja EKOFUNDUSZ ...... 94 4.4.3. Fundusz Spójno ści ...... 98 4.4.4. Przedakcesyjny Instrument Polityki Strukturalnej ISPA ...... 99 4.4.5. Specjalny Program Akcesyjny Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich – SAPARD ...... 99

4.4.6. Dotacje Banku Światowego ...... 101 4.4.7. Fundusze strukturalne ...... 102 ROZDZIAŁ V MONITORING GMINNEGO PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA ...... 107

WYKORZYSTANE MATERIAŁY ...... 109

Wst ęp

Podstaw ę formalno – prawn ą Programu Ochrony Środowiska gminy Szczuczyn stanowi ustawa Prawo ochrony środowiska z dn. 27.04.2001 r. na mocy, której zarz ąd gminy sporz ądza gminny program ochrony środowiska w celu realizacji polityki ekologicznej pa ństwa. Jednocze śnie gminny program ochrony środowiska powinien by ć spójny i zsynchronizowany ze strategi ą zrównowa Ŝonego rozwoju społeczno – gospodarczego gminy, ze studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, uwzgl ędnia ć wytyczne z powiatowego programu ochrony środowiska. W Powiatowym Programie Ochrony Środowiska sporz ądzonym przez Przedsi ębiorstwo Projektowo – Wdro Ŝeniowe „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. wskazano konieczno ść uj ęcia działa ń z zakresu: 1) edukacji ekologicznej, 2) ochrony powietrza atmosferycznego, 3) identyfikacji terenów zagro Ŝonych ponadnormatywnym hałasem komunikacyjnym i PEM, a tak Ŝe działa ń zabezpieczaj ących i zmniejszaj ących ich uci ąŜ liwo ść , 4) poprawy stanu gospodarki wodno – ściekowej, 5) ochrony powierzchni ziemi i gleb poprzez realizacj ę zada ń wynikaj ących z Planów gospodarki odpadami, 6) szerokiej ochrony środowiska przyrodniczego, 7) rozwoju turystyki, 8) ochrony przeciwpo Ŝarowej, Gminny Program Ochrony Środowiska dla gminy Szczuczyn szczegółowo uwzgl ędnia zadania wynikaj ące z Powiatowego Programu Ochrony Środowiska. Bior ąc pod uwag ę całokształt wytycznych i przepisów na podstawie których został sporz ądzony Gminny Program Ochrony Środowiska oczywistym jest, Ŝe ma on słu Ŝyć w celu zrównowa Ŝonego rozwoju gminy, który w minimalnym stopniu b ędzie zagra Ŝał środowisku naturalnemu.

Zawarte s ą tu te Ŝ kierunki działa ń, które b ędą eliminowały zanieczyszczenie środowiska, przy wzgl ędnie najlepszej dost ępnej technice z punktu widzenia mo Ŝliwo ści ekonomicznych gminy. W przypadku gminy Szczuczyn jest to tym wa Ŝniejsze, i Ŝ głównym kierunkiem rozwoju ze wzgl ędu na lokalne uwarunkowania jest rozwój turystyki, ekologicznej Ŝywno ści, co w przypadku gminy ekologicznie zdewastowanej jest niemo Ŝliwe. Kolejnym zadaniem niniejszego programu jest ubieganie się o środki na dofinansowanie inwestycji w gminie, pochodz ące z krajowych funduszy celowych (np. Fundusz Ochrony Środowiska, Fundusz Le śny), jak i Funduszy Strukturalnych pochodz ących z Unii Europejskiej, których Polska po dn. 1.05.2004 r. wraz z Hiszpani ą będzie najwi ększym benificjentem. Przy sporz ądzaniu programu przeprowadzono konsultacje społeczne zarówno w śród mieszka ńców gminy, którzy mogli swobodnie wypowiedzie ć si ę na temat nurtuj ących ich problemów zwi ązanych z ochron ą środowiska, przy współdziałaniu zakładów przemysłowych i usługowych na terenie gminy, przedsi ębiorstw zajmuj ących si ę gospodark ą komunaln ą gminy itd. Jednocze śnie chcieliby śmy podzi ękowa ć za współprac ę nast ępuj ącym instytucjom i urz ędom, bez których przygotowanie programu byłoby niemoŜliwe: 1. Urz ędowi Marszałkowskiemu Wydział Ochrony Środowiska. 2. Urz ędowi Wojewódzkiemu, Wydział Ochrony Środowiska. 3. Pracownikom Urz ędu Miasta i Gminy w Szczuczynie. 4. Pracownikom Wielobran ŜowegoPrzedsi ębiorstwa Komunalnego w Szczuczynie. 5. Pracownikom Krajowych Dróg Publicznych i Autostrad w Białymstoku. 6. Pracownikom Nadle śnicwa Tama. 7. Pracownikom Zakladu VICTORIA w Szczuczynie. 8. Pracowikom spółdzielni Inwalidów SPINS w Szczuczynie.

Rozdział I Charakterystyka gminy Szczuczyn

Gmina Szczuczyn poło Ŝna jest w północno – zachodniej cz ęś ci województwa podlaskiego. Od północy i zachodu graniczy z gmin ą Biała Piska, od południa z gminami: Grabowo i W ąsosz, a od wschodu z gmi ą Grajewo. Gmina ł ącznie zajmuje powierzchni ę 111 km 2. Na tym terenie zamieszkuje 6.933 ludzi, co daje g ęsto ść zaludnienia 63 osoby/km 2.

1.1. Klimat gminy

Gmina Szczuczyn le Ŝy w dzielnicy klimatycznej zwanej regionem mazurskim. Średnia roczna temperatura powietrza jest niska w porównaniu do wi ększo ści terenów Polski i wynosi 6,2 0C, przy czym w lipcu osi ąga zaledwie 17,0 0C, a w styczniu – 6,3 0C. Okres wegetacji trwa tutaj 200 dni i rozpoczyna si ę około 10 kwietnia, a ko ńczy ok. 25 pa ździernika. Średnia wilgotno ść wynosi około 82%, najwi ększa przypada na miesi ące pa ździernika – marzec – ok. 90%, a najni Ŝsze na czerwiec ok. 70%. Na terenie gminy notuje si ę 102 dni pochmurne. Na obszar ten spada średnio rocznie około 600 mm opadów. Dni z burza notuje si ę około 22, głównie w sierpniu, a pokrywa śniegowa zalega przeci ętnie 96 dni i obserwowana jest ju Ŝ od listopada do kwietnia z maksimum przypadaj ącym na stycze ń. Głównym kierunkiem wiatrów północny – zachód i zachód, najrzadziej północny – wschód i północ.

1.2. Budowa geologiczna

Pod wzgl ędem geologicznym obszar gminy le Ŝy na prekambryjskiej platformie wschodnioeuropejskiej w obr ębie wyniesienia mazursko - suwalskiego. Podło Ŝe mezozoiczne stanowi ą utwory kredy górnej wykształcone w postaci margli i opoki. Osady trzeciorz ędowe tworz ą oligoce ńskie piaski i mułki, mioce ńskie piaski drobne i pylaste oraz iły przewarstwione wkładkami w ęgla brunatnego, a tak Ŝe plioce ńskie iły b ędące bezpo średnim podło Ŝem osadów czwartorz ędnych. Czwartorz ęd reprezentowany jest przez utwory wszystkich zlodowace ń, a ich mi ąŜ szo ść waha si ę od 170 do 200 m. Z okresu zlodowacenia środkowo - polskiego pochodz ą gliny zwałowe z du Ŝą i. zawarto ści ą głazów i Ŝwirów wyst ępuj ące w okolicach wsi Mazewo. Czamowo, Czarnówek, Bzury. W budowie moren martwego lodu udział bierze materiał piaszczysto - Ŝwirowy o bezwładnej strukturze. Moreny te tworz ą wzniesienia w zachodniej i wschodniej cz ęś ci gminy. Ponadto wyst ępuj ą osady akumulacji szczelinowej (wały i wzgórza kemowe) wykształcone jako warstwowane piaski i Ŝwiry przykryte gruzowo - głazowym lub piaszczysto - gliniastym płaszczem moreny ablacyjnej oraz osady akumulacji lodowcowej i wodnolodowcowej w postaci nieregularnych płatów z domieszk ą Ŝwirów, piasków pod ścielonych glinami zwałowymi. Z okresem zlodowacenia północno - polskiego wi ąŜą si ę utwory akumulacji lodowcowej (gliny piaszczyste) wyst ępuj ące w pomocnej cz ęś ci gminy, a tak Ŝe utwory akumulacji fluwioglacjalnej zalegaj ące na równinie sandrowej i w dolinie Wissy. W ich skład wchodz ą piaski pylaste, piaski drobne i średnie przewarstwione Ŝwirami. Wszystkie opisane powy Ŝej osady nale Ŝą wiekowo do plejstocenu. Najmłodszymi utworami uczestnicz ącymi w budowie geologicznej obszaru są osady holoce ńskie o charakterze aluwialno - deluwialnym oraz utwory

8 bagienne. Osady aluwialno - deluwialne reprezentuj ą grunty mineralne /piaski drobnoziarniste z domieszk ą częś ci organicznych/ zalegaj ące dna dolinek denudacyjnych i nieckowatych odcinków wi ększych dolin. Utwory akumulacji bagiennej (namuly organiczno-pylaste lub piaszczyste oraz torfy) wypełniaj ą na całej długo ści współczesn ą dolin ę Wissy i prawie wszystkie zagł ębienia terenowe. W budowie geologicznej terenu uczestnicz ą : prekambryjska platforma wschodnio europejska, utwory triasu, jury i kredy, a nast ępnie trzeciorz ędu wykształconego jedynie w miocenie w postaci piasków z wkładkami w ęgla brunatnego oraz mułków. Czwartorz ęd reprezentuj ą utwory trzech pierwszych zlodowace ń o łącznej mi ąŜ szo ści 150 - 170 m. Najwi ększe przestrzenie zajmuj ą osady akumulacji lodowcowej - gliny zwałowe wyst ępuj ące w obr ębie wysoczyzny w cz ęś ci zachodniej i wschodniej miasta. S ą to najcz ęś ciej gliny spłaszczone z przewarstwieniami piaskowi Ŝwirów oraz z domieszk ą głazów i otoczaków. Wały kemowe stanowi ące kulminacje terenowe na zachodzie buduj ą utwory akumulacji wodnolodowcowej w postaci piasków drobnych i średnich. Na obszarze wysoczyzny wyst ępuj ą równie Ŝ pagórki martwego lodu, które bezładnie tworz ą piaski oraz Ŝwiry z domieszk ą kamieni o zmiennej mi ąŜ szo ści. Na obrze Ŝach obszarów wysoczyzny spotyka si ę osady piasków akumulacji wodnolodowcowej reprezentowane przez frakcje ró Ŝnoziarniste z niewielk ą ilo ści ą Ŝwirów. W centralnej cz ęś ci terenu zgodnie z morfologi ą wyst ępuj ą utwory akumulacji rzecznej. S ą to holoce ńskie piaski drobne i średnie przewarstwione Ŝwirami zalegaj ące w terasie nadzałewowej (erozyjno - akumulacyjnej) oraz torfy poło Ŝone obr ębie terasy zalewowej doliny Wissy. Dna dolinek erozyjno - denudacyjnych wy ścielone s ą namułami organicznymi pylastymi lub piaszczystymi o mi ąŜ szo ści 1,5 - 2 m lub piaskami gliniastymi i glinami.

1.3. Warunki glebowe

Obszar gminy charakteryzuje się korzystnymi warunkami glebowymi.

Tabela 1 Powierzchnia gruntów i u Ŝytków rolnych

Nazwa wska źnika Warto ść Jednostka Powierzchnia u Ŝytków rolnych ogółem 8.837 ha

Powierzchnia u Ŝytków rolnych w 8.738 ha gospodarstwach indywidualnych

Grunty orne ogółem 6.327 ha

Grunty orne w gospodarstwach 6.275 ha indywidualnych

Sady ogółem 27 ha

Łąki ogółem 1.156 ha

Łąki w gospodarstwach indywidualnych 1.133 ha

Pastwiska ogółem 1.327 ha

Pastwiska w gospodarstwach indywidualnych 1.303 ha

Lasy i grunty le śne ogółem 1.892 ha

Lasy i grunty le śne w gospodarstwach 1.214 ha indywidualnych

Pozostałe grunty i nieu Ŝytki ogółem 843 ha

Pozostałe grunty i nieu Ŝytki w gospodarstwach 324 ha indywidualnych

Źródło: WWW.gminy pl.

Tabela 2 Waloryzacje botaniczne gleb na terenie gminy

Klasa Uwagi gleby III a – III b W skali gminy, s ą to gleby brunatne, bielicowe i czarne ziemne pszenne dobre lub pszenno - Ŝytnie. Posiadaj ą dobre warunki wodno – powietrzne i du Ŝą zasobno ść w składniki pokarmowe.

II b – IV b Gleby zbo Ŝowo – pastewne mocne oraz gleby pszenne wadliwe., równie Ŝ posiadaj ą dobre warunki pokarmowe, ale ze wzgl ędu na wadliwe stosunki wodne (okresowe niedobory lub nadmiary wilgoci) ich bonitacja jest ni Ŝsza.

IV a – IV b Gleby brunatne lub bielicowe wytworzone z piasków gliniastych. S ą mniej zasobne w składniki pokarmowe i bardziej wra Ŝliwe na przesuszanie. Zaliczane s ą do kompleksu Ŝytnio – ziemniaczanego.

IV b Czarne ziemie zdegradowane w kompleksie zbo Ŝowo – pastewnym słabym. Wykazuj ą one nadmiar lub niedobór wilgoci.

V Gleby brunatne Ŝytni – ziemniaczane i zbo Ŝowo – pastewne słabe, charakteryzuj ące si ę mał ą zawarto ści ą składników pokarmowych, niezbyt korzystnymi warunkami powietrzno – wodnymi okresowym niedoborem lub nadmiarem wilgoci.

V - VI Gleby brunatne wyługowane, kompleks Ŝytnio – łubinowy, gleby są bardzo przepuszczalne i pokarmowo ubogie.

UŜytki zielone

III - IV Gleby torfowe, murszowe, czarne ziemie o do ść korzystnych warunkach wodnych i pokarmowych.

V Gleby murszowe lub torfowe. Na ogół wymagaj ą poprawy stosunków wodnych.

Źródło: „Studium uwarunkowa ń i kierunków rozwoju przestrzennego gminy Szczuczyn”.

Na terenie gminy Szczuczyn nigdy nie były przeprowadzane badania na zawarto ść metali ci ęŜ kich w glebie. Brak jest te Ŝ tu podmiotów gospodarczych umieszczonych na li ście szczególnie uci ąŜ liwych dla środowiska. Lista taka, jest co roku publikowana przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Białymstoku. W zwi ązku z powy Ŝszym nale Ŝy przypuszcza ć, Ŝe zawarto ść metali ci ęŜ kich (Fe, Pb, Cd) w glebie ze wzgl ędu na rolniczy charakter gminy jest niewysoka i nie przekracza dopuszczalnych norm.

1.4. Wody podziemne

Wody podziemne ujmowane ze studni gł ębinowych pochodz ą z wodono śnych warstw czwartorz ędowych, których stop zalega na gł ęboko ści 2,5 – 35,0 m, a sp ąg 9,0 – poni Ŝej 49,0 m. Najpłycej zwierciadło tych wód wyst ępuje wzdłu Ŝ doliny Wissy i Strugi. Potencjalna wydajno ść typowego otworu studziennego jest równie Ŝ zró Ŝnicowana i waha si ę od 10 m 3/h w rejonie Tarachy, Zacieczki, Guty, Bęć kowo do 30 – 70 m 3/h ma pozostałym terenie. Jedynie w okolicach miasta Szczuczyna, Skajów i Wólki wydajno ść jednostkowa wzrasta do powy Ŝej 70 m 3/h. Wi ększo ść terenu posiada pełn ą izolacj ę warstw wodono śnych, niemniej jednak w rejonie Szczuczyna i na północ oraz wschód od miasta izolacja jest połowiczna lub wyst ępuje jej brak. Stanowi to powa Ŝne zagro Ŝenie dla wód podziemnych przed czynnikami antropogenicznymi. Wody te zawieraj ą podwy Ŝszone ilo ści zwi ązków Ŝelaza, manganu i wymagaj ą uzdatniania. Na terenie gminy Szczuczyn pobór wody odbywa si ę z dwóch uj ęć wody: 1) Pobór wody z uj ęcia wody Wólka odbywa si ę z dwóch studni gł ębinowych SW 1 i SW – 2. Studnia SW – 1 ma gł ęboko ść 31 m, wydajno ść eksploatacyjn ą Q = 25 m 3/h przy depresji s = 13,6 m.

Studnia SW – 2 ma gł ęboko ść 87 m, wydajno ść eksploatacyjn ą Q = 74,0 m 3/h przy depresji s = 2,0 m. Na eksploatacj ę tego uj ęcia wydano pozwolenie wodno prawne decyzj ą Starostwa Powiatowego w Grajewie. Decyzja WRO Ś 6223 z dn. 2003.08.22. 2) Pobór wody z uj ęcia wody w Nied źwiadnej odbywa si ę ze studni nr 1 o gł ęboko ści 162,3 m. Wydajno ść eksploatacyjna studni wynosi Q = 16 m3/h przy depresji s = 5,4 m. Dla uj ęcia wody ustanowiona równie Ŝ została strefa ochrony bezpo średniej uj ęcia o promieniu 8 m licz ąc od zarysu obudowy studni (Decyzja Starostwa Powiatowego w Grajewie z dn. 2001.03.16 WRO Ś 6223 – 1/2001). Na terenie ochrony bezpo średniej zabronione jest u Ŝytkowanie gruntów do celów nie zwi ązanych z eksploatacj ą uj ęcia wody. Na terenie ochrony bezpo średniej nale Ŝy zapewni ć: - odpowiednie odprowadzenie wód opadowych w taki sposób, by nie mogły one przedosta ć si ę do urz ądze ń słu Ŝą cych do poboru wody, - zagospodarowanie terenu zieleni ą, - ograniczenie do niezb ędnych potrzeb osób nie zatrudnionych stale przy urz ądzeniach słu Ŝą cych do poboru wody, - szczelne odprowadzenie poza stref ę ochrony ścieków z urz ądze ń sanitarnych przeznaczonych do u Ŝytku osób zatrudnionych przy urz ądzeniach słu Ŝą cych do poboru wody. Na ogrodzeniu terenu ochrony musz ą by ć umieszczone tablice informacyjne o uj ęciu wody i o zakazie wst ępu osób nieupowa Ŝnionych na teren ochrony bezpo średniej. Decyzj ą Starostwa Powiatowego w Grajewie nie wyznaczono strefy ochrony po średniej. 3) Uj ęcie wody Szczuczyn oparte jest na dwóch studniach wiercowych SW – 1 B i Sw – 2. Studnia SW – 1 B o gł ęboko ści 90,0 m i SW – 2 o gł ęboko ści 83,5 m. Zasoby wody z uj ęcia w kategorii B wynosz ą Q = 124,o m 3/h przy depresji

13 s = 4,9 m (Decyzja Starostwa Powiatowego w Grajewie WRO Ś 6223 – 8/02 z dn. 2002.07.02). Woda w wy Ŝej wymienionych uj ęciach jest systematycznie badana przez Pa ństwowy Powiatowy Inspektorat Sanitarny. Oto wyniki bada ń:

Tabela 3 Wyniki bada ń wody z dn. 01.09.2003 r.

Miejsce pobrania próbki Szkoła Lp. Oznaczenie Zakład Opieku ńczo Podstawowa - Leczniczy ul. Kili ńskiego 1. Barwa 9 mg Pt/l 10 mg Pt/l 2. Mętno ść PGO/0,6/ PGO/0,6 3. pH 7,2 7,2 4. Przewodno ść wła ściwa 619 cm -1 622 cm -1 5. Zapach akceptowalny akceptowalny 6. Smak akceptowalny akceptowalny 7. Amoniak PGO/0,09/mg PGO/0,09/mg

NH 4/l NH 4/l

8. Azotany 3,3 mg NO 3/l 3,8 mg NO 3/l 9. Azotyny PGO/0,01/mg PGO/0,01/mg

NO 2/l NO 2/l 10. Chlor wolny - - 11. Mangan PGO/0,04/mg PGO/0,04/mg Mn/l Mn/l 12. śelazo PGO/0,06/mg Fe/l PGO/0,06/mg Fe/l 13. Ogólna liczba bakterii w 37 < 1 < 1 0C 14. Bakterie grupy coli 0 0 15. E. coli lub grupy coli typ kałowy (bakterie grupy coli 0 0 termotolerancyjne)

PGO – poni Ŝej granicy oznaczalno ści

Źródło: Wyniki bada ń wody przeprowadzonej przez Powiatow ą Stacj ę Sanitarno - Epidemiologiczn ą w Grajewie.

Wyniki bada ń wody pobranej z wodoci ągu Szczuczyn dn. 13.11.2003 r .

Miejsce pobrania próbki Woda z sieci – Lp. Nazwa oznaczenia zawór czerpalny Woda podawana do w powierzchni sieci - hydrofornia kuchni ZOL Szczuczyn 1. Barwa 6 mg Pt/l 6 mg Pt/l 2. Mętno ść PGO/0,6/ PGO/0,6 3. pH 7,2 7,3 4. Przewodno ść wła ściwa 572 571 5. Zapach akceptowalny akceptowalny 6. Smak akceptowalny akceptowalny

7. Amoniak PGO/0,09/mg NH 4 /l PGO/0,09/mg NH 4 /l

8. Azotany 2,2 mg NO 3 /l 1,9 mg NO 3 /l

9. Azotyny PGO/0,01/mg NO 2 /l PGO/0,01/mg NO 2 /l 10. Chlor wolny - - 11. Mangan PGO/0,04/mg Mn/l PGO/0,04/mg Mn/l 12. śelazo PGO/0,06/mg Fe/l PGO/0,06/mg Fe/l 13. Fluorki 0,3 mg F/l 0,3 mg f/l 14. Arsen mniej ni Ŝ 0,005 mg/l mniej ni Ŝ 0,005 mg/l 15. Chrom mniej ni Ŝ 0,002 mg/l mniej ni Ŝ 0,002 mg/l 16. Kadm mniej ni Ŝ 0,0002 mg/l mniej ni Ŝ 0,0002 mg/l 17. Ołów mniej ni Ŝ 0,005 mg/l mniej ni Ŝ 0,005 mg/l 18. Ogólna liczba bakterii w 22 0 C 1 < 1 19. Ogólna liczba bakterii w 37 0 C < 1 5 20. Bakterie grupy coli 0 0 21. E. coli lub grupy coli typ kałowy (bakterie grupy coli 0 0 termotolerancyjne) 22. Paciorkowce kałowe 0 0

PGO – poni Ŝej granicy oznakowa ń

Źródło: Wyniki bada ń przeprowadzonych przez Powiatow ą Stacj ę Sanitarno – Epidemiologiczn ą.

Wyniki bada ń wody pobranej z wodoci ągu Szczuczyn dn. 14.04.2004 r.

Miejsce pobrania próbki Pomieszczenie Lp. Nazwa Powierzchnie Powierzchnie łazienki Szkoła oznaczenia kuchni ZOL hydroforni Podstawowa Szczuczyn Szczuczyn 1. Mętno ść poni Ŝej 0,7 mg/l 1,6 35% mg/l poni Ŝej 0,1 mg/l 2. Barwa 5 mg/l Pt 5 mg/l Pt 5 mg/l Pt 3. Zapach akceptowalny akceptowalny akceptowalny 4. Smak akceptowalny akceptowalny akceptowalny 5. Odczyn 7,6 7,5 7,5 6. Przewodno ść 514,4 /cm 20 0 C 527,6 /cm 20 0 C 519,3 /cm 20 0 C wła ściwa 7. Amoniak poni Ŝej 0,26 mg/l poni Ŝej 0,26 mg/l poni Ŝej 0,26 mg/l 8. Azotyny poni Ŝej 0,016 0,062 mg/l 0,017 mg/l mg/l 9. Azotany 1,6 mg/l 1,3 mg/l 1,2 mg/l 10. śelazo poni Ŝej 0,1 mg Fe/l 0,24 21% mg Fe/l 0,11 mg Fe/l

11. Mangan poni Ŝej 0,0045 mg Mn/l 0,016 mg Mn/l poni Ŝej 0,0045 mg Mn/l 12. Chlor wolny - - - 13. Liczba kolonii 0 bakterii agar 37 C 0 0 0 w 1 cm 3 wody po 24 godz. 14. Liczba bakterie grupy coli w 100 0 0 0 cm 3 wody 15. Liczba bakterii E. coli lub bakterii grupy coli typ 0 0 0 kałowy w 100 cm 3 wody

Źródło: Wyniki bada ń wody przeprowadzone przez Powiatow ą Stacj ę Sanitarno – Epidemiologiczn ą w Grajewie.

Wyniki bada ń wody pobranej z wodoci ągu Nied źwiadna dn. 05.11.2003 r.

Miejsce pobrania próbki Woda z sieci – Lp. Nazwa oznaczenia Woda podawana do zawór czerpalny, sieci - Szkoła Podstawowa hydrofornia w Nied źwiadnej 1. Barwa 4 mg Pt/l PGO/4/ 2. Mętno ść PGO/0,6/ PGO/0,6 3. pH 7,3 7,3 4. Przewodno ść wła ściwa 477 /cm - 1 475 /cm - 1 5. Zapach akceptowalny akceptowalny 6. Smak akceptowalny akceptowalny

7. Amoniak PGO/0,09/mg NH 4 /l PGO/0,09/mg NH 4 /l

8. Azotany PGO/0,04/mg NO 3 /l 1,5 mg NO 3 /l

9. Azotyny 0,01/mg NO 2 /l PGO/0,01/mg NO 2 /l 10. Chlor wolny - - 11. Mangan 0,04/mg Mn/l PGO/0,04/mg Mn/l 12. śelazo 0,16/mg Fe/l 0,16/mg Fe/l 13. Fluorki PGO/0,3/ mg F/l PGO/0,3/ mg f/l 14. Ogólna liczba bakterii w 22 0 C 1 < 1 15. Ogólna liczba bakterii w 37 0 C < 1 2 16. Bakterie grupy coli 0 0 17. E. coli lub grupy coli typ kałowy (bakterie grupy coli 0 0 termotolerancyjne) 18. Paciorkowce kałowe 0 0

PGO – poni Ŝej granicy oznaczalno ści

Źródło: Wyniki bada ń przeprowadzonych przez Powiatow ą Stacj ę Sanitarno – Epidemiologiczn ą w Grajewie.

Wyniki bada ń wody pobranej do bada ń z wodoci ągu Nied źwiadka z dn. 22.04.2004 r.

Miejsce pobrania próbki Lp. Nazwa oznaczenia Powierzchnie Pomieszczenie Powierzchnie łazienki Dom łazienki Szkoła hydroforni Nauczyciela Podstawowa 1. Mętno ść poni Ŝej 0,8 mg/l 1,9 35% mg/l 1,4 35% mg/l 2. Barwa 5 mg/l Pt 5 mg/l Pt 5 mg/l Pt 3. Zapach akceptowalny akceptowalny akceptowalny 4. Smak akceptowalny akceptowalny akceptowalny 5. Odczyn 7,6 pH 7,6 pH 7,7 pH

6. Przewodno ść 439,2 /cm 20 0 C 431,5 /cm 20 0 C 428,9 /cm 20 0 C właściwa 7. Amoniak 0,81 mg/l 0,86 mg/l 0,86 mg/l 8. Azotyny poni Ŝej 0,016 mg/l poni Ŝej 0,016 mg/l poni Ŝej 0,016 mg/l 9. Azotany poni Ŝej 0,9 mg/l poni Ŝej 0,9 mg/l poni Ŝej 0,9 mg/l 10. śelazo 0,38 21% mg Fe/l 0,55 21% mg Fe/l 1,46 21% mg Fe/l

11. Mangan 0,075 6,5% mg Mn/l 0,08 0 6,5% mg Mn/l 0,078 6,5% mg Mn/l 12. Liczba kolonii 0 bakterii agar 37 C - - - w 1 cm 3 wody po 24 godz. 13. Liczba bakterie grupy coli w 100 0 0 0 cm 3 wody 14 Liczba bakterii E. coli lub bakterii 0 0 0 grupy coli typ kałowy

Źródło: Wyniki bada ń przeprowadzonych przez Powiatow ą Stacj ę Sanitarno – Epidemiologiczn ą.

Jak wynika z powy Ŝszych wyników bada ń i decyzji Pa ństwowego Powiatowego Inspektoratu w Grajewie decyzja nr 129/D/Hk/2003 i decyzja 42/D/Hk/2004 woda nie odpowiada normom wody przeznaczonej do spo Ŝycia zgodnie z Rozporz ądzeniem Ministra Zdrowia z dn. 19.11.2002 w sprawie wymaga ń dotycz ących jako ści wody przeznaczonej do spo Ŝycia przez ludzi. Jak wynika z decyzji 129/D/Hk/2003 z dn. 3.12.2003 r. podwy Ŝszony jest poziom Ŝelaza w wodzie przeznaczonej do spo Ŝycia.

Nast ępne badanie przeprowadzone 22.04.2004 r. wykazało przekroczenie oprócz podwy Ŝszonej zawarto ści Ŝelaza równie Ŝ podwy Ŝszon ą warto ść manganu. Na Wielobran Ŝowe Przedsi ębiorstwo Komunalne w Szczuczynie Sp z o.o. nało Ŝono kar ę oraz zobowi ązano zarz ądc ę uj ęcia do doprowadzenia parametrów wody pod wzgl ędem Ŝelaza i manganu do warto ści okre ślonej w Rozporz ądzeniu Ministra Zdrowia do dn. 30.12.2004 r. W obu decyzjach zarówno z dn. 3.12.2003 roku jak i 13.05.2004 roku PPJS stwierdził warunkow ą przydatno ść wody do spo Ŝycia przez ludzi.

Wyniki bada ń wody w wodoci ągu Wólka z dn. 03.12.2003 r.

Miejsce pobrania próbki Lp. Nazwa oznaczenia Woda podawana do Woda z sieci – sieci zawór czerpany 1. Barwa 20 mg Pt/l 22 mg Pt/l 2. Mętno ść PGO/0,6/ PGO/0,6 3. pH 7,3 7,3 4. Przewodno ść wła ściwa 567 /cm - 1 574 /cm - 1 5. Zapach akceptowalny akceptowalny 6. Smak akceptowalny akceptowalny

7. Amoniak PGO/0,09/mg NH 4 /l 0,10 mg NH 4 /l

8. Azotany PGO/0,04/mg NO 3 /l 1,7 mg NO 3 /l

9. Azotyny PGO/0,01/mg NO 2 /l PGO/0,01/mg NO 2 /l 10. Chlor wolny - - 11. Mangan 0,04/mg Mn/l PGO/0,04/mg Mn/l 12. śelazo 0,19/mg Fe/l 0,74/mg Fe/l 13. Fluorki PGO/0,3/ mg F/l PGO/0,3/ mg f/l 14. Ogólna liczba bakterii w 22 0 C < 1 < 1 15. Ogólna liczba bakterii w 37 0 C 14 < 1 16. Bakterie grupy coli 0 0 17. E. coli lub grupy coli typ kałowy (bakterie grupy coli 0 0 termotolerancyjne) 18. Paciorkowce kałowe 0 0

Źródło: Wyniki bada ń przeprowadzone przez Powiatow ą Stacj ę Sanitarno – Epidemiologiczn ą w Grajewie.

Wyniki bada ń wody w wodoci ągu Wólka z dn. 13.05.2004 r.

Miejsce pobrania próbki Zawór czerpalny Lp. Nazwa oznaczenia Zawór czerpalny - powierzchni Wólka kuchni – blok Wólka nr 2 1. Mętno ść poni Ŝej 0,7 mg/l poni Ŝej 0,7 mg/l 2. Barwa 15 mg/l Pt 15 mg/l Pt 3. Zapach akceptowalny akceptowalny 4. Smak akceptowalny akceptowalny 5. Odczyn 7,5 7,5 6. Przewodno ść wła ściwa 512,1 /cm 20 0 C 511,1 /cm 20 0 C 7. Amoniak poni Ŝej 0,26 mg/l poni Ŝej 0,26 mg/l 8. Azotyny poni Ŝej 0,016 mg/l poni Ŝej 0,016 mg/l 9. Azotany poni Ŝej 0,9 mg/l poni Ŝej 0,9 mg/l 10. śelazo 0,12/mg Fe/l 0,13/mg Fe/l 11. Mangan 0,005/mg Mn/l 0,005/mg Mn/l 12. Chlor wolny - - 13. Liczba kolonii bakterii agar 37 0 C w 1 cm 3 wody po 24 0 0 godz. 14. Liczba bakterie grupy coli 0 0 w 100 cm 3 wody 15. Liczba bakterii E. coli lub bakterii grupy coli typ kołowy 0 0 w 100 cm 3 wody

Źródło: Wyniki bada ń przeprowadzone przez Powiatow ą Stacj ę Sanitarno – Epidemiologiczn ą w Grajewie.

Jak wynika z decyzji 130/D/Hk/2003 wydanej przez Powiatowy Inspektorat Sanitarny w Grajewie dn. 3.12.2003 stwierdzono równie Ŝ warunkowaprzydatno ść wody do spo Ŝycia przez ludzi w zwi ązku z przekroczeniem zawarto ści Ŝelaza w wodzie do warto ści 0,74 mg Fe/l, czyli warto ść Ŝelaza przekraczana jest ponad trzykrotnie.

Natomiast ostatnie badanie z dn. 13.05.2004 r. stwierdza ju Ŝ brak przekroczenia jakichkolwiek wska źników. Została wydana decyzja zatwierdzaj ąca przydatno ść wody do spo Ŝycia. Badania wody podziemnej przeprowadził równie Ŝ WIO Ś Białystok.

Tabela 4 Wyniki bada ń wód podziemnych w miejscowo ści Szczuczyn przeprowadzonych przez WIO Ś

Wska źniki Wska źniki przekraczaj ą w zakresie cej w 2003 r. st ęŜ eń normy dla Rodzaj Rok Gł ęboko ść UŜytkowanie odpowiada- wód Wody sieci badania stropu terenu jących przeznaczo- wodzie o nych do niskiej spo Ŝycia jako ści przez ludno ść R 1999 17,8 W BD R 2000 17,8 W I b R 2001 17,8 W - II

Źródło: Stan Województwa Podlaskiego w latach 2000 – 2001 WIO Ś Białystok 2000

Obja śnienia symboli: Rodzaj sieci: R – sie ć regionalna Rodzaj wód: W – wody wgł ębne z pomiarów artezyjskich i subartezyjskich Klasa wód: I b – wody o wysokiej jako ści II – wody o średniej jako ści.

Jak wynika z poni Ŝszego zestawienia jako ść wód w gminie Szczuczyn uległa pogorszeniu. Zwi ązane to mo Ŝe by ć z rozbudow ą sieci wodoci ągowej w kontek ście znikomej w stosunku do potrzeb ilo ści przył ączy kanalizacyjnych.

1.5. Sie ć wodno - kanalizacyjna

1.5.1. Sie ć wodoci ągowa

Sie ć wodoci ągow ą tworz ą trzy uj ęcia wody: 1) uj ęcie wody w Szczuczynie 2) ujecie wody w Wólce 3) uj ęcie wody w Nied źwiadnej Uj ęcie wody w Szczuczynie posiada pozwolenie wodnoprawne na pobór wody. Urz ądzeniami do poboru i uzdatniania wody s ą: - dwie pompy gł ębinowe typu SP 46 – 7 - cztery od Ŝelaziacze o średnicy 1800 mm - aerator kaskadowy V = 4 m 3 - blok spr ęŜ arek typ 2 x AB – 25 – 380 - stacja dozuj ąca podchloryn sodu medamat FP 60 - wodomierz spr ęŜ arkowy typu Mw/Js 150 – 10 – SNK. Wodoci ąg zaopatruje w wod ę miasto Szczuczyn. Zgodnie z decyzj ą Starostwa Powiatowego w Grajewie woda jest pobierana na cele bytowo – gospodarcze, cele rolniczo – hodowlane oraz potrzeby drobnych zakładów usługowych oraz cele przeciwpo Ŝarowe w ilo ściach:

3 Q d ma x = 1040,0 m /d

3 Q d śr = 800,0 m /d

3 Q h śr = 43,4 m /d

3 Q h ma x = 100,0 m /d Pozwolenie wodnoprawne decyzj ą Starostwa Powiatowego w Grajewie (WRO Ś 6223 – 8/02 z dn. 2002.07.02) wa Ŝne jest do dnia 30.07.2008 r.

Uj ęcie wody w Wólce. Woda podzielona jest na cele bytowo – gospodarcze we wsiach: Skaje, Rakowo, Zacieczki, B ęć kowo, Gutki, Lipniki, Tarachy w ilo ściach:

3 Q d ma x = 200,00 m /d

3 Q d śr = 150,0 m /d

3 Q h śr = 15,0 m /d

3 Q h ma x = 37,5 m /d Urz ądzeniami do poboru, magazynowania i uzdatniania wody s ą: - agregat pompowy typu CURU 0905 - dwa od Ŝelaziacze o średnicy 1500 mm ka Ŝdy - dwa odmanganiacze o średnicy 1500 l mm ka Ŝdy - dwa hydrofory o pojemno ści 4500 l ka Ŝdy - jeden chorator typu C – T2 - jedna spr ęŜ arka typu WAN 402 Pozwolenie wodnoprawne decyzj ą Starostwa Powiatowego w Grajewie (WR 6223 – 12/03 z dn. 22.08.2003 r.) wa Ŝne jest do 15.05.2013r. Uj ęcie wody Nied źwiadna. Z wodoci ągu tego korzystaj ą wsie: Świdry, Wólka, Rakowo, Zacienki, Guty, Nied źwiadna. Ilo ść pobranej wody do sieci bytowo – gospodarczych i przeciwpo Ŝarowych nie przekracza:

3 Q h ma x = 16 m /d

3 Q d śr = 50 m /d

3 Q d ma x = 100 m /d Urz ądzeniami do poboru i uzdatniania wody s ą: - agregat pompowy typu G 60 IV o wydajno ści 15 m 3/h - 2 hydrofory o pojemno ści V = 4000 l - 2 aeratory - mieszacze - 2 od Ŝelaziacze ci śnieniowe o średnicach d = 1400 mm - wodomierz skrzydełkowy o srednicy 100 mm.

Pozwolenie wodnoprawne na pobór wody wa Ŝne jest do dn. 31.03.2006 r. z mocy decyzji Starostwa Powiatowego w Grajewie z dn. 2001.03.16.

Tabela 5 Ilo ść pobranej wody w latach 2002 – 2003

Metody uzdatniania Lata Ilo ść pobranej wody a b c d e 2002 226885 m 3 19942 w tym: 19942 m 3 pobrał Zespół Szkół 206943 Rolniczych i 206943 m 3 WPK Sp z o.o. Szczuczyn

Cele zu Ŝycia Lata Ilo ść pobranej wody a b c d e 2003 232599 m 3 w tym: 20089 m 3 zu Ŝył Zespół Szkół 62412 5290 Rolniczych 212510 m 3 WPK Sp z o.o. 164182 715 5290 Szczuczyn

Źródło: Opracowanie własne na podstawie informacji uzyskanych w Urz ędzie Marszałkowskim województwa podlaskiego.

Obja śnienia do tabeli: Metody uzdatniania a – stosowanie wył ącznie dezynfekcji lub demineraliazacji albo innych procesów nie wymienionych w innych punktach, je Ŝeli jako ść wody nie odpowiada warunkom okre ślonym dla wody dla picia

24 b – stosowanie od Ŝelaziacze i utleniania je Ŝeli jako ść wody nie odpowiada warunkom okre ślonym dla wody do picia c – stosowanie odmanganiania, je Ŝeli jako ść wody nie odpowiada warunkom okre ślonym dla wody do picia d – usuwanie amoniaku lub stosowanie koagulacji domieszek lub absorpcji je Ŝeli jako ść wody nie odpowiada warunkom okre ślonym dla wody do picia e – usuwanie azotanów lub metali ci ęŜ kich, je Ŝeli jako ść wody nie odpowiada warunkom okre ślonym dla wody do picia Cel zu Ŝycia a – do zaopatrzenia ludno ści w wod ę przeznaczon ą do spo Ŝycia lub na cele socjalno – bytowe b – na potrzeby produkcji, w której woda wchodzi w skład lub bezpo średni kontakt z produktami Ŝywno ściowymi i farmaceutycznymi lub na cele konfekcjonowania.

Jak wynika z powy Ŝszego zestawienia w roku 2003 pobrano 23,68 m 3 wody rocznie jest wi ęc to zu Ŝycie mniejsze od średniorocznego statystycznego zu Ŝycia wody przypadaj ącego na 1 mieszka ńca. Całkowita długo ść sieci wodoci ągowej wynosi 11,5 km, co daje 641 podł ącze ń do budynków i 1174 podł ącze ń do mieszka ń, z czego w roku 2003 podł ączono 3 nowe gospodarstwa domowe w mie ście Szczuczyn. Jako ść wody przeznaczonej do spo Ŝycia opisana została w rozdziale „Wody podziemne”.

1.5.2. Sie ć kanalizacyjna

Długo ść sieci kanalizacyjnej na terenie miasta Szcuczyn wynosi 1,5 km, podł ączonych jest do niej 376 przył ączy w tym 4 w roku 2003. Ścieki odprowadzane s ą do oczyszczalni ścieków w Szczuczynie. Jest to oczyszczalnia mechaniczno – biologiczna, ze stawem doczyszczaj ącym. Dla oczyszczalni został opracowany operat wodno – prawny i wydane pozwolenie wodno – prawne na odprowadzenie ścieków. Oczyszczalnia przyjmuje ścieki z centralnych, skanalizowanych rejonów miasta (spółdzielcze, wielorodzinne osiedle mieszkaniowe i cz ęść domków osiedla jednorodzinnego poło Ŝonego obok) oraz ścieki dowo Ŝone z indywidualnych bezodpływowych zbiorników, zlokalizowanych na terenie gminy Szczuczyn, a tak Ŝe z s ąsiednich terenów w gminach przyległych. Rodzaj urz ądze ń oczyszczaj ących: - mechaniczna krata koszowa - typu K – 400 (zainstalowana w przepompowni głównej) - przepompownia ścieków surowych o średnicy 4,0 m i gł ęboko ści h = 6 m, wyposa Ŝona w 2 pompy o wydajno ści Q = 43,2 m 3/h ka Ŝda - piaskownik pionowy o średnicy 1,3 m, wysoko ści h = 1,7 m Ŝelbetonowy - trzysegmentowa, kontenerowa oczyszczalnia typu BIBLOK Mut 3000 - aeratory powierzchniowe - 3 osadniki wtórne z zainstalowanymi pompami sigma o wydajno ści Q = 6,7 l/s - staw doczyszczaj ący (III stopie ń oczyszczania) - komora pompowa ścieków oczyszczonych wyposa Ŝona w wodomierz irygacyjny - odpływ ruroci ągowy ścieków oczyszczonych do rowu.

Zgodnie z operatorem wodno – prawnym na odprowadzenie ścieków do oczyszczalni st ęŜ enie wy Ŝej wymienionych substancji nie mo Ŝe by ć wi ększe ni Ŝ: pH - 6,5 9,0

3 BZT 5 - 30 mg O 2/dm

3 ChZT - 150 mg O 2/dm Zawiesina - 50 mg/dm 3 Azot ogólny - 30 mg N/dm 3

3 Azot amonowy - 6 mg N – NH 4/dm Fosfor ogólny - 5 mg P/dm 3 Jednocze śnie okre ślono st ęŜ enia zanieczyszcze ń w ściekach oczyszczonych odprowadzonych z oczyszczalni komunalnej w Szczuczynie. Jak wykazały wyniki bada ń przeprowadzonych przez WIO Ś w latach 1998 – 2002 st ęŜ enia zanieczyszcze ń w ściekach oczyszczonych kształtowały si ę nast ępuj ąco: pH - 8,0

3 BZT 5 - 109,4 mg O 2/dm

3 ChZT - 256,0 mg O 2/dm Zawiesina - 58,4 mg/dm 3 Azot ogólny - 129,4 mg N/dm 3 Azot amonowy - 81,9 P/dm 3 Średni stopie ń redukcji zanieczyszcze ń w oczyszczalni przedstawia poni Ŝsze zestawienie:

BZT 5 - 90% ChZT - 86% Zawiesina - 93% Azot ogólny - 60% Azot amonowy - 28% Fosfor ogólny - 79%

Mimo do ść wysokiego stopnia redukcji zanieczyszcze ń, ścieki nie osi ągaj ą ostatecznie wystarczaj ących st ęŜ eń zanieczyszcze ń. Nie uzyskuje ona wymaganych parametrów w odprowadzanych ściekach. Wynika to z tego, Ŝe urz ądzenia oczyszczalni s ą technologicznie przestarzałe. Jak wynika z bada ń przeprowadzonych przez WIO Ś w dn. 2003.04.17 (Znak DJK 6730/III/52/4/04) ścieki odprowadzane do rowu miały nast ępuj ące parametry:

St ęŜ enie Lp. Oznaczenia wska źnika St ęŜ enie rzeczywiste dopuszczalne 1. Azot ogólny 119.000 mg N/dm 3 30.000 mg N/dm 3

3 3 2. Azot amonowy 83.900 mg N–NH 4 /dm 6.000 mg N–NH 4 /dm

3 3 3. Azot azotanowy 0,120 mg NNO 3 /dm 30.000 mg NNO 3 /dm 4. Fosfor ogólny 10.200 mg P/dm 3 5.000 mg P/dm 3

3 3 5. BZT 5 8.600 mg O 2 /dm 30 mg O 2 /dm

3 3 6. ChZT 89.000 mg O 2 /dm 150,000 mg O 2 /dm 7. Zawiesina ogólna 15.000 mg/dm 3 50.000 mg/dm 3 8. Chlorki 154.000 mg Cl/dm 3 1.000.000 mg Cl/dm 3 9. Substancje rozpuszczone 884.000 mg/dm 3 2.000.000 mg/dm 3

Źródło: Zestawienie własne na podstawie informacji uzyskanych w WPK Sp z o.o. Szczuczyn.

Jak wynika z Decyzji WIO Ś (DIK 6730/III/52/4/04) z dn. 2004.02.18 na zakład nało Ŝone zostały kary za przekroczenie st ęŜ enia azotu ogólnego w odprowadzanych ściekach.

Tabela 6 Zestawienia ilo ści ścieków w latach 2002 – 2003 na terenie miasta gminy Szczuczyn

Jednostka Rodzaj ścieków Ilo ść m 3 Rok Zespół Szkół ścieki bytowe 4137 2003 Rolniczych w ścieki przekazane z zewn ątrz 2250 Nie ćkowie bytowe lub komunalne (bez wód opadowych lub roztopowych) inne ścieki przemysłowe lub 6700 komunalne pochodz ące z terenów na których prowadzi si ę działalno ść handlow ą przemysłow ą albo składow ą odprowadzanych z urz ądze ń innych ni Ŝ urz ądzenia kanalizacyjne miast i wsi ∑ 13087 Wielobran Ŝowe ścieki wytworzone bytowe lub 39830 Przedsi ębiorstwo komunalne Komunalne sp z o.o. ścieki przekazane z zewn ątrz 14243 w Szczuczynie ścieki bytowe lub komunalne (bez wód opadowych lub roztopowych) ∑ 54073 Zespół Szkół ścieki wytworzone bytowe lub 11052 2002 Rolniczych w komunalne (bez wód opadowych Nie ćkowie lub roztopowych) ścieki przekazane z zewn ątrz 4240 bytowe lub komunalne (bez wód opadowych lub roztopowych) ∑ 15292 Wielobran Ŝowe ścieki wytworzone bytowe lub 44976 Przedsi ębiorstwo komunalne (bez wód opadowych Komunalne sp z o.o. w lub roztopowych) Szczuczynie ścieki przekazane z zewn ątrz, 14680 ścieki z procesów produkcyjnych ∑ 59656

Źródło: Informacje uzyskane w Urz ędzie Marszałkowskim województwa podlaskiego.

Ogólnie w latach 2002 – 2003 wytworzono nast ępuj ące ilo ści ścieków: 2002 – 74948 m 3 2003 – 67160 m 3 w tej ilo ści znajduj ą si ę równie Ŝ ścieki wytworzone przez najwi ększy zakład produkcyjny na terenie miasta – „SPINS” w Szczuczynie. W roku 2003 Spółdzielnia „SPINS” wytworzyła 129,0 m 3 ścieków. Profil produkcji „SPINS-u” to wytworzenie środków myj ących (mydło, szampony itd.). dla porównania do ko ńca maja 2004 zakład wytworzył 22,5 m 3 ścieków.

Tabela 7 Ilo ść substancji w ściekach w latach 2002 – 2003 [w kg/rok]

Ładunek Lata Rodzaj substancji Ilo ść ścieków substancji 2002 Zawiesiny ogólne 74948 m 3 5993,364

BZT 5 6311,36 ChZT – Cr 17535,14 Chlorki 7098,761 Siarczany 523,65

2003 Zawiesiny ogólne 61160 m 3 1625,174

BZT 5 922,495 ChZT – Cr 6005,537 Chlorki 6133,82

Źródło: Informacje uzyskane w Urz ędzie Marszałkowskim województwa podlaskiego.

1.6. Powietrze atmosferyczne

Głównymi źródłami zanieczyszcze ń do powietrza s ą ciepłownie miejskie (kotłownie), zakłady przemysłowe oraz rozproszone, indywidualne źródła ogrzewania, a tak Ŝe zanieczyszczenia komunikacyjne. Do substancji maj ących najwi ększy udział w emisji zanieczyszcze ń pochodz ących głownie z procesów spalania energetycznego, nale Ŝą : dwutlenek w ęgla, tlenek w ęgla, dwutlenek siarki, dwutlenek azotu i pyły. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska, co roku publikuje list ę najwi ększych emitorów zanieczyszcze ń do powietrza w województwie. Na terenie gminy Szczuczyn nie ma Ŝadnego z zakładów przemysłowych, spełniaj ącego kryteria znacz ącego zanieczyszczenia powietrza. Głównym źródłem zanieczyszcze ń powietrza na terenie gminy s ą zanieczyszczenia pyłowe i gazowe pochodz ące z procesów energetycznego spalania paliw stałych, głównie w ęgla kamiennego, koksu i drewna.

Tabela 8 Rodzaje kotłów w budynkach u Ŝyteczno ści publicznej

Lp. Placówka Rodzaj ogrzewania 1. Szkoła Podstawowa w B ęć kowie olej opałowy; wymienione w roku 2001 z w ęgla kamiennego 2. Spółdzielnia Mieszkaniowa w Szczuczynie olej opałowy; wymienione w 2001 roku 3. Szkoła Podstawowa w Szczuczynie olej opałowy 4. Urząd Miasta i Gminy w Szczuczynie olej opałowy 5. Zakład Opieku ńczo – Leczniczy w węgiel kamienny Szczuczynie 6. Zespół Szkół Zawodowych w Szczuczynie drewno

7. Szkoła Podstawowa w Nied źwiadnej węgiel kamienny 8. PPH „Chleb Szczuczy ński” olej opałowy 9. WPK Sp z o.o. Szczuczyn węgiel kamienny 10. Spółdzielnia Inwalidów „SPINS” Szczuczyn węgiel kamienny 11. VICTORIA trociny

Źródło: Informacje uzyskane w Urz ędzie Marszałkowskim województwa podlaskiego i Urz ędzie Miasta i Gminy w Szczuczynie.

Tabela 9 Szacunkowe zestawienie unosu substancji do atmosfery w latach 2002 – 2003 [w Mg]

Lata CO 2 CO NO 2 SO 2 Pyły 2002 2534,5293 55,668571 25,400438 20,338142 22,238486 2003 2335,7722 52,4398 21,40022 18,75523 20,23543

Są to jedynie dane szacunkowe, poniewa Ŝ na przedmiotowym terenie nie były nigdy przeprowadzane badania jako ści powietrza.

W latach nast ępnych nale Ŝy spodziewa ć si ę spadku emisji SO 2 i NO 2 w zwi ązku z dalsz ą zmian ą systemu ogrzewania z w ęglowego na olejowy. Jednak rzeczywiste oszacowanie zanieczyszczenia atmosfery jest trudne do okre ślenia ze wzgl ędu na trudny do oszacowania sektor tzw. „niskiej” emisji ze źródeł małych i niezorganizowanych, do których zalicza si ę głównie paleniska domowe, małe obiekty rzemie ślniczo – usługowe i transport kołowy. Bior ąc pod uwag ę, Ŝe na terenie gminy znajduje si ę 276 zabudowa ń typu jednorodzinnej, 755 zabudowa ń typu zagrodowego, to na terenie gminy szacunkowo emitowane jest z zabudowy zagrodowej i jednorodzinnej:

SO 2 - 98 Mg/rok

NO 2 - 21 Mg/rok CO - 660,6 Mg/rok

CO 2 - 23546 Mg/rok pyły - 208,8 Mg/rok

Jednocze śnie nale Ŝy nadmieni ć, Ŝe wielko ść emisji CO 2, CO i SO 2 jest zanieczyszczeniem, którego st ęŜ enie w powietrzu wykazuje zmienno ść sezonow ą. Minimalne st ęŜ enie tych substancji odnotowuje si ę poza sezonem grzewczym tj. od kwietnia do wrze śnia. Na terenie gminy zakładami, gdzie były przeprowadzane badania emisji spalin do atmosfery s ą: 1) Spółdzielnia Inwalidów „SPINS” 2) Wielobran Ŝowe Przedsi ębiorstwo Komunalne Sp z o.o. w Szczuczynie. Ad. 1) Badania przeprowadzone były w dn. 17.07.2004 roku. Oto wyniki bada ń [w mg/m 3]:

St ęŜ enie Lp. Zanieczyszczenie pomiarowe dopuszczalne 1 Pył 1900 2 Dwutlenek siarki 1022 2000 3 Tlenki azotu 398 400 4 Tlenki w ęgla 2960 -

Źródło: Wyniki bada ń przeprowadzonych przez WIO Ś delegatura w Łom Ŝy.

Ad. 2) Badania przeprowadzone były w dn. 06.03.2001 roku. Oto wyniki bada ń [w mg/m 3]:

Substancje Lp. Zanieczyszczenia zmieszane dopuszczalne przekroczone 1 Pył ogólny - 1000

2 SO 2 1471 2000

3 NO 2 590 400 190

4 CO 2 2060 250 1810

Ostatecznie orzeczono, Ŝe wyst ępuj ą przekroczenia dopuszczalnej emisji tlenków azotu i tlenku w ęgla. Tak wi ęc WPK Sp z o.o. w Szczuczynie ponadnormatywnie zatruwa powietrze atmosferyczne. Nie jest jednak umieszczony na li ście najbardziej uci ąŜ liwych zakładów na terenie województwa podlaskiego. Drugim zasadniczym źródłem zanieczyszczenia na terenie granicy jest ruch kołowy. Na terenie gminy brak jest dróg kolejowych. Cało ść sieci drogowej stanowi ą: odcinek drogi krajowej nr 61, drogi powiatowe i drogi gminne. Brak jest dróg wojewódzkich. Bior ąc pod uwag ę wska źniki emisji zanieczyszcze ń ze środków komunikacji samochodowej wynika, Ŝe roczna emisja zanieczyszcze ń z transportu kołowego wynosi. Emisja zanieczyszcze ń przypadaj ąca na 1 km dróg.

Emisja zanieczyszcze ń 1 km dróg Kategoria dróg SO 2 NO 2 CO Pył CO 2 Krajowe 0,360 4,86 15,09 Bd 458,1 Powiatowe 0,048 0,661 2,12 Bd 65,7 gminne 0,008 0,116 0,37 Bd 11,5

Dla drogi krajowej nr 61 opracowano „Raport oddziaływania na środowisko” w granicach miasta i gminy Szczuczyn dla odcinków dróg: od km 198 + 280 do km 204 + 484 od km 196 + 139 do km 196 + 18 od km 196 + 300 do km 196 + 690 od km 196 + 987 do km 197 + 019 od km 197 + 302 do km 197+ 440 od km 198 + 046 do km 198 + 07 od km 198 + 200 do km 198 + 515 od km 199 + 300 do km 199 + 500 od km 199 + 762 do km 198 + 802 od km 200 + 110 do km 200 + 440 od km 200 + 735 do km 200 + 830 oraz od km 198 + 270 do km 204 + 484.

I. Raport oddziaływania na środowisko przedsi ęwzi ęcia polegaj ąca na przebudowie odcinka drogi krajowej nr 61 w granicach miasta i gminy Szczuczyn od km 198 + 270 do km 204 + 484 Warto ści emisji zanieczyszcze ń z pojazdów w chwili obecnej i perspektywie 2010 r. na drodze nr 61 Szczuczyn – Grajewo

Emisja na odcinku 1000 km

Charakterystyka Zmiany Zanieczyszczenie 2001 2010 2001 2010 odcinka % mg/s

NO 2 568 393 18 12 -32,1% Gmina CO 1291 1059 41 33 -19,5% Szczuczyn Zwi ązki ołowiu 0,862 0,472 0,027 0,015 -45,8% dł. 1000 m SO 2 132 143 4 4 +4,5%

II. „Raport o oddziaływania na środowisko przedsi ęwzi ęcia polegaj ącego na przebudowie drogi krajowej Nr 61 odcinek gmina Szczuczyn w lokalizacjach: od km 196 + 139 do km 196 + 18

35 od km 196 + 300 do km 196 + 680 od km 196 + 987 do km 197 + 019 od km 197 + 302 do km 197 + 440 od km 198 + 046 do km 198 + 076 od km198 + 200 do km 198 + 515 od km 199 + 300 do km 199 + 500 od km 199 + 762 do km 199 + 802 od km 200 + 110 do km 200 + 440 od km 200 + 735 do km 200 + 830

Jako ść powietrza przed przebudow ą wy Ŝej wymienionych odcinków drogi. Jako ść powietrza w obszarach zlokalizowanych w pobli Ŝu opiniowanych odcinków drogi nr 61 jest okre ślona funkcjonowaniem gospodarstw domowych oraz substancji z zanieczyszcze ń komunikacyjnych. Decyduj ącym jest udział gazów i zapylenia. Teren nie jest w chwili obecnej nara Ŝony na skutki emisji z obiektów przemysłowych, W s ąsiedztwie nie wyst ępuj ą obiekty, które mog ą by ć postrzegane jako uci ąŜ liwe. Na obszarze pozbawionym zabudowy, czynnikiem wpływaj ącym na stan jako ści powietrza jest przede wszystkim komunikacja. Obecny stan jako ści powietrza w otoczeniu odcinków drogi poddanych analizie na rozpatrywanym terenie zdeterminowany jest emisj ą nisk ą:

• niezorganizowan ą: z pojazdów przeje ŜdŜaj ących odcinkiem drogi. Substancje spalin komunikacyjnych pochodz ą głównie z ruchu pojazdów po drodze krajowej Nr 61

• zorganizowan ą: z trzonów kuchennych, kotłowni domowych Do atmosfery wprowadzane s ą:

- substancje charakterystyczne dla energetycznego spalania: S0 2, CO 2,

NO 2, WWA, BaP, pył zawieszony wraz z zaadsorbowanymi metalami ci ęŜ kimi, sadza;

- substancje z pojazdów: CO 2, NO 2, aldehydy pyły wraz z zaadsorbowanymi metalami ci ęŜ kimi, sadza. Nale Ŝy zaznaczy ć, Ŝe nie brano pod uwag takich czynników jak: - techniczny stan samochodów - istnienie wokół drogi nasadzonego pasa zieleni średniowysokiej - stan techniczny dróg (szczególnie powiatowych i gminnych) po których poruszaj ą si ę samochody.

1.7. Środowisko akustyczne

Hałas Najwi ększe zagro Ŝenie hałasem stwarza hałas komunikacyjny, szczególnie je Ŝeli w śród ogólnej liczby pojazdów du Ŝą cz ęść stanowi ą samochody ci ęŜ arowe. Dotyczy to dróg krajowych, po których przewoŜone są towary od granicy do granicy pa ństwa. Nie bez znaczenia na środowisko akustyczne ma jako ść dróg. Hałas powoduje równie Ŝ wzmo Ŝony przewóz towarowy i osobowy kolej ą. Drugim zasadniczym źródłem hałasu jest działalno ść du Ŝych zakładów przemysłowych i usługowych. Ustawa Prawo Ochrony Środowiska (Dz. U. Nr 632, póz. 627 z 2001 r.) nakłada na Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska obowi ązek ochrony stanu akustycznego .środowiska i obserwacj ę zmian w ramach pa ństwowego monitoringu środowiska. Badania zostały przeprowadzone w du Ŝych miastach województwa podlaskiego, gdzie przebiegaj ą drogi krajowe, głównie tranzytowe oraz w małych miejscowo ściach le Ŝą cych przy trasach komunikacyjnych i drogach pozamiejskich przebiegaj ących przez tereny wypoczynkowe.

Tabela 10 Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku powodowanego przez poszczególne grupy źródeł hałasu z wył ączeniem hałasu powodowanego przez linie elektroenergetyczne oraz starty, lądowania i przeloty statków powietrznych (wg zał ącznika do rozporz ądzenia MO ŚZNiL z 13.05.1998 r., Dz. U. Nr 66, poz. 436)

Dopuszczalny poziom hałasu wyra Ŝony równowa Ŝonym poziomem d źwi ęku A w dB Pozostałe obiekty Drogi lub linie i grupy źródeł kolejowe hałasu pora nocy - pora dnia - Lp. Przeznaczenie terenu przedział pora dnia – pora nocy – przedział czasu przedział przedział czasu odniesienia czasu czasu odniesienia równy 1 odniesienia odniesienia równy 8 najmniej równy równy najmniej korzystnej 8 godzinom 8 godzinom korzystnym godzinie godzinom nocy 1. a) Obszary A ochrony uzdrowiskowej 50 40 45 35 b) Tereny szpitali poza miastem 2. a) Tereny wypoczynkowo – rekreacyjne poza miastem b) Tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej 55 45 45 40 c) Tereny zabudowy zwi ązanej ze stałym lub wielogodzinnym pobytem dzieci i młodzie Ŝy 3. a) Tereny zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej innej ni Ŝ zamieszkania zbiorowego 60 50 50 40 b) Tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej z usługami rzemie ślniczymi c) Tereny zabudowy zagrodowej 4. Tereny w strefie śródmiejskiej miast powy Ŝej 100 tys. Mieszka ńców ze zwart ą zabudow ą 65 55 55 45 mieszkaniow ą i koncentracj ą obiektów administracyjnych, handlowych, usługowych.

Na terenie gminy Szczuczyn wyst ępuj ą nast ępuj ące źródła hałasu: - ruch drogowy, - zła jako ść nawierzchni dróg, - punktowy hałas przemysłowy zwi ązany z istnieniem tartaków, stolarni. Na terenie gminy Szczuczyn punktami gdzie wykonywane były pomiary hałasu s ą: 1) Spółdzielnia Inwalidów „SPINS” 2) WPK Sp z o.o. w Szczuczynie 3) Opracowano równie Ŝ symulacje komputerow ą emisji hałasu dla przebudowanych odcinków drogi krajowej nr 61

Tabela 11 Wyniki bada ń poziomu hałasu W Spółdzielni Inwalidów SPINS

Wskazania przyrz ądu Oznaczenie pomiarowego Odległo ść Lp. punktu Źródło hałasu punktu od pomiarowego L e a g L ma x L m i n źródła (dB) (dB) (dB) 1 45,1 52,1 37,8 Silnik elektryczny, h = 2,5 2 44,3 46,7 41,5 wentylator s = 50 m P - 1 wyci ągany przy 3 44,5 50,4 42,6 budynku kotłowni

Silnik elektryczny, 1 44,7 51,6 40,9 wentylator h = 2,5 2 P - 2 45,6 53,7 41,3 wyci ągany przy s = 60 m 3 45,3 52,9 39,8 budynku kotłowni

Silnik elektryczny, 1 45,3 53,6 41,2 wentylator h = 1,5 2 P - 3 44,9 55,8 40,2 wyci ągany przy s = 70 m 3 - - - budynku kotłowni

Źródło: Raport z pomiaru emisji spalin wykonany przez WIO Ś Białystok, delegatura Łom Ŝa.

Badania wykonane były w porze dziennej. Najwy Ŝszy poziom hałasu w punkcie pomiarowym P – 1 wynosi 52,1 dB, w punkcie P – 2 – 53,7 dB, w punkcie P – 3 – 55,8 dB. Średnie nat ęŜ enie hałasu natomiast wynosi odpowiednio: P – 1 = 45,1 P – 2 = 45,6 P – 3 = 45,3 W zwi ązku z powy Ŝszym brak jest ponadnormatywnego nat ęŜ enia hałasu w punktach pomiarowych. Jak wynika z „Raportów oddziaływania na środowisko na odcinkach przebudowanych dróg w granicach gminy Szczuczyn wyst ępuj ą nast ępuj ące warunki klimatu akustycznego. Klimat akustyczny w otoczeniu wszystkich przebudowywanych odcinków drogi determinowany jest przede wszystkim istniej ącym hałasem drogowym, który stanowi tras ę przewozu towarowego i ruchu osobowego. W rejonie przedsi ęwzi ęcia nie wyst ępuje hałas o charakterze przemysłowym. W s ąsiedztwie przedsi ęwzi ęcia wyst ępuj ą obszary z pojedyncz ą zabudow ą mieszkaniow ą, które podlegaj ą ochronie akustycznej. Istniej ąca bitumiczna nawierzchnia w złym stanie technicznym wzmaga dodatkowo hałas, którego poziom okre ślono na drodze symulacji celem dokonania porównania z stanem projektowanym. W chwili obecnej (stan na rok 2004) hałas przenikaj ący do środowiska od istniej ącej jezdni i drogi przekracza warto ści normowe 60 dB(A) w porze dziennej i 50 dB(A) w porze nocnej na odległo ść do 15 m. W strefie przekrocze ń nie s ą zlokalizowane Ŝadne budynki mieszkalne. Ogólnie mo Ŝna powiedzie ć, Ŝe hałas powstaj ący na terenie gminy nale Ŝy zakwalifikowa ć jako nieuci ąŜ liwy dla środowiska, zwi ązany głownie ze zł ą jako ści ą dróg (koleiny, ubytki). PEM – urz ądzeniami wytwarzaj ącymi promieniowanie nie jonizuj ące szkodliwe dla ludzi i środowiska, na terenie gminy Szczuczyn s ą stacje bazowe telefonii komórkowej oraz urz ądzenia elektromagnetyczne typu linii i stacji transformatorowych.

Dla ka Ŝdej stacji został opracowany „Raport oddziaływania na środowisko”, w którym na podstawie symulacji komputerowej ustalono nast ępuj ące wnioski:

• Stacja bazowa telefonii komórkowej GSM Nr F2-1406-LM1 1) Dla istniej ącego stanu zagospodarowania otoczenia planowanej inwestycji nie ma potrzeby ustanowienia obszaru ograniczonego uŜytkowania. Planowany obiekt (stacja bazowa) powinien na etapie eksploatacji funkcjonowa ć w takich warunkach i w taki sposób by obszar wyst ępowania pól elektromagnetycznych o warto ściach wy Ŝszych ni Ŝ dopuszczalny poziom przyj ęty w zał ączniku do wy Ŝej wymienionego rozporz ądzenia Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Le śnictwa z dnia 11 sierpnia 1998 r. pozostał niedost ępny dla ludzi. 2) Pola elektromagnetyczne wytwarzane przez Projektowan ą Stacj ą, stwarzaj ące potencjalne zagro Ŝenie dla ludzi nie wyst ępuj ą w miejscach ich przebywania i zamieszkiwania. Projektowana Stacja Bazowa Cyfrowej Telefonii Komórkowej GSM nie b ędzie wywierała negatywnego wpływu na zdrowie ludzi. 3) Zgodnie z kryteriami podanymi w rozporz ądzeniu Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Le śnictwa z dnia 14 lipca 1998 r., oceniana inwestycja nie nale Ŝy do obiektów szczególnie szkodliwych dla środowiska i zdrowia ludzi. 4) Ze wzgl ądu na kategori ę czynnika fizycznego jakim jest pole elektromagnetyczne, a tak Ŝe uwzgl ędniaj ąc jego poziomy nale Ŝy stwierdzi ć, Ŝe urz ądzenia nadawcze i anteny, po zainstalowaniu nie b ędą oddziaływa ć w sposób niekorzystny na: świat zwierz ęcy i ro ślinny, powietrze i powierzchni ę ziemi, gleb ę, wody powierzchniowe i podziemne, zło Ŝa kopalin, klimat, krajobraz, dobra materialne i dziedzictwo kultury. Istnienie i funkcjonowanie stacji bazowej nie b ędzie te Ŝ przyczyn ą powstania, odpadów oraz innych uci ąŜ liwo ści. 5) W ramach realizacji inwestycji nie ulegnie zmianie gospodarka wodno - ściekowa całego obiektu.

6) Bezpo średnio po pierwszym uruchomieniu Stacji bazowej, powinny by ć wykonane po miary kontrolne elektromagnetycznego promieniowania niejonizuj ącego, oraz ka Ŝdorazowo w razie zmiany warunków pracy Stacji, o ile zmiany te mog ą mie ć wpływ na zmian ę poziomów elektromagnetycznego promieniowania niejonizuj ącego. Stacja bazowa telefonii komórkowej GSM ul. Graniczna, Szczuczyn. W Raporcie oddziaływania na środowisko ustalono nast ępuj ące wnioski: Uwzgl ędniaj ąc charakter i przeznaczenie ocenianego obiektu naleŜy stwierdzi ć: Jedynym czynnikiem fizycznym pochodz ącym od urz ądze ń nadawczych i anten Projektowanej Stacji Bazowej Cyfrowej Telefonii Komórkowej GSM w Szczuczynie, ul. Graniczna 6, czynnikiem który stanowi uci ąŜ liwo ść z punktu widzenia ochrony środowiska jest pole elektromagnetyczne o warto ściach wy Ŝszych ni Ŝ graniczne dla stref ochronnych okre ślonych w rozporz ądzeniu Rady Ministrów z 5 listopada 1980 r. Pola o tych warto ściach wyst ąpi ą tylko na znacznych wysoko ściach nad terenem (od ok. 54,5 m npt). Nie istnieje konieczno ść ustanowienia stref ochronnych w otoczeniu tego obiektu, pod warunkiem jednak zachowania w otoczeniu wie Ŝy, na której zlokalizowano Stacj ę, w odległo ści do ok. 42,5 m oraz w odległo ści do ok. 91,5 m na kierunkach (azymutach) planowanych radiolinii terenu wolnego od zabudowy o wysoko ści przekraczaj ącej odpowiednio 54,5 m oraz 59,5 m. Pola elektromagnetyczne wytwarzane przez Projektowan ą Stacj ę, stwarzaj ące potencjalne zagro Ŝenie dla ludzi (pola z zakresu stref ochronnych) nie wyst ępuj ą w miejscach ich przebywania i zamieszkiwania. Projektowana Stacja Bazowa Cyfrowej Telefonii Komórkowej GSM nie będzie wywierała negatywnego wpływu na zdrowie ludzi. Zgodnie z kryteriami podanymi w rozporz ądzeniu Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Le śnictwa z dnia 13 maja 1995 r. oceniana inwestycja nie nale Ŝy do obiektów szczególnie szkodliwych dla środowiska i zdrowia ludzi. Ze wzgl ędu na kategori ę czynnika fizycznego jakim jest pole elektromagnetyczne, a tak Ŝe uwzgl ędniaj ąc jego poziomy nale Ŝy stwierdzi ć,

Ŝe urz ądzenia nadawcze i anteny, po zainstalowaniu nie b ędą oddziaływa ć w sposób niekorzystny na powietrze, powierzchni ę ziemi, gleb ę, kopaliny, wody powierzchniowe i podziemne, środowisko morskie oraz świat ro ślinny i zwierz ęcy. Istnienie i funkcjonowanie stacji bazowej nie będzie te Ŝ przyczyn ą powstania opadów oraz innych uci ąŜ liwo ści. W ramach realizacji inwestycji nie ulegnie zmianie gospodarka wodno - ściekowa całego obiektu. Na kolejnych etapach realizacji powy Ŝszej inwestycji powinno by ć brane pod uwag ę „Stanowisko Wspólne Ministerstwa Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa, Ministerstwa Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Le śnictwa oraz Głównego Urz ędu Nadzoru Budowlanego z dn. 10.10.1996 r. w sprawie instalacji systemów anten nadawczych telefonii komórkowej na istniej ących obiektach budowlanych.”

1.8. Lasy

Powierzchnia lasów na terenie gminy jest urozmaicona. Najwi ększe kompleksy le śne wyst ępuj ą na obrze Ŝach w rejonie wsi: Bzury, Nied źwiadna – w cz ęś ci wschodniej, Kurki na zachodzie, Obrytki na południu, Tarachy, B ęć kowo w północnej cz ęś ci gminy. Typy siedliskowe wyst ępuj ące na terenie gminy:

• bór mieszany świe Ŝy i bory świe Ŝe – w drzewostanach tych siedlisk przewa Ŝa sosna z domieszk ą brzozy

• bory mieszane wilgotne – drzewostan reprezentuj ący ten typ siedliskowy to sosna z domieszka drzew li ściastych

• olsy – drzewostan – olcha, brzoza. Lasy tego typu to: Danowo, Nied źwiadna, B ęć kowo, Zacieczki. Lasy na terenie gminy Szczuczyn posiadaj ą głownie funkcje ekologiczn ą (glebochronn ą, wiatrochronn ą, klimatyczn ą) i dotyczy to głownie olsów oraz borów i lasów miszkanych i wilgotnych. Do lasów ochronnych zakwalifikowa ć nale Ŝy równie Ŝ wszystkie lasy o małych powierzchniach poło Ŝone na terenach bezle śnych. Posiadaj ą one du Ŝe znaczenie jako śródpolne tereny zadrzewione wpływaj ące korzystnie

43 na s ąsiaduj ące z nim obszary rolnicze. Szczególnie ich wa Ŝna rola przypada na terenach wododziałowych, gdzie stanowi ą zabezpieczenie przed procesami stepowienia.

1.9. Rozwój turystyki i rolnictwa ekologicznego jako strategiczne kierunki rozwoju województwa podlaskiego

Jak wynika ze „Strategii zrównowa Ŝonego rozwoju społeczno gospodarczego województwa podlaskiego” Szczuczyn jest predestynowany do rozwoju turystyki dzi ęki przebiegaj ącej przez teren gminy drodze krajowej nr 61 Warszawa – Łom Ŝa – Suwałki. Szczuczyn ze wzgl ędu na mnogo ść wyst ępuj ących na terenie miasta zabytków mógłby pełni ć funkcje turystyki krajoznawczej, wypoczynku pobytowego i młodzie Ŝowego. Zasoby dziedzictwa kulturowego prawnie chronione: A) Gmina Szczuczyn Bęć kowo Obiekty zespołu dworsko – parkowego a) dwór obecnie szkoła z XVIII w. b) park krajobrazowy z poł. XVIII i XIX w. Bzury a) dwór obecnie szkoła mur XVIII/XIX w. b) stajnia z XIX w. c) obora z ko ńca XIX w d) spichlerz z ko ńca XIX w e) pozostało ści parku zabytkowego Chojnowo a) park XIX w.

Nie ćkowo Obiekty Zespoły dworsko – parkowego a) dwór z ok. 1850 r. b) spichlerz murowano – kamienny z XVII w. c) park Nied źwiadna Zespół ko ścioła parafialnego p.w. B pa Stanisława a) ko ściół murowany poł. XVI w. b) dzwonnica drewniana pocz. XIX w. cmentarz rzymskokatolicki kaplica cmentarna murowana z XIX w.

B) Miasto Szczuczyn Zespół klasztorny Pijarów a) ko ściół p.w. Imienia NMP murowany 1697 – 1711 b) klasztor obecnie plebania i szkoła murowana c) kolegium obecnie szpital murowany 1697 – 1711 Cmentarz rzymskokatolicki a) kaplica cmentarna b) ogrodzenie Park miejski Zespół poczty, ul. Kili ńskiego 59 murowany z 1863 r. a) budynek główny b) oficyna wschodnia i zachodnia Pozostało ści rezydencji Szczuków murowany 1690 – 1720 r., ul. Tysi ąclecia Dom nr 1 murowany, koniec XVII w. Na terenie gminy wyst ępuje te Ŝ wiele obiektów obj ętych zainteresowaniem konserwatorskim.

Gmina Szczuczyn ze wzgl ędu na swój rolniczy charakter powinna by ć równie Ŝ zagospodarowana pod k ątem rozwoju agroturystyki. Na terenie gminy powinny powsta ć gospodarstwa agroturystyczne w pobli Ŝu obszarów le śnych nastawione na rozwój turystyki głównie weekendowej i świ ątecznej, zwi ązanej ze zbiorem grzybów, jagód, malin itd. Mieszka ńcy pobliskich miast np. Łom Ŝa, Białystok mog ą odpoczywa ć korzystaj ąc z bogactwa flory lasów. Jednocze śnie uruchomieniem powinno by ć zwiedzanie pobliskich zabytków. Obecnie na terenie gminy brak jest wystarczaj ąco rozbudowanej bazy turystycznej – odpowiedniej ilo ści miejsc noclegowych dla turystów oraz turystów „przejezdnych” pod ąŜ aj ących drog ą krajow ą nr 61. Brak jest równie Ŝ sieci gastronomicznej oraz gospodarstw ekologicznych. Niech ęć do tworzenia gospodarstw agroturystycznych spowodowana jest najprawdopodobniej obaw ą rolników przed ewentualnym niepowodzeniem przedsi ęwzi ęcia. Argumentem w kierunku rozwoju rolnictwa ekologicznego jest brak rozwini ętego przemysłu na przedmiotowym terenie, rolniczy charakter gminy z dominacj ą rolnictwa ekstensywnego, do ść dobre warunki glebowe oraz stosunkowo niewielkie zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego. Są to wi ęc warunki niezb ędne do prowadzenia rolnictwa ekologicznego zgodnie z Ustaw ą o Rolnictwie Ekologicznym (Dz. U. Nr 38, poz. 452 z dn. 16.03.2001 r.). Ustawa ukierunkowuje warunki i metody przetwórstwa gospodarstw rolnych chc ących prowadzi ć gospodarstwa ekologiczne. Natomiast Ustawa z dn. 26.11.98 r. o Finansach Publicznych (Dz. U. Nr 155 poz. 1014, Nr 38 poz. 360, Nr 49 poz. 485, Nr 70 poz. 788 i Nr 110 poz. 1255 z 1999 r. i Dz. U. Nr 6 poz. 69, Nr 12 poz. 136, Nr 48 poz. 550, Nr 95 poz. 1041, Nr 119 poz. 1251, Nr 122 poz. 1315 z 2000 r.) normuj ą zagadnienia dotacji dla gospodarstw ekologicznych oraz gospodarstw realizuj ących program przestawienia gospodarstwa rolnego na produkcj ę metodami ekologicznymi.

Nale Ŝy nadmieni ć, Ŝe tego rodzaju produkcja wymaga du Ŝej wiedzy w zakresie metod produkcji oraz du Ŝych wkładów pracy, która niejednokrotnie wykonywana jest r ęcznie. Wymaga to aktywizacji społecze ństwa gminnego w zakresie rozwoju tego rodzaju produkcji. Koniecznym jest wi ęc stworzenie Gminnego Centrum Przedsi ębiorczo ści, które pomogłoby rolnikom w tworzeniu gospodarstw ekologicznych. Doradztwo dotyczyłoby: - metod produkcji i norm jakie powinny spełnia ć gospodarstwa ekologiczne zgodnie z Ustaw ą o rolnictwie ekologicznym, - pomocy w pozyskiwaniu alternatywnych lub dodatkowych źródeł dochodu w rolnictwie i na obszarach wiejskich, - wszystkich formalno ści dotycz ących rozwoju małych i średnich przedsi ębiorstw, - mo Ŝliwo ści utworzenia wspólnych przedsi ęwzi ęć ekologicznych oraz organizacji rolniczych grup producenckich, - promocja lokalnych produktów rolnych (uczestnictwo w targach artykułów spo Ŝywczych rolnych), organizowanie lokalnych i ogólnopolskich imprez oraz uczestnictwo w nich, - stworzenia i promocji gminnego „produktu lokalnego”, - poszukiwanie i tworzenie nowych rynków zbytu produktów rolnych.

1.10. Edukacja ekologiczna

Jedyn ą form ą edukacji ekologicznej na terenie gminy jest udział młodzie Ŝy w rokrocznie organizowanej przez Starostwo Powiatowe w Łom Ŝy akcji „Sprz ątanie świata”. Uczniowie ze szkół z terenu miasta i gminy Szczuczyn zbieraj ą selektywnie odpady – puszki aluminiowe, butelki PET, tekstylne. Poza tym, brak jest na terenie gminy rozpowszechnionej edukacji ekologicznej szczególnie w śród dorosłych.

1.10.1. Stowarzyszenie Samorz ądów Dorzecza Biebrzy

Stowarzyszenie Samorz ądów Dorzecza Biebrzy powstało w 1991 roku. Celem powstania Stowarzyszenia jest koordynacja wybranych działa ń maj ących na celu ochron ę zlewni dorzecza Biebrzy. Działaniami strategicznymi s ą:

• turystyczne promowanie terenów dorzecza Biebrzy (wydawanie folderów turystycznych, promocja w środkach masowego przekazu, pomoc w nawi ązywaniu kontaktów z zagranicznymi inwestorami, chc ącymi zainwestowa ć na tym terenie),

• ochrona walorów krajobrazowych i przyrodniczych (zebranie, opracowanie i popularyzowanie budownictwa mieszkaniowego, rekreacyjnego, oczyszczalni ścieków),

• współdziałanie w rozwoju infrastruktury technicznej (poprawa stanu dróg),

• konsultowanie planów rozwojowych gmin,

• dąŜ enie do pozyskiwania pomocy finansowej dla realizacji celów Stowarzyszenia. W ramach kontraktu wojewódzkiego w latach 2001 - 2003 zrealizowano projekt „System gospodarowania odpadami na terenie działania Stowarzyszenia Samorz ądów Dorzecza Biebrzy”. Na cele 11 gmin zakupiono: kosze uliczne, kontenery na śmieci, pojemniki do gromadzenia odpadów komunalnych, samochód do wywo Ŝenia nieczysto ści płynnych, ci ągniki do przewozu kontenerów, urz ądzenie do przetwarzania surowców wtórnych np.: makulatury, koparko - spycharki. Gmina Szczuczyn zakupiła 21 kontenerów kP – 7.

„Program Ekorozwoju miast i gmin dorzecza Biebrzy” powstał na zlecenie dwóch zwi ązków: Stowarzyszenia Samorz ądów Dorzecza Biebrzy i Stowarzyszenia Gmin Biebrza ńskich. Program obejmował 3 etapy: I - przygotowanie merytoryczne i organizacyjne warsztatów roboczych, analiza dost ępno ści danych wyj ściowych pod k ątem ich przydatno ści do opracowania raportu; II - opracowanie 25 raportów o stanie miast i gmin dorzecza Biebrzy – diagnoza strefy ekonomicznej, ekologicznej, zagospodarowania przestrzennego infrastruktury technicznej; III - opracowanie koncepcji stref zagospodarowania przestrzennego. Stowarzyszenie Samorz ądów Dorzecza Biebrzy zło Ŝyło wniosek do Funduszu Spójno ści o współfinansowanie projektu „Regulacja gospodarki wodno – ściekowej”. Głównym celem strategii środowiskowej Funduszu Spójno ści jest wspieranie działa ń inwestycyjnych władz publicznych w zakresie ochrony środowiska.

Rozdział II Analiza SWOT

Atuty rozwojowe:

• naturalne uwarunkowania sprzyjaj ące produkcji zdrowej Ŝywno ści

• stopniowa rozbudowa sieci kanalizacyjnej na terenie gminy

• do ść dobre warunki glebowe

• istnienie na terenie gminy składowisk odpadów co umo Ŝliwia skuteczne wdra Ŝanie racjonalnej gospodarki odpadami

• korzystne warunki do rozwoju wykorzystaninia odnawialnych źródeł energii

• poło Ŝenie gminy na obszarze Zielonych Płuc Polski

• przynale Ŝno ść gminy do Stowarzyszenia Samorz ądów Dorzecza Biebrzy

• stosunkowo dobra jako ść powietrza, ze wzgl ędu na brak uci ązliwego przemysłu.

Słabe strony:

• zła jako ść dróg na terenie gminy

• niski stopie ń skanalizowania gminy, co wpływa negatywnie na stan środowiska przyrodniczego gminy

• niski stopie ń zwodoci ągowania gminy

• brak systemu selektywnej zbiórki odpadów „u źródła”

• brak rozwini ętego zaplecza do rozwoju turyski i agroturystyki

• wci ąŜ zbyt du Ŝa ilo ść w ęglowych kotłów w stosunku do kotłów opalanych na alternatywne źródła energii – biomas ę, olej

• niepełny zakres monitoringu (jako ści gleb, emisji zanieczyszcze ń do powietrza, jako ść wód płyn ących).

Szanse – czynniki zewn ętrzne

• program pomocy dla rolników w zalesieniu najsłabszych gleb

• istnienie ustawy wspierajacej rozwój rolnictwa ekologicznego

• mo Ŝliwo ść skorzystania z pomocy finansowej na cele środowiska (Fundusz Spójno ści, NFO ŚiGW, WFO ŚiGW, fundusze Strukturalne)

• istnienie ustawy wspierajacej termodernizacj ę budynków oraz źródeł i sieci cieplnych.

Zagro Ŝenia:

• brak skutecznych przepisów z zakresu budownictwa i zagospodarowania przestrzennego, zabezpieczajacych środowisko przed degradacj ą oraz przez intensywn ą zabudow ą atrakcyjnych obszarów dotychczas niezabudowanych.

Rozdział III Cele i priorytety wynikajace z zewn ętrznych uwarunkowa ń

3.1. Program ochrony wód podziemnych i powierzchniowych.

W świetle II Polityki Ekologicznej Pa ństwa poprawa stanu jako ści wód ochrony zasobów wodnych przejawia si ę poprzez: 1. Racjonalne u Ŝytkowanie zasobów naturalnych. 2. Zapobieganie zanieczyszczeniom wód podziemnych i powierzchniowych. 3. Przywrócenie wodom powierzchniowym i podziemnym wła ściwego stanu ekologicznego. Powy Ŝszym celom słu Ŝą w skali kraju i województwa : 1. Złagodzenie deficytów czystej wody zwłaszcza w aglomeracjach miejskich. 2. Realizacja zlewniowych programów budowy i modernizacji systemu oczyszczalni ścieków. 3. Reforma systemu zarz ądzania wod ą, w tym urealnienie opłat za korzystanie z wody. 4. Podj ęcie realizacji programu intensywnego zalesiania obszarów wododziałowych wododziałowych terenów nieprzydatnych dla rolnictwa. 5. Ograniczenie ilo ści nie oczyszczonych ścieków komunalnych i przemysłowych kierowanych do wód, a tak Ŝe zwi ększenie udziału wysokoefektywnych metod oczyszczania ścieków. 6. Ograniczenie wykorzystania wód podziemnych przez przemysł do niezb ędnych potrzeb.

7. Zlikwidowanie deficytów wody w miastach oraz zapewnienie wody odpowiednich parametrach sanitarnych dla celów konsumpcyjnych produkcyjnych na wsi. 8. Poprawa jako ści wód podziemnych i powierzchniowych poprzez ograniczenie odpływu ścieków socjalno-bytowych do wód powierzchniowych oraz poprawa i ochrona jakości wód podziemnych. CEL STRATEGICZNY 1. Poprawa jako ści wód powierzchniowych. 2. Ochrona przed zanieczyszczeniami wód podziemnych. Priorytet: 1. Podniesienie jako ści wód powierzchniowych. 2. Ochrona wód gruntowych przed zanieczyszczeniami sanitarnymi i przemysłowymi. Działania średniookresowe do roku 2007 1). Przeprowadzenie dokładnej inwentaryzacji „dzikich” wysypisk śmieci. Zorganizowan ą zbiórke odpadów nale Ŝy obj ąć 100% mieszka ńców gminy. Jednocze śnie z inwenteryzacj ą „dzikich” wysypisk nale Ŝy przprowadzi ć szerok ą akcj ę edukacyjn ą w zakresie racjonalnej gospdoarki odpadami na terenie gminy. Mieszka ńcy gminy musz ą zdawa ć sobie spraw ę z faktu, Ŝe „dzikie” wysypiska s ą jednym z powodów złej jako ści wody do picia. 2) Nale Ŝy podnie ść stopie ń zwodoci ągowania gminy do poziomu 100%:

• w roku2004 planowane jest zwodoci ągowanie ulicy Majewskiego, Sportowej, Granicznej, Szczuki i kolonii Świdry Awissa.

• wykonanie wodoci ągu w ul. Jakuba Wagi. Inwestycja ma by ć rozpoczeta i zako ńczona w bie Ŝacym roku

• w roku 2004 i nast ępnych (rok 2006 – 2007) planowana jest we rozbudowa hydrofornii we wsi Nied źwiadna wraz z rozbudow ą sieci wodoci ągowej we wschodniej cz ęsci gminy. zwodoci ągowane zostan ą wsie: Kurki, Mazewo, Czarnowo, Załuski, Czarnówek, Chojnowo, Doł ęgi, Jambrzyki, Sokoły, Koniecki Małe, Koniecki

Roztroszewo Obrytki. Dokumentacja techniczna tej inwestycji zostanie opracowana w roku 2004, natomiast zako ńczenie realizacji inwestycji planowane jest na rok 2007. Dzi ęki tym inwestycjom mieszka ńcom gminy b ędą mogli pobiera ć wod ę w nieograniczonej ilo ści i jako ści odpowiadaj ącej wszelkim normom. 1) Rozbudowuj ąc sie ć wodoci ągow ą nale Ŝy równoczesnie rozbudowa ć sie ć kanalizacyjn ą, by nie dopu ści ć do nadmiernego zanieczyszczenia wód gruntowych i powierzchniowych. Z ekologicznego punktu widzenia budowa z scentalizowanej kanalizacji jest priorytetem w gminie dla miejscowo ści, w których zlokalizowane s ą lub b ędą zakł ądy obługi ludno ści generuj ące znaczne ilo ści ścieków sanitranych w skali lokalnej np.: zlewnia mleka, szkoła, o środek zdrowia, o środki wypoczynkowe. Na terenach zabudowy kolonijnej i we wsiach o du Ŝym rozproszeniu zabudowy nale Ŝy zamontowa ć przydomowe oczyszczalnie ścieków. Na terenie miasta Szczuczyn do roku 2007 zostanie wykonana kanalizacja sanitarna. Zgodnie z Projektem Kanalizacji Miasta Szczuczyn proponuje si ę trzy rodzaje systemów kanalizacyjnych: 1. kanalizacja grawitacyjna w rejonie ulicy Senatorskiej i cz ęś ci ulicy Kili ńskiego wł ączone do istniej ącej sieci kanalizacyjnej 2. system przepompowni ścieków obejmuj ący południow ą cz ęść miasta oraz rejon ulic: Granicznej, Szczuki i cz ęś c ulicy Majewskiego (przepompownie przydomowe) 3. system kanalizacji ci śnieniowej, rejon ulicy Sportowej. Z uwagi na projektowany zróznicowany system kanalizacji sanitarnej teren miasta podzielono na sektory: A - obejmuje skanalizowan ą cz ęś ci miasta B - obejmuje rejon grawitacji kanalizacyjnej do przepompowni ścieków P1. Do tej przepompowni b ędą podł ączone ulice: Krzywa, Przelotna, Plac 100 – lecia, Nadstawna., Sytra Ŝacka, Ko ścielna, Szpitalna, Łom Ŝyńska (nr 19 – 25) W ąsowska, Gumienna, Sobieskiego, Majewskiego (do nr 11), ulica bez nazwy poni Ŝej ulicy Sobieskiego.

C - obejmuje rejon kanalizacji grawitacyjnej do przepompowni ścieków P2. Do przepompowni tej podł ączone b ędą ulice: osiedle Stodoły i osiedle 14 MN D – obejmuje rejon kanalizacji grawitacyjnej w perpektywie do przepompowni P3. B ędą tu podłaczone budynki z osiedla MN. E – obejmuje rejon kanalizacji tłocznej z przepompowni P4 i P5. Do sektora tego b ędą podł ączone budynki na ulicy Majewskiego 9 i 11. F – obejmuje rejon kanalizacji grawitacyjnej do przepompowni P6. Sektor obejmowa ć b ędzie ulice Łomzy ńsk ą (nr 19- 25) G – obejmuje rejon kanalizacji grawitacyjnej w rejonie ulicy Senatorskiej. Sektor obejmuje ulice: Senatorsk ą, Łom Ŝyńsk ą (16 – 26), Bajeraki, ulica bez nazwy, Ogrodow ą, Now ą. H – obejmuje rejon kanalizacji grawitacyjnej na cz ęś ci ulicy Kili ńskiego. Sektor obejmuje ulice Kili ńskiego (budynki 23 – 53) I - obejmuje rejona kanalziacji grawitacyjnej do przepompowni ścieków P7. Sektor obejmuje mieszka ńców domów na ulicy Granicznej, Grunwaldzkiej (nieparzyste) i Łom Ŝyńskiej (57 – 61) J – obejmuje rejon kanalizacji grawitacyjnej do przepompowni ścieków P8. Sektor obejmuje mieszka ńców domów przy ulicy Grunwaldzkiej (parzyste), Szczuki (nieparzyste), obejmuje te Ŝ Szkołe Zawodow ą i Zakład Victoria. K – obejmuje rejon kanalizacji ci śnieniowej do przepompowni ścieków P9. Sektor obejmuje sektor osiedla Sportowa. Pierwszymi etapami wdra Ŝania projektu jest opracowanie dokumentacji technicznej kanalizacji sanitarnej dla ulicy Ogrodowej i Nowej. Projekt zostanie opracowany w roku 2004. Inwestycja b ędzie przeprowadzona od roku 2005. W latach 2006 – 2011 planowane jest natomiast skanalizowanie osiedla Pawełki i przylegajacych do niego ulic. 4) W roku bie Ŝą cym opracowana zostanie dokumentacja techniczna i zrealizowany zostanie I etap modernizacji oczyszczalni ścieków w Szczuczynie.

W perspektywie czasowej średniookresowej (do roku 2007) przebudowana zostanie oczyszczalnia i przepompownia P 1 i P 2 . Przebudowane zostan ą nast ępuj ące, istniej ące obiekty oczyszczalni: 1) Przepompownia ścieków surowych 2) Zbiornik zlewny 3) Budynek socjalny 4) Staw doczyszczaj ący. Pozostałe elementy oczyszczalni tj.: sieci wodoci ągowe, kanalizacyjne, elektryczne zostan ą przebudowane w stopniu koniecznym do prawidłowego działania rozbudowy oczyszczalni. Jak wynika z charakterystyki technologicznej wynika, Ŝe ilo ść ścieków kierowana do procesu oczyszczania b ędzie kształtowa ć si ę nast ępuj ąco: - ścieki dopływaj ące systemem kanalizacji sanitarnej grawitacyjnej: 465 m 3/d - ścieki dowo Ŝone transportem asenizacyjnym: 35 m 3/d. 5) Zamontowanie na terenach o rozproszonej zabudowie lub zabudowie kolonijnej przyzagrodowych oczyszczalni ścieków. Proponuje si ę oczyszczalnie typu BiO CLAR EG, które s ą oczyszczalniami biologicznymi do oczyszczania ścieków bytowo – gospodarczych. Przyj ęta technologia daje 95 – 97% redukcj ę ładunku zanieczyszcze ń dostaj ących si ę bezpo średnio do gleby, wód podziemnych i powierzchniowych. Na dzie ń dzisiejszy odprowadzenie ścieków we wsiach i w mie ście odbywa si ę do zbiorników bezodpływowych, które cz ęsto s ą nieszczelne. Powoduje to zagro Ŝenie dla uj ęć wody znajduj ących si ę na terenie gminy i będących źródłem wody pitnej. Gromadzone ścieki s ą niejednokrotnie wywo Ŝone na u Ŝytki rolne i tam wylewane. Powoduje to znaczne zanieczyszczenie środowiska.

Działania długookresowe do roku 2011 1) Kontynuacja działa ń średniookresowych. 2) Dalszy monitoring jako ści wód podziemnych i powierzchniowych.

3.2. Program ochrony powietrza

Zgodnie z zało Ŝeniami „Strategii rozwoju zrównowa Ŝonego miast i gmin dorzecza Biebrzy” nale Ŝy: 1) Ograniczy ć emisj ę zanieczyszcze ń gazowych i pyłowych oraz jej skutków pochodz ących w szczególno ści z urz ądze ń energetyki cieplnej, przemysłu, składowisk odpadów komunalnych oraz zwi ązanych z ruchem komunikacyjnym poprzez:

• instalowanie urz ądze ń eliminuj ących emisj ę zanieczyszcze ń lub ograniczaj ących j ą do poziomu normatywnego

• stosowanie proekologicznych no śników energii, w tym szczególnie ze źródeł odnawialnych

• ustalenie stref ograniczonego u Ŝytkowania na obszarach przekroczenia norm zanieczyszcze ń 2) Uchwalenie dopuszczalnego poziomu niektórych substancji okre ślonych przepisami w planach miejscowych i ich egzekwowaniu, zwłaszcza w odniesieniu do Biebrza ńskiego Parku Narodowego oraz terenów mieszkaniowych. 3) Uwzgl ędnienie wyników monitoringu powietrza w procesach sporz ądzania miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego oraz podejmowania decyzji dotycz ących realizacji zagospodarowania. CEL STRATEGICZNY 1) Ograniczenie zanieczyszcze ń powietrza ze wszystkich źródeł. Zgodnie z PPO Ś dla powiatu grajewskiego cel ten b ędzie realizowany przez:

• Zmniejszenie zu Ŝycia energii na potrzeby produkcyjne i bytowe ludności

• Ograniczenie emisji „u źródła” w energetyce

• Ograniczenie zanieczyszcze ń komunikacyjnych powietrza.

Czynnikami negatywnie wpływaj ącymi na jako ść powietrza na terenie gminy Szczuczyn s ą: 1) zła jako ść dróg 2) istnienie drogi krajowej nr 61 Warszawa – Augustów 3) źródła niskiej emisji zanieczyszcze ń. Działanie średniookresowe do roku 2007 W najbli Ŝszych latach planowane b ędą liczb ę inwestycje maj ące na celu popraw ę nawierzchni dróg. Będzie to mi ędzy innymi: 1) Asfaltowanie drogi Guty – Lipnik – Bęć kowo. Rozpocz ęta w 2002 roku inwestycja zako ńczona b ędzie w bie Ŝą cym roku; 2) Opracowanie dokumentacji technicznej na asfaltowanie ul. Senatorskiej. Opracowana w 2004 dokumentacja b ędzie w najbli Ŝszych latach wdra Ŝana. 3) W roku 2004 zostanie opracowana równie Ŝ dokumentacja techniczna na zamian ę nawierzchni na asfaltow ą na trasie Czarnowo – Nied źwiadna. W perspektywie do roku 2007 projekt ten zostanie zrealizowany. 4) Wykonana zostanie równie Ŝ przebudowa ronda w Szczuczynie. 5) W roku 2004 zostanie zako ńczone asfaltowanie 1400 m drogi w Nied źwiadnej. 6) Dokładna b ędzie równie Ŝ przebudowa drogi Szczuczyn – Grabowo. 7) Zostanie tez przeprowadzona poprawa nawierzchni dróg Ŝwirowych na terenie gminy. 8) Zako ńczenie przebudowy odcinka drogi krajowej nr 61 Warszawa – Grajewo. a) Zgodnie z „Raportem oddziaływania na środowisko przedsi ęwzi ęcia polegaj ącego na przebudowie drogi krajowej nr 61 dla odcinka drogi” od km 196 + 138 do km 196 + 181 od km 196 + 300 do km 198 + 076 od km 198 + 200 do km 198 + 515 od km 199 + 300 do km 199 + 500

58 od km 199 + 762 do km 199 + 802 od km 200 + 100 do km 200 + 762 od km 199 + 802 do km 200 + 110 od km 200 + 440 do km 198 + 802 od km 200 + 735 do km 200 + 830

Po przebudowie tego odcinka drogi:

• Nie stwierdzono przekrocze ń Ŝadnych warto ści normowych w zakresie emitowanych w spalinach substancji takich jak: tlenek w ęgla, węglowodory alifatyczne i aromatyczne w granicach przewidzianego do realizacji przedsi ęwzi ęcia.

• Najwi ększe st ęŜ enia wyst ępuj ą ze strony tlenków azotu w przeliczeniu

na NO 2. Nie stwierdza si ę jednak na odcinkach podlegaj ących analizie przekrocze ń norm dopuszczalnych w skali średniorocznej. Najwi ększe 3 st ęŜ enia imisji przyjmuj ą warto ść 36 g/m co stanowi 90 % D a i wyst ępuj ą w odległo ści do 15 m od osi jezdni.

• Wyst ępuj ące dla tlenków azotu w przeliczeniu na NO 2 przekroczenia cz ęsto ści > 0.2 % si ęgaj ą do 25 m od osi drogi.

• W przypadku skrzy Ŝowania odcinka drogi 61 z drog ą ni Ŝszej rangi nie obserwuje si ę istotnego wpływu skrzy Ŝowania na zmian ę jako ści powietrza. Drogi przecinaj ące drog ę główn ą z uwagi na niewielkie nat ęŜ enie ruchu nie maj ą znacz ącego wpływu na zasi ęg i wzrost imisji w terenie w którym wyst ępuj ą.

• Wszystkie z analizowanych substancji emitowanych ze spalania paliw nap ędowych w ruchu pojazdów dla przyj ętych warunków ruchu nie b ędą powodowały przekrocze ń warto ści dopuszczalnych poza granicami obj ętymi przedsi ęwzi ęciem /droga, pobocze/ aczkolwiek przyczyniaj ą si ę do pogorszenia stanu jako ści powietrza. Odcinki z zabudow ą mieszkalna nie b ędą nara Ŝone na przekroczenia norm imisji w skali średniorocznej w zakresie dwutlenku azotu i innych substancji. b) Jak wynika natomiast z Raportu oddziaływania środowiska przedsi ęwzi ęcia polegaj ącego na przebudowie odcinka drogi krajowej nr 61

w granicach gminy Szczuczyn od km 198 + 270 do km 204 + 484” po przebudowie tego odcinka drogi warto ści emisji zanieczyszcze ń z pojazdów w chwili obecnej i w perspektywie 2010 r na drodze Szczuczyn – Grajewo będą miały nast ępuj ące warto ści.

Tabela 12 Warto ści emisji zanieczyszcze ń z pojazdów w chwili obecnej i perspektywie 2010 r. na drodze nr 61, Szczuczyn - Grajewo (odcinek gm. Szczuczyn)

Emisja na odcinku 1000 m [mg/s] Charakterystyka Zanieczyszczenie 2001 r 2010 r. 2001 r 2010 r. odcinka Procent [mg/s] Mg/rok zmian

Ditlenek azotu 568 393 18 12 -32.1

Tlenek w ęgla 1291 1059 41 33 -19.5

Zwi ązki ołowiu 0.862 0.472 0.027 0.015 -45.8 Gm. Szczuczyn Ditlenek siarki 132 143 4 4 + 4.5 długo ść 1000 m Węglowod. 97 81 3 2 -20.6 alifat.

Węglowod. 32. 29 1 1 -18.7 aromat.

Jak wynika z oblicze ń i wniosków zawartych „Raporcie ...”

• W perspektywie czasowej 2010 r. nast ąpi wyra źne zmniejszenie warto ści emisji zanieczyszcze ń z pojazdów co spowoduje, i Ŝ zmniejszy si ę zasi ęg uci ąŜ liwego oddziaływania od źródeł komunikacyjnych na odcinku drogi Nr 61.

• Po przebudowie odcinka drogi Nr 61 według przedło Ŝonego projektu emisja spalin nie spowoduje przekraczania średniorocznych warto ści imisji zanieczyszcze ń tlenku w ęgla zwi ązków ołowiu, w ęglowodorów

alifatycznych i aromatycznych na terenach zabudowy mieszkalnej i poza ni ą.

• Najwi ększe st ęŜ enia imisji wyst ępuj ą ze strony dwutlenku azotu

Teren zabudowy mieszkalnej:

• ponodnormatywnych przekroczeniach decyduj ą średnioroczne st ęŜ enia imisji ditlenku azotu. W strefie ponad normowych stęŜ eń jako ści powietrza czyli w strefie przekrocze ń nie znajduj ą si ę w zabudowania mieszkalne jednorodzinne zlokalizowane na trasie przebiegu odcinka w granicach Szczuczyn.

Tereny poza zabudow ą mieszkaln ą

• Nast ąpi zmniejszenie emisji zanieczyszcze ń z pojazdów w perspektywie czasowej 2010 r., a ponadnormatywne st ęŜ enia jako ści powietrza zamkn ą si ę w pasie drogowym. Przekroczenia dotycz ą szczególnie dopuszczalnych st ęŜ eń średniorocznych ditlenku azotu, których zasi ęg oddziaływa ń zamyka si ę w pasie drogowym.

• Nie wyst ąpi nara Ŝenie na przekroczenia normowych warto ści imisji w zakresie tlenku w ęgla, zwi ązków ołowiu i innych substancji zanieczyszczaj ących z komunikacji na ludzi przebywaj ących w otoczeniu drogi. Skuteczno ść zawartych w projekcie sposobów zminimalizowania ujemnego wpływu na środowisko Przedstawiony do oceny projekt przebudowy drogi Nr 61 w granicach gminy i miasta Szczuczyn nie przewiduje szczegółowych sposobów ograniczenia st ęŜ enia imisji substancji szkodliwych w powietrzu otaczaj ącym tras ę. Zawiera on jednak elementy eliminuj ące nadmiern ą emisj ę spalin:

• Rozwi ązania projektowe przyczyniaj ą si ę do zachowania ci ągło ści ruchu: - ze wzgl ędu na brak skrzy Ŝowa ń z sygnalizacj ą świetln ą ograniczona została konieczno ść hamowania i zatrzymywania si ę na trasie

(najcz ęś ciej z wł ączonym silnikiem) oraz ponownego startu, minimalizuj ąc w ten sposób miejscowy wzrost ilo ści spalin, - wła ściwa organizacja ruchu poprzez wyrównanie nawierzchni drogi i brak nierówno ści poprzecznych, sprzyja ć b ędzie ci ągło ści ruchu, jazdy z jednakow ą pr ędko ści ą optymaln ą (wyeliminowane zatrzymywania si ę i zwolnienia przed nierówno ściami jezdni) i w efekcie wyeliminowanie miejscowych emisji tlenku w ęgla, węglowodorów alifatycznych, zadymienia, - sposobem nieinwestycyjnym ograniczaj ącym emisje i imisj ę zanieczyszcze ń jest pr ędko ść jazdy. Zmniejszenie pr ędko ści z 90 km/h do 60 km/h w terenach zabudowanych powoduje niŜsz ą emisje spalin. 9) Nale Ŝy przeprowadzi ć sukcesywn ą zmian ę ogrzewania z w ęglowego na alternatywne źródło energii tj. olej opałowy, gaz ziemny, biomasa. Działanie to powinno by ć przeprowadzone dwuetapowo: Etap I - Sukcesywna zmiana systemów grzewczych w budynkach b ędących pod zarz ądem gminy. Etap II - Intensywna edukacja ekologiczna na temat konieczno ści zmiany systemów ogrzewania w gospodarstwach indywidualnych. Nale Ŝy mieszka ńcom gminy u świadamia ć korzy ści wynikaj ące ze zmian kotłów z w ęglowego np.: na biomas ę. Jednocze śnie nale Ŝy zach ęca ć ich do hodowli np.: wierzby energetycznej. Argumentami przemawiaj ącym za upraw ą wierzby energetycznej s ą:

• nasilenie prac zwi ązanych z upraw ą wierzby przypada na okres zimowy, który w rolnictwie jest tzw. okresem bezruchu,

• niskie nakłady pracy ludzkiej,

• wysoka produktywno ść ,

• mo Ŝliwo ść wykorzystania du Ŝych powierzchni gleb do uprawy,

• mo Ŝliwo ść zastosowania standardowych maszyn do uprawy gleby i z drobnymi adaptacjami do zbiory biomasy,

• uprawa wierzby rozwi ązuje cz ęś ciowo problem zaopatrywania wsi w energi ę ciepln ą,

• przyszło ściowo nieograniczony rynek,

• ograniczenie bezrobocia poprzez tworzenie nowych miejsc pracy w przemy śle przetwarzaj ącym i wykorzystuj ącym biomas ę. Uprawa wierzby energetycznej przynosi pewne korzy ści. S ą to: - dla rolników uprawiaj ących: bezpłatny opał, zyski ze sprzeda Ŝy sadzonek oraz stały pewny dochód ze sprzeda Ŝy wierzby jako paliwa; - dla środowiska: czyste paliwo, które w trakcie wzrostu pochłania COa oraz mo Ŝliwo ść utylizacji odpadów ściekowych na plantacjach zgodnie z prawem ochrony środowiska. W zwi ązku z wy Ŝej wymienionymi działaniami gmina przeprowadzi wymian ę ogrzewania z w ęglowego na olej opałowy w Szkole Podstawowej w Nied źwiadnej. Planowana jest tez wymiana ogrzewania z miałowego na olej opałowy w kotłowni miejskiej w Szczuczynie. 3) Równocze śnie z wymian ą ogrzewania nale Ŝy przeprowadzi ć termodernizacj ę budynków. Termodernizacj ę, w budynkach b ędących pod zarz ądem gminy nale Ŝy rozpocz ąć od budynków b ędących w złym stanie technicznym, w których przeprowadzono zmian ę systemu ogrzewania z w ęglowego na alternatywne źródła energii. Działania długookresowe do roku 2011 1) Kontynuacja działa ń średniookresowych (kontynuacja inwestycji rozpocz ętych oraz rozpoczynanie nowych inwestycji w zakresie ochrony powietrza).

3.3. Program ochrony przed halasem i PEM

Na terenie gminy Szczuczyn nie były przeprowadzone badania nat ęŜ enia hałasu, ze wzgl ędu na brak uci ąŜ liwych zakładów przemysłowych mog ących emitowa ć nadmierny hałas. Ostatnie badania pomiaru hałasu były przeprowadzone w 2001 roku na terenie Spółdzielni Inwalidów „SPINS”.

Na terenie gminy wystepuj ą jedynie punktowe źródła hałasu, sa to:

• Zła jako ść nawierzchni dróg.

• Punktowo, zakłady produkcyjne.

• Ruch na drodze krajowej nr 61 Jak wynika z raportu oddziaływania na środowisko przedsi ęwzi ęcia polegaj ącego na przebudowie odcinka drogi krajowej nr 61 w granicach gminy Szczuczyn na odcinku od km 198 + 270 do km 204 + 484 po przebudowie przedmiotowego odcinka klimat akustyczny b ędzie przedstawiał si ę nast ępuj ąco:

Tereny zabudowy mieszkalnej Wzdłu Ŝ drogi, na odcinku jej przebiegu przez obszar miejscowo ści Szczuczyn i Guty, wyst ępuje obustronnie zlokalizowana zabudowa mieszkalna jednorodzinna o charakterze rozproszonym. W bezpo średnim sąsiedztwie odcinka przebudowywanej drogi znajduj ą si ę pojedyncze zagrody z budynkami mieszkalnymi i gospodarczymi. Odległo ść domów usytuowanych w pierwszej linii zabudowy w pasie przyjezdniowym od środka skrajnego pasa ruchu do 1 m od elewacji budynku zawiera si ę w granicach od 7,5 m dla najbli Ŝej poło Ŝonego budynku nr 4a w m. Szczuczyn po stronie prawej do 39 m dla budynku nr 16 zlokalizowanego w m. Szczuczyn po stronie prawej. Wyniki oblicze ń poziomu hałasu dla zabudowy mieszkalnej dla pory dziennej i nocnej przedstawiono w tabeli. Oblicze ń hałasu dla zabudowy zwartej dokonano „punktowo” w miejscach obserwatorów poło Ŝonych w odległo ści 1 m od fasady budynków mieszkalnych. Obiekty poło Ŝone w pierwszej linii zabudowy od projektowanej ulicy podlegaj ą ochronie akustycznej. Wyniki oblicze ń rozprzestrzeniania si ę hałasu w przestrzeni otwartej dla pory dziennej i nocnej pokazano na wydrukach dla przebudowanej częś ci drogi i na podkładzie mapowym jako izolinie warto ści hałasu rozprzestrzeniaj ącego si ę prostopadle do ulicy w granicach których dotrzymane b ędą obowi ązuj ące normy klimatu akustycznego.

STREFY OBJ ĘTE UCI Ąś LIWYM ODDZIAŁYWANIEM HAŁASU

Warto ści hałasu w miejscach zabudowy mieszkalnej Poni Ŝej przedstawiono odległo ści wyst ępowania budynków od skrajnego pasa ruchu do 1 m przed elewacj ą wraz z obliczonym poziomem hałasu dla ró Ŝnych wariantów czasowych i lokalizacyjnych. Odległości wyst ępowania zabudowy mieszkalnej jednorodzinnej od skrajnego pasa ruchu w m. Szczuczyn i Guty zale Ŝą od lokalizacji zabudowy poło Ŝonej w pierwszej linii od drogi.

Tabela 13 Warto ści hałasu w środowisku w miejscach zabudowy mieszkalnej w miejscowo ściach wzdłu Ŝ drogi krajowej Nr 61 w 2010 r.

Odległo ść od Hatas w punkcie Droga krajowa Nr 61 na odcinku pasa ruchu do obserwacji dB(A) od km 198+250 do km 204+484 1 m od fasady Nr budynku (lokalizacja) Pora pora budynku, [m.] dzienna nocna

SZCZUCZYN 16 (strona prawa) 35,1 - 40,0 -51.1 -44.0 8, 10 (strona prawa) /// 14 (strona 24,1 - 30,0 -54.0 -49.0 lewa) 3 (strona lewa) 18,1 - 20,0 56 - 55.6 51.4 - 50.8 1 , 5 (strona lewa) 16,1 -18,0 57.1 - 56.2 52.3 -51.4 12, 3, 5, 7, 15 (strona prawa) 14,1 - 16,0 61.0 - 55.8 56.2 - 51.6 4 (strona prawa) /// 5, 7 (strona lewa) 12,1 - 14,0 61.7 - 60.8 56.9 - 56.0 4a, 6 (strona prawa) < 8,0 62.6 57.8

GUTY 1 0 (strona prawa) 24,1 - 30,0 -54.0 -49.0 9A (strona prawa) 18,1 - 20,0 56 - 55.6 51.4 - 50.8 18, 16 (strona lewa) 14,1 - 16,0 61. 0 - 55.8 56.2 - 51.6 1 , 4, 6, 8, 1 1 (strona prawa) /// 19 (strona lewa) 12,1 - 14,0 61.7 - 60.8 56.9 - 56.0 2, 14 (strona prawa) 10,1 - 12,0 62.6 - 61.7 57.8 - 56.9 13, (strona prawa) /// 17(strona lewa) 8,1 - 10,0 70.6 - 69.2 68.1 - 66.2

W m. Szczuczyn i Guty, gdzie zabudowa mieszkalna zlokalizowana jest wzdłu Ŝ drogi, przekroczenia dopuszczalnego poziomu hałasu determinowane s ą por ą nocn ą. W strefie bezpo średnich przekrocze ń znajdzie si ę zabudowa mieszkalna oddalona od kraw ędzi jezdni na odle- gło ść maksymalnie do 24.0 m. Według przepisów prawnych w sytuacji wyst ępowania przekrocze ń hałasu, zabudowa mieszkalna wymaga zastosowania elementów ochrony akustycznej.

• Przekroczenia w porze dziennej w stosunku do zlokalizowanej przy drodze w m. Szczuczyn i Guty zabudowy mieszkalnej są niewielkie i

wynosz ą maksymalnie ALd Z= 2.6 dB(A) • Przekroczenia hałasu dla miejsc zabudowy mieszkalnej w porze nocnej

wyst ępuj ą na odległo ść do 22 m. od drogi i wynosz ą ∆LN = 0.4 - 7.8 dB(A) i wyst ępuj ą dla zabudowy jednorodzinnej oddalonej od kraw ędzi drogi mniej ni Ŝ 22 m,

• nie stwierdza si ę przekrocze ń warto ści dopuszczalnych hałasu w miejscach obiektów chronionych tj. zabudowy mieszkalnej na odcinku przebudowy oddalonej od drogi powy Ŝej 22 m.

Warto ści hałasu komunikacyjnego w przestrzeni otwartej

- PORA DZIENNA warto ść dopuszczalna L Aeq = 60 dB(A)

- PORA NOCNA warto ść dopuszczalna L Aeq = 50 dB(A) • W linii projektowanej drogi na odcinku bez zabudowy mieszkalnej - warto ść hałasu i przekroczenia w odległo ści 10 m. od osi jezdnej odcinek Szczuczyn – Guty

dzie ń LA = 65.6 dB(A) AL DZ = 5.6 dB(A)

noc LA = 60.7 dB(A) AL N = 10.7 dB(A PORA DZIENNA - 26.0 m od bezpo średniego źródła hałasu tj. skrajnej osi jezdnej PORA NOCNA - 34.0 m od bezpo średniego źródła hałasu tj. skrajnej osi jezdnej

• W linii projektowanej drogi na odcinku wśród zabudowy mieszkalnej - warto ść hałasu i przekroczenia w odległo ści 10 m. od osi jezdnej odcinek Szczuczyn – Guty

dzie ń U = 61.3dB(A) AL DZ = 1.3 dB(A)

noc L A = 56.4 dB(A) AL N = 6.4 dB(A) PORA DZIENNA - 3.0 m od bezpo średniego źródła hałasu tj. skrajnej osi jezdnej PORA NOCNA -18.0 m od bezpo średniego źródła hałasu tj. skrajnej osi jezdnej W przestrzeni otwartej hałas o warto ściach dopuszczalnych b ędzie si ęgał maksymalnie na odległo ść do 34.0 m. Przekroczenia dopuszczalnego poziomu hałasu determinowane s ą por ą nocn ą. Poprawa stanu klimatu akustycznego, jaka nast ąpi po przebudowie drogi, b ędzie wynikiem dwóch czynników: - Zmiany nawierzchni, braku kolein i ubytków. - Post ępu techniczno technologicznego przemysłu samochodowego oraz lepszych rodzajowo nawierzchni drogowych - warto ści hałasu zmniejszaj ą jego emisj ę do otoczenia; o 1 dB co pi ęć lat na pojazd. „Raport oddziaływania na środowisko polegaj ącego na przebudowie drogi nr 61; odcinku drogi: od km 196 + 139 do km 196 + 181 od km 196 + 300 do km 196 + 680 od km 196 + 987 do km 197 + 019 od km 197 + 302 do km 197+ 440 od km 198 + 046 do km 198 + 076 od km 198 + 200 do km 198 + 515 od km 199 + 300 do km 199 + 500 od km 199 + 762 do km 198 + 802 od km 200 + 110 do km 200 + 440 od km 200 + 735 do km 200 + 830 okre śla dynamik ę zmian zaprzestrzeniania si ę hałasu z uwzgl ędnieniem specyfiki terenu w perspektywie 2010.

Odległo ści, w których dotrzymane b ędą warto ści dopuszczalne hałasu na wybranych odcinkach Grabowo – Szczuczyn w ci ągu drogi krajowej Nr 61.

Tabela 14 Dynamika zmian rozprzestrzeniania si ę hałasu z uwzgl ędnieniem specyfiki terenu w perspektywie 2010 „tereny zabudowy mieszkaniowej"

Odległo ść Poziom hałasu drogowego w dB(A) Charakterystyka odcinka od kraw ędzi jezdni Pora dzienna Pora nocna „tereny zabudowy mieszkaniowej”

PORA DZIENNA warto ść dopuszczalna L Aeg = 60 dB(A)

PORA NOCNA warto ść dopuszczalna L Aeg = 50 dB(A) 7,0 m 68,0 63,1 na 10,5 m 65,0 60,2 poziomie Droga Nr 61 terenu 19,5 m 60,0 55,0 lokalizacja na 33,0 m 55,4 50,0 odcinku 196+300 8,0 m 60,0 55,7 w 196+680 12,0 m 55,0 50,0 wykopie 200+735 18,5 m 50,0 45,2 200+830 w 12,5 m 60,0 55,1 nasypie H = 2,0 52,5 m 53,3 50,0

Tabela 15 Dynamika zmian rozprzestrzeniania si ę hałasu z uwzgl ędnieniem specyfiki terenu w perspektywie 2010 „tereny wolne od zabudowy"

Odległo ść od Poziom hałasu drogowego w dB(A) Charakterystyka kraw ędzi odcinka Pora dzienna Pora nocna jezdni „tereny wolne od zabudowy”

PORA DZIENNA warto ść dopuszczalna L Aeg = 60 dB(A)

PORA NOCNA warto ść dopuszczalna L Aeg = 50 dB(Al Prosty odcinek drogi 11.0 m 60.0 24,0 m 65,0 57,0 na pozio- 50,0 m 60,0 53,0 mie 60.0 m 58.0 50.0 terenu Droga Nr 61 100,0 m 55,0 46,0 odcinek od km w wyko- 6,0 m 60,0 54,1 195+860 do pie 9,5 m 56,2 50,0 km 200+940 H = 2,0 15,5 m 50,0 45,2 w nasypie 17,5 m 65.0 53,4 H = 2,0 32,5 m 60,0 50,0 80,0 50,0 46,1 Skrzy Ŝowanie z drogami gminnymi 9.0 m 70,0 60,0 24.0 m 65,0 57,5 na Hałas w ci ągu pozio- 27.0 m 63,5 55,0 drogi krajowej mie 56.0 m 60 52,5 Nr 61 terenu 67.0 m 57.5 50,0 108.0 m 55,0 47,0

Przekroczenia dopuszczalnego poziomu hałasu w przestrzeni otwartej będą si ęga ć na odległo ść maksymalnie do ~ 60,0 m w terenach otwartych wolnych od zabudowy mieszkalnej w linii prostej i do 67 m na skrzy Ŝowaniach z drogami gminnymi.

Hałas w miejscach zlokalizowanej zabudowy mieszkalnej W rejonie odcinków od km 196+300 do km 196+680 i od km 200+735 do km 200+830 wzdłu Ŝ drogi krajowej Nr 61 zlokalizowana jest zabudowa mieszkalna jednorodzinna w miejscowo ści Obrytki i Szczuczyn. Odległo ść domów poło Ŝonych w pierwszej linii zabudowy od kraw ędzi jezdni zawiera si ę w granicach: 11 - 33 m od skrajnego pasa jezdni do l m od elewacji.

Tabela 16 Warto ści hałasu w odległo ści l m przed elewacj ą budynków od środka skrajnego pasa jezdnego

Odległo ść od Hałas w punkcie obserwacji skrajnej kraw ędzi dB(A) Nr budynku, lokalizacja drogi do 1 m od elewacji budynku pora dzienna pora nocna Droga krajowa Nr 61 - miejscowo ść Obrytki

17 (strona prawa) 33,0 m 57,0 dB(A) 50,9 dB(A) brak zabudowy (strona lewa)

6 (strona prawa) 55,7 - 53,4 15,0 -17,0 m 63,7 - 62,2 dB(A) brak zabudowy (strona lewa) dB(A)

10 (strona lewa) 30,5 - 33,0 m 57,1 - 57.0 dB(A) 50,9 dB(A) brak zabudowy (strona prawa)

Zasadniczo po przebudowie analizowanych odcinków drogi nie wyst ąpi ą w porze dziennej przekroczenia warto ści przyj ętych za dopuszczalne oprócz zabudowy zlokalizowanej w odległo ści do 30 m od skrajnej kraw ędzi jezdni. W odległo ści lokalizacji budynków poni Ŝej 30 m od skrajnej kraw ędzi drogi przekroczenia dopuszczalnych norm hałasu wyst ąpi ą w porze nocnej i dziennej. Nale Ŝy stwierdzi ć, Ŝe eksploatacja przebudowywanych odcinków drogi nie b ędzie powodowała istotnych zmian klimatu akustycznego w otoczeniu w stosunku do stanu istniej ącego. W wykonanych obliczeniach oraz przedstawionych rysunkach nie obserwuje si ę ró Ŝnic, czy widocznego wzrostu hałasu przy eksploatacji opiniowanych odcinków drogi. Nadal w hałasie pozostanie dominuj ący

70 wpływ ruchu drogowego, gdzie strumie ń przeje ŜdŜaj ących pojazdów poruszaj ących si ę z du Ŝą pr ędko ści ą emituje hałas, którego warto ści dopuszczalne obejmuj ą pas powy Ŝej 60 m od kraw ędzi jezdni. Nieco wi ększego hałasu nale Ŝy si ę spodziewa ć w przypadku skrzy Ŝowa ń z drogami gminnymi gdyŜ wyst ąpi tu nakładanie si ę fal dźwi ękowych przez fakt prostopadłego krzy Ŝowania si ę liniowych odcinków drogi krajowej i źródła hałasu. Zaprojektowane przedsi ęwzi ęcie - przebudowa odcinka drogi nie będzie miała wpływu na podwy Ŝszenie hałasu na przedstawionych do analizy odcinkach drogi, zlokalizowanych na poddawanej przebudowie drodze na budynki w zabudowie zagrodowej, w stosunku do których wyst ępuj ące przekroczenia s ą nast ępstwem tylko i wył ącznie ruchu na drodze krajowej. Wyprofilowane skrzy Ŝowania, pasy wł ączeniowe, elementy uspokojenia ruchu wymalowane na jezdni w miejscach zabudowy mieszkalnej spowoduj ą lepsz ą organizacj ę ruchu, mniejsz ą liczb ę zatrzyma ń niekontrolowanych i mniejszy hałas. Priorytet: 1) Poprawa stanu środowiska akustycznego gminy. Działania średniookresowe do roku 2007 I. Po przebudowie nawierzchni dróg poprawa stanu akustycznego środowiska nast ąpi dzi ęki:

• zmianie nawierzchni, braku kolein i ubytków, przez co samochody nie b ędą musiały np. hamowa ć w dalszej perspektywie czasowej dzi ęki post ępowi techniczno - technologicznemu przemysłu samochodowego oraz lepszych rodzajów nawierzchni drogowych - warto ść hałasu zmniejszy emisj ę do otoczenia o l dB co pi ęć lat na pojazd. II. Opracowanie Miejscowego Planu Zagospodarowania Przestrzennego. W dokumencie tym powinny znale źć si ę dopuszczanie nat ęŜ enia hałasu dla terenów ka Ŝdego rodzaju.

III. Okre ślenie zasad i warunków lokalizacji nowej zabudowy szczególnie w stosunku do dróg krajowych i wojewódzkich, linii kolejowych, a tak Ŝe linii energetycznych wysokich napi ęć . IV. Wyznaczenie i zachowanie odpowiednich stref ochronnych dla linii WN, stacje elektroenergetycznych wysokich napi ęć . V. Inwentaryzacja i monitorowanie przez WIO Ś źródeł PEM na terenie województwa podlaskiego. Działania długookresowe do roku 2011 1) Kontynuacja działa ń średniookresowych. 2) Sporz ądzenie przez Starostwo Powiatowe w Grajewie mapy akustycznej powiatu zgodnie z Ustaw ą Prawo o ochronie środowiska. 3) Dalszy monitoring warunków akustycznych i PEM na terenie gminy.

3.4. Ochrona powierzchni Ziemi

Podstawowym czynnikiem degraduj ącym powierzchni ę ziemi była dotychczas niekontrolowana eksploatacja kopalin, w wyniku której znacznej dewastacji uległo kilkana ście hektarów u Ŝytków rolnych i le śnych. Eksploatacja prowadzona była dorywczo, bez rozpoznania geologicznego złó Ŝ i planów rekultywacji pozostałych wyrobisk. Drugim czynnikiem degradacji gleb jest Ŝle zorganizowana gospdaorka odpdami. 1. Jak wynika ze Strategii Rozwoju Zrównowa Ŝonego Miast i Gmin Dorzecza Biebrzy likwidacja źródeł zanieczyszczenia powierzchni ziemi powinna odbywa ć si ę poprzez:

• likwidacj ę nielegalnych wysypisk odpadów,

• dostosowanie komunalnych wysypisk odpadów do wymogów przepisów sanitarnych z priorytetem obszarów chronionych,

• stosowanie środków technicznych zmniejszaj ących ilo ść emitowanych zanieczyszcze ń.

2. Ograniczenie niekorzystnych skutków przemysłowej eksploatacji złó Ŝ mineralnych, poprzez stosowanie odpowiedniej technologii i rekultywacji wyrobisk poeksploatacyjnych. 3. Ochrona gleb przed erozj ą wietrzn ą i wodn ą oraz niekorzystnymi zmianami stosunków wodnych, przez zalesienia, zadrzewiania i odpowiednie zabiegi agroturystyczne na obszarach gruntów ornych i zapewnienie wła ściwej realizacji i funkcjonowania systemów melioracji wodnych. 4. Ochrona warto ściowych gatunków rolnych przed nieuzasadnionym przeznaczeniem na cele nierolnicze w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego. CEL STRATEGICZNY

• Ochrona powierzchni ziemi przez odpowiedni ą, zgodn ą z Ustaw ą o odpadach - gospodark ę odpadami.

• Odpowiednie zagospodarowanie wyrobisk po wydobyciu surowców mieszanych. Priorytet: 1) Uruchomienie selektywnej zbiórki odpadów. 2) Ochrona powierzchni Ziemi przez odpowiednie zagospodarowanie wyrobisk po wydobyciu surowców mineralnych. 3) Prowadzenie racjonalnej eksploatacji złó Ŝ mineralnych z zachowaniem wymogów Prawo geologiczne i górnicze. Działanie średniookresowe do roku 2007 1. Nale Ŝy przeprowadzi ć badania gleby w Stacji Rolniczo-Chemicznej i stosowa ć si ę do zalece ń specjalistów w zakresie nawo Ŝenia i eksploatacji gleb. Prócz wytycznych otrzymanych ze Stacji Rolniczo-Chemicznej mieszka ńcy gminy powinni by ć przeszkoleni w zakresie wła ściwego wykorzystania gleb i skutków ich złego eksploatowania. 2. Nadal nale Ŝy ulepsza ć gospodark ę odpadami, która w gminie nie jest zorganizowana zgodnie z Ustaw ą o odpadach. Zorganizowan ą obsług ę w zakresie wywozu odpadów nale Ŝy obj ąć 100% mieszka ńców oraz wprowadzi ć selektywn ą zbiórk ę odpadów.

W celu realizacji tego zadania nale Ŝy przeprowadzi ć akcj ę informacyjno - edukacyjn ą zarówno w śród młodzie Ŝy jak i dorosłych (np. : organizowanie Konkursów promuj ących selektywn ą zbiórk ę odpadów, spotkania z mieszka ńcami wsi, dalsze przeprowadzanie akcji „Sprz ątanie Świata”. 3. Dalsza inwentaryzacja „dzikich” wysypisk odpadów. Zlokalizowane „dzikie” składowiska odpadów nale Ŝy uprz ątn ąć , a tereny, które tego wymagaj ą zrekultywowa ć. By unikn ąć powtórnego tworzenia „dzikich” składowisk odpadów nale Ŝy w porozumieniu ze Stra Ŝą Le śną kontrolowa ć stan czysto ści lasów i kara ć tworz ących je mieszka ńców gminy. 4. Rozpocz ęcie rekultywacji wyrobisk po wydobywaniu surowców mineralnych lub zamykanie i rekultywacja wyrobisk, z których wydobywa si ę surowce słabej jako ści. Tereny wyrobiskowe po rekultywacji nale Ŝy nawozi ć, a nast ępnie zagospodarowa ć, najlepiej w kierunku le śnym. Działania długookresowe 1) Kontynuacja działa ń średniookresowych 2) Dalszy minitoring gleb 3) Wdra Ŝanie prawidłowej gospodarki odpadami.

3.5. Ochrona środowiska przyrodniczego

Celem ochrony przyrody jest zachowanie cennych ekosystemów tj. zapewnienie im trwało ści poprzez utrzymanie warunków, w jakich systemy funkcjonuj ą. Zmiana jednego z czynników (np. sposób u Ŝytkowania ekosystemu przez człowieka, zmiana klimatu itp.) powoduje destrukcje pierwotnego układu ekologicznego. Lasy - zabiegi ochronne w lasach powinny wspiera ć naturalne procesy rozwojowe, a zakres ingerencji powinien by ć tym mniejszy im wy Ŝszy stopie ń naturalno ści. W ekosystemach Biebrza ńskiego Parku Narodowego proponuje si ę realizacj ę ochrony ścisłej i ochrony cz ęś ciowej. Na terenach obj ętych

74 ochron ą ścisł ą ochronie podlegaj ą wszystkie składniki biocenozy, st ąd te Ŝ w tej formie ochrony nie projektowano Ŝadnych zabiegów. Procesy dynamiczne i wynikaj ące z nich zmiany oraz ich trwanie pozostawiono wolnym, siłom przyrody. Na terenach obj ętych ochrona cz ęś ciow ą fitocenozy le śne o charakterze zbli Ŝonym do naturalnego, a zwłaszcza o starych wielowiekowych, wielogatunkowych drzewostanach równie Ŝ pozostawiono w okresie obowi ązywania planu ochrony, oddziaływaniom wolnych sil przyrody i wył ączono spod działa ń ochrony czynnej . Du Ŝa cz ęść drzewostanów Parku jest pochodzenia sztucznego lub o wyra źnie zmienionym w trakcie ich wzrostu stosunkach siedliskowych. W fitocenozach tych, pozostawionych swobodnemu rozwojowi osi ągni ęcie homeostazy mogłoby trwa ć bardzo długie okresy. Niektóre ujemne tendencje w zakresie degradacji gleb mogłoby si ę pogł ębia ć, rozwój biocenoz mógłby kierowa ć si ę w niewła ściwym kierunku, na trwale zmieniaj ąc charakter zespołów. W stosunku do tych fitocenoz zastosowano zasady ochrony czynnej. Celem czynnych metod Biebrza ńskiego Parku Narodowego jest renaturalizacja lasów zniekształconych przez wpływ gospodarki ludzkiej w przeszło ści. Metody ochrony, i zagospodarowania lasu d ąŜą do utrzymania, wzgl ędnie przywrócenia naturalnego charakteru zbiorowiskom ro ślinnym z wykorzystaniem sukcesji naturalnej. Fauna W warunkach doliny Biebrzy szczególn ą uwag ę nale Ŝy zwróci ć na: powstrzymanie degradacji siedlisk wskutek odwodnie ń (melioracji i innych zabiegów obni Ŝaj ących zwierciadło wód podziemnych), w obr ębie Parku i w otulinie:

• stosowanie zabiegów ochronnych (sianokosy lub wypas) na obszarze otwartych turzycowisk w strefie emersyjnej, na który wkraczaj ą zakrzaczenia, oraz płatowe wykaszanie trzcinowisk, zarówno w strefie emersyjnej, jak immersyjnej; ochrona ta nie powinna jednak narusza ć zakrzacze ń stanowi ących baz ę Ŝerow ą łosi (patrz ostoje ssaków); czas koszenia ze wzgl ędu na faun ę powinien przypada ć poza okresem lęgowym ptaków czyli od pocz ątku sierpnia do ko ńca lutego. Dopuszcza

przemienne wykaszanie i pozostawianie pasów lub płatów trzcinowisk niewykoszonych. Wskazane jest równie Ŝ wykaszanie „od środka”

• zapobieganie, intensyfikacji rolnictwa na terenie BPN i w strefie bezpo średnio przyległej do doliny, (w tym intensywnej uprawie ł ąk), która grozi ć zanieczyszczeniem wód i gleby;

• utrzymanie naturalnej strefowo ści doliny oraz mozaiki środowisk bagiennych, ze szczególnym uwzgl ędnieniem gr ądzików i olsów oraz brzezin. Gr ądziki ró Ŝnego typu stanowi ą refugia fauny bagiennej i ułatwiaj ą sezonow ą kolonizacj ę turzycowisk przez miejscowe gatunki pospolite (np. nornik północny) po okresowym wylewie, zatopieniu itp. olsy stanowi ą swoiste „oazy" specyficznego zespołu gatunków, łącz ącego elementy fauny turzycowisk z typow ą faun ą le śną,

• zapobieganie wypaleniom ro ślinno ści. Po Ŝar mo Ŝe prowadzi ć do zagłady miejscowej fauny. Zjawisko to znajduje potwierdzenie w licznych obserwacjach terenowych,

• pozostawianie martwych drzew, zwłaszcza brzozy olchy, które stanowi ą miejsca gniazdowania szeregu rzadkich gatunków.

Niele śne ekosystemy l ądowe: Jednym z głównych celów tworzenia parków narodowych jest ochrona ró Ŝnorodno ści biologicznej, w tym - zbiorowisk rzadkich. Celem Biebrza ńskiego Parku Narodowego jest ochrona specyficznych, zanikaj ących w Europie siedlisk bagienno - torfowych, ochrona rzadkich i gin ących zbiorowisk ro ślinnych i gatunków zwierz ąt oraz walorów krajobrazowych, wyró Ŝniaj ących si ę strefowo ści ą podłu Ŝną i poprzeczn ą ro ślinno ści doliny, a tak Ŝe biotopów wa Ŝnych dla ochrony awifauny. Znaczna cz ęść l ądowych ekosystemów niele śnych doliny Biebrzy wytworzyła si ę w wyniku współdziałania naturalnych procesów dolinowych i ekstensywnej gospodarki człowieka. Ta ekstensywna gospodarka rolna od kilkudziesi ęciu lat wycofuje si ę z obszarów bagiennych doliny (na znacznych obszarach zaniechano koszenia), tak i Ŝ ekosystemy te niemal wszystkie podlegaj ą procesom sukcesji prowadz ącej do zmniejszenia

76 ró Ŝnorodno ści, zaniku niektórych rzadkich zbiorowisk i zmniejszenia powierzchni biotopów stwarzaj ących korzystne warunki dla rzadkich gatunków fauny. Główn ą przyczyn ą zanikania zbiorowisk niele śnych s ą zmiany uŜytkowania i stosunków wodnych. Zmiany stosunków wodnych powoduj ą tak Ŝe zast ępowanie otwartych zbiorowisk turzycowych i mszysto - turzycowatych przez zbiorowiska ł ąkowe. O wa Ŝno ści zmian w poziomie wody, a nie tylko w u Ŝytkowaniu świadczy analiza strategiczna torfów, która wykazuje, Ŝe w czasach si ęgaj ących pocz ątków zasiedlania tych terenów przez ludno ść , a tak Ŝe w czasach dawniejszych torfowiska doliny Biebrzy i zbli Ŝone charakterem torfowiska Polesia, były na znacznym obszarze pokryte przez zbiorowiska niele śne. Wskazane byłoby stosowanie ochrony czynnej na całym obszarze zaj ętym przez ekosystemy niele śne, gdy Ŝ ogromna ich wi ększo ść podlega procesom sukcesyjnym, prowadz ącym do zmniejszenia ró Ŝnorodno ści biologicznej tego terenu i zaniku cennych biotopów.

Działania ochronne Podstawowe działania ochronne na śladowa ć zabiegi stosowane w ekstensywnej gospodarce rolnej, gdy Ŝ takie wła śnie działania sprzyjały wytworzeniu si ę i utrzymaniu ekosystemów niele śnych doliny Biebrzy w ci ągu kilkuset lat. Powinno to by ć wi ęc koszenie (bez uszkadzania warstwy darniowej i zag ęszczania gleby) poł ączone z usuwaniem biomasy w niektórych zbiorowiskach - corocznie, w wi ększo ści co par ę lat (ewentualnie uzupełnienie ekstensywnym wypasem) i mechaniczne usuwanie zakrzywie ń, gdy Ŝ na tym wła śnie polegało tradycyjne uŜytkowanie tych terenów, a tak Ŝe - na terenach ł ąk na gruntach mineralnych -nawo Ŝenie organiczne - zgodnie z zasadami rolnictwa ekologicznego, aby zapobiega ć zuba Ŝaniu siedliska i przekształcaniu si ę bogatszym gatunkowo ł ąk, np. Molinietum caeruleae w ubo Ŝsz ą gatunkowo posta ć z dominacj ą śmiałka darniowego Deschampsia cespitosae , na terenach pozbawionych zalewu.

Na wielu terenach, z punktu widzenia ochrony walorów przyrodniczych, wystarczaj ące powinno by ć koszenie raz na 2-3 lata, jednak te, gdzie ju Ŝ rozpocz ęły si ę procesy sukcesyjne, na pocz ątku wydaje si ę by ć wskazane koszenie co roku. Dotyczy to zwłaszcza terenów zarastaj ących trzcin ą. Po zahamowaniu inwazji trzciny mo Ŝliwe b ędzie przej ście na rzadsze zabiegi (co 2-3 lata). Niezb ędne jest przeprowadzenie bada ń dla ustalenia skutków usuwania lub pozostawiania biomasy na stan ekosystemów. Ze wzgl ędu na ochron ę ptaków zaleca si ę koszenia „od środka”. Oprócz zbiorowisk trawiastych i turzycowatych na terenie Biebrza ńskiego Parku narodowego wyst ępuj ą nieliczne, rzadkie i cenne zbiorowiska brzozy niskiej (Betulo - Salicetum repentis - Betluletum homilis) oraz oficjalne fazy torfowisk wysokich (Sphagentum magellanicum w mozaice z Carocetum limosae); niekiedy te Ŝ te zbiorowiska tworz ą drobno-powierzchniow ą mozaik ę. Tereny te s ą silnie zagro Ŝone zarastaniem przez pospolite gatunki wierzb oraz drzewiaste brzozy. Ze wzgl ędu na rzadko ść w skali kraju i Europy omawianych zbiorowisk, wszystkie one powinny by ć obj ęte ochron ą, polegaj ącą na ostro Ŝnym, r ęcznym usuwaniu drzew i wysokich krzewów. Priorytet: 1) Ochrona walorów przyrodniczego. Działanie średniookresowe do roku 2007 1) Zinwentaryzowanie i ochrona obiektów cennych przyrodniczo. 2) Współpraca gminy z Dyrekcj ą Nadle śnictwa TAMA w celu zalesienia nowych gruntów na terenach nieprzydatnych rolniczo. 3) Jak wynika z informacji uzyskanych w Nadle śnictwie TAMA do roku 2007 zostanie wykonanych 6,99 ha zr ębów (rok 2006), natomiast odnowienia na tych gruntach b ędą miały miejsce w roku 2007. Na terenie lasów prywatnych odpowiednio zr ęby – ok. 5 ha. Odnowienia ok. 10 ha. Zalesienie gruntów porolnych – ok. 2 ha.

Działania długookresowe 1) Kontynuacja działa ń średniookresowych. 2) Dalsze zalesienie nieprzydatnych gruntów polnych w celu osi ągni ęcia 30% zalesienia terenu.

3.6. Program rozwoju i rekreacji zgodnie z II Polityk ą ekologiczn ą pa ństwa

Zgodnie ze Strategi ą Zrównowa Ŝonego Rozwoju Społeczno - Gospodarczego województwa podlaskiego, strategicznymi kierunkami rozwoju województwa podlaskiego jest rozwój turystyki, rekreacji i rolnictwa ekologicznego. Priorytet: 1) Wytworzenie atrakcyjnej i konkurencyjnej oferty produktu turystycznego i jej skuteczna promocja na rynku krajowym. 2) Poprawa stanu środowiska przyrodniczego. 3) Rozwój rolnictwa ekologicznego. Działania średniookresowe do roku 2007 1) Stworzenie bazy do wypoczynku sezonowego dzieci i młodzie Ŝy oraz świ ątecznego i weekendowego dla rodzin. 2) Nale Ŝy przeprowadza ć edukacje ekologiczn ą w kierunku nakłaniania mieszka ńców gminy do tworzenia gospodarstw agroturystycznych. Przedsi ębiorcy prowadz ący kwatery agroturystyczne powinni zrzesza ć si ę w zwi ązki promuj ące produkt lokalny - np. mleko, warzywa, wyroby mi ęsne, sery. 3) Rozwój turystyki edukacyjnej i naukowo - badawczej. Na obszarze gminy mo Ŝnaby wytyczy ć ście Ŝki dydaktyczne do nauki przybory w śród młodzie Ŝy. W zwi ązku z tym konieczna jest współpraca mi ędzy pracownikami gminy, nauczycielami szkół. 4) Upowszechnienie sprawdzonych sposobów rozwijania turystyki.

5) Ułatwienie realizacji inwestycji zwi ązanych z obsług ą ruchu turystycznego. 6) Zapobieganie niewła ściwemu zagospodarowaniu i zabudowaniu obszarów atrakcyjnych pod wzgl ędem turystycznym, przez sukcesywne sporz ądzanie miejscowych planów gospodarowania przestrzennego obszarów przewidzianych do rozwoju turystyki. 7) Prowadzenie akcji promocyjnej na rzecz organizacji wypoczynku na terenach wiejskich, najatrakcyjniej poło Ŝonych. W ramach akcji nale Ŝałoby drukowa ć ulotki i folder informacyjne o korzy ściach jakie rocznie mógłby czerpa ć prowadz ąc działalno ść agroturystyczn ą. Powinny si ę tam znajdowa ć wskazówki i doradztwo z zakresu, „jak rozpocz ąć działalno ść ", „sk ąd pozyska ć fundusze na rozpocz ęcie działalno ści i jakie s ą ustawowe preferencje przy tego rodzaju działalno ści”. Działania długookresowedo roku 2011 1) Kontynuacja działa ń krótkookresowych.

3.7. Edukacja ekologiczna

Celem edukacji ekologicznej jest wykształcenie jak najliczniejszej rzeszy osób, które stan ą si ę opiekunami, konserwatorami i obro ńcami warto ści przyrodniczych kulturowych, stanowi ących o niepowtarzalnym bogactwie regionu. Aby to osi ągn ąć , nale Ŝy rozwija ć kontakt dzieci, młodzie Ŝy, a tak Ŝe osób dorosłych z przyrod ą i środowiskiem naturalnym, a przy okazji kształtowa ć świadomo ść ekologiczn ą. Według wytycznych Unii Europejskiej niezb ędne jest podj ęcie powszechnej edukacji ekologicznej wśród społeczno ści rolniczej. Edukacja taka powinna obejmowa ć zarówno programy szkolne, jak równie Ŝ o świat ę pozaszkoln ą. Powinna te Ŝ by ć zwi ązana z dostarczonymi środkami produkcji do rolnictwa. Priorytet: 1) Podniesienie lokalnej świadomo ści ekologicznej.

Działania krótkookresowe do roku 2007 1) Współpraca ze szkołami podstawowymi i ponadpodstawowymi w zakresie rozwoju edukacji ekologicznej:

• próby nauczania ró Ŝnych przedmiotów w terenie Tabela 17 Proponowane kierunki edukacji ekologicznej w szkołach gminy Szczuczyn

PROCEDURY OSI ĄGANIA KORELACJA: PRZEDMIOT ZAKRES TRE ŚCI OCZEKIWANE OSI ĄGNI ĘCIA CELÓW INNE ŚCIE śKI EKOLOGICZNE Tre ść nauczania: Przyczyny i skutki niepo Ŝą danych zmian w atmosferze, biosferze, hydrosferze i litosferze Stosunek człowieka do przyrody Ucze ń: - projekcja fragmentu filmu na Przedmioty: na ró Ŝnych etapach jego rozwoju. - przedstawia zasoby przyrody temat rozwoju społecznego i - historia historycznego człowieka; Odnawialne i nieodnawialne biotycznej i abiotycznej, - biologia wskazuj ąc na te, które s ą - dyskusja nad stosunkiem zasoby przyrody wykorzystywane zaliczane do zasobów człowieka do przyrody na ró Ŝnych - język polski przez człowieka od momentu jego odnawialnych i te, które s ą etapach jego rozwoju (drzewko Korelacja: zaliczane do zasobów decyzyjne); pojawienia si ę. - ście Ŝka filozoficzna nieodnawialnych; - analiza planszy ilustruj ącej Wpływ działalno ści gospodarczej "Koncepcja człowieka jako osoby, a - ocenia działalno ść człowieka w sposoby zaspakajania wiec istoty rozumnej, Jaki jest sens człowieka na stan środowiska na środowisku na ró Ŝnych etapach podstawowych potrzeb Ŝyciowych Ŝycia ludzkiego." przestrzeni wieków. jego rozwoju; człowieka na przestrzeni wieków; - kultura polska na tle tradycji - podaje przykłady w jaki sposób - przestawienie dwóch wizji - Pojecie wydolno ści środowiska śródziemnomorskiej tempo rozwoju kultury przy harmonijnego Ŝycia człowieka z przyrodniczego. czyni ą si ę do zmian w przyrod ą - era ekologiczna oraz środowisku; wizji zagro Ŝeń – era przemysłowa. - okre śla zagro Ŝenia ekologiczne XXI wieku w skali lokalnej i globalnej; - wskazuje i wyja śnia, i Ŝ przekroczenie bariery wydolno ści środowiska mo Ŝe doprowadzi ć- do zagro Ŝeń w skali lokalnej i globalnej. Źródła i rodzaje zanieczyszcze ń Ucze ń: - analiza diagramu kołowego składu „Elementy historii i geografii świata powietrza atmosferycznego. - okre śla cechy czystego powietrza powietrza atmosferycznego, danych staro Ŝytnego." Składniki powietrza i substancje ze wskazaniem jego naturalnych tabelarycznych; Przedmioty: zanieczyszczaj ące. Rodzaje i źródła składników; - burza mózgów – źródła - biologia zanieczyszcze ń powietrza. Krótka zanieczyszcze ń powietrza - wymienia rodzaje zanieczyszcze ń - geografia charakterystyka. Główne emitory powietrza pochodzenia atmosferycznego; zanieczyszcze ń w moim mie ście. naturalnego i antropogenicznego; - analiza schematu ukazuj ącego - chemia - wskazuje główne rodzaje zanieczyszcze ń gazowych i - fizyka pyłowych; antropogeniczne źródła emisji - język angielski zanieczyszcze ń powietrza w - opis wyja śniaj ący charakter Korelacja: Polsce; poszczególnych zanieczyszcze ń - edukacja regionalna - charakteryzuje główne powietrza; zanieczyszczenia gazowe i - zlokalizuje przy pomocy wywiadu "Poło Ŝenie i zró Ŝnicowanie pyłowe powietrza; środowiskowego źródła przestrzenne elementów środowiska geograficznego regionu." - dokonuje analizy planu miasta zanieczyszcze ń powietrza pod k ątem lokalizacji emitorów najbli Ŝszej okolicy; praca z planem - edukacja czytelnicza i medialna zanieczyszcze ń powietrza; miasta;

ZAKRES TRE ŚCI OCZEKIWANE OSI ĄGNI ĘCIA PROCEDURY OSI ĄGANIA KORELACJA: PRZEDMIOT CELÓW INNE ŚCIE śKI EKOLOGICZNE Stan zanieczyszczenia powietrza Ucze ń: - dyskusja nad zmianami Dokumenty gromadzone w Polsce. - omawia wpływ niektórych gał ęzi zachodz ącymi w atmosferze na bibliotece szkolnej i ich warto ść Wpływ przemysłu rodzimego na przemysłu silnie obszarach silnie informacyjna." stan środowiska przyrodniczego oddziaływuj ących na stan uprzemysłowionych - burza Przedmioty: mózgów; danego obszaru Polski. Stopie ń atmosfery na przykładzie GOP-u; - geografia zanieczyszczenia powietrza - analiza porównawcza wielko ści - interpretuje dane oraz zna ró Ŝne - biologia najbli Ŝszej okolicy, metody sposoby ich przedstawiania okre ślaj ących stopie ń badawcze - skala porostowa, graficznego; zanieczyszczenia atmosfery na - chemia nat ęŜ enie ruchu ulicznego, analiza obszarach o ró Ŝnym wska źniku Korelacja: danych statystycznych - organizuje i dokonuje pomiarów zaludnienia; stopnia zanieczyszczenia - edukacja regionalna powietrza najbli Ŝszej okolicy - wykonanie do świadczenia badaj ące „Poło Ŝenie i zró Ŝnicowanie (skala porostowa, nat ęŜ enie ruchu zapylenie powietrza w najbli Ŝszym przestrzenne elementów środowiska ulicznego); terenie (skala porostowa, nat ęŜ enie ruchu ulicznego i opracowanie geograficznego regionu." - potrafi wybra ć- sposób zapisu i uzyskanych wyników w postaci - edukacja europejskia prezentacji wyników, analizuje je, postem; wyci ąga wła ściwe wnioski; - wła ściwie odczytuje i interpretuje dane statystyczne. Zjawiska zwi ązane z Ucze ń: - opis wyja śniaj ący mechanizm „Proces integracji Polski z UE. zanieczyszczeniem atmosfery. - wyja śnia poj ęcia kwa śne deszcze, powstawania efektu cieplarnianego, Negocjacje. Bezpiecze ństwo Kwa śne deszcze, dziura ozonowa, dziura ozonowa, efekt kwa śnych deszczy, dziury europejskie. Grupa Wyszehradzka.” efekt cieplarniany, smog - cieplarniany, smog; ozonowej, smogu - schemat; Przedmioty: przyczyny, mechanizm - ilustruje w sposób graficzny i - wykonanie do świadczenia - chemia powstawania, skutki. omówi mechanizm powstawania ukazuj ącego powstawanie - geografia kwa śnych deszczy; kwa śnych deszczy, efektu - język angielski cieplarnianego, dziury ozonowej, - wizja Ziemi po podniesieniu si ę smogu; temperatury powietrza i zmianach Korelacja: - przewiduje skutki w środowisku klimatycznych - plakat; - edukacja czytelnicza i medialna wywołane zmianami - projekcja fragmentu filmu spowodowanymi opadem „Powstawanie dziury ozonowej” i kwa śnych deszczy, zmianami jej wpływ na środowisko klimatycznymi, niszczeniem przyrodnicze; warstwy ozonowej. Wpływ zanieczyszcze ń powietrza na Ucze ń: - burza mózgów - schorzenia układu „Dokumenty gromadzone w zdrowie człowieka, ro śliny, - wymienia schorzenia układu oddechowego wywołane przez bibliotece szkolnej i ich warto ść zwierz ęta i inne elementy oddechowego wywołane przez zanieczyszczenia pyłowe i gazowe; informacyjna.” środowiska. zanieczyszczenia pyłowe i - modelowanie - przenikanie pyłów i Przedmioty: Schorzenia układu oddechowego gazowe; gazów do p ęcherzyków płucnych; - biologia człowieka wywołane przez - przedstawia za pomoc ą modelu - dyskusja z uwzgl ędnieniem - chemia zanieczyszczenia powietrza. sposób przenikania pyłów i gazów schematu ukazuj ącego rodzaje Sytuacje szczególnie uci ąŜ liwe dla do p ęcherzyków płucnych; zanieczyszcze ń atmosfery pod Korelacja: zdrowia człowieka. Zbiorowiska - wskazuje zawody szczególnie kątem ich wpływu na organizmy - edukacja prozdrowotna ro ślinne jako zielone płuca. Wpływ ro ślinne i zwierz ęce i nieo Ŝywione uci ąŜ liwe dla zdrowia człowieka; „Higiena otoczenia.” tlenków w ęgla i azotu na ro śliny i elementy środowiska nieo Ŝywione elementy środowiska - okre śla zbiorowiska ro ślinne jako przyrodniczego; przyrodniczego. zielone płuca-filtr powietrza; - zaplanowanie i przeprowadzenie - wymieni przykłady schorze ń do świadczenia ukazuj ącego wpływ układu oddechowego nadmiernej ilo ści dwutlenku w ęgla powodowanych i tlenków azotu na wzrost nasion zanieczyszczeniami powietrza; rze Ŝuchy; - dokonuje analizy składu atmosfery - graficzne opracowanie wyników i pod k ątem zawarto ści wyci ągniecie wła ściwych zanieczyszcze ń gazowych wniosków; wpływaj ących negatywnie na wzrost i rozwój ro ślin i zwierz ąt bada do świadczalnie wpływ dwutlenku w ęgla i tlenków azotu na ro śliny; - analizuje uzyskane wyniki i w oparciu o posiadan ą wiedze, zabiera udział w dyskusji; - przewiduje elekt nadmiernej emisji zanieczyszcze ń gazowych do atmosfery na nieo Ŝywione elementy środowiska przyrodniczego;

ZAKRES TRE ŚCI OCZEKIWANE OSI ĄGNI ĘCIA PROCEDURY OSI ĄGANIA KORELACJA: PRZEDMIOT CELÓW INNE ŚCIE śKI EKOLOGICZNE Zapobieganie zanieczyszczeniom Ucze ń: - debata ekspertów ds. środowiska – Przedmioty: powietrza. - analizuje źródła zanieczyszcze ń „Plan ochrony atmosfery w - biologia regionie", efektem której jest Źródła zanieczyszcze ń powietrza w powietrza na terenie miasta; - chemia regionie, sposoby zmniejszania ich napisanie planu działa ń; - wskazuje drogi wiod ące do - geografia szkodliwo ści i likwidacji. poprawy stanu czysto ści powietrza; - praca z materiałem źródłowym Plan działa ń poprawy stanu wydanym przez urz ąd miasta Korelacja: - proponuje sposoby likwidacji odno śnie stanu atmosfer) i atmosfery w regionie. - edukacja regionalna przyczyn zanieczyszcze ń powietrza zakładów szczególnie uci ąŜ liwych; powstałych w ró Ŝnych sektorach „Poło Ŝenie i zró Ŝnicowanie - opracowanie planu działa ń gospodarki; pozyskuje i gromadzi przestrzenne elementów środowiska poprawy stanu atmosfery na informacj ą o środowisku miasta w geograficznego regionu.” którym mieszka; terenie miasta (technika metaplanu); - edukacja czytelnicza i medialna - odczytuje i interpretuje tabele, wykresy ilustruj ące źródła i rodzaje zanieczyszcze ń gazowych na terenie miasta; - przedstawia swoje stanowisko, uzasadni swoje pogl ądy. Zasoby wodne na Ziemi. Ucze ń: - prezentacja fragmentu filmu - „Formy komunikatorów Rola wody w przyrodzie i jej obieg. - okre śla role wody w przyrodzie i „Zasoby wody na świecie” medialnych.” Zasoby wódy i zapotrzebowanie na Ŝyciu człowieka; - demonstracja - przy pomocy Przedmioty: ni ą na świecie, w Polsce, w regionie. - omawia obieg wody w przyrodzie; menzurek i wody zasobów - biologia wodnych na Ziemi; przy pomocy - wskazuje na wod ę jako jeden z pojemnika z wod ą przykrytego - chemia głównych czynników szybk ą mechanizmu obiegu wody - geografia decyduj ących o rozmieszczeniu w przyrodzie; ludno ści na Ziemi; Korelacja: - omówienie roli wody przy pomocy - edukacja czytelnicza i medialna - porównuje zasoby wody w Polsce i śniegowej kuli; na świecie, wyci ąga wnioski; „Dokumenty gromadzone w - dyskusja „Woda jako czynnik bibliotece szkolnej i ich warto ść - analizuje zapotrzebowanie na wod ę wpływaj ący na rozmieszczenia informacyjna." w Polsce i na świecie; ludno ści”; - planuje i przeprowadza - praca z globusem, atlasami, do świadczenie okazuj ące obieg rocznikiem statystycznym; wódy w przyrodzie; - posługuje si ę sprawnie map ą i rocznikiem, odczyta, zinterpretuje mapy tematyczne, dane statystyczne; - rysuje, analizuje wykresy i diagramy; - ocenia zasoby wody na świecie i w Polsce w oparciu o zapotrzebowanie ludno ści na wod ę. Przyczyny i rodzaje zanieczyszcze ń Ucze ń: - dyskusja przy wykorzystaniu Przedmioty: wód. - wskazuje przyczyny metapłanu „Stan czysto ści wód - biologia naturalnych – źródła i rodzaje Przyczyny i rodzaje zanieczyszcze ń zanieczyszcze ń wód naturalnych; - chemia wód naturalnych. Krótka zanieczyszcze ń”; - wymienia substancje - geografia charakterystyka. zanieczyszczaj ące wody (metale - omówienie plakatu, przedstawienie ci ęŜ kie, nawozy sztuczne, wniosków ko ńcowych, zestawienie zwi ązki organiczne); efektów pracy poszczególnych zespołów; - podaje rodzaje zanieczyszcze ń wód (fizjologiczne, biologiczne, - praca z atlasem – „Atlas zagroŜeń i organiczne); ochrony środowiska geograficznego Polski”; - okre śla źródła ścieków: kwa śnych, zasadowych, powoduj ących zasolenie wódy; - stosuje zasady pracy w grupie; - opracowuje graficznie sposób przedstawienia opracowanych wiadomo ści; - odczytuje mapy tematyczne, zinterpretuje dane geograficzne;

ZAKRES TRE ŚCI OCZEKIWANE OSI ĄGNI ĘCIA PROCEDURY OSI ĄGANIA KORELACJA: PRZEDMIOT CELÓW INNE ŚCIE śKI EKOLOGICZNE Objawy i skutki zanieczyszcze ń Ucze ń: - omówienie cech wody zdatnej do Przedmioty: wód. - wymienia cechy wody zdatnej do picia z wykorzystaniem jej analizy - biologia chemiczno-biologicznej; Cechy wody zdatnej do picia. picia; - chemia - przeprowadzenie do świadczenia na Nazwanie i wykrywanie substancji - wykrywa w sposób - geografia zanieczyszczaj ących. do świadczalny zanieczyszczenia wykrywanie w wodzie jonów metali i niemetali; Korelacja: Badania wła ściwo ści chemiczno- znajduj ące si ę w wodzie (jony biologicznych wody pitnej. ołowiu (II), jony Ŝelaza (III), - analiza tabel ukazuj ących - edukacja regionalna jony manganu, jony azotanowe wyst ępowanie organizmów „Poło Ŝenie i zró Ŝnicowanie Krótka charakterystyka (V) jony fosforanowe (V); Ŝywych w wodach o ró Ŝnym przestrzenne elementów środowiska poszczególnych parametrów. stopniu zakwaszenia; - ustala wła ściwo ści wód geograficznego regionu.” kwa śnych i ich wpływ na rozwój - dyskusja – „Konsekwencje Ŝycia; zakłócenia równowagi biologicznej - okre śla zale Ŝno ści miedzy pH wód”; wody a zakwaszeniem; - wskazuje bakteryjne zanieczyszczenia wód, jako źródło epidemii; mierzi, wła ściwo ści chemiczno- biologiczne wód; - dokonuje oceny wody z kranu i dowolnie wybranej wody mineralnej; - planuje i przeprowadzi do świadczenia, przedstawia wyniki, wła ściwie je zinterpretuje i wyci ągnie odpowiednie wnioski; - analizuje dane tabelaryczne. Ocena stanu czysto ści wód Ucze ń: - analiza schematu Przedmioty: powierzchniowych w najbli Ŝszej - dokonuje charakterystyki przedstawiaj ącego podział wód ze - biologia okolicy. wzgl ędy na stopie ń czysto ści z trzystopniowej klasyfikacji - chemia Klasyfikacja czysto ści wód czysto ści wód powierzchniowych uwzgl ędnieniem parametrów powierzchniowych. w Polsce; przedstawia aktualne obrazuj ących cechy fizyczne, - geografia chemiczne i biologiczne Stan czysto ści wód w regionie. dane dotycz ące stanu czysto ści Korelacja: wód w swoim regionie; poszczególnych klas wód; Badania chemiczno – biologiczne - edukacja regionalna - bada odczyn wody i - analiza danych Urz ędu Miasta wody w pobliskim zbiorniki „Poło Ŝenie i zró Ŝnicowanie przeprowadzi obserwacj ę dotycz ących stopnia wodnym. przestrzenne elementów środowiska przejawów Ŝycia w najbli Ŝszym zanieczyszczenia wód geograficznego regionu.” Źródła zanieczyszcze ń zbiorników zbiorniku wodnym, zanalizuje powierzchniowych naszego wodnych w regionie. uzyskane wyników; województwa; - edukacja czytelnicza i medialna - posługuje si ę sprz ętem - obserwacja świata organicznego w „Dokumenty gromadzone w laboratoryjnym i skal ą pH; badanej rzece i zbadanie pH wody; bibliotece szkolnej i ich warto ść informacyjna.” - przeprowadza analizy źródeł - praca z planem miasta – zanieczyszcze ń badanej rzeki i poszukiwanie źródeł okre śli klaso czysto ści jej wód; zanieczyszcze ń badanej rzeki; - proponuje sposoby post ępowania zmierzaj ące do ochrony wód w swoim otoczeniu i na Ziemi; - wykorzystuje plan miasta – wskazuje źródła zanieczyszcze ń badanej rzeki; Wpływ gospodarki człowieka na Ucze ń: - Praca technik ą „635” – zebranie Przedmioty: degradacj ą gruntów. Źródła - wymienia źródła zanieczyszcze ń wiadomo ści na temat przyczyn - biologia zanieczyszcze ń gleb. degradacji gleb; gleb (odpady przemysłowe i - chemia Charakterystyka substancji komunalne, gazy i pyły - wymiana wiadomo ści zanieczyszczaj ących oraz ich wpływ emitowane przez zakłady opracowanych przez poszczególne - geografia na stan gleby. przemysłowych, komunikacje i grupy, doj ście do wspólnych rolnictwo); przemy śle ń i wyłonienie - wylicza substancje najistotniejszych informacji; zanieczyszczaj ące gleb ę (zw. - wykorzystanie wykresów i map organiczne, metale ci ęŜ kie, ukazuj ących degradacje i azotany); rekultywacje gruntów, zu Ŝycie - okre śla nast ępstwa eksploatacji nawozów sztucznych i surowców mineralnych na zakwaszenie gleb, lokalizacje morfologie terenu; wysypisk komunalnych i przemysłowych w poszczególnych - wyja śnia wpływ składowisk województwach Polski, udział odpadów przemysłowych i poszczególnych grup odpadów i komunalnych oraz dzikich ich wzrost w ostatnich latach wysypisk śmieci na ska Ŝenie (Atlas zagro Ŝeń i ochrony gruntów, środowiska); - analizuje i interpretuje dane liczbowe, wykresy, mapy.

ZAKRES TRE ŚCI OCZEKIWANE OSI ĄGNI ĘCIA PROCEDURY OSI ĄGANIA KORELACJA: PRZEDMIOT CELÓW INNE ŚCIE śKI EKOLOGICZNE Objawy i skutki degradacji gleb, Ucze ń: - dyskusja panelowa „Wpływ Przedmioty: sposoby zapobiegania. - wyja śnia skutki działalno ści działalno ści człowieka na - biologia zanieczyszczenie gleb i sposoby Przemysłowa działalno ść człowieka człowieka na stan warstwy - chemia a degradacja gleby. glebowej, zmiany hydrologiczne, jej ochrony"; - geografia Sposoby przywrócenia warto ści zmiany warunków siedliskowych - dokonanie pomiarów próbki gleby uŜytkowej zdegradowanym glebom. dla ro ślin i zwierz ąt, mo Ŝliwo ści pod wzgl ędem stopnia Korelacja: wykorzystania przez rolnictwo; zakwaszenia, zawarto ści - edukacja czytelnicza i medialna - wyja śnia wpływ ska Ŝenia zwi ązków ołowiu i w ęglanów; „Dokumenty gromadzone w gruntów na jako ść - wody pitnej; - praca z atlasem geograficznym i bibliotece szkolnej i ich warto ść rocznikiem statystycznym; - okre śla stopie ń zanieczyszczenia informacyjna” gleby zwi ązkami ołowiu, węglanami; - przewiduje nast ępstwa zmian wywołanych w litosferze na funkcjonowanie ro ślin i zwierz ąt; - podaje przykłady przywrócenia warto ści u Ŝytkowej zdegradowanym glebom; Tre ść nauczania: Ró Ŝnorodno ść biologiczna (gatunkowa, genetyczna oraz ekosystemów) - znaczenie jej ochrony Zachowanie ró Ŝnorodno ści Ucze ń: - zapoznanie si ę z wynikami bada ń Przedmioty: biologicznej. - wyja śnia pój ecie ró Ŝnorodno ści ró Ŝnorodno ści gatunkowej - biologia prowadzonej przez naukowców Pojecie ró Ŝnorodno ści biologicznej. biologicznej obejmuj ącej - historia Przyczyny jej zanikania i ró Ŝnorodno ść - gatunkow ą, na całym świecie i w Polsce; konieczno ść ochrony. Znaczenie dla genetyczn ą i ekosystemów; - ćwiczenia - ocena ró Ŝnorodno ści Korelacja: całego ekosystemu w tym dla - analizuje przyczyny zanikania gatunkowej; - kultura europejska na tle człowieka. gatunków; - obserwacja i liczenie gatunków; tradycji śródziemne morskiej - ukazuje konieczno ść zachowania - dyskusja z wykorzystaniem „Chronologia staro Ŝytno ści, ró Ŝnorodno ści gatunkowe; metaplanu – „Ró Ŝnorodno ść elementy historii świata staro Ŝytnego, wybrane zagadnienia z - podaje przykłady roli jak ą gatunkowa organizmów jest zagro Ŝona"; Ŝycia codziennego Greków, spełniały zwierz ęta w religiach Rzymian.” pierwotnych - Aztekowie, Olmekowie, Grecy, Rzymianie, Egipcjanie, Hindusi; - okre śla działania UNESCO na polu zachowania ró Ŝnorodno ści gatunkowej; - projektuje swoje działania na rzecz ochrony bogactwa gatunkowego organizmów zamieszkuj ących Ziemie; - korzysta z ró Ŝnych źródeł informacji biologicznej; - przytacza argumenty podczas dyskusji, wykorzystuje zdobyte wiadomo ści. Ochrona przyrody w Polsce i na Ucze ń: - praca z map ą – lokalizacja Przedmioty: świecie. - przedstawia prawne podstawy obszarów chronionych na świecie - biologia i w Polsce – parki narodowe; Prawne podstawy ochrony przyrody. ochrony przyrody i środowiska; - geografia Rys historyczny. Obszary chronione - projekcja fragmentu filmu - ukazuje sposoby ochrony - sztuka w Polsce i na świecie. przyrody na przestrzeni dziejów; ukazuj ącego ochron ę przyrody w Mój region - obszary przyrodniczo danym regionie (przykład Korelacja: - wymienia formami ochrony Zielonych Płuc Polski i ich cenne. - edukacja regionalna przyrody; znaczenia dla regionu) oraz na - lokalizuje na mapie obszary świecie; „Poło Ŝenie i zró Ŝnicowanie przestrzenne elementów środowiska chronione na świecie, w Polsce i - stworzenie przewodnika po geograficznego regionu.” na terenie województwa obszarach przyrodniczo cennych podlaskiego; danego regionu; - edukacja europejska - planuje i sporz ądzi przewodnik „Tradycje ochrony środowiska na ukazuj ący pi ękno i ziemiach polskich.” niepowtarzalno ść - przyrody województwa podlaskiego; - stosuje w praktyce podstawowe poj ęcia z zakresu form ochrony przyrody;

ZAKRES TRE ŚCI OCZEKIWANE OSI ĄGNI ĘCIA PROCEDURY OSI ĄGANIA KORELACJA: PRZEDMIOT CELÓW INNE ŚCIE śKI EKOLOGICZNE In Ŝynieria genetyczna. Ucze ń: - debata – „Technologia genetyczna „Formy komunikatorów Współczesna technologia - wyja śnia wpływ bada ń - rozwi ązanie kieski głodu, czy medialnych.” genetyczna i jej badania oraz ich naukowców z zakresu „Ŝywa bomba”; Przedmioty: wpływ na obraz świata technologii genetycznej na cechy - przedstawienie za pomoc ą - biologia organicznego. dziedziczne ro ślin i zwierz ąt; schematu mechanizmu zmian

- analizuje skutki ingerencji genetycznych "chromosomy jak człowieka w kod genetyczny ksi ąŜ ki, ła ńcuchy DNA - zdaniami, organizmów; cz ąsteczki DNA - literami"; - przewiduje nast ępstwa reakcji przyrody na „obce” organizmy; - okre śla, czy zmienione cechy dziedziczne zwierz ąt mog ą by ć niebezpieczne dlatego, który je zjada. Ró Ŝnorodno ść organizmów a Ucze ń: - praca z mapami tematycznymi - Przedmioty: warunki środowiska naturalnego. - wymienia strefy ro ślinno ści na mapa krajobrazowa świata; - biologia Biomy na kuli ziemskiej. Krótka kuli ziemskiej; - wykorzystanie ró Ŝnych źródeł - geografia charakter) styka Strefowo ść świata informacji geograficznej do opisu - wylicza przykłady - historia organicznego - przyczyny i charakterystycznego składu poszczególnych biomów kuli konsekwencje. gatunkowego poszczególnych ziemskiej z uwzgl ędnieniem Korelacja: charakterystycznej fauny i flory, Przykłady ingerencji człowieka na stref ro ślinnych; - kultura polska na tle tradycji dyskusja panelowa na tetnat świat ro ślin i zwierz ąt. Wypieranie - wyja śnia przyczyny strefowo ści śródziemno morskiej gatunków rodzimych przez gatunki ingerencji człowieka - świata organicznego na Ziemi; „Elementy historii i geografii świata obce. antropopresja (Sahara, basen M. - podaje przykłady ingerencji Śródziemnego, Azja, Ameryka); staro Ŝytnego” człowieka na stan flor) i fauny - spotkanie z przyrodnikiem – - edukacja czytelnicza i medialna w poszczególnych krajach; prezentacja mechanizmu wypinania - podaje przykłady zagro Ŝenia gatunków rodzimych na rodzimych gatunków zwierz ąt przykładzie norki, raka, wiewiórki przez przybyłe gatunki obce. ameryka ńskiej;

Formacje drzewiaste, jako główne Ucze ń: - praca z geograficznym atlasem „Dokumenty gromadzone w formacje ro ślinne naszego - wymienia rodzaje lasów Polski – analiza zmian lesisto ści bibliotece szkolnej i ich warto ść województwa. wyst ępuj ących w regionie, obszarów Polski na przestrzeni informacyjna.” Rodzaje lasów, skład gatunkowy. miejscu zamieszkania; wieków; Przedmioty: Cechy charakterystyczne – pokrój - charakteryzuje ich skład - wykorzystanie zdj ęć - oraz okazów - biologia drzew, blaszka li ściowa pospolitych gatunkowy; naturalnych (li ści) pospolitych drzew lasów Polski północno- - geografia drzew wyst ępuj ących w regionie, - ukazuje rol ę lasów w Ŝyciu i miejscu zamieszkania. Znaczenie wschodniej w celu ich - historia gospodarce człowieka; rozpoznawania i podania istotnych lasów w zapobieganiu powodziom. - język angielski - rozpoznaje pospolite gatunki cech; Korelacja: drzew i krzewów lasów - burza mózgów – „Znaczenie lasów, mieszanych i iglastych polski zagro Ŝenia i konieczno ść - ochrony; - edukacja europejska północno-wschodniej; - modelowanie - ukazanie znaczenia „Polska na tle Europy” – obrona - posługuje si ę kluczem do lasów w walce z powodzi ą; cywilna "Ochrona przed skutkami oznaczania ro ślin; powodzi.” - obrazuje za pomoc ą modelu funkcje lasu w walce z powodzi ą

ZAKRES TRE ŚCI OCZEKIWANE OSI ĄGNI ĘCIA PROCEDURY OSI ĄGANIA KORELACJA: PRZEDMIOT CELÓW INNE ŚCIE śKI EKOLOGICZNE Tre ść nauczania: śywno ść –oddziaływanie produkcji Ŝywno ści na środowisko. Zanieczyszczenia Ŝywno ści i ich Ucze ń: - analiza planszy – schemat poł ącze ń Przedmioty: wpływ na zdrowie człowieka. - okre śla jakimi substancjami mo Ŝe miedzy środowiskiem - biologia zewn ętrznym i wewn ętrznym Substancje zanieczyszczaj ące by ć- zanieczyszczona Ŝywno ść - i - chemia Ŝywno ść - ich pochodzenie. w jaki sposób mo Ŝe wpływa ć- na człowieka; Korelacja: Wykrywanie substancji szkodliwych zdrowie człowieka; - dyskusja na temat ingerencji w Ŝywno ści i ich wpływu na zdrowie - dokonuje analizy naturalnych i człowieka i udoskonalania - ście Ŝka prozdrowotna Ŝywno ści; człowieka. sztucznych sposobów „śywno ść i Ŝywienie.” Sposoby przeciwdziałania zwi ększania produkcji rolnej na - analiza wykazu wybranych chemizacji Ŝywno ści. świecie i trwało ści produktów substancji szkodliwych dla zdrowia spo Ŝywczych; człowieka, którymi „uszlachetnia Skład chemiczny Ŝywno ści. - wymienia substancje si ę” produkty Ŝywno ściowe; śywno ść produkowana metodami przenikaj ące podczas - planowanie i wykonanie ekologicznymi. przetwarzania Ŝywno ści z do świadcze ń oraz przedstawienie urz ądze ń, sprz ętu oraz graficzne ich wyników i opakowa ń; wyci ągniecie wła ściwych - do świadczalnie bada obecno ść - wniosków; jonów azotanowych (V) w rzodkiewce; - do świadczalnie bada działanie metali ci ęŜ kich na białko i wyci ągnie odpowiednie wnioski; stosuje w Ŝyciu codziennym sposoby przeciwdziałania chemizacji Ŝywno ści; - warto ściuje skład produktów spo Ŝywczych podczas ich zakupu; Jakie s ą nast ępstwa zwi ązku „Wi ęcej Ucze ń: - dyskusja - drzewko decyzyjne Przedmioty: nawozów - wi ększy plon.” - okre śla stopie ń chemizacji „Czy nawozy sztuczne s ą - chemia bezwzgl ędnie złe”; Stopie ń chemizacji rolnictwa w rolnictwa w Polsce; - biologia Polsce. - wyja śnia wpływ pestycydów na Korelacja: Wpływ pestycydów na środowisko i środowisko przyrodnicze. - edukacja europejska zdrowie człowieka.

Dlaczego ludy zbieracko-łowieckie Ucze ń: - linia czasu – „Rozwój rolnictwa na „Jednolity Rynek Europejski. Proces przestawiły si ę na wytwarzanie - wyja śnia jakie były pocz ątki tle rozwoju cywilizacji” (graficzne integracji Polski z UE.” Ŝywno ści ? rolnictwa w trzech głównych przedstawienie historycznego tła Przedmioty: rozwoju rolnictwa na Ziemi); Pocz ątki rolnictwa na świecie, ośrodkach na Bliskim Wschodzie, - geografia wpływ gospodarki rolnej na w Chinach, w Ameryce; - praca z tekstem źródłowym; - historia środowisko przyrodnicze. - okre śla w jaki sposób pozyskuj ą Ŝywno ść - ludy zbieracko- Korelacja: łowieckie; - kultura europejska na tle tradycji - charakteryzuje pocz ątki rolnictwa; śródziemnomorskiej - graficznie przedstawia za pomoc ą „Chronologia staro Ŝytno ści, linii czasu rozwój rolnictwa na tle elementy historii świata rozwoju cywilizacji. staro Ŝytnego, wybrane zagadnienia z Ŝycia codziennego Greków, Rzymian." - edukacja czytelnicza i medialna Rozwój rolnictwa a stan środowiska Ucze ń: - dyskusja - za i przeciw na temat „Dokumenty gromadzone w naturalnego. - wyja śnia wpływ rozwoju "Rolnictwo, jako czynnik bibliotece szkolnej i ich warto ść Przykłady negatywnego wpływu rolnictwa na środowisko zmieniaj ący krajobraz naturalny"; informacyjna.” rolnictwa na stan środowiska naturalne; - wykorzystanie materiałów Przedmioty: przyrodniczego, ich lokalizacja na - wyja śnia wpływ rolniczych upraw źródłowych; - geografia mapie świata. Przyczyny i transgenicznych na ekosystemy i Korelacja: nast ępstwa. bioró Ŝnorodno ści; - edukacja europejska Uprawy transgeniczne. - odczytuje mapy tematyczne; „Cele i zało Ŝenia wspólnoty Intensywna i ekstensywna produkcja - analizuje dane liczbowe; rolnicza. europejskiej. Jednolity Rynek - lokalizuje obszary, na których Europejski.” rolnictwo ma negatywny wpływ - edukacja czytelnicza i medialna na krajobraz; „Dokumenty gromadzone w - przytacza przykłady negatywnego bibliotece szkolnej i ich warto ść wpływu rolnictwa na krajobraz informacyjna.” naturalny;

- przewiduje nast ępstwa, zaproponuje rozwi ązania;

ZAKRES TRE ŚCI OCZEKIWANE OSI ĄGNI ĘCIA PROCEDURY OSI ĄGANIA KORELACJA: PRZEDMIOT CELÓW INNE ŚCIE śKI EKOLOGICZNE Tre ść nauczania: Zagro Ŝenia dla środowiska wynikaj ące z transportu i produkcji energii; energetyka jądrowa - bezpiecze ństwo i składowanie odpadów. Kopaliny jako no śnik energii. Ucze ń: - praca z map ą - analiza bazy Przedmioty: Źródła energii odnawialnej i - wymienia główne źródła energii surowcowej no śników energii na - geografia świecie; nieodnawialnej. Ich lokalizacja na odnawialne i nieodnawialne; Korelacja: świecie i w Polsce. - czytanie i interpretacja danych - lokalizuje najwi ększych - edukacja europejska Zu Ŝycie poszczególnych no śników producentów no śników energii na statystycznych - struktura zu Ŝycia energii w Polsce i na świecie. świecie; podstawowych no śników energii w „Cele i zało Ŝenia wspólnoty gospodarce światowej w latach europejskiej, Jednolity Rynek - wykonuje diagramy obrazuj ące 1972-2000; Europejski.” stosunek zu Ŝycia poszczególnych rodzajów energii elektrycznej - wykorzystanie materiałów - edukacja czytelnicza i medialna produkowanej w Polsce; źródłowych; - przedstawia graficznie najwi ększych producentów no śników energii na świecie;

Wpływ produkcji i transportu energii Ucze ń: - projekcja fragmentu filmu „Dokumenty gromadzone bibliotece na środowisko i zdrowie człowieka. - wyja śnia zale Ŝno ść - mi ędzy ukazuj ącego wpływ elektrowni i szkolnej i ich warto ść Wpływ przemysłu energetycznego wzrostem emisji dwutlenku w ęgla elektrociepłowni na środowisko i informacyjna.” na środowisko przyrodnicze. do atmosfery a efektem zdrowie człowieka na przykładzie Przedmioty: cieplarnianym; GOP -u; Alternatywne źródła energii jako - warto ściuje wpływ - chemia przyjazne dla środowiska. - analiza schematu poszczególnych rodzajów energii przedstawiaj ącego powstawanie - biologia na środowisko i zdrowie efektu cieplarnianego; - fizyka człowieka; analizuje wpływ na środowisko produkcji energii z Korelacja: zasobów odnawialnych i - edukacja europejska nieodnawialnych; „Cele i zało Ŝenia wspólnoty - ocenia wy Ŝszo ść alternatywnych europejskiej, Jednolity Rynek źródeł energii; Europejski, Bezpiecze ństwo - interpretuje przedstawione dane europejskie.” na temat wpływu produkcji - obrona cywilna energii na środowisko, przedstawia swoje stanowisko w „Źródła promieniowania j ądrowego i tej sprawie; jego skutki.” - wyja śnia wpływ linii wysokiego - edukacja czytelnicza i medialna napi ęcia na organizmy Ŝywe. Energetyka j ądrowa - za i przeciw. Ucze ń: - w trakcie lekcji poprowadzonej „Dokumenty gromadzone w Wpływ produkcji energii na - wymienia główne problemy metod ą problemow ą uczniowie bibliotece szkolnej i ich warto ść środowisko i zdrowie człowieka. ochrony środowiska i zdrowia rozwi ązuj ą problem główny „Czy informacyjna.” człowieka zwi ązane z produkcja energia atomowa jest czysta i Przedmioty: Przykłady niekontrolowanego pewna ?”; rozwoju energetyki j ądrowej na energii j ądrowej; - chemia - wykorzystanie fragmentu filmu o świecie. - wskazuje korzystne cechy - geografia elektrowni z punktu widzenia katastrofie atomowej z 1986 roku Najwi ęksi producenci energii w Czarnobylu; - fizyka atomowej na świecie. ochrony środowiska; - wylicza pierwiastki - napisanie lista otwartego „Do Korelacja: ludzko ści...” promieniotwórcze wprowadzane - edukacja europejska do środowiska; „Cele i zało Ŝenia wspólnoty - przytacza przykłady europejskiej, Jednolity Rynek niekontrolowanego rozwoju Europejski, Bezpiecze ństwo energii atomowej na świecie; europejskie.” - lokalizuje najwi ększych - obrona cywilna producentów energii atomowej na „Źródła promieniowania j ądrowego i świecie; jego skutki.” - wyja śnia wpływ produkcji energii - edukacja czytelnicza i medialna atomowej na środowisko i zdrowie człowieka.

ZAKRES TRE ŚCI OCZEKIWANE OSI ĄGNI ĘCIA PROCEDURY OSI ĄGANIA KORELACJA: PRZEDMIOT CELÓW INNE ŚCIE śKI EKOLOGICZNE Oszcz ędno ść energii. Ucze ń: - wa Ŝymy plusy i minusy „Dokumenty gromadzone w Mój mały wkład w wielkiej sprawie - wylicza plusy i minusy dla dost ępno ści energii w domach dla bibliotece szkolnej i ich warto ść - czyli jak mog ę oszcz ędza ć energi ę odbiorców energii i środowiska ich mieszka ńców i środowiska; informacyjna.” i tym samym chroni ć środowisko. wynikaj ącego z dost ępno ści - układamy wspólny ranking Przedmioty: energii; trójk ątny pomysłów oszcz ędzania - chemia energii w domach; - proponuje małe kroki w du Ŝej - biologia sprawie - drodze do oszcz ędzania - podejmij decyzj ę – „Kupi ć- , czy energii w domach; nie kupi ć- Ŝarówk ę - przedstawia graficznie w postaci energooszcz ędn ą” (drzewko małych kroków co mo Ŝe zmieni ć- decyzyjne); w swoim stylu Ŝycia aby zmniejszy ć- zu Ŝycie energii; - ocenia korzy ści jakie ma człowiek i mo Ŝliwo ści korzystania z energii; - przewiduje efekty nierozs ądnego korzystania z energii przez człowieka; Tre ść nauczania: Przyczyny i skutki niepo Ŝą danych zmian w atmosferze, biosferze, hydrosferze i litosferze. Stosunek człowieka do przyrody na Ucze ń: - projekcja fragmentu filmu na temat Przedmioty: ró Ŝnych etapach jego rozwoju. - przedstawia zasoby przyrody rozwoju społecznego i - historia historycznego człowieka; Odnawialne i nieodnawialne zasoby biotycznej i abiotycznej, - biologia przyrody wykorzystywane przez wskazuj ąc na te, które s ą - dyskusja nad stosunkiem człowieka od momentu jego zaliczane do zasobów człowieka do przyrody na ró Ŝnych - język polski pojawienia si ę. odnawialnych i te, które s ą etapach jego rozwoju (drzewko Korelacja: zaliczane do zasobów decyzyjne); Wpływ działalno ści gospodarczej - ście Ŝka filozoficzna człowieka na stan środowiska na nieodnawialnych; - analiza planszy ilustruj ącej „Koncepcja człowieka jako osoby, a przestrzeni wieków. - ocenia działalno ść - człowieka w sposoby zaspakajania wiec istoty rozumnej- Jaki jest sens środowisku na ró Ŝnych etapach podstawowych potrzeb Ŝyciowych Poj ęcie wydolno ści środowiska Ŝycia ludzkiego.” przyrodniczego. jego rozwoju; człowieka na przestrzeni wieków; - kultura polska na tle tradycji - podaje przykłady w jaki sposób - przestawienie dwóch wizji - śródziemnomorskiej tempo rozwoju kultury harmonijnego Ŝycia człowieka z przyczynia si ę do zmian w przyrod ą - era ekologiczna oraz środowisku; wizji zagro Ŝeń – era przemysłowa. - okre śla zagro Ŝenia ekologiczne XXI wieku w skali lokalnej i globalnej; - wskazuje i wyja śnia, i Ŝ przekroczenie bariery wydolno ści środowiska mo Ŝe doprowadzi ć do zagro Ŝeń w skali lokalnej i globalnej;

Źródła i rodzaje zanieczyszcze ń Ucze ń: - analiza diagramu kołowego składa „Elementy historii i geografii świata powietrza atmosferycznego. - okre śla cechy czystego powietrza powietrza atmosferycznego, staro Ŝytnego.” Składniki powietrza i substancje ze wskazaniem jego naturalnych danych tabelarycznych; Przedmioty: zanieczyszczaj ące. Rodzaje i źródła składników; - burza mózgów – źródła - biologia zanieczyszcze ń powietrza. Krótka zanieczyszcze ń powietrza - wymienia rodzaje zanieczyszcze ń - geografia charakterystyka. Główne emitory powietrza pochodzenia atmosferycznego; zanieczyszcze ń w moim mie ście. naturalnego i antropogenicznego; - analiza schematu ukazuj ącego - chemia - wskazuje główne rodzaje zanieczyszcze ń gazowych i - fizyka pyłowych; antropogeniczne źródła emisji - język angielski zanieczyszcze ń powietrza w - opis wyja śniaj ący charakter Korelacja: Polsce; poszczególnych zanieczyszcze ń - edukacja regionalna - charakteryzuje główne powietrza; zanieczyszczenia gazowe i - zlokalizuje przy pomocy wywiadu „Poło Ŝenie i zró Ŝnicowanie pyłowe powietrza; środowiskowego źródła przestrzenne elementów środowiska geograficznego regionu.” - dokonuje analizy planu miasta zanieczyszcze ń powietrza pod k ątem lokalizacji emitorów najbli Ŝszej okolicy; praca z planem - edukacja czytelnicza i medialna zanieczyszcze ń powietrza; miasta; - dyskusja nad zmianami; Stan zanieczyszczenia powietrza Ucze ń: - dyskusja nad zmianami „Dokumenty gromadzone w Polsce. - omawia wpływ niektórych gał ęzi zachodz ącymi w atmosferze na bibliotece szkolnej i ich warto ść Wpływ przemysłu rodzimego na przemysłu; obszarach silnie informacyjna.” stan środowiska przyrodniczego. uprzemysłowionych - burza Przedmioty: mózgów, - geografia Źródło: odpady.net.

Działania długookresowe do roku 2011 2) Jako uzupełnienie edukacji ekologicznej, powinny być przeprowadzone wśród dzieci i młodzie Ŝy akcje w rodzaju „Sprz ątanie świata”, podczas których fundowane SA nagrody dla młodzie Ŝy zbieraj ącej najwi ększe ilo ści surowców wtórnych. W perspektywie, nale Ŝy przeprowadzi ć akcje wśród dorosłych na zasadzie podobnej do „Sprz ątania świata”. 3) Opracowanie folderów, ulotek po świ ęconych konkretnemu zagadnieniu np. „ABC gospodarki wodno – ściekowej”, „ABC selektywnej zbiórki odpadów” itp. Opracowanie plakatów np. o zakazie wypalania ł ąk, zakazie tworzenia „dzikich” wysypisk śmieci i składowisk odpadów. Powinny one by ć umieszczone w szkołach, miejscach publicznych.

Rozdział IV Instrumenty realizacji programu

4.1. Prawne instrumenty realizacji programu

Do tej grupy instrumentów zalicza si ę wszelkiego rodzaju akty prawne, które wprowadzaj ą:

• normy o charakterze ogólnym (przepisy odnosz ące si ę do zarz ądzania środowiskiem, monitoringu itp.)

• normy szczegółowe, dotycz ące ochrony poszczególnych komponentów środowiska (np, jako ści powietrza, normy emisji zanieczyszcze ń ze ścieków, techniczno - ekologiczne, hałasu itp.). W zwi ązku z wst ąpieniem Polski do UE w maju 2004 r., Polska jest zobowi ązana do dostosowania krajowych przepisów prawnych do prawa obowi ązuj ącego w UE. Polska jest w trakcie procesu dostosowywania prawodawstwa do wymogów stawianych w UE. Podejmuj ąc jakiekolwiek działania rozwojowe na szczeblu powiatu, nale Ŝy uwzgl ędni ć zarówno aktualne przepisy polskiego prawa ochrony środowiska jak i wymagania i standardy, do których Polska d ąŜ y - jako członek Unii.

4.2. Instrumenty oddziaływania społecznego

Do grupy tej nale Ŝą wszystkie narz ędzia, które kształtuj ą świadomo ść proekologiczn ą ludzi, grup społecznych, narodów, a tak Ŝe te narz ędzia, które s ą przejawem tej świadomo ści. Wszystkie te instrumenty razem wzi ęte powinny słu Ŝyć uspołecznieniu realizacji Programu Ochrony Środowiska, Do instrumentów tych nale Ŝą :

• edukacja i propaganda ekologiczna

• negocjacje, umowy, porozumienia

• formy nacisku bezpo średniego i bezpo średnie inicjatywy społeczne

• instrumenty lobbystyczne

• narz ędzia usługowe. Podstawowe znaczenie w realizacji Programu Ochrony Środowiska ma prawo i dost ęp do informacji. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. gwarantuje to prawo. Maj ąc zapewnione prawo i dost ęp do informacji, kluczowa spraw ą staje si ę edukacja i propaganda ekologiczna. Poziom stanu świadomo ści społecznej i gotowo ść jednostek i grup społecznych do uczestnictwa w realizacji programu decyduj ą o jego sukcesie. Negocjacje SA jednym z najwa Ŝniejszych rnstrumentów demokratyzacji Ŝycia i jednocze śnie metoda przygotowania i podejmowania decyzji. W Polsce techniki negocjacyjne dopiero od niedawna znajduj ą zastosowanie i s ą doceniane jako narz ędzie przy tworzeniu ustale ń zagospodarowania przestrzennego, ustalaniu lokalizacji inwestycji itp. Narz ędzia nacisku bezpo średniego, to ró Ŝnego rodzaju petycje, manifestacje, protesty. Je śli poparte s ą rzeteln ą wiedz ą i wspóln ą świadomo ści ą ekologiczn ą ludzi bior ących w nich udział, mog ą by ć instrumentem, przy pomocy którego zwrócona zostanie uwaga na powa Ŝne zagro Ŝenie środowiska. Bezpo średnia inicjatywa społeczna, to nic innego jak krótkotrwałe wł ączenie si ę lokalnych społeczno ści do rozwi ązywania okre ślonego problemu. Narz ędzia lobbystyczne, to grupy nacisku, tworzenie programów i inicjatyw itp. zapewniaj ące działania władz dla realizacji okre ślonych celów. Działania komplementarne oznaczaj ą na ogół działanie organizacji pozarz ądowych o charakterze uzupełniaj ącym do istniej ących procedur programów itp. Mog ą to by ć narady, publikowanie własnych raportów, wykonywanie własnych ocen oddziaływania na środowisko itp. Narz ędzia usługowe, to głównie prowadzenie centrów informacyjnych, uruchamianie zielonych telefonów, udost ępnianie wszystkich publicznych rejestrów z dziedziny ochrony środowiska w formie elektronicznej bazy danych. Zadaniem władz administracyjnych powiatu jest doło Ŝenie wszelkich stara ń, aby konsultacje społeczne dotycz ące projektów aktów normatywnych, programów i polityk oraz decyzji, obejmowały jak

92 najszerszy kr ąg potencjalnie zainteresowanych osób, organizacji i instytucji. W celu powiadomienia wszystkich zainteresowanych wykorzysta ć nale Ŝy strony internetowe, strony tełetekstowi oraz elektroniczne listy adresowe.

4.3. Instrumenty ekonomiczne

Głównym celem instrumentów ekonomicznych powinno być inspirowanie podmiotów gospodarczych do oszcz ędnego korzystania z zasobów i walorów środowiska. Instrumenty ekonomiczne stanowi ą po średnie narzędzie oddziaływania na podmioty gospodarcze, wpływając na ich wyniki finansowe. Do podstawowych instrumentów regulacji po średniej stanu ochrony środowiska zalicza si ę:

• opłaty za gospodarcze korzystanie ze środowiska np. eksploatacja cennych złó Ŝ

• opłaty za ilo ściow ą degradacj ę środowiska np. przeznaczenie na cele nierolnicze gruntów rolnych

• opłaty za zanieczyszczenie środowiska np. emisja gazów i pyłów do powietrza atmosferycznego

• podatki ekologiczne na emisj ę do środowiska szkodliwych substancji lub za u Ŝywanie obci ąŜ aj ących środowisko dóbr

• kary pieni ęŜ ne za nieprzestrzeganie norm emisji i koncentracji zanieczyszcze ń oraz innych regulacji prawnych

• ubezpieczenia ekologiczne

• systemy depozytowe na dobra szczególnie uci ąŜ liwe w fazie poprodukcyjnej od dóbr konsumpcyjnych

• opłaty u Ŝytkowe za korzystanie z publicznych urz ądze ń technicznych ochrony środowiska np. opłaty za wywóz śmieci

• zach ęty podatkowe

• zastawy ekologiczne dla zabezpieczenia realizacji zobowi ąza ń ekologicznych przez podmioty gospodarcze

• rynek zbywalnych uprawnie ń do emisji zanieczyszcze ń.

Instrumenty ekonomiczne zastosowane ł ącznie z instrumentami prawnymi stanowi ą wysoce skuteczne i efektywne narz ędzie realizacji polityki ekologicznej pa ństwa.

4.4. Instrumenty finansowe

4.4.1. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej

Źródłami finansowania inwestycji w zakresie ochrony środowiska s ą: Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Formami finansowania s ą: po Ŝyczki, kredyty udzielane przez banki ze środków Narodowego Funduszu, dopłaty do oprocentowania preferencyjnych kredytów i po Ŝyczek, dotacje, umorzenia. Dotacje Wnioskodawc ą mog ą by ć podmioty podejmuj ące realizacje przedsi ęwzi ęć ochrony środowiska i gospodarki wodnej oraz wojewódzkie fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej. Przedmiotem dotacji mog ą by ć: edukacja ekologiczna, przedsi ęwzi ęcia pilotowe, dotycz ące wdro Ŝenia postepu technicznego i nowych technologii o du Ŝym stopniu ryzyka lub posiadaj ące charakter eksperymentalny, monitoring, ochrona przyrody, ochrona i hodowla lasów na obszarach szczególnej ochrony środowiska i ochrona przed powodzi ą, kompleksowe programy badawcze, rozwojowe i wdro Ŝeniowe w ochronie środowiska i gospodarki wodnej, zapobieganie lub likwidacja nadzwyczajnych zagro Ŝeń środowiska, utylizacj ę i gospodarowanie wodami zasolonymi. Dotacje mog ą te Ŝ by ć udzielane na inne cele zwi ązane z ochron ą środowiska i gospodark ą wodn ą, je Ŝeli przedsi ęwzi ęcie jest realizowane przez samorz ądy terytorialne i ich jednostki organizacyjne, jednostki bud Ŝetowe.

Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Fundusz udziela po Ŝyczki i dotacji na podstawie umowy cywilnoprawnej zawartej z wnioskodawc ą. Przedmiotem udzielania dotacji s ą: A - edukacja ekologiczna, mała retencja, monitoring, wspieranie systemów kontrolno – pomiarowych stanu środowiska, ochrony przyrody, ochrona lasów na obszarach szczególnej ochrony, zalesienia, zadrzewienia, zapobieganie lub likwidacja powa Ŝnych awarii; B - zalesienie gruntów, zadrzewienie, zakrzewienie, prace piel ęgnacyjne zwi ązane z utrzymaniem pomników przyrody i parków utworzonych przez rad ę gminy, prenumerata czasopism ekologicznych dla dzieci i młodzie Ŝy, edukacja ekologiczna i propagowanie działa ń proekologicznych; C - budowa i modernizacja oczyszczalni ścieków (w tym kompleksów oczyszczalni przydomowych) sie ć kanalizacyjna w miejscowo ściach poło Ŝonych bezpo średnio nad rzekami, jeziorami, zbiornikami retencyjnymi, zbiornikami wód podziemnych, selektywna zbiórka odpadów, odzysk i recykling odpadów opakowaniowych i u Ŝytkowych, utylizacja odpadów niebezpiecznych, likwidacja niskiej emisji z wykorzystaniem odnawialnych źródeł energii, a przede wszystkim biomasy. Maksymalny udział w finansowaniu wynosi 100% w przypadku działa ń z grupy B i do 60% udziałów w przypadku działa ń z grupy A i C.

4.4.2. Fundacja EKOFUNDUSZ

Zadaniem Funduszu jest dofinansowanie projektów w dziedzinie ochrony środowiska, które maja nie tylko istotne znaczenie w skali regionu czy kraju ale w skali globalnej. Fundacja nie dofinansowuje przedsi ęwzi ęć których celem jest rozwi ązanie jedynie lokalnych problemów. Ekofundusz jest równie Ŝ stymulowanie rozwoju polskiego przemysłu ochrony środowiska.

Dotacje Ekofunduszu przyznawane s ą w ramach pi ęciu sektorów priorytetowych:

• ograniczenie transgranicznego transportu dwutlenku siarki, tlenków azotu oraz eliminacja niskich źródeł emisji (ochrona powietrza)

• ograniczenie dopływu zanieczyszcze ń do Bałtyku oraz ochrona zasobów wody pitnej (ochrona wód)

• ograniczenie emisji gazów powoduj ących zmiany klimatu Ziemi (ochrona klimatu)

• ochrona ró Ŝnorodno ści biologicznej

• gospodarka odpadami i rekultywacja gleb zanieczyszczonych. W ramach tych sektorów wspierane mog ą by ć jedynie projekty dotycz ące inwestycji bezpo średnio zwi ązanych z ochron ą środowiska, a w dziedzinie ochrony przyrody ró Ŝne projekty nieinwestycyjne. Przedsi ęwzi ęcia preferowane do dofinansowania:

• w dziedzinie ochrony powietrza przedsi ęwzi ęcia dotycz ące: - energetycznego wykorzystania odnawialnych źródeł energii (szczególno ści biomasy, energii słonecznej, geotermalnej oraz efektywnych ekonomicznie zastosowa ń pomp ciepła) - oszcz ędno ści energii w systemach zaopatrzenia w ciepło na cele komunalno – bytowe - zmian w technologiach spalania paliw stałych dla wytwarzania energii - eliminacji emisji metanu ze starych wyrobisk w ęgla, kopal ń węgla kamiennego oraz eliminacji biogazu powstaj ącego w oczyszczalniach ścieków - systemowych rozwi ąza ń maj ących na celu istotne zmniejszenie zanieczyszcze ń atmosfery powodowanych przez transport samochody na terenach miejskich

• w dziedzinie ochrony wód, głównym priorytetem EkoFunduszu jest budowa oczyszczalni ścieków w miejscowo ściach nadmorskich oraz dorzeczu dolnej Wisły i Odry a ponadto:

- budowa oczyszczalni ścieków o kluczowym znaczeniu dla jako ści wody pitnej dla Warszawy, Poznania, Krakowa i Aglomeracji Śląskiej - ochrona wód na obszarach maj ących wpływ na wa Ŝne obiekty przyrodnicze o randze mi ędzynarodowej, decyduj ące o zachowaniu globalnej ró Ŝnorodno ści biologicznej (parki narodowe i rezerwaty przyrody) - ochrona przed zanieczyszczeniami jezior o wysokiej warto ści przyrodniczej

• w dziedzinie ochrony przyrody - czynnej ochrony przyrody na terenach parków narodowych i rezerwatów przyrody - ochrony najcenniejszych obszarów wodno – błotnych oraz zwi ększeniu retencji wody w lasach - rewitalizacji zdegradowanych obszarów le śnych oraz przebudowy drzewostanów w parkach narodowych i ich otulinach w celu zwi ększenia ich ró Ŝnorodno ści biologicznej - aktywnej ochrony zagro Ŝonych gatunków fauny i flory

• w dziedzinie gospodarki odpadami EkoFundusz wspiera: - tworzenie kompleksowych systemów selektywnej zbiórki i recyklingu odpadów komunalnych pochodz ących od 50 do 250 tysi ęcy mieszka ńców - eliminacje odpadów niebezpiecznych przy zastosowaniu technik i technologii pochodz ących z krajów donatorów - rekultywacje gleb zanieczyszczonych odpadami niebezpiecznymi w przypadku udokumentowanego zagro Ŝenia dla zdrowia ludzi lub świata przyrody oraz braku sprawcy. EkoFundusz nie finansuje: projektów dotycz ących prowadzenia bada ń naukowych, akcji monitoringowych, konferencji i sympozjów oraz innych form działalno ści edukacyjnej. Nie finansuje tak Ŝe opracowania dokumentacji technicznej, budowy obiektów towarzyszących (np. budynków administracyjnych, socjalnych, magazynów, warsztatów),

97 kosztów nadzoru inwestorskiego i koordynacji projektu ponoszonych przez Dotowanego albo przez generalnego realizatora/wykonawc ę inwestycji dróg i ci ągów komunikacji wewn ętrznej, ogrodzenia, o świetlenia, zieleni, sieci telefonicznej, prac porz ądkowych oraz kosztów osobowych i administracyjnych Dotowanego zwi ązanych z realizacja projektu. Dotacje Wnioskodawc ą mog ą by ć: 1) w projektach inwestycyjnych – inwestor (władze samorz ądowe, jednostki bud Ŝetowe i inne), 2) w projektach nie inwestycyjnych – główny wykonawca projektu (organizacje społeczne, fundacje). Przy podejmowaniu decyzji o finansowaniu brane s ą priorytety:

• ograniczenie emisji gazów powoduj ących zmiany klimatu Ziemi (CO 2, metan, freony)

• ograniczenie transgranicznego transportu SO 2, NO 2 oraz eliminacja niskich źródeł ich emisji

• przywrócenie czysto ści wód Morza Bałtyckiego oraz ochrona zasobów wody pitnej

• gospodarka odpadami i rekultywacji gleb zanieczyszczonych

• ochrona ró Ŝnorodno ści biologicznej

Tabela 18 Warunki udzielenia dotacji dla projektów technicznych

Wysoko ść dotacji Samorz ądy Projekty komercyjne Projekty komercyjne Dochód na mieszka ńca Grupa I do 1050 zł do 60% do 40% Grupa II 1050 – 1200 zł do 50% do 30% Grupa III 1200 – 1600 zł do 40% do 20% Grupa IV > 1600 zł do 30% do 10%

Tabela 19 Warunki udzielenia dotacji dla projektów innowacyjnych

Samorz ądy Wysoko ść dotacji dochód na mieszka ńca Grupa I do 1050 zł do 70% Grupa II 1050 – 1200 zł do 60% Grupa III 1200 – 1600 zł do 50% Grupa IV > 1600 zł do 40%

Źródło: www.ekofundusz.org.pl.

4.4.3. Fundusz Spójno ści

Przy przyznawaniu dotacji w zakresie ochrony środowiska Fundusz bierze pod uwag ę nast ępuj ące priorytety:

• poprawa jako ści wód powierzchniowych

• polepszenie jako ści i dystrybucji wody przeznaczonej do spo Ŝycia

• poprawa jako ści powietrza

• racjonalna gospodarka odpadami

• ochrona powierzchni ziemi

• zapewnienie bezpiecze ństwa przeciwpowodziowego. Przedmiotem udzielenia dotacji jest wsparcie dla realizacji zada ń inwestycyjnych władz publicznych w zakresie ochrony środowiska, wynikaj ących z wdra Ŝania prawa Unii Europejskiej. Beneficjantami ko ńcowymi b ędą samorz ądy terytorialne (gminny, zwi ązki gmin) i przedsi ębiorstwa komunalne. Aby ubiega ć si ę o dotacje wnioskodawca musi posiada ć 15% kosztów inwestycji, a maksymalny udział w finansowaniu wynosi od 85 do 80% kosztów.

4.4.4. Przedakcesyjny Instrument Polityki Strukturalnej ISPA

Form ą ISPA s ą dotacje udzielane jednostkom samorz ądu terytorialnego, organizacjom samorz ądowym i innym podmiotom publicznym na inwestycje w nast ępuj ących sektorach: woda do picia, ścieki, odpady, ochrona środowiska. S ą to priorytety przy podejmowaniu decyzji o finansowaniu działa ń ekologicznych. Źródłem finansowania ISPA jest bud Ŝet Unii Europejskiej. Maksymalny udział dotacji to 75% warto ści projektu. Komisja Europejska mo Ŝe zadecydowa ć o podniesieniu tej warto ści do poziomu 85%, je Ŝeli przedsi ęwzi ęcia przyczyni ą si ę w szczególny sposób do realizacji generalnych celów ISPA. Jednocze śnie nale Ŝy nadmieni ć, Ŝe minimalna kwota udzielanej pomocy to 5 mln EURO, 75% zakwalifikowanych kosztów inwestycji. Działał do ko ńca 2003 r.

4.4.5. Specjalny Program Akcesyjny Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich – SAPARD

SAPARD nale Ŝy do programów pomocy przedakcesyjnej. SAPARD dla Polski ma wspiera ć nast ępuj ące obszary działania:

D1 Poprawa przetwórstwa, marketingu artykułów rolnych i rybnych: • poprawa bezpiecze ństwa produkcji i jako ści Ŝywno ści

• zwi ększenie liczby zakładów spełniaj ących wymagania sanitarne i weterynaryjne Unii Europejskiej w zakresie przetwórstwa Ŝywno ści

• wspieranie racjonalizacji, restrukturyzacji i post ępu w sektorze dla zwi ększenia jego konkurencyjno ści i ułatwianie dostosowania do funkcjonowania na Jednolitym Rynku

• wzmocnienie grup producentów rolnych i ich zwi ązków

• ograniczenie niekorzystnego oddziaływania zakładów przetwórcze na środowisko naturalne

100

D2 Inwestycje w gospodarstwach rolnych: • poprawa jako ści produkcji rolniczej poprzez udoskonalenie wyposaŜenia technicznego gospodarstw

• restrukturyzacj ę i zró Ŝnicowanie produkcji rolniczej jako warunek poprawy efektywno ści gospodarstw i produkcji do potrzeby rynku

• ukierunkowanie produkcji zgodnie z naturalnymi warunkami środowiska przyrodniczego, zminimalizowanie niekorzystnego oddziaływania produkcji rolniczej na środowisko naturalne oraz zachowanie krajobrazu

D3 rozwój i poprawa infrastruktury obszarów wiejskich: • zaopatrzenie gospodarstw wiejskich w wod ę wraz z uzdatnianiem

• odprowadzenie i oczyszczenie ścieków komunalnych

• gospodarka odpadami stałymi

• zaopatrzenie w energi ę – wykorzystanie lokalnych odnawialnych źródeł np.: energia wiatrowa, wodna i uzyskane z biomasy, w tym ze spalania słomy, drewna odpadowego, biogazu

• zwi ększenie atrakcyjno ści obszarów wiejskich dla inwestorów lokalnych i inwestorów zewn ętrznych

• zapewnienie mieszka ńcom wsi odpowiedniego standardu Ŝycia. Wsparciem finansowym SAPARD jest refundacja ponoszonych kosztów kwalifikacyjnych. Gminy mog ą spodziewa ć si ę refundowania kosztów zwi ązanych z: - inwestycjami zwi ązanymi z zaopatrzeniem gospodarstw rolnych w wod ę z uzdatnianiem (budowa i rozbudowa) - inwestycje zwi ązane z odprowadzaniem i oczyszczaniem ścieków komunalnych (budowa lub rozbudowa oczyszczalni ścieków, sieci kanalizacji) - inwestycji zwi ązanych z zagospodarowaniem odpadów stałych (budowle, modernizacja, rekultywacja składowiska odpadów stałych, budowa specjalnych miejsc utylizacji opakowa ń zu Ŝytych środków ochrony ro ślin).

101

Warunkiem uzyskania dotacji jest zgodno ść projektu z celami programu SAPARD, przedstawienie dokumentacji technicznej (projekt budowy) wraz z pozwoleniami wymaganymi przez polskie prawo oraz szacunkowa wycena danego projektu i dostosowanie wielko ści inwestycji do bie Ŝą cych potrzeb. SAPARD finansowany jest z bud Ŝetu Unii Europejskiej oraz bud Ŝetu pa ństwa w wysoko ści 50 – 75% w zale Ŝno ści od dochodu gminy. Gminy znajduj ące si ę na terenach po byłej Armii Radzieckiej lub/i strukturalnego bezrobocia uzyskaj ą max poziom pomocy. Innymi źródłami wsparcia finansowego ze strony SAPARD s ą kredyty inwestycyjne oraz gwarancje i por ęczenie spłaty kredytów bankowych.

4.4.6. Dotacje Banku Światowego

Wnioskodawc ą dotacji mo Ŝe by ć gmina miejska, miejsko – wiejska i wiejska (poni Ŝej 15.000 mieszka ńców) oraz zwi ązki gmin i powiaty (tylko w przypadku dróg powiatowych). Bank Światy finansuje 30% warto ści brutto projektów wodoci ągowych oraz 50% warto ść pozostałych projektów. Przedmiotem udzielania dotacji sa nakłady na budow ę i rozbudow ę infrastruktury przy czym priorytety przy podejmowaniu decyzji o finansowaniu stanowi ą:

• projekty infrastrukturalne (inwestycje nowe i rozbudowa istniej ących) przyczyniaj ące si ę do realizacji strategii rozwoju regionalnego

• przygotowanie programów maj ących na celu spełnienie przez Polsk ę norm okre ślonych w dyrektywach Unii Europejskiej. Wszystkie przedsi ęwzi ęcia i prognozy wspierane przez bank finansowane s ą z kredytów udzielanych rz ądowi polskiemu. Wśród form finansowania inwestycji proekologicznych są równie Ŝ kredyty bankowe na preferencyjnych warunkach m.in.: - kredyt z dopłatami z ARiMR w ING BANKU ŚLĄSKIM S.A. - Banku Zachodnim WBK S.A.

102

- BRE BANK S.A. - Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju EBOR i inne.

4.4.7. Fundusze strukturalne

Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (wejdzie w Ŝycie po 1.05.2004 r.). B ędzie wspófinansował działania zmierzaj ące do zmniejszenia ró Ŝnic w poziomie rozwoju gospodarczego mi ędzy regionami. Pomoc w ramach funduszu przeznaczona jest na inwestycje, rozwój i modernizacj ę infrastruktury. Przeznaczony jest dla najbardziej potrzebuj ących regionów w śród tych, które borykaj ą si ę z problemami w sferze ekonomicznej i społecznej, zarówno w sektorach przemysłowych i usługowych podlegaj ących przemianom ekonomicznym, jak równie Ŝ dotkni ętych kryzysem, ubo Ŝej ących terenach wiejskich, terenach uzale Ŝnionych od rybołówstwa oraz terenach miejskich Europejski Fundusz Socjalny . Wsparcie skierowane jest na szkolenia, zapobieganie długookresowemu bezrobociu, pomoc techniczn ą przy tworzeniu nowych miejsc pracy oraz ułatwienie przystosowania si ę zatrudnionych do zmian strukturalnych. Sekcja Orientacji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej . W ramach funduszu realizowane s ą dwa zadania: 1. gwarancja – podtrzymanie celu produktów rolnych 2. orientacja – działania strukturalne (pomoc w dystrybucji, dywersyfikacji, modernizacji i komercjalizacji). Wsparcie ma na celu popraw ę i reorganizacj ę struktur rolnych, le śnych w krajach członkowskich, tak Ŝe tych które przetwarzaj ą i sprzedaj ą produkty rolno – spo Ŝywcze, oraz kompensacj ę ewentualnych strat wynikaj ących z naturalnych barier charakterystycznych dla tego sektora. Programy pomocowe współfinansowe z tego funduszu maj ą na celu głównie: - przeobra Ŝenie, dywersyfikacj ę, reorientacj ę oraz dostosowanie potencjału produkcyjnego rolnictwa od zmian zachodzących we Wspólnocie

103

- promocje oraz inwestowanie w jako ść produktów rolno – spo Ŝywczych oraz le śnych w skali lokalnej i regionalnej - rozwój infrastruktury wiejskiej - zapewnienie odpowiednich instrumentów niezb ędnych do osi ągni ęcia dywersyfikacji, a tak Ŝe chroni ącymi przed katastrofami naturalnymi - rozwój wsi oraz ochron ę kultury i spu ścizny obszarów wiejskich - zach ęcanie di agroturystyki i inwestycji w tym zakresie - wzrost stopnia koncentracji środków pod wzgl ędem funkcjonalnym (walka z długotrwałym bezrobociem i aktywizacja zawodowo ludzi młodych) oraz pod wzgl ędem geograficznym (regiony najbardziej zacofane) - przyznanie priorytetu programom wieloletnim i działaniom strukturalnym. Finansowy Instrument Orientacji Rybołówstwa wspiera realizacje wspólnej polityki rybołówstwa.

104

PLAN WYDATKÓW INWESTYCYJNYCH NA REALIZACJE ZADA Ń ZWI ĄZANYCH Z OCHRON Ą ŚRODOWISKA W LATACH 2004 – 2011

Lp. Nazwa zadania Warto ść Źródło finansowania Uwagi 1. Dokładna inwenteryzacja „dzikich” wysypisk Bud Ŝet Miasta i Gminy, smieci oraz likwidacja istniej ących ok. 3.000 jedna lata realizacji 2004 - 2005 WFO ŚiGW nielegalnych wysypisk smieci. 2. Opracowanie dokumentacji technicznej i lata realizacji 2004 – 2005 SAPARD, Bud Ŝet Miasta realizacja I etapu modernizacji oczyszczalni 2592175 i Gminy do ko ńca 2003 roku ścieków w Szczuczynie. powielono nakłady w Kredyty i po Ŝyczki wysoko ści 29.947 zł 3. Rozbudowa hydrofornii we wsiach Nied źwiadna oraz sieci wodoci ągowej we wsiach Kurki, Fundusz Spójno ści, Bud Ŝet Mazewo, Czarnowo, Załuski, Czarnowek, 2600.000 zł lata realizacji 2006 – 2007 Miasta i Gminy Chojnowo, Doł ęgi, Jambrzyki, Sokoły, Koniecki Małe, Obrytki. 4. Wykonanie wodoci ągu ul. Jakuba Wagi. 15.000 Bud Ŝet Miasta i Gminy lata realizacji 2004 5. Budowa przydomowych oczyszczalni ścieków W zalezno ści od wielko ści Bud Ŝet Miasta i Gminy, lata realizacji 2011 na terenach o zabudowie rozproszonej i inwestycji Fundusze mieszka ńców i nast ępne kolonijnej. u których b ędą zakładane oczyszczalnie, WFO ŚiGW 6. Asfaltowanie drogi Guty – Lipnik - Bęć kowo 400.086 zł SAPARD lata realizacji 2004 Bud Ŝet Miasta i Gminy 7. Opracowanie dokumentacji technicznej na 6.000 zł Bud Ŝet Miasta i Gminy lata realizacji 2004 asfaltowanie ul. Senatorskiej

105

Lp. Nazwa zadania Warto ść Źródło finansowania Uwagi 8. Opracowanie dokumentacji technicznej na 5.000 zł Bud Ŝet Miasta i Gminy lata realizacji 2004 zmian ę nawierzchni na asfaltow ą na trasie Czarnowo - Nied źwiadna 9. Zmiana nawierzchni drogi na trasie Czarnowo - - Fundusze Strukturalne lata realizacji 2007 – 2008 Nied źwiadna Bud Ŝet Miasta i Gminy 10. Wdra Ŝanie Projektu kanalizacji miasta - Fundusz Spójno ści lata realizacji 2006 Szczuczyn Bud Ŝet Miasta i Gminy i nastepne I etap: kanalizacja sanitarna w ul. Ogrodowej i Nowej Nast ępnie skanalizowanie etapami całego Szczuczyna. 11. Poprawa nawierzchni dróg Ŝwirowych na terenie W zale Ŝno ści od wielko ści Fundusz Strukturalne lata realizacji 2005 gminy inwestycji Bud Ŝet Miasta i Gminy i nastepne 12. Zako ńczenie utwardzania drogi w Nied źwiadnej 180.000 zł Bud Ŝet Miasta i Gminy lata realizacji 2004 1400 m. 13. Zako ńczenie przebudowy odcinka drogi nr 61 - Dyrekcja Dróg Krajowych lata realizacji 2004 Warszawa – Grajewo w granicach gminy i Autostrad Szczuczyn 14. Zmiany ogrzewania w budynkach b ędących pod - Bud Ŝet Miasta i Gminy lata realizacji 2006 - 2007 zarz ądem gminy: EKOFUNDUSZ a) Szkoła Podstawowa w Nied źwiadnej b) Kotłownia miejska 15. Opracowanie Planu Miejscowego ok. 20.000 Bud Ŝet Miasta i Gminy lata realizacji do roku Zagospodarowania Przestrzennego. 2011

106

Lp. Nazwa zadania Warto ść Źródło finansowania Uwagi 16. Rekultywacja wyrobisk po wydobyciu W zalezno ści od WFO ŚiGW lata realizacji do roku surowców mineralnych wielko ści inwestycji EKOFUNDUSZ 2011 Bud Ŝet Miasta i Gminy 17. Edukacja ekologiczna mieszka ńców gmin ok. 40.000 Bud Ŝet Miasta i Gminy lata realizacji do roku na temat „dzikich” wysypisk smieci NFO ŚiGW 2005 i nast ępne Mo Ŝliwo ści rozbudowy bazy agroturystycznej, przestawienie gospodarstw rolnych na ekologiczne. Foldery, ulotki, plakaty, spotkania. 18. Budowa bazy agroturystycznej, W zalezno ści od Bud Ŝet mieszka ńców lata realizacji do roku wytwarzanie produktu lokalnego itd. wielko ści inwestycji. miasta i gminy 2005 i nast ępne 19. Ochrona środowiska przyrodniczego i - Bud Ŝet Nadle śnictwa do roku 2007 wła ściwa gospdorka le śna Tama Fundusze bud Ŝetu pa ństwa 20. Edukacja ekologiczna dzieci i młodzie Ŝy W zalezno ści od MENiS lata realizacji do roku wielko ści inwestycji Bud Ŝet Miasta i Gminy 2004 i nast ępne Starostwo Powiatowe w Grajewie

107

Rozdział V Monitoring Gminnego Programu Ochrony Środowiska

W monitoringu Gminnego Programu Ochrony Środowiska powinny bra ć udział gminy jako jednostki odpowiedzialne za konkretne działania oraz jednostki współfinansuj ące działanie. Gminy odpowiedzialne za dostosowanie okre ślonych działa ń do wymogów prawa II Polityki Ekologicznej Pa ństwa, która jest dostosowana do wymogów prawa Unii Europejskiej w zakresie ochrony środowiska. Fundusze i Fundacje odpowiedzialne s ą za monitoring w sensie kontroli wykonywanych etapów poszczególnych działa ń (np. etapów budowy kanalizacji itd.). Banki udzielaj ące kredytów w sensie kontroli celowo ści wydatkowania uzyskanych kredytów. Monitoring GPO Ś wspomaga ć te Ŝ będą instytucje, których działalno ść opiera si ę na ochronie środowiska, a wi ęc: 1) Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska – w ramach bada ń środowiska (pomiar czysto ści wód podziemnych, powierzchniowych,

pomór emisji zwi ązków CO 2, CO, SO 2, NO 2 do powietrza) oraz kontroli dostosowania działa ń poszczególnych podmiotów do wymogów prawa i decyzji wydanych przez urz ędy zajmuj ące si ę ochron ą środowiska. 2) Starostwo Powiatowe w zakresie analizy i opiniowania dokumentów zwi ązanych z ochron ą środowiska (np. Raport oddziaływania na środowisko, operatów wodno – prawnych) i wydawanie na tej podstawie okre ślonych decyzji. 3) Szkoły, które w porozumieniu ze Starostwem przeprowadzaj ą edukacj ę ekologiczn ą dzieci i młodzie Ŝy. 4) Nadle śnictwa sprawuj ące monitoring lasów. 5) Dyrekcje Parków Narodowych sprawuj ące nadzór nad gospodark ą i stanem środowiska na terenie Parków Narodowych.

108

6) Powiatowe i Wojewódzkie Stacje Sanitarno Epidemiologiczne monituruj ące jako ść środowiska (np. jako ść wód i wydaj ące decyzje w sprawie mo Ŝliwo ści korzystania z nich, np. spo Ŝycie, k ąpiele). Mieszka ńcy gmin, którzy świadomi przepisów prawa i korzy ści wynikaj ących z konieczno ści ochrony środowiska sprawuj ą codzienny monitoring środowiska w miejscu zamieszkania.

109

Wykorzystane materiały

1. Ustawa Prawa Ochrony Środowiska (Dz. U. Nr 62 poz. 627) z 27.04.2001. 2. Ustawa o odpadach (Dz. U. Nr 62 poz. 628). 3. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska w sprawie zakresu, czasu, sposobu oraz warunków prowadzenia minitoringu składowisk odpadów (Dz. U. Z 19.12.2002 r). 4. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska w sprawie szczegółowych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia jakie powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk odpadów z dn. 24.03.2003 r. 5. Ustawa o Utrzymaniu czysto ści i porz ądku w gminach z dn. 13.09.1996 r. 6. Ustawa o Uruchomieniu środków pochodz ących z selekcji Gwarancji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej z dn. 30.07.3002 r. 7. Ustawa o Rolnictwie ekologicznym z dn. 16.03.2001 r. 8. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska w sprawie standardów jako ści gleby oraz standardów jako ści Ziemi z dn. 9.09.2002 r. 9. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska w sprawie szczegółowych zasad gospodarki finansowej Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej i wojewódzkich funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej z dn. 20.12.2002 r. 10. Rozporz ądzenie Ministra Zdrowia w sprawie wymaga ń dotycz ących jako ści wody przeznaczonej do spo Ŝycia przez ludzi (z dn. 19.11.2002 r.) 11. Ustawa Prawo wodne z dn. 18.07.2001 r. 12. Ustawa o Ochronie Przyrody z dn. 16.10.1991 r. z pó źniejszymi zmianami. 13. Ustawa o ochronie gruntów rolnych i le śnych (z dn. 3.02.1995 r.)

110

14. M. Sandurska – Kiszel – „Fundusze strukturalne UE”, Departament Strategii i Planowania Polityki Zagranicznej, Ministerstwo Spraw Zagranicznych, Warszawa 2002 r. 15. J. Sztacheta – „Fundusze strukturalne i fundusze spójno ści Unii Europejskiej szans ą dla Polski”, Wy Ŝsza Szkoła Zarz ądzania i Administracji w Zamo ściu, Zamo ść 2002 r. 16. Wytyczne do sporz ądzania regionalnych i lokalnych programów ochrony środowiska. 17. A. Świderska – „Źródło i zasoby finansowania inwestycji w ochronie środowiska”, Wydawnictwo Ekonomia i Środowisko, Białystok 2003 r. 18. Informacje o wynikach kontroli realizacji przez jednostki samorz ądu terytorialnego zada ń z zakresu ochrony środowiska. 19. Stan środowiska województwa podlaskiego w latach 2000 – 2001, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska, Białystok 2002 r. 20. Stan środowiska województwa podlaskiego w latach 1999 r., Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska, Białystok 2000 r. 21. Program gospodarki odpadami dla powiatu grajewskiego. 22. Powiatowy Program Ochrony Środowiska dla powiatu grajewskiego. 23.Instrukcja eksloatacji składowiska odpadów dla gminy Szczuczyn. 24.„Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Szczuczyn”, Szczuczyn 1996 r. 25.Operat wodnoprawny na pobór wód podziemnych uj ęcia wód w Nied źwiadnej. 26.Operat wodnoprawny na pobór wód podziemnych uj ęcia wód w Wólce. 27.Operat wodnoprawny na pobór wód podziemnych uj ęcia wód w Szczuczynie. 28.Przegl ąd ekologiczny składowiska odpadów w miejscowo ści Szczuczyn. 29.Strategia zrónowa Ŝonego rozwoju społeczno gospdoarczego województwa podlaskiego.

111

30.Wykaz zawieraj ący informacje o ilo ści rodzaju gazów i pytłów wprowadzonych do powietrza z Wojewódzkiego Banku Zanieczyszcze ń Środowiska. 31.Wykaz zawieraj ący informacje o ilo ści i jako ści pobranej wody podziemnej w gminie Szczuczyn za lata 2002 – 2003. 32.Wykaz zawieraj ący informacj ę o ilo ści odprowadzanych ścieków w gminie Szczuczyn. 33.Program Ochrony Środowiska dla gminy Szczuczyn. Szczuczyn 2002 r. 34.Strategia zrównowazonego rozwoju gmin Dorzecza Biebrzy. 35.Operat wodnoprawny na eksloatacje oczyszczalni i odprowadzenie ścieków oczyszczonych dla miasta Szczuczyn. 36.Projekt kanalizacji miasta Szczuczyn. 37.Raport o stanie środowiska gmin Dorzecza Biebrzy – miasto i gmina Szczuczyn.