COC NEDERLAND JAARVERSLAG 2019

‘Ik weet dat ik terecht kan bij het COC’

SHERRY JAE EBERE COC NEDERLAND COC NEDERLAND JAARVERSLAG JAARVERSLAG 2019 2019

VOORWOORD 4

COC VAN ALLE KANTEN 6

JOUW BELANGEN 10

CULTUUR & GELOOF 18

UIT ALLE WINDSTREKEN 24

OUD & PROUD 26

GRENZELOOS 32

JONG & SCHOOL 38

MEDEWERKERS / FINANCIERS / COLOFON 44

‘Samen vragen we aandacht voor dakloze LHBTI’s’

JOEL

3 VOORWOORD FRONTLINERS 2019

‘Ik zal dit nooit vergeten’. Dat zegt De Gender & Sexuality Alliances (GSA’s) de Nigeriaanse Nnedinma Ulanmo in zijn op school niet weg te denken: tien dit jaarverslag over de eerste wereld­ jaar na de start zijn er duizend GSA’s in conferentie voor lesbische, biseksuele en Nederland. En met een internationale queer vrouwen­ in de geschiedenis. ‘De conferentie vragen we tot op Europees onderlinge verbondenheid was voelbaar niveau aandacht voor roze ouderen. en onvoorstelbaar.’ Samen zorgden we dat de liefde het De steun van het COC betekent veel voor wint van de onbarmhartige Nashville-­ LHBTI’s in de hele wereld. In Botswana verklaring. De regenboogvlag hing aan bereikt de lokale beweging mede dankzij kerken in heel Nederland en raakte zelfs Frontliners zijn cruciaal in de echt wat veranderen. Daarom vormen onze steun dat er een einde kwam aan de even uitverkocht. COC-aanpak. Het zijn de gedreven de frontliners Bente, Sherry Jae, Clem, strafbaarheid van homoseksualiteit. De voorvechters in de ‘frontlinie’ van het Nnedinma en Joel letterlijk en figuurlijk Indiase beweging boekt een doorbraak We mogen trots zijn op wat we samen acceptatieproces: intersekse activisten, het gezicht van dit jaarverslag. Op tal voor intersekse personen. bereiken. En tegelijk zien we dagelijks biculturele rolmodellen, bevlogen van plaatsen in het verslag lees je hoe hoeveel er nog te doen is. We werken pleitbezorgers voor roze ouderen, jij, net als hen, zelf in actie kunt komen. Ook dichter bij huis boeken we samen vol overtuiging door aan een wereld voorvechters voor vrouwen en jonge Voor een wereld waar iedereen zichzelf successen. Zo is discriminatie van trans­ waar iedereen zichzelf kan zijn, wat ook helden. Het COC ondersteunt ze, kan zijn, ongeacht seksuele oriëntatie, gender- en intersekse personen nu ein­ je seksuele oriëntatie, genderidentiteit, waarbij de frontliners aangeven wat genderidentiteit, genderexpressie en delijk bij wet verboden. Borstconstructie -expressie of geslachtskenmerken. Met ze nodig hebben. Samen met hen en geslachtskenmerken. wordt vergoed voor transvrouwen, PrEP onze krachtige en veelkleurige beweging tal van andere vrijwilligers kunnen we wordt vergoed voor mensen die zich wil­ gaat dat lukken! len beschermen tegen hiv en kunstmatige inseminatie blijft vergoed voor lesbische Astrid Oosenbrug, Mats Bergman-de stellen en single vrouwen. Zwart, Denise Harleman, Diana van den Born en Winston van Niel De twintig regionale COC verenigingen (bestuur COC Nederland) brengen acceptatie tot in de haarvaten van de samenleving. Of het nu gaat om de invloed van COC Amsterdam op het lokale LHBTI-beleid, de zichtbaarheidsac­ tie van COC Limburg op Coming Out Dag of de pool party voor trans personen van COC Zwolle.

LHBTI’s van kleur zijn zichtbaarder dan ooit bij Prides in Utrecht en Amsterdam, met steun van de lokale COC-verenigin­ gen. Dankzij de Respect2Love Academy staan er nieuwe biculturele rolmodellen op.

4 5 COC VAN ALLE KANTEN 2019 BOY HAZES COC zet in 2019 volop in op de liefde: doden, maakt begin 2019 bekend dat Deelnemers aan de hij in mei een bezoek aan Nederland wil Viering van de liefde, een Amerikaanse haatprediker komt ons het tegengeluid dat brengen. De oproep van het COC is de land niet in, en in reactie op de Nashville- activisten met het COC opening van RTL Nieuws en leidt tot organiseren tegen de verklaring wordt in heel Nederland de meer dan tweehonderdvijftig nieuws­ Nashville-verklaring regenboogvlag gehesen. items. Begin mei maakt toenmalig staats­ Onder: Burgemeester secretaris Harbers (Justitie) bekend Halsema van dat hij gehoor geeft aan de oproep van Amsterdam spreekt COC zet liefde tegenover het COC: Anderson komt Nederland en bij de Viering van de Nashville-verklaring andere EU-landen niet in. liefde, het tegengeluid Begin 2019 blijkt dat zo’n 250 prominente dat activisten met het COC organiseren Nederlandse orthodox-protestanten de Penning voor GSA-oprichter tegen de Nashville- zogeheten Nashville-verklaring hebben­ en Hans Verhoeven verklaring getekend. Daarin wordt onder meer Tijdens de zevende editie van COC’s gesteld dat het zondig is om homoseksu­ True Colors-fundraiser worden Hans elen en transgender personen te accep­ ­Verhoeven en Kevin Jennings onder­

teren. Het document wekt de indruk dat scheiden met een Bob Angelo Penning. BOY HAZES mensen van hun identiteit kunnen worden De Amerikaan Jennings is initiatiefnemer­ ‘genezen’. COC noemt de verklaring van de wereldwijde GSA-beweging op schadelijk en onbarmhartig en agendeert scholen. In GSA’s werken LHBTI’s en de kwestie in de media. Het leidt tot meer bondgenoten samen aan acceptatie. dan honderd nieuwsitems, bij onder meer Jennings richt in 1988 ’s werelds eerste Nieuwsuur, NOS Journaal, Jeugdjournaal GSA op, en door zijn inzet volgen er en RTL Nieuws. Ook Franse en Duitse duizenden over de hele wereld. Hij levert omroepen doen verslag. Met een grote daarmee volgens het COC een gewel­ groep activisten organiseert COC op dige bijdrage aan de verbetering van de 9 januari een drukbezochte Viering van positie van LHBTI-jongeren. ‘Een grote de liefde op het Amsterdamse Homo­ eer van de oudste homo-organisatie ter monument als tegengeluid. Daar spreekt wereld’, zegt Jennings in De Volkskrant onder meer burgemeester Halsema. Tal over zijn Penning. Met een knipoog: ‘Het van kerken en andere instanties hijsen de is toch een beetje de Gay Nobelprijs.’ regenboogvlag, die zelfs even uitverkocht Activist Hans Verhoeven organiseert en raakt. De liefde wint het van de haat. initieert de afgelopen vier decennia een indrukwekkende reeks LHBTI-evenemen­ Haatprediker komt Nederland ten, initiatieven en demonstraties. Hij is niet in daarmee volgens het COC een drijvende Weiger haatprediker Steven Anderson kracht voor de Nederlandse LHBTI- de toegang tot Nederland. Die oproep beweging. Zo is hij begin jaren negentig doet het COC in april in een brief aan één van de initiatiefnemers van Euro­ de regering. De Amerikaanse Anderson, Pride, het Europese Pride-evenement die onder meer oproept om homo’s te dat jaarlijks een andere stad aandoet.

6 7 VAN ALLE KANTEN 2019

Tegenwoordig is hij een van de organisa­ Hans Verhoeven (l) pilot om seksuele, gender- en sekse­­­­­­- toren van de Pride Walk, de optocht voor en Kevin Jennings (r) diversiteit­ in de jeugdzorg bespreek­ ontvangen de Bob LHBTI-acceptatie die het startpunt vormt baar te maken. Onderzoek van de drie Angelo Penning uit voor Pride Amsterdam. COC-voorzitter handen van ­ organisaties en onderzoeksbureau Ipsos Astrid Oosenbrug reikte de penningen uit COC-voorzitter toont aan dat 24 procent van de mensen­ in een uitverkocht Paradiso Amsterdam. Astrid Oosenbrug in Nederland niet altijd om de zorg of ondersteuning vraagt die ze nodig Pride t-shirts ontworpen ­hebben. Uit schaamte, angst, of vanwege door Viktor&Rolf gebrek aan vertrouwen in de zorgverle­ HEMA brengt voor Amsterdam Pride een ning. Een op de tien mensen heeft het t-shirt uit ontworpen door het bekende gevoel dat ze niet over alle onderwerpen Nederlandse modeduo Viktor&Rolf. Love open en eerlijk met hun huisarts kunnen is for everyone is de boodschap die er in praten, vrouwen twee keer zo vaak aan regenboogletters op staat. De volledige als mannen.­ LHBTI-personen ervaren opbrengst gaat naar het COC. HEMA drie keer vaker discriminatie en vooroor­ GEERT VAN TOL steunt daarmee COC’s GSA Netwerk op delen bij zorgverleners dan mensen die scholen. Met de steun van de HEMA kan hetero en cisgender (niet-transgender) het COC elk jaar zeshonderd extra GSA’s zijn. Moeizame communicatie met zorg­ mee laten doen aan de Paarse Vrijdag. verleners en ontevredenheid over zorg “Door samen te werken met HEMA kan leiden­ tot het mijden van zorg of een tijdens Pride bereiken wij een heel groot verkeerde diagnose. deel van Nederland met een belangrijke boodschap: liefde is voor iedereen”, Actieve werkgroepen aldus Viktor en Rolf over de actie. AutiRoze komt op voor LHBTI’s met autisme. De club zorgt voor ontmoeting, Alliantie tegen zichtbaarheid en belangenbehartiging. vooroordelen in de zorg AutiRoze begon in 2015 bij COC Midden- Vooroordelen, onwetendheid en Nederland. In 2019 zijn er bijeenkomsten schaamte zitten passende zorg voor en activiteiten bij negen COC-verenigin­ vrouwen en LHBTI-personen in de weg. gen in het hele land. Samen met WOMEN Inc. en Rutgers zet COC’s Roze Gebaar is een landelijk ini­ COC daarom in alliantieverband in op tiatief dat zich richt op dove en slecht­ De HEMA verkoopt WOMEN Inc., Rutgers gendersensitieve en LHBTI-sensitieve tijdens Pride t-shirts en COC starten in 2019 horende LHBTI’s. Ze werken onder meer gezondheidszorg in Nederland. Samen ontworpen door de campagne Komt aan het inclusief maken van LHBTI-­ starten de organisaties in 2019 de Viktor&Rolf, de een mens bij de dokter evenementen voor hun achterban. In ­campagne Komt een mens bij de dokter, opbrengst is voor voor gendersensitieve 2019 zorgen ze voor tolken en muziek­ COC’s GSA Netwerk en LHBTI-sensitieve met als doel om zowel zorgverlener als tolken bij maar liefst 42 evenementen. gezondheidszorg ­patiënt bewust te maken van het belang Daaronder COC’s True Colors, Doden­ van kennis, openheid en wederzijds herdenking in Den Haag en Amsterdam vertrouwen. Het COC richt zich in het HEMA en diverse Roze Vieringen. ­bijzonder op het voorbereiden van een

8 9 JOUW BELANGEN RIK SPIER TNN Er wordt vooruitgang geboekt met het Regenboogakkoord: eindelijk weten intersekse- en transgender personen zich wettelijk beschermd tegen discriminatie.­

Wet beschermt transgender en intersekse personen Vertegenwoordigers Rechts: Activisten Sinds november 2019 staat eindelijk klip van TNN, NNID en van COC, Meer dan en klaar in de wet dat discriminatie­ van COC bij de Senaat, die Gewenst en NVOG intersekse en transgender personen­ in maart stemde voor demonstreerden voor verboden is. COC pleitte samen met een verbod op trans en vergoeding van KID bij intersekse discriminatie de Women’s March de Nederlandse organisatie voor seksediversiteit NNID en Transgender Netwerk Nederland ruim tien jaar voor het discriminatieverbod.­ D66, PvdA en Kunstmatige inseminatie maart 2019 wordt met een grote groep iedereen die zich met PrEP wil bescher­ GroenLinks pakten de handschoen op blijft vergoed activisten tegen het besluit van minister men tegen hiv. In andere landen werd en dienden een initiatiefwet in. Er was Kunstmatige inseminatie (KID) voor Bruins gedemonstreerd. Kort daarna gaat het aantal nieuwe hiv-overdrachten door in Nederland tot nu toe geen enkele lesbische paren en single vrouwen hij overstag. PrEP-verstrekking bijna gehalveerd. wet die intersekse en transgender wordt ook na 2019 vergoed. Belangen­ personen expliciet tegen discriminatie organisaties COC, Meer dan Gewenst PrEP en borstconstructie Voortgang Regenboogakkoord beschermde. De groep, die bestaat uit en gynaecologenorganisatie NVOG worden vergoed ‘Veranker onze rechten in de Grondwet!’ tenminste 200 duizend personen, krijgt maakten zich hiervoor hard, samen met Met TNN en Transvisie pleitte COC lang Met deze slogan voert het COC tijdens veel met discriminatie­ te maken. Van ­activisten. Een gezamenlijke petitie tegen voor de vergoeding van borstconstructie­ Pride Amsterdam een grote publieks­ de transgender­ personen in Nederland het schrappen van de vergoeding wordt voor transgender vrouwen. In 2017 actie. Er verschijnt een open brief in ondervindt veertig procent bijvoorbeeld bijna 100 duizend keer ondertekend. belooft toenmalig minister Schippers van dagblad Trouw, er vaart een boot mee discriminatie op het werk. Mensen wor­ KID-behandelingen werden altijd vergoed VWS om een regeling te treffen. Uiteinde­ in de Canal Pride parade en er hangen den geweigerd voor een baan of zelfs voor vrouwenstellen en singles. Voor­ lijk treedt die in februari 2019 in werking. spandoeken langs de hele route. Doel is ontslagen om hun identiteit. Ook inter­ malig minister Bruins voor Medische Zorg In juni maakt voormalig zorgminister om het belang van een expliciet verbod sekse personen krijgen vaak te maken maakt daar in februari 2019 plotseling Bruins bekend dat hiv-preventiepil PrEP op LHBTI-discriminatie in artikel 1 van met discriminatie om wie ze zijn. Behalve een einde aan. Volgens de belangenorga­ en bijbehorende zorg vanaf augustus in de Grondwet te agenderen bij poli­ transgender en intersekse personen, nisaties is het discriminerend dat KID wél heel Nederland vrijwel kosteloos door de tiek, media, de LHBTI-gemeenschap en beschermt de nieuwe wet bijvoorbeeld wordt vergoed als een man een vrouw GGD worden verstrekt. COC heeft daar bondgenoten, en te bevorderen dat de ook non-binaire, androgyne en gender niet kan bevruchten, maar niet als een samen met Aidsfonds, PrEPnu en andere wetswijziging er snel komt. De COC-actie queer personen. Het discriminatieverbod vrouw een vrouw niet kan bevruchten of organisaties jarenlang voor gepleit. De is de opening van onder meer het NOS is de eerste belofte uit COC’s Regenboog wanneer een vrouw geen partner heeft. belangenorganisaties houden scherp Journaal. In december start de plenaire Stembusakkoord die volledig is ingelost. Onder meer tijdens de Women’s March in in de gaten of het budget volstaat voor behandeling in de Tweede Kamer. COC

10 11 JOUW BELANGEN 2019

‘Veranker onze rechten in de Grondwet’, dat was de oproep van het COC bij Pride Amsterdam

voorziet Kamerleden in de aanloop naar het Kamerdebat van informatie. De wets­ wijziging is één van de belangrijke punten uit het Regenboogakkoord dat COC in 2017 sluit met acht partijen in de Tweede Kamer. Een andere voorname kwestie op die lijst betreft het zoveel mogelijk afschaffen van verplichte geslachtsregis­ tratie door de overheid. NNID, TNN en COC pleiten onder meer voor de moge­ lijkheid om de geslachtsvermelding op officiële documenten te laten doorhalen met een X, en voor een Europese identi­ teitskaart zonder geslachtsvermelding. De regering brengt dat laatste betoog naar voren in onderhandelingen over een nieuwe Europese richtlijn voor identiteits­ kaarten, waar het Europese parlement in april mee instemt. Het resultaat is dat de richtlijn vermelding van het geslacht op de identiteitskaart niet meer verplicht stelt.

Actie voor meerouderschap blijft nodig De regering komt met een draagmoeder­ schapsregeling en een regeling voor deel­ gezag, maar nog niet met een meerou­ derschapswet, zo blijkt in juli 2019. COC-voorzitter Astrid Oosenbrug noemt het diep triest dat het kabinet meerou­ dergezinnen in de kou laat staan: ‘Ieder kind heeft recht op een goede juridische

TOM KNOFLOOK. band met zijn ouders, of dat nou één, twee, drie of vier ouders zijn.’ Het kabinet breekt met het besluit een belofte uit het Regenboogakkoord. COC agendeert de kwestie bij de Tweede Kamer en in het >>

12 13 2019 JOUW BELANGEN

FRONT BENTE KEULEN (26) LINER NIJMEGEN

‘Als genderqueer persoon weet ik hoe het is om gediscrimineerd te worden, en hoe belangrijk het is dat de wetgever aan je kant staat als zoiets gebeurt. Het is al vervelend genoeg wanneer zoiets je overkomt. Als je je dan niet gesteund weet door de wet, voelt dat heel een­ zaam. Sinds twee jaar werk ik voor NNID, Nederlandse organisatie voor seksedi­ versiteit. Een van de eerste acties waar ik bij aanhaakte, was een expliciet wettelijk verbod op discriminatie van intersekse- en transgender personen. Een voorstel­ hiertoe lag inmiddels bij de Eerste Kamer. Toch moest er nog behoorlijk flink gemaild, gebeld en gepraat worden om uit te leggen waarom deze wet belang­ rijk is, en voor wie. Intersekse personen worden geboren met een lichaam dat niet past binnen het beeld dat we hebben van man of vrouw. In Nederland worden nog steeds niet-noodzakelijke medische behandelingen uitgevoerd op intersekse baby’s om hen aan te passen aan de man­ nelijke of vrouwelijke norm. Eigenlijk zeg je daarmee dat intersekse personen niet mogen bestaan. Net als veel transpersonen krijgen inter­ sekse mensen veel te maken met discrimi­ natie, bijvoorbeeld op gebied van werk of in het onderwijs. Het is dus heel belang­ rijk dat ze expliciet tegen discriminatie worden beschermd. In 2019 is die wet­ BENTE KEULEN telijke bescherming er eindelijk gekomen. Komt met NNID en COC op Door de inhoudelijke expertise van NNID voor intersekse personen en Transgender Netwerk Nederland te ­bundelen met de organisatorische erva­ ‘Door de krachten te ring van COC, hebben we dit resultaat kunnen boeken. Een mooie overwinning bundelen kunnen we maar er is nog een boel werk te verzetten.’ resultaten boeken’

14 15 HANS VERHOEVEN PHILIP TIJSMA JOUW BELANGEN 2019

NOS Journaal, RTL Nieuws en tal van Dit doet het COC nationale en regionale media. In decem­ – Continu issues op het gebied van ­ ber bereiken COC en Meer dan Gewenst LHBTI-emancipatie onder de aandacht dat de Tweede Kamer stemt voor een brengen van politiek en media motie waarin de regering gevraagd wordt – Concrete oplossingen voorstellen om in 2020 een plan te presenteren hoe – Via Landelijke Werkgroep Politiek Links: Met op hun COC-voorzitter er alsnog een meerouderschapswet kan t-shirts namen Astrid Oosenbrug activisten ondersteunen die zelf worden ingevoerd. van slachtoffers, riep staatssecretaris LHBTI-belangen op de politieke agenda roepen activisten de Broekers van Asiel op willen plaatsen Maatregelen tegen geweld Tweede Kamer op tot tot verbetering van het – Bij verkiezingen informeren over maatregelen tegen LHBTI-asielbeleid Een steviger aanpak van anti-LHBTI LHBTI-standpunten van politieke anti-LHBTI geweld geweld staat hoog op de agenda van partijen op rainbowvote.NU het COC. Tijdens een demonstratie bij de Kamer met zo’n honderdvijftig LHBTI- Dit bereikte COC in 2019 activisten in 2018, roept COC de regering – Wettelijk verbod op discriminatie van op om snel een actieplan te presente­ intersekse en transgender personen ren. Dat plan verschijnt in april 2019. ment besluit in 2019 verder tot verdubbe­ secretaris echter niet over. Het COC pleit – Kunstmatige inseminatie lesbische Tot woede van COC staan daarin vrijwel ling van de maximumstraf op aanzetten in 2019 ook voor een ruimhartiger asiel­ stellen blijft vergoed, PrEP wordt geen nieuwe maatregelen om anti-LHBTI tot discriminatie van één naar twee jaar beleid voor LHBTI’s ui Iran, waar LHBTI’s vergoed, borstconstructie trans geweld te bestrijden. Tijdens een debat gevangenisstraf. Die wetswijziging treedt worden vervolgd en vermoord. vrouwen wordt vergoed over het plan in mei vraagt het COC met in december in werking. – Behandeling verbod LHBTI-discriminatie activisten aandacht voor de kwestie, Onderzoek naar onvrijwillig in Grondwet van start door in de Kamer t-shirts met namen van Strijd voor beter asielbeleid behandelen intersekse kinderen – Verdubbeling van de maximumstraf op slachtoffers te dragen. In tal van brieven In juni roept het COC staatssecretaris Er komt een onderzoek naar onvrijwillige aanzetten tot discriminatie aan het parlement vraagt de organisatie Broekers van Asiel op tot een betere en niet-noodzakelijke medische behande­ – Onderzoek naar onvrijwillig behandelen om meer maatregelen tegen geweld. Dit uitvoering van het LHBTI-asielbeleid. Op lingen van intersekse kinderen in Neder­ intersekse kinderen ook namens andere minderheidsgroepe­ aandringen van het COC verdwijnen in land. De Tweede Kamer neemt in decem­ ringen die te maken hebben met discrimi­ 2018 verschillende stereotiepe criteria ber met algemene stemmen een voorstel Kom ook in actie! natie, zoals Marokkaanse Nederlanders, uit dat beleid, zoals de veronderstelling hiertoe aan. Intersekse-organisatie NNID, – Doe mee aan onze acties: volg COC Turkse Nederlanders, Joodse Nederlan­ dat elke LHBTI-asielzoeker een ‘proces Transgender Netwerk Nederland en COC Nederland op coc.nl, Facebook, Twitter ders en mensen met een beperking. Het van bewustwording en zelfaccepta­ hebben voor zo’n onderzoek gepleit en Instagram leidt er toe dat de Kamer stemt voor een tie’ zou moeten doormaken. In praktijk en zijn blij dat het er komt. Intersekse – Specifieke expertise of politiek actief? betere positie voor de agenten van Roze gebruikt de IND die criteria echter nog kinderen krijgen nog altijd te maken met Sluit je aan bij COC’s Landelijke in Blauw, verplichte aandacht voor de steeds regelmatig, zo schrijft het COC onvrijwillige en niet-noodzakelijke behan­ Werkgroep Politiek: [email protected] aanpak van discriminatie op politieaca­ aan de hand van 17 voorbeelden in een delingen. Artsen proberen hun lichaam – Word vrijwilliger in één van de projecten demies en een onderzoek naar discrimi­ brief aan de staatssecretaris. Het leidt zonder noodzaak en zonder instemming voor LHBTI-asielzoekers: [email protected] natierechercheurs. Ook vraagt de Kamer tot een gesprek met de bewindsvrouw in overeenstemming te brengen met wat – Breng bij verkiezingen een om een internationale conferentie over de waarin ze toezegt dat LHBTI-coördina­ volgens de heersende normen een ‘man­ ‘regenboogstem’ uit: check standpunten aanpak van geweld tegen trans personen toren voortaan altijd zullen meekijken bij nen-’ of ‘vrouwenlichaam’ zou zijn. Neder­ op rainbowvote.NU en een steviger aanpak van LHBTI-fobe LHBTI-asielzaken. Veel andere suggesties land is hiervoor op de vingers getikt door – Steun onze belangenbehartiging met spreekkoren in het voetbal. Het parle­ tot beleidsverbetering neemt de staats­ het VN Comité tegen Foltering. een donatie: coc.nl/steun-ons

16 17 CULTUUR & GELOOF 2019 Dino Suhonic (links) van Maruf spreekt bij de avond over ­biculturele helden Visie ontwikkelen en werkwijze Respect2Love zet door in Zwolle van Respect2Love aanscherpen: het COC zet in 2019 COC Zwolle startte in 2018 met een Onder: Bij de ­Respect2Love-groep voor en door avond over nog sterker in op ondersteuning van ­LHBTI’s met een biculturele achtergrond. ­biculturele helden biculturele LHBTI’s. Het initiatief wordt in 2019 doorgezet en van Respect2Love verduurzaamd. Er blijkt grote belangstel­ in de Shakespeare Club van COC ling voor Respect2Love vanuit asielzoe­ Amsterdam Betere coaching voor kerscentra in de regio Zwolle en in die biculturele LHBTI’s centra vinden ook de eerste bijeenkom­

De Respect2Love Academy heeft sinds sten plaats. Daarbij zijn per keer zo’n ANJA ROBERTUS 2019 een nieuwe naam: Respect2Love twintig enthousiaste deelnemers aanwe­ Empowerment Program. Het leider­ zig. Ook Respect2Love Utrecht organi­ schapsprogramma van COC richt zich op seert in 2019 regelmatig bijeenkomsten. biculturele LHBTI’s die hun talenten willen In Amsterdam onderneemt Respect2Love ontwikkelen en inzetten om LHBTI’s met activiteiten samen met het Wereldcafé ANJA ROBERTUS een soortgelijke achtergrond te helpen van COC Amsterdam en ook Respect­ om sterker in hun schoenen te staan. Acht 2Love Leiden organiseert een event voor deelnemers die in 2018 aan het traject biculturele LHBTI’s samen met andere beginnen, ronden het in 2019 af en nog organisaties. eens twaalf nieuwe mensen gaan dat jaar aan de slag. Centraal staat dat sleutelfi­ Helden bij de Shakespeare Club guren uit de biculturele LHBTI-gemeen­ Tijdens Pride 2019 organiseert Respect­ schap zich bewust worden van hun eigen 2Love een avond over helden bij de talenten en hoe ze die kunnen inzetten Shakespeare Club van COC Amsterdam. voor het opbouwen en versterken van Het programma is vormgegeven als een hun community. Nieuw is dat deelnemers, reis vanaf de jaren zeventig tot nu, waar­ parallel aan het groepstraject, worden bij rolmodellen en initiatieven aan bod gekoppeld aan een eigen coach met wie komen die over de jaren van belang zijn ze aan een persoonlijk ontwikkelings­ geweest voor de biculturele LHBTI- en plan werken. Projectcoördinator Simion queer community; de helden op wiens Blom: ‘2019 stond in het teken van het schouders de gemeenschap vandaag de aanscherpen van onze visie en werkwijze. dag staat. Zo’n zestig personen bezoeken We willen als COC nog meer betekenen de avond, waaronder meerdere mensen voor de biculturele gemeenschap. Het die zelf een belangrijke bijdrage leverden Respect2Love Empowerment Program aan de opbouw van de biculturele LHBTI- is daarvoor een krachtige tool met veel community. >> potentie.’

18 19 2019 CULTUUR & GELOOF

FRONT SHERRY JAE EBERE (53) LINER AMSTERDAM

‘Zelf raakte ik 2,5 jaar geleden als vrijwil­ liger betrokken bij Trans United. Onze projecten richten zich op het emancipe­ ren en de-stigmatiseren van seks­werkers en mensen met hiv van kleur. We zet­ ten antiracisme issues op de agenda ­binnen de transgemeenschap. Iedereen is welkom bij ons. Wekelijks is er een ontmoetingscafé, je kunt meedoen aan taallessen of een zelfverdedigingscursus, er is een heel leuke taalles vermomd als kookles. Het netwerk wordt geleid door ‘BPOC’ sekswerkers: bicultureel, zwart en van kleur. Mijn rol is projectcoördinator, tijdens bijeenkomsten zorg ik ervoor dat alles goed verloopt. In augustus 2018 zijn we de Trans Health Clinic gestart, een gezondheidszorgproject opgezet voor en door transgender personen. De dagen waarop de kliniek open is, worden druk bezocht door mensen uit het hele land. Onze arts is zelf ook transgender, er is grote behoefte aan een initiatief als dit. Laatst was er een transgender jongen op ons spreekuur, een stoer type. Ik had een leuk gesprekje met hem. Toen hij na het consult met de arts weer naar buiten kwam, was hij helemaal geëmotioneerd. ‘Jullie hebben geen idee wat jullie voor ons betekenen’, zei hij, met in zijn ach­ terhoofd de negatieve ervaringen die hij doormaakte in de reguliere zorg. Dat deed wel even iets met me. Als ik zie dat SHERRY JAE EBERE iedereen na een drukke dag tevreden Zet zich met COC in voor weggaat, geeft mij dat heel veel voldoe­ transgender mensen van kleur ning. Trans United Nederland komt voort uit COC Nederland, COC ondersteunt ‘Er is grote onze Trans Health Clinic financieel. Ik voel dat ik betrokken word door COC en dat ik behoefte aan onze bij COC terecht kan. Dat voelt heel veilig Trans Health Clinic’ en fijn.’

20 21 CULTUUR & GELOOF 2019

De Colors of Stonewall-boot bij Canal Pride 2019

In totaal ondersteunde het Bob Angelo Dit doet COC Fonds in 2019 zestig aanvragen. – Bouwen en steunen van sterke communities waar biculturele LHBTI’s COC ondersteunt Maruf elkaar ontmoeten en de kracht vinden Queer moslims bevinden zich vaak op om zichzelf te zijn een kruispunt van identiteiten. Stichting – Het vinden, coachen en steunen van Maruf ondersteunt en versterkt queer biculturele voortrekkers en zichtbare moslims in Nederland en het COC maakt rolmodellen dit werk mede mogelijk met een finan­ – Biculturele en religieuze LHBTI’s

TOM KNOFLOOK ciële bijdrage. Die bijdrage zet Maruf ondersteunen bij het op gang brengen in 2019 onder meer in voor het Queer van de dialoog over acceptatie van Muslim Empowerment Program, waarin seksuele oriëntatie, genderidentiteit de 35 deelnemers belangrijke kennis en geslachtskenmerken in hun eigen krijgen aangereikt over diversiteit binnen gemeenschappen de Islam. Ook organiseert Maruf bijvoor­ – Samenwerken met christelijke LHBTI beeld de Maruf Community, waarin zo’n organisaties Luid en duidelijk daarop zo’n zestig mensen met een zeer zeventig queer moslims elkaar ontmoe­ aanwezig bij Pride diverse culturele achtergrond, gender­ ten, Maruf Iftars, waarbij mensen samen­ Dit bereikte COC in 2019 In 2019 wordt op veel plaatsen ter wereld identiteit en seksuele oriëntatie. De beide komen tijdens de vastenmaand, en Maruf – Start van een nieuw Respect2Love stilgestaan bij de Stonewall rellen van boten zorgen voor een forse impuls voor Messages, bijeenkomsten en panels waar­ Empowerment Program voor biculturele vijftig jaar eerder. De opstand van LHBTI’s de zichtbaarheid van biculturele LHBTI’s mee zo’n 350 personen worden bereikt. LHBTI’s tegen de New-Yorkse politie, waarbij bij Pride evenementen in Nederland. – Opstarten en steunen van transgender personen en mensen van Trans Health Clinic Respect2Love-communities in o.a. kleur een belangrijke rol speelden, wordt Veel biculturele initiatieven Voor transpersonen met een bicultu­ Zwolle en Utrecht vaak gezien als symbool van de moderne ondersteund rele achtergrond is het vaak lastig om – Zichtbaarheid van biculturele LHBTI’s LHBTI-beweging. Vrijwilligers van Res­ COC’s Bob Angelo Fonds ondersteunt toegang te krijgen tot specifieke gezond­ tijdens Pride pect2Love varen in de Canal Pride 2019 in 2019 maar liefst vijftien initiatieven heidszorg, zoals hormoonbehandelingen. – Steun voor de Trans Health Clinic en tal mee op de Colors of Stonewall-boot voor en door biculturele LHBTI’s. Er gaat De Trans Health Clinic, die Trans United van andere initiatieven van biculturele van COC Amsterdam. De ruim honderd onder meer geld naar een bijeenkomst Nederland in 2019 opricht in Amsterdam, LHBTI’s opvarenden van die boot laten zich trots voor vrouwelijke LBTI-vluchtelingen, biedt begeleiding door een professionele – Samen met Maruf steun bieden aan zien als krachtige biculturele LHBTIQ+ een Queer Bollywood Music Night arts die zelf ook transgender is. De kliniek queer moslims gemeenschap. Ze vragen aandacht voor voor Hindoestaanse queers, een Kerst- doet tevens dienst als ontmoetingsplek discriminatie en uitsluiting in- en buiten evenement van Trans United en een en is vanaf het begin een groot succes; Kom ook in actie! de LHBTI-gemeenschap. nieuwjaarsborrel­ van Pink Marrakech. De bezoekers vanuit het hele land komen – Sluit je aan bij COC’s Respect2Love: Tijdens de Utrecht Canal Pride 2019 vaart inzet om met het fonds nadrukkelijk veel erop af. De gemeente Den Haag onder­ respect2love.nl of facebook.com/ voor het eerst ook een biculturele queer biculturele initiatieven en organisaties te zoekt met Trans United Nederland de respect2love boot mee. Die primeur wordt mogelijk steunen is daarmee geslaagd. Op basis mogelijkheid om in die stad een verge­ – Ondersteun onze biculturele activiteiten gemaakt door Respect2Love Utrecht van feedback is besloten om in 2020 in lijkbaar initiatief op te zetten. COC levert met een donatie: coc.nl/steun-ons en Colored Qollective, een initiatief van te zetten op het verder vereenvoudigen een financiële bijdrage aan het Amster­ LHBTQIA+ mensen van kleur. COC Mid­ van de aanvraagprocedure en de verant­ damse initiatief. den-Nederland ondersteunt de boot met woordingsverplichtingen van het fonds.

22 23 UIT ALLE WINDSTREKEN 2019

Federatiedagen druk bezocht wordt meegenomen in de Nota Regen­ In maart en september 2019 komen alle boogbeleid 2019-2022, met daarin de COC verenigingen en COC Nederland visie en koers van de gemeente. Speer­ voor het tweede achtereenvolgende punt wordt het verbeteren van de positie jaar in Utrecht bijeen voor de Landelijke van biculturele LHBTI’s. COC Amsterdam Federatiedag. Om te praten over succes­ is ook in gesprek met de gemeente over Twente-Achterhoek test op IDAHOT sen en uitdagingen, te overleggen, te de haalbaarheid van een Regenbooghuis de acceptatie met netwerken en om workshops en trainin­ waar LHBTIQ-initiatieven in een veilige ­banners van zichtbare gen te volgen. Thema’s dit jaar zijn ‘COC omgeving bijeen kunnen komen. LHBTI’s voor iedereen’ en ‘de vrijwilliger centraal’. In totaal trekken de dagen zo’n 350 Dwars door Limburg in bezoekers. Jouke Verboom-van Buuren, regenboogbusjes Pride wordt aangehaald. In november Twente test LHBTI-acceptatie die de dagen voor COC organiseert: ‘Ik Tijdens Coming Out Dag in oktober 2019 geeft de gemeenteraad van Leiden een Is Nederland echt zo ruimdenkend als denk dat we dit jaar een kantelpunt heb­ gaat COC Limburg op pad met twee positief advies over het plaatsen van een het gaat om LHBTI’s? COC Twente- ben bereikt, van een vergadering die er kleurrijke bestelbussen. De ‘regenboog­ iconisch LHBTI-kunstobject in de open­ Achterhoek presenteert op een festival nou eenmaal bij hoort, naar een inspire­ busjes’, gevuld met drankjes, muziek en bare ruimte. COC Leiden is daar nauw bij tijdens IDAHOT 2019 een aantal grote rend evenement waar je bij wílt zijn. Een regenbooggadgets, rijden langs Maas­ betrokken. banners met foto’s van onder meer innig dag waarop ideeën ontstaan die anders tricht, Echt-Susteren, Heerlen, Sittard- kussende vrouwenkoppels en verliefde misschien niet geboren waren.’ Geleen en Roermond. De gemeente COC Eindhoven groeit explosief mannen. Bezoekers kunnen een QR-code Echt-Susteren gaf als enige gemeente Het gaat goed met COC Eindhoven en op de banner scannen en met een emoti­ Zorgeloos zwemmen in Zwolle aan geen regenboogvlag te willen hijsen. regio: een explosieve groei in leden, con aangeven welk gevoel de foto bij hen ‘Als er mensen met tranen in de ogen In plaats daarvan hingen ze binnen een nieuwe werkgroepen en vrijwilligers oproept. De input van alle deelnemers aan je vertellen dat dit de eerste keer in vlag op. ‘Daarmee geef je een ­statement onderstrepen het belang van de vereni­ tezamen levert een score voor ruimden­ jaren is dat ze weer durven te zwemmen, af dat het wel mag maar dat je het ging. Als sleutel tot succes beschouwt kendheid op. De actie van COC Twente- dan besef je dat er behoefte is aan wat eigenlijk niet moet laten zien’, aldus COC de COC vereniging het zoveel mogelijk Achterhoek trekt veel aandacht en blijkt wij doen.’ Dat zegt één van de mensen Limburg. De vereniging parkeert hun ruimte en steun bieden aan ­initiatieven een speelse manier om met mensen in van Club-T voor transgender personen regenboogbussen daarom recht voor de en werkgroepen. Wanneer mensen gesprek te komen over acceptatie. van COC Zwolle. Die organiseren in 2019 ingang van het gemeentehuis onder het een activiteit willen oppakken die past drie druk bezochte zwembijeenkomsten motto: ‘Je moet Echt overal jezelf kunnen ­­binnen de visie van de club, dan krijgt Lekker lesbisch lamineren voor transgender personen: Bubbels & zijn.’ die persoon alle nodige ondersteuning. in Nijmegen Bewegen. Om samen baantjes te trek­ De verantwoordelijkheid en de eigen­ Jawel: de Damessalon in Nijmegen ken, bij te praten en je veilig te voelen in Zichtbaarheid voor Leidse heid ligt bij de initiatiefnemers zelf. COC bestaat in 2019 vijftien jaar! Dat wordt een ontspannen en vriendschappelijke studenten Eindhoven en regio werkt ook steeds onder meer gevierd met het populaire omgeving. COC Leiden wordt in 2019 gekozen als vaker samen met andere roze- en roze- queer feestje Lekker Lesbisch ­Lamineren ‘goed doel’ door El Cid, de commissie gelinkte organisaties, de gemeente en de – bekend van onder meer Down The COC Amsterdam adviseert achter de Leidse studenten-introductie­ lokale politiek. Daarmee is de vereniging ­Rabbit Hole en de Zwarte Cross. Het gemeente week. Daardoor kan het COC extra zowel een huiskamer voor velen als een daadwerkelijke jubileumfeest wordt in COC Amsterdam schuift in april 2019 aan aandacht besteden aan het werven van prominente factor in de emancipatie van december gevierd tijdens een leuke en bij een bijeenkomst met de gemeente om nieuwe vrijwilligers en het belang van LHBTI’s in Eindhoven en de regio. druk bezochte editie waarbij oprichters vorm te geven aan het LHBTI-beleid van zichtbaar jezelf kunnen zijn. Ook de Maria en Oot in het zonnetje worden de stad. Het resultaat van het samenzijn band met LHBTI-studentennetwerk LU gezet.

24 25 2019

OUD & PROUD SUZANNE BLANCHARD OTREDAD PRODUCTIONS. Waren roze ouderen twintig jaar geleden nog nagenoeg onzichtbaar, in 2019 zorgt het COC tot op Europees niveau voor aandacht voor de groep.

Europese conferentie Ruim tweehonderd internationale bezoe­ kers uit achttien Europese landen, twee dagen bomvol workshops en activiteiten, en een buitengewoon hoge waardering van de deelnemers: de Europese confe­ rentie Focus on LGBTIQ+ Seniors mag een groot succes worden genoemd.

De bijeenkomst vindt in april plaats in OTREDAD PRODUCTIONS. Amsterdam, met het congrescentrum van de Openbare Bibliotheek als epi­ centrum en activiteiten georganiseerd door LHBTI-ouderen op diverse locaties in de stad. Aan bod komen onder meer het inclusief maken van zorginstellingen voor roze ouderen in heel Europa, het tegengaan van eenzaamheid, levensver­ halen van transgender senioren, educatie Linksboven: Deelnemers Linksonder: Deelnemers Minister De Jonge van VWS en training van zorgmedewerkers en aan de Europese conferentie in gesprek tijdens de waagt een dansje met een ouder worden met trots. De conferentie over LHBTI-ouderen Europese conferentie over bewoner in het Sarphatihuis wordt georganiseerd door Roze 50+ LHBTI-ouderen in Amsterdam (het samenwerkingsverband van COC en ouderenbond ANBO), LHBTI-erfgoedin­ stelling IHLIA en de gemeente Amster­ dam. Het is de tweede keer dat Roze 50+ een dergelijke bijeenkomst organiseert, ­verpleeghuis te wonen als je LHBTI bent. zich aan een dansje op het nummer I’m uitgereikt aan een woonzorginstelling. de eerste editie was in 2016. Het Sarphatihuis heeft een Roze Loper, coming out van Diana Ross. Het televisie­ Een inventarisatie toont aan dat cliënten het certificaat voor LHBTI-vriendelijkheid programma Goedemorgen Neder­ van zorg­instellingen die het certificaat VWS-minister op roze bezoek van Roze 50+. ‘Ik denk dat het goed is land maakt een item over het bezoek. hebben daar positief, trots en tevreden Minister Hugo de Jonge van VWS dat meer huizen aandacht hebben voor Inmiddels beschikken in totaal zo’n 180 over zijn. bezoekt op Coming Out Dag in ­oktober dit onderwerp’, zegt de minister in een Nederlandse zorg- en welzijnsinstel­ de LHBTI-afdeling Rozeneiland van het reactie. ‘Dus niet te snel denken: “bij ons lingen over een Roze Loper; nog eens Roze 50+ ambassadeurs in actie Dr. Sarphatihuis van Amsta in Amster­ zit het wel goed”, maar je goed afvragen: tien organisaties hebben het certificaat Het netwerk van Roze 50+ ambassadeurs dam. Hij gaat daar met bewoners in “voelt iedereen zich hier écht thuis?”’ recent aan­gevraagd. In 2019 wordt voor blijft groeien, er zijn ruim honderd vrijwil­ gesprek over hoe het is om in een Met bewoner Martin waagt de minister het eerst ook in Zeeland een Roze Loper ligers verspreid over het hele land actief. >>

26 27 2019 OUD & PROUD

FRONT CLEM BONGERS (81) LINER NIJMEGEN

‘Het idee voor een Roze Loper ontstond twaalf jaar geleden toen we in Nijmegen­ enkele woningen voor roze ouderen wilden realiseren. Hoe staat het eigenlijk met hun sociale situatie, vroegen we ons af. Woonzorgcentra die we aanschreven­ reageerden niet, en toen we via-via een directeur van een verzorgingshuis konden spreken, zei die: ‘Oh, maar daar kan ik heel kort over zijn: roze ouderen hebben wij niet.’ We moesten anderhalf uur met hem praten voordat hij besefte dat die blinde vlek nou net het probleem was: ze zijn er wel, maar het personeel en leidinggeven­ den hebben geen idee. De Roze Loper was aanvankelijk een soort aanmoediging voor woonzorgcentra om aandacht te schenken aan LHBTI’s. Het COC hoorde ervan, benaderde ons en rolde samen met ouderenbond ANBO het idee landelijk uit. Het blijft nodig om aandacht te vragen voor roze ouderen. In de thuiszorg werken vaak jonge mensen die in hun opleiding nauwelijks meekrijgen dat hun cliënten ook LHBTI kunnen zijn. Dat moet verande­ ren, daar zet ik me voor in. Jaren gele­ den leerde ik iemand kennen die op zijn tachtigste het verzorgingshuis in ging. Hij was van plan open te zijn over zijn homo­ seksualiteit maar toen hij binnenkwam, maakte het personeel heel vervelende grapjes over homo’s. Daar schrok hij zo van dat hij er tot op de dag van vandaag CLEM BONGERS niet over spreekt. Die foto op zijn nacht­ Zet zich met COC als Roze 50+ kastje? Dat is een jong gestorven neef. ­ambassadeur in voor roze ouderen Onverteerbaar, vind ik. Zo mag hij de kist niet in. Roze ouderen trekken zelf niet snel ‘Met COC rolden aan de bel dus ik ga nog even door. Het is nog steeds nodig, zoals COC nog steeds we de Roze Loper nodig is. Als minderheden niet voor landelijk uit’ ­zichzelf opkomen, dan wordt het niks.’

28 29 OUD & PROUD 2019

Links: Deelnemers aan het LVB Symposium

Zonder Stempel-ambassadeur Arnold Boekhoff en COC-voorzitter Astrid Oosenbrug bij de LVB Conferentie Ze organiseren activiteiten, agenderen Dit doet COC issues en werken op creatieve wijze aan – Zichtbaar maken van roze 50-plussers verbinding. Zo weet ambassadeur Marjet – Bouwen en onderhouden van een Bos in de gemeente Oldambt (­provincie netwerk van Roze 50+ ambassadeurs Groningen) het gesprek over roze – Inzetten Roze Loper scan om het welzijn ­ouderen op gang te brengen door samen en de psychische gezondheid van met de Groningse streektaalzanger Klaas roze 50-plussers in zorginstellingen te Spekken en pianist Vincent Grit een pro­ verbeteren ANGELA JUTTE ANGELA JUTTE gramma aan te bieden met levensliederen­ – Faciliteren roze 50+ community en verhalen in Nederlandse en Groningse – Ondersteunen van activiteiten en betere taal. Thema van het initiatief: jezelf zorg voor LHBTI’s met een verstandelijke ­kunnen zijn tot in lengte van dagen. Waar beperking de ouderenzorginstellingen in de regio tot dusver weinig bereidheid toonden om Dit bereikte COC in 2019 ZONDER STEMPEL Veel animo voor LVB-symposium met het onderwerp roze ouderen aan de – Twintig nieuwe instellingen ontvangen Ruim 220 mensen nemen in november slag te gaan, komt het gesprek dankzij dit een Roze Loper, veertig instellingen In Zonder Stempel steunt COC deel aan het tweede symposium programma alsnog op gang. worden opnieuw gecertificeerd LHBTI’s met een beperking. LVB en LHBTI. De belangstelling is – Support Your Chosen Family overweldigend: nog eens zeventig Succes voor ‘Chosen Family’ netwerk om oudere LHBTI’s beter te belangstellenden staan op de wachtlijst. Er voor elkaar zíjn. Omdat het gezellig is ondersteunen Eén van de onderwerpen die centraal en omdat je elkaar kunt steunen. Dat is – Landelijke Roze Ouderendag en Gids voor trans personen met staan: wat kun je als begeleider doen de gedachte achter het in 2018 door 75+ boot bij Pride Amsterdam een beperking voor jouw LHBTI-cliënt met een licht Roze 50+ gelanceerde initiatief Support – Meer aandacht voor transgender In november komt een gids uit met verstandelijke beperking? Daarnaast Your Chosen Family, bedoeld voor oudere ouderen in de zorg begrijpelijke en toegankelijke informatie is er veel ruimte voor de verhalen en LHBTI’s die in hun omgeving weinig voor transgender personen met een vragen van ervaringsdeskundigen. De ­familie of sociale contacten hebben. De Kom ook in actie! verstandelijke beperking. In de gids dag wordt georganiseerd door COC’s Groningse ‘familie’ Het Hogeland is een – Word Roze 50+ ambassadeur: wordt transgender-zijn en de stappen Zonder Stempel in samenwerking met voorbeeld van een sociaal netwerk dat [email protected] in een eventuele transitie in eenvoudige kennisorganisatie voor langdurende zorg in 2019 op die manier tot stand komt. – Vraag op rozezorg.nl een Roze taal uitgelegd. Het naslagwerk is Vilans, belangenorganisatie voor mensen De groep bestaat uit zeven personen en Loper scan aan voor een zorg- of bedoeld voor personen met een lichte met een verstandelijke beperking LFB en komt elke drie weken samen. ‘Elkaar bij welzijnsinstelling verstandelijke beperking (lvb) die hun TNN, Transvisie en IHLIA. Het symposium iemand thuis ontmoeten heeft als voor­ – Kom in contact met anderen, maak een genderidentiteit willen onderzoeken vindt plaats in het congrescentrum van deel dat je in een veilige omgeving samen profiel aan op roze50plus.nl en/of die in transitie willen gaan. Ook de Openbare Bibliotheek in Amsterdam. bent. De huiselijke sfeer zorgt voor gebor­ – Start of sluit je aan bij een Chosen helpt de gids zorgprofessionals die Vlogger Elio Heres doet tijdens de genheid en nodigt uit tot mooie gesprek­ Family-netwerk: [email protected] lvb-personen in zo’n proces willen bijeenkomst live verslag op Instagram. ken’, aldus één van de deelnemers.­ ‘Het – Sluit je als belangstellende, vrijwilliger ondersteunen. Het initiatief voor de is belangrijk dat de deelnemers redelijk of begeleider aan bij Zonder Stempel gids komt van de belangenorganisatie dicht bij elkaar wonen. Dan kan je samen voor LHBTI’s met een verstandelijke voor transgenderzorg Transvisie, COC’s koffie drinken, met iemand naar de film beperking: [email protected] Zonder Stempel en Transgender Netwerk gaan, een museum bezoeken en elkaar zo Nederland (TNN). nodig helpen.’

30 31 GRENZELOOS LEGABIBO Activisten vieren de decrimina­ lisering­ van ­homoseksulaiteit in Botswana Soms kleine stapjes, soms grote slagen: Tadzjikistan en Turkmenistan. Vijfen­ Deelnemers wereldwijd staan organisaties op om veertig LHBTI-activisten uit de regio aan de eerste doen mee. Tijdens de bijeenkomst wordt voor LHBTI-mensenrechten te strijden. ­wereldconferentie onder meer gewerkt aan het opzetten voor LBQ COC ondersteunt hen daarbij. van een verenigde LHBTI-beweging in vrouwen in de Centraal-Azië. COC-medewerker Syinat geschiedenis Sultanalieva: “Deze landen staan onder Einde aan strafbaarheid politieke invloed van Rusland. LHBTI- in Botswana mensenrechten in de regio staan enorm Een klinkende overwinning voor de onder druk sinds Rusland in 2013 zijn ­Botswaanse LHBTI-organisatie LEGA­ antihomowet invoerde. Lokale activisten BIBO: het Hooggerechtshof van Bots­ kunnen zich nu nauwelijks meer voorstel­ wana oordeelt in 2019 dat de strafbaar­ len dat ze zeven jaar geleden nog een stelling van homoseksuele handelingen protestmars met regenboogvlaggen in strijd is met de Grondwet. “Iedereen konden houden. De Centraal-Aziatische heeft recht op autonomie als het gaat landen zijn bovendien ondervertegen­ om het uiten van zijn of haar seksuele woordigd in bestaande internationale oriëntatie”, aldus de rechters. Het COC LHBTI- en mensenrechtenorganisaties. werkt sinds 2011 samen met LEGABIBO. Met deze bijeenkomst is een flinke eerste Mede dankzij steun van het COC weet de stap gezet in het bundelen van de krach­ organisatie in 2016 een legale status te ten en het opbouwen van een duurzame verwerven. Door die juridische erkenning organisatie.” Het is de bedoeling dat het kan LEGABIBO de Botswaanse regering platform jaarlijks bijeen komt. voor de rechter dagen om op te komen voor LHBTI-mensenrechten, met in 2019 Eerste wereldconferentie voor als resultaat het einde van strafbaarheid. LBQ-vrouwen Dankzij de decriminalisering hebben Kaapstad in Zuid-Afrika is in juli 2019 LHBTI’s in het Zuidelijk-Afrikaanse land de locatie waar de Global Feminist LBQ nu bijvoorbeeld ook betere toegang Women’s Conference wordt gehouden, tot specifieke gezondheidszorg, zoals de eerste wereldconferentie óóit voor en genderbevestigende behandelingen, en door LBQ-vrouwen (lesbisch, biseksueel, preventie en behandeling van hiv en aids. queer). Een internationale werkgroep gefaciliteerd door COC organiseert de LHBTI’s in Centraal-Azië bijeenkomst. Er zijn ruim vijfhonderd bundelen krachten deelnemers uit meer dan honderd landen In de stad Almaty in Kazachstan vindt aanwezig. Renate Hartman, mede-orga­ in de zomer van 2019 met steun van nisator vanuit COC: “Al die verschillende het COC de eerste editie plaats van het mensen uit zulke uiteenlopende delen Centraal-Aziatische LHBTI Platform, van de wereld die worstelen met zoveel bedoeld voor LHBTI-organisaties uit de verschillende uitdagingen. Deze confe­ landen Kirgizië, Kazachstan, Oezbekistan, rentie bracht hen bij elkaar in een veilige

32 33 GRENZELOOS

FRONT Deelnemers LINER aan de eerste ‘Ik kijk terug op wereld­ conferentie een evenement voor LBQ vrouwen in de dat ik nooit zal geschiedenis vergeten’

Nnedinma Ulanmo (38), Nigeria Zet zich met COC in voor lesbische, biseksuele en queer vrouwen in de hele wereld

NNEDINMA ULANMO (38), NIGERIA omgeving waar ze ervaringen konden de gerechtelijke uitspraak in wetgeving. uitwisselen, spreken over een scala aan Daartoe brengen de organisaties onder ‘Voor de situatie van gay mannen in tie daadwerkelijk te laten plaatsvinden. onderwerpen en over problemen waar meer diverse betrokkenen en regerings­ Afrika is er via hiv & aids preventiepro­ Ik moet eerlijk bekennen dat ik er met ze tegenaan lopen. Over welke kansen vertegenwoordigers bij elkaar. COC gramma’s een bepaalde mate van aan­ een zeker cynisme aan begon. Maar de ze zien en welke oplossingen. Het was werkt in dit proces nauw samen met de dacht. Dat is natuurlijk belangrijk, maar mensen van COC met wie ik werkte, prachtig en nodig – en eigenlijk absurd Nederlandse intersekse organisatie NNID, voor LBQ-vrouwen (lesbisch, biseksueel, slaagden erin me te overtuigen dat ik dat er in 2019 pas voor het eerst een die Srishti Madurai steunt met informatie queer) was er helemaal niets, wij waren meer kan bereiken dan ik zelf dacht. Een conferentie als deze is gehouden.” en advies. Belangenorganisaties roepen volstrekt onzichtbaar. In Nigeria heb ik jaar later kijk ik terug op een evenement de Indiase premier Narendra Modi op om daarom zelf de organisatie WISE opge­ dat ik nooit meer zal vergeten. Voor de Historische overwinning voor het verbod in heel India in te voeren. In zet: Women Initiative for Sustainable eerste keer ooit zag ik zoveel prach­ intersekse rechten in India veel landen, waaronder ook Nederland, Empowerment and Equality. Met het tige LBQ-vrouwen bij elkaar, van zulke Operaties aan de geslachtskenmerken zijn deze non-consensuele, niet-nood­ COC en andere organisaties voerde ik verschillende komaf, kleur en vorm. De van intersekse baby’s en kinderen zonder zakelijke medische behandelingen van in West-Afrika een grootschalig onder­ onderlinge verbondenheid was voelbaar dat daarvoor een medische noodzaak intersekse kinderen nog niet verboden. zoek uit naar de problemen en behoeften en onvoorstelbaar. Er vond healing plaats, bestaat, zijn sinds augustus 2019 verbo­ van onze gemeenschap. Het is voor het mensen transformeerden. Er waren fan­ den in de Indiase deelstaat Tamil Nadu. Nederland steunt buitenlandse eerst dat we dit soort informatie op deze tastische vrouwen aanwezig die met hun Eerder besloot het Hooggerechtshof in LHBTI-organisaties schaal verzamelen en er programma’s op werk enorme impact hebben op de levens de hoofdstad Madras dat dergelijke ope­ Steun aan LHBTI-organisaties in landen kunnen baseren. Toen het COC mensen van LBQ-vrouwen. Ze onderwezen ons raties een schending zijn van de mensen­ waar de mensenrechten van LHBTI’s opriep om de eerste Global Feminist LBQ over leiderschap en droegen ons nieuwe rechten: als medische urgentie ontbreekt onder druk staan, wordt de komende Women’s Conference mee te organiseren, perspectieven aan. Ik kan niet in woorden mogen artsen de lichamelijke integriteit jaren voor het eerst een expliciete top­ heb ik me enthousiast aangemeld. Ik nam uitdrukken hoe trots ik ben dat ik hiervan van kinderen niet schenden. Het COC prioriteit voor minister Sigrid Kaag van plaats in de commissie die de fondsen bij deel heb mogen uitmaken.’ ondersteunt de Indiase intersekse organi­ Ontwikkelingssamenwerking. Dat schrijft elkaar moest brengen om de conferen­ satie Srishti Madurai bij het omzetten van de minister in november aan de Tweede

34 35 GRENZELOOS 2019 GEERT VAN TOL

Dit doet COC – Ondersteunen van meer dan 150 LHBTI- organisaties in ruim 35 landen bij de opbouw van een sterke, zelfbewuste LHBTI-gemeenschap – Hiertoe beschikbaar stellen van het eigen internationale netwerk, coachen en trainen van activisten en waar nodig financieel ondersteunen – Met activisten uit tal van landen aandacht vragen voor LHBTI- mensenrechten bij internationale organisaties als de VN, de OVSE en de Raad van Europa – Ondersteunen van lobby van activisten bij de Afrikaanse Commissie en de Organisatie van Amerikaanse Staten Acht lijsttrekkers en andere Dit bereikte COC in 2019 vertegenwoordigers van politieke – Homoseksualiteit niet meer strafbaar partijen tekenen in in Botswana april een Europees – Historische overwinning voor intersekse Stembusakkoord rechten in India met het COC – Eerste wereldconferentie voor LBQ vrouwen Kamer. Het besluit is het resultaat van kwam aan strafbaarheid van homosek­ hun huidskleur of geloof als omdat ze – Acht partijen tekenen Europees COC’s Regenboog Stembusakkoord, sualiteit in Botswana en de Seychellen, LHBTI-zijn. Het akkoord wordt getekend Stembusakkoord waarin acht politieke partijen beloofden en dat een antihomowet in het centraal- door PvdA, VVD, CDA, GroenLinks, D66, – Verenigde Naties vernieuwen mandaat om het onderwerp prioriteit te geven. Aziatische Kirgizië van tafel ging. Partij voor de Dieren, 50PLUS en SP. Dat VN-expert die zich richt op beschermen “Dit is een geweldige blijk van solidari­ gebeurt tijdens COC’s Europese Lijst­ LHBTI’s tegen discriminatie teit aan onze vrienden in landen waar Lijsttrekkers tekenen Europees trekkersdebat in het Utrechtse Tivoli­ ­LHBTI’s dag-in dag-uit moedig strijd Stembusakkoord Vredenburg. De Europese politici spreken Kom ook in actie! leveren voor acceptatie en gelijke rech­ Op 5 april tekenen acht lijsttrekkers en daar over zaken als het Europese asiel­ – Steun buitenlandse LHBTI-activisten: ten”, aldus COC-voorzitter Astrid Oosen­ andere vertegenwoordigers van politieke beleid, erkenning voor huwelijken van doneer via coc.nl/steun-ons brug. Door het besluit van minister Kaag partijen een Europees Stembusakkoord partners van gelijk geslacht in de hele – Doe mee aan acties van COC voor blijft Nederland naar verwachting een met het COC. Daarin beloven ze onder EU en de aanpak van landen als Litou­ LHBTI-mensenrechten wereldwijd. van de grootste financiers van de strijd meer om zich in te zetten voor Europese wen, waar antihomowetgeving geldt. Blijf op de hoogte via coc.nl, Twitter voor LHBTI-mensenrechten ter wereld. wetgeving om LHBTI’s tegen discrimi­ In mei lanceert het COC de Europese en Facebook Mede dankzij de Nederlandse steun natie te beschermen. Ook zeggen ze kieswijzer Rainbowvote.NU, met LHBTI-­ bereikten LHBTI-organisaties de afgelo­ toe op te zullen komen voor mensen die standpunten van partijen die meedoen pen jaren bijvoorbeeld dat er een einde zowel gediscrimineerd worden wegens aan de Europese verkiezingen.

36 37 JONG & SCHOOL 2019

Ook mbo’s zijn nu verplicht tompoucen en Pride shirts ontworpen HENRI BLOMMERS om werk te maken van LHBTI-­ door Viktor&Rolf. acceptatie. En tien jaar gele- 1148 bestellingen uit de GSA webshop den startten de eerste GSA’s op zijn in 2019 verstuurd naar 809 mid- ­middelbare scholen: inmiddels delbare school- en mbo locaties, nog zijn het er ­duizend. afgezien van de talloze bestellingen voor campagnes als Paarse Vrijdag. Denk bijvoorbeeld aan het GSA Actie- boek, een uitgebreid naslagwerk voor 350 scholen doen mee aan het GSA GSA-­leerlingen en docenten dat in 2019 initiatief Day of Silence waarbij leerlingen volledig is vernieuwd. Het gaat in op een dag zwijgen om aandacht te vragen vragen als: hoe informeer je anderen op voor de gevolgen van pesten. je school over sekse, gender en seksuele diversiteit? Hoe creëer je een goeie sup­

10 GSA Dagen zijn er in 2019 georga­ portgroep voor LHBTI-jongeren? En hoe HENRI BLOMMERS niseerd: regionale bijeenkomsten met ga je om met GSA-leden die persoonlijke workshops over hoe je een GSA zo goed problemen hebben? De GSA is in 2019 mogelijk laat draaien. Ook is er 1 landelijk door het RIVM opnieuw erkend als ‘goed GSA Congres. De bijeenkomsten ­brengen onderbouwde interventie’ en opgenomen 253 vooral jonge GSA activisten bij in de database effectieve jeugdinterven­ GSA-scholieren van het Deltion elkaar. Samen wisselen ze ervaringen uit ties van het RIVM. De erkenning door College in Zwolle met de en bouwen ze contacten op. RIVM is steeds vijf jaar geldig. De 1e GSA speciale Coming Out Dag- in Nederland werd opgericht in 2009. regenboogvlag 600 scholen nemen in oktober deel aan Coming Out Dag. Evenzoveel speciale GSA regenboogvlaggen worden er die Queer leeslijst voor scholieren De Hingh. Voorzien van een inleiding informatie willen over hun seksuele- en dag in de mast gehesen. De actie wordt COC’s GSA Netwerk lanceert in 2019 door de vijf BN’ers zijn de teksten gebun­ genderidentiteit of die daarmee wor­ mede mogelijk gemaakt door een dona­ samen met de Leescoalitie de website deld in een boekje met een voorwoord stelen. In 2019 is het platform door COC tie van ING. Het is het 2e jaar waarin de queerboeken.nl. Scholieren vinden daar door Arthur Japin. Op Valentijnsdag en partners Movisie en 113 vernieuwd op GSA’s scholen aansporen om een regen­ een leeslijst met boeken waarin LHBTI- wordt het boekje in een oplage van 15 basis van de laatste wetenschappelijke boogvlag te hijsen op Coming Out Dag. personages voorkomen. De geselec­ duizend exemplaren uitgedeeld door kennis en met input van LHBTI-jongeren teerde boeken kunnen gebruikt worden GSA’s op middelbare scholen in heel zelf. De site gaat in op hoe je hulp kunt 1000 scholen doen in december mee voor het vak Nederlands. Aan de lance­ Nederland. OCW-minister Ingrid van vinden als je in de put zit en hoe je kunt aan de 10e editie van Paarse Vrijdag, dit ring van het project is de verkiezing van Engelshoven ondersteunt het initiatief en uitzoeken of je lesbisch, homo, bi, hetero jaar met als thema: Jezelf kunnen zijn is het Beste Queer Fragment gekoppeld. maakt er een persoonlijke video over. of transgender bent. Tegelijkertijd wordt een feest. Voor de 4e keer ondersteunt Lezers kunnen stemmen op de mooiste via Instagram de campagne ­#kweetnie HEMA Paarse Vrijdag, met een donatie liefdesscènes uit de queer literatuur. De Informatiesite voor gelanceerd, met als boodschap dat het van 22.500 euro. HEMA haalt het geld fragmenten worden geselecteerd door LHBTI-jongeren verbeterd prima is om (nog) niet zeker te zijn over op tijdens Pride Amsterdam met de Tim den Besten, Özcan Akyol, Rik van de De website iedereenisanders.nl is dé je seksuele- of genderidentiteit en dat verkoop van onder meer regenboog­ Westelaken, Sherida Spitse en Valentijn LHBTI-site voor jongeren die meer het goed is om over je gevoelens te >>

38 39 2019 JOUW BELANGEN

FRONT JOEL (20) LINER UTRECHT

‘Op mijn 17e vertelde ik thuis dat ik homo ben. De sfeer veranderde op slag. Het liep zo uit de hand dat ik het huis uit vluchtte. Mijn familie is streng gelovig en ze wilden mijn geaardheid niet accepteren. Ik had geen idee waar ik naartoe moest. Drie maanden lang heb ik gezworven. Soms kon ik bij vrienden slapen, soms regelde ik een slaapplek via Grindr, met alle risico’s die daarbij hoorden. Een paar keer heb ik buiten overnacht. Op die momenten voelde ik me enorm eenzaam en verla­ ten en dacht ik wel eens: op deze manier hoeft het leven voor mij niet meer. Na drie maanden had ik genoeg geld om een kamer te huren en kon ik langzaam uit de overlevingsmodus komen. Inmiddels gaat het goed met me. Ik heb mijn leven op de rit en ik heb weer contact met mijn familie. Afgelopen december vroeg COC of ik mijn verhaal wilde vertellen tijdens een Kersconcert waarmee aandacht werd gevraagd voor dak- en thuisloze LHBTI jongeren. Ik was zenuwachtig maar de reacties waren overweldigend, op zoveel positiviteit had ik niet gerekend. Ik heb interviews gegeven aan landelijke media zoals het NOS Journaal. Dankzij het plat­ form dat COC me bood, heb ik duidelijk kunnen maken dat er iets moet gebeuren om dakloze LHBTI-jongeren te helpen. En m’n moeder is er een beetje door veran­ derd. M’n familie was niet zo blij met al die JOEL media-aandacht. M’n vader, m’n broers en Werkt met COC aan betere opvang een paar van m’n zussen accepteren me voor dak- en thuisloze LHBTI-jongeren nog steeds niet. Maar toen een van m’n zussen laatst zei dat ze een meisje voor ‘Het COC me wist om mee te daten, zei mijn moe­ der tegen haar: “Ophouden jij”. Dat vond gaf mij een ik fijn want ik weet dat het niet makkelijk platform’ is voor m’n moeder.’

40 41 JONG & SCHOOL 2019

Het kerstconcert voor dak- en thuisloze­ LHBTI-jongeren in de Amsterdamse ­Westerkerk Dit doet COC – Jongeren steunen die zich actief inzetten voor LHBTI-acceptatie – GSA’s ondersteunen waarin LHBTI’s met andere leerlingen samenwerken aan een veilige school – Jong&Out community faciliteren voor GEERT VAN TOL GEERT VAN TOL jongeren tot en met achttien jaar – Met het GSA-Docentennetwerk en GSA-coördinatoren werken aan een betere positie van LHBTI’s op mbo’s en middelbare scholen – Verzorgen van voorlichting in de klas ­praten. Bekende influencers als Jessie Minder dan de helft van de mbo’ers vindt Kerstconcert voor dakloze – Ondersteunen van online Maya, Rutger Vink en actrice Hannah de eigen school homovriendelijk. Hoe ga LHBTI-jongeren jongerenplatform Expreszo van Vliet doen mee en de campagne je als docent om met heftige meningen Met een bijzonder Kerstconcert in ­genereert veel media-aandacht. Zo van studenten? Hoe blijf je in gesprek de Amsterdamse Westerkerk vragen Dit bereikte COC in 2019 maakt het Jeugdjournaal een portret van met studenten terwijl je hun gedrag waar COC, Leger des Heils en HVO Querido – Duizend GSA’s die werken aan veilige een 14-jarige Turks-Nederlandse homo­ nodig begrenst? Op achttien van de in december aandacht voor dak- en scholen voor iedereen seksuele jongen. drieënveertig ROC’s volgen docenten­ thuisloze LHBTI-jongeren. Er zijn naar – Bevorderen van LHBTI-acceptatie teams een training om een respectvolle schatting zeker zevenhonderd dakloze verplicht op mbo’s Werken aan acceptatie in het mbo dialoog te kunnen voeren met studenten LHBTI-jongeren in Nederland. Ze staan – Een vernieuwde website waar LHBTI- Het bevorderen van LHBTI-acceptatie over gender- en seksuele diversiteit. Het vaak niet op de radar van de reguliere jongeren hulp vinden als ze in de put is met ingang van het nieuwe school­ COC werkt sinds 2013 met partners om dak- en thuislozenzorg, zo blijkt uit zitten jaar in 2019 verplicht op alle scholen de veiligheid voor LHBTI-studenten op onderzoek van Movisie in opdracht van – Aandacht voor de positie van dak- en in het middelbaar beroepsonderwijs mbo’s te vergroten. de Gemeente Amsterdam. De jongeren thuisloze LHBTI-jongeren (mbo). Daarmee is de belofte uit het Vaardigheden om LHBTI-acceptatie te komen vaak op straat terecht omdat hun Regenboogakkoord ingelost, waar het bevorderen zijn inmiddels een verplicht coming out als LHBTI thuis leidt tot hef­ Kom ook in actie! COC samen met mbo-scholieren lang onderwerp op pabo’s en tweedegraads tige conflicten. COC, Leger des Heils en - Start een GSA op je school via voor pleitte. Met EduDivers en Theater docentenopleidingen, maar nog niet op HVO Querido willen het probleem onder gsanetwerk.nl of word lid van het AanZ start COC in 2019 het mbo-project eerstegraads- en universitaire docen­ de aandacht brengen en zoeken naar GSA-docentennetwerk: [email protected] ‘Begrenzen en uitnodigen’. Doel is om tenopleidingen. Dat was wel beloofd in oplossingen. Initiatiefnemer Hans Ver­ - Werkt je school niet mee aan een kennis over- en empathie voor seksuele- COC’s Stembusakkoord. Op aandringen hoeven: “De échte oplossing moet van LHBTI-vriendelijk klimaat? Vraag hulp en genderdiversiteit te vergroten onder van het COC stemt de Kamer in april de overheid komen, een budget speciaal bij de Roze Olifant: derozeolifant.nl mbo-scholieren en docenten. Een kleine voor een motie om dit alsnog te regelen. voor deze doelgroep waarmee Leger des - Ontmoet andere LHBTI-jongeren via groep intolerante studenten reageert Heils, HVO Querido en COC samen aan jongenout.nl heftig op seksuele- en genderdiversiteit, de slag kunnen om een significant ver­ - Sluit je aan bij Expreszo, het zo blijkt uit onderzoek. Met flinke impact: schil te maken.” Het concert leidt tot een jongerenplatform van het COC: LHBTI-studenten op mbo’s zijn verge­ stroom van publiciteit voor de problema­ expreszo.nl leken met overige leerlingen drie keer tiek en staatssecretaris Blokhuis (VWS) - Word voorlichter in de klas: vaker slachtoffer van psychisch geweld. belooft met een actieplan te komen. voorlichtingindeklas.nl

42 43

2019

MEDEWERKERS COC NEDERLAND STAGIAIRES JAARREKENING FINANCIERS

Marjolein van der Beek Nataliia Moskovchenko Ilona de Baat Als gevolg van de In 2019 ontving het COC Ministerie van Onderwijs, Simion Blom Zinzy Nimako Janna Driessens covid-19 pandemie bijdragen van: Cultuur en Wetenschap Yuri de Boer Brian van Nunen Jamie Groeneveld kon de jaarrekening Ministerie van Volks­ Pieter Boone Margriet Oosterhuis Mounya Hefni 2019 ten tijde van Leden en donateurs van gezond­heid, Welzijn en Susanne te Braak Tugba Özer Megan van Meer het afronden van dit het COC Sport Nikki Brörmann Marie Ricardo Dayenne Peelen publieksjaarverslag nog NIKE European Jan-Willem de Bruin Marina Slaikovska Isa Reinalda niet worden vastgesteld Aids Fonds Operations Netherlands Jouke van Buuren René van Soeren Caner Toprak door de algemene Aids Healthcare B.V. Liesbeth Devos Omar Sulaiman Sarah Trottier vergadering van COC Foundation (AHF) Open Society Foundations Koen van Dijk Eva T Schroots Rowena Hiwat verenigingen. Wanneer American Jewish World Oranje Fonds Geert-Jan Edelenbosch Philip Tijsma de jaarrekening is Service Overbeek, J.G. † Hanneke van Gaans BeyonG Veldkamp vastgesteld, wordt Arcus Foundation The Baring Foundation Smita Gayadin Arjos Vendrig deze gepubliceerd op Astraea Lesbian U.S. Department of State Claire Gheerbrant Milou Vertegaal www.coc.nl. Foundation for Justice Uhai Eashri Christel Groot Mayanka Vij Bilitis Resource Center Vattenfall Nina Guillerme Rohit Vyas Foundation Joyce Hamilton Dennis van Wanrooij Boomerang Agency Alexander Hammelburg GJ Wielinga Dokkumer Vlaggen Jason Hanna Jeanne Wolbers Centrale Renate Hartman Maha Youssef Dreilinden Daphne Heijmering Jessica van Zadelhoff Filia Foundation Stan van Houten Foreningen FRI Andrea Hurtado Foundation for a Just Sabine Jansen Society Freek Janssens GlobalGiving Foundation Elke de Jong Grindr for Equality Anne Jong HEMA Sadiqa el Kahal ING Bank Maria Kozlovskaya Mama Cash Foundation Kamala Laghate Microsoft Philanthropies Suze de Lang Migratie en Integratie Bram Langen Fonds (EU) Zohra Maipauw Ministerie van Cherine Mathot Buitenlandse Zaken Alexander Meijer Ministerie van Justitie en Jantien Meijer Veiligheid

44 45 COC NEDERLAND JAARVERSLAG 2019

COLOFON CONTACT

REDACTIE COC NEDERLAND Caspar Pisters, Nieuwe Herengracht 49 Philip Tijsma 1011 RN Amsterdam T 020 623 45 96 ART DIRECTION www.coc.nl EN ONTWERP [email protected] Wijstudio - Marjolein Rams i.s.m. Annelies Frölke VOLG ONS Volg COC Nederland op PORTRETTEN Twitter of Facebook of FRONTLINERS neem een abonnement op Jaap van den Beukel onze digitale nieuwsbrief op www.coc.nl OVERIGE FOTO’S COC Nederland, STEUN ONS tenzij anders vermeld Het COC werkt aan een inclusieve samenleving DRUK waarin mensen optimaal Printerface kunnen participeren onge­ acht hun seksuele oriën­ tatie, genderidentiteit of -expressie en geslachts­ kenmerken. We kunnen jouw steun daarbij goed gebruiken. Sluit je aan op www.coc.nl/steun-ons

‘Ik blijf aandacht vragen voor roze ouderen’

CLEM BONGERS

46 COC NEDERLAND JAARVERSLAG 2019

‘Discriminatie van intersekse en transgender mensen is eindelijk verboden!’

BENTE KEULEN