Przegląd Geograficzny 2009 T. 81 Z. 2 = Polish Geographical Reviev
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
POLSKA AKADEMIA NAUK INSTYTUT GEOGRAFII i PRZESTRZENNEGO ZAGOSPODAROWANIA im. STANISŁAWA LESZCZYCKIEGO PRZEGLĄD GEOGRAFICZNY POLISH GEOGRAPHICAL REVIEW KWARTALNIK 2009, TOM 81, ZESZYT 2 WARSZAWA 2009 http://rcin.org.pl RADA REDAKCYJNA ANTON BEZÁK, TERESA CZYŻ, EAMONN J. JUDGE, MARIUSZ KISTOWSKI, KAZIMIERZ KŁYSIK, ANDRZEJ KOSTRZEWSKI, TEOFIL LIJEWSKI, JACEK PASŁAWSKI, JANUSZ PASZYŃSKI, TADEUSZ STRYJAKIEWICZ, JAN SZUPRYCZYŃSKI KOMITET REDAKCYJNY REDAKTOR: ZBIGNIEW TAYLOR CZŁONKOWIE: MAREK DEGÓRSKI ROMAN KULIKOWSKI ROMAN SOJA SEKRETARZ: LUDMIŁA KWIATKOWSKA Adres Redakcji: Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. Stanisława Leszczyckiego PAN, 00-818 Warszawa, ul. Twarda 51/55 Tel. (022) 69 78 844; e-mail: [email protected] INDEKS 370894 ISSN–0033–2143 © Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. Stanisława Leszczyckiego PAN, Warszawa 2009 Angielskie abstrakty zamieszczamy w: Bibliographie Géographique Internationale, Current Geographical Publications - Contents, GEOBASE. Ark. wyd. 10,5 Oddano do składania w kwietniu 2009 r. Ark. druk. 8,0 Druk ukończono w czerwcu 2009 r. Skład: Robert Maik Druk: Drukarnia Klimiuk, 00-372 Warszawa, ul. Foksal 11 http://rcin.org.pl PRZEGLĄD GEOGRAFICZNY 2009, 81, 2 SPIS TREŚCI ARTYKUŁY E b e rh a r dt P. – Twórcy ukraińskiej geopolityki ...................................................................... 145 The founders of the Ukrainian geopolitics ................................................................ 170 Kowa lsk i M. – Państwo magnackie w strukturach polityczno-administracyjnych Rzecz- pospolitej Szlacheckiej na przykładzie Ordynacji Zamojskiej ................................ 173 The magnate lordship in the political-administrative system of the Polish-Lithu- anian Commonwealth by the example of Zamość Entail ........................................ 200 Taylor Z., Ciecha ńsk i A. – Przekształcenia własnościowe przedsiębiorstw transportu miejskiego w Polsce – część II ......................................................................................... 205 Ownership transformation of urban-transport companies in Poland – part II .. 234 Ś le s z y ń s k i P. – Kongruencja gmin do celów sondaży przedwyborczych .......................... 237 Communities congruity pre-voting poll objective ................................................. 255 K rzem i ńsk i P. – Zachowania wyborcze w wyborach parlamentarnych i prezydenckich w Polsce w latach 2005–2007 – wzory przestrzennych zróżnicowań ................... 259 Electoral behavior in parliamentary and presidential elections in Poland in 2005–2007 – patterns of spatial diversities .............................................................. 280 RECENZJE R.S. Farrell – Japanese Investment in the World Economy. A Study of Strategic Themes in the Internationalisation of Japanese Industry (Z. Taylor) ...................................... 283 M.R. Brooks – North American Freight Transportation. The Road to Security and Prosperity (Z. Taylor) ......................................................................................................................... 287 J. Knoben – Firm Mobility and Organizational Networks. Innovation, Embeddedness and Economic Geography (P. Śleszyński) ....................................................................... 290 M. J. A ra ng u ren Q uerejet a, C. It u r r ioz L a nda r t, J.R . W i l son (red.) – Net work s, G over na nce and Economic Development. Bridging Disciplinary Frontiers (M. Stępniak) ........ 294 Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich (W. Stola) ........................................................... 297 D. Chudy-Hyski – Uwarunkowania turystycznego kierunku rozwoju górskich obszarów wiejskich Polski (W. Stola) ............................................................................................. 299 KRONIKA Ogólnopolska konferencja naukowa „Geografia w naukach ekonomiczno-przestrzen- nych” – Kraków, 6–7 XI 2008 r. (J. Wrona, P. Serafin) .............................................. 303 VI Ogólnopolska konferencja naukowa pt. „Małe miasta – transformacja funkcji miejskich w ośrodkach lokalnych” – Katowice, 20–21 XI 2008 r. (Ł. Musiaka) ....................... 306 12 Międzynarodowa konferencja lotnicza pt. „Zmiana kursu – nowe wyzwania dla opła- calności finansowej i stabilności ekonomicznej przedsiębiorstw lotniczych” – Hamburg, 11–13 II 2009 r. (E. Pijet-Migoń) .............................................................. 309 http://rcin.org.pl http://rcin.org.pl A R T Y K U Ł Y PRZEGLĄD GEOGRAFICZNY 2009, 81, 2, s. 145–171 Twórcy ukraińskiej geopolityki The founders of the Ukrainian geopolitics PIOTR EBERHARDT Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. S. Leszczyckiego PAN, 00-818 Warszawa, ul. Twarda 51/55; [email protected] Zarys treści. Niniejszy tekst jest poświęcony twórcom ukraińskiej geopolityki. Zaliczono do nich Mikołaja Michnowskiego, Stefana Rudnickiego, Dymitra Doncowa, Włodzimierza Kubijowicza oraz Jerzego Lipę. Uzasadniali oni konieczność utworzenia niepodległej Ukrainy i byli przekonani, że przyszłe państwo ukraińskie będzie rozległe i potężne. Wykreślali w różny sposób granice polityczne Ukrainy, która powinna objąć wszystkie obszary zamieszkałe przez ludność rodowodu ukraińskiego. Dokonania intelektualne tych kreatorów koncepcji geopolitycz- nych były inspiracją do konkretnych zamierzeń politycznych. Słowa kluczowe: Ukraina, geopolityka, geopolitycy ukraińscy. Wprowadzenie Problematyka związana z położeniem geograficznym i usytuowaniem geopo- litycznym Ukrainy stosunkowo późno stała się obiektem analiz i studiów ukraiń- skich badaczy i działaczy politycznych1. Wynikało to z całokształtu uwarunko- wań historycznych. Ziemie zamieszkałe przez Ukraińców były politycznie podzielone i znajdowa- ły się pod zwierzchnictwem silniejszych sąsiadów. Część zachodnia, położona po prawej stronie Dniepru (tzw. Prawobrzeże), poddana była wpływom polskim i utraciła swą elitę, która uległa polonizacji i katolicyzacji. Obszary wschodniej Ukrainy stanowiły peryferie imperium carskiego i zwane były przez Rosjan Małorosją. Obszary południowe po pokonaniu Tatarów stały się integralną czę- ścią Cesarstwa Rosyjskiego i przez pewien czas nosiły nazwę „Nowej Rosji”. Podlegały one rolniczej kolonizacji, głównie przez ludność ukraińską i rosyjską. O niestabilnym statusie prawnym ziem ukraińskich zadecydowały uwarunko- wania zewnętrzne i wewnętrzne. Do tych pierwszych należała celowa polity- 1 Niniejszy artykuł stanowi kontynuację prac autora poświęconych problematyce geopolitycznej Ukrainy (Eberhardt, 2007). http://rcin.org.pl 146 Piotr Eberhardt ka państwa rosyjskiego, dążąca do zatarcia wszelkich odrębności etnicznych (narodowych, językowych i religijnych) między Rosjanami a Ukraińcami. Dru- gie wynikały ze słabości narodowego ruchu ukraińskiego, który zmierzał do uzyskania autonomii kulturalnej, nie zaś pełnej suwerenności politycznej nad całością ziem ukraińskich. Wszystko to było przyczyną tego, że rozległość ziem ukraińskich ujmowano dość dowolnie, a samo pojęcie „Ukraina” było różnie rozumiane i interpretowane nie tylko przez Rosjan i Polaków, ale również przez samych Ukraińców. Pomimo tych niesprzyjających okoliczności kwestia ukraińska w miarę zbliżania się do końca XIX w. zaczęła nabierać coraz większego znaczenia politycznego. Wyni- kało to z wielu uwarunkowań, związanych z ewolucją świadomości narodowej społeczności ukraińskiej i istotnych przemian w imperium rosyjskim, a także ujawniających się sprzeczności interesów między mocarstwami europejskimi. Na obszarze zamieszkałym przez Ukraińców rozpoczął działalność ruch naro- dowy, który nie tylko domagał się autonomii kulturowej, ale zaczął wysuwać żądania podmiotowości politycznej. Miał on już wówczas swoich reprezentantów – grupę działaczy coraz bardziej oddanych sprawie wyzwolenia ludu ukraińskie- go. Równocześnie dwie ważne stolice europejskie – Berlin i Wiedeń – zaczęły dostrzegać problem ukraiński jako ważny czynnik nacisku, który będzie można wykorzystać w przypadku ewentualnego konfliktu militarnego w Europie2. Początki ukraińskiego ruchu narodowego wiążą się z powstaniem w Kijowie w latach 1840. tzw. Bractwa Cyryla i Metodego. Do tej półtajnej organizacji nale- żeli między innymi Mykoła Kostomarow, Pantelejmon Kulisz oraz Taras Szew- czenko3. Nie planowali oni oderwania ziem ukraińskich od Rosji, a tym bardziej utworzenia niepodległego państwa ukraińskiego. Dość eklektyczna ideologia Bractwa nawiązywała do bizantyńskiej tradycji chrześcijańskiej, ukraińskiego ruchu autonomicznego w okresie kozaczyzny, polskiego ruchu demokratyczne- go oraz idei rosyjskich dekabrystów (por. Kozak, 1990). Jego członkowie stali w obronie ludu ukraińskiego, który pozbawiony był praw obywatelskich. Marzy- ła im się też wspólnota wolnych narodów słowiańskich. Zamiast istniejącego imperium rosyjskiego ze stolicą w Petersburgu proponowali utworzenie federa- cji słowiańskiej, której centrum znajdzie się w pradawnym Kijowie. Mieli do niej należeć Wielkorusowie Północy (tzn. Rosjanie) z Białorusinami, Małorusowie z Południa (tzn. Ukraińcy), Polacy, Czesi, Słoweńcy, Łużyczanie, Illiro-Serbo- wie z Chorwatami i Bułgarzy. Każdy z tych ludów powinien mieć w ramach 2 W berlińskim czasopiśmie Die Gegenwart w 1889 r. pojawił się artykuł niemieckiego filozofa Eduarda von Hertmana, proponujący oderwanie od Rosji ziem ukraińskich i utworzenie z nich Kró- lestwa Kijowskiego. Artykuł wywołał rezonans polityczny w Berlinie, Wiedniu i Sankt-Petersburgu. Podobno jego powstanie zainspirował kanclerz