Regioscreening Regioscreening

REGIOSCREENING

BESTUURLIJKE REGIONALE SAMENWERKING IN VLAANDEREN

INVENTARISATIE EN ANALYSE

24 april 2012

COLOFON

Redactie: Agentschap voor Binnenlands Bestuur

Met wetenschappelijke medewerking van An Decorte, Filip De Rynck, Caroline Temmerman, Joris Voets & Ellen Wayenberg (Steunpunt Bestuurlijke Organisatie Vlaanderen)

Verantwoordelijke uitgever:

Guido Decoster Agentschap voor Binnenlands Bestuur Boudewijnlaan 30 B-1000 Brussel

D/2012/3241/106

Voorwoord De regioscreening is een belangrijke stap in de hervorming van onze bestuurlijke organisatie

Samenwerking is de afgelopen jaren meer dan ooit aan de orde geweest om onze maatschappelijke uitdagingen aan te pakken. Maar bestaat er ook zoiets als ‘teveel samenwerken’? Kan samenwerking ook leiden tot minder transparantie, efficiëntie en democratische controle? Dit zijn de kernvragen die naar voren komen wanneer we het hebben over het toegenomen aantal samenwerkingsverbanden, structuren en gebiedsafbakeningen op het schaalniveau tussen de gemeenten en de Vlaamse overheid.

Het debat over het ‘intermediaire niveau’ is in de Vlaamse bestuurlijke organisatie niet nieuw. De toenmalige Hoge Raad voor Binnenlands Bestuur stelde meer dan tien jaar geleden al het nut en de noodzaak van een regioscreening vast. In 2009 stond dit thema opnieuw op de politieke agenda. Vanuit Nederland kwam de term ‘verrommeling’ overwaaien in het Vlaamse bestuurskundige discours. De aanpak van de verrommeling is een van de speerpunten die de Vlaamse regering op 8 april 2011 aankondigde in het Witboek Interne Staatshervorming.

Het concept ‘verrommeling’ klinkt erg negatief, en in discussies blijkt al snel dat iedereen iets anders begrijpt onder verrommeling. In de afgelopen jaren werden er wel studies uitgevoerd voor kleinere gedeelten van het Vlaamse grondgebied, op initiatief van de lokale besturen zelf, maar we beschikten niet over een algemeen overzicht van de structuren die zich op het intermediaire niveau bevinden voor het hele Vlaamse grondgebied.

In de afgelopen maanden werd er heel wat werk verricht door de gouverneurs, het Agentschap Binnenlands Bestuur en de gemeenten zelf om zoveel mogelijk structuren te inventariseren in een databank. Deze oefening werd wetenschappelijk ondersteund door het Steunpunt Bestuurlijke Organisatie Vlaanderen.

Het rapport dat nu voor u ligt bevat de eerste analyses en inzichten die voortvloeien uit de gegevens waarover we nu beschikken. We zetten hiermee een belangrijke stap vooruit. Het debat over de verrommeling wordt hierdoor geobjectiveerd, inzichtelijker gemaakt en beter onderbouwd. Dit rapport is echter niet het eindpunt van de regioscreening, maar de start ervan. Het rapport moet zowel aanzetten tot verder wetenschappelijk onderzoek als tot reflectie en debat bij lokale besturen over de samenwerkingsverbanden waarin ze participeren.

Geert Bourgeois

Viceminister-president van de Vlaamse regering en Vlaams minister van Bestuurszaken, Binnenlands Bestuur, Inburgering, Toerisme en Vlaamse Rand

Inhoud Voorwoord ...... 3 Inhoud ...... 5 1 Inleiding ...... 9 2 Regioscreening: achtergrond en doelstellingen ...... 11 2.1 Waarom een regioscreening? ...... 11 2.1.1 Aanleiding en probleemformulering ...... 11 2.1.2 Beleidsmatige context ...... 11 2.2 Aanpak van de inventarisatiefase ...... 13 2.2.1 Voorbereiding en wetenschappelijke onderbouwing van de regioscreening door het Steunpunt Bestuurlijke Organisatie Vlaanderen ...... 13 2.2.2 Opbouw van de databank ...... 14 2.2.3 Gebiedsdekkende inventarisatie ...... 14 3 Kwantitatieve analyse ...... 17 3.1 Sterke stijging van het aantal samenwerkingsverbanden ...... 18 3.2 Intergemeentelijke samenwerking ...... 18 3.2.1 Interlokale verenigingen ...... 20 3.2.2 Projectverenigingen...... 22 3.2.3 Dienstverlenende verenigingen ...... 24 3.2.4 Opdrachthoudende verenigingen ...... 25 3.3 Informeel overleg en samenwerking ...... 27 3.4 Vlaamse of federale regionale structuren ...... 29 4 Clusteranalyse ...... 32 4.1 Clusteranalyse met behulp van een matrix ...... 32 4.2 Cartografische clusteranalyse ...... 35 4.3 Hiërarchische clusteranalyse ...... 37 4.4 Cartografische dwarsdoorsnedes van de clusteranalyse ...... 39 4.4.1 Doorsnede 1 ...... 40 4.4.2 Doorsnede 2 ...... 41 4.4.3 Doorsnede 3 ...... 43 5 Kwalitatieve analyse ...... 45 5.1 West-Vlaanderen ...... 45 5.1.1 Brugge, Oostende en omgeving ...... 45 5.1.2 Westhoek ...... 45 5.1.3 Roeselare - Tielt / Midden-West-Vlaanderen ...... 46 6

5.1.4 Kortrijk / Zuid-West-Vlaanderen...... 47 5.3 Oost-Vlaanderen ...... 48 5.3.1 Gent en omgeving ...... 48 5.3.2 Zuid – Oost – Vlaanderen ...... 49 5.3.3 Dendermonde en omgeving ...... 50 5.3.4 Waasland ...... 50 5.4 Antwerpen ...... 51 5.4.1 Antwerpen en omgeving ...... 51 5.4.2 Mechelen en omgeving ...... 52 5.4.3 De Kempen ...... 52 5.6 Limburg ...... 54 5.6.1 Noord-Oost-Limburg...... 55 5.6.2 Zuid-West-Limburg ...... 55 5.8 Vlaams-Brabant ...... 57 5.8.1 Leuven/Oost-Vlaams-Brabant ...... 57 5.8.2 Halle-Vilvoorde/West-Vlaams-Brabant ...... 58 6 Conclusies ...... 60 6.1 Sterke stijging van het aantal structuren, afbakeningen en samenwerkingsverbanden ...... 60 6.2 Het ‘intermediaire niveau’ is een huis met vele kamers ...... 60 6.3 Nood aan duidelijke focus en probleemstelling(en) ...... 60 6.4 Clusters van intensieve samenwerking op verschillende schaalniveaus ...... 61 6.5 Clusteranalyse als methodologie ...... 61 6.6 Oude grenzen zijn herkenbaar, maar worden doordringbaar ...... 61 6.6.1 Provinciegrensoverschrijdende initiatieven ...... 62 6.6.2 Arrondissementsgrenzen vervagen ...... 62 6.7 Sterk toegenomen samenwerking op kleinere schaalniveaus ...... 62 6.8 Sectoraal beleid gericht op schaalvergroting en versterking van capaciteit en expertise ...... 63 6.9 Samenwerking tussen de centrumsteden ...... 63 7 Bijlage 1 – Clusteranalyse ...... 65 7.1 West-Vlaanderen ...... 65 7.1.1 Westhoek ...... 66 7.1.2 Zuid-West-Vlaanderen ...... 67 Midden-West-Vlaanderen ...... 68 7.1.3 Brugge-Oostende ...... 69 7

7.2 Oost-Vlaanderen ...... 70 7.2.1 Gent en omstreken ...... 71 7.2.2 Vlaamse ardennen / Denderstreek ...... 72 7.2.3 Waasland / Schelde-Durme ...... 73 7.3 Antwerpen ...... 74 7.3.1 Antwerpen en omgeving ...... 75 7.3.2 Mechelen ...... 76 7.3.3 Kempen ...... 77 7.4 Limburg ...... 78 7.5 Vlaams-Brabant ...... 79 7.5.1 Halle-Vilvoorde ...... 80 7.5.2 Leuven – Oost-Vlaams-Brabant ...... 81 8 Bijlage 2 – Clusteranalyse gecorrigeerd op kleinschalige samenwerkingsverbanden ....82 8.1 West-Vlaanderen ...... 82 8.2 Oost-Vlaanderen ...... 83 8.3 Antwerpen ...... 84 8.4 Limburg ...... 85 8.5 Vlaams-Brabant ...... 86 9 Bijlage 3 - Hiërarchische clusteranalyse ...... 87 9.1 Methodologische verantwoording ...... 87 9.2 West-Vlaanderen ...... 89 9.3 Oost-Vlaanderen ...... 90 9.4 Antwerpen ...... 91 9.5 Limburg ...... 92 9.6 Vlaams-Brabant ...... 93

111 Inleiding Het rapport dat voor u ligt, bundelt een eerste reeks aan vaststellingen en analyses op basis van een inventarisatie van samenwerkingsverbanden, structuren en gebiedsafbakeningen op het niveau tussen de lokale besturen en de Vlaamse overheid. De inventarisatie gebeurde in de tweede helft van 2011 en werd in opdracht van de Vlaamse minister van Binnenlands Bestuur uitgevoerd door de gouverneurs en het Agentschap voor Binnenlands Bestuur. In dit rapport presenteert het Agentschap voor Binnenlands Bestuur de eerste resultaten van deze inventarisatieoefening. Het rapport kan hiermee niet worden beschouwd als een volledig uitgevoerde ‘regioscreening’ in heel Vlaanderen, maar is er slechts een aanzet toe. Het rapport reikt een aantal eerste analyses en vaststellingen aan, die aanleiding moeten geven tot verdere reflectie en aanpak, zowel door de wetenschap als door de verschillende overheidsniveaus en besturen in Vlaanderen.

Het rapport bestaat uit drie delen. Het eerste deel is een kwantitatieve analyse van de geïnventariseerde gegevens. In dit deel proberen we meer zicht te krijgen op het ‘intermediaire niveau’ en formuleren we antwoorden op vragen zoals: Welke structuren bestaan er? Wanneer zijn deze opgericht? Door wie? Binnen welke beleidsdomeinen? Op welke schaalgrootte zijn ze actief? De kwantitatieve analyse brengt meer reliëf aan in de grote hoeveelheid aan data die door de inventarisatie beschikbaar zijn.

Het tweede deel van het rapport bevat een clusteranalyse. In dit deel gaan we op zoek naar een antwoord op de vraag of er groepen van gemeenten te onderscheiden zijn die intenser met elkaar samenwerken dan met andere (groepen van) gemeenten. We geven in dit deel aan de hand van verschillende methoden aan tussen welke gemeenten er zich een grotere concentratie aan samenwerkingsverbanden voordoet en projecteren deze analyses op een aantal kaarten. De clusteranalyse levert inzichten op over de gelaagdheid van het intermediaire niveau en de onderlinge samenhang tussen de verschillende schaalniveaus die te onderscheiden zijn.

Het derde deel van het rapport is een kwalitatieve omschrijving van de structuren en samenwerking die zich in diverse streken in Vlaanderen voordoet. Dit hoofdstuk heeft niet als doel om een exhaustieve en alomvattende analyse te presenteren per regio, maar biedt wel een eerste impressie en overzicht van de manier waarop het intermediaire niveau in Vlaanderen is gestructureerd. Dit deel moet de lezer een eerste algemeen beeld geven van de bestuurlijke samenwerking op het intermediaire niveau.

Het rapport eindigt met een aantal algemene conclusies die op basis van de analyses in de drie verschillende delen kunnen worden getrokken. Het gaat hierbij om objectieve vaststellingen, niet om beleidsaanbevelingen of normatieve uitspraken. Dit rapport moet immers aanleiding geven tot verder onderzoek, overleg en evaluatie. Uit deze volgende stappen kunnen vervolgens concrete beleidsaanbevelingen worden geformuleerd.

Het rapport is opgesteld op basis van een uitgebreide set aan gegevens. Al deze gegevens zijn beschikbaar op de website van het Agentschap voor Binnenlands Bestuur. Het gaat hier om: de databank met de geïnventariseerde gegevens, een lijst per gemeente met geïnventariseerde samenwerkingsverbanden en een kaart per gemeente waarop de intensiteit van samenwerking staat aangegeven.

222 Regioscreening: achtergrond en doelstellingen

2.12.12.1 Waarom een regioscreening?

2.1.1 Aanleiding en probleemformulering De Vlaamse steden en gemeenten worden in een snel wijzigende omgeving geconfronteerd met steeds hogere verwachtingen en complexere beleidsvraagstukken, en dit binnen een strak financieel kader. De lokale besturen nemen hierin hun verantwoordelijkheid op en proberen door middel van samenwerkingsverbanden met andere gemeenten hun bestuurskracht te versterken. Ook de Vlaamse overheid en de provinciebesturen hebben in het verleden in tal van beleidsdomeinen allerhande samenwerkingsverbanden opgericht.

Hoewel een toegenomen samenwerking tussen gemeenten een positief effect heeft op de lokale bestuurskracht, duiken er echter ook negatieve neveneffecten op: schepenen die van de ene vergadering naar de andere stuurgroep hollen, gemeenteraden die zich afvragen of de subsidies aan allerhande structuren wel goed besteed zijn en lokale topambtenaren die het overzicht verliezen op de veelheid aan structuren waarin hun gemeente participeert, zijn hiervan voorbeelden.

Samenwerking tussen gemeenten is en blijft belangrijk. We staan dus voor de uitdaging om enerzijds samenwerking tussen lokale besturen te versterken en te ondersteunen en, anderzijds, ervoor te zorgen dat deze samenwerking op een transparante, efficiënte en democratische manier kan gebeuren. Dit is de doelstelling van de ‘regioscreening’ die in het Witboek Interne Staatshervorming wordt aangekondigd.

De regioscreening is een instrument in handen van de steden en gemeenten. Het is een project dat van onderuit groeit en waarvan de resultaten een meerwaarde moeten betekenen voor de steden en gemeenten. Regioscreening is een methode die toelaat om voor elke gemeente in kaart te brengen aan welke samenwerkingsverbanden zij participeert, en waarbij gemeenten door middel van een evaluatie kunnen komen tot een concreet actieplan voor het vereenvoudigen van het intermediaire veld, het versterken van de aansturing van samenwerkingsverbanden of het versterken van samenwerking op vlakken waar nu nog niet of te weinig wordt samengewerkt.

2.1.2 Beleidsmatige context De term ‘regioscreening’ gaat op het vlak van het binnenlands bestuur in Vlaanderen ondertussen al bijna tien jaar mee. In 2002 pleit de toenmalige Hoge Raad voor Binnenlands Bestuur voor het opzetten van een streekgericht proces van doorlichting en overleg 1:

“De Hoge Raad stelt voor om, in samenwerking met deskundigen, een proces op te starten om per streek in Vlaanderen tot een actieplan te komen voor de versterking van de bestuurlijke structuur van de gemeenten. Bij dit proces staat maatwerk voorop. Elk gebied heeft immers haar eigenheden. Daarnaast is de Raad van oordeel dat dit actieplan het resultaat moet zijn van overleg in en met de betrokken gemeenten en met de maatschappelijke krachten in die gebieden. Dit moet in de eerste plaats aan

1 Hoge Raad voor Binnenlands Bestuur (2002). Het nut van het instrument van de fusie in het kader van de versterking van de bestuurskracht van gemeenten. Advies 3 – 23 september 2002. 12

de betrokken regio de kans geven om vrijwillige initiatieven te nemen. Maar dit betekent eveneens dat, indien dit niet lukt, de Vlaamse regering zelf maatregelen kan nemen, met inbegrip van opgelegde samenvoegingen.”

De Hoge Raad haalde hiervoor de mosterd in Nederland. In Nederland analyseerde de stuurgroep Krachtige Gemeenten, een groep van onafhankelijke deskundigen, eind vorige eeuw een aantal regio’s op mogelijke bestuurskrachtproblemen en stelde mogelijke oplossingen voor om hieraan te remediëren. De Nederlandse aanpak bestond uit het inventariseren van knelpunten, een analyse van knelpunten en het voorstellen van mogelijke oplossingen.

De Vlaamse Adviesraad voor Bestuurszaken (Vlabest) pikte dit idee terug op in 2009. In zijn conceptnota Vlaamse interne staatshervorming benadrukt Vlabest dat een instrumentele top- down benadering niet werkt om de bestuurlijk verrommeling aan te pakken, maar schuift ze het alternatief van de regioscreening met mogelijkheid tot maatwerk naar voren 2. Vlabest adviseert op korte termijn te starten met een volledige en grondige doorlichting van het streekniveau. De veranderingen moeten hierbij van onderuit vorm krijgen. Deze conceptnota was een reactie op het rapport ‘Een sterke stad in een sterke stadsregio’, waarin een exploratie gebeurde van de stadsregionale ontwikkelingen in de Vlaamse (centrum)steden 3.

Vlabest werkte deze ideeën verder uit in twee bijkomende adviezen, die specifiek ingaan op de methodologie van de regioscreening 4. Vlabest vertrekt hierin van de problematiek van bestuurskracht van lokale besturen en de bestuurlijke drukte die er op het intermediaire niveau is ontstaan. De regioscreening moet volgens Vlabest gebiedsdekkend zijn, en afgewikkeld worden in drie grote stappen: inventarisatie (alle formele en informele bestuurlijke samenwerkingsverbanden in kaart brengen), analyse (evaluatie op streekniveau naar legitimiteit en efficiëntie) en de opmaak van een actieplan (concrete maatregelen naar voren schuiven om bestuurskracht en bestuurlijke verrommeling aan te pakken). Vlabest schuift hierbij ook een reeks belangrijke principes naar voren, zoals het bottom-up karakter van de regioscreening, de noodzakelijke betrokkenheid en engagement van het Vlaamse niveau en de noodzaak aan een menu aan instrumenten om op maat van de regio oplossingen te ontwikkelen.

Het uitvoeren van een gebiedsdekkende regioscreening in Vlaanderen is opgenomen als doorbraak in het Witboek Interne Staatshervorming 5. De regioscreening bestaat uit drie fasen:

• Inventarisatie: de bestaande samenwerkingsverbanden worden per gemeente in kaart gebracht; • Audit en evaluatie: de geïnventariseerde gegevens worden geëvalueerd;

2 Vlaamse Adviesraad voor Bestuurszaken (2009). Conceptnota Vlaamse interne staatshervorming. 21 december 2009. 3 Cabus, P. e.a. (2008). Een sterke stad in een sterke stadsregio. Verslag en aanbevelingen op basis van stadsregionale gesprekken. 4 Vlaamse Adviesraad voor Bestuurszaken (2010). Vlaamse interne staatshervorming. Een methodologisch kader voor de regioscreening. 27 mei 2010. Vlaamse Adviesraad voor Bestuurszaken (2010). Regioscreening. Verdere verfijning naar aanleiding van de hoorzitting in het Vlaams Parlement. 3 december 2010. 5 Vlaamse regering (2011). Witboek Interne Staatshervorming. 8 april 2011. 13

• Actieplan met concrete maatregelen: er worden bottom-up actieplannen uitgewerkt op basis van een menu aan instrumenten (bv. clusteren van regionale structuren, shared services inrichten, wijzigen Vlaamse regelgeving, fusie van gemeenten, verschuiven van bevoegdheden,…).

Dit rapport kadert in de eerste stap van het bovenstaande stappenplan. Het is het resultaat van een uitgebreide inventarisatie door de gouverneurs, in samenwerking met het Agentschap voor Binnenlands Bestuur, van allerhande structuren, samenwerkingsverbanden en gebiedsafbakeningen op het intermediaire niveau. De gouverneurs hebben deze inventarisatie uitgevoerd uit hoofde van hun functie als commissaris van de Vlaamse Regering. Om hen daarin te ondersteunen werd een databank uitgewerkt waarin de vereiste informatie over de samenwerkingsverbanden geïnventariseerd werd.

2.22.22.2 Aanpak van de inventarisatiefase De inventarisatiefase werd in verschillende stappen aangepakt. Eerst is er gestart met een voorbereiding en wetenschappelijke onderbouwing van de methodologie van de regioscreening door het Steunpunt Bestuurlijke Organisatie Vlaanderen (begin 2011). In een tweede fase (mei-juni 2011) werd, op basis van de onderzoeksresultaten, een databank ontwikkeld aan de hand waarvan de inventarisatie kon gebeuren. In een derde fase (tweede helft van 2011) werd deze databank vervolgens ingevuld.

2.2.1 Voorbereiding en wetenschappelijke onderbouwing van de regioscreeningregioscre ening door het Steunpunt Bestuurlijke Organisatie Vlaanderen Ter voorbereiding en onderbouwing van de regioscreening, werd er in 2011 door het Steunpunt Bestuurlijke Organisatie Vlaanderen een onderzoek uitgevoerd 6. De onderzoekers hebben vijf regio’s die al uit eigen beweging met een regioscreening waren gestart, onderzocht. Het gaat daarbij om het Meetjesland, Midden-West-Vlaanderen, Zuid-West- Vlaanderen, de Westhoek en de stadsregio Turnhout. De onderzoekers zijn nagegaan hoe die vijf gebieden de regioscreening hebben aangepakt, welke instrumenten ze hebben ingezet en welke moeilijkheden ze zijn tegengekomen. Op basis van die analyse zijn een aantal aanbevelingen geformuleerd.

2.2.1.1 Rapport 1 ‘Regioscreening als instrument voor bestuurlijke evaluatie’ In een eerste onderzoeksrapport is een analyse gemaakt van de manier waarop in de diverse regio’s de inventarisatie van samenwerkingsverbanden werd aangepakt. Op basis van die analyse is een draaiboek opgesteld. Dit draaiboek geeft een manier aan waarop een inventaris van de bestaande samenwerking kan worden aangevat. Het draaiboek omvat een aantal rubrieken die een zicht geven op hoe de samenwerking binnen een regio eruitziet. Het is als basis gebruikt voor de opmaak van de accesstool aan de hand waarvan de gebiedsdekkende regioscreening in Vlaanderen is gebeurd.

2.2.1.2 Rapport 2 ‘Van inventarisatie naar debat’ In dit rapport staat de vraag centraal hoe gemeenten kunnen omgaan met een inventaris van samenwerkingsverbanden. Het rapport bevat aanbevelingen en suggesties over het gebruik van de inventaris door de gemeenten. Hoe kunnen gemeenten aan de slag eens een inventaris is opgemaakt? Aan de hand van welke criteria kan een evaluatie van de

6 Steunpunt Bestuurlijke Organisatie Vlaanderen, B-project regioscreening als instrument voor bestuurlijke hervorming (2011), onder leiding van prof. dr. Filip Derynck, prof. dr. Ellen Wayenberg en dr. Joris Voets. Voor meer informatie, zie http://soc.kuleuven.be/sbov/ned/onderzoek/B201105.htm 14

bestaande situatie inzake lokale samenwerking gebeuren? In het rapport is een concreet evaluatiekader opgenomen dat door gemeenten kan worden gebruikt die hun eigen deelname aan samenwerkingsverbanden wensen te evalueren.

2.2.1.3 Rapport 3 ‘Leren van de proeftuinen’ Het derde rapport behandelt de manier waarop in vijf Vlaamse regio’s hervormingstrajecten worden aangepakt en plaatst deze trajecten binnen de specifieke context en historiek van de betrokken regio’s.

De drie rapporten hebben gezorgd voor de nodige wetenschappelijke onderbouw voor de gebiedsdekkende regioscreening. De ervaringen die op dit vlak werden opgedaan in een aantal Vlaamse regio’s zijn bijzonder nuttig gebleken. Zo werd de databank die voor de gebiedsdekkende screening werd opgebouwd, en de variabelen die erin werden opgenomen, ontworpen op basis van de resultaten van het eerste rapport. Het evaluatiekader dat in het tweede rapport werd ontworpen, is nuttig voor gemeenten die, in een volgende stap, zelf aan de slag willen met het materiaal dat nu is verzameld.

2.2.2 Opbouw van de databank In Access is een databank ontwikkeld om de bestaande samenwerkingsverbanden te inventariseren. De databank bevat voor elk geïnventariseerd samenwerkingsverband een fiche met informatie. Door gebruik te maken van gerelateerde tabellen kan op een hanteerbare manier met een grote hoeveelheid gegevens omgegaan worden. Access biedt ook tal van mogelijkheden om de gegevens te doorzoeken (aan de hand van zogenaamde queries).

De fiche bestaat per samenwerkingsverband uit de volgende variabelen:

• Naam • Beleidsdomein (beleidsdomeinen waarbinnen het SWV actief is - sectoraal/thematisch of horizontaal/domeinoverschrijdend) • Kernopdracht • Functie • Juridische vorm • Interorganisatorische vorm (publiek-publiek/publiek-privaat/privaat-privaat) • Aard van vertegenwoordiging (politiek en/of ambtelijk) • Aard van de partners in het samenwerkingsverband (gemeenten, provincie, private sector,…) • Initiatiefnemer • Startdatum • Financiering en budget • Personeel • Maatschappelijke zetel • Deelnemende gemeenten

2.2.3 Gebiedsdekkende inventarisatie De minister van Binnenlands Bestuur heeft aan de gouverneurs de opdracht gegeven om de samenwerkingsverbanden waaraan gemeenten binnen hun provincie deelnemen te inventariseren. Dit gebeurde aan de hand van de databank. De gouverneurs werden hierin ondersteund door de provinciale afdelingen van het Agentschap voor Binnenlands Bestuur. 15

De inventariefase liep van september tot december 2011. Vooraf werden in de databank al alle structuren opgenomen die gekend waren op Vlaams niveau, zoals de RESOC’s, zorgregio’s, LOGO’s.

De gouverneur bepaalde zelf hoe hij de werkzaamheden organiseerde binnen de afgesproken timing. De opdracht was de inventaris aan te vullen, zodat alle samenwerkingsverbanden erin werden opgenomen. Vervolgens werden de gegevens bezorgd aan elke gemeente ter validatie. Op die manier kon elke gemeente de volledigheid en juistheid van de inventaris nagaan.

In januari 2012 zijn de verschillende deelbestanden vervolgens gecentraliseerd in een databank. Op basis van deze databank gebeurde de eerste analyse die nu voor u ligt in dit rapport.

333 Kwantitatieve aanalysenalyse In de databank zijn in totaal 2.229 samenwerkingsverbanden geïnventariseerd, gaande van informeel overleg tussen gemeentelijke ambtenaren over dienstverlenende intergemeentelijke samenwerkingsverbanden tot en met Vlaamse structuren of afbakeningen zoals de zorgregio’s of CAW’s.

Gemiddeld zijn er per Vlaamse gemeente 68 samenwerkingsverbanden opgelijst. Het minimum aantal samenwerkingsverbanden was 30 (Herstappe), het maximum aantal samenwerkingsverbanden 152 (Turnhout).

Inwonersaantal Gemiddeld aantal SWV’s Meer dan 100.000 93 50.000 - 99.999 77 20.000 – 49.999 72 10.000 – 19.999 68 5.000 – 9.999 64 Minder dan 5.000 55

Hoewel men er intuïtief vanuit zou kunnen gaan dat vooral kleinere gemeenten in een groot aantal samenwerkingsverbanden participeren, blijkt dit voor de totaliteit aan geïnventariseerde samenwerkingsverbanden niet te kloppen. Zeer kleine gemeenten (< 5000 inwoners) blijken aan gemiddeld relatief weinig samenwerkingsverbanden deel te nemen (55), terwijl de grote steden (> 100.000 inwoners) gemiddeld aan relatief veel samenwerkingsverbanden deelnemen (93). Voor de andere gemeenten (met inwoners tussen 5.000 en 100.000) merken we slechts een beperkte invloed van het aantal inwoners op het aantal verbanden waaraan de gemeente deelneemt.

3.13.13.1 Sterke stijging van het aantal samenwerkingsverbanden Van een meerderheid van samenwerkingsverbanden is de startdatum gekend (n=1323). Hieruit blijkt dat samenwerkingsverbanden al zeer lange tijd bestaan. Gedurende de jaren ’60, ’70 en ’80 is er een gestage stijging waar te nemen van het aantal samenwerkingsverbanden. In de tweede helft van de jaren ’90 wordt deze stijging forser om na het jaar 2000 explosief toe te nemen.

1400

1200

1000

800

600

400

200

0 < 1959 1960 - 1965 - 1970 - 1975 - 1980 - 1985 - 1990 - 1995 - 2000 - 2005 - 2010 - 1964 1969 1974 1979 1984 1989 1994 1999 2004 2009 2012

Figuur 1 – Aantal samenwerkingsverbanden

Dit patroon in de toename van het aantal samenwerkingsverbanden komt overeen met resultaten van de screenings die eerder al gebeurden in Midden-West-Vlaanderen en Zuid- West-Vlaanderen 7. Om een verklaring te vinden voor deze toename, is het eerst aangewezen dieper in te gaan op de verschillende soorten en types samenwerkingsverbanden die te onderscheiden zijn.

3.23.23.2 Intergemeentelijke samenwerking De databank bevat in totaal 298 samenwerkingsverbanden die volgens een van de vier vormen uit het decreet intergemeentelijke samenwerking zijn gestructureerd. De helft hiervan

7 Decorte, A. & De Rynck, F. (2010). Sterkere netwerking, sterkere regio. Voorstellen voor de bestuurlijke organisatie van de regio Midden-West-Vlaanderen. Gent: Hogeschool Gent. De Rynck, F. e.a. (2010). Sterk besturen in een sterke regio. Op weg naar een strategie. Kortrijk: Intercommunale Leiedal. 19

zijn interlokale verenigingen. Dit is de enige vorm zonder rechtspersoonlijkheid. De opdrachthoudende verenigingen nemen met een aandeel van 20% een tweede plaats in. De projectverenigingen komen met 17% op drie. De dienstverlenende verenigingen maken 12% van het totaal aantal intergemeentelijke samenwerkingsverbanden uit.

Soort IGS Aantal % Interlokale vereniging 152 51 Projectvereniging 50 17 Dienstverlenende vereniging 36 12 Opdrachthoudende vereniging 60 20 Totaal 298 100

40 Interlokale vereniging

30 Projectvereniging Dienstverlenend 20 Opdrachthoudend 10

0 < 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 1959 ------1964 1969 1974 1979 1984 1989 1994 1999 2004 2009 2012

Figuur 2 - Oprichtingsjaar intergemeentelijke samenwerkingsverbanden

Wanneer we naar de historiek van de oprichting van deze vormen van intergemeentelijke samenwerking kijken, valt meteen de spectaculaire toename van het aantal interlokale verenigingen en, in mindere mate, het aantal projectverenigingen op sinds de introductie van het decreet intergemeentelijke samenwerking in 2001. Het was een expliciete doelstelling van het decreet om soepelere samenwerkingsmogelijkheden tussen gemeenten te voorzien. Hier is de afgelopen tien jaar ook in ruime mate gebruik van gemaakt. De dienstverlenende en opdrachthoudende intercommunales kennen al een veel langere historiek en gaan terug tot de jaren ’60 en ’70, een periode waarin bijvoorbeeld veel streekontwikkelingsintercommunales het licht zagen.

Soort IGS Gemiddeld aantal Mediaan aantal deelnemende gemeenten deelnemende gemeenten Interlokale vereniging 6 4 Projectvereniging 6,7 6 Dienstverlenende 22 13 vereniging Opdrachthoudende 20 14 vereniging 20

Er zijn tussen de verschillende vormen van intergemeentelijke samenwerking duidelijke verschillen merkbaar op het vlak van de schaalgrootte waarop ze actief zijn. De interlokale verenigingen en de projectverenigingen worden op relatief kleine schaal ingezet. Gemiddeld participeren er 6 (interlokale verenigingen) tot 6,7 (projectverenigingen) gemeenten aan een samenwerkingsverband. Voor de interlokale verenigingen ligt de mediaan zelfs op vier gemeenten. Dit betekent dat de helft van de interlokale verenigingen uit vier of minder gemeenten bestaat. Er ligt een duidelijke breuklijn tussen de interlokale verenigingen en projectverenigingen aan de ene kant, en de dienstverlenende en opdrachthoudende verenigingen aan de andere kant. Het gemiddeld aantal deelnemende gemeenten bij de laatste twee is 22 (dienstverlenende vereniging) en 20 (opdrachthoudende vereniging).

Het verschil in schaalgrootte tussen deze soorten van samenwerkingsverbanden heeft veel te maken met de beleidsdomeinen waarop ze actief zijn. De opdrachthoudende verenigingen zijn op een groter schaalniveau actief, vooral in de domeinen nutsvoorzieningen (denk hierbij bijvoorbeeld aan de distributienetbeheerders) en leefmilieu (afvalintercommunales). Voor de nutsvoorzieningen moet daarbij nog de kanttekening gemaakt worden dat de reële schaal nog groter is, omdat de distributienetbeheerders zich de afgelopen jaren hebben verenigd onder de koepel van de werkmaatschappijen Infrax en Eandis.

De dienstverlenende verenigingen zijn voornamelijk te situeren op het vlak van de algemene streekontwikkelingsintercommunales die op diverse terreinen actief zijn, maar van oudsher vooral de klemtoon leggen op het grondbeheer en de ruimtelijke ordening. Onder de noemer ‘beheersmatige samenwerking’ zijn de financieringsintercommunales terug te vinden, die een rol spelen in de participaties van gemeenten aan de distributienetbeheerders in de gemengde sector.

De projectverenigingen zijn veelal bezig met cultuur en onroerend erfgoed, terwijl bij de interlokale verenigingen een duidelijke klemtoon ligt op wonen, onderwijs en vorming en sport.

3.2.1 Interlokale verenigingen De interlokale vereniging is de meest eenvoudige vorm van intergemeentelijke samenwerking. Deze vorm werd in 2001 geïntroduceerd en is sindsdien veel gebruikt. Een interlokale vereniging heeft geen rechtspersoonlijkheid. Het is dus niet echt een aparte structuur, door het gebrek aan rechtspersoonlijkheid zijn er ook geen bestuursorganen die beslissingen kunnen nemen, kan de interlokale vereniging geen personeel aanwerven of contracten afsluiten. Het is in hoofdzaak een samenwerkingsovereenkomst tussen besturen.

40 35 30 25 20 15 10 5 Aantal interlokale verenigingen 0 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 18 19 21 23 28 Aantal gemeenten

Figuur 3 - Schaalgrootte interlokale verenigingen

De schaalgrootte van een interlokale vereniging is klein. Gemiddeld nemen er zes gemeenten deel aan een interlokale vereniging. De mediaan ligt op vier.

Beheersmatige Interlokale vereniging samenwerking 1% Beleidsdomeinover schrijdend Economie 10% 1% Jeugd Cultuur 1% 8% Wonen/Huisvesting Leefmilieu 26% Werkgelegenheid 1% en tewerkstelling Mobiliteit 1% 1% Welzijn Onderwijs en 8% vorming Nutsvoorzieningen 16% 2%

Veiligheid Sport 16% 6% Toerisme 1%

Figuur 4 - Interlokale verenigingen naar beleidsdomein

Wanneer we kijken naar de doelstellingen waarvoor een interlokale vereniging wordt ingezet, valt meteen op dat een behoorlijk percentage van de samenwerkingsverbanden zich situeren in beleidsdomeinen waar er een expliciet beleid is van de Vlaamse overheid of de provincies om samenwerking tussen gemeenten aan te moedigen.

Een kwart (26%) van de interlokale verenigingen uit de databank situeert zich in het domein wonen/huisvesting. Hier heeft de Vlaamse regering al sinds 2007 een beleid om gemeenten ertoe aan te zetten gezamenlijk een beleidsvisie op het vlak van wonen te ontwikkelen, 22

woonoverleg te organiseren, het uitbouwen van een klantgerichte dienstverlening naar de burger (woonloket) en het verbeteren van de kwaliteit van het woningpatrimonium en de woonomgeving 8. Er wordt een subsidie toegekend voor de personeelskosten. Hier is er eveneens een toeslag voorzien in functie van het aantal huishoudens en het aantal deelnemende gemeenten. De initiatiefnemers van het project kunnen zowel gemeenten zijn als intergemeentelijke samenwerkingsverbanden. Deze intergemeentelijke samenwerkingsverbanden mogen echter geen sociale woonprojecten realiseren.

Onderwijs en vorming staan op de tweede plaats (16%). Dit is te verklaren door de doelstelling van de Vlaamse overheid om scholen te groeperen in scholengemeenschappen 9. Deze scholengemeenschappen hebben als doelstelling om het aanbod aan studierichtingen transparanter te maken en de beschikbare middelen op een meer optimale manier in te zetten door scholen te groeperen. Indien het gaat om scholen waarvoor de lokale besturen optreden als inrichtende macht, kunnen zijn door middel van een interlokale vereniging vorm geven aan een scholengemeenschap. Zoals hier eerder al is aangegeven, heeft een interlokale vereniging geen rechtspersoonlijkheid. Andere vormen van intergemeentelijke samenwerking hebben dit wel, maar hieraan is de deelname van provincies beperkt en deelname van de private sector niet mogelijk. Om een instrument te creëren waarbij gemeenten ook met private instellingen een scholengemeenschap kunnen oprichten met rechtspersoonlijkheid werd de Intergemeentelijke Onderwijsvereniging decretaal verankerd als uitzondering op het decreet intergemeentelijke samenwerking 10 .

De samenwerkingsverbanden in het sportbeleid staan samen met onderwijs en vorming op een gedeelde tweede plaats (16%). Er is heel wat intergemeentelijke samenwerking rond sport terug te vinden onder de noemer van een sportregio of burensportdienst. Het Sport- voor-Allen-decreet zag op dit vlak een rol weggelegd voor de provincies om deze vormen van bovenlokale samenwerking te ondersteunen en uit te bouwen 11 .

3.2.2 Projectverenigingen Projectverenigingen zijn de tweede mogelijke vorm die een intergemeentelijk samenwerkingsverband kan aannemen. Het grote verschil met de interlokale vereniging ligt in het feit dat een projectvereniging wel rechtspersoonlijkheid heeft.

8 Besluit van de Vlaamse regering van 21 september 2007 houdende subsidiëring van projecten ter ondersteuning van het lokaal woonbeleid 9 Decreet basisonderwijs van 25 februari 1997; Decreet secundair onderwijs van 14 juli 1998 10 Decreet van 28 november 2008 betreffende de intergemeentelijke onderwijsvereniging. 11 Decreet van 9 maart 2007 houdende de subsidiëring van de gemeente- en provinciebesturen en de Vlaamse Gemeenschapscommissie voor het voeren van aan Sport-voor-Allen beleid. 23

10 9 8 7 6 5 4 3 2 Aantal projectverenigingen 1 0 2 3 4 5 6 7 8 9 10 12 13 14 17 Aantal gemeenten

Figuur 5 – Schaalgrootte projectverenigingen

De schaalgrootte van een projectvereniging is licht hoger dan die van een interlokale vereniging. Een projectvereniging bestaat uit gemiddeld 6,7 gemeenten. De mediaan ligt op zes gemeenten.

Projectvereniging Beleidsdomeinovers Wonen/Huisvesting chrijdend Toerisme 8% 12% 6%

Sport 4%

Ruimtelijke ordening 4% Onroerend erfgoed 15% Cultuur 43% Milieu - andere 2% Leefmilieu - water en Jeugd polders 4%

2% Figuur 6 - Projectverenigingen naar beleidsdomein

De grootste groep van projectverenigingen zijn te vinden in het beleidsdomein cultuur (43%). De Vlaamse overheid voert een gericht beleid naar gemeenten die, al dan niet in samenwerkingsverband, een lokaal cultureel-erfgoedbeleid voeren 12 . De werkingssubsidie

12 Decreet van 23 mei 2008 houdende de ontwikkeling, de organisatie en de subsidiëring van het Vlaams cultureel-erfgoedbeleid. 24

die wordt toegekend is gekoppeld aan de schaalgrootte van de gemeente of het intergemeentelijk samenwerkingsverband. De minimale schaalgrootte van de gemeente of het intergemeentelijke samenwerkingsverband is 20.000 inwoners. De werkingssubsidie is gekoppeld aan deze schaalgrootte (bv. 100.000 euro voor een schaalgrootte van 20.000 tot 35.000 inwoners, tenminste 200.000 euro voor een schaalgrootte tussen 35.000 en 100.000 inwoners en tenminste 300.000 euro voor een schaalgrootte van meer dan 100.000 inwoners). Het intergemeentelijk samenwerkingsverband moet beschikken over rechtspersoonlijkheid. Dit verklaart de keuze voor de projectvereniging.

Samenwerkingsverbanden gericht op onroerend erfgoed nemen een tweede plaats in (15%). Ook hier is er een gericht beleid van de Vlaamse overheid om Intergemeentelijke Archeologische Diensten (IAD) en Intergemeentelijke Onroerend Erfgoeddiensten (IOED) te ondersteunen. De IAD’s worden sinds 2003 gefinancierd. In het geval van de IOED’s gaat het om proefprojecten waarbij de werking van een IAD, die enkel op archeologie gericht is, wordt verbreed naar het volledige domein van onroerend erfgoed. De IOED’s worden sinds 2009 gefinancierd. Het lokale niveau is voor het voeren van een onroerend erfgoedbeleid van groot belang. Toch is er in veel gemeentes (te) weinig expertise aanwezig om een volwaardig onroerend erfgoedbeleid te kunnen voeren. Het bundelen van de krachten in een intergemeentelijk samenwerkingsverband moet hiervoor de oplossing bieden. De IOED’s hebben als hoofddoelstelling de opbouw van expertise, de uitbouw van een beleid en een netwerk op lokaal vlak. De basisvoorwaarden voor een IOED zijn minstens vier aaneensluitende gemeenten met een minimumoppervlakte van 20.000 ha of een minimum bevolkingsaantal van 75.000 inwoners. Hoe ruimer de afbakening, hoe groter de financiële steun vanuit de Vlaamse overheid.

3.2.3 Dienstverlenende verenigingen

Aantal dienstverlenende 2

0 < 5 5-9 10-19 20-29 30-39 40-49 > 50 Aantal gemeenten

Figuur 7 - Schaalgrootte dienstverlenende verenigingen

Op het vlak van schaalgrootte ligt er een duidelijke breuklijn tussen de dienstverlenende verenigingen en de projectverenigingen. Aan een dienstverlenende vereniging nemen gemiddeld 22 gemeenten deel. De mediaan ligt op 13. 25

Wonen/Huisvesting Werkgelegenheid Dienstverlenend 3% en tewerkstelling 3% Veiligheid 3%

Sport Beheersmatige 8% samenwerking Ruimtelijke 17% ordening 8% Onderwijs en vorming 6% Nutsvoorzieningen 3% Beleidsdomeinover Mobiliteit schrijdend 3% 33% Leefmilieu 6% Economie Cultuur 3% 6%

Figuur 8 - Dienstverlenende verenigingen naar beleidsdomein

Deze vormen van intergemeentelijke samenwerking hebben een andere focus dan de interlokale- of projectverenigingen. Een derde van de dienstverlenende verenigingen is beleidsdomeinoverschrijdend. We vinden hier de klassieke streekontwikkelingsintercommunales in terug. Deze intercommunales bestrijken in de praktijk een breed spectrum aan doelstellingen, gaande van ruimtelijke ordening over e-government tot duurzame ontwikkeling. Een veelgehoord misverstand is dat de intergemeentelijke samenwerkingsverbanden sinds 2001 geen meervoudige doelstellingen zouden mogen uitoefenen. Het decreet laat wel degelijk meerdere doelstellingen toe, maar eist dat de doelstellingen wel duidelijk omschreven worden, en een zekere inhoudelijke samenhang vertonen. Dit was een reactie van de decreetgever op het ontstaan van grote intergemeentelijke samenwerkingsverbanden met algemene doelstellingen, maar waarbij het zwaartepunt van de beleidsvoering meer en meer verschoof van de lokale besturen zelf naar de intergemeentelijke samenwerkingsverbanden.

De tweede groep van dienstverlenende verenigingen zijn de financieringsverenigingen uit de energiesector (17%). Deze intergemeentelijke samenwerkingsverbanden werden opgericht omwille van de participaties van de gemeenten in de gemengde distributienetbeheerders. De opdrachten van deze verenigingen zijn het voorfinancieren van aandelen in de distributienetbeheerders, het nemen van participaties in de energieproductie en het verzorgen van financiering voor de gemeenten (vooral met het oog op investeringen in de buitengewone dienst).

3.2.4 Opdrachthoudende verenigingen Het belangrijkste verschil tussen de opdrachthoudende verenigingen en de dienstverlenende verenigingen zit in de beheersoverdracht die gemeenten doen ten aanzien van de opdrachthoudende vereniging. 26

16 14 12 10 8 6 4

Aantal opdrachthoudende 2 0 < 5 5-9 10-19 20-29 30-39 40-50 > 50 Aantal gemeenten

Figuur 9 - Schaalgrootte opdrachthoudende verenigingen

De opdrachthoudende verenigingen zijn op het vlak van schaalgrootte op het eerste zicht vergelijkbaar met de dienstverlenende verenigingen. Gemiddeld nemen er 20 gemeenten deel aan een opdrachthoudende vereniging. De mediaan ligt op 14.

Beheersmatige Veiligheid Opdrachthoudend samenwerking 2% Sport Welzijn 3% 3% 5% Beleidsdomeinover schrijdend Cultuur Ruimtelijke 10% ordening 2% 2%

Nutsvoorzieningen 41% Leefmilieu 31%

Mobiliteit 2%

Figuur 10 - Opdrachthoudende verenigingen naar beleidsdomein

Een grote groep van opdrachthoudende verenigingen is terug te vinden in de sector van de nutsvoorzieningen (41%). Het gaat hier veelal om de distributienetbeheerders in de energiesector. Bij deze verenigingen moet er al onmiddellijk een kanttekening gemaakt worden bij de schaalgrootte aangezien er al enkele jaren een beweging is om de verenigingen op te schalen naar een Vlaams niveau (door middel van de 27

werkmaatschappijen Eandis en Infrax). Juridisch gezien blijven de aparte distributienetbeheerders echter nog steeds als afzonderlijke entiteiten bestaan.

In de sector leefmilieu vinden we de afvalintercommunales terug (31%). Hier zien we een stijging sinds 2000. Deze is te wijten aan de afsplitsing die in een aantal streekontwikkelingsintercommunales is moeten gebeuren na 2001. Afvalintercommunales zijn immers oprachthoudende verenigingen, terwijl de andere activiteiten van een streekontwikkelingsintercommunale worden uitgeoefend in een dienstverlenende vereniging.

3.33.33.3 Informeel overleg en samenwerking Naast de decretale vormen van intergemeentelijke samenwerking, zijn er ook tal van informele vormen van samenwerking en overleg tussen de gemeenten. Hierbij gaat het bijvoorbeeld over structureel overleg tussen ambtenaren van verschillende gemeenten in een bepaald vakgebied (bv. cultuuroverleg, intergemeentelijke werkgroepen), overleg tussen burgemeesters (bv. burgemeestersoverleg of conferentie van burgemeesters).

250

200

150

100

0 1970-1979 1980-1989 1990-1999 2000-2009 2010-2012

Figuur 11 - Aantal informele samenwerkingsverbanden

Ook bij deze vormen van overleg is er een sterke stijging waar te nemen sinds 2000. 28

120

100

0 1-4 5-9 10-14 15-19 20-24 >25

Figuur 12 - Schaalgrootte van informele samenwerkingsverbanden

De schaalgrootte waarop dit overleg zich voordoet, is vergelijkbaar met het schaalniveau van de interlokale verenigingen en de projectverenigingen. De gemiddelde schaalgrootte van deze vormen van overleg is tien gemeenten. De mediaan ligt op acht gemeenten.

Werkgelegenhei Informele samenwerking d en Wonen/Huisvesting tewerkstelling 2% Beheersmatige 5% samenwerking 5%

Veiligheid Welzijn 5% 16% Toerisme 2% Beleidsdomeinovers Sport chrijdend 1% Ruimtelijke 32% ordening Onroerend Politie 3% erfgoed 1% 1% Cultuur Internationale 13% samenwerking/Ont Onderwijs en Mobiliteit 5% wikkelingssamenwe vorming Leefmilieu Jeugd Economie rking 3% 3% 4% 1% 3%

Figuur 13 - Informele samenwerkingsverbanden naar beleidsdomein

Het overleg doet zich voor op de meest uiteenlopende domeinen. De beleidsdomeinen cultuur (13%) en welzijn (16%) springen er iets uit. 29

3.43.43.4 Vlaamse of federale regionale structuren Hierboven werd een overzicht getoond van intergemeentelijke samenwerkingsverbanden en vormen van informele samenwerking. Dit zijn structuren waarbij de gemeenten zelf het initiatief nemen, al dan niet in functie van een financiering vanuit de Vlaamse overheid.

Daarnaast zijn er ook een hele reeks van structuren of geografische afbakeningen die vanuit de Vlaamse of federale overheid zijn geïnitieerd en gebruikt worden voor de uitvoering van Vlaams of federaal beleid.

250

200

150

100

0 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

Figuur 14 - Oprichtingsjaar Vlaamse en federale structuren en afbakeningen

Een opvallende vaststelling is dat het gros van deze structuren werd ingericht tussen 2000 en 2005. Een duidelijke verklaring hiervoor ligt niet onmiddellijk voor de hand. Mogelijk gaat het om een combinatie van factoren zoals het opnemen of uitwerken van het beleidsmatige kader voor de eigen Vlaamse bevoegdheden, een toegenomen aandacht voor strategisch- en planmatig werken en coördinatie. 30

Beleidsdomeinovers Cultuur Economie chrijdend 1% 0% 2% Mobiliteit 0% Leefmilieu 10% Onderwijs en vorming Openbare7% Werkgelegenheid werken en tewerkstelling 0% 28%

Politie 14%

Ruimtelijke ordening 0% Welzijn 34% Veiligheid 4%

Figuur 15 - Vlaamse en federale structuren naar beleidsdomein

Er zijn grote verschillen tussen deze structuren op het vlak van doelstelling en schaalgrootte. Bij sommigen gaat het wel degelijk om een structurele vorm van samenwerking tussen gemeenten om een bepaalde schaalgrootte te bereiken (bv. politiezones), terwijl anderen veeleer een planningsinstrument zijn ten behoeve van de Vlaamse overheid (bv. de zorgregio’s) of een territoriale afbakening waarbinnen bepaalde samenwerkingsinitiatieven kunnen worden genomen (bv. onderwijszones).

In de welzijnssector is het Vlaamse grondgebied sinds 2003 ingedeeld in zorgregio’s 13 . Deze zorgregio’s worden gehanteerd voor samenwerking en programmatie. De afbakening van de zorgregio’s gebeurde op basis van een socio-economische geografische analyse waarbij in kaart werd gebracht welke natuurlijke fluxen en invloedssferen er zich voordoen tussen diverse gemeenten 14 . De indeling in zorgregio’s gebeurt op verschillende niveaus omdat er een zekere stedelijke hiërarchie is van niveaus waarop dienstverlening wordt aangeboden (bv. niveau regionale stad, niveau kleine stad, subniveau 1 en subniveau 2).

In het werkgelegenheidsbeleid wordt sinds 2000 gewerkt met zorggebieden om te komen tot een optimale spreiding van de werkwinkels 15 . De lokale werkwinkels zijn een belangrijk

13 Decreet van 23 mei 2003 betreffende de indeling in zorgregio’s en betreffende de samenwerking en programmatie van gezondheidsvoorzieningen en welzijnsvoorzieningen. 14 Van Hecke, A. (2001). Ontwikkelen van een beleidsinstrument voor het sturen van programmatie, planning en inplanting van gezondheids- en welzijnsvoorzieningen. Leuven: Instituut voor Sociale en Economische Geografie. 15 Zie bv. ook het decreet van 7 mei 2004 tot oprichting van het publiekrechtelijk vormgegeven extern verzelfstandigd agentschap “Vlaamse Dienst voor Arbeidsbemiddeling en Beroepsopleiding Een analyse van de indeling in zorggebieden is terug te vinden in de rapporten: 31

instrument in het lokaal werkgelegenheidsbeleid en moeten de nodige actoren op het lokale niveau bijeen te brengen. Bij de afbakening van de zorggebieden werd onder meer rekening gehouden met het doelpubliek, de onderlinge sociologische afstemming van de entiteiten en de bereikbaarheid van de lokale werkwinkel.

In het beleidsdomein onderwijs vormen de onderwijszones de territoriale afbakening waarmee rekening gehouden moet worden bij de vorming van scholengemeenschappen in het basis- en secundair onderwijs.

Op het vlak van politie zorgde de politiehervorming eind jaren negentig voor een nieuwe territoriale benadering: de indeling in politiezones 16 . Voor de politiehervorming beschikte elke gemeente over een eigen gemeentelijk korps. De politiezones die na de politiehervorming werden geïnstalleerd kunnen wel uit één gemeente bestaan, maar de meeste politiezones zijn wel een meergemeentezone. De politiezones hebben een eigen organiek kader (bv. politieraad, politiecollege) en zijn een structurele vorm van samenwerking tussen gemeenten. De politiezones voeren een eigen veiligheidsbeleid (bv. door het opstellen van een zonaal veiligheidsplan).

Op het vlak van de civiele veiligheid bakende de federale overheid de hulpverleningszones af 17 . Deze hulpverleningszones zullen over rechtspersoonlijkheid beschikken en staan in voor de concrete organisatie van de brandweerposten binnen de zone. Net zoals een politiezone wordt een hulpverleningszone ook aangestuurd door een college en een raad. Een operationale prezone, waarvan er een aantal in de databank staan opgelijst, vormen de voorlopige werkstructuur van de hulpverleningszones.

Stuyck, K. en Van Hecke, A. (2007). Naar één loket voor werk. Ruimtelijke optimalisatie en evaluatie van de huidige lokalisatie van de werkwinkels. Deelrapport 1. Leuven: Onderzoeksgroep Sociale en Economische Geografie. Van Hemel, L. en Struyven, L. (2007). Naar één loket voor werk. Deelrapport 2. Leuven: Hoger Instituut voor de Arbeid. 16 Wet van 7 december 1998 tot organisatie van een geïntegreerde politiedienst gestructureerd op twee niveaus 17 Wet van 15 mei 2007 betreffende de civiele veiligheid Koninklijk Besluit van 2 februari 2009 tot vaststelling van de territoriale afbakening van de hulpverleningszones

444 ClusterClusteranalyseanalyse Het vorige hoofdstuk staat in het teken van een kwantitatieve analyse van samenwerkingsverbanden. Die analyse brengt al meer reliëf aan in het debat over samenwerkingsverbanden en gaat in op de diverse soorten van samenwerkingsverbanden, hun focus, schaalgrootte en historiek. Naast deze kwantitatieve analyse, kunnen we de gegevens ook vanuit een gebiedsgericht oogpunt analyseren. Deze analyse vertrekt vanuit de vraag of er zich clusters van samenwerking tussen gemeenten voordoen. Is het zo dat gemeenten meer samenwerken met een bepaalde groep van gemeenten dan met andere gemeenten? De databank biedt interessante gegevens om een antwoord op deze vraag te formuleren.

4.14.14.1 Clusteranalyse met behulp van een matrix Een eerste analyse die een bijdrage levert tot het antwoord op bovenstaande vraag is de clusteranalyse, waarvan de resultaten volledig in de bijlage zijn opgenomen (Bijlage 1 – Clusteranalyse, p. 65). Deze clusteranalyse geeft de intensiteit van samenwerking aan van elke gemeente met de andere 307 Vlaamse gemeenten. De clusteranalyse gebeurt aan de hand van een matrix. Deze matrix geeft een beeld van welke gemeenten voornamelijk met elkaar samenwerken. De matrix is als volgt opgebouwd:

• Voor elke gemeente (elke gemeente is een observatie) is er een rij in de matrix; • Voor alle observaties zijn er 308 variabelen opgenomen (de kolommen). Deze variabelen geven het aantal samenwerkingsverbanden weer dat gemeente x heeft met een bepaalde andere gemeente;

Elke celwaarde heeft een bepaalde kleurschakering. Hoe roder, hoe minder twee gemeenten met elkaar samenwerken, hoe groener, hoe meer gemeenschappelijke samenwerkingsverbanden die twee gemeenten hebben. Door middel van de kleurschakering komt er een eerste beeld naar voren van de intensiteit van samenwerking tussen gemeenten en de clusters die zich hierin voordoen.

Aangezien het hier gaat om een zeer grote matrix met 94.864 velden is deze matrix in de bijlage in stukken opgedeeld per provincie en streek. De clusteranalyse heeft als vertrekbasis de volledige databank. Dit betekent dat alle samenwerkingsverbanden erin zijn meegenomen.

Als voorbeeld geven we hier de resultaten voor de provincie Oost-Vlaanderen weer: 33

AALTER NEVELE ASSENEDE EEKLO KAPRIJKE MALDEGEM SINT-LAUREINS EVERGEM KNESSELARE WAARSCHOOT ZOMERGEM LOVENDEGEM ZELZATE GENT DEINZE PINTE DE GAVERE NAZARETH SINT-MARTENS-LATEM ZULTE MERELBEKE MELLE OOSTERZELE DESTELBERGEN LOCHRISTI MOERBEKE WACHTEBEKE KRUISHOUTEM ZINGEM OUDENAARDE ZWALM HOREBEKE KLUISBERGEN RONSE MAARKEDAL WORTEGEM-PETEGEM BRAKEL LIERDE ZOTTEGEM HERZELE SINT-LIEVENS-HOUTEM GERAARDSBERGEN NINOVE HAALTERT DENDERLEEUW AALST LEDE ERPE-MERE LEBBEKE WICHELEN WETTEREN LAARNE BERLARE BUGGENHOUT DENDERMONDE ZELE HAMME LOKEREN WAASMUNSTER SINT-NIKLAAS TEMSE KRUIBEKE BEVEREN SINT-GILLIS-WAAS STEKENE AALTER 74 54 46 48 45 50 46 42 54 46 50 40 32 27 30 27 26 27 24 25 25 24 25 26 27 19 21 17 12 16 11 10 14 17 12 15 17 13 14 16 21 9 10 7 10 12 13 10 10 16 19 18 16 11 13 15 11 20 11 15 12 12 12 12 11 NEVELE 54 66 42 45 42 43 42 42 44 45 51 48 31 30 32 28 28 31 26 27 27 25 26 28 26 19 22 18 13 17 12 10 15 17 13 16 17 14 15 16 22 10 11 7 10 14 14 11 10 17 19 16 15 10 12 14 11 21 11 14 12 12 12 12 11 ASSENEDE 46 42 71 58 59 54 57 55 50 51 51 45 43 29 26 26 26 27 25 23 30 25 28 28 28 21 25 17 13 17 12 9 14 20 12 15 18 15 16 17 21 11 13 10 12 14 14 11 9 17 19 19 16 10 13 15 13 23 13 16 16 13 15 15 14 EEKLO 48 45 58 73 62 61 60 50 52 54 54 43 39 29 24 25 26 27 24 22 27 26 28 27 25 20 24 16 13 17 12 8 13 21 12 14 17 14 15 16 20 10 12 10 12 14 13 11 9 17 18 18 15 10 14 14 12 22 13 15 16 13 14 15 14 KAPRIJKE 45 42 59 62 70 53 61 48 50 52 49 40 36 26 22 22 24 24 23 20 25 23 24 24 22 19 24 14 11 14 12 8 12 17 11 12 15 13 14 13 17 9 10 9 9 11 12 9 7 16 16 15 12 7 11 11 10 20 10 12 12 9 11 12 11 MALDEGEM 50 43 54 61 53 75 57 45 55 49 49 39 34 27 21 23 22 22 20 19 24 22 24 24 24 18 20 15 11 14 10 9 13 16 11 13 14 12 14 15 19 10 11 9 11 13 13 10 9 15 17 16 15 10 10 14 11 19 11 14 13 12 15 12 11 SINT-LAUREINS 46 42 57 60 61 57 74 45 47 47 49 40 37 25 19 24 23 24 23 21 22 22 23 24 23 20 22 14 12 14 12 8 11 15 11 13 14 12 12 13 17 8 9 7 9 11 11 10 8 15 16 16 13 8 11 12 9 19 10 11 10 9 10 11 10 EVERGEM 42 42 55 50 48 45 45 75 45 42 42 47 47 41 27 29 27 29 28 25 33 31 33 33 31 24 28 16 13 15 12 9 13 18 12 14 16 14 15 16 20 10 11 11 11 13 14 11 8 16 18 18 15 9 13 14 11 23 12 15 15 13 14 13 12 KNESSELARE 54 44 50 52 50 55 47 45 68 48 50 40 33 25 22 21 20 21 22 19 24 20 22 22 21 18 21 14 11 13 12 9 13 15 11 12 15 13 14 13 17 9 9 9 8 12 14 10 7 15 16 14 11 7 9 10 10 20 9 13 11 9 11 10 9 WAARSCHOOT 46 45 51 54 52 49 47 42 48 65 57 45 33 23 21 22 21 22 22 18 23 21 21 22 22 18 22 13 9 12 10 8 10 15 10 11 13 11 11 12 17 7 8 7 8 9 10 7 7 14 14 15 13 8 10 12 8 17 9 10 10 9 9 11 10 ZOMERGEM 50 51 51 54 49 49 49 42 50 57 69 51 36 27 24 24 24 24 23 20 26 23 25 25 26 19 22 16 12 17 12 10 14 18 11 15 17 14 14 16 21 9 11 8 10 13 13 10 9 16 19 18 15 10 14 14 12 20 11 14 14 12 12 13 12 LOVENDEGEM 40 48 45 43 40 39 40 47 40 45 51 63 36 32 30 29 27 30 29 25 32 29 30 32 29 22 27 16 13 17 13 10 15 18 13 16 17 16 15 16 23 10 11 9 10 13 14 11 8 17 18 18 14 9 13 13 11 20 11 14 14 12 12 13 12 ZELZATE 32 31 43 39 36 34 37 47 33 33 36 36 68 32 22 22 24 24 23 21 26 25 25 24 29 25 28 15 12 16Gent 12 9 13 18 en 12 13 16omgeving 14 14 14 16 9 10 7 9 12 11 10 9 15 15 14 11 9 13 11 11 21 10 12 12 10 10 12 11 GENT 27 30 29 29 26 27 25 41 25 23 27 32 32 101 30 35 29 31 32 29 40 39 33 42 37 25 29 21 15 18 14 11 16 19 14 18 18 16 18 20 21 11 15 11 14 23 23 18 15 24 26 23 22 15 20 21 18 28 16 24 16 15 17 17 15 DEINZE 30 32 26 24 22 21 19 27 22 21 24 30 22 30 61 40 38 47 37 47 30 26 26 28 27 17 21 23 16 21 16 13 19 21 16 21 17 16 17 17 18 11 12 10 11 13 13 12 10 16 18 16 12 11 13 12 14 16 11 14 15 13 13 13 12 DE PINTE 27 28 26 25 22 23 24 29 21 22 24 29 22 35 40 58 42 49 48 39 33 30 30 31 30 22 25 20 17 16 15 10 13 16 13 17 15 14 15 15 18 8 9 8 10 11 13 12 10 17 18 18 15 11 13 14 11 16 10 11 11 11 10 11 10 GAVERE 26 28 26 26 24 22 23 27 20 21 24 27 24 29 38 42 62 48 39 37 33 29 33 28 26 18 22 25 24 27 21 16 24 29 19 23 23 17 21 18 19 12 11 9 11 12 12 13 11 17 19 15 12 11 14 11 14 16 10 12 13 11 11 12 11 NAZARETH 27 31 27 27 24 22 24 29 21 22 24 30 24 31 47 49 48 67 45 46 30 28 31 30 25 18 22 26 23 22 19 13 18 23 17 22 19 16 16 16 19 9 11 9 11 12 11 13 10 15 15 16 12 11 14 11 12 15 11 12 14 12 11 13 12 SINT-MARTENS-LATEM 24 26 25 24 23 20 23 28 22 22 23 29 23 32 37 48 39 45 54 38 30 28 27 29 26 22 25 17 13 14 13 9 12 15 12 15 15 14 13 13 17 8 9 7 8 10 14 11 9 17 17 17 13 9 12 12 11 17 8 9 10 9 8 10 9 ZULTE 25 27 23 22 20 19 21 25 19 18 20 25 21 29 47 39 37 46 38 54 25 24 24 26 23 18 21 24 18 18 17 12 16 18 16 21 15 14 14 15 15 9 10 8 10 12 11 13 10 14 15 14 11 10 12 10 11 14 10 11 11 11 10 11 10 MERELBEKE 25 27 30 27 25 24 22 33 24 23 26 32 26 40 30 33 33 30 30 25 66 50 45 48 36 23 29 18 14 18 14 10 15 18 13 16 17 16 19 20 25 11 14 12 13 18 22 17 16 28 31 26 23 20 20 22 20 24 16 17 20 18 17 15 14 MELLE 24 25 25 26 23 22 22 31 20 21 23 29 25 39 26 30 29 28 28 24 50 59 43 45 36 23 29 15 13 15 13 9 14 16 13 13 15 14 16 19 23 10 12 11 13 16 21 17 17 30 30 27 25 18 24 23 20 24 15 14 17 17 13 14 13 OOSTERZELE 25 26 28 28 24 24 23 33 22 21 25 30 25 33 26 30 33 31 27 24 45 43 65 40 32 21 28 23 21 25 21 16 21 26 19 22 25 21 27 24 32 16 16 15 15 19 21 18 12 24 25 24 20 13 18 19 16 24 12 14 16 14 14 13 12 DESTELBERGEN 26 28 28 27 24 24 24 33 22 22 25 32 24 42 28 31 28 30 29 26 48 45 40 60 41 24 31 17 14 17 13 10 14 17 13 16 17 16 15 19 24 10 14 11 13 17 20 17 16 25 26 27 24 17 21 23 20 25 15 16 18 15 15 16 15 LOCHRISTI 27 26 28 25 22 24 23 31 21 22 26 29 29 37 27 30 26 25 26 23 36 36 32 41 54 29 34 16 13 17 12 10 15 16 12 15 16 14 15 19 21 10 11 8 11 14 17 13 14 24 25 23 24 16 19 22 19 30 19 18 17 15 17 17 16 MOERBEKE 19 19 21 20 19 18 20 24 18 18 19 22 25 25 17 22 18 18 22 18 23 23 21 24 29 40 31 10 10 11 10 8 10 11 10 10 11 11 11 11 13 7 7 6 7 7 10 8 6 14 15 14 11 6 8 11 8 26 14 16 13 12 14 17 16 WACHTEBEKE 21 22 25 24 24 20 22 28 21 22 22 27 28 29 21 25 22 22 25 21 29 29 28 31 34 31 41 13 11 13 12 8 11 13 11 12 13 13 12 12 15 8 9 8 8 8 11 9 8 16 16 17 13 8 10 13 10 23 11 13 12 11 12 15 14 KRUISHOUTEM 17 18 17 16 14 15 14 16 14 13 16 16 15 21 23 20 25 26 17 24 18 15 23 17 16 10 13 58 44 47 39 33 37 38 39 50 32 30 31 27 26 20 19 15 18 18 18 17 10 13 17 14 12 11 12 12 12 16 10 12 12 12 12 12 11 ZINGEM 12 13 13 13 11 11 12 13 11 9 12 13 12 15 16 17 24 23 13 18 14 13 21 14 13 10 11 44 54 50 42 36 42 41 42 46 33 29 31 26 24 19 17 15 18 16 15 17 8 12 15 12 9 9 11 9 9 13 9 10 9 9 10 10 9 OUDENAARDE 16 17 17 17 14 14 14 15 13 12 17 17 16 18 21 16 27 22 14 18 18 15 25 17 17 11 13 47 50 70 44 38 47 50 45 52 39 32 36 29 28 23 21 16 20 21 18 18 10 14 19 15 12 11 13 12 13 16 11 15 13 12 13 13 12 ZWALM 11 12 12 12 12 10 12 12 12 10 12 13 12 14 16 15 21 19 13 17 14 13 21 13 12 10 12 39 42 44 48 35 36 39 41 41 32 31 34 27 25 19 16 16 17 15 15 16 7 121311 8 810 8 812 8 9 8 8 9 9 8 HOREBEKE 10 10 9 8 8 9 8 9 9 8 10 10 9 11 13 10 16 13 9 12 10 9 16 10 10 8 8 33 36 38 35 39 32 33 38 37 28 25 27 21 20 15 12 12 12 12 12 12 5 9 10 9 6 5 6 6 6 9 4 6 5 6 6 5 4 KLUISBERGEN 14 15 14 13 12 13 11 13 13 10 14 15 13 16 19 13 24 18 12 16 15 14 21 14 15 10 11 37 42 47 36 32 57 48 38 41 35 28 34 28 26 24 20 17 20 19 19 18 9 13 16 12 9 9 10 9 11 14 10 12 11 11 12 11 10 RONSE 17 17 20 21 17 16 15 18 15 15 18 18 18 19 21 16 29 23 15 18 18 16 26 17 16 11 13 38 41 50 39 33 48 68 41 42 40 31 35 30 29 23 20 18 21 21 18 18 10 15 17 15 12 12 16 12 13 18 12 16 15 12 14 14 13 MAARKEDAL 12 13 12 12 11 11 11 12 11 10 11 13 12 14 16 13 19 17 12 16 13 13 19 13 12 10 11 39 42 45 41 38 38 41 47 44 33 29 30 24 23 18 15 15 16 15 1516 8121311 9 910 9 812 8 9 8 9 9 9 8 WORTEGEM-PETEGEM 15 16 15 14 12 13 13 14 12 11 15 16 13 18 21 17 23 22 15 21 16 13 22 16 15 10 12 50 46 52 41 37 41 42 44 56 34 31 31 26 27 19 18 15 17 17 16 17 9 12 17 14 11 10 11 11 11 14 9 11 11 11 11 11 10 BRAKEL 17 17 18 17 15 14Zuid-Oost-Vlaanderen 14 16 15 13 17 17 16 18 17 15 23 19 15 15 17 15 25 17 16 11 13 32 33 39 32 28 35 40 33 34 52 36 36 34 27 27 26 20 24 23 19 22 14 15 16 15 11 14 17 11 16 17 15 17 17 16 17 17 16 LIERDE 13 14 15 14 13 12 12 14 13 11 14 16 14 16 16 14 17 16 14 14 16 14 21 16 14 11 13 30 29 32 31 25 28 31 29 31 36 47 39 37 31 31 26 23 24 24 21 24 12 15 16 15 10 13 15 10 15 14 12 14 14 13 14 14 13 ZOTTEGEM 14 15 16 15 14 14 12 15 14 11 14 15 14 18 17 15 21 16 13 14 19 16 27 15 15 11 12 31 31 36 34 27 34 35 30 31 36 39 63 52 40 35 30 27 28 30 26 28 13 17 17 13 10 13 15 10 16 16 13 16 15 14 16 14 13 HERZELE 16 16 17 16 13 15 13 16 13 12 16 16 14 20 17 15 18 16 13 15 20 19 24 19 19 11 12 27 26 29 27 21 28 30 24 26 34 37 52 60 45 36 33 29 31 33 28 32 16 18 19 17 14 17 19 14 18 18 17 19 18 18 19 18 17 SINT-LIEVENS-HOUTEM 21 22 21 20 17 19 17 20 17 17 21 23 16 21 18 18 19 19 17 15 25 23 32 24 21 13 15 26 24 28 25 20 26 29 23 27 27 31 40 45 61 24 22 21 22 26 29 27 12 20 24 21 18 13 14 17 15 20 12 14 16 15 14 14 13 GERAARDSBERGEN 9 10 11 10 9 10 8 10 9 7 9 10 9 11 11 8 12 9 8 9 11 10 16 10 10 7 8 20 19 23 19 15 24 23 18 19 27 31 35 36 24 54 38 29 33 34 28 28 15 12 13 10 11 15 16 11 14 11 13 14 14 13 16 13 13 NINOVE 10 11 13 12 10 11 9 11 9 8 11 11 10 15 12 9 11 11 9 10 14 12 16 14 11 7 9 19 17 21 16 12 20 20 15 18 26 26 30 33 22 38 55 35 42 39 33 34 20 16 17 16 16 19 21 16 20 13 16 16 17 15 17 16 16 HAALTERT 7 71010 9 9 711 9 7 8 9 71110 8 9 9 7 812111511 8 6 815151616 12 17 18 15 15 20 23 27 29 21 29 35 51 44 42 37 42 18 15 13 13 13 18 19 13 16 10 14 14 14 12 15 13 13 DENDERLEEUW 10 10 12 12 9 11 9 11 8 8 10 10 9 14 11 10 11 11 8 10 13 13 15 13 11 7 8 18 18 20 17 12 20 21 16 17 24 24 28 31 22 33 42 44 53 43 37 39 20 16 16 15 16 20 21 16 18 12 17 16 16 15 17 16 16 AALST 12 14 14 14 11 13 11 13 12 9 13 13 12 23 13 11 12 12 10 12 18 16 19 17 14 7 8 18 16 21 15 12 19 21 15 17 23 24 30 33 26 34 39 42 43 74 46 47 25 21 22 18 19 25 26 19 23 15 18 25 19 18 20 17 17 LEDE 13 14 14 13 12 13 11 14 14 10 13 14 11 23 13 13 12 11 14 11 22 21 21 20 17 10 11 18 15 18 15 12 19 18 15 16 19 21 26 28 29 28 33 37 37 46 56 44 21 27 26 21 22 20 22 22 19 19 14 15 15 14 15 13 13 ERPE-MERE 10 11 11 11 9 10 10 11 10 7 10 11 10 18 12 12 13 13 11 13 17 17 18 17 13 8 9 17 17 18 16 12 18 18 16 17 22 24 28 32 27 28 34 42 39 47 44 54 24 21 20 18 17 23 24 17 21 14 17 17 17 17 17 17 16 LEBBEKE 10 10 9 9 7 9 8 8 7 7 9 8 9 15 10 10 11 10 9 10 16 17 12 16 14 6 8 10 8 10 7 5 9 10 8 9 14 12 13 16 12 15 20 18 20 25 21 24 52 32 31 27 37 50 49 35 38 18 24 18 18 18 17 17 17 WICHELEN 16 17 17 17 16 15 15 16 15 14 16 17 15 24 16 17 17 15 17 14 28 30 24 25 24 14 16 13 12 14 12 9 13 15 12 12 15 15 17 18 20 12 16 15 16 21 27 21 32 64 55 49 41 34 38 37 37 27 26 16 18 17 15 15 14 WETTEREN 19 19 19 18 16 17 16 18 16 14 19 18 15 26 18 18 19 15 17 15 31 30 25 26 25 15 16 17 15 19 13 10 16 17 13 17 16 16 17 19 24 13 17 13 16 22 26 20 31 55 73 52 43 36 39 39 36 31 28 18 23 22 19 16 15 LAARNE 18 16 19 18 15 16 16 18 14 15 18 18 14 23 16 18 15 16 17 14 26 27 24 27 23 14 17 14 12 15 11 9 12 15 11 14 15 15 13 17 21 10 16 13 15 18 21 18 27 49 52 55 40 29 34 37 33 27 25 16 20 19 16 17 16 BERLARE 16 15 16 15 12 15 13 15 11 13 15 14 11 22 12 15 12 12 13 11 23 25 20 24 24 11 13 12 9 12 8 6 9 12 9 11 11 10 10 14 18 11 16 13 16 19 22 17 37 41 43 40 68 41 48 54 43 29 31 19 22 20 18 17 17 BUGGENHOUT 11 10 10 10 7 10 8 9 7 8 10 9 9 15 11 11 11 11 9 10 20 18 13 17 16 6 8 11 9 11 8 5 9 12 9 10 14 13 13 17 13 15 19 18 20 25 20 23 50 34 36 29 41 65 56 39 41 18 30 19 22 22 21 18 18 DENDERMONDE 13 12 13 14 11 10 11 13 9 10 14 13 13 20 13 13 14 14 12 12 20 24 18 21 19 8 10 12 11 13 10 6 10 16 10 11 17 15 15 19 14 16 21 19 21 26 22 24 49 38 39 34 48 56 78 47 46 27 31 22 26 22 20 20 20 ZELE 15 14 15 14 11 14 12 14 10 12 14 13 11 21 12 14 11 11 12 10 22 23 19 23 22 11 13 12 9 12 8 6 9 12 9 11 11 10 10 14 17 11 16 13 16 19 22 17 35 37 39 37 54 39 47 60 40 32 29 17 22 20 18 17 17 HAMME 11 11 13 12 10 11 9 11 10 8 12 11 11 18 14 11 14 12 11 11 20 20 16 20 19Noord-Oost-Vlaanderen 8 10 12 9 13 8 6 11 13 8 11 16 15 16 18 15 14 20 16 18 23 19 21 38 37 36 33 43 41 46 40 73 27 42 29 33 26 26 26 25 LOKEREN 20 21 23 22 20 19 19 23 20 17 20 20 21 28 16 16 16 15 17 14 24 24 24 25 30 26 23 16 13 16 12 9 14 18 12 14 17 14 16 18 20 11 13 10 12 15 19 14 18 27 31 27 29 18 27 32 27 73 29 36 32 29 33 31 31 WAASMUNSTER 11 11 13 13 10 11 10 12 9 9 11 11 10 16 11 10 10 11 8 10 16 15 12 15 19 14 11 10 9 11 8 4 10 12 8 9 15 12 13 17 12 13 16 14 17 18 14 17 24 26 28 25 31 30 31 29 42 29 63 40 44 38 39 41 41 SINT-NIKLAAS 15 14 16 15 12 14 11 15 13 10 14 14 12 24 14 11 12 12 9 11 17 14 14 16 18 16 13 12 10 15 9 6 12 16 9 11 17 14 16 19 14 14 16 14 16 25 15 17 18 16 18 16 19 19 22 17 29 36 40 90 51 45 52 57 52 TEMSE 12 12 16 16 12 13 10 15 11 10 14 14 12 16 15 11 13 14 10 11 20 17 16 18 17 13 12 12 9 13 8 5 11 15 8 11 17 14 15 18 16 14 17 14 16 19 15 17 18 18 23 20 22 22 26 22 33 32 44 51 72 54 49 49 48 KRUIBEKE 12 12 13 13 9 12 9 13 9 9 12 12 10 15 13 11 11 12 9 11 18 17 14 15 15 12 11 12 9 12 8 6 11 12 9 11 16 13 14 18 15 13 15 12 15 18 14 17 18 17 22 19 20 22 22 20 26 29 38 45 54 66 52 43 40 BEVEREN 12 12 15 14 11 15 10 14 11 9 12 12 10 17 13 10 11 11 8 10 17 13 14 15 17 14 12 12 10 13 9 6 12 14 9 11 17 14 16 19 14 16 17 15 17 20 15 17 17 15 19 16 18 21 20 18 26 33 39 52 49 52 74 50 46 SINT-GILLIS-WAAS 12 12 15 15 12 12 11 13 10 11 13 13 12 17 13 11 12 13 10 11 15 14 13 16 17 17 15 12 10 13 9 5 11 14 9 11 17 14 14 18 14 13 16 13 16 17 13 17 17 15 16 17 17 18 20 17 26 31 41 57 49 43 50 68 59 STEKENE 11 11 14 14 11 11 10 12 9 10 12 12 11 15 12 10 11 12 9 10 14 13 12 15 16 16 14 11 9 12 8 4 10 13 8 10 16 13 13 17 13 13 16 13 16 17 13 16 17 14 15 16 17 18 20 17 25 31 41 52 48 40 46 59 60

Figuur 16 - Clusteranalyse Oost-Vlaanderen

De clusteranalyse toont visueel al onmiddellijk aan dat er wel degelijk groepen van gemeenten zijn die onderling intensiever samenwerken dan met andere gemeenten. In de bovenstaande figuur zijn de clusters afgebakend die we krijgen wanneer we gemeenten groeperen die minstens 25% samenwerkingsverbanden delen (volle lijn). Binnen deze clusters zijn er nog clusters met een meer intense samenwerking zichtbaar van gemeenten die minstens 50% samenwerkingsverbanden delen (stippellijn). Bijvoorbeeld: Assenede heeft in totaal 71 samenwerkingsverbanden. Assenede heeft met de gemeenten uit de ruime regio van Gent minstens 25% (18) samenwerkingsverbanden. Met gemeenten uit het zuiden of noord-oosten van de provincie heeft Assenede een beduidend lager aantal samenwerkingsverbanden. Daarenboven heeft Assenede een sterkere samenwerking met de andere gemeenten uit het Meetjesland. Met deze groep van gemeenten, afgebakend door de stippellijn, heeft Assenede telkens meer dan 50% samenwerkingsverbanden gemeenschappelijk. Dit wordt nog duidelijker wanneer we de gegevens van Assenede op een kaart weergeven (zie verder).

Deze analyse brengt ons eveneens bij een aantal andere vaststellingen. Ten eerste toont de analyse aan dat er wel grenzen tussen clusters waarneembaar zijn, maar dat deze ook niet absoluut zijn . Dit wil zeggen dat een gemeente wel intenser met een bepaalde groep van gemeenten samenwerkt, maar omgekeerd wil dit niet zeggen dat de gemeente enkel met 34

deze groep samenwerkt. Gemeenten werken wel degelijk samen met gemeenten die buiten deze cluster vallen, hoewel de intensiteit van deze samenwerking minder sterk is.

Ten tweede toont de clusteranalyse ook verschillen tussen gemeenten en regio’s aan. In sommige streken is de intensiteit van samenwerking binnen een cluster veel hoger dan elders, en is de cluster scherper afgelijnd.

Ten derde valt op dat er ook gemeenten zijn die moeilijker tot één cluster gerekend kunnen worden , en die zich in de realiteit op het grensgebied van meerdere clusters bevinden. We zien dit bijvoorbeeld in het zuiden van de provincie Oost-Vlaanderen, waar twee clusters elkaar lijken te overlappen. Het gaat hier om een aantal gemeenten die samenwerkingsverbanden delen met gemeenten uit beide clusters.

Ten vierde is er een duidelijke gelaagdheid in de clusters waarneembaar. Deze gelaagdheid wordt nog duidelijker wanneer we verder inzoomen op een deelregio. De figuur hierbeneden gaat in tot op het niveau van de ruime regio rond Gent. Op deze figuur staan de clusters afgebakend van gemeenten die minstens 50% samenwerkingsverbanden gemeenschappelijk hebben. Merk op dat er binnen deze afbakeningen nog ‘blokjes’ zichtbaar zijn van kleinere groepen van gemeenten die nog intenser samenwerken. 35

AALTER NEVELE ASSENEDE EEKLO KAPRIJKE MALDEGEM SINT-LAUREINS EVERGEM KNESSELARE WAARSCHOOT ZOMERGEM LOVENDEGEM ZELZATE GENT DEINZE PINTE DE GAVERE NAZARETH SINT-MARTENS-LATEM ZULTE MERELBEKE MELLE OOSTERZELE DESTELBERGEN LOCHRISTI AALTER 74 54 46 48 45 50 46 42 54 46 50 40 32 27 30 27 26 27 24 25 25 24 25 26 27 NEVELE 54 66 42 45 42 43 42 42 44 45 51 48 31 30 32 28 28 31 26 27 27 25 26 28 26 ASSENEDE 46 42 71 58 59 54 57 55 50 51 51 45 43 29 26 26 26 27 25 23 30 25 28 28 28 EEKLO 48 45 58 73 62 61 60 50 52 54 54 43 39 29 24 25 26 27 24 22 27 26 28 27 25 KAPRIJKE 45 42 59 62 70 53 61 48 50 52 49 40 36 26 22 22 24 24 23 20 25 23 24 24 22 MALDEGEM 50 43 54 61 53 75 57 45 55 49 49 39 34 27 21 23 22 22 20 19 24 22 24 24 24 SINT-LAUREINS 46 42 57 60 61 57 74 45 47 47 49 40 37 25 19 24 23 24 23 21 22 22 23 24 23 EVERGEM 42 42 55 50 48 45 45 75 45 42 42 47 47 41 27 29 27 29 28 25 33 31 33 33 31 KNESSELARE 54 44 50 52 50 55 47 45 68 48 50 40 33 25 22 21 20 21 22 19 24 20 22 22 21 WAARSCHOOT 46 45 51 54 52 49 47 42 48 65 57 45 33 23 21 22 21 22 22 18 23 21 21 22 22 ZOMERGEM 50 51 51 54 49 49 49 42 50 57 69 51 36 27 24 24 24 24 23 20 26 23 25 25 26 LOVENDEGEM 40 48 45 43 40 39 40 47 40 45 51 63 36 32 30 29 27 30 29 25 32 29 30 32 29 ZELZATE 32 31 43 39 36 34 37 47 33 33 36 36 68 32 22 22 24 24 23 21 26 25 25 24 29 GENT 27 30 29 29 26 27 25 41 25 23 27 32 32 101 30 35 29 31 32 29 40 39 33 42 37 DEINZE 30 32 26 24 22 21 19 27 22 21 24 30 22 30 61 40 38 47 37 47 30 26 26 28 27 DE PINTE 27 28 26 25 22 23 24 29 21 22 24 29 22 35 40 58 42 49 48 39 33 30 30 31 30 GAVERE 26 28 26 26 24 22 23 27 20 21 24 27 24 29 38 42 62 48 39 37 33 29 33 28 26 NAZARETH 27 31 27 27 24 22 24 29 21 22 24 30 24 31 47 49 48 67 45 46 30 28 31 30 25 SINT-MARTENS-LATEM24 26 25 24 23 20 23 28 22 22 23 29 23 32 37 48 39 45 54 38 30 28 27 29 26 ZULTE 25 27 23 22 20 19 21 25 19 18 20 25 21 29 47 39 37 46 38 54 25 24 24 26 23 MERELBEKE 25 27 30 27 25 24 22 33 24 23 26 32 26 40 30 33 33 30 30 25 66 50 45 48 36 MELLE 24 25 25 26 23 22 22 31 20 21 23 29 25 39 26 30 29 28 28 24 50 59 43 45 36 OOSTERZELE 25 26 28 28 24 24 23 33 22 21 25 30 25 33 26 30 33 31 27 24 45 43 65 40 32 DESTELBERGEN 26 28 28 27 24 24 24 33 22 22 25 32 24 42 28 31 28 30 29 26 48 45 40 60 41 LOCHRISTI 27 26 28 25 22 24 23 31 21 22 26 29 29 37 27 30 26 25 26 23 36 36 32 41 54

Figuur 17 - Clusteranalyse regio Gent 4.24.24.2 Cartografische clusteranalyse Dit wordt visueel nog duidelijker wanneer we de gegevens cartografisch weergeven. Dit gebeurt hierbeneden voor de gemeenten Assenede, Eeklo, Kaprijke, Sint-Laureins en Maldegem. Voor elk van de gemeenten is op de kaart aangegeven hoeveel % samenwerkingsverbanden gemeenschappelijk is met andere gemeenten. De gemeente zelf is in het bruin aangegeven. 36

Assenede Eeklo Kaprijke

Maldegem Sint-Laureins

Wanneer we alle scores boven de 25% nemen, tekent zich de ruime regio rond Gent af. De groene kleuren, alle scores boven 50% is het Meetjesland (met al of niet de gemeente Zelzate erin opgenomen). In het noorden van het Meetjesland tekent zich daarenboven nog een groep van gemeenten af met meer dan 75% gemeenschappelijke samenwerkingsverbanden.

Een belangrijke opmerking hierbij is dat de bovenstaande clusteranalyse is uitgevoerd op basis van alle in de databank aanwezige samenwerkingsverbanden. Uit het vorige hoofdstuk bleek al dat er in de databank verschillende soorten van samenwerkingsverbanden zitten. De vraag is dan ook in welke mate deze gelaagdheid te relateren is aan het type van samenwerkingsverband. Indien we voor Oost-Vlaanderen de oefening opnieuw maken, en hierbij enkel rekening houden met de meer kleinschalige samenwerkingsverbanden die op initiatief van de gemeenten zelf ontstaan (interlokale verenigingen, projectverenigingen, feitelijke verenigingen en informele samenwerkingsverbanden), komen we tot het beeld in Figuur 18. 37

Figuur 18 - Clusteranalyse Oost-Vlaanderen gecorrigeerd op kleinschalige samenwerkingsverbanden

De resultaten in Figuur 18 ondersteunen de analyse uit Figuur 16. Het verschil is dat in de tweede analyse enkel kleinschalige samenwerkingsverbanden zijn opgenomen die van onderuit zijn gegroeid.

4.34.34.3 Hiërarchische clusteranalyse Bovenstaande analyse kan nog verder worden verfijnd door middel van een hiërarchische clusteranalyse 18 . Dergelijke analyse heeft als doelstelling om groepen van gemeenten te identificeren die onderling een sterke gelijkenis vertonen, maar sterk verschillen van andere groepen van gemeenten. De clusters worden gevormd door gemeenten te bundelen die gelijkaardig scoren op een reeks van variabelen. In dit geval zijn er 308 variabelen: met name de hoeveelheid samenwerkingsverbanden die gemeente x met elk van de 308 gemeenten heeft.

Het resultaat van een hiërarchische clusteranalyse kan worden weergegeven in een dendrogram. Deze boomstructuur geeft duidelijk de clusters van gemeenten aan en hun onderlinge relaties. Hieronder staat het resultaat weergegeven voor de gemeenten in de provincie Oost-Vlaanderen. In de bijlagen zijn de analyses voor de vijf provincies terug te vinden.

18 Meer informatie over de methodologie van een hiërarchische clusteranalyse kan in Bijlage 3 - Hiërarchische clusteranalyse worden teruggevonden. 38

Wanneer we de bovenstaande boomfiguur van rechts naar links bekijken, vertrekken we vanuit een aantal grote deeltakken, die zich steeds verder vertakken totdat we uiteindelijk links bij individuele gemeenten terechtkomen. Links in de figuur merken we kleine deeltakjes op met groepjes van gemeenten. Het gaat hier om groepen van gemeenten met zeer intense samenwerkingsverbanden. Wanneer we naar een hoger niveau in de boomstructuur gaan, merken we dat verschillende deeltakjes samengaan in een grotere tak. Dit duidt op de gelaagdheid van de clusteranalyse: we kunnen binnen een cluster van samenwerkende gemeenten nog kleinere deelclusters onderscheiden van gemeenten met een meer intense samenwerking. Hoe verder gemeenten van elkaar verwijderd liggen in de boomstructuur, hoe minder intens hun samenwerking.

In het bovenstaande voorbeeld herkennen we linksbeneden een grote deeltak waaraan alle gemeenten uit de ruime omgeving van Gent hangen. Deze tak splitst zich verder naar links op in een aantal deeltakken: Gent, het Meetjesland, de gemeenten uit de Leiestreek en een groep van gemeenten in de oostrand van Gent. Deze methode leidt dus tot dezelfde resultaten als de weergave via een matrix of een kaart.

4.44.44.4 Cartografische dwarsdoorsnedes van de clusteranalyse De clusteranalyse geeft duidelijk aan dat er een sterke gelaagdheid is terug te vinden in het intermediaire niveau. Het intermediair niveau bestaat niet uit één duidelijk af te bakenen schaalniveau dat ergens zweeft tussen het lokale en het Vlaamse niveau, maar bestaat uit een veelheid aan schalen. Om dit te illustreren maken we hier enkele dwarsdoorsnedes van de clusteranalyse. We projecteren hiervoor de resultaten van de clusteranalyse op een aantal kaarten. Wanneer we deze kaarten naast elkaar leggen, geven ze grafisch een duidelijk beeld van de verschillen die zich op het vlak van schaal voordoen.

Voor het aanmaken van de kaarten, werden, voortvloeiend uit de analyse die hierboven werd gemaakt, de volgende richtinggevende criteria gevolgd:

• Op de kaarten worden clusters van gemeenten weergegeven die een bepaald percentage van samenwerkingsverbanden gemeenschappelijk hebben. o Dwarsdoorsnede 1: de clusters van gemeenten delen minstens 25% dezelfde samenwerkingsverbanden o Dwarsdoorsnede 2: de clusters van gemeenten delen minstens 50% dezelfde samenwerkingsverbanden o Dwarsdoorsnede 3: de clusters van gemeenten delen minstens 75% dezelfde samenwerkingsverbanden • In geval van onduidelijkheid (bv. een minder scherp afgegrensde cluster), is het resultaat van de hiërarchische clusteranalyse doorslaggevend voor de toekenning van een gemeente tot een bepaalde cluster

Zoals hierboven al eerder aangegeven, moeten de grenzen die hier op de kaarten staan aangegeven ook gerelativeerd worden. Enerzijds is het wel zo dat er clusters van intensievere samenwerking aan te duiden zijn, anderzijds hebben gemeenten ook samenwerkingsverbanden buiten deze clusters. De kaarten ontstaan door op verschillende niveaus een dwarsdoorsnede door de clusteranalyse te maken. Dit geeft wel nieuwe inzichten in de intensiteit, schaalgrootte en gelaagdheid van regionale samenwerking, maar moet met de nodige omzichtigheid worden geïnterpreteerd. 40

4.4.1 DDDoorsnedeDoorsnede 1

4.4.2 Doorsnede 2

In dwarsdoorsnede 2 worden er binnen de clusters uit dwarsdoorsnede 1 nog een aantal deelclusters duidelijk. Op de kaart staan ook een aantal pijlen weergegeven. Deze geven aan dat er gemeenten zijn die toch een sterke link vertonen met een andere cluster.

4.4.3 Doorsnede 3

Dwarsdoorsnede 3 bevat een illustratie van intensieve kleinschalige samenwerkingsverbanden tussen kleine groepen van gemeenten. Bij deze doorsnede staan niet alle gemeenten ingekleurd. Dit heeft verschillende verklaringen:

- Er zijn gemeenten die wel intensief samenwerken met een kleine groep van andere gemeenten, maar buiten de hier gehanteerde norm van 75% van gedeelde samenwerkingsverbanden vallen; - Er zijn groepen van gemeenten die zeer intensief samenwerken, maar op een groter schaalniveau dat al is opgenomen in dwarsdoorsnede 2 (bv. de gemeenten rond het Kortrijkse). Dit zijn gevallen waarop een grotere cluster dus niet meer kan worden onderverdeeld; - Er zijn gemeenten die intensief samenwerken, maar met gemeenten uit verschillende clusters (bv. Bree werkt zowel met de Maaslandse als met de Noord-Limburgse gemeenten samen) en die op dit niveau niet bij één of andere cluster werden ingekleurd.

555 Kwalitatieve analyse

5.15.15.1 WestWest----VlaanderenVlaanderen In de provincie West-Vlaanderen tekenen zich vier grote clusters af: Brugge-Oostende en de omgeving van deze twee centrumsteden, Zuid-West-Vlaanderen (Kortrijk en omgeving), Midden-West-Vlaanderen (Roeselare, Tielt en omgeving) en de Westhoek. Binnen deze clusters zijn er in meerdere of mindere mate nog kleinere clusters met een meer intense samenwerking tussen groepen van gemeenten terug te vinden.

5.1.1 BruggeBrugge,, Oostende en omgeving Op basis van de gegevens in de databank, lijkt de samenwerking tussen de gemeenten in de cluster Brugge/Oostende minder intens te zijn dan in de andere drie clusters. Naast enkele bredere samenwerkingsverbanden op vlak van toerisme en milieu, krijgt het overleg tussen beide steden vooral vorm via het burgemeestersoverleg ‘Kustgemeenten’, het overleg van de OCMW-voorzitters regio Brugge-Oostende en de regiowerking van de streekontwikkelingsintercommunale WVI.

Binnen de cluster Brugge/Oostende, tekenen zich nog twee aparte clusters af: een rond de stad Oostende en een rond de stad Brugge. Oostende en Brugge behoren bijvoorbeeld tot een afzonderlijke Resoc/Serr. Er is een afzonderlijk burgemeestersoverleg in de regio Brugge met 10 gemeenten en één in de regio Oostende met 7 gemeenten. Naast deze vormen van samenwerking is er ook nog samenwerking op een kleiner schaalniveau van twee à vier gemeenten.

In het gebied rond Oostende zien we een verdere opsplitsing tussen de gemeenten aan de kust (Middelkerke, Oostende, Bredene en De Haan) en de ‘binnenlandse’ gemeenten (Oudenburg, Gistel en Ichtegem). In de regio Brugge zien we deze onderverdeling kust- binnenland niet: wel zien we vormen van versterkte samenwerking tussen buurgemeenten zoals Brugge en Damme, Zedelgem, Oostkamp en Beernem.

De provinciestad Torhout valt een beetje buiten deze cluster: er is aansluiting zowel bij gemeenten van het gebied Oostende als van het gebied Brugge. Torhout werkt ook samen met gemeenten uit andere streken zoals Lichtervelde of Wingene (Midden-West- Vlaanderen), Diksmuide, Kortemark of Koekelare (Westhoek-gemeenten).

5.1.2 Westhoek In de regio Westhoek bestaat het Westhoekoverleg (overleg tussen de burgemeesters) al lange tijd (begin van de jaren 1990) en ondertussen heeft de gebiedswerking van de provincie West-Vlaanderen zich er ondertussen sterk uitgebouwd. De samenwerking in en voor de streek kent een lange traditie. Verschillende streekactoren/actoren actief in de streek (verschillende overheden en het middenveld) hebben hun onderlinge strategieën afgestemd om zo gezamenlijk de streekwerking in de Westhoek vorm te geven.

Het zogenaamde streeknetwerk van de Westhoek bestaat uit drie categorieën van partners 19 . De centrale partners zijn de besturen, namelijk 18 Westhoekgemeenten en de provincie West-Vlaanderen. Een tweede categorie zijn de uitvoerende partners, namelijk Westhoekoverleg en de West-Vlaamse Intercommunale. Sinds 2005 groeide ook een interlokale vereniging Westhoekpersoneel (WHP) die aan deze categorie kan worden

19 Westhoekoverleg (2010). Streekwerking Westhoek. Kompasnota 2010. 46

toegevoegd. Een derde categorie zijn de streekpartners zoals Resoc, Serr, Samenlevingsopbouw,…

De schaal van de Westhoek is altijd al ambigu geweest, met name de relatie tussen het noorden van de Westhoek (inclusief de kustgemeenten) en het zuiden (de streek rond Ieper). Ook in de matrix zien we dit patroon terugkeren: aan de ene kant is er een sterkere clustering rond Ieper-Poperinge en aan de andere kant vormt zich een cluster rond de gemeenten Veurne-Diksmuide. Regionale organisaties zoals de welzijnsraden en de regionale landschappen hebben zich eveneens op dit niveau georiënteerd, en niet op schaal van de Westhoek.

Binnen de noordelijke cluster van de Westhoek tekent zich nog een kleinere schaal af: een groepering van de ‘westkustgemeenten’ (Koksijde, De Panne en Nieuwpoort), of een iets sterkere samenwerking van Diksmuide met zijn buurtgemeenten Houthulst, Koekelare en Kortemark aan de ene kant en met Lo-Reninge en Alveringem aan de andere kant. Als vanouds staat de gemeente Wervik tussen de regio’s Westhoek en Zuid-West-Vlaanderen in: uit de clusteranalyse blijkt op basis van de data een meer intense samenwerking met Zuid-West-Vlaanderen.

5.1.3 Roeselare --- Tielt / MiddenMidden----WestWestWest----VlaanderenVlaanderen In de jaren 1970 was het Promotiecomité van het Tieltse een regionale streekorganisatie, naar analogie met andere opbouwwerkorganisaties op streekniveau in Vlaanderen. De stad Roeselare was toen minder geprofileerd. Van een regionale samenwerking op het niveau van de beide arrondissementen was minder sprake. In de laatste pakweg tien jaren is dat patroon grondig veranderd als gevolg van een aantal ontwikkelingen, zoals de gebiedswerking van de provincie, de oprichting van Resoc-Serr, een meer gebiedsgerichte werking van de West-Vlaamse Intercommunale, het maandelijks burgemeestersoverleg ‘Midwestoverleg’ en zeker ook de uitbouw van het Streekhuis in Roeselare – waarbinnen een aantal streekorganisaties gehuisvest zijn. De balans tussen Roeselare en Tielt lijkt gekeerd en de regio is druk beklant geworden met een reeks organisaties.

De dynamiek om meer werk te maken van intergemeentelijke samenwerking wordt voornamelijk getrokken door enkele spilfiguren in en rond het Midwestoverleg. De opstart van een interlokale vereniging “Associatie Midwest” gemeenten en OCMW’s is exemplarisch: hierdoor wordt het mogelijk om sterker samen te werken voor beheersmatige taken (in de vorm van nieuw gedeeld personeel; gezamenlijk tijdelijk inhuren van externe expertise; verschuiven van bestaand personeel vanuit samenwerkingsverbanden).

Het is ook een complexe(re) regio met twee arrondissementen en met clusters van relaties rond Roeselare en rond Tielt, over de beide arrondissementen heen en met de omliggende gebieden. Beide arrondissementen hebben ook een eigen verbondenheid met bijvoorbeeld de Westhoek of het arrondissement Kortrijk. Zo zien we bijvoorbeeld dat gemeenten als Wielsbeke en Dentergem eveneens aansluiting vinden bij Zuid-West-Vlaanderen, of dat Wingene ook op de regio Brugge is georiënteerd. Een gemeente als Staden heeft ook relaties met Westhoekgemeenten, evenals Moorslede.

Deze ontwikkelingen in Midden-West-Vlaanderen kunnen niet los gezien worden van de organisatie van de WVI en een zoektocht naar een sterke decentralisatie van de streekontwikkelingsintercommunale gesteund op de regionale samenwerking. 47

5.1.4 Kortrijk / ZuidZuid----WestWestWest----VlaanderenVlaanderen De regio Kortrijk heeft een heel lange traditie van intergemeentelijke en regionale samenwerking. De netwerking in de streek was vanaf de jaren 1950-1960 lange tijd geconcentreerd in en rond de Intercommunale Leiedal.

De overlegstructuur in de regio is in de laatste jaren complexer geworden: in de schoot van de Intercommunale Leiedal was het overleg tussen publieke en private partners voor de streekontwikkeling verweven. De regio had zich daar vanuit de eigen dynamiek voor georganiseerd. Het decreet van 2001 haalde de private partners formeel weg uit het bestuur en het decreet inzake de Resoc’s (2004) haalde het streekplatform weg uit de werking van de intercommunale en institutionaliseerde dat in een aparte organisatie met een eigen bestaffing. Het Resoc werkt met een strategisch plan en met actieprogramma’s op verschillende domeinen. Ondertussen had het Welzijnsoverleg, nu het Welzijnsconsortium, zich vanuit de gegroeide netwerking rond welzijnsproblematieken geprofileerd als het samenwerkingsverband van OCMW’s en private welzijnsactoren, evenzeer met een eigen bestuur en een eigen bestaffing.

De provincie heeft zich vanaf de jaren 1990 via haar gebiedswerking geleidelijk en met vallen en opstaan scherper geprofileerd op enkele domeinen van de regionale ontwikkeling, vooral met betrekking tot omgevingsgerelateerde materies (toerisme, recreatie, landschapsbeheer, milieuzorg, leefbaarheid van kleine kernen…).

Tussen deze vier organisaties bestaan veel dwarsverbanden en wordt ook functioneel samengewerkt. Naast deze vier streekorganisaties zijn er in de laatste vijftien jaren ook nog specifieke structuren gegroeid met een gespecialiseerde werking. Gemeentebesturen en/of OCMW’s zijn daar op een of andere manier bij betrokken.

Binnen de streek zijn er weinig uitgesproken kleinere clusters van gemeenten die intenser samenwerken: veel is georganiseerd op schaal van de gehele regio.

5.35.35.3 OostOost----VlaanderenVlaanderen De provincie Oost-Vlaanderen is op het vlak van samenwerking tussen lokale besturen een complexe provincie. Dit is deels te verklaren door de aanwezigheid van Gent als dominante centrumstad. Daarnaast kent de provincie nog twee kleinere centrumsteden: Aalst en Sint- Niklaas. Deze laatsten ondervinden beperkte invloeden vanuit Vlaams-Brabant en Antwerpen.

Op het provinciale schaalniveau ontdekken we enkele samenwerkingsverbanden in uiteenlopende domeinen:

• Sociale huisvestingsmaatschappijen (Eigen heerd is goud weerd en Eigen woon door ons loon); • Provinciale brandweerschool Oost – Vlaanderen; • Oost – Vlaamse sportraad; • Toerisme Oost – Vlaanderen; • Provinciale Woonraad; • …

In Oost-Vlaanderen zijn er verschillende clusters terug te vinden waarbinnen zich een meer intense samenwerking voordoet: de ruime regio rond Gent, het zuiden van de provincie (de omgeving van Oudenaarde en Aalst) en het noordoosten van de provincie (omgeving van Dendermonde en het Waasland). Binnen deze clusters zijn er nog kleinere clusters waarbinnen een nog sterkere samenwerking plaatsvindt.

In de provincie Oost-Vlaanderen zijn eveneens een aantal gemeenten die niet eenduidig tot de ene dan wel de andere cluster gerekend kunnen worden. Een aantal voorbeelden hiervan zijn Lokeren (zowel samenwerking met Gent, het Waasland als met de omgeving van Dendermonde) en de gemeenten Lierde, Brakel en Zottegem, Herzele en Sint-Lievens- Houtem die zowel patronen van samenwerking vertonen met gemeenten uit de omgeving van Oudenaarde als met gemeenten uit de omgeving van Aalst. Meer in het noorden zien we hetzelfde bij de gemeenten Waasmunster en Hamme (tussen het Waasland en de omgeving van Dendermonde).

De grenzen van de clusters blijken een aantal herkenbare lijnen te volgen:

• het werkingsgebied van de Intercommunales voor Streekontwikkeling • het werkingsgebied van het Regionaal Welzijnsoverleg • de arrondissementsgrenzen • de sectorale afbakening van de Resocs

5.3.1 Gent en omgeving Een aantal samenwerkingsverbanden werken op het schaalniveau van Gent en zijn ruime omgeving. Voorbeelden hiervan zijn de intercommunale VENECO, de sociale huisvestingsmaatschappijen Wonen en Volkshaard of het Centrum Basiseducatie Leerpunt Gent – Meetjesland – Leieland. Ook geografische indelingen (zorgregio Gent, deelbekkens, …) en Vlaamse opgelegde structuren (Resoc, Logo, …) treffen we op dit niveau aan.

Binnen de cluster rond Gent, kunnen we nog bijkomende deelclusters onderscheiden. Dit zijn groepjes van gemeenten binnen het gebied die intensiever met elkaar samenwerken dan met andere gemeenten uit het gebied: ten westen van Gent het Meetjesland, in het zuiden 49

een aantal gemeenten uit de Leiestreek en ook in de oostrand van Gent doet zich een intensere samenwerking tussen enkele gemeenten voor. De gemeenten Moerbeke en Wachtebeke nemen hierin ook een bijzondere positie in.

We zien hierbij dat Gent als centrumstad op een aantal vlakken samenwerking zoekt met andere centrumsteden. Voorbeelden hiervan zijn de samenwerking met Antwerpen op het vlak van ICT (Digipolis) of het HR-netwerk van centrumsteden.

Een aantal randgemeenten rond Gent zoeken aansluiting op elkaar voor een aantal materies. Dit betreffen vaak kleinschalige initiatieven tot samenwerking. Het Meetjesland is een voorbeeld van dergelijke cluster. Het Meetjesland heeft zich van oudsher geprofileerd als een gebied met een eigen identiteit tussen Gent en Brugge. Enkele voorbeelden van samenwerking op deze schaal zijn Erfgoedcel Meetjesland, Regionaal Landschap en Streekplatform +. 20

Een tweede cluster rond Gent wordt gevormd door zes gemeenten uit de Leiestreek (Deinze – Zulte – Nazareth – Gavere – De Pinte en Sint-Martens-Latem). Enkele voorbeelden van samenwerkingsverbanden zijn de interlokale vereniging burensportdienst Leiestreek, Kringwinkel Zevensprong, vzw toerisme Leiestreek en werkwinkel zone Deinze. Een interessante vaststelling is de provincie overschrijdende samenwerking van de gemeente Zulte, te verklaren vanuit een historisch perspectief. Ten tijde van de fusieoperatie in de jaren zeventig was er debat of de gemeente Zulte tot de provincie Oost – Vlaanderen dan wel West – Vlaanderen zou moeten behoren. De sporen van deze discussie treffen we vandaag nog aan. Tussen de gemeenten Zulte en Tielt is sprake van 17 samenwerkingsverbanden. Voorbeelden zijn Logo Midden-West-Vlaanderen, SEL Midden-West-Vlaanderen en Waterschap Mandel-Diepebeek.

Tot slot herkennen we een cluster van vijf gemeenten ten oosten van Gent: Lochristi, Destelbergen, Melle, Merelbeke en Oosterzele. Samenwerking tussen enkele of alle gemeenten behelst o.a. de domeinen cultuur (bibliothecair samenwerkingsverband De Vijf, het land van Reynaert), onroerend erfgoed (Erfgoedcel viersprong), wonen (Merelbeekse sociale woningen) en sociale economie (Karweidienst, sociaal economieproject – bezoek 80+). De gemeenten Moerbeke en Wachtebeke vertonen onderling een sterke samenwerking, maar deze is iets zwakker uitgebouwd met deze cluster.

5.3.2 Zuid ––– Oost ––– Vlaanderen De regio Zuid–Oost–Vlaanderen omvat twee clusters: Oudenaarde en omstreken en Aalst en omstreken. De regio kenmerkt zich door de aanwezigheid van vele kleine gemeenten en minder dynamiek tot samenwerking in vergelijking met de andere regio’s uit de provincie. Aalst is de enige centrumstad in het gebied. Daarnaast zijn er enkele stedelijke kernen: Geraardsbergen, Ninove, Oudenaarde, Ronse en Zottegem. Op het niveau van de regio vinden we o.a. de intercommunale SOLva en het Streekoverleg Zuid-Oost-Vlaanderen terug. Daarnaast vinden we samenwerking voornamelijk geclusterd rond de steden Oudenaarde en Aalst.

Rond Oudenaarde zien we een cluster van negen gemeenten. Enkele illustraties van samenwerking op dit niveau zijn Toerisme Vlaamse Ardennen, bibliotheken Vlaamse

20 Voor een uitgebreide toelichting verwijzen we naar het derde tussentijdse rapport van de Regioscreening: “Leren van de proeftuinen”. Online te raadplegen op http://soc.kuleuven.be/sbov . 50

Ardennen of samenwerking op het vlak van sociale huisvesting en woningkwaliteit. Kringwinkel Teleshop, BibArt, CAW Aalst, drugpunt INDRA en Logo Dender zijn voorbeelden van samenwerking binnen de cluster rond Aalst. Daarnaast zit Aalst als centrumstad vervat in een aantal verbanden met andere Vlaamse centrumsteden.

Een aantal gemeenten (Brakel, Lierde, Zottegem, Herzele en ook Sint-Lievens-Houtem) zijn moeilijker strikt toe te wijzen aan één van beide clusters. Zij vertonen samenwerking met gemeenten uit beide clusters. In de matrix blijkt dit ook uit de overlapping van beide clusters.

5.3.3 Dendermonde en omgeving In de cluster rond Dendermonde is er intense samenwerking tussen negen gemeenten. De afbakening van het verdichtingsgebied valt samen met de grenzen van het arrondissement Dendermonde, behalve voor wat betreft Waasmunster. Op basis van de gegevens vertoont deze gemeente een intensere samenwerking met het Waasland. Ook Hamme vertoont samenwerking met de gemeenten uit het Waasland, maar is toch het sterktst aan de cluster rond Dendermonde gelinkt.

Als eerste onderscheiden we een aantal verbanden waarvan het werkingsgebied zich over de gehele regio uitstrekt. Enkele voorbeelden zijn de Intercommunale voor Streekontwikkeling DDS, het CAW Dendermonde en het Regionaal Welzijnsoverleg. Daarnaast merken we vooral kleinschalige samenwerkingsverbanden tussen enkele gemeenten binnen de regio. Deze verbanden vinden we terug in uiteenlopende beleidsdomeinen.

5.3.4 Waasland Het Waasland kenmerkt zich door de aanwezigheid van de centrumstad Sint–Niklaas. Het samenwerkingslandschap van de regio Waasland is gelijkaardig aan dat van de cluster rond Dendermonde. Naast een aantal verbanden op het niveau van de gehele regio (Intercommunale voor Streekontwikkeling INTERWAAS, SEL Waasland, Erfgoedcel Waasland, …) treffen we voornamelijk kleinschalige samenwerkingsverbanden aan. Tot slot merken we op dat Sint – Niklaas ook buiten de provinciale grenzen treedt en samenwerking zoekt met de stad Antwerpen. Tussen beide centrumsteden tellen we 17 verbanden. 51

5.45.45.4 Antwerpen Het samenwerkingslandschap van de provincie Antwerpen is vrij complex. Enerzijds onderkennen we een aantal samenwerkingsverbanden op een provinciale schaal. Deze omvatten o.m. autonome provinciebedrijven (zoals APB Sport), enkele overlegfora (zoals halfjaarlijks overleg burgemeesters provincie Antwerpen, regiowerking milieu- en duurzaamheidsambtenaren Provincie Antwerpen) en een aantal dienstverlenende structuren (zoals het Provinciaal instituut voor Brandweer- en ambulanciersopleiding Antwerpen). De samenwerkingsverbanden in de provincie Antwerpen zijn echter hoofdzakelijk ‘kleiner’ dan het provinciale schaalniveau. Er zijn drie clusters te onderscheiden die samenvallen met de drie arrondissementen: Antwerpen, Mechelen en Turnhout. Elk van deze clusters kenmerkt zich door de aanwezigheid van een centrumstad. Wanneer we wat diepgaander kijken, wordt het beeld meer gedifferentieerd. Binnen elk van de drie clusters onderscheiden we bijkomende clusters van samenwerking tussen kleinere groepen van gemeenten. Daarnaast kent de provincie een aantal gemeenten die minder duidelijk in één cluster te vatten zijn (zoals Nijlen en Heist op den Berg).

5.4.1 Antwerpen en omgeving Een aantal voorbeelden van samenwerkingsverbanden op het niveau van het arrondissement Antwerpen zijn de intercommunale voor streekontwikkeling IGEAN (Igean dienstverlening en Igean milieu en veiligheid) en CAW De Terp. We treffen ook een aantal Vlaamse structuren of geografische gebiedsindelingen aan (Logo Antwerpen, Resoc Antwerpen, onderwijszone Antwerpen).

Binnen de cluster Antwerpen zijn er nog op een kleiner schaalniveau een aantal clusters te herkennen waarop een meer intensieve samenwerking plaatsvindt: in vijf gemeenten ten zuiden van Antwerpen uit de Rupelstreek en in zes gemeenten uit de zuidrand van Antwerpen is er intense samenwerking. Aartselaar vertoont samenwerkingsverbanden met zowel gemeenten uit de Rupelstreek als uit de zuidrand, maar de link is op basis van de clusteranalyse sterker met de Rupelstreek. Daarnaast zijn er nog een aantal gemeenten (Borsbeek, Wijnegem, Wommelgem) die een link hebben met de zuidrand, maar minder uitgesproken). In het noordoosten is een grotere cluster van gemeenten uit de Antwerpse Kempen.

Samenwerking binnen deze clusters krijgt voornamelijk vorm in kleinschalige samenwerkingsinitiatieven. Een aantal voorbeelden van samenwerking in de Rupelstreek zijn te situeren binnen domeinen als cultuur (Rupelbib), onroerend erfgoed (Erfgoed- en landschapshuis Rupel – ELAH), werkgelegenheid (Forum lokale Werkgelegenheid Rupelstreek en Aartelaar) en wonen (Goed Wonen Rupelstreek).

Ook in de zuidrand van Antwerpen wordt op diverse vlakken samengewerkt, bijvoorbeeld: de film- en beeldbank Azura, bibliotheekwerking Bibkwintet, burgemeesters- en secretarissenoverleg in het kanton Kontich. In het woonbeleid is er een interlokale woonvereniging, samen met gemeenten uit de Rupelstreek.

In de Antwerpse Kempen zijn er ook diverse vormen van samenwerking, zowel op het niveau van alle gemeenten uit deze cluster als meer intens tussen kleinere groepen van gemeenten (bv. interlokale vereniging woonbeleid regio Noord, sportregio Antwerpse Kempen, SVK Voorkempen). 52

Antwerpen en Zwijndrecht nemen in deze tekening een wat aparte positie in. Zwijndrecht zit ‘ingesloten’ tussen stad Antwerpen aan haar noord-, oosten zuidkant en het Waasland in provincie Oost-Vlaanderen aan de westkant. De gemeente Zwijndrecht zit in 66 verbanden vervat. Ze blijkt het meest samen te werken met de stad Antwerpen (n=45), wat niet verrast gezien haar ligging en de ligging van de Antwerpse zeehaven.

Antwerpen als centrumstad werkt op dit kleinere schaalniveau vooral samen met een aantal andere centrumsteden. Dit beeld zien we ook bij enkele andere centrumsteden terugkomen. We noteren het bestaan van enkele samenwerkingsverbanden tussen centrumsteden: Digipolis met Gent, HR-netwerk van centrumsteden en burgemeestersoverleg centrumsteden zijn voorbeelden hiervan.

5.4.2 Mechelen en omgeving Binnen de cluster rond Mechelen zijn er een aantal verbanden terug te vinden op het schaalniveau van de volledige cluster. Bijvoorbeeld: de intercommunale voor streekontwikkeling IGEMO, die alle gemeenten van het arrondissement Mechelen omvat behalve de gemeenten Nijlen en Heist op den Berg. Andere voorbeelden zijn Kring Gemeentesecretarissen arrondissement Mechelen, de Interlokale vereniging GAS arr. Mechelen of de Conferentie Burgemeesters arr. Mechelen. Op niveau van de cluster merken we ook hier de aanwezigheid van een aantal Vlaamse structuren of geografische indelingen (zorgregio Mechelen, Logo Mechelen, Resoc Mechelen).

Op een kleiner schaalniveau zijn nog twee bijkomende clusters aanwezig (één ten oosten en één ten westen van Mechelen), waarbij Mechelen als centrumstad een aparte positie inneemt. De westelijke groep omvat de gemeenten Bornem, Puurs, Sint-Amands en Willebroek. Enkele voorbeelden van kleinschalige verbanden binnen deze cluster zijn PROEFstuk, Samenwerking Noodplanning Bornem-Puurs, Academie voor Muziek Woord en Dans Bornem, …

Een tweede cluster wordt gevormd door een aantal gemeenten ten oosten van Mechelen. Ook binnen deze cluster onderscheiden we een aantal relatief kleinschalige verbanden. Tot slot zien we dat de gemeenten Heist op den Berg en Nijlen voor een aantal thema’s ook samenwerken met de (Zuider-)kempen. Beide gemeenten zijn bijvoorbeeld lid van IOK. Ze vormen in die zin grensgemeenten of overgangsgemeenten die naargelang thema’s en noden zich richten tot het westen dan wel het oosten.

5.4.3 De Kempen Het arrondissement Turnhout wordt gekenmerkt door een relatief hoger aantal samenwerkingsverbanden, in vergelijking met de andere twee clusters in de provincie Antwerpen. Enkele voorbeelden van samenwerkingsverbanden op het schaalniveau van de Kempen: de intercommunale IOK, Meeting Kempen, CAW De Kempen, Kempens Landschap VZW, de conferentie van Kempense burgemeesters, de Cultuurraad voor de Kempen, Bibliotheekoverleg Kempen of de Arrondissementele vergadering van de gemeentesecretarissen.

Binnen deze cluster zijn twee deelclusters te onderscheiden: de Noorder- (10 gemeenten) en Zuiderkempen (17 gemeenten). Samenwerking op het niveau van de Noorderkempen is bijvoorbeeld terug te vinden in de Erfgoedcel Noorderkempen, de Kring gemeentesecretarissen Noorderkempen, Regio Overleg Noorderkempen (cultuur) of de Sportregio Noorderkempen. Soms worden er ook gemeenten uit het noorden van de cluster 53

Antwerpen betrokken bij deze verbanden. Samenwerking op het niveau van de Zuiderkempen is bijvoorbeeld terug te vinden in de Kring Gemeentesecretarissen Zuiderkempen, het SVK Zuiderkempen, de Sportregio Zuiderkempen, intergemeentelijke samenwerking rond leegstand of samenwerking tussen de OCMW’s Middenkempen.

Binnen deze twee deelclusters zijn er op kleinere schaalniveaus nog meer intense vormen van samenwerking terug te vinden. In het noorden gaat het bijvoorbeeld om de vier gemeenten van de stadsregio Turnhout (Turnhout, Beerse, Vosselaar en Oud-Turnhout). Enkele voorbeelden van samenwerking op het niveau van de stadsregio Turnhout , naast de projectvereniging Stadsregio Turnhout zelf, zijn Turnhout 2012, Verkeersmodel stadsregio Turnhout of de Archeologische Dienst Antwerpse Kempen. In de Zuiderkempen zien we bijvoorbeeld een intensievere samenwerking tussen het duo Kasterlee en Lille.

5.65.65.6 Limburg Limburg is wat bestuurlijke morfologie betreft een atypische provincie. In vergelijking met de vier andere Vlaamse provincies valt vooral op dat er behoorlijk wat samenwerking plaats vindt op het schaalniveau van de provincie. Dit is op een aantal vlakken het resultaat van een gericht beleid van integratie en bundeling van tal van samenwerkingsverbanden op het provinciale schaalniveau. Voorbeelden hiervan zijn de fusie van de afvalintercommunales Regionale Milieuzorg (West-Limburg), I.V.V.V.A. (Oost-Limburg) en Intercompost (Zuid- Limburg) tot Limburg.net in 2008 en de hieraan gekoppelde bundeling van de afvalverwerking in de vennootschap Bionerga, de integratie en bundeling van nutsvoorzieningen (gas, elektriciteit, kabel) in de intercommunale Interelectra (deze trend zet zich op dit ogenblik zelfs op een Vlaams schaalniveau door) en de oprichting van de gemeentelijke holding Nuhma.

Daar waar in heel wat andere Vlaamse regio’s een streekontwikkelingsintercommunale als bestuurlijke trekker van heel wat regionale samenwerking optreedt, is zo’n structuur in Limburg volledig afwezig. Ook hier wordt Limburg gekenmerkt door een andere bestuurlijke ontwikkeling dan de rest van Vlaanderen. In de jaren ’60, een periode waarin in Vlaanderen overal de streekontwikkelingsintercommunales het levenslicht zagen, werd in Limburg immers ook een streekontwikkelingsintercommunale opgericht: de Intercommunale Maatschappij voor Limburg (IML). Net zoals andere intercommunales had deze als hoofddoelstelling ruimtelijke ordening (bv. verkavelingen, opmaak van plannen) en grondbeleid. De intercommunale zou later ook een rol opnemen in de grindherstructurering. Terwijl in de rest van Vlaanderen deze structuren zich op nieuwe domeinen storten (bv. e- government, duurzame ontwikkeling) werd de Intercommunale Maatschappij voor Limburg in 2008 officieel ontbonden.

Een ander verschilpunt met andere provincies is het gebrek aan echt grote steden met een sterke invloed op hun omgeving. In het centrum van Limburg vinden we de centrumsteden Hasselt en Genk terug, die vaak als een ‘bi-pool’ worden gekenmerkt. Op bestuurlijk vlak is er uit de analyse van de gegevens van de inventarisatie echter geen erg intensieve samenwerking tussen de twee steden terug te vinden. Zowel Hasselt als Genk hebben wel samenwerkingsverbanden met de direct omliggende gemeenten. Zo zit Hasselt in een politiezone met Zonhoven en Diepenbeek. Genk heeft een meer uitgebreide samenwerking uitgebouwd met As, Opglabbeek en Zutendaal.

Op het niveau tussen de gemeentelijke en provinciale schaal zien we in de gegevens een tweedeling van Limburg in twee clusters: Noord-Oost-Limburg en Zuid-West-Limburg. Deze clusters zijn echter minder intens dan de clusters die we in andere provincies zien. Taken die in andere regio’s op dit schaalniveau worden uitgeoefend situeren zich in Limburg ofwel op het schaalniveau van de provincie (bv. de ontwikkeling van bedrijventerreinen gebeurt voornamelijk door de POM, de werking van RESOC/SERR is geïntegreerd in de werking van POM), ofwel op kleinere schaalniveaus waarbij een beperkte groep van gemeenten samenwerkt om de taken op te nemen. Binnen deze twee clusters zien we dan ook een hele reeks van kleinschaligere clusters opduiken. 55

5.6.1 NoordNoord----OostOostOost----LimburgLimburg

5.6.1.1 NoordNoord--Limburg--Limburg Een opvallende, eerder kleinschalige, cluster is terug te vinden in Noord-Limburg. Een reeks van Noord-Limburgse gemeenten (Lommel, Overpelt, Neerpelt, Peer, Hamont-Achel, Hechtel-Eksel, Bocholt, Meeuwen-Gruitrode) hebben de afgelopen jaren een intensieve samenwerking ontwikkeld op een aantal terreinen. Zo werken de OCMW’s van deze gemeenten samen in de ‘Welzijnsregio Noord-Limburg’. Dit samenwerkingsverband is erop gericht om door middel van schaalvergroting een aantal typische OCMW-diensten (bv. rechtshulp, schuldbemiddeling, gezinszorg) efficiënter en beter uit te kunnen bouwen. Op het vlak van woonbeleid en huisvesting participeert dezelfde groep van acht gemeenten in een Sociaal Verhuurkantoor en de interlokale vereniging Wonen in Limburg. Binnen de RESOC/SERR is er ook een afzonderlijke streektafel actief op het niveau van Noord- Limburg.

De stad Bree heeft duidelijk ook samenwerkingsverbanden met de groep van acht Noord- Limburgse gemeenten (Bree neemt bijvoorbeeld deel aan de Opvoedingswinkel Noord- Limburg), maar heeft ook samenwerkingsverbanden met gemeenten uit het Maasland. Zo is er een politiezone Noord-Oost-Limburg die, naast Bree, ook de gemeenten Kinrooi, Bocholt en Meeuwen-Gruitrode bevat. Op het vlak van het woonbeleid is ook Bree betrokken bij een interlokale vereniging, maar met de stad Maaseik. Ook het ziekenhuis Maas en Kempen is een samenwerkingsverband waarin de steden Bree en Maaseik zijn betrokken.

5.6.1.2 Maasland De Maaslandse gemeenten hebben op een aantal vlakken een samenwerking (bv. Intergemeentelijke Zwambaden, Toerisme Maasland, Regionaal Samenwerkingsverband Maasland, Opvoedingswinkel Maasland). Het RESOC, dat op provinciale schaal georganiseerd is, heeft ook een ‘streektafel Maasland’.

5.6.1.3 GenkGenk--As--As-AsAs -Opglabbeek--OpglabbeekOpglabbeek--Zutendaal--Zutendaal Hoewel de gemeenten Genk, As, Opglabbeek en Zutendaal in de werking van het RESOC/SERR ook tot Midden-Limburg gerekend worden, blijkt uit de databank een sterkere relatie van deze gemeenten met de Maaslandse gemeenten dan met Hasselt, Zonhoven, Diepenbeek. Dit is wellicht te verklaren door het feit dat vooral in een aantal territoriale afbakeningen, die vaak vanuit de Vlaamse overheid zijn geïnitieerd, Genk vanuit zijn centrumfunctie geclusterd wordt met de gemeenten uit Oost-Limburg (bv. Regionaal Landschap Kempen en Maasland, Logo regio Genk, Meldpunt Discriminatie, Zorgregio).

5.6.2 ZuidZuid----WestWestWest----LimburgLimburg Binnen de cluster Zuid-West-Limburg zijn er verschillende grotere deelclusters te zien: het westen van Limburg, het zuiden van Limburg en vervolgens enkele gemeenten in het centrum. Binnen deze groepen zijn er nog kleinere deelclusters van telkens enkele gemeenten.

5.6.2.1 ZuidZuid--Limburg--Limburg Zo zijn er een aantal samenwerkingsverbanden die het volledige zuiden van Limburg overspannen. Zo werken de Zuid-Limburgse gemeenten samen op het vlak van erfgoed (Erfgoed Haspengouw), cultuur (overleg Zuid), woonbeleid (intergemeentelijk woonbeleid Haspengouw), toerisme (Toerisme Haspengouw), onroerend erfgoed (Zolad +), regionaal 56

landschap, de bosgroep Zuid-Limburg. Ook is er in het kader van het RESOC/SERR een aparte streektafel Zuid-Limburg.

In zuiden van Limburg zijn ook enkele kleinere clusters van gemeenten waar te nemen. Een eerste cluster is deze rond de gemeenten Borgloon, Heers, Wellen, Alken en Kortessem. Deze gemeenten bevinden zich in hetzelfde kanton, en vormen ook een politiezone ‘Kanton Borgloon’. Deze gemeenten werken op verschillende vlakken samen, zoals bijvoorbeeld de Opvoedingswinkel Haspengouw (samen met Sint-Truiden en Nieuwerkerken), de Werkwinkel Borgloon, de OCMW-cluster Haspengouw.

Daarnaast is er ook een intensere samenwerking tussen de gemeenten Bilzen, Riemst en Hoeselt. Deze gemeenten vormen samen één politiezone. Ze werken ook op andere vlakken samen zoals de Werkwinkel Bilzen (zonder Riemst), de Opvoedingswinkel Zuid-Limburg (met Voeren), onroerend erfgoed (met Voeren en Lanaken), een sociaal verhuurkantoor (SVK Houtvast met Kortessem en Voeren). Tongeren vindt op een aantal vlakken aansluiting op Riemst, maar minder op Bilzen en Hoeselt.

Sint-Truiden, Gingelom en Nieuwerkerken hebben ook een aantal meer kleinschalige samenwerkingsverbanden zoals een politiezone en werkwinkel.

5.6.2.2 WestWest--Limburg--Limburg Op het niveau van West-Limburg zijn er eveneens een aantal structuren: de bosgroep West- Limburg, de Opvoedingswinkel West-Limburg. In het kader van het RESOC/SERR is er een aparte streektafel West-Limburg.

In het westen van Limburg is er samenwerking tussen de gemeente Ham, Tessenderlo en Beringen. Deze gemeenten vormen niet enkel één politiezone, maar werken ook samen voor het beheer van industrieterreinen (interlokale vereniging Industrieterreinen), woonbeleid (interlokale vereniging Wonen in Beringen, Ham, Tessenderlo).

Ook Halen, Lummen en Herk-de-Stad werken samen in het woonbeleid (interlokale vereniging Wonen West-Limburg), de werkwinkel, het jeugdbeleid, toerisme (Toerisme Midden-Limburg, samen met Heusden-Zolder), er is samenwerking tussen de OCMW’s van Halen en Lummen. Deze gemeenten vormen eveneens de politiezone West-Limburg. Heusden-Zolder en Houthalen-Helchteren vertonen een aantal samenwerkingsverbanden met gemeenten uit West-Limburg (bv. Toerisme Midden-Limburg, Industria), maar zijn ook gericht op gemeenten uit het centrum van Limburg (Zonhoven, Hasselt).

5.6.2.3 CentraalCentraal--Limburg--Limburg In Centraal-Limburg is er samenwerking tussen de gemeenten Hasselt, Diepenbeek en Zonhoven. De gemeenten vormen een politiezone (Hazodi) en werken tevens samen rond woonbeleid (interlokale vereniging Woonbeleid Midden-Limburg), opvoedingswinkel, Werkwinkel (enkel Hasselt en Zonhoven) en Sociaal Verhuurkantoor (SVK Midden-Limburg).

5.85.85.8 VlaamsVlaams----BrabantBrabant In de provincie Vlaams-Brabant onderkennen we twee grote clusters van gemeenten die op een meer intensieve basis met elkaar samenwerken. Het gaat om de cluster Leuven in het oosten van de provincie en de cluster Halle-Vilvoorde in het westen. Beide clusters volgen de bestaande arrondissementele grenzen.

Specifiek aan de situatie van Vlaams-Brabant is de positie van Brussel. De hoofdstad oefent op allerhande vlakken een sterke invloed uit op de gemeenten in Vlaams-Brabant (mobiliteit, wonen, socio-economisch,….). In de databank zijn echter enkel gemeenten uit het Vlaams Gewest opgenomen. Er kunnen dus geen conclusies getrokken worden over de bestuurlijke samenwerking met gemeenten uit het Brussels Hoofdstedelijk Gewest.

5.8.1 Leuven/OostLeuven/Oost----VlaamsVlaamsVlaams----BrabantBrabant Er zijn een aantal verbanden die zich afspelen op het schaalniveau van het arrondissement Leuven (Interleuven, RESOC Leuven, IGO, LOGO Oost-Brabant, Zorgregio Leuven, Ecowerf).

In het arrondissement zijn er twee streekintercommunales actief. IGO heeft als partners alle gemeenten van de cluster, met uitzondering van Leuven. Ook OCMW’s en de provincie nemen deel aan het initiatief. De opdracht is lokale besturen te ondersteunen in het realiseren van hun sociaaleconomisch beleid, tewerkstelling voor kansarmen, beleidsvoorbereidend werk, opleiding, individuele en collectieve dienstverlening m.b.t. werkgelegenheid, welzijn, toerisme, cultuur, milieu.

Interleuven heeft alle gemeenten van de cluster als partner. Andere partners zijn OCMW’s en de provincie. Hun opdracht is:

• Adviesverlening en begeleiding: ruimtelijke ordening, milieu, GIS, preventie en welzijn, veiligheidscoördinatie, informaticabeveiliging, noodplanambtenaar • Ontwerp en realisatie: gebouwen en infrastructuur • Projectontwikkeling: bedrijventerreinen, woonprojecten, vastgoed

Binnen de cluster Leuven zijn er vier grotere steden (de ‘quadripool’): Leuven, Aarschot, Diest en Tienen. Uit de inventaris blijkt dat de vier steden op bepaalde vlakken samenwerken met de hen omliggende gemeenten. Deze samenwerking neemt verschillende vormen aan.

In de inventaris vinden we enkele voorbeelden van samenwerking tussen (sommige) leden van de quadripool. STAD is een samenwerkingsverband tussen OCMW's Scherpenheuvel en Tienen en de gemeenten Scherpenheuvel-Zichem en Aarschot, Tienen en Diest m.b.t elektronische dienstverlening onder coördinatie van VERA, het autonoom provinciebedrijf. In het CAW Hageland zitten als deelnemende gemeenten Aarschot, Diest, Tienen en Landen.

Tienen heeft de voorbije jaren initiatief genomen om meer samen te werken met haar omliggende gemeenten. In 2004 is PORT Tienen opgestart. PORT staat voor plaatselijk overleg regio Tienen. Het opzet is via samenwerking impulsen te geven aan de regio Tienen. In de inventaris vinden we voorbeelden van samenwerking tussen de partners van PORT Tienen. Hieruit kunnen we concluderen dat de samenwerking die beoogd wordt door PORT Tienen een weerslag heeft in de realiteit. 58

Binnen de cluster Leuven zijn er nog kleinere clusters van gemeenten te onderscheiden die op een nog meer intensieve wijze met elkaar samenwerken. Het gaat om een cluster in het Hageland, ten oosten van Leuven en een cluster ten westen van Leuven (Dijleland).

In het Hageland zien we vooral samenwerkingsverbanden rond milieu (deelbekkens, waterschappen, bosgroepen), welzijn en gezondheid (zorgregio’s, CAW’s, regionale ouderenadviesraden), onderwijs en vorming (scholengemeenschappen en academies) en werkgelegenheid (fora lokale werkgelegenheid, werkwinkels en zorggebieden). In de OCMW cluster Hageland werken een aantal OCMW’s uit het Hageland samen inzake tewerkstelling en opleiding – arbeidstrajectbegeleiding.

In de cluster ten westen van Leuven is er samenwerking rond milieuthema’s (deelbekkens, waterschappen, regionale landschappen), welzijn en gezondheid (zorgregio’s, meldpunten discriminatie) en onderwijs en vorming (scholengemeenschappen en academies). Leuven vertoont op basis van de gegevens een intensere samenwerking met de gemeenten ten westen.

Op een nog meer gedetailleerd niveau vinden we voorbeelden van samenwerking tussen de gemeenten Aarschot, Begijnendijk, Diest en Scherpenheuvel-Zichem. Een voorbeeld van samenwerking zijn de Hagelandse academies, waar naast Diest, Aarschot en Scherpenheuvel-Zichem ook Rotselaar aan participeert.

5.8.2 HalleHalle----Vilvoorde/WestVilvoorde/WestVilvoorde/West----VlaamsVlaamsVlaams----BrabantBrabant Een aantal verbanden spelen zich af op het schaalniveau van het volledige arrondissement Halle-Vilvoorde:

• Haviland: streekintercommunale waaraan de gemeenten uit de cluster Halle- Vilvoorde participeren. • Logo Zennevallei: alle gemeenten van de cluster Halle-Vilvoorde participeren, met uitzondering van Kampenhout • Zorgregio (regionale stad) Brussel: alle gemeenten van de cluster Halle-Vilvoorde participeren, met uitzondering van Kampenhout

Haviland Intercommunale is een dienstverlenend intergemeentelijk samenwerkingsverband voor streekontwikkeling. De gemeenten uit de cluster Halle-Vilvoorde nemen deel aan Haviland, alsook de provincie Vlaams-Brabant. De vereniging heeft tot doel het leveren van diensten van algemeen belang en van economisch nut aan zijn leden in het kader van een betere interne organisatie met betrekking tot het geheel van hun huidige en toekomstige werkzaamheden waarbij zowel ecologische, sociale als economische aspecten aan bod komen.

De drie voornaamste activiteiten van de intercommunale situeren zich in:

• Het realiseren van verkavelingen en het bouwen van appartementen en woningen in het kader van het sociale huisvestingsbeleid binnen Halle-Vilvoorde. • De aanleg, oprichting en beheer van bedrijventerreinen, kantoorgebouwen en commerciële panden als bijdrage tot de economische ontwikkeling van de regio. • Initiëren, coördineren en realiseren van een afvalpreventiebeleid, afvalinzameling en afvalverwerking. 59

In de cluster Halle Vilvoorde zijn er weinig grote steden, hoewel het algemeen genomen wel gaat over een dichtbevolkt en verstedelijkt gebied. De gemeenten met het hoogste aantal inwoners zijn Dilbeek, Vilvoorde, Halle en Grimbergen. Enkel Vilvoorde en Halle dragen de titel stad. Wel vervullen de vier gemeenten een centrumfunctie naar de omliggende gemeenten. De vier steden/grote gemeenten werken nauw samen met hun aangrenzende gemeenten.

Binnen de cluster Halle-Vilvoorde zijn er op een kleiner schaalniveau nog clusters te onderscheiden waarop een meer intense samenwerking tussen gemeenten plaatsvindt. Zo wordt er in het Pajottenland intensief samengewerkt (bv. Pajottenland+, bibliotheekregio Pajottenland). Dit is een samenwerkingsproject dat als doel heeft het bevorderen van de leefkwaliteit op het platteland en diversificatie van de plattelandseconomie. Verder is er in het Pajottenland ook nog tussen kleinere groepen van gemeenten nog meer intense samenwerking te herkennen (bv. tussen de gemeenten Bever, Herne, Galmaarden, Gooik en Pepingen).

Een tweede cluster wordt gevormd rond een groep van gemeenten uit de Brabantse Kouters, met samenwerking rond bijvoorbeeld bibliotheekwerking (Bibliotheekregio Noorderrand), woonbeleid (Regionaal Woonbeleid Noord-West Brabant), sport (sportregio Noord-West), toerisme (Toerisme Brabantse Kouters).

De gemeente Tervuren geeft een wat complexer beeld. Als we kijken naar de gemeenten waarmee Tervuren intensief samenwerkt, zien we een heel aantal gemeenten uit de cluster Halle-Vilvoorde opduiken, zoals Zaventem, Overijse, Hoeilaart, Kraainem, Wezembeek- Oppem, Halle, Steenokkerzeel, Zemst, Vilvoorde, Grimbergen, Machelen, Asse, Beersel en Sint-Pieters-Leeuw. Tervuren ligt op de grens tussen de cluster Leuven en de cluster Halle- Vilvoorde. Voor sommige zaken werken ze samen met gemeenten uit de ene cluster, voor andere kiezen ze als partners gemeenten uit de andere cluster.

Een gelijkaardig beeld zien we bij de gemeente Kampenhout. Als we kijken naar de gemeenten waarmee Kampenhout intensief samenwerkt zien we een heel aantal gemeenten uit de cluster Leuven opduiken, zoals Haacht, Herent, Kortenberg, Bertem, Huldenberg, Keerbergen, Rotselaar, Tremelo, Oud-Heverlee, Leuven en Bierbeek.

666 Conclusies

6.16.16.1 Sterke stijging van het aantal structuren, afbakeningen en samenwerkingsverbanden De gegevens uit de inventarisatie ondersteunen de resultaten uit eerdere onderzoeken en tonen een sterke stijging aan van het aantal samenwerkingsverbanden, overlegstructuren en territoriale afbakeningen in de afgelopen 15 jaar. De meer soepele vormen van intergemeentelijke samenwerking die door het decreet van 2001 werden geïntroduceerd, hebben zeker geleid tot een toename van het aantal samenwerkingsverbanden. Maar ook structuren of territoriale afbakeningen die door andere overheidsniveaus zijn geïnitieerd, kennen sinds 2000 een sterke groei. De Vlaamse overheid heeft tussen 2000 en 2005 een behoorlijk aantal van deze structuren in het veld gezet.

Dit betekent dat er in de afgelopen vijftien jaar een sterke tendens is naar het werken op een schaalniveau tussen de gemeenten en de Vlaamse overheid. Het is niet mogelijk om op basis van de resultaten van de inventaris hiervoor de juiste verklaring aan te reiken. Wellicht gaat het om een combinatie van factoren zoals het zoeken naar een grotere schaal, meer bestuurskracht, het wegwerken van versnippering, meer doelmatigheid en een sterkere aandacht voor planmatig en strategisch werken.

6.26.26.2 Het ‘intermediaire niveau’ is een huis met vele kamers De eerste resultaten die in dit rapport weergegeven worden, tonen meteen aan dat ‘het intermediaire niveau’ niet onder één noemer te vatten is. Er zijn veel en verschillende soorten van samenwerking op het lokale vlak, gaande van informele vormen tot zwaardere, juridisch verankerde, structuren, van kleine samenwerkingsverbanden tussen enkele gemeenten tot initiatieven waar alle gemeenten van een provincie of zelfs alle Vlaamse gemeenten aan deelnemen, samenwerking binnen verschillende beleidsdomeinen, samenwerkingsverbanden met verschillende functie: het leveren van een bepaalde dienstverlening, informatie uitwisselen tussen leden of een territoriale afbakening gericht op planning.

Al deze verschillende soorten van structuren mogen we niet op één hoop gooien. De vraag is of we deze veelheid en complexiteit wel kunnen vatten in één overzichtelijke typologie. Van belang is in elk geval om in de veelheid aan structuren rekening te houden met de initiator en de doelstelling van de structuur.

6.36.36.3 Nood aan duidelijke focus en probleemstelling(en) Vaak wordt er gesproken over ‘de verrommeling’ als een algemeen probleem dat moet worden opgelost. De complexiteit en meerlagigheid van het intermediaire niveau, die uit dit rapport blijkt, kan aanleiding geven tot een hele reeks van vragen. In elk geval is duidelijk dat wanneer we het hebben over ‘het intermediaire niveau’ of ‘de verrommeling’, het noodzakelijk is om precies aan te geven waarover we het precies hebben. Gaat het dan over het op afstand plaatsen van gemeentelijk beleid in een aantal verschillende intergemeentelijke samenwerkingsverbanden? Gaat het over Vlaamse afbakeningen en de mate waarin deze overeenstemmen met bottom-up gegroeide schaalniveaus? Gaat het over de congruentie van afbakeningen tussen verschillende sectoren? Nadat we de juiste focus hebben gevonden, is het bovendien aangewezen om duidelijk de probleemstelling aan te geven. Wat vinden we eigenlijk een probleem en waarom? Is het feit dat een deelbekken een 61

andere territoriale afbakening heeft dan een bosgroep een probleem? Is er een probleem wanneer de Vlaamse overheid een structuur in het veld plaatst die onvoldoende is afgestemd op een bottom-up gegroeide realiteit? Is er een probleem wanneer een gemeente aan vier verschillende kleinschalige samenwerkingsverbanden deelneemt? Is er een probleem wanneer het managementteam van die gemeente geen zicht meer heeft op de strategische keuzes die er in deze samenwerkingsverbanden worden gemaakt?

De belangrijkste doelstelling van dit rapport, en de onderliggende resultaten, is om het debat over de ‘verrommeling’ te objectiveren. Dit rapport moet aanleiding geven om in het debat over de verrommeling tot een meer precieze definiëring en probleemstelling te komen. Het rapport moet de mist doen optrekken rond dit thema en een aantal mythes die er over ‘de verrommeling’ en de veronderstelde oorzaken ervan leven, doorprikken.

6.46.46.4 Clusters van intensieve samenwerking op verschillende schaalschaalniveausniveaus In de clusteranalyse werd dieper ingegaan op de vraag of er zich bepaalde territoriale patronen ontwikkelen op het vlak van samenwerking tussen gemeenten. Is het zo dat er groep van gemeenten te zien zijn die intensiever met elkaar samenwerken dan met andere gemeenten?

Op basis van een kwantitatieve analyse van de intensiteit van samenwerking, waarbij als het ware alle samenwerkingsverbanden over elkaar heen worden gelegd, komen er wel clusters naar voren van intensievere samenwerking. Dit wil niet zeggen dat een gemeente enkel binnen deze cluster samenwerkt, maar wel dat er intensiever binnen deze cluster wordt samengewerkt dan met gemeenten die buiten de cluster vallen. De clusteranalyse wijst uit dat er niet één vast niveau van grenzen aan te duiden is waarop samenwerking plaatsvindt. In de clusters zijn verschillende, in elkaar passende, niveaus te zien. Dit duidt erop dat er op het intermediaire niveau een aantal verschillende schaalniveaus zijn waarop samenwerking plaatsvindt. Uit de analyse blijkt dat het op deze schaalniveaus ook telkens gaat om andere vormen van samenwerking.

6.56.56.5 Clusteranalyse als methodologie Het is belangrijk om aan te geven dat deze clusteranalyse geen socio-economisch geografische analyse is van de samenhang tussen gemeenten. Zo’n analyse gaat uit van de feitelijke invloedssferen die zich tussen gemeenten voordoen en de stromen van mensen op het vlak van diensten zoals inkopen, onderwijs of medische zorg. Dit soort van analyses is bijvoorbeeld wel gebruikt voor de afbakening in zorgregio’s of zorggebieden. Op deze manier hebben ze wel indirect een invloed op de resultaten van de clusteranalyse. De clusteranalyse is een methode die de bestuurlijke samenhang kwantificeert op basis van het aantal structuren die verschillende gemeenten gemeenschappelijk met elkaar hebben. De clusteranalyse geeft daardoor als resultaat de feitelijke bestuurlijke toestand.

6.66.66.6 Oude grenzen zijn herkenbherkenbaaraaraar,, maar worden doordringbaar Uit de clusteranalyse komen duidelijk een aantal klassieke grenzen zoals deze van de provincies en arrondissementen naar voren. Binnen deze grenzen zien we vooral een aantal afbakeningen opduiken die door de federale of Vlaamse overheid worden ingesteld. Bij de afbakening van bepaalde verbanden wordt er uitdrukkelijk rekening gehouden met deze grenzen. Zo werden bij de afbakening van de zorgregio’s de resultaten van de socio- economisch geografische analyse omwille van bestuurlijke redenen niet volledig gevolgd 62

waar deze de provinciegrenzen doorkruisten 21 . Ook een aantal klassieke intergemeentelijke samenwerkingsverbanden zoals de streekontwikkelingsintercommunales ontwikkelen zich vaak binnen de grenzen van de oude arrondissementen.

6.6.1 ProvinciegrensoverschrijdeProvinciegrensoverschrijdendende initiatieven De klassieke grenzen worden echter meer en meer doordringbaar. Zo zien we op een kleiner schaalniveau samenwerkingsverbanden ontstaan over de grenzen van de provincies en arrondissementen heen. Dit fenomeen zien we onder andere in het Waasland, waar de gemeente Zwijndrecht aansluit bij een aantal verbanden met Oost-Vlaamse gemeenten (bv. overleg van de Wase burgemeesters, Waas Archievenoverleg, Wase CultuurCentra Overlegplatform), in het Mechelse waar er een aantal samenwerkingsverbanden zijn die zowel gemeenten uit de provincie Antwerpen als Vlaams-Brabant bevatten (bv. Regionale Beeldbank Mechelen, Erfgoedcel Mechelen, Lokaal Overlegplatform Regio Mechelen, Onderwijszone Mechelen) en in de regio rond Diest tussen gemeenten uit de provincies Limburg, Antwerpen en Vlaams-Brabant (bv. Plattelandsproject De Merode, Fietseling Hageland-Zuiderkempen).

6.6.2 Arrondissementsgrenzen vervagen Ook zien we gemeenten die niet enkel met gemeenten binnen hun eigen arrondissement samenwerken, maar ook (vaak intensieve) samenwerking aangaan met (clusters van) gemeenten uit een andere arrondissement. In West-Vlaanderen zien we dit bijvoorbeeld bij de gemeente Wervik, die tot het arrondissement Ieper behoort, maar een intensieve samenwerking heeft met de gemeenten in het Kortrijkse. In Oost-Vlaanderen zien we dit bijvoorbeeld ook met de gemeenten Brakel, Lierde (beiden arrondissement Oudenaarde) en Zottegem (arrondissement Aalst), die alle drie zowel met gemeenten rond het Oudenaardse als met gemeenten rond Aalst samenwerken.

6.76.76.7 Sterk toegenomen samenwerking op kleinere schaalniveaus Een opvallende vaststelling die op basis van de gegevens gemaakt kan worden, is de recente toename van kleinschalige samenwerkingsverbanden. Het decreet intergemeentelijke samenwerking van 2001 heeft duidelijk geleid tot een sterke toename van het aantal samenwerkingsverbanden in de afgelopen tien jaar. Deze toename is vooral te situeren op het vlak van de interlokale verenigingen en projectverenigingen. De analyse leert dat deze op een veel kleinere schaal actief zijn dan de andere vormen van intergemeentelijke samenwerkingsverbanden.

Dit betekent dat de gemeenten de afgelopen tien jaar volop hebben ingezet om door middel van kleinschalige samenwerkingsverbanden te komen tot een vergroting van hun capaciteit en expertise op het vlak van, bijvoorbeeld, archeologie, cultureel erfgoed, wonen en huisvesting, sport en onderwijs.

21 Zie hiervoor bijvoorbeeld de memorie van toelichting bij het Ontwerp van decreet betreffende de indeling in zorgregio’s en betreffende de samenwerking en programmatie van gezondheidsvoorzieningen en welzijnsvoorzieningen. Uit het onderzoek bleken 18 gemeenten een gerichtheid te hebben die niet overeenkomt met de provincie. 63

6.86.86.8 Sectoraal beleid gericht op schaalvergroting en versterking van capaciteit en expertise Vaak worden deze vormen van samenwerking gesubsidieerd door de Vlaamse overheid en de provincies. Hierbij zijn er vaak mechanismen in de subsidievoorwaarden verwerkt die een stimulans inhouden om tot voldoende schaalgrootte te komen. Bijvoorbeeld:

- Cultureel erfgoed o Minimaal 20.000 inwoners o 20.000 – 35.000 inwoners: 100.000 euro subsidie o 35.000 – 100.000 inwoners: 200.000 euro subsidie o > 100.000 inwoners: 300.000 euro subsidie - Intergemeentelijke Archeologische Dienst o Minimale oppervlakte van 20.000 ha of o Minimaal 75.000 inwoners - Intergemeentelijk woonproject o Toeslagen in functie van Aantal inwoners • 10.000 – 20.000 inwoners: 0,5 VTE extra • 20.001 – 30.000 inwoners: 1 VTE extra • 30.001 – 40.000 inwoners: 1,5 VTE extra • 40.001 – 50.000 inwoners: 2 VTE extra • > 50.000 inwoners: 2,5 VTE extra Aantal gemeenten • 3 – 5 gemeenten: 0,5 VTE extra • > 5 gemeenten: 1 VTE extra Aantal gemeenten met minder dan 5.000 huishoudens • 1 – 3: 1 VTE extra • 4 – 6: 1,5 VTE extra • 7 – 9: 2 VTE extra • > 9: 2,5 VTE extra

Ook de federale overheid heeft op het vlak van de politie (politiezones) en de brandweer (hulpverleningszones) gekozen voor een schaalvergroting.

6.96.96.9 Samenwerking tussen de centrumsteden Uit de inventaris komt naar voor dat de centrumsteden elkaar vinden voor samenwerking op bepaalde vlakken. Vanuit hun eigenheid als centrumstad hebben ze een aantal noden tot samenwerking, waarvoor ze eerder met ‘collega-centrumsteden’ samenwerken dan met hun omliggende gemeenten.

Zo zijn ze allen verenigd in het Kenniscentrum Vlaamse steden. Het kenniscentrum wil de stedelijkheid in Vlaanderen versterken. Daarom stimuleert het de leerprocessen in steden en zorgt voor een versterking van het netwerk van steden om bij te dragen tot een verbetering van de stedelijke organisatie, dienstverlening en beleid.

Er bestaat ook een HR-netwerk voor de Vlaamse centrumsteden, dat best practises binnen HR tussen de personeelsverantwoordelijken van de OCMW’s van de centrumsteden uitwisselt. Het uitwisselen van best practices gebeurt ook in het overlegplatform lokaal 64

flankerend onderwijsbeleid. Tot slot is er AudiO, dit is een vereniging die interne auditopdrachten uitvoert voor lokale besturen. Naast de OCMW’s van de centrumsteden zijn in AudiO nog een aantal andere OCMW’s opgenomen.

777 Bijlage 1 ––– Clusteranalyse

7.17.17.1 WestWest----VlaanderenVlaanderen MIDDELKERKE OOSTENDE BREDENE HAAN DE GISTEL OUDENBURG ICHTEGEM TORHOUT ZEDELGEM OOSTKAMP BEERNEM JABBEKE BRUGGE DAMME BLANKENBERGE ZUIENKERKE KNOKKE-HEIST DIKSMUIDE HOUTHULST KOEKELARE KORTEMARK LO-RENINGE ALVERINGEM PANNE DE KOKSIJDE NIEUWPOORT VEURNE IEPER MESEN POPERINGE ZONNEBEKE HEUVELLAND LANGEMARK-POELKAPELLE VLETEREN WERVIK ANZEGEM AVELGEM DEERLIJK HARELBEKE KORTRIJK KUURNE MENEN WAREGEM WEVELGEM ZWEVEGEM SPIERE-HELKIJN LENDELEDE MOORSLEDE LEDEGEM IZEGEM INGELMUNSTER HOOGLEDE STADEN LICHTERVELDE ROESELARE ARDOOIE MEULEBEKE OOSTROZEBEKE PITTEM RUISELEDE TIELT WIELSBEKE WINGENE DENTERGEM MIDDELKERKE 51 36 29 25 28 28 21 17 14 14 14 17 19 15 20 13 20 20 15 16 17 12 15 29 29 31 18 14 9 13 12 13 13 10 12 10 10 10 13 11 11 11 11 13 10 8 11 10 12 13 11 15 13 10 12 9 10 10 10 10 12 11 10 10 OOSTENDE 36 59 40 29 26 27 23 16 21 19 20 22 34 20 30 19 26 14 11 11 11 8 11 21 22 24 14 13 7 12 11 12 12 9 11 10 9 10 10 18 11 11 11 11 10 7 8 10 8 12 11 10 12 16 17 9 9 10 11 13 13 10 13 10 BREDENE 29 40 42 29 23 25 20 13 19 17 17 19 24 17 25 17 23 11 10 10 10 8 101920201211 710101110 910 9 8 8 8 9 910 9 9 8 7 7 9 810 9 8101410 8 8 9 10 12 11 9 12 9 DE HAAN 25 29 29 47 18 19 25 15 21 20 22 21 28 22 34 28 25 11 14 12 12 11 13 21 21 21 14 14 10 13 13 14 13 11 12 12 11 11 8 12 12 13 12 11 11 10 6 12 8 12 12 9 13 11 13 12 11 11 12 16 14 12 15 12 GISTEL 28 26 23 18 40 35 30 22 15 14 15 18 14 14 14 12 14 17 10 14 15 6 9 13 14 17 12 12 6 10 9 10 11 7 9 9 8 9 13 10 10 10 11 12 10 7 12 9 9 13 11 14 11 15 11 8 9 9 10 10 12 9 12 9 OUDENBURG 28 27 25 19 35 41 30 21 16 13 12 19 14 12 14 13 12 17 11 17 15 7 91212141211 610 9 812 9 9 6 7 711 7 7 7 8 9 7 610101211 815111410 9 10 9 910 9 911 7 ICHTEGEM 21 23 20 25 30 30 50 31 23 20 22 22 20 20 18 15 18 20 19 24 22 11 13 15 16 18 15 18 10 16 15 14 18 14 14 13 12 14 12 14 14 14 14 13 13 10 9 16 10 16 14 18 20 21 17 15 14 13 13 17 16 14 19 14 TORHOUT 17 16 13 15 22 21 31 51 32 29 31 33 29 28 24 22 26 21 16 24 22 6 8 10 11 14 9 14 5 12 12 10 14 9 9 10 9 10 14 11 11 11 12 13 11 8 13 13 12 15 12 20 18 24 15 13 12 11 13 16 15 11 20 10 ZEDELGEM 14 21 19 21 15 16 23 32 52 44 45 40 38 37 31 29 30 12 9 13 12 7 8 10 11 12 9 11 6 10 9 10 10 8 10 9 9 9 9 10 10 10 10 10 9 7 8 9 8 11 10 9 11 17 11 9 9 10 12 16 13 10 18 9 OOSTKAMP 14 19 17 20 14 13 20 29 44 53 51 36 38 39 31 28 30 11 9 11 11 7 8 10 11 11 9 11 6 10 9 10 10 8 10 9 9 9 9 10 10 10 10 10 9 7 8 9 8 11 10 9 11 17 11 11 9 10 14 19 15 10 20 10 BEERNEM 14 20 17 22 15 12 22 31 45 51 59 37 40 43 32 30 33 12 10 11 11 7 9 11 12 13 10 13 6 11 10 11 11 8 10 11 10 11 11 12 12 12 12 12 11 8 9 10 8 13 12 11 12 19 13 13 10 10 14 22 17 11 22 12 JABBEKE 17 22 19 21 18 19 22 33 40 36 37 50 42 40 32 30 31 14 9 14 12 7 8 10 11 13 9 11 6 10 9 10 10 8 10 9 9 9 11 10 10 10 10 12 9 7 10 9 10 12 10 11 11 16 11 9 9 10 12 17 13 10 18 9 BRUGGE 19 34 24 28 14 14 20 29 38 38 40 42 71 46 40 31 39 12 10 11 11 7 9 16 17 17 10 12 6 11 10 11 11 8 10 10 9 10 10 18 11 11 11 11 10 7 8 10 8 12 11 10 12 17 17 10 9 10 12 17 14 10 18 10 DAMME 15 20 17 22 14 12 20 28 37 39 43 40 46 54 32 31 37 12 10 11 11 7 9 11 12 12 10 12 6 11 10 11 11 8 10 10 9 10 10 11 11 11 11 11 10 7 8 10 8 12 11 10 12 16 12 9 9 10 11 16 13 10 17 10 BLANKENBERGE 20 30 25 34 14 14 18 24 31 31 32 32 40 32 52 41 36 12 10 11 11 7 9 17 18 19 10 12 6 11 10 11 11 8 10 10 9 10 10 12 11 11 11 11 10 7 8 10 8 12 11 10 12 16 12 9 9 10 11 13 13 10 14 10 ZUIENKERKE 13 19 17 28 12 13 15 22 29 28 30 30 31 31 41 43 28 9 9 10 10 6 8999895889867877788998876879989149888911108118 KNOKKE-HEIST 20 26 23 25 14 12 18 26 30 30 33 31 39 37 36 28 51 12 10 11 11 7 9 17 18 18 10 14 6 11 10 11 11 8 10 10 9 10 10 11 11 11 11 11 10 7 8 10 8 12 11 10 12 16 12 9 9 10 11 14 13 10 15 10 DIKSMUIDE 20 14 11 11 17 17 20 21 12 11 12 14 12 12 12 9 12 85 72 60 62 60 54 49 49 50 54 49 39 48 44 44 48 43 38 12 11 12 16 13 13 12 12 15 12 9 17 19 19 21 16 29 30 22 20 16 16 16 16 15 17 12 16 11 HOUTHULST 15 11 10 14 10 11 19 16 9 9 10 9 10 10 10 9 10 72 79 56 61 61 53 47 45 45 50 49 41 48 49 47 52 46 39 14 13 13 11 14 14 14 13 13 13 12 12 23 16 20 17 25 34 20 22 19 18 17 17 17 18 14 18 13 KOEKELARE 16 11 10 12 14 17 24 24 13 11 11 14 11 11 11 10 11 60 56 72 56 46 41 38 37 39 42 34 32 34 37 32 37 34 33 7 7 7 11 7 7 7 6 9 6 6 9 13 14 10 6 23 201811 9 9 7 7 9 7 810 7 KORTEMARK 17 11 10 12 15 15 22 22 12 11 11 12 11 11 11 10 11 62 61 56 72 49 44 40 41 42 44 43 37 43 43 42 46 41 35 12 10 11 12 12 12 13 13 14 12 10 15 23 20 22 18 30 32 26 22 18 17 17 18 16 17 12 18 12 LO-RENINGE 12 8 811 6 711 6 7 7 7 7 7 7 7 6 76061464973604644445448 44 46 46 49 48 47 36 11 11 11 8 10 11 11 10 10 10 10 10 16 13 15 14 16 22 10 16 15 14 14 15 14 15 11 14 11 ALVERINGEM 15 11 10 13 9 9 13 8 8 8 9 8 9 9 9 8 9 54 53 41 44 60 75 57 55 54 66 44 39 45 43 46 42 44 38 13 12 13 10 12 13 13 12 12 12 11 6 14 10 13 12 14 19 9 14 13 11 11 12 11 13 12 11 13 DE PANNE 29 21 19 21 13 12 15 10 10 10 11 10 16 11 17 9 17 49 47 38 40 46 57 75 72 72 59 39 35 38 37 38 37 35 36 14 14 14 11 14 15 14 14 14 14 12 8 13 9 14 14 12 16 10 15 12 13 13 13 12 15 14 13 13 KOKSIJDE 29 22 20 21 14 12 16 11 11 11 12 11 17 12 18 9 18 49 45 37 41 44 55 72 75 73 59 40 34 40 37 39 37 36 36 14 13 14 11 15 15 15 15 14 14 11 9 14 9 15 15 12 17 11 16 12 13 14 14 13 16 14 14 14 NIEUWPOORT 31 24 20 21 17 14 18 14 12 11 13 13 17 12 19 9 18 50 45 39 42 44 54 72 73 77 57 40 34 39 37 39 37 36 36 15 14 15 13 16 16 16 16 16 15 12 11 14 10 16 16 14 17 12 17 13 14 14 14 13 17 15 15 15 VEURNE 18 14 12 14 12 12 15 9 9 9 10 9 10 10 10 8 10 54 50 42 44 54 66 59 59 57 75 43 37 44 40 41 40 39 40 12 12 13 10 13 13 13 13 12 12 10 7 13 9 13 13 14 18 9 14 12 12 12 12 11 14 13 12 13 IEPER 14 13 11 14 12 11 18 14 11 11 13 11 12 12 12 9 14 49 49 34 43 48 44 39 40 40 43 88 66 72 73 76 68 67 55 19 17 19 18 22 22 21 20 20 19 15 18 24 17 23 23 22 30 18 26 20 22 21 19 18 22 18 20 17 MESEN 9 7 7 10 6 6 10 5 6 6 6 6 6 6 6 5 6 39 41 32 37 44 39 35 34 34 37 66 69 55 63 67 60 58 51 12 12 12 11 14 14 15 11 12 11 10 12 18 13 15 15 15 20 9 16 14 15 15 14 13 15 12 13 12 POPERINGE 13 12 10 13 10 10 16 12 10 10 11 10 11 11 11 8 11 48 48 34 43 46 45 38 40 39 44 72 55 86 63 72 62 77 54 16 15 16 13 18 17 17 18 15 16 13 15 22 14 19 19 19 28 15 23 17 19 19 19 17 19 17 18 14 ZONNEBEKE 12 11 10 13 9 9 15 12 9 9 10 9 10 10 10 8 10 44 49 37 43 46 43 37 37 37 40 73 63 63 80 71 67 63 53 15 12 14 15 17 18 17 14 17 14 11 15 26 16 22 18 21 30 17 25 19 18 18 18 15 18 15 16 15 HEUVELLAND 13 12 11 14 10 8 14 10 10 10 11 10 11 11 11 9 11 44 47 32 42 49 46 38 39 39 41 76 67 72 71 84 67 72 55 18 16 17 16 21 20 21 18 18 17 14 17 24 15 20 20 18 27 14 23 17 18 19 20 17 20 17 17 16 LANGEMARK-POELKAPELLE 13 12 10 13 11 12 18 14 10 10 11 10 11 11 11 8 11 48 52 37 46 48 42 37 37 37 40 68 60 62 67 67 76 62 50 16 15 17 15 16 17 16 16 16 16 13 15 27 16 21 18 23 32 18 25 19 18 18 20 17 19 16 19 14 VLETEREN 10 9 9 11 7 9 14 9 8 8 8 8 8 8 8 6 8 43 46 34 41 47 44 35 36 36 39 67 58 77 63 72 62 80 50 14 13 14 11 14 14 15 14 12 13 12 14 21 14 16 16 17 25 12 20 16 17 17 17 16 16 15 16 13 WERVIK 12 11 10 12 9 9 14 9 10 10 10 10 10 10 10 7 10 38 39 33 35 36 38 36 36 36 40 55 51 54 53 55 50 50 106 51 50 54 51 59 57 64 52 57 52 49 46 21 14 18 17 15 20 10 20 12 16 17 16 12 15 22 13 19 ANZEGEM 10 10 9 12 9 6 13 10 9 9 11 9 10 10 10 8 10 12 14 7 12 11 13 14 14 15 12 19 12 16 15 18 16 14 51 86 72 75 66 72 70 64 75 64 77 70 59 18 12 18 19 13 16 12 21 14 16 17 16 13 17 35 14 24 AVELGEM 10 9 8 11 8 7 12 9 9 9 10 9 9 9 9 7 9 11 13 7 10 11 12 14 13 14 12 17 12 15 12 16 15 13 50 72 80 67 63 69 66 60 63 62 76 74 54 15 11 16 17 12 14 10 19 12 16 16 15 12 15 28 14 18 DEERLIJK 10 10 8 11 9 7 14 10 9 9 11 9 10 10 10 7 10 12 13 7 11 11 13 14 14 15 13 19 12 16 14 17 17 14 54 75 67 82 72 71 74 65 71 66 73 66 59 18 12 19 20 14 16 12 21 14 17 18 16 12 17 33 14 23 HARELBEKE 13 10 8 8 13 11 12 14 9 9 11 11 10 10 10 7 10 16 11 11 12 8 10 11 11 13 10 18 11 13 15 16 15 11 51 66 63 72 86 70 76 62 62 68 69 61 68 20 16 22 20 20 16 15 21 14 17 18 16 9 16 29 11 21 KORTRIJK 11 18 9 12 10 7 14 11 10 10 12 10 18 11 12 8 11 13 14 7 12 10 12 14 15 16 13 22 14 18 17 21 16 14 59 72 69 71 70 100 78 70 67 72 75 68 63 21 14 22 21 14 17 13 29 14 18 18 17 13 18 29 15 21 KUURNE 11 11 9 12 10 7 14 11 10 10 12 10 11 11 11 8 11 13 14 7 12 11 13 15 15 16 13 22 14 17 18 20 17 14 57 70 66 74 76 78 86 67 66 71 73 66 66 21 14 22 21 14 17 13 24 14 18 18 17 13 18 30 15 21 MENEN 11 11 10 13 10 7 14 11 10 10 12 10 11 11 11 9 11 12 14 7 13 11 13 14 15 16 13 21 15 17 17 21 16 15 64 64 60 65 62 70 67 81 63 70 64 61 56 21 17 21 21 14 17 13 23 15 18 18 17 14 18 26 15 22 WAREGEM 11 11 9 12 11 8 14 12 10 10 12 10 11 11 11 9 11 12 13 6 13 10 12 14 15 16 13 20 11 18 14 18 16 14 52 75 63 71 62 67 66 63 82 60 69 62 57 18 12 19 22 14 17 14 22 15 19 20 19 13 20 38 15 26 WEVELGEM 13 11 9 11 12 9 13 13 10 10 12 12 11 11 11 8 11 15 13 9 14 10 12 14 14 16 12 20 12 15 17 18 16 12 57 64 62 66 68 72 71 70 60 84 67 62 60 20 23 23 19 16 16 13 23 13 16 16 16 12 17 24 14 19 ZWEVEGEM 10 10 8 11 10 7 13 11 9 9 11 9 10 10 10 8 10 12 13 6 12 10 12 14 14 15 12 19 11 16 14 17 16 13 52 77 76 73 69 75 73 64 69 67 86 78 60 17 11 18 20 13 16 13 21 13 17 18 17 12 17 29 14 20 SPIERE-HELKIJN 8 7 710 7 610 8 7 7 8 7 7 7 7 7 7 912 610101112111210 15 10 13 11 14 13 12 49 70 74 66 61 68 66 61 62 62 78 78 53 14 10 14 16 10 12 9 17 11 15 14 14 11 13 24 12 16 LENDELEDE 11 8 7 61210 913 8 8 910 8 8 8 6 81712 91510 6 8 911 7181215 15 17 15 14 46 59 54 59 68 63 66 56 57 60 60 53 85 22 22 29 25 22 19 17 25 16 21 21 20 13 18 21 14 15 MOORSLEDE 10 10 9 12 9 10 16 13 9 9 10 9 10 10 10 8 10 19 23 13 23 16 14 13 14 14 13 24 18 22 26 24 27 21 21 18 15 18 20 21 21 21 18 20 17 14 22 73 49 55 50 60 66 57 67 56 46 44 47 40 42 40 40 40 LEDEGEM 12 8 8 8 9 12 10 12 8 8 8 10 8 8 8 7 8 19 16 14 20 13 10 9 9 10 9 17 13 14 16 15 16 14 14 12 11 12 16 14 14 17 12 23 11 10 22 49 64 48 42 49 45 41 47 44 40 39 39 35 36 36 34 33 IZEGEM 13 12 10 12 13 11 16 15 11 11 13 12 12 12 12 9 12 21 20 10 22 15 13 14 15 16 13 23 15 19 22 20 21 16 18 18 16 19 22 22 22 21 19 23 18 14 29 55 48 78 64 55 54 49 62 48 49 51 47 42 47 44 43 43 INGELMUNSTER 11 11 9 12 11 8 14 12 10 10 12 10 11 11 11 9 11 16 17 6 18 14 12 14 15 16 13 23 15 19 18 20 18 16 17 19 17 20 20 21 21 21 22 19 20 16 25 50 42 64 71 47 51 46 56 48 53 55 49 41 47 47 42 47 HOOGLEDE 15 10 8 9 14 15 18 20 9 9 11 11 10 10 10 8 10 29 25 23 30 16 14 12 12 14 14 22 15 19 21 18 23 17 15 13 12 14 20 14 14 14 14 16 13 10 22 60 49 55 47 76 67 62 62 53 45 41 42 36 40 37 38 37 STADEN 13 12 10 13 11 11 20 18 11 11 12 11 12 12 12 9 12 30 34 20 32 22 19 16 17 17 18 30 20 28 30 27 32 25 20 16 14 16 16 17 17 17 17 16 16 12 19 66 45 54 51 67 80 63 63 55 47 45 47 41 44 39 42 39 LICHTERVELDE 10 16 14 11 15 14 21 24 17 17 19 16 17 16 16 14 16 22 20 18 26 10 9 10 11 12 9 18 9 15 17 14 18 12 10 12 10 12 15 13 13 13 14 13 13 9 17 57 41 49 46 62 63 75 57 54 43 40 47 42 44 35 44 35 ROESELARE 12 17 10 13 11 10 17 15 11 11 13 11 17 12 12 9 12 20 22 11 22 16 14 15 16 17 14 26 16 23 25 23 25 20 20 21 19 21 21 29 24 23 22 23 21 17 25 67 47 62 56 62 63 57 83 57 49 47 49 41 46 44 43 41 ARDOOIE 9 9 8 12 8 9 15 13 9 11 13 9 10 9 9 8 9 16 19 9 18 15 13 12 12 13 12 20 14 17 19 17 19 16 12 14 12 14 14 14 14 15 15 13 13 11 16 56 44 48 48 53 55 54 57 68 49 45 54 47 52 40 46 44 MEULEBEKE 10 9 8 11 9 10 14 12 9 9 10 9 9 9 9 8 9 16 18 9 17 14 11 13 13 14 12 22 15 19 18 18 18 17 16 16 16 17 17 18 18 18 19 16 17 15 21 46 40 49 53 45 47 43 49 49 68 61 58 50 55 48 50 53 OOSTROZEBEKE 10 10 9 11 9 9 13 11 10 10 10 10 10 10 10 8 10 16 17 7 17 14 11 13 14 14 12 21 15 19 18 19 18 17 17 17 16 18 18 18 18 18 20 16 18 14 21 44 39 51 55 41 45 40 47 45 61 66 55 49 53 51 49 53 PITTEM 10 11 10 12 10 9 13 13 12 14 14 12 12 11 11 9 11 16 17 7 18 15 12 13 14 14 12 19 14 19 18 20 20 17 16 16 15 16 16 17 17 17 19 16 17 14 20 47 39 47 49 42 47 47 49 54 58 55 70 56 61 43 55 49 RUISELEDE 10 13 12 16 10 10 17 16 16 19 22 17 17 16 13 11 14 15 17 9 16 14 11 12 13 13 11 18 13 17 15 17 17 16 12 13 12 12 9 13 13 14 13 12 12 11 13 40 35 42 41 36 41 42 41 47 50 49 56 68 57 36 60 44 TIELT 12 13 11 14 12 9 16 15 13 15 17 13 14 13 13 10 13 17 18 7 17 15 13 15 16 17 14 22 15 19 18 20 19 16 15 17 15 17 16 18 18 18 20 17 17 13 18 42 36 47 47 40 44 44 46 52 55 53 61 57 72 43 55 53 WIELSBEKE 11 10 9 12 9 9 14 11 10 10 11 10 10 10 10 8 10 12 14 8 12 11 12 14 14 15 13 18 12 17 15 17 16 15 22 35 28 33 29 29 30 26 38 24 29 24 21 40 36 44 47 37 39 35 44 40 48 51 43 36 43 71 38 52 WINGENE 10 13 12 15 12 11 19 20 18 20 22 18 18 17 14 11 15 16 18 10 18 14 11 13 14 15 12 20 13 18 16 17 19 16 13 14 14 14 11 15 15 15 15 14 14 12 14 40 34 43 42 38 42 44 43 46 50 49 55 60 55 38 67 44 DENTERGEM 10 10 9 12 9 7 14 10 9 10 12 9 10 10 10 8 10 11 13 7 12 11 13 13 14 15 13 17 12 14 15 16 14 13 19 24 18 23 21 21 21 22 26 19 20 16 15 40 33 43 47 37 39 35 41 44 53 53 49 44 53 52 44 65 66

7.1.1 Westhoek DIKSMUIDE HOUTHULST KOEKELARE KORTEMARK LO-RENINGE ALVERINGEM PANNE DE KOKSIJDE NIEUWPOORT VEURNE IEPER MESEN POPERINGE ZONNEBEKE HEUVELLAND LANGEMARK-POELKAPELLE VLETEREN WERVIK DIKSMUIDE 85 72 60 62 60 54 49 49 50 54 49 39 48 44 44 48 43 38 HOUTHULST 72 79 56 61 61 53 47 45 45 50 49 41 48 49 47 52 46 39 KOEKELARE 60 56 72 56 46 41 38 37 39 42 34 32 34 37 32 37 34 33 KORTEMARK 62 61 56 72 49 44 40 41 42 44 43 37 43 43 42 46 41 35 LO-RENINGE 60 61 46 49 73 60 46 44 44 54 48 44 46 46 49 48 47 36 ALVERINGEM 54 53 41 44 60 75 57 55 54 66 44 39 45 43 46 42 44 38 DE PANNE 49 47 38 40 46 57 75 72 72 59 39 35 38 37 38 37 35 36 KOKSIJDE 49 45 37 41 44 55 72 75 73 59 40 34 40 37 39 37 36 36 NIEUWPOORT 50 45 39 42 44 54 72 73 77 57 40 34 39 37 39 37 36 36 VEURNE 54 50 42 44 54 66 59 59 57 75 43 37 44 40 41 40 39 40 IEPER 49 49 34 43 48 44 39 40 40 43 88 66 72 73 76 68 67 55 MESEN 39 41 32 37 44 39 35 34 34 37 66 69 55 63 67 60 58 51 POPERINGE 48 48 34 43 46 45 38 40 39 44 72 55 86 63 72 62 77 54 ZONNEBEKE 44 49 37 43 46 43 37 37 37 40 73 63 63 80 71 67 63 53 HEUVELLAND 44 47 32 42 49 46 38 39 39 41 76 67 72 71 84 67 72 55 LANGEMARK-POELKAPELLE 48 52 37 46 48 42 37 37 37 40 68 60 62 67 67 76 62 50 VLETEREN 43 46 34 41 47 44 35 36 36 39 67 58 77 63 72 62 80 50 WERVIK 38 39 33 35 36 38 36 36 36 40 55 51 54 53 55 50 50 106

7.1.2 ZuidZuid----WestWestWest----VlaanderenVlaanderen WERVIK ANZEGEM AVELGEM DEERLIJK HARELBEKE KORTRIJK KUURNE MENEN WAREGEM WEVELGEM ZWEVEGEM SPIERE-HELKIJN LENDELEDE WERVIK 106 51 50 54 51 59 57 64 52 57 52 49 46 ANZEGEM 51 86 72 75 66 72 70 64 75 64 77 70 59 AVELGEM 50 72 80 67 63 69 66 60 63 62 76 74 54 DEERLIJK 54 75 67 82 72 71 74 65 71 66 73 66 59 HARELBEKE 51 66 63 72 86 70 76 62 62 68 69 61 68 KORTRIJK 59 72 69 71 70 100 78 70 67 72 75 68 63 KUURNE 57 70 66 74 76 78 86 67 66 71 73 66 66 MENEN 64 64 60 65 62 70 67 81 63 70 64 61 56 WAREGEM 52 75 63 71 62 67 66 63 82 60 69 62 57 WEVELGEM 57 64 62 66 68 72 71 70 60 84 67 62 60 ZWEVEGEM 52 77 76 73 69 75 73 64 69 67 86 78 60 SPIERE-HELKIJN 49 70 74 66 61 68 66 61 62 62 78 78 53 LENDELEDE 46 59 54 59 68 63 66 56 57 60 60 53 85

MiddenMidden----WestWestWest----VlaanderenVlaanderen MOORSLEDE LEDEGEM IZEGEM INGELMUNSTER HOOGLEDE STADEN LICHTERVELDE ROESELARE ARDOOIE MEULEBEKE OOSTROZEBEKE PITTEM RUISELEDE TIELT WIELSBEKE WINGENE DENTERGEM MOORSLEDE 73 49 55 50 60 66 57 67 56 46 44 47 40 42 40 40 40 LEDEGEM 49 64 48 42 49 45 41 47 44 40 39 39 35 36 36 34 33 IZEGEM 55 48 78 64 55 54 49 62 48 49 51 47 42 47 44 43 43 INGELMUNSTER 50 42 64 71 47 51 46 56 48 53 55 49 41 47 47 42 47 HOOGLEDE 60 49 55 47 76 67 62 62 53 45 41 42 36 40 37 38 37 STADEN 66 45 54 51 67 80 63 63 55 47 45 47 41 44 39 42 39 LICHTERVELDE 57 41 49 46 62 63 75 57 54 43 40 47 42 44 35 44 35 ROESELARE 67 47 62 56 62 63 57 83 57 49 47 49 41 46 44 43 41 ARDOOIE 56 44 48 48 53 55 54 57 68 49 45 54 47 52 40 46 44 MEULEBEKE 46 40 49 53 45 47 43 49 49 68 61 58 50 55 48 50 53 OOSTROZEBEKE 44 39 51 55 41 45 40 47 45 61 66 55 49 53 51 49 53 PITTEM 47 39 47 49 42 47 47 49 54 58 55 70 56 61 43 55 49 RUISELEDE 40 35 42 41 36 41 42 41 47 50 49 56 68 57 36 60 44 TIELT 42 36 47 47 40 44 44 46 52 55 53 61 57 72 43 55 53 WIELSBEKE 40 36 44 47 37 39 35 44 40 48 51 43 36 43 71 38 52 WINGENE 40 34 43 42 38 42 44 43 46 50 49 55 60 55 38 67 44 DENTERGEM 40 33 43 47 37 39 35 41 44 53 53 49 44 53 52 44 65 69

7.1.3 BruggeBrugge----OostendeOostende MIDDELKERKE OOSTENDE BREDENE HAAN DE GISTEL OUDENBURG ICHTEGEM TORHOUT ZEDELGEM OOSTKAMP BEERNEM JABBEKE BRUGGE DAMME BLANKENBERGE ZUIENKERKE KNOKKE-HEIST MIDDELKERKE 51 36 29 25 28 28 21 17 14 14 14 17 19 15 20 13 20 OOSTENDE 36 59 40 29 26 27 23 16 21 19 20 22 34 20 30 19 26 BREDENE 29 40 42 29 23 25 20 13 19 17 17 19 24 17 25 17 23 DE HAAN 25 29 29 47 18 19 25 15 21 20 22 21 28 22 34 28 25 GISTEL 28 26 23 18 40 35 30 22 15 14 15 18 14 14 14 12 14 OUDENBURG 28 27 25 19 35 41 30 21 16 13 12 19 14 12 14 13 12 ICHTEGEM 21 23 20 25 30 30 50 31 23 20 22 22 20 20 18 15 18 TORHOUT 17 16 13 15 22 21 31 51 32 29 31 33 29 28 24 22 26 ZEDELGEM 14 21 19 21 15 16 23 32 52 44 45 40 38 37 31 29 30 OOSTKAMP 14 19 17 20 14 13 20 29 44 53 51 36 38 39 31 28 30 BEERNEM 14 20 17 22 15 12 22 31 45 51 59 37 40 43 32 30 33 JABBEKE 17 22 19 21 18 19 22 33 40 36 37 50 42 40 32 30 31 BRUGGE 19 34 24 28 14 14 20 29 38 38 40 42 71 46 40 31 39 DAMME 15 20 17 22 14 12 20 28 37 39 43 40 46 54 32 31 37 BLANKENBERGE 20 30 25 34 14 14 18 24 31 31 32 32 40 32 52 41 36 ZUIENKERKE 13 19 17 28 12 13 15 22 29 28 30 30 31 31 41 43 28 KNOKKE-HEIST 20 26 23 25 14 12 18 26 30 30 33 31 39 37 36 28 51 70

7.27.27.2 OostOost----VlaanderenVlaanderen AALTER NEVELE ASSENEDE EEKLO KAPRIJKE MALDEGEM SINT-LAUREINS EVERGEM KNESSELARE WAARSCHOOT ZOMERGEM LOVENDEGEM ZELZATE GENT DEINZE PINTE DE GAVERE NAZARETH SINT-MARTENS-LATEM ZULTE MERELBEKE MELLE OOSTERZELE DESTELBERGEN LOCHRISTI MOERBEKE WACHTEBEKE KRUISHOUTEM ZINGEM OUDENAARDE ZWALM HOREBEKE KLUISBERGEN RONSE MAARKEDAL WORTEGEM-PETEGEM BRAKEL LIERDE ZOTTEGEM HERZELE SINT-LIEVENS-HOUTEM GERAARDSBERGEN NINOVE HAALTERT DENDERLEEUW AALST LEDE ERPE-MERE LEBBEKE WICHELEN WETTEREN LAARNE BERLARE BUGGENHOUT DENDERMONDE ZELE HAMME LOKEREN WAASMUNSTER SINT-NIKLAAS TEMSE KRUIBEKE BEVEREN SINT-GILLIS-WAAS STEKENE AALTER 74 54 46 48 45 50 46 42 54 46 50 40 32 27 30 27 26 27 24 25 25 24 25 26 27 19 21 17 12 16 11 10 14 17 12 15 17 13 14 16 21 9 10 7 10 12 13 10 10 16 19 18 16 11 13 15 11 20 11 15 12 12 12 12 11 NEVELE 54 66 42 45 42 43 42 42 44 45 51 48 31 30 32 28 28 31 26 27 27 25 26 28 26 19 22 18 13 17 12 10 15 17 13 16 17 14 15 16 22 10 11 7 10 14 14 11 10 17 19 16 15 10 12 14 11 21 11 14 12 12 12 12 11 ASSENEDE 46 42 71 58 59 54 57 55 50 51 51 45 43 29 26 26 26 27 25 23 30 25 28 28 28 21 25 17 13 17 12 9 14 20 12 15 18 15 16 17 21 11 13 10 12 14 14 11 9 17 19 19 16 10 13 15 13 23 13 16 16 13 15 15 14 EEKLO 48 45 58 73 62 61 60 50 52 54 54 43 39 29 24 25 26 27 24 22 27 26 28 27 25 20 24 16 13 17 12 8 13 21 12 14 17 14 15 16 20 10 12 10 12 14 13 11 9 17 18 18 15 10 14 14 12 22 13 15 16 13 14 15 14 KAPRIJKE 45 42 59 62 70 53 61 48 50 52 49 40 36 26 22 22 24 24 23 20 25 23 24 24 22 19 24 14 11 14 12 8 12 17 11 12 15 13 14 13 17 9 10 9 9 11 12 9 7 16 16 15 12 7 11 11 10 20 10 12 12 9 11 12 11 MALDEGEM 50 43 54 61 53 75 57 45 55 49 49 39 34 27 21 23 22 22 20 19 24 22 24 24 24 18 20 15 11 14 10 9 13 16 11 13 14 12 14 15 19 10 11 9 11 13 13 10 9 15 17 16 15 10 10 14 11 19 11 14 13 12 15 12 11 SINT-LAUREINS 46 42 57 60 61 57 74 45 47 47 49 40 37 25 19 24 23 24 23 21 22 22 23 24 23 20 22 14 12 14 12 8 11 15 11 13 14 12 12 13 17 8 9 7 9 11 11 10 8 15 16 16 13 8 11 12 9 19 10 11 10 9 10 11 10 EVERGEM 42 42 55 50 48 45 45 75 45 42 42 47 47 41 27 29 27 29 28 25 33 31 33 33 31 24 28 16 13 15 12 9 13 18 12 14 16 14 15 16 20 10 11 11 11 13 14 11 8 16 18 18 15 9 13 14 11 23 12 15 15 13 14 13 12 KNESSELARE 54 44 50 52 50 55 47 45 68 48 50 40 33 25 22 21 20 21 22 19 24 20 22 22 21 18 21 14 11 13 12 9 13 15 11 12 15 13 14 13 17 9 9 9 8 12 14 10 7 15 16 14 11 7 9 10 10 20 9 13 11 9 11 10 9 WAARSCHOOT 46 45 51 54 52 49 47 42 48 65 57 45 33 23 21 22 21 22 22 18 23 21 21 22 22 18 22 13 9 12 10 8 10 15 10 11 13 11 11 12 17 7 8 7 8 9 10 7 7 14 14 15 13 8 10 12 8 17 9 10 10 9 9 11 10 ZOMERGEM 50 51 51 54 49 49 49 42 50 57 69 51 36 27 24 24 24 24 23 20 26 23 25 25 26 19 22 16 12 17 12 10 14 18 11 15 17 14 14 16 21 9 11 8 10 13 13 10 9 16 19 18 15 10 14 14 12 20 11 14 14 12 12 13 12 LOVENDEGEM 40 48 45 43 40 39 40 47 40 45 51 63 36 32 30 29 27 30 29 25 32 29 30 32 29 22 27 16 13 17 13 10 15 18 13 16 17 16 15 16 23 10 11 9 10 13 14 11 8 17 18 18 14 9 13 13 11 20 11 14 14 12 12 13 12 ZELZATE 32 31 43 39 36 34 37 47 33 33 36 36 68 32 22 22 24 24 23 21 26 25 25 24 29 25 28 15 12 16 12 9 13 18 12 13 16 14 14 14 16 9 10 7 9 12 11 10 9 15 15 14 11 9 13 11 11 21 10 12 12 10 10 12 11 GENT 27 30 29 29 26 27 25 41 25 23 27 32 32 101 30 35 29 31 32 29 40 39 33 42 37 25 29 21 15 18 14 11 16 19 14 18 18 16 18 20 21 11 15 11 14 23 23 18 15 24 26 23 22 15 20 21 18 28 16 24 16 15 17 17 15 DEINZE 30 32 26 24 22 21 19 27 22 21 24 30 22 30 61 40 38 47 37 47 30 26 26 28 27 17 21 23 16 21 16 13 19 21 16 21 17 16 17 17 18 11 12 10 11 13 13 12 10 16 18 16 12 11 13 12 14 16 11 14 15 13 13 13 12 DE PINTE 27 28 26 25 22 23 24 29 21 22 24 29 22 35 40 58 42 49 48 39 33 30 30 31 30 22 25 20 17 16 15 10 13 16 13 17 15 14 15 15 18 8 9 8 10 11 13 12 10 17 18 18 15 11 13 14 11 16 10 11 11 11 10 11 10 GAVERE 26 28 26 26 24 22 23 27 20 21 24 27 24 29 38 42 62 48 39 37 33 29 33 28 26 18 22 25 24 27 21 16 24 29 19 23 23 17 21 18 19 12 11 9 11 12 12 13 11 17 19 15 12 11 14 11 14 16 10 12 13 11 11 12 11 NAZARETH 27 31 27 27 24 22 24 29 21 22 24 30 24 31 47 49 48 67 45 46 30 28 31 30 25 18 22 26 23 22 19 13 18 23 17 22 19 16 16 16 19 9 11 9 11 12 11 13 10 15 15 16 12 11 14 11 12 15 11 12 14 12 11 13 12 SINT-MARTENS-LATEM 24 26 25 24 23 20 23 28 22 22 23 29 23 32 37 48 39 45 54 38 30 28 27 29 26 22 25 17 13 14 13 9 12 15 12 15 15 14 13 13 17 8 9 7 8 10 14 11 9 17 17 17 13 9 12 12 11 17 8 9 10 9 8 10 9 ZULTE 25 27 23 22 20 19 21 25 19 18 20 25 21 29 47 39 37 46 38 54 25 24 24 26 23 18 21 24 18 18 17 12 16 18 16 21 15 14 14 15 15 9 10 8 10 12 11 13 10 14 15 14 11 10 12 10 11 14 10 11 11 11 10 11 10 MERELBEKE 25 27 30 27 25 24 22 33 24 23 26 32 26 40 30 33 33 30 30 25 66 50 45 48 36 23 29 18 14 18 14 10 15 18 13 16 17 16 19 20 25 11 14 12 13 18 22 17 16 28 31 26 23 20 20 22 20 24 16 17 20 18 17 15 14 MELLE 24 25 25 26 23 22 22 31 20 21 23 29 25 39 26 30 29 28 28 24 50 59 43 45 36 23 29 15 13 15 13 9 14 16 13 13 15 14 16 19 23 10 12 11 13 16 21 17 17 30 30 27 25 18 24 23 20 24 15 14 17 17 13 14 13 OOSTERZELE 25 26 28 28 24 24 23 33 22 21 25 30 25 33 26 30 33 31 27 24 45 43 65 40 32 21 28 23 21 25 21 16 21 26 19 22 25 21 27 24 32 16 16 15 15 19 21 18 12 24 25 24 20 13 18 19 16 24 12 14 16 14 14 13 12 DESTELBERGEN 26 28 28 27 24 24 24 33 22 22 25 32 24 42 28 31 28 30 29 26 48 45 40 60 41 24 31 17 14 17 13 10 14 17 13 16 17 16 15 19 24 10 14 11 13 17 20 17 16 25 26 27 24 17 21 23 20 25 15 16 18 15 15 16 15 LOCHRISTI 27 26 28 25 22 24 23 31 21 22 26 29 29 37 27 30 26 25 26 23 36 36 32 41 54 29 34 16 13 17 12 10 15 16 12 15 16 14 15 19 21 10 11 8 11 14 17 13 14 24 25 23 24 16 19 22 19 30 19 18 17 15 17 17 16 MOERBEKE 19 19 21 20 19 18 20 24 18 18 19 22 25 25 17 22 18 18 22 18 23 23 21 24 29 40 31 10 10 11 10 8 10 11 10 10 11 11 11 11 13 7 7 6 7 7 10 8 6 14 15 14 11 6 8 11 8 26 14 16 13 12 14 17 16 WACHTEBEKE 21 22 25 24 24 20 22 28 21 22 22 27 28 29 21 25 22 22 25 21 29 29 28 31 34 31 41 13 11 13 12 8 11 13 11 12 13 13 12 12 15 8 9 8 8 8 11 9 8 16 16 17 13 8 10 13 10 23 11 13 12 11 12 15 14 KRUISHOUTEM 17 18 17 16 14 15 14 16 14 13 16 16 15 21 23 20 25 26 17 24 18 15 23 17 16 10 13 58 44 47 39 33 37 38 39 50 32 30 31 27 26 20 19 15 18 18 18 17 10 13 17 14 12 11 12 12 12 16 10 12 12 12 12 12 11 ZINGEM 12 13 13 13 11 11 12 13 11 9 12 13 12 15 16 17 24 23 13 18 14 13 21 14 13 10 11 44 54 50 42 36 42 41 42 46 33 29 31 26 24 19 17 15 18 16 15 17 8 12 15 12 9 9 11 9 9 13 9 10 9 9 10 10 9 OUDENAARDE 16 17 17 17 14 14 14 15 13 12 17 17 16 18 21 16 27 22 14 18 18 15 25 17 17 11 13 47 50 70 44 38 47 50 45 52 39 32 36 29 28 23 21 16 20 21 18 18 10 14 19 15 12 11 13 12 13 16 11 15 13 12 13 13 12 ZWALM 11 12 12 12 12 10 12 12 12 10 12 13 12 14 16 15 21 19 13 17 14 13 21 13 12 10 12 39 42 44 48 35 36 39 41 41 32 31 34 27 25 19 16 16 17 15 15 16 7 121311 8 810 8 812 8 9 8 8 9 9 8 HOREBEKE 10 10 9 8 8 9 8 9 9 8 10 10 9 11 13 10 16 13 9 12 10 9 16 10 10 8 8 33 36 38 35 39 32 33 38 37 28 25 27 21 20 15 12 12 12 12 12 12 5 9 10 9 6 5 6 6 6 9 4 6 5 6 6 5 4 KLUISBERGEN 14 15 14 13 12 13 11 13 13 10 14 15 13 16 19 13 24 18 12 16 15 14 21 14 15 10 11 37 42 47 36 32 57 48 38 41 35 28 34 28 26 24 20 17 20 19 19 18 9 13 16 12 9 9 10 9 11 14 10 12 11 11 12 11 10 RONSE 17 17 20 21 17 16 15 18 15 15 18 18 18 19 21 16 29 23 15 18 18 16 26 17 16 11 13 38 41 50 39 33 48 68 41 42 40 31 35 30 29 23 20 18 21 21 18 18 10 15 17 15 12 12 16 12 13 18 12 16 15 12 14 14 13 MAARKEDAL 12 13 12 12 11 11 11 12 11 10 11 13 12 14 16 13 19 17 12 16 13 13 19 13 12 10 11 39 42 45 41 38 38 41 47 44 33 29 30 24 23 18 15 15 16 15 1516 8121311 9 910 9 812 8 9 8 9 9 9 8 WORTEGEM-PETEGEM 15 16 15 14 12 13 13 14 12 11 15 16 13 18 21 17 23 22 15 21 16 13 22 16 15 10 12 50 46 52 41 37 41 42 44 56 34 31 31 26 27 19 18 15 17 17 16 17 9 12 17 14 11 10 11 11 11 14 9 11 11 11 11 11 10 BRAKEL 17 17 18 17 15 14 14 16 15 13 17 17 16 18 17 15 23 19 15 15 17 15 25 17 16 11 13 32 33 39 32 28 35 40 33 34 52 36 36 34 27 27 26 20 24 23 19 22 14 15 16 15 11 14 17 11 16 17 15 17 17 16 17 17 16 LIERDE 13 14 15 14 13 12 12 14 13 11 14 16 14 16 16 14 17 16 14 14 16 14 21 16 14 11 13 30 29 32 31 25 28 31 29 31 36 47 39 37 31 31 26 23 24 24 21 24 12 15 16 15 10 13 15 10 15 14 12 14 14 13 14 14 13 ZOTTEGEM 14 15 16 15 14 14 12 15 14 11 14 15 14 18 17 15 21 16 13 14 19 16 27 15 15 11 12 31 31 36 34 27 34 35 30 31 36 39 63 52 40 35 30 27 28 30 26 28 13 17 17 13 10 13 15 10 16 16 13 16 15 14 16 14 13 HERZELE 16 16 17 16 13 15 13 16 13 12 16 16 14 20 17 15 18 16 13 15 20 19 24 19 19 11 12 27 26 29 27 21 28 30 24 26 34 37 52 60 45 36 33 29 31 33 28 32 16 18 19 17 14 17 19 14 18 18 17 19 18 18 19 18 17 SINT-LIEVENS-HOUTEM 21 22 21 20 17 19 17 20 17 17 21 23 16 21 18 18 19 19 17 15 25 23 32 24 21 13 15 26 24 28 25 20 26 29 23 27 27 31 40 45 61 24 22 21 22 26 29 27 12 20 24 21 18 13 14 17 15 20 12 14 16 15 14 14 13 GERAARDSBERGEN 9 10 11 10 9 10 8 10 9 7 9 10 9 11 11 8 12 9 8 9 11 10 16 10 10 7 8 20 19 23 19 15 24 23 18 19 27 31 35 36 24 54 38 29 33 34 28 28 15 12 13 10 11 15 16 11 14 11 13 14 14 13 16 13 13 NINOVE 10 11 13 12 10 11 9 11 9 8 11 11 10 15 12 9 11 11 9 10 14 12 16 14 11 7 9 19 17 21 16 12 20 20 15 18 26 26 30 33 22 38 55 35 42 39 33 34 20 16 17 16 16 19 21 16 20 13 16 16 17 15 17 16 16 HAALTERT 7 71010 9 9 711 9 7 8 9 71110 8 9 9 7 812111511 8 6 815151616 12 17 18 15 15 20 23 27 29 21 29 35 51 44 42 37 42 18 15 13 13 13 18 19 13 16 10 14 14 14 12 15 13 13 DENDERLEEUW 10 10 12 12 9 11 9 11 8 8 10 10 9 14 11 10 11 11 8 10 13 13 15 13 11 7 8 18 18 20 17 12 20 21 16 17 24 24 28 31 22 33 42 44 53 43 37 39 20 16 16 15 16 20 21 16 18 12 17 16 16 15 17 16 16 AALST 12 14 14 14 11 13 11 13 12 9 13 13 12 23 13 11 12 12 10 12 18 16 19 17 14 7 8 18 16 21 15 12 19 21 15 17 23 24 30 33 26 34 39 42 43 74 46 47 25 21 22 18 19 25 26 19 23 15 18 25 19 18 20 17 17 LEDE 13 14 14 13 12 13 11 14 14 10 13 14 11 23 13 13 12 11 14 11 22 21 21 20 17 10 11 18 15 18 15 12 19 18 15 16 19 21 26 28 29 28 33 37 37 46 56 44 21 27 26 21 22 20 22 22 19 19 14 15 15 14 15 13 13 ERPE-MERE 10 11 11 11 9 10 10 11 10 7 10 11 10 18 12 12 13 13 11 13 17 17 18 17 13 8 9 17 17 18 16 12 18 18 16 17 22 24 28 32 27 28 34 42 39 47 44 54 24 21 20 18 17 23 24 17 21 14 17 17 17 17 17 17 16 LEBBEKE 10 10 9 9 7 9 8 8 7 7 9 8 9 15 10 10 11 10 9 10 16 17 12 16 14 6 8 10 8 10 7 5 9 10 8 9 14 12 13 16 12 15 20 18 20 25 21 24 52 32 31 27 37 50 49 35 38 18 24 18 18 18 17 17 17 WICHELEN 16 17 17 17 16 15 15 16 15 14 16 17 15 24 16 17 17 15 17 14 28 30 24 25 24 14 16 13 12 14 12 9 13 15 12 12 15 15 17 18 20 12 16 15 16 21 27 21 32 64 55 49 41 34 38 37 37 27 26 16 18 17 15 15 14 WETTEREN 19 19 19 18 16 17 16 18 16 14 19 18 15 26 18 18 19 15 17 15 31 30 25 26 25 15 16 17 15 19 13 10 16 17 13 17 16 16 17 19 24 13 17 13 16 22 26 20 31 55 73 52 43 36 39 39 36 31 28 18 23 22 19 16 15 LAARNE 18 16 19 18 15 16 16 18 14 15 18 18 14 23 16 18 15 16 17 14 26 27 24 27 23 14 17 14 12 15 11 9 12 15 11 14 15 15 13 17 21 10 16 13 15 18 21 18 27 49 52 55 40 29 34 37 33 27 25 16 20 19 16 17 16 BERLARE 16 15 16 15 12 15 13 15 11 13 15 14 11 22 12 15 12 12 13 11 23 25 20 24 24 11 13 12 9 12 8 6 9 12 9 11 11 10 10 14 18 11 16 13 16 19 22 17 37 41 43 40 68 41 48 54 43 29 31 19 22 20 18 17 17 BUGGENHOUT 11 10 10 10 7 10 8 9 7 8 10 9 9 15 11 11 11 11 9 10 20 18 13 17 16 6 8 11 9 11 8 5 9 12 9 10 14 13 13 17 13 15 19 18 20 25 20 23 50 34 36 29 41 65 56 39 41 18 30 19 22 22 21 18 18 DENDERMONDE 13 12 13 14 11 10 11 13 9 10 14 13 13 20 13 13 14 14 12 12 20 24 18 21 19 8 10 12 11 13 10 6 10 16 10 11 17 15 15 19 14 16 21 19 21 26 22 24 49 38 39 34 48 56 78 47 46 27 31 22 26 22 20 20 20 ZELE 15 14 15 14 11 14 12 14 10 12 14 13 11 21 12 14 11 11 12 10 22 23 19 23 22 11 13 12 9 12 8 6 9 12 9 11 11 10 10 14 17 11 16 13 16 19 22 17 35 37 39 37 54 39 47 60 40 32 29 17 22 20 18 17 17 HAMME 11 11 13 12 10 11 9 11 10 8 12 11 11 18 14 11 14 12 11 11 20 20 16 20 19 8 10 12 9 13 8 6 11 13 8 11 16 15 16 18 15 14 20 16 18 23 19 21 38 37 36 33 43 41 46 40 73 27 42 29 33 26 26 26 25 LOKEREN 20 21 23 22 20 19 19 23 20 17 20 20 21 28 16 16 16 15 17 14 24 24 24 25 30 26 23 16 13 16 12 9 14 18 12 14 17 14 16 18 20 11 13 10 12 15 19 14 18 27 31 27 29 18 27 32 27 73 29 36 32 29 33 31 31 WAASMUNSTER 11 11 13 13 10 11 10 12 9 9 11 11 10 16 11 10 10 11 8 10 16 15 12 15 19 14 11 10 9 11 8 4 10 12 8 9 15 12 13 17 12 13 16 14 17 18 14 17 24 26 28 25 31 30 31 29 42 29 63 40 44 38 39 41 41 SINT-NIKLAAS 15 14 16 15 12 14 11 15 13 10 14 14 12 24 14 11 12 12 9 11 17 14 14 16 18 16 13 12 10 15 9 6 12 16 9 11 17 14 16 19 14 14 16 14 16 25 15 17 18 16 18 16 19 19 22 17 29 36 40 90 51 45 52 57 52 TEMSE 12 12 16 16 12 13 10 15 11 10 14 14 12 16 15 11 13 14 10 11 20 17 16 18 17 13 12 12 9 13 8 5 11 15 8 11 17 14 15 18 16 14 17 14 16 19 15 17 18 18 23 20 22 22 26 22 33 32 44 51 72 54 49 49 48 KRUIBEKE 12 12 13 13 9 12 9 13 9 9 12 12 10 15 13 11 11 12 9 11 18 17 14 15 15 12 11 12 9 12 8 6 11 12 9 11 16 13 14 18 15 13 15 12 15 18 14 17 18 17 22 19 20 22 22 20 26 29 38 45 54 66 52 43 40 BEVEREN 12 12 15 14 11 15 10 14 11 9 12 12 10 17 13 10 11 11 8 10 17 13 14 15 17 14 12 12 10 13 9 6 12 14 9 11 17 14 16 19 14 16 17 15 17 20 15 17 17 15 19 16 18 21 20 18 26 33 39 52 49 52 74 50 46 SINT-GILLIS-WAAS 12 12 15 15 12 12 11 13 10 11 13 13 12 17 13 11 12 13 10 11 15 14 13 16 17 17 15 12 10 13 9 5 11 14 9 11 17 14 14 18 14 13 16 13 16 17 13 17 17 15 16 17 17 18 20 17 26 31 41 57 49 43 50 68 59 STEKENE 11 11 14 14 11 11 10 12 9 10 12 12 11 15 12 10 11 12 9 10 14 13 12 15 16 16 14 11 9 12 8 4 10 13 8 10 16 13 13 17 13 13 16 13 16 17 13 16 17 14 15 16 17 18 20 17 25 31 41 52 48 40 46 59 60 71

7.2.1 Gent en omstreken AALTER NEVELE ASSENEDE EEKLO KAPRIJKE MALDEGEM SINT-LAUREINS EVERGEM KNESSELARE WAARSCHOOT ZOMERGEM LOVENDEGEM ZELZATE GENT DEINZE PINTE DE GAVERE NAZARETH SINT-MARTENS-LATEM ZULTE MERELBEKE MELLE OOSTERZELE DESTELBERGEN LOCHRISTI MOERBEKE WACHTEBEKE AALTER 74 54 46 48 45 50 46 42 54 46 50 40 32 27 30 27 26 27 24 25 25 24 25 26 27 19 21 NEVELE 54 66 42 45 42 43 42 42 44 45 51 48 31 30 32 28 28 31 26 27 27 25 26 28 26 19 22 ASSENEDE 46 42 71 58 59 54 57 55 50 51 51 45 43 29 26 26 26 27 25 23 30 25 28 28 28 21 25 EEKLO 48 45 58 73 62 61 60 50 52 54 54 43 39 29 24 25 26 27 24 22 27 26 28 27 25 20 24 KAPRIJKE 45 42 59 62 70 53 61 48 50 52 49 40 36 26 22 22 24 24 23 20 25 23 24 24 22 19 24 MALDEGEM 50 43 54 61 53 75 57 45 55 49 49 39 34 27 21 23 22 22 20 19 24 22 24 24 24 18 20 SINT-LAUREINS 46 42 57 60 61 57 74 45 47 47 49 40 37 25 19 24 23 24 23 21 22 22 23 24 23 20 22 EVERGEM 42 42 55 50 48 45 45 75 45 42 42 47 47 41 27 29 27 29 28 25 33 31 33 33 31 24 28 KNESSELARE 54 44 50 52 50 55 47 45 68 48 50 40 33 25 22 21 20 21 22 19 24 20 22 22 21 18 21 WAARSCHOOT 46 45 51 54 52 49 47 42 48 65 57 45 33 23 21 22 21 22 22 18 23 21 21 22 22 18 22 ZOMERGEM 50 51 51 54 49 49 49 42 50 57 69 51 36 27 24 24 24 24 23 20 26 23 25 25 26 19 22 LOVENDEGEM 40 48 45 43 40 39 40 47 40 45 51 63 36 32 30 29 27 30 29 25 32 29 30 32 29 22 27 ZELZATE 32 31 43 39 36 34 37 47 33 33 36 36 68 32 22 22 24 24 23 21 26 25 25 24 29 25 28 GENT 27 30 29 29 26 27 25 41 25 23 27 32 32 101 30 35 29 31 32 29 40 39 33 42 37 25 29 DEINZE 30 32 26 24 22 21 19 27 22 21 24 30 22 30 61 40 38 47 37 47 30 26 26 28 27 17 21 DE PINTE 27 28 26 25 22 23 24 29 21 22 24 29 22 35 40 58 42 49 48 39 33 30 30 31 30 22 25 GAVERE 26 28 26 26 24 22 23 27 20 21 24 27 24 29 38 42 62 48 39 37 33 29 33 28 26 18 22 NAZARETH 27 31 27 27 24 22 24 29 21 22 24 30 24 31 47 49 48 67 45 46 30 28 31 30 25 18 22 SINT-MARTENS-LATEM 24 26 25 24 23 20 23 28 22 22 23 29 23 32 37 48 39 45 54 38 30 28 27 29 26 22 25 ZULTE 25 27 23 22 20 19 21 25 19 18 20 25 21 29 47 39 37 46 38 54 25 24 24 26 23 18 21 MERELBEKE 25 27 30 27 25 24 22 33 24 23 26 32 26 40 30 33 33 30 30 25 66 50 45 48 36 23 29 MELLE 24 25 25 26 23 22 22 31 20 21 23 29 25 39 26 30 29 28 28 24 50 59 43 45 36 23 29 OOSTERZELE 25 26 28 28 24 24 23 33 22 21 25 30 25 33 26 30 33 31 27 24 45 43 65 40 32 21 28 DESTELBERGEN 26 28 28 27 24 24 24 33 22 22 25 32 24 42 28 31 28 30 29 26 48 45 40 60 41 24 31 LOCHRISTI 27 26 28 25 22 24 23 31 21 22 26 29 29 37 27 30 26 25 26 23 36 36 32 41 54 29 34 MOERBEKE 19 19 21 20 19 18 20 24 18 18 19 22 25 25 17 22 18 18 22 18 23 23 21 24 29 40 31 WACHTEBEKE 21 22 25 24 24 20 22 28 21 22 22 27 28 29 21 25 22 22 25 21 29 29 28 31 34 31 41 72

7.2.2 Vlaamse ardennen / Denderstreek KRUISHOUTEM ZINGEM OUDENAARDE ZWALM HOREBEKE KLUISBERGEN RONSE MAARKEDAL WORTEGEM-PETEGEM BRAKEL LIERDE ZOTTEGEM HERZELE SINT-LIEVENS-HOUTEM GERAARDSBERGEN NINOVE HAALTERT DENDERLEEUW AALST LEDE ERPE-MERE KRUISHOUTEM 58 44 47 39 33 37 38 39 50 32 30 31 27 26 20 19 15 18 18 18 17 ZINGEM 44 54 50 42 36 42 41 42 46 33 29 31 26 24 19 17 15 18 16 15 17 OUDENAARDE 47 50 70 44 38 47 50 45 52 39 32 36 29 28 23 21 16 20 21 18 18 ZWALM 39 42 44 48 35 36 39 41 41 32 31 34 27 25 19 16 16 17 15 15 16 HOREBEKE 33 36 38 35 39 32 33 38 37 28 25 27 21 20 15 12 12 12 12 12 12 KLUISBERGEN 37 42 47 36 32 57 48 38 41 35 28 34 28 26 24 20 17 20 19 19 18 RONSE 38 41 50 39 33 48 68 41 42 40 31 35 30 29 23 20 18 21 21 18 18 MAARKEDAL 39 42 45 41 38 38 41 47 44 33 29 30 24 23 18 15 15 16 15 15 16 WORTEGEM-PETEGEM 50 46 52 41 37 41 42 44 56 34 31 31 26 27 19 18 15 17 17 16 17 BRAKEL 32 33 39 32 28 35 40 33 34 52 36 36 34 27 27 26 20 24 23 19 22 LIERDE 30 29 32 31 25 28 31 29 31 36 47 39 37 31 31 26 23 24 24 21 24 ZOTTEGEM 31 31 36 34 27 34 35 30 31 36 39 63 52 40 35 30 27 28 30 26 28 HERZELE 27 26 29 27 21 28 30 24 26 34 37 52 60 45 36 33 29 31 33 28 32 SINT-LIEVENS-HOUTEM 26 24 28 25 20 26 29 23 27 27 31 40 45 61 24 22 21 22 26 29 27 GERAARDSBERGEN 20 19 23 19 15 24 23 18 19 27 31 35 36 24 54 38 29 33 34 28 28 NINOVE 19 17 21 16 12 20 20 15 18 26 26 30 33 22 38 55 35 42 39 33 34 HAALTERT 15 15 16 16 12 17 18 15 15 20 23 27 29 21 29 35 51 44 42 37 42 DENDERLEEUW 18 18 20 17 12 20 21 16 17 24 24 28 31 22 33 42 44 53 43 37 39 AALST 18 16 21 15 12 19 21 15 17 23 24 30 33 26 34 39 42 43 74 46 47 LEDE 18 15 18 15 12 19 18 15 16 19 21 26 28 29 28 33 37 37 46 56 44 ERPE-MERE 17 17 18 16 12 18 18 16 17 22 24 28 32 27 28 34 42 39 47 44 54 73

7.2.3 Waasland / ScheldeSchelde----DurmeDurme LEBBEKE WICHELEN WETTEREN LAARNE BERLARE BUGGENHOUT DENDERMONDE ZELE HAMME LOKEREN WAASMUNSTER SINT-NIKLAAS TEMSE KRUIBEKE BEVEREN SINT-GILLIS-WAAS STEKENE LEBBEKE 52 32 31 27 37 50 49 35 38 18 24 18 18 18 17 17 17 WICHELEN 32 64 55 49 41 34 38 37 37 27 26 16 18 17 15 15 14 WETTEREN 31 55 73 52 43 36 39 39 36 31 28 18 23 22 19 16 15 LAARNE 27 49 52 55 40 29 34 37 33 27 25 16 20 19 16 17 16 BERLARE 37 41 43 40 68 41 48 54 43 29 31 19 22 20 18 17 17 BUGGENHOUT 50 34 36 29 41 65 56 39 41 18 30 19 22 22 21 18 18 DENDERMONDE 49 38 39 34 48 56 78 47 46 27 31 22 26 22 20 20 20 ZELE 35 37 39 37 54 39 47 60 40 32 29 17 22 20 18 17 17 HAMME 38 37 36 33 43 41 46 40 73 27 42 29 33 26 26 26 25 LOKEREN 18 27 31 27 29 18 27 32 27 73 29 36 32 29 33 31 31 WAASMUNSTER 24 26 28 25 31 30 31 29 42 29 63 40 44 38 39 41 41 SINT-NIKLAAS 18 16 18 16 19 19 22 17 29 36 40 90 51 45 52 57 52 TEMSE 18 18 23 20 22 22 26 22 33 32 44 51 72 54 49 49 48 KRUIBEKE 18 17 22 19 20 22 22 20 26 29 38 45 54 66 52 43 40 BEVEREN 17 15 19 16 18 21 20 18 26 33 39 52 49 52 74 50 46 SINT-GILLIS-WAAS 17 15 16 17 17 18 20 17 26 31 41 57 49 43 50 68 59 STEKENE 17 14 15 16 17 18 20 17 25 31 41 52 48 40 46 59 60 74

7.37.37.3 Antwerpen ANTWERPEN HEMIKSEM SCHELLE NIEL BOOM RUMST AARTSELAAR KONTICH LINT HOVE BOECHOUT BORSBEEK MORTSEL EDEGEM WOMMELGEM WIJNEGEM SCHOTEN BRASSCHAAT KAPELLEN STABROEK KALMTHOUT ESSEN WUUSTWEZEL BRECHT SCHILDE MALLE ZOERSEL RANST ZANDHOVEN ZWIJNDRECHT DUFFEL SINT-KATELIJNE-WAVER BONHEIDEN PUTTE MECHELEN BERLAAR BORNEM PUURS SINT-AMANDS WILLEBROEK LIER HEIST-OP-DEN-BERG NIJLEN HERENTALS HERENTHOUT GROBBENDONK VORSELAAR OLEN HULSHOUT HERSELT WESTERLO LAAKDAL GEEL MEERHOUT BALEN RETIE DESSEL MOL KASTERLEE LILLE HOOGSTRATEN RIJKEVORSEL MERKSPLAS BEERSE OUD-TURNHOUT TURNHOUT VOSSELAAR RAVELS ARENDONK BAARLE-HERTOG ANTWERPEN 107 36 25 35 33 30 39 36 29 34 40 31 48 40 37 41 47 46 52 46 39 35 33 41 38 32 32 37 29 45 23 19 22 20 32 19 25 28 21 24 24 20 23 17 15 22 28 20 16 22 24 24 19 20 22 19 17 21 16 20 18 20 17 18 19 25 19 21 21 11 HEMIKSEM 36 79 61 70 59 60 56 35 29 30 39 31 37 34 30 32 34 36 37 34 32 32 28 32 29 27 28 31 27 31 27 27 27 24 32 26 38 38 36 37 26 24 29 17 15 20 26 18 17 22 25 23 18 21 20 20 19 16 17 21 19 22 19 19 20 19 21 19 19 11 SCHELLE 25 61 69 60 54 57 50 34 30 29 31 29 30 33 29 31 29 30 27 29 29 27 27 30 29 28 28 29 27 29 26 27 26 24 29 25 40 39 35 35 27 23 25 16 14 20 21 20 18 21 21 20 19 20 20 19 19 17 18 21 20 21 19 19 20 21 19 19 19 13 NIEL 35 70 60 81 65 63 53 35 30 30 38 30 35 34 29 32 30 31 38 34 30 31 25 30 29 27 28 30 27 31 28 30 29 27 33 27 40 40 36 41 29 27 31 17 15 22 28 20 17 25 24 24 19 21 20 20 19 18 17 20 19 22 19 18 20 21 21 19 19 12 BOOM 33 59 54 65 84 66 50 35 30 29 30 30 39 34 32 32 35 33 34 32 30 28 27 32 31 27 30 31 26 32 28 30 33 29 38 29 41 42 37 44 33 29 28 20 17 24 27 20 20 28 23 23 21 23 24 22 21 21 19 23 20 24 21 23 23 23 19 26 22 13 RUMST 30 60 57 63 66 81 54 42 37 39 39 37 36 39 35 35 34 33 31 35 32 32 31 37 31 33 34 36 33 29 30 34 32 31 39 32 39 39 34 46 35 29 31 22 19 25 26 23 22 26 26 25 23 25 25 24 23 22 22 25 21 25 23 25 25 24 22 25 24 14 AARTSELAAR 39 56 50 53 50 54 76 46 40 43 48 41 47 48 36 38 39 36 42 43 36 36 32 37 33 34 35 38 34 34 27 27 28 24 31 26 36 34 29 31 29 25 29 21 18 25 30 23 21 26 28 27 23 26 23 24 23 20 20 24 22 25 23 24 25 25 23 25 24 14 KONTICH 36 35 34 35 35 42 46 75 59 60 59 47 56 63 44 44 39 39 38 40 43 36 36 42 41 38 40 45 39 35 28 28 26 26 30 25 26 29 24 30 32 24 26 20 17 25 26 23 21 26 24 23 23 24 25 23 23 24 22 24 21 24 23 24 24 25 22 26 25 14 LINT 29 29 30 30 30 37 40 59 66 53 55 42 46 53 38 39 35 34 32 35 36 34 32 37 37 37 36 41 37 30 26 25 23 25 25 27 25 27 21 26 34 23 28 19 17 22 23 22 21 22 22 21 21 22 24 21 22 22 20 22 19 22 21 22 22 24 20 23 22 12 HOVE 34 30 29 30 29 39 43 60 53 72 64 48 58 62 41 41 37 36 35 38 38 33 34 38 37 37 39 42 38 29 23 24 19 21 25 21 23 25 19 26 29 20 25 20 17 22 23 23 21 23 24 23 21 22 23 21 22 22 21 22 19 23 22 22 22 24 20 22 23 15 BOECHOUT 40 39 31 38 30 39 48 59 55 64 85 56 64 58 47 48 40 40 43 44 41 39 36 42 41 41 43 50 41 32 26 27 21 24 27 25 25 27 22 28 34 24 35 21 19 25 29 25 23 26 30 29 24 26 25 23 25 24 22 24 21 25 24 25 24 25 25 23 24 14 BORSBEEK 31 31 29 30 30 37 41 47 42 48 56 66 52 49 51 51 42 37 36 42 39 35 38 41 43 39 41 45 40 28 20 20 20 18 24 20 23 23 20 21 26 17 22 20 17 21 22 22 21 22 22 22 20 21 21 20 21 18 19 20 19 22 22 20 21 21 18 21 21 14 MORTSEL 48 37 30 35 39 36 47 56 46 58 64 52 94 64 45 48 45 45 47 41 39 31 33 37 40 37 37 42 35 38 25 24 26 24 31 23 28 30 24 26 27 23 21 20 18 22 26 22 19 24 22 21 21 21 22 21 20 20 18 20 19 23 22 22 22 24 20 23 23 13 EDEGEM 40 34 33 34 34 39 48 63 53 62 58 49 64 74 45 45 43 39 39 42 43 34 36 38 42 37 38 42 37 34 20 21 23 20 23 19 25 28 22 25 26 18 22 17 14 20 23 21 18 21 21 20 19 20 21 19 20 19 18 20 19 21 20 19 20 22 18 21 21 13 WOMMELGEM 37 30 29 29 32 35 36 44 38 41 47 51 45 45 69 60 48 43 41 45 45 36 42 44 53 42 42 51 44 30 21 22 23 21 23 21 23 26 21 25 28 19 23 19 16 22 24 22 20 23 24 20 20 21 24 20 21 21 22 21 21 21 21 22 21 22 20 23 21 14 WIJNEGEM 41 32 31 32 32 35 38 44 39 41 48 51 48 45 60 86 58 54 50 50 50 45 49 55 68 49 52 52 46 32 23 24 23 23 25 22 24 26 22 25 30 22 24 23 20 28 28 27 24 28 26 24 25 27 28 25 26 22 25 25 26 27 27 25 26 27 24 26 24 17 SCHOTEN 47 34 29 30 35 34 39 39 35 37 40 42 45 43 48 58 86 64 60 53 54 47 51 57 59 46 45 48 43 33 19 19 25 20 27 21 25 28 22 24 26 19 20 21 18 26 27 25 22 28 26 23 22 23 30 22 24 22 22 23 23 26 25 24 24 26 21 25 24 16 BRASSCHAAT 46 36 30 31 33 33 36 39 34 36 40 37 45 39 43 54 64 94 69 56 60 55 59 60 53 42 46 45 37 39 25 23 25 22 31 24 29 33 24 27 28 23 22 22 20 26 27 22 21 27 26 23 23 25 29 25 23 23 21 26 25 26 24 26 25 26 23 26 26 15 KAPELLEN 52 37 27 38 34 31 42 38 32 35 43 36 47 39 41 50 60 69 106 72 61 56 56 57 49 39 40 45 36 38 25 22 27 22 30 23 27 29 22 24 26 22 24 20 18 28 31 21 19 30 24 25 20 23 22 22 21 22 18 22 21 23 21 22 23 24 21 26 25 12 STABROEK 46 34 29 34 32 35 43 40 35 38 44 42 41 42 45 50 53 56 72 84 61 56 59 54 47 44 44 44 38 34 22 22 23 21 27 23 27 28 22 23 27 20 27 22 19 24 30 24 22 27 27 28 23 25 24 23 23 20 20 24 23 24 24 22 25 25 22 25 25 16 KALMTHOUT 39 32 29 30 30 32 36 43 36 38 41 39 39 43 45 50 54 60 61 61 84 67 69 60 50 41 44 44 38 33 22 22 22 21 26 20 25 27 23 24 27 20 22 19 16 23 26 23 20 25 22 23 22 23 26 22 22 21 20 24 28 27 25 24 24 27 22 29 25 18 ESSEN 35 32 27 31 28 32 36 36 34 33 39 35 31 34 36 45 47 55 56 56 67 83 67 56 42 35 37 39 36 29 21 21 20 19 21 22 23 23 19 21 26 18 27 21 19 24 27 21 22 25 26 29 22 25 23 23 22 19 20 24 26 26 26 25 25 25 22 28 26 18 WUUSTWEZEL 33 28 27 25 27 31 32 36 32 34 36 38 33 36 42 49 51 59 56 59 69 67 79 60 48 40 42 44 37 30 21 20 21 18 22 21 22 22 19 21 25 17 22 20 18 23 22 21 22 24 23 21 20 22 23 21 22 20 21 22 26 25 25 25 23 24 20 27 26 18 BRECHT 41 32 30 30 32 37 37 42 37 38 42 41 37 38 44 55 57 60 57 54 60 56 60 91 58 56 57 51 48 33 26 25 23 23 30 26 26 26 22 27 32 24 26 25 23 31 29 27 27 31 29 28 27 30 29 28 28 26 24 28 32 36 33 35 32 32 27 34 36 19 SCHILDE 38 29 29 29 31 31 33 41 37 37 41 43 40 42 53 68 59 53 49 47 50 42 48 58 85 50 57 53 45 31 22 22 22 22 24 21 24 27 22 24 27 20 23 22 20 27 29 26 24 29 26 24 24 26 29 24 26 24 24 25 27 27 26 28 26 27 24 27 25 15 MALLE 32 27 28 27 27 33 34 38 37 37 41 39 37 37 42 49 46 42 39 44 41 35 40 56 50 76 60 48 51 27 21 22 20 21 25 24 24 24 19 23 29 25 24 21 20 24 24 26 24 25 27 25 24 29 28 25 25 24 22 24 31 33 31 33 29 32 28 28 30 20 ZOERSEL 32 28 28 28 30 34 35 40 36 39 43 41 37 38 42 52 45 46 40 44 44 37 42 57 57 60 76 51 50 32 24 24 20 22 28 24 26 26 22 24 30 23 26 24 22 28 28 27 25 29 27 28 26 31 28 28 28 24 23 28 28 31 29 32 29 29 27 28 29 17 RANST 37 31 29 30 31 36 38 45 41 42 50 45 42 42 51 52 48 45 45 44 44 39 44 51 53 48 51 84 55 33 27 26 24 24 29 29 26 26 22 25 37 24 32 26 23 32 28 28 27 33 29 27 26 32 29 26 28 28 25 28 23 27 26 29 27 26 23 26 27 14 ZANDHOVEN 29 27 27 27 26 33 34 39 37 38 41 40 35 37 44 46 43 37 36 38 38 36 37 48 45 51 50 55 68 25 23 23 21 20 24 24 21 20 17 21 32 21 29 22 19 26 26 26 24 25 29 26 22 26 25 23 24 23 24 24 25 28 26 27 25 26 24 24 26 18 ZWIJNDRECHT 45 31 29 31 32 29 34 35 30 29 32 28 38 34 30 32 33 39 38 34 33 29 30 33 31 27 32 33 25 66 23 20 25 21 26 21 28 30 25 25 23 19 19 18 17 22 24 18 17 22 19 19 19 21 19 21 19 17 16 20 18 20 18 21 21 20 18 24 20 10 DUFFEL 23 27 26 28 28 30 27 28 26 23 26 20 25 20 21 23 19 25 25 22 22 21 21 26 22 21 24 27 23 23 76 65 61 63 54 47 41 40 40 42 50 41 39 22 21 26 27 24 23 27 24 23 24 25 24 25 24 22 22 24 22 26 23 24 25 25 24 25 24 13 SINT-KATELIJNE-WAVER 19 27 27 30 30 34 27 28 25 24 27 20 24 21 22 24 19 23 22 22 22 21 20 25 22 22 24 26 23 20 65 82 71 70 66 50 44 44 43 50 49 48 39 25 25 25 26 23 22 27 23 22 24 25 24 25 24 21 21 23 22 26 24 23 25 25 24 24 23 13 BONHEIDEN 22 27 26 29 33 32 28 26 23 19 21 20 26 23 23 23 25 25 27 23 22 20 21 23 22 20 20 24 21 25 61 71 88 69 67 49 47 47 43 50 47 48 36 25 24 26 28 23 21 27 25 22 23 25 25 23 24 23 21 24 22 25 21 24 23 24 22 26 23 13 PUTTE 20 24 24 27 29 31 24 26 25 21 24 18 24 20 21 23 20 22 22 21 21 19 18 23 22 21 22 24 20 21 63 70 69 87 61 56 43 46 46 50 51 58 41 27 29 27 29 25 24 28 23 23 26 25 26 25 25 20 21 23 22 25 23 23 24 25 24 25 23 13 MECHELEN 32 32 29 33 38 39 31 30 25 25 27 24 31 23 23 25 27 31 30 27 26 21 22 30 24 25 28 29 24 26 54 66 67 61 104 48 51 52 47 59 49 52 37 27 26 28 30 25 22 29 25 26 25 26 27 26 24 24 20 25 23 29 24 27 26 31 24 29 29 14 BERLAAR 19 26 25 27 29 32 26 25 27 21 25 20 23 19 21 22 21 24 23 23 20 22 21 26 21 24 24 29 24 21 47 50 49 56 48 75 45 44 43 42 55 50 55 31 31 31 31 27 28 31 28 28 27 28 27 27 26 21 23 27 23 26 24 26 26 25 25 25 25 13 BORNEM 25 38 40 40 41 39 36 26 25 23 25 23 28 25 23 24 25 29 27 27 25 23 22 26 24 24 26 26 21 28 41 44 47 43 51 45 87 79 69 57 43 38 36 22 23 23 27 21 19 25 21 23 21 22 24 23 21 19 17 23 21 24 19 23 22 25 21 23 22 12 PUURS 28 38 39 40 42 39 34 29 27 25 27 23 30 28 26 26 28 33 29 28 27 23 22 26 27 24 26 26 20 30 40 44 47 46 52 44 79 91 73 62 44 38 36 22 24 23 27 20 19 25 22 22 21 22 24 23 21 20 17 22 20 23 19 23 22 24 20 24 23 13 SINT-AMANDS 21 36 35 36 37 34 29 24 21 19 22 20 24 22 21 22 22 24 22 22 23 19 19 22 22 19 22 22 17 25 40 43 43 46 47 43 69 73 75 55 38 35 34 21 23 21 24 19 19 22 19 20 20 20 19 21 20 15 16 20 19 21 19 19 20 20 19 21 19 12 WILLEBROEK 24 37 35 41 44 46 31 30 26 26 28 21 26 25 25 25 24 27 24 23 24 21 21 27 24 23 24 25 21 25 42 50 50 50 59 42 57 62 55 83 44 42 37 22 22 22 23 19 18 23 22 20 20 21 24 21 20 22 18 20 18 23 19 23 21 23 20 24 22 12 LIER 24 26 27 29 33 35 29 32 34 29 34 26 27 26 28 30 26 28 26 27 27 26 25 32 27 29 30 37 32 23 50 49 47 51 49 55 43 44 38 44 78 48 51 26 23 31 31 32 29 32 30 29 28 31 32 28 28 30 26 28 26 31 27 29 29 30 27 29 28 16 HEIST-OP-DEN-BERG 20 24 23 27 29 29 25 24 23 20 24 17 23 18 19 22 19 23 22 20 20 18 17 24 20 25 23 24 21 19 41 48 48 58 52 50 38 38 35 42 48 115 55 43 43 43 39 51 44 45 50 46 49 41 41 37 40 42 41 37 38 40 35 34 32 32 33 37 40 26 NIJLEN 23 29 25 31 28 31 29 26 28 25 35 22 21 22 23 24 20 22 24 27 22 27 22 26 23 24 26 32 29 19 39 39 36 41 37 55 36 36 34 37 51 55 87 39 44 49 44 43 36 35 40 45 39 35 37 31 35 32 32 36 30 36 32 33 30 28 32 33 34 23 HERENTALS 17 17 16 17 20 22 21 20 19 20 21 20 20 17 19 23 21 22 20 22 19 21 20 25 22 21 24 26 22 18 22 25 25 27 27 31 22 22 21 22 26 43 39 124 104 102 102 111 81 81 88 88 97 84 83 76 79 74 87 88 70 73 71 70 66 72 67 69 60 48 HERENTHOUT 15 15 14 15 17 19 18 17 17 17 19 17 18 14 16 20 18 20 18 19 16 19 18 23 20 20 22 23 19 17 21 25 24 29 26 31 23 24 23 22 23 43 44 104 111 101 100 104 83 82 88 87 88 84 82 74 80 69 79 85 70 73 71 70 65 65 65 70 60 48 GROBBENDONK 22 20 20 22 24 25 25 25 22 22 25 21 22 20 22 28 26 26 28 24 23 24 23 31 27 24 28 32 26 22 26 25 26 27 28 31 23 23 21 22 31 43 49 102 101 120 105 102 81 77 88 93 92 84 83 76 81 73 81 87 72 76 71 76 69 70 72 72 64 50 VORSELAAR 28 26 21 28 27 26 30 26 23 23 29 22 26 23 24 28 27 27 31 30 26 27 22 29 29 24 28 28 26 24 27 26 28 29 30 31 27 27 24 23 31 39 44 102 100 105 120 104 79 78 86 92 88 80 85 79 79 68 83 91 70 76 71 74 69 70 71 73 61 50 OLEN 20 18 20 20 20 23 23 23 22 23 25 22 22 21 22 27 25 22 21 24 23 21 21 27 26 26 27 28 26 18 24 23 23 25 25 27 21 20 19 19 32 51 43 111 104 102 104 136 84 88 101 96 101 86 88 83 86 79 89 92 76 78 76 75 72 72 71 78 69 50 HULSHOUT 16 17 18 17 20 22 21 21 21 21 23 21 19 18 20 24 22 21 19 22 20 22 22 27 24 24 25 27 24 17 23 22 21 24 22 28 19 19 19 18 29 44 36 81 83 81 79 84 103 97 95 89 85 83 80 73 77 67 73 73 67 68 70 66 65 62 63 70 58 46 HERSELT 22 22 21 25 28 26 26 26 22 23 26 22 24 21 23 28 28 27 30 27 25 25 24 31 29 25 29 33 25 22 27 27 27 28 29 31 25 25 22 23 32 45 35 81 82 77 78 88 97 109 97 90 88 82 79 73 76 65 73 71 66 66 67 64 62 60 61 68 57 45 WESTERLO 24 25 21 24 23 26 28 24 22 24 30 22 22 21 24 26 26 26 24 27 22 26 23 29 26 27 27 29 29 19 24 23 25 23 25 28 21 22 19 22 30 50 40 88 88 88 86 101 95 97 122 102 101 89 84 78 81 75 77 77 74 75 70 71 68 68 67 75 65 47 LAAKDAL 24 23 20 24 23 25 27 23 21 23 29 22 21 20 20 24 23 23 25 28 23 29 21 28 24 25 28 27 26 19 23 22 22 23 26 28 23 22 20 20 29 46 45 88 87 93 92 96 89 90 102 137 111 105 90 81 83 73 77 78 73 78 71 71 68 68 71 77 64 49 GEEL 19 18 19 19 21 23 23 23 21 21 24 20 21 19 20 25 22 23 20 23 22 22 20 27 24 24 26 26 22 19 24 24 23 26 25 27 21 21 20 20 28 49 39 97 88 92 88 101 85 88 101 111 140 106 93 85 89 87 86 82 78 78 73 76 70 74 73 77 66 51 MEERHOUT 20 21 20 21 23 25 26 24 22 22 26 21 21 20 21 27 23 25 23 25 23 25 22 30 26 29 31 32 26 21 25 25 25 25 26 28 22 22 20 21 31 41 35 84 84 84 80 86 83 82 89 105 106 116 90 77 85 76 77 75 70 70 71 70 65 65 68 69 58 49 BALEN 22 20 20 20 24 25 23 25 24 23 25 21 22 21 24 28 30 29 22 24 26 23 23 29 29 28 28 29 25 19 24 24 25 26 27 27 24 24 19 24 32 41 37 83 82 83 85 88 80 79 84 90 93 90 117 90 100 95 80 80 74 75 73 74 70 70 71 74 62 51 RETIE 19 20 19 20 22 24 24 23 21 21 23 20 21 19 20 25 22 25 22 23 22 23 21 28 24 25 28 26 23 21 25 25 23 25 26 27 23 23 21 21 28 37 31 76 74 76 79 83 73 73 78 81 85 77 90 111 96 79 89 83 76 78 78 78 80 76 77 84 76 54 DESSEL 17 19 19 19 21 23 23 23 22 22 25 21 20 20 21 26 24 23 21 23 22 22 22 28 26 25 28 28 24 19 24 24 24 25 24 26 21 21 20 20 28 40 35 79 80 81 79 86 77 76 81 83 89 85 100 96 113 91 85 81 74 76 77 75 74 72 72 75 69 52 MOL 21 16 17 18 21 22 20 24 22 22 24 18 20 19 21 22 22 23 22 20 21 19 20 26 24 24 24 28 23 17 22 21 23 20 24 21 19 20 15 22 30 42 32 74 69 73 68 79 67 65 75 73 87 76 95 79 91 123 71 70 64 64 64 66 63 64 62 66 62 46 KASTERLEE 16 17 18 17 19 22 20 22 20 21 22 19 18 18 22 25 22 21 18 20 20 20 21 24 24 22 23 25 24 16 22 21 21 21 20 23 17 17 16 18 26 41 32 87 79 81 83 89 73 73 77 77 86 77 80 89 85 71 120 100 79 80 84 87 87 87 86 84 74 63 LILLE 20 21 21 20 23 25 24 24 22 22 24 20 20 20 21 25 23 26 22 24 24 24 22 28 25 24 28 28 24 20 24 23 24 23 25 27 23 22 20 20 28 37 36 88 85 87 91 92 73 71 77 78 82 75 80 83 81 70 100 117 82 84 86 89 87 85 85 84 73 63 HOOGSTRATEN 18 19 20 19 20 21 22 21 19 19 21 19 19 19 21 26 23 25 21 23 28 26 26 32 27 31 28 23 25 18 22 22 22 22 23 23 21 20 19 18 26 38 30 70 70 72 70 76 67 66 74 73 78 70 74 76 74 64 79 82 116 105 99 91 82 87 85 91 79 71 RIJKEVORSEL 20 22 21 22 24 25 25 24 22 23 25 22 23 21 21 27 26 26 23 24 27 26 25 36 27 33 31 27 28 20 26 26 25 25 29 26 24 23 21 23 31 40 36 73 73 76 76 78 68 66 75 78 78 70 75 78 76 64 80 84 105 117 103 91 86 89 87 94 84 71 MERKSPLAS 17 19 19 19 21 23 23 23 21 22 24 22 22 20 21 27 25 24 21 24 25 26 25 33 26 31 29 26 26 18 23 24 21 23 24 24 19 19 19 19 27 35 32 71 71 71 71 76 70 67 70 71 73 71 73 78 77 64 84 86 99 103 121 98 90 91 94 95 82 71 BEERSE 18 19 19 18 23 25 24 24 22 22 25 20 22 19 22 25 24 26 22 22 24 25 25 35 28 33 32 29 27 21 24 23 24 23 27 26 23 23 19 23 29 34 33 70 70 76 74 75 66 64 71 71 76 70 74 78 75 66 87 89 91 91 98 151 124 128 131 96 84 68 OUD-TURNHOUT 19 20 20 20 23 25 25 24 22 22 24 21 22 20 21 26 24 25 23 25 24 25 23 32 26 29 29 27 25 21 25 25 23 24 26 26 22 22 20 21 29 32 30 66 65 69 69 72 65 62 68 68 70 65 70 80 74 63 87 87 82 86 90 124 133 122 120 92 84 64 TURNHOUT 25 19 21 21 23 24 25 25 24 24 25 21 24 22 22 27 26 26 24 25 27 25 24 32 27 32 29 26 26 20 25 25 24 25 31 25 25 24 20 23 30 32 28 72 65 70 70 72 62 60 68 68 74 65 70 76 72 64 87 85 87 89 91 128 122 152 123 93 81 69 VOSSELAAR 19 21 19 21 19 22 23 22 20 20 25 18 20 18 20 24 21 23 21 22 22 22 20 27 24 28 27 23 24 18 24 24 22 24 24 25 21 20 19 20 27 33 32 67 65 72 71 71 63 61 67 71 73 68 71 77 72 62 86 85 85 87 94 131 120 123 140 88 76 66 RAVELS 21 19 19 19 26 25 25 26 23 22 23 21 23 21 23 26 25 26 26 25 29 28 27 34 27 28 28 26 24 24 25 24 26 25 29 25 23 24 21 24 29 37 33 69 70 72 73 78 70 68 75 77 77 69 74 84 75 66 84 84 91 94 95 96 92 93 88 116 92 70 ARENDONK 21 19 19 19 22 24 24 25 22 23 24 21 23 21 21 24 24 26 25 25 25 26 26 36 25 30 29 27 26 20 24 23 23 23 29 25 22 23 19 22 28 40 34 60 60 64 61 69 58 57 65 64 66 58 62 76 69 62 74 73 79 84 82 84 84 81 76 92 109 67 BAARLE-HERTOG 11 11 13 12 13 14 14 14 12 15 14 14 13 13 14 17 16 15 12 16 18 18 18 19 15 20 17 14 18 10 13 13 13 13 14 13 12 13 12 12 16 26 23 48 48 50 50 50 46 45 47 49 51 49 51 54 52 46 63 63 71 71 71 68 64 69 66 70 67 86 75

7.3.1 Antwerpen en omgeving ANTWERPEN HEMIKSEM SCHELLE NIEL BOOM RUMST AARTSELAAR KONTICH LINT HOVE BOECHOUT BORSBEEK MORTSEL EDEGEM WOMMELGEM WIJNEGEM SCHOTEN BRASSCHAAT KAPELLEN STABROEK KALMTHOUT ESSEN WUUSTWEZEL BRECHT SCHILDE MALLE ZOERSEL RANST ZANDHOVEN ZWIJNDRECHT ANTWERPEN 107 36 25 35 33 30 39 36 29 34 40 31 48 40 37 41 47 46 52 46 39 35 33 41 38 32 32 37 29 45 HEMIKSEM 36 79 61 70 59 60 56 35 29 30 39 31 37 34 30 32 34 36 37 34 32 32 28 32 29 27 28 31 27 31 SCHELLE 25 61 69 60 54 57 50 34 30 29 31 29 30 33 29 31 29 30 27 29 29 27 27 30 29 28 28 29 27 29 NIEL 35 70 60 81 65 63 53 35 30 30 38 30 35 34 29 32 30 31 38 34 30 31 25 30 29 27 28 30 27 31 BOOM 33 59 54 65 84 66 50 35 30 29 30 30 39 34 32 32 35 33 34 32 30 28 27 32 31 27 30 31 26 32 RUMST 30 60 57 63 66 81 54 42 37 39 39 37 36 39 35 35 34 33 31 35 32 32 31 37 31 33 34 36 33 29 AARTSELAAR 39 56 50 53 50 54 76 46 40 43 48 41 47 48 36 38 39 36 42 43 36 36 32 37 33 34 35 38 34 34 KONTICH 36 35 34 35 35 42 46 75 59 60 59 47 56 63 44 44 39 39 38 40 43 36 36 42 41 38 40 45 39 35 LINT 29 29 30 30 30 37 40 59 66 53 55 42 46 53 38 39 35 34 32 35 36 34 32 37 37 37 36 41 37 30 HOVE 34 30 29 30 29 39 43 60 53 72 64 48 58 62 41 41 37 36 35 38 38 33 34 38 37 37 39 42 38 29 BOECHOUT 40 39 31 38 30 39 48 59 55 64 85 56 64 58 47 48 40 40 43 44 41 39 36 42 41 41 43 50 41 32 BORSBEEK 31 31 29 30 30 37 41 47 42 48 56 66 52 49 51 51 42 37 36 42 39 35 38 41 43 39 41 45 40 28 MORTSEL 48 37 30 35 39 36 47 56 46 58 64 52 94 64 45 48 45 45 47 41 39 31 33 37 40 37 37 42 35 38 EDEGEM 40 34 33 34 34 39 48 63 53 62 58 49 64 74 45 45 43 39 39 42 43 34 36 38 42 37 38 42 37 34 WOMMELGEM 37 30 29 29 32 35 36 44 38 41 47 51 45 45 69 60 48 43 41 45 45 36 42 44 53 42 42 51 44 30 WIJNEGEM 41 32 31 32 32 35 38 44 39 41 48 51 48 45 60 86 58 54 50 50 50 45 49 55 68 49 52 52 46 32 SCHOTEN 47 34 29 30 35 34 39 39 35 37 40 42 45 43 48 58 86 64 60 53 54 47 51 57 59 46 45 48 43 33 BRASSCHAAT 46 36 30 31 33 33 36 39 34 36 40 37 45 39 43 54 64 94 69 56 60 55 59 60 53 42 46 45 37 39 KAPELLEN 52 37 27 38 34 31 42 38 32 35 43 36 47 39 41 50 60 69 106 72 61 56 56 57 49 39 40 45 36 38 STABROEK 46 34 29 34 32 35 43 40 35 38 44 42 41 42 45 50 53 56 72 84 61 56 59 54 47 44 44 44 38 34 KALMTHOUT 39 32 29 30 30 32 36 43 36 38 41 39 39 43 45 50 54 60 61 61 84 67 69 60 50 41 44 44 38 33 ESSEN 35 32 27 31 28 32 36 36 34 33 39 35 31 34 36 45 47 55 56 56 67 83 67 56 42 35 37 39 36 29 WUUSTWEZEL 33 28 27 25 27 31 32 36 32 34 36 38 33 36 42 49 51 59 56 59 69 67 79 60 48 40 42 44 37 30 BRECHT 41 32 30 30 32 37 37 42 37 38 42 41 37 38 44 55 57 60 57 54 60 56 60 91 58 56 57 51 48 33 SCHILDE 38 29 29 29 31 31 33 41 37 37 41 43 40 42 53 68 59 53 49 47 50 42 48 58 85 50 57 53 45 31 MALLE 32 27 28 27 27 33 34 38 37 37 41 39 37 37 42 49 46 42 39 44 41 35 40 56 50 76 60 48 51 27 ZOERSEL 32 28 28 28 30 34 35 40 36 39 43 41 37 38 42 52 45 46 40 44 44 37 42 57 57 60 76 51 50 32 RANST 37 31 29 30 31 36 38 45 41 42 50 45 42 42 51 52 48 45 45 44 44 39 44 51 53 48 51 84 55 33 ZANDHOVEN 29 27 27 27 26 33 34 39 37 38 41 40 35 37 44 46 43 37 36 38 38 36 37 48 45 51 50 55 68 25 ZWIJNDRECHT 45 31 29 31 32 29 34 35 30 29 32 28 38 34 30 32 33 39 38 34 33 29 30 33 31 27 32 33 25 66 76

7.3.2 Mechelen DUFFEL SINT-KATELIJNE-WAVER BONHEIDEN PUTTE MECHELEN BERLAAR BORNEM PUURS SINT-AMANDS WILLEBROEK LIER HEIST-OP-DEN-BERG NIJLEN DUFFEL 76 65 61 63 54 47 41 40 40 42 50 41 39 SINT-KATELIJNE-WAVER 65 82 71 70 66 50 44 44 43 50 49 48 39 BONHEIDEN 61 71 88 69 67 49 47 47 43 50 47 48 36 PUTTE 63 70 69 87 61 56 43 46 46 50 51 58 41 MECHELEN 54 66 67 61 104 48 51 52 47 59 49 52 37 BERLAAR 47 50 49 56 48 75 45 44 43 42 55 50 55 BORNEM 41 44 47 43 51 45 87 79 69 57 43 38 36 PUURS 40 44 47 46 52 44 79 91 73 62 44 38 36 SINT-AMANDS 40 43 43 46 47 43 69 73 75 55 38 35 34 WILLEBROEK 42 50 50 50 59 42 57 62 55 83 44 42 37 LIER 50 49 47 51 49 55 43 44 38 44 78 48 51 HEIST-OP-DEN-BERG 41 48 48 58 52 50 38 38 35 42 48 115 55 NIJLEN 39 39 36 41 37 55 36 36 34 37 51 55 87 77

7.3.3 Kempen HEIST-OP-DEN-BERG NIJLEN HERENTALS HERENTHOUT GROBBENDONK VORSELAAR OLEN HULSHOUT HERSELT WESTERLO LAAKDAL GEEL MEERHOUT BALEN RETIE DESSEL MOL KASTERLEE LILLE HOOGSTRATEN RIJKEVORSEL MERKSPLAS BEERSE OUD-TURNHOUT TURNHOUT VOSSELAAR RAVELS ARENDONK BAARLE-HERTOG HEIST-OP-DEN-BERG 115 55 43 43 43 39 51 44 45 50 46 49 41 41 37 40 42 41 37 38 40 35 34 32 32 33 37 40 26 NIJLEN 55 87 39 44 49 44 43 36 35 40 45 39 35 37 31 35 32 32 36 30 36 32 33 30 28 32 33 34 23 HERENTALS 43 39 124 104 102 102 111 81 81 88 88 97 84 83 76 79 74 87 88 70 73 71 70 66 72 67 69 60 48 HERENTHOUT 43 44 104 111 101 100 104 83 82 88 87 88 84 82 74 80 69 79 85 70 73 71 70 65 65 65 70 60 48 GROBBENDONK 43 49 102 101 120 105 102 81 77 88 93 92 84 83 76 81 73 81 87 72 76 71 76 69 70 72 72 64 50 VORSELAAR 39 44 102 100 105 120 104 79 78 86 92 88 80 85 79 79 68 83 91 70 76 71 74 69 70 71 73 61 50 OLEN 51 43 111 104 102 104 136 84 88 101 96 101 86 88 83 86 79 89 92 76 78 76 75 72 72 71 78 69 50 HULSHOUT 44 36 81 83 81 79 84 103 97 95 89 85 83 80 73 77 67 73 73 67 68 70 66 65 62 63 70 58 46 HERSELT 45 35 81 82 77 78 88 97 109 97 90 88 82 79 73 76 65 73 71 66 66 67 64 62 60 61 68 57 45 WESTERLO 50 40 88 88 88 86 101 95 97 122 102 101 89 84 78 81 75 77 77 74 75 70 71 68 68 67 75 65 47 LAAKDAL 46 45 88 87 93 92 96 89 90 102 137 111 105 90 81 83 73 77 78 73 78 71 71 68 68 71 77 64 49 GEEL 49 39 97 88 92 88 101 85 88 101 111 140 106 93 85 89 87 86 82 78 78 73 76 70 74 73 77 66 51 MEERHOUT 41 35 84 84 84 80 86 83 82 89 105 106 116 90 77 85 76 77 75 70 70 71 70 65 65 68 69 58 49 BALEN 41 37 83 82 83 85 88 80 79 84 90 93 90 117 90 100 95 80 80 74 75 73 74 70 70 71 74 62 51 RETIE 37 31 76 74 76 79 83 73 73 78 81 85 77 90 111 96 79 89 83 76 78 78 78 80 76 77 84 76 54 DESSEL 40 35 79 80 81 79 86 77 76 81 83 89 85 100 96 113 91 85 81 74 76 77 75 74 72 72 75 69 52 MOL 42 32 74 69 73 68 79 67 65 75 73 87 76 95 79 91 123 71 70 64 64 64 66 63 64 62 66 62 46 KASTERLEE 41 32 87 79 81 83 89 73 73 77 77 86 77 80 89 85 71 120 100 79 80 84 87 87 87 86 84 74 63 LILLE 37 36 88 85 87 91 92 73 71 77 78 82 75 80 83 81 70 100 117 82 84 86 89 87 85 85 84 73 63 HOOGSTRATEN 38 30 70 70 72 70 76 67 66 74 73 78 70 74 76 74 64 79 82 116 105 99 91 82 87 85 91 79 71 RIJKEVORSEL 40 36 73 73 76 76 78 68 66 75 78 78 70 75 78 76 64 80 84 105 117 103 91 86 89 87 94 84 71 MERKSPLAS 35 32 71 71 71 71 76 70 67 70 71 73 71 73 78 77 64 84 86 99 103 121 98 90 91 94 95 82 71 BEERSE 34 33 70 70 76 74 75 66 64 71 71 76 70 74 78 75 66 87 89 91 91 98 151 124 128 131 96 84 68 OUD-TURNHOUT 32 30 66 65 69 69 72 65 62 68 68 70 65 70 80 74 63 87 87 82 86 90 124 133 122 120 92 84 64 TURNHOUT 32 28 72 65 70 70 72 62 60 68 68 74 65 70 76 72 64 87 85 87 89 91 128 122 152 123 93 81 69 VOSSELAAR 33 32 67 65 72 71 71 63 61 67 71 73 68 71 77 72 62 86 85 85 87 94 131 120 123 140 88 76 66 RAVELS 37 33 69 70 72 73 78 70 68 75 77 77 69 74 84 75 66 84 84 91 94 95 96 92 93 88 116 92 70 ARENDONK 40 34 60 60 64 61 69 58 57 65 64 66 58 62 76 69 62 74 73 79 84 82 84 84 81 76 92 109 67 BAARLE-HERTOG 26 23 48 48 50 50 50 46 45 47 49 51 49 51 54 52 46 63 63 71 71 71 68 64 69 66 70 67 86 78

7.47.47.4 Limburg BERINGEN TESSENDERLO HAM LEOPOLDSBURG HERK-DE-STAD HALEN LUMMEN HEUSDEN-ZOLDER HOUTHALEN-HELCHTEREN ZONHOVEN HASSELT DIEPENBEEK BILZEN RIEMST HOESELT TONGEREN ALKEN KORTESSEM WELLEN BORGLOON HEERS GINGELOM SINT-TRUIDEN NIEUWERKERKEN HECHTEL-EKSEL OVERPELT LOMMEL HAMONT-ACHEL NEERPELT PEER BOCHOLT MEEUWEN-GRUITRODE BREE KINROOI MAASEIK DILSEN-STOKKEM MAASMECHELEN LANAKEN GENK AS OPGLABBEEK ZUTENDAAL HERSTAPPE VOEREN BERINGEN 50 39 38 34 28 32 35 36 31 29 30 27 24 25 22 25 25 24 26 22 23 22 25 21 30 25 25 23 21 24 18 19 19 17 19 19 21 18 22 17 18 17 14 12 TESSENDERLO 39 52 41 31 25 30 33 33 28 26 26 26 24 25 22 24 25 23 24 22 23 22 24 21 26 25 25 22 21 22 18 17 17 16 18 17 18 17 21 17 18 17 14 10 HAM 38 41 46 33 25 29 31 32 29 27 24 26 23 23 21 23 24 23 23 23 23 22 23 20 29 26 27 23 22 26 21 21 19 17 18 18 19 19 21 16 20 18 14 12 LEOPOLDSBURG 34 31 33 45 25 26 30 30 28 26 25 23 21 23 23 23 22 22 23 21 21 20 23 19 30 28 28 25 23 27 21 20 21 17 19 19 20 17 19 14 18 17 14 12 HERK-DE-STAD 28 25 25 25 51 45 42 31 28 29 36 30 27 28 26 30 30 32 31 30 32 31 35 31 24 21 19 20 19 23 18 21 17 17 17 18 21 19 20 18 19 18 17 16 HALEN 32 30 29 26 45 55 45 32 30 27 33 28 28 28 26 29 30 31 30 31 33 33 36 31 28 22 23 22 21 25 21 21 18 18 19 20 22 20 21 17 19 18 17 15 LUMMEN 35 33 31 30 42 45 55 38 32 30 33 29 25 25 24 25 27 28 26 25 26 25 30 25 26 22 21 21 21 22 18 21 16 16 17 18 20 19 22 18 19 19 15 10 HEUSDEN-ZOLDER 36 33 32 30 31 32 38 53 40 31 31 29 26 26 25 25 25 25 24 23 24 23 25 21 28 22 24 21 22 24 19 23 17 18 18 19 22 22 26 21 20 18 13 12 HOUTHALEN-HELCHTEREN 31 28 29 28 28 30 32 40 53 37 31 30 27 27 27 27 26 26 24 24 26 24 25 22 33 27 29 26 26 30 24 29 21 21 22 23 26 24 29 25 25 23 15 15 ZONHOVEN 29 26 27 26 29 27 30 31 37 45 36 35 23 26 23 26 26 26 26 24 24 23 25 22 27 24 24 23 22 26 21 25 20 18 19 19 21 19 23 19 22 20 15 13 HASSELT 30 26 24 25 36 33 33 31 31 36 65 46 32 32 33 33 34 34 33 30 30 29 33 29 25 23 21 22 23 24 18 22 20 18 20 21 23 22 31 20 22 20 17 17 DIEPENBEEK 27 26 26 23 30 28 29 29 30 35 46 52 30 31 31 33 36 35 32 29 29 28 30 27 23 22 23 22 21 24 19 22 20 18 20 20 22 23 27 22 24 21 17 14 BILZEN 24 24 23 21 27 28 25 26 27 23 32 30 59 44 44 38 30 36 30 33 36 34 34 28 25 22 23 22 22 24 20 22 20 20 22 24 26 30 27 23 22 24 22 27 RIEMST 25 25 23 23 28 28 25 26 27 26 32 31 44 54 41 47 31 36 33 35 39 35 34 30 24 24 23 23 22 24 20 22 21 20 22 21 25 27 26 20 22 21 28 31 HOESELT 22 22 21 23 26 26 24 25 27 23 33 31 44 41 53 38 32 37 30 33 32 31 32 28 21 21 20 20 20 21 17 20 19 19 21 21 24 25 25 19 21 21 20 23 TONGEREN 25 24 23 23 30 29 25 25 27 26 33 33 38 47 38 56 32 37 33 36 41 37 35 32 24 23 23 23 21 24 20 22 21 20 22 21 25 26 25 20 22 21 29 26 ALKEN 25 25 24 22 30 30 27 25 26 26 34 36 30 31 32 32 48 43 38 39 39 34 36 32 23 21 22 21 20 23 19 19 18 17 19 19 20 20 21 18 20 17 18 16 KORTESSEM 24 23 23 22 32 31 28 25 26 26 34 35 36 36 37 37 43 54 40 44 42 37 37 35 23 19 21 19 18 23 19 20 17 17 18 18 22 23 22 18 19 20 20 20 WELLEN 26 24 23 23 31 30 26 24 24 26 33 32 30 33 30 33 38 40 49 40 40 36 38 33 21 21 21 22 20 23 18 19 19 17 19 18 20 18 20 16 19 17 18 19 BORGLOON 22 22 23 21 30 31 25 23 24 24 30 29 33 35 33 36 39 44 40 52 48 42 41 37 23 20 21 20 19 23 20 20 18 17 18 18 20 20 20 16 19 18 20 21 HEERS 23 23 23 21 32 33 26 24 26 24 30 29 36 39 32 41 39 42 40 48 57 48 45 40 25 21 23 21 20 24 21 21 19 19 20 20 22 23 22 18 20 19 22 22 GINGELOM 22 22 22 20 31 33 25 23 24 23 29 28 34 35 31 37 34 37 36 42 48 55 49 44 23 19 21 19 18 22 19 19 17 17 18 18 20 21 20 16 18 17 21 20 SINT-TRUIDEN 25 24 23 23 35 36 30 25 25 25 33 30 34 34 32 35 36 37 38 41 45 49 57 46 25 22 22 21 21 24 20 20 18 18 19 20 22 20 22 17 19 18 19 19 NIEUWERKERKEN 21 21 20 19 31 31 25 21 22 22 29 27 28 30 28 32 32 35 33 37 40 44 46 49 22 18 19 18 18 20 17 17 16 16 17 17 19 17 18 15 16 16 18 18 HECHTEL-EKSEL 30 26 29 30 24 28 26 28 33 27 25 23 25 24 21 24 23 23 21 23 25 23 25 22 58 41 42 37 36 44 33 34 23 20 21 22 22 19 22 18 20 19 15 13 OVERPELT 25 25 26 28 21 22 22 22 27 24 23 22 22 24 21 23 21 19 21 20 21 19 22 18 41 53 42 42 45 36 30 30 24 19 20 20 19 17 21 17 21 17 14 13 LOMMEL 25 25 27 28 19 23 21 24 29 24 21 23 23 23 20 23 22 21 21 21 23 21 22 19 42 42 53 37 37 36 31 31 24 19 20 20 19 18 21 18 21 17 14 12 HAMONT-ACHEL 23 22 23 25 20 22 21 21 26 23 22 22 22 23 20 23 21 19 22 20 21 19 21 18 37 42 37 49 46 41 35 34 28 22 24 23 22 16 22 19 23 17 14 12 NEERPELT 21 21 22 23 19 21 21 22 26 22 23 21 22 22 20 21 20 18 20 19 20 18 21 18 36 45 37 46 52 40 34 33 26 21 22 23 21 16 21 19 21 16 13 12 PEER 24 22 26 27 23 25 22 24 30 26 24 24 24 24 21 24 23 23 23 23 24 22 24 20 44 36 36 41 40 53 38 39 30 25 26 26 25 20 25 20 25 20 15 14 BOCHOLT 18 18 21 21 18 21 18 19 24 21 18 19 20 20 17 20 19 19 18 20 21 19 20 17 33 30 31 35 34 38 46 43 35 27 27 26 25 21 26 22 26 22 12 10 MEEUWEN-GRUITRODE 19 17 21 20 21 21 21 23 29 25 22 22 22 22 20 22 19 20 19 20 21 19 20 17 34 30 31 34 33 39 43 56 40 32 33 31 30 25 33 27 34 27 11 10 BREE 19 17 19 21 17 18 16 17 21 20 20 20 20 21 19 21 18 17 19 18 19 17 18 16 23 24 24 28 26 30 35 40 47 30 34 28 26 22 27 21 29 22 12 11 KINROOI 17 16 17 17 17 18 16 18 21 18 18 18 20 20 19 20 17 17 17 17 19 17 18 16 20 19 19 22 21 25 27 32 30 46 45 38 34 27 30 26 29 25 10 11 MAASEIK 19 18 18 19 17 19 17 18 22 19 20 20 22 22 21 22 19 18 19 18 20 18 19 17 21 20 20 24 22 26 27 33 34 45 54 43 38 29 32 27 32 27 11 11 DILSEN-STOKKEM 19 17 18 19 18 20 18 19 23 19 21 20 24 21 21 21 19 18 18 18 20 18 20 17 22 20 20 23 23 26 26 31 28 38 43 53 45 36 32 31 31 28 11 11 MAASMECHELEN 21 18 19 20 21 22 20 22 26 21 23 22 26 25 24 25 20 22 20 20 22 20 22 19 22 19 19 22 21 25 25 30 26 34 38 45 55 40 35 35 31 30 11 12 LANAKEN 18 17 19 17 19 20 19 22 24 19 22 23 30 27 25 26 20 23 18 20 23 21 20 17 19 17 18 16 16 20 21 25 22 27 29 36 40 50 30 29 27 29 13 14 GENK 22 21 21 19 20 21 22 26 29 23 31 27 27 26 25 25 21 22 20 20 22 20 22 18 22 21 21 22 21 25 26 33 27 30 32 32 35 30 61 45 46 43 11 11 AS 17 17 16 14 18 17 18 21 25 19 20 22 23 20 19 20 18 18 16 16 18 16 17 15 18 17 18 19 19 20 22 27 21 26 27 31 35 29 45 52 42 41 9 8 OPGLABBEEK 18 18 20 18 19 19 19 20 25 22 22 24 22 22 21 22 20 19 19 19 20 18 19 16 20 21 21 23 21 25 26 34 29 29 32 31 31 27 46 42 51 40 11 10 ZUTENDAAL 17 17 18 17 18 18 19 18 23 20 20 21 24 21 21 21 17 20 17 18 19 17 18 16 19 17 17 17 16 20 22 27 22 25 27 28 30 29 43 41 40 46 11 9 HERSTAPPE 14 14 14 14 17 17 15 13 15 15 17 17 22 28 20 29 18 20 18 20 22 21 19 18 15 14 14 14 13 15 12 11 12 10 11 11 11 13 11 9 11 11 30 18 VOEREN 12 10 12 12 16 15 10 12 15 13 17 14 27 31 23 26 16 20 19 21 22 20 19 18 13 13 12 12 12 14 10 10 11 11 11 11 12 14 11 8 10 9 18 36 79

7.57.57.5 VlaamsVlaams----BrabantBrabant BEVER HERNE GALMAARDEN GOOIK PEPINGEN HALLE BEERSEL SINT-PIETERS-LEEUW LENNIK ROOSDAAL DILBEEK LIEDEKERKE TERNAT AFFLIGEM SINT-GENESIUS-RODE LINKEBEEK DROGENBOS ASSE WEMMEL MERCHTEM OPWIJK LONDERZEEL MEISE KAPELLE-OP-DEN-BOS GRIMBERGEN ZEMST VILVOORDE STEENOKKERZEEL MACHELEN ZAVENTEM TERVUREN OVERIJSE HOEILAART WEZEMBEEK-OPPEM KRAAINEM HULDENBERG BERTEM KORTENBERG HERENT KAMPENHOUT HAACHT BOORTMEERBEEK KEERBERGEN TREMELO ROTSELAAR LEUVEN OUD-HEVERLEE BIERBEEK BOUTERSEM HOEGAARDEN TIENEN LANDEN LINTER ZOUTLEEUW GEETBETS KORTENAKEN GLABBEEK LUBBEEK HOLSBEEK TIELT-WINGE BEKKEVOORT DIEST SCHERPENHEUVEL-ZICHEM AARSCHOT BEGIJNENDIJK BEVER 39 34 33 31 32 20 21 20 29 23 19 18 18 18 14 15 12 14 11 17 17 14 14 12141314131112 813101011 6 6 7 510 5 7 6 4 5 5 6 5 6 5 6 6 6 5 5 6 6 6 5 5 6 5 5 5 6 HERNE 34 48 41 43 45 27 28 27 37 28 27 22 20 19 22 21 18 22 16 22 21 16 21 16 21 17 21 22 18 16 12 17 15 14 15 9 10 10 9 18 9 10 10 10 9 9 14 8 9 6 8 11 11 11 11 11 12 14 13 11 12 9 7 9 14 GALMAARDEN 33 41 52 42 41 26 29 27 34 31 27 28 24 20 19 16 14 20 15 20 24 19 20 16 20 16 21 21 16 14 14 17 15 11 12 7 9 8 9 16 8 10 9 9 8 9 12 9 7 6 9 12 11 11 11 11 13 13 12 13 13 12 9 8 13 GOOIK 31 43 42 51 44 28 27 30 37 29 28 26 23 19 22 19 18 22 15 22 20 16 19 15 19 15 19 21 17 16 12 14 14 14 13 8 9 9 8 16 9 9 9 9 8 8 13 7 8 6 7 11 11 10 10 10 11 13 12 10 11 9 7 8 13 PEPINGEN 32 45 41 44 53 31 30 30 38 29 30 23 21 19 22 19 17 21 16 21 21 18 21 15 20 17 20 21 19 15 12 16 15 13 14 8 10 8 9 17 8 10 10 11 9 9 13 8 8 5 8 10 10 10 11 10 11 14 12 12 11 9 6 9 14 HALLE 20 27 26 28 31 54 42 45 32 27 36 28 27 18 31 26 26 28 18 22 27 24 21 21 22 22 23 21 20 23 22 23 21 20 21 12 14 15 17 15 14 16 16 13 14 16 9 14 12 9 12 7 6 6 6 6 8 11 10 9 8 13 13 15 10 BEERSEL 21 28 29 27 30 42 49 42 32 31 33 28 27 19 33 28 27 27 18 22 28 24 21 23 22 24 24 20 19 22 20 25 22 18 20 12 14 14 17 17 14 17 16 13 14 16 9 14 12 9 12 7 6 6 6 6 8 11 10 9 8 13 13 15 10 SINT-PIETERS-LEEUW 20 27 27 30 30 45 42 52 32 31 35 28 28 18 32 26 26 26 18 24 27 24 21 21 21 23 21 20 19 24 20 22 20 20 20 12 14 15 16 16 14 16 16 13 14 15 9 13 12 9 12 7 6 6 6 6 7 11 9 8 7 12 12 15 10 LENNIK 29 37 34 37 38 32 32 32 50 33 35 29 31 19 25 22 21 29 16 24 27 21 21 20 21 20 21 20 19 20 17 21 21 18 20 12 13 13 14 16 13 12 14 12 13 14 9 13 12 911 6 6 6 6 6 8 910 7 8111213 9 ROOSDAAL 23 28 31 29 29 27 31 31 33 50 33 40 36 29 22 20 17 27 14 25 29 22 20 19 19 21 19 18 17 19 16 20 17 16 16 10 12 12 12 15 11 12 13 11 12 12 7 1210 912 6 6 6 6 6 7 8 7 7 7111112 8 DILBEEK 19 27 27 28 30 36 33 35 35 33 52 33 34 22 25 23 21 34 20 30 34 28 26 24 23 22 21 21 22 22 19 21 19 20 19 12 14 14 15 16 13 14 15 13 14 15 9 14 12 9 12 6 6 6 6 6 8 10 10 8 8 12 12 14 10 LIEDEKERKE 18 22 28 26 23 28 28 28 29 40 33 51 38 31 20 16 14 29 15 24 31 23 19 20 18 19 19 18 17 19 18 18 18 15 15 10 11 12 13 13 11 13 13 10 11 12 61210 811 7 5 5 5 6 7 8 7 8 7121212 7 TERNAT 18 20 24 23 21 27 27 28 31 36 34 38 45 29 20 15 15 28 16 23 29 23 17 20 15 17 15 15 15 18 15 18 18 15 15 10 10 11 12 11 10 11 12 9 10 11 6 11 10 810 6 5 5 5 6 7 7 7 7 7101111 6 AFFLIGEM 18 19 20 19 19 18 19 18 19 29 22 31 29 41 16 12 10 26 17 19 24 1819161715171617151113151113 5 6 7 712 6 7 7 6 6 6 6 6 5 4 6 5 5 5 6 5 6 7 6 7 6 6 6 7 6 SINT-GENESIUS-RODE 14 22 19 22 22 31 33 32 25 22 25 20 20 16 37 29 29 22 18 20 19 18 16 19 17 19 17 18 17 22 18 20 20 20 21 12 13 15 14 13 12 12 13111313 91212 910 5 5 6 5 5 610 9 6 6 91013 8 LINKEBEEK 15 21 16 19 19 26 28 26 22 20 23 16 15 12 29 32 28 19 16 19 16 16 15 17 16 18 15 15 14 19 14 17 15 20 20 10 11 13 11 12 11 11 11 10 11 11 7 101099455445774589117 DROGENBOS 12 18 14 18 17 26 27 26 21 17 21 14 15 10 29 28 31 16 14 16 13 14 11 15 13 15 12 12 12 16 12 15 13 18 18 9 10 11 11 9 10 10 10 9 10 11 6 9 9 8 8344334663478106 ASSE 14 22 20 22 21 28 27 26 29 27 34 29 28 26 22 19 16 55 29 40 46 33 36 32 31 27 29 26 26 28 20 23 23 22 23 12 13 14 15 18 13 14 14 12 13 14 9 13 12 9 11 6 6 6 6 6 81010 8 8111214 9 WEMMEL 11 16 15 15 16 18 18 18 16 14 20 15 16 17 18 16 14 29 42 26 26 24 35 24 33 24 31 25 29 25 16 18 16 23 24 9 10 11 11 16 10 12 9 7 10 10 8 7 7 5 6 5 5 6556986666118 MERCHTEM 17 22 20 22 21 22 22 24 24 25 30 24 23 19 20 19 16 40 26 48 43 32 32 30 29 27 25 24 23 26 17 20 18 22 21 12 12 14 11 16 11 14 11 10 11 11 8 1012910665566875689118 OPWIJK 17 21 24 20 21 27 28 27 27 29 34 31 29 24 19 16 13 46 26 43 56 38 34 30 28 26 27 22 22 24 19 23 20 18 19 10 11 12 13 16 11 15 12 10 11 12 6 12 10 811 7 5 5 5 6 7 8 7 8 7121212 7 LONDERZEEL 14 16 19 16 18 24 24 24 21 22 28 23 23 18 18 16 14 33 24 32 38 48 36 34 26 26 25 20 22 24 19 21 18 18 18 10 12 11 14 14 12 15 13 11 12 13 71310 912 7 6 6 6 6 8 9 8 9 8131313 8 MEISE 14 21 20 19 21 21 21 21 21 20 26 19 17 19 16 15 11 36 35 32 34 36 53 35 40 30 37 28 33 26 17 20 17 21 21 10 12 12 12 20 11 13 10 9 12 12 9 9 8 5 8 6 6 6 6 6 710 9 7 7 8 71210 KAPELLE-OP-DEN-BOS 12 16 16 15 15 21 23 21 20 19 24 20 20 16 19 17 15 32 24 30 30 34 35 43 29 29 26 21 21 23 18 21 20 19 19 12 12 14 14 14 12 15 13111214 81212 810 6 5 5 5 6 7 8 9 6 7101112 8 GRIMBERGEN 14 21 20 19 20 22 22 21 21 19 23 18 15 17 17 16 13 31 33 29 28 26 40 29 52 33 43 35 38 29 20 21 21 24 23 12 11 16 13 26 11 13 9 8 11 13 9 9 8576666689107888119 ZEMST 13 17 16 15 17 22 24 23 20 21 22 19 17 15 19 18 15 27 24 27 26 26 30 29 33 55 35 39 33 31 21 23 20 24 24 15 16 18 17 30 17 22 18 16 17 16 8 12 12 811 6 5 5 5 6 6 9 8 6 610101610 VILVOORDE 14 21 21 19 20 23 24 21 21 19 21 19 15 17 17 15 12 29 31 25 27 25 37 26 43 35 57 37 46 30 21 22 22 22 23 12 12 16 15 26 13 15 11 9 12 13 9 9 8 5 7 7 6 6 6 6 81010 8 8 9 91310 STEENOKKERZEEL 13 22 21 21 21 21 20 20 20 18 21 18 15 16 18 15 12 26 25 24 22 20 28 21 35 39 37 61 37 34 21 20 20 23 24 17 17 20 17 43 15 18 14 13 14 13 14 11 9 7 8 10 9 9 9 9 11 13 12 12 11 10 8 13 14 MACHELEN 11 18 16 17 19 20 19 19 19 17 22 17 15 17 17 14 12 26 29 23 22 22 33 21 38 33 46 37 53 32 20 18 19 24 24 12 12 16 13 26 13 14 12 10 12 11 9 8 8 5 7 6 6 6 6 6 710 9 7 7 7 71310 ZAVENTEM 12 16 14 16 15 23 22 24 20 19 22 19 18 15 22 19 16 28 25 26 24 24 26 23 29 31 30 34 32 51 31 27 27 34 34 21 19 25 20 24 17 18 16 13 17 16 11 13 13 9 11 6 6 6 6 6 7 11 10 7 7 10 11 17 10 TERVUREN 8 12 14 12 12 22 20 20 17 16 19 18 15 11 18 14 12 20 16 17 19 19 17 18 20 21 21 21 20 31 52 30 28 23 27 29 27 31 28 19 24 27 22 19 23 23 20 24 17 14 18 12 9 10 10 11 13 19 17 15 13 18 18 22 14 OVERIJSE 13 17 17 14 16 23 25 22 21 20 21 18 18 13 20 17 15 23 18 20 23 21 20 21 21 23 22 20 18 27 30 48 37 21 23 22 20 20 23 21 18 20 18 15 18 20 16 19 15 10 14 8 6 7 8 8 9 14 13 10 9 13 13 17 12 HOEILAART 10 15 15 14 15 21 22 20 21 17 19 18 18 15 20 15 13 23 16 18 20 18 17 20 21 20 22 20 19 27 28 37 44 21 22 19 17 19 19 19 16 16 16 14 15 16 13 16 13 9 11 6 5 6 7 6 8 12 12 9 8 11 12 14 10 WEZEMBEEK-OPPEM 10 14 11 14 13 20 18 20 18 16 20 15 15 11 20 20 18 22 23 22 18 18 21 19 24 24 22 23 24 34 23 21 21 38 36 16 14 17 14 15 13 13 11 101414 81111 9 9 4 5 5 4 4 5 8 8 4 5 8 913 7 KRAAINEM 11 15 12 13 14 21 20 20 20 16 19 15 15 13 21 20 18 23 24 21 19 18 21 19 23 24 23 24 24 34 27 23 22 36 41 16 16 17 15 16 13 14 12 10 14 14 8 111199455445985589147 HULDENBERG 6 9 7 8 8 12 12 12 12 10 12 10 10 5 12 10 9 12 9 12 10 10 10 12 12 15 12 17 12 21 29 22 19 16 16 45 37 39 35 23 31 32 27 25 30 29 33 30 25 20 23 17 15 14 14 19 15 22 22 19 18 17 20 22 21 BERTEM 6 10 9 9 10 14 14 14 13 12 14 11 10 6 13 11 10 13 10 12 11 12 12 12 11 16 12 17 12 19 27 20 17 14 16 37 45 35 38 24 34 34 30 27 34 32 34 35 25 20 23 16 16 15 14 17 16 26 23 20 18 18 20 24 24 KORTENBERG 7 10 8 9 8 15 14 15 13 12 14 12 11 7 15 13 11 14 11 14 12 11 12 14 16 18 16 20 16 25 31 20 19 17 17 39 35 48 38 25 31 32 27 25 30 28 29 30 24 18 21 15 14 12 12 17 13 22 21 17 16 16 19 23 20 HERENT 5 9 9 8 9 17 17 16 14 12 15 13 12 7 14 11 11 15 11 11 13 14 12 14 13 17 15 17 13 20 28 23 19 14 15 35 38 38 54 26 36 37 33 29 34 42 32 36 26 20 25 17 15 14 14 18 16 27 25 22 19 21 23 27 24 KAMPENHOUT 10 18 16 16 17 15 17 16 16 15 16 13 11 12 13 12 9 18 16 16 16 14 20 14 26 30 26 43 26 24 19 21 19 15 16 23 24 25 26 58 26 30 23 23 23 21 22 20 12 10 12 13 12 12 11 13 13 19 18 16 14 13 11 18 19 HAACHT 5 9 8 9 8 14 14 14 13 11 13 11 10 6 12 11 10 13 10 11 11 12 11 12 11 17 13 15 13 17 24 18 16 13 13 31 34 31 36 26 49 43 39 34 37 30 28 29 23 19 22 15 15 14 13 17 15 22 24 18 18 19 23 25 23 BOORTMEERBEEK 7 10 10 9 10 16 17 16 12 12 14 13 11 7 12 11 10 14 12 14 15 15 13 15 13 22 15 18 14 18 27 20 16 13 14 32 34 32 37 30 43 53 41 32 35 31 26 30 22 19 23 18 14 14 13 17 15 25 21 21 17 19 20 25 23 KEERBERGEN 6 10 9 9 10 16 16 16 14 13 15 13 12 7 13 11 10 14 9 11 12 13 10 13 9 18 11 14 12 16 22 18 16 11 12 27 30 27 33 23 39 41 46 35 33 28 25 27 21 18 22 14 14 14 13 16 14 23 22 19 17 19 20 23 23 TREMELO 4 10 9 9 11 13 13 13 12 11 13 10 9 6 11 10 9 12 7 10 10 11 9 11 8 16 9 13 10 13 19 15 14 10 10 25 27 25 29 23 34 32 35 48 36 25 25 26 22 19 23 18 18 18 19 20 19 24 24 24 22 24 25 28 34 ROTSELAAR 5 9 8 8 9 14 14 14 13 12 14 11 10 6 13 11 10 13 10 11 11 12 12 12 11 17 12 14 12 17 23 18 15 14 14 30 34 30 34 23 37 35 33 36 52 32 26 32 27 22 25 18 17 17 16 20 19 28 31 27 24 27 29 34 31 LEUVEN 5 9 9 8 9 16 16 15 14 12 15 12 11 6 13 11 11 14 10 11 12 13 12 14 13 16 13 13 11 16 23 20 16 14 14 29 32 28 42 21 30 31 28 25 32 57 28 35 26 18 25 17 15 14 14 18 18 26 26 21 19 21 23 25 22 OUD-HEVERLEE 614121313 9 9 9 9 7 9 6 6 6 9 7 6 9 8 8 6 7 9 8 9 8 914 9112016 13 8 8 33 34 29 32 22 28 26 25 25 26 28 45 32 24 16 20 21 21 20 20 24 21 31 30 24 24 19 18 18 26 BIERBEEK 5 8 9 7 8 14 14 13 13 12 14 12 11 6 12 10 9 13 7 10 12 13 9 12 9 12 9 11 8 13 24 19 16 11 11 30 35 30 36 20 29 30 27 26 32 35 32 52 32 24 28 21 21 18 17 21 22 35 31 26 23 22 24 24 23 BOUTERSEM 6 9 7 8 8 12 12 12 12 10 12 10 10 5 12 10 9 12 7 12 10 10 8 12 8 12 8 9 8 13 17 15 13 11 11 25 25 24 26 12 23 22 21 22 27 26 24 32 51 36 40 27 28 25 25 34 32 29 26 26 27 22 26 25 23 HOEGAARDEN 56665999999884998959895858575914109992020 18 20 10 19 19 18 19 22 18 16 24 36 44 40 26 30 26 23 30 32 21 19 24 24 20 24 21 20 TIENEN 6 8 9 7 8 12 12 12 11 12 12 11 10 6 10 9 8 11 6 10 11 12 8 10 7 11 7 8 7 11 18 14 11 9 9 23 23 21 25 12 22 23 22 23 25 25 20 28 40 40 52 31 31 27 26 35 36 24 21 27 26 26 27 27 23 LANDEN 611121110777666765543656776666710661286441716 15 17 13 15 18 14 18 18 17 21 21 27 26 31 53 39 41 36 38 33 25 22 28 29 24 19 18 25 LINTER 611111110666666555554656566565696696555151614 15 12 15 14 14 18 17 15 21 21 28 30 31 39 47 38 32 40 35 25 23 28 30 20 19 17 25 ZOUTLEEUW 511111010666666555654665566565696610765514 15 12 14 12 14 14 14 18 17 14 20 18 25 26 27 41 38 46 36 37 32 25 23 26 27 21 18 16 23 GEETBETS 51111101166666655654365556656569661087441414 12 14 11 13 13 13 19 16 14 20 17 25 23 26 36 32 36 44 36 31 23 22 27 29 22 19 17 24 KORTENAKEN 611111010666666665543656666666696611864419 17 17 18 13 17 17 16 20 20 18 24 21 34 30 35 38 40 37 36 51 39 28 26 33 36 25 23 20 27 GLABBEEK 6121311118878787766548667877868117713985515 16 13 16 13 15 15 14 19 19 18 21 22 32 32 36 33 35 32 31 39 49 29 27 33 36 24 22 19 26 LUBBEEK 6 14 13 13 14 11 11 11 9 8 10 8 7 7 10 7 6 10 9 8 8 9 10 8 9 9 10 13 10 11 19 14 12 8 9 22 26 22 27 19 22 25 23 24 28 26 31 35 29 21 24 25 25 25 23 28 29 50 40 35 31 22 22 24 30 HOLSBEEK 5 13 12 12 12 10 10 9 10 7 10 7 7 6 9 7 6 10 8 7 7 8 9 9 10 8 10 12 9 10 17 13 12 8 8 22 23 21 25 18 24 21 22 24 31 26 30 31 26 19 21 22 23 23 22 26 27 40 49 34 32 24 26 25 31 TIELT-WINGE 5111310129987788776438658976768127715109 4 5 19 20 17 22 16 18 21 19 24 27 21 24 26 26 24 27 28 28 26 27 33 33 35 34 51 40 27 25 28 36 BEKKEVOORT 61213111188787877665486678778681177139855 18 18 16 19 14 18 17 17 22 24 19 24 23 27 24 26 29 30 27 29 36 36 31 32 40 52 36 34 24 31 DIEST 5 9 12 9 9 13 13 12 11 11 12 12 10 6 9 8 7 11 6 8 12 13 8 10 8 10 9 10 7 10 18 13 11 8 8 17 18 16 21 13 19 19 19 24 27 21 19 22 22 20 26 24 20 21 22 25 24 22 24 27 36 54 42 34 28 SCHERPENHEUVEL-ZICHEM 5 7 9 7 6 13 13 12 12 11 12 12 11 6 10 9 8 12 6 9 12 13 7 11 8 10 9 8 7 11 18 13 12 9 9 20 20 19 23 11 23 20 20 25 29 23 18 24 26 24 27 19 19 18 19 23 22 22 26 25 34 42 55 40 29 AARSCHOT 5 9 8 8 9 15 15 15 13 12 14 12 11 7 13 11 10 14 11 11 12 13 12 12 11 16 13 13 13 17 22 17 14 13 14 22 24 23 27 18 25 25 23 28 34 25 18 24 25 21 27 18 17 16 17 20 19 24 25 28 24 34 40 58 37 BEGIJNENDIJK 6 14 13 13 14 10 10 10 9 8 10 7 6 6 8 7 6 9 8 8 7 8 10 8 9 10 10 14 10 10 14 12 10 7 7 21 24 20 24 19 23 23 23 34 31 22 26 23 23 20 23 25 25 23 24 27 26 30 31 36 31 28 29 37 53 80

7.5.1 HalleHalle----VilvoordeVilvoorde BEVER HERNE GALMAARDEN GOOIK PEPINGEN HALLE BEERSEL SINT-PIETERS-LEEUW LENNIK ROOSDAAL DILBEEK LIEDEKERKE TERNAT AFFLIGEM SINT-GENESIUS-RODE LINKEBEEK DROGENBOS ASSE WEMMEL MERCHTEM OPWIJK LONDERZEEL MEISE KAPELLE-OP-DEN-BOS GRIMBERGEN ZEMST VILVOORDE STEENOKKERZEEL MACHELEN ZAVENTEM TERVUREN OVERIJSE HOEILAART WEZEMBEEK-OPPEM KRAAINEM BEVER 39 34 33 31 32 20 21 20 29 23 19 18 18 18 14 15 12 14 11 17 17 14 14 12 14 13 14 13 11 12 8 13 10 10 11 HERNE 34 48 41 43 45 27 28 27 37 28 27 22 20 19 22 21 18 22 16 22 21 16 21 16 21 17 21 22 18 16 12 17 15 14 15 GALMAARDEN 33 41 52 42 41 26 29 27 34 31 27 28 24 20 19 16 14 20 15 20 24 19 20 16 20 16 21 21 16 14 14 17 15 11 12 GOOIK 31 43 42 51 44 28 27 30 37 29 28 26 23 19 22 19 18 22 15 22 20 16 19 15 19 15 19 21 17 16 12 14 14 14 13 PEPINGEN 32 45 41 44 53 31 30 30 38 29 30 23 21 19 22 19 17 21 16 21 21 18 21 15 20 17 20 21 19 15 12 16 15 13 14 HALLE 20 27 26 28 31 54 42 45 32 27 36 28 27 18 31 26 26 28 18 22 27 24 21 21 22 22 23 21 20 23 22 23 21 20 21 BEERSEL 21 28 29 27 30 42 49 42 32 31 33 28 27 19 33 28 27 27 18 22 28 24 21 23 22 24 24 20 19 22 20 25 22 18 20 SINT-PIETERS-LEEUW 20 27 27 30 30 45 42 52 32 31 35 28 28 18 32 26 26 26 18 24 27 24 21 21 21 23 21 20 19 24 20 22 20 20 20 LENNIK 29 37 34 37 38 32 32 32 50 33 35 29 31 19 25 22 21 29 16 24 27 21 21 20 21 20 21 20 19 20 17 21 21 18 20 ROOSDAAL 23 28 31 29 29 27 31 31 33 50 33 40 36 29 22 20 17 27 14 25 29 22 20 19 19 21 19 18 17 19 16 20 17 16 16 DILBEEK 19 27 27 28 30 36 33 35 35 33 52 33 34 22 25 23 21 34 20 30 34 28 26 24 23 22 21 21 22 22 19 21 19 20 19 LIEDEKERKE 18 22 28 26 23 28 28 28 29 40 33 51 38 31 20 16 14 29 15 24 31 23 19 20 18 19 19 18 17 19 18 18 18 15 15 TERNAT 18 20 24 23 21 27 27 28 31 36 34 38 45 29 20 15 15 28 16 23 29 23 17 20 15 17 15 15 15 18 15 18 18 15 15 AFFLIGEM 18 19 20 19 19 18 19 18 19 29 22 31 29 41 16 12 10 26 17 19 24 18 19 16 17 15 17 16 17 15 11 13 15 11 13 SINT-GENESIUS-RODE 14 22 19 22 22 31 33 32 25 22 25 20 20 16 37 29 29 22 18 20 19 18 16 19 17 19 17 18 17 22 18 20 20 20 21 LINKEBEEK 15 21 16 19 19 26 28 26 22 20 23 16 15 12 29 32 28 19 16 19 16 16 15 17 16 18 15 15 14 19 14 17 15 20 20 DROGENBOS 12 18 14 18 17 26 27 26 21 17 21 14 15 10 29 28 31 16 14 16 13 14 11 15 13 15 12 12 12 16 12 15 13 18 18 ASSE 14 22 20 22 21 28 27 26 29 27 34 29 28 26 22 19 16 55 29 40 46 33 36 32 31 27 29 26 26 28 20 23 23 22 23 WEMMEL 11 16 15 15 16 18 18 18 16 14 20 15 16 17 18 16 14 29 42 26 26 24 35 24 33 24 31 25 29 25 16 18 16 23 24 MERCHTEM 17 22 20 22 21 22 22 24 24 25 30 24 23 19 20 19 16 40 26 48 43 32 32 30 29 27 25 24 23 26 17 20 18 22 21 OPWIJK 17 21 24 20 21 27 28 27 27 29 34 31 29 24 19 16 13 46 26 43 56 38 34 30 28 26 27 22 22 24 19 23 20 18 19 LONDERZEEL 14 16 19 16 18 24 24 24 21 22 28 23 23 18 18 16 14 33 24 32 38 48 36 34 26 26 25 20 22 24 19 21 18 18 18 MEISE 14 21 20 19 21 21 21 21 21 20 26 19 17 19 16 15 11 36 35 32 34 36 53 35 40 30 37 28 33 26 17 20 17 21 21 KAPELLE-OP-DEN-BOS 12 16 16 15 15 21 23 21 20 19 24 20 20 16 19 17 15 32 24 30 30 34 35 43 29 29 26 21 21 23 18 21 20 19 19 GRIMBERGEN 14 21 20 19 20 22 22 21 21 19 23 18 15 17 17 16 13 31 33 29 28 26 40 29 52 33 43 35 38 29 20 21 21 24 23 ZEMST 13 17 16 15 17 22 24 23 20 21 22 19 17 15 19 18 15 27 24 27 26 26 30 29 33 55 35 39 33 31 21 23 20 24 24 VILVOORDE 14 21 21 19 20 23 24 21 21 19 21 19 15 17 17 15 12 29 31 25 27 25 37 26 43 35 57 37 46 30 21 22 22 22 23 STEENOKKERZEEL 13 22 21 21 21 21 20 20 20 18 21 18 15 16 18 15 12 26 25 24 22 20 28 21 35 39 37 61 37 34 21 20 20 23 24 MACHELEN 11 18 16 17 19 20 19 19 19 17 22 17 15 17 17 14 12 26 29 23 22 22 33 21 38 33 46 37 53 32 20 18 19 24 24 ZAVENTEM 12 16 14 16 15 23 22 24 20 19 22 19 18 15 22 19 16 28 25 26 24 24 26 23 29 31 30 34 32 51 31 27 27 34 34 TERVUREN 8 12 14 12 12 22 20 20 17 16 19 18 15 11 18 14 12 20 16 17 19 19 17 18 20 21 21 21 20 31 52 30 28 23 27 OVERIJSE 13 17 17 14 16 23 25 22 21 20 21 18 18 13 20 17 15 23 18 20 23 21 20 21 21 23 22 20 18 27 30 48 37 21 23 HOEILAART 10 15 15 14 15 21 22 20 21 17 19 18 18 15 20 15 13 23 16 18 20 18 17 20 21 20 22 20 19 27 28 37 44 21 22 WEZEMBEEK-OPPEM 10 14 11 14 13 20 18 20 18 16 20 15 15 11 20 20 18 22 23 22 18 18 21 19 24 24 22 23 24 34 23 21 21 38 36 KRAAINEM 11 15 12 13 14 21 20 20 20 16 19 15 15 13 21 20 18 23 24 21 19 18 21 19 23 24 23 24 24 34 27 23 22 36 41 81

7.5.2 Leuven ––– OostOost----VlaamsVlaamsVlaams----BrabantBrabant HULDENBERG BERTEM KORTENBERG HERENT KAMPENHOUT HAACHT BOORTMEERBEEK KEERBERGEN TREMELO ROTSELAAR LEUVEN OUD-HEVERLEE BIERBEEK BOUTERSEM HOEGAARDEN TIENEN LANDEN LINTER ZOUTLEEUW GEETBETS KORTENAKEN GLABBEEK LUBBEEK HOLSBEEK TIELT-WINGE BEKKEVOORT DIEST SCHERPENHEUVEL-ZICHEM AARSCHOT BEGIJNENDIJK HULDENBERG 45 37 39 35 23 31 32 27 25 30 29 33 30 25 20 23 17 15 14 14 19 15 22 22 19 18 17 20 22 21 BERTEM 37 45 35 38 24 34 34 30 27 34 32 34 35 25 20 23 16 16 15 14 17 16 26 23 20 18 18 20 24 24 KORTENBERG 39 35 48 38 25 31 32 27 25 30 28 29 30 24 18 21 15 14 12 12 17 13 22 21 17 16 16 19 23 20 HERENT 35 38 38 54 26 36 37 33 29 34 42 32 36 26 20 25 17 15 14 14 18 16 27 25 22 19 21 23 27 24 KAMPENHOUT 23 24 25 26 58 26 30 23 23 23 21 22 20 12 10 12 13 12 12 11 13 13 19 18 16 14 13 11 18 19 HAACHT 31 34 31 36 26 49 43 39 34 37 30 28 29 23 19 22 15 15 14 13 17 15 22 24 18 18 19 23 25 23 BOORTMEERBEEK 32 34 32 37 30 43 53 41 32 35 31 26 30 22 19 23 18 14 14 13 17 15 25 21 21 17 19 20 25 23 KEERBERGEN 27 30 27 33 23 39 41 46 35 33 28 25 27 21 18 22 14 14 14 13 16 14 23 22 19 17 19 20 23 23 TREMELO 25 27 25 29 23 34 32 35 48 36 25 25 26 22 19 23 18 18 18 19 20 19 24 24 24 22 24 25 28 34 ROTSELAAR 30 34 30 34 23 37 35 33 36 52 32 26 32 27 22 25 18 17 17 16 20 19 28 31 27 24 27 29 34 31 LEUVEN 29 32 28 42 21 30 31 28 25 32 57 28 35 26 18 25 17 15 14 14 18 18 26 26 21 19 21 23 25 22 OUD-HEVERLEE 33 34 29 32 22 28 26 25 25 26 28 45 32 24 16 20 21 21 20 20 24 21 31 30 24 24 19 18 18 26 BIERBEEK 30 35 30 36 20 29 30 27 26 32 35 32 52 32 24 28 21 21 18 17 21 22 35 31 26 23 22 24 24 23 BOUTERSEM 25 25 24 26 12 23 22 21 22 27 26 24 32 51 36 40 27 28 25 25 34 32 29 26 26 27 22 26 25 23 HOEGAARDEN 20 20 18 20 10 19 19 18 19 22 18 16 24 36 44 40 26 30 26 23 30 32 21 19 24 24 20 24 21 20 TIENEN 23 23 21 25 12 22 23 22 23 25 25 20 28 40 40 52 31 31 27 26 35 36 24 21 27 26 26 27 27 23 LANDEN 17 16 15 17 13 15 18 14 18 18 17 21 21 27 26 31 53 39 41 36 38 33 25 22 28 29 24 19 18 25 LINTER 15 16 14 15 12 15 14 14 18 17 15 21 21 28 30 31 39 47 38 32 40 35 25 23 28 30 20 19 17 25 ZOUTLEEUW 14 15 12 14 12 14 14 14 18 17 14 20 18 25 26 27 41 38 46 36 37 32 25 23 26 27 21 18 16 23 GEETBETS 14 14 12 14 11 13 13 13 19 16 14 20 17 25 23 26 36 32 36 44 36 31 23 22 27 29 22 19 17 24 KORTENAKEN 19 17 17 18 13 17 17 16 20 20 18 24 21 34 30 35 38 40 37 36 51 39 28 26 33 36 25 23 20 27 GLABBEEK 15 16 13 16 13 15 15 14 19 19 18 21 22 32 32 36 33 35 32 31 39 49 29 27 33 36 24 22 19 26 LUBBEEK 22 26 22 27 19 22 25 23 24 28 26 31 35 29 21 24 25 25 25 23 28 29 50 40 35 31 22 22 24 30 HOLSBEEK 22 23 21 25 18 24 21 22 24 31 26 30 31 26 19 21 22 23 23 22 26 27 40 49 34 32 24 26 25 31 TIELT-WINGE 19 20 17 22 16 18 21 19 24 27 21 24 26 26 24 27 28 28 26 27 33 33 35 34 51 40 27 25 28 36 BEKKEVOORT 18 18 16 19 14 18 17 17 22 24 19 24 23 27 24 26 29 30 27 29 36 36 31 32 40 52 36 34 24 31 DIEST 17 18 16 21 13 19 19 19 24 27 21 19 22 22 20 26 24 20 21 22 25 24 22 24 27 36 54 42 34 28 SCHERPENHEUVEL-ZICHEM 20 20 19 23 11 23 20 20 25 29 23 18 24 26 24 27 19 19 18 19 23 22 22 26 25 34 42 55 40 29 AARSCHOT 22 24 23 27 18 25 25 23 28 34 25 18 24 25 21 27 18 17 16 17 20 19 24 25 28 24 34 40 58 37 BEGIJNENDIJK 21 24 20 24 19 23 23 23 34 31 22 26 23 23 20 23 25 25 23 24 27 26 30 31 36 31 28 29 37 53

888 Bijlage 2 ––– Clusteranalyse gecorrigeerd op kleinschalige samenwerkingsverbanden

8.18.18.1 WestWest----VlaanderenVlaanderen MIDDELKERKE OOSTENDE BREDENE HAAN DE GISTEL OUDENBURG ICHTEGEM TORHOUT ZEDELGEM OOSTKAMP BEERNEM JABBEKE BRUGGE DAMME BLANKENBERGE ZUIENKERKE KNOKKE-HEIST DIKSMUIDE HOUTHULST KOEKELARE KORTEMARK LO-RENINGE ALVERINGEM PANNE DE KOKSIJDE NIEUWPOORT VEURNE IEPER MESEN POPERINGE ZONNEBEKE HEUVELLAND LANGEMARK-POELKAPELLE VLETEREN WERVIK ANZEGEM AVELGEM DEERLIJK HARELBEKE KORTRIJK KUURNE MENEN WAREGEM WEVELGEM ZWEVEGEM SPIERE-HELKIJN LEDEGEM LENDELEDE MOORSLEDE IZEGEM INGELMUNSTER HOOGLEDE STADEN LICHTERVELDE ROESELARE ARDOOIE MEULEBEKE OOSTROZEBEKE PITTEM RUISELEDE TIELT WIELSBEKE WINGENE DENTERGEM MIDDELKERKE 1188855544433637372223228882222222222222 2222222222222222222222222 OOSTENDE 8161095554444412410482222226672222222222222 6222222222222235322333232 BREDENE 81010955544444748482222226662222222222222222 2222222222232322333232 DE HAAN 89912556444447410682322337773333333333332333 3233232232333433444343 GISTEL 555510910655554444432342222323222222233333333 333322334253432334343 OUDENBURG 555599955545444443234222222222222222222222 2222222223242322333232 ICHTEGEM 5556109126666544444333433334343333333444344 44344332344354543445454 TORHOUT 44446569878767556222322223232222222333333333 33322333243432334343 ZEDELGEM 4444556811101076855622232222222222222222222 222222222222232322333232 OOSTKAMP 4444556710131265855522232222222222222222222 222222222222232422454253 BEERNEM 34445468101215769556222222223232222222333333 33333322333243532465364 JABBEKE 34445557767867556222222222222222222222222222 22222222232322333232 BRUGGE 612774446656614695922222255522222222222226222 222222222235322333232 DAMME 3444444788976955622222222222222222222222222222 222222232322333232 BLANKENBERGE 710810444555559513792222226672222222222 2223222222222222232322333232 ZUIENKERKE 34464445555555775222222222222222222222222 22222222222232322333232 KNOKKE-HEIST 788844466566969511222222666222222222222 22222222222222232322333232 DIKSMUIDE 2 2 2 2 3 3 3 2 2 2 2 2 2 2 2 2 226242320232221212022181718171716171622222222222222223232222222222 HOUTHULST 2 2 2 3 2 2 3 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 24 26 22 19 24 23 22 21 21 22 18 18 18181818181733323333233242232423333333333 KOEKELARE 2 2 2 2 3 3 3 2 2 2 2 2 2 2 2 2 223222621212020202020171718181716171722222222222244225453332322222 KORTEMARK 3 2 2 2 4 4 4 3 3 3 2 2 2 2 2 2 220192122181919191919171717171716171622222222222233224342222222222 LO-RENINGE 2 2 2 3 2 2 3 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2232421182826212020231918 20192018201633323333233232232323333333333 ALVERINGEM 2 2 2 3 2 2 3 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2222320192629242323262019 21202118211733323333233232232323333333333 DE PANNE 8 6 6 7 2 2 3 2 2 2 2 2 5 2 6 2 621222019212430292923181818 181817181733323333233232232323333333333 KOKSIJDE 8 6 6 7 2 2 3 2 2 2 2 2 5 2 6 2 621212019202329302923191819 181817181733323333233232232323333333333 NIEUWPOORT 8 7 6 7 3 2 4 3 2 2 3 2 5 2 7 2 6 20 21 20 19 20 23 29 29 31 22 19 18 18181817181744434444344332343334443334444 VEURNE 2 2 2 3 2 2 3 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 22 22 20 19 23 26 23 23 22 28 20 18 21 20 1917191833323333233232232323333333333 IEPER 2 2 2 3 3 2 4 3 2 2 3 2 2 2 2 2 218181717192018191920302428252523252155546556455432353335443334444 MESEN 2 2 2 3 2 2 3 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 17 18 17 17 18 19 18 18 18 18 24 25 24 24 2423242133323343233232232323333333333 POPERINGE 2 2 2 3 2 2 3 2 2 2 2 2 2 2 2 2 218181817202118191821282434262924302344435445344342232324333433433 ZONNEBEKE 2 2 2 3 2 2 3 2 2 2 2 2 2 2 2 2 217181817192018181820252426262523252133323333233232232323333333333 HEUVELLAND 2 2 2 3 2 2 3 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 17 18 17 17 20 21 18 18 18 19 25 24 29252924292144434444344342232324333433433 LANGEMARK-POELKAPELLE 2 2 2 3 2 2 3 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 16 18 16 16 18 18 171717172323242324252420 4 4 4 3 4 4 4 4 3 4 4 3 5 2 2 3 2 4 2 4 3 3 3 4 3 3 4 3 3 VLETEREN 2 2 2 3 2 2 3 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 17 18 17 17 20 21 18 18 18 19 25 24 30 252924302144434444344342232324333433433 WERVIK 2 2 2 3 2 2 3 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 16 17 17 16 16 17 17 17 17 18 21 21 23 21 21 20 21 54 31 30 32 30 34 32 35 32 32 31 31 30 4 3 3 4 2 3 2 4 3 4 4 4 3 3 6 3 4 ANZEGEM 22233243223222222232233334353434443137363735 3637353534373734 5 3 4 6 4 4 4 7 5 5 4 5 4 5 8 5 5 AVELGEM 22233243223222222232233334353434443036363635 3536343433363633 5 3 4 6 4 4 4 7 5 5 4 5 4 5 8 5 5 DEERLIJK 222332432232222222322333343534344432373639373739363635373735 5 3 5 7 4 4 4 7 5 6 5 5 4 5 9 5 6 HARELBEKE 222232332232222222222222232423233330353537 373537343434353534 4 3 5 6 4 3 4 6 4 5 4 4 3 4 8 4 5 KORTRIJK 262332432232623222322333343635344434363537354337373636363634 5 3 5 7 4 4 410 5 6 5 5 4 5 8 5 6 KUURNE 222332432232222222322333343534344432373639373739363635373735 5 3 5 7 4 4 4 7 5 6 5 5 4 5 9 5 6 MENEN 2223324322322222223223333435443444353534363437 36393536353534 5 4 5 7 4 4 4 7 5 6 5 5 4 5 8 5 6 WAREGEM 22233243223222222232233334363534443235343634 3636353733353533 5 3 5 7 4 4 4 7 5 6 5 5 4 5 9 5 6 WEVELGEM 222232332232222222222222232423233332343335343635363337343434 4 4 5 6 4 3 4 6 4 5 4 4 3 4 7 4 5 ZWEVEGEM 222332432232222222322333343534344431373637353637353534373734 5 3 4 6 4 4 4 7 5 5 4 5 4 5 8 5 5 SPIERE-HELKIJN 222332432232222222322333343534344431373637353637353534373734 5 3 4 6 4 4 4 7 5 5 4 5 4 5 8 5 5 LEDEGEM 22223233223222222222222223242323333034333534 3435343334343436 4 4 4 5 4 3 4 6 4 4 3 4 3 4 6 4 4 LENDELEDE 222322322222222222443333333334345445554555 5 4 5 5 4 26 18 19 20 22 25 23 23 19 18 16 19 16 15 17 15 16 MOORSLEDE 222222222222222222243222222222222233333334 3 4 3 3 4 18 21 17 17 18 18 18 16 16 16 16 16 14 14 16 13 14 IZEGEM 222232332232222222222222232322222234455555554 4 4 19 17 27 25 20 19 20 22 17 18 20 16 16 16 20 16 18 INGELMUNSTER 222332432232222222322333343533333346676 7 7 7 7 6 6 6 5 20 17 25 28 19 20 20 24 19 20 21 18 17 17 21 17 19 HOOGLEDE 2222434322322222232542222323222222244444444 4 4 4 4 22 18 20 19 25 22 24 22 19 18 15 17 15 15 16 15 16 STADEN 222322322222222222443333333333334334443444434 4 3 25 18 19 20 22 25 23 22 19 18 16 18 16 15 16 15 16 LICHTERVELDE 233354543343333333254222232322222224444 4 4 4 4 4 4 4 4 23 18 20 20 24 23 26 22 20 18 15 18 16 16 16 16 16 ROESELARE 252332432232522222332333343534344447776107 7 7 6 7 7 6 23 16 22 24 22 22 22 31 20 19 17 19 16 16 19 16 17 ARDOOIE 23344354345333333233233334343333333555455554 5 5 4 19 16 17 19 19 19 20 20 23 20 17 21 19 19 17 19 19 MEULEBEKE 222332432232222222332333343433333345565666 6 5 5 5 4 18 16 18 20 18 18 18 19 20 23 19 20 18 19 19 19 21 OOSTROZEBEKE 222322322222222222322333333333333344454 5 5 5 5 4 4 4 3 16 16 20 21 15 16 15 17 17 19 22 17 17 17 21 17 19 PITTEM 233433433443333332332333333334344445554555545 5 4 19 16 16 18 17 18 18 19 21 20 17 23 20 19 17 19 19 RUISELEDE 233433433563333332322333333333333334443444 4 3 4 4 3 16 14 16 17 15 16 16 16 19 18 17 20 22 19 16 20 19 TIELT 2334435434533333323223333434333333355545555455 4 15 14 16 17 15 15 16 16 19 19 17 19 19 22 17 20 21 WIELSBEKE 222332432232222222322333343434344468898898 9 7 8 8 6 17 16 20 21 16 16 16 19 17 19 21 17 16 17 25 17 19 WINGENE 23344354356333333232233334343333333555455554 5 5 4 15 13 16 17 15 15 16 16 19 19 17 19 20 20 17 23 20 DENTERGEM 222332432342222222322333343433333345565666 6 5 5 5 4 16 14 18 19 16 16 16 17 19 21 19 19 19 21 19 20 23 83

8.28.28.2 OostOost----VlaanderenVlaanderen AALTER NEVELE ASSENEDE EEKLO KAPRIJKE MALDEGEM SINT-LAUREINS EVERGEM KNESSELARE WAARSCHOOT ZOMERGEM LOVENDEGEM ZELZATE GENT DEINZE PINTE DE GAVERE NAZARETH SINT-MARTENS-LATEM ZULTE MERELBEKE MELLE OOSTERZELE DESTELBERGEN LOCHRISTI KRUISHOUTEM ZINGEM OUDENAARDE ZWALM HOREBEKE KLUISBERGEN RONSE MAARKEDAL WORTEGEM-PETEGEM BRAKEL LIERDE ZOTTEGEM GERAARDSBERGEN NINOVE HERZELE HAALTERT DENDERLEEUW AALST LEDE ERPE-MERE SINT-LIEVENS-HOUTEM LEBBEKE WICHELEN WETTEREN LAARNE BERLARE BUGGENHOUT DENDERMONDE HAMME ZELE WAASMUNSTER SINT-NIKLAAS TEMSE KRUIBEKE BEVEREN SINT-GILLIS-WAAS STEKENE MOERBEKE WACHTEBEKE LOKEREN AALTER 137776107611775412111111001000000000000000000 10000000000000100000010 NEVELE 795545566666313212111001000000000000000000100 00000000000100000010 ASSENEDE 7510879978886710000001001100000000000000000 10000000000000100000010 EEKLO 7589889688855100000010010000000000000000001000 0000000000100000010 KAPRIJKE 6478107957775410000001001000000000000000000 10000000001000100000010 MALDEGEM 1059871396118866200000010010000000000000000 0010000000000000100100010 SINT-LAUREINS 75999912688866100000010010101100001000 0000010000000000000100000010 EVERGEM 66765661176667310000010111000000000000000102 0000000000000100000010 KNESSELARE 11688711871288651100000100100000000000000 000010000000000000100000010 WAARSCHOOT 76887886810106510000001001000000000000000 00010000000000000100000010 ZOMERGEM 7688788681010651000000100100000000000000000 010000000000000100000010 LOVENDEGEM 56655666666841100000100100000000000000000 010000000000000100000010 ZELZATE 43754667555493000000100010000000000000000010 000000000000100000010 GENT 11111213111131000000010000000000100000000003000 0000000000400100000 DEINZE 230000011001008546341101211111111100000000000 00000000000000000000 DE PINTE 1200000000000057575411001110100000000000000 0000000000000000000000 GAVERE 110000000000004576552100022121111100000000000 00000000000000000000 NAZARETH 1200000000000067685511001221211111000000000 0000000000000000000000 SINT-MARTENS-LATEM 1 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 3 5 5 5 5 4 1 1 0 0 0 1 1 0 1 0 0 0 0 00000000000000000000000000000000 ZULTE 1100000000000044554500000221211111000000000000 0000000000000000000 MERELBEKE 111111111111111121109755300000000000000000 10012222222220100000022 MELLE 0000000000000011111077553000000000000000000001 2222222220000000022 OOSTERZELE 00000001000000000000558421111111110121011 010022222222220000000022 DESTELBERGEN 111111111111001000005547400000000000000 00000002222222221110111123 LOCHRISTI 001000010000102101003324800000000000000000 00002422432423110111123 KRUISHOUTEM 0000001000000011221200100655634445102000 0000000000000000000000000 ZINGEM 000000000000001122120010056453544410200000000 00000000000000000000 OUDENAARDE 00000010000000101101001005465344451020000 000000000000000000000000 ZWALM 0000001000000011221200100655634445102000000000 0000000000000000000 HOREBEKE 0000000000000010110100100333333333002000000 0000000000000000000000 KLUISBERGEN 0000000000000010110100100454435444102000 0000000000000000000000000 RONSE 0000000000000110110100100444434544102000001000 0000000000100000000 MAARKEDAL 000000000000001011010010044443444410200000 00000000000000000000000 WORTEGEM-PETEGEM 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 1 0 1 1 0 1 0 0 1 0 0 5 4 5 5 3 4 4 4 5 1 020000000000000000000000000000 BRAKEL 000000000000000000000000011110111120000000000 00000000001111111000 LIERDE 000000000000000000000010000000000002221211111 20000000100000000000 ZOTTEGEM 0000000000000000000000200222222222024212111 1120000000100000000000 GERAARDSBERGEN 0000000000000000000000100000000000022 3121121120010000100000000000 NINOVE 000000000000000000000000000000000001113123222 10000000100000000000 HERZELE 00000000000000000000001000000000000222132111 230000000100000000000 HAALTERT 0000000100000000000000100000000000011122644 3520000000100000000000 DENDERLEEUW 0000000000000000000000000000000000011131 4533410000000100000000000 AALST 1111111211111300000010100000000100011221439331 0010000100300000000 LEDE 00000000000000000000000000000000000111213333310 000000100000000000 ERPE-MERE 000000000000000000000000000000000001112254 33520000000100000000000 SINT-LIEVENS-HOUTEM 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 2 0 0 0 0 0 0 0 0 0 000222132111240000000100000000000 LEBBEKE 00000000000000000000222220000000000000000000 007576777663000000022 WICHELEN 0000000000000000000022224000000000000000000 00051188965754000000022 WETTEREN 0000000000000000000022222000000000000100001 00078129977663000000123 LAARNE 000000000000000000002222200000000000000000000 06899866663000000022 BERLARE 00000000000000000000222240000000000000000000 00799816871186211111023 BUGGENHOUT 00000000000000000000222230000000000000000 000007676897764000000022 DENDERMONDE 0000100000000000000022222000000000000000 0000007576778663000000022 HAMME 0000000000000000000022224000000000011111111111 676611761577321321023 ZELE 00000000000000000000222220000000000000000000006 566866784011111023 WAASMUNSTER 0000000000000000000000013000000000100000 00000034336437411454655103 SINT-NIKLAAS 111111111111140000001001100000010010000 0003000000020030417771096324 TEMSE 0000000000000000000000011000000000100000000000 0000100215797998324 KRUIBEKE 0000000000000000000000000000000000100000000 00000001001147710997223 BEVEREN 00000100000001000000000110000000001000000000 000000100316109914129325 SINT-GILLIS-WAAS 00 0 00 00 0 00 0 00 00 0 00 0 00 00 1 10 0 00 00 0 00 1 00000000000000010021599912129324 STEKENE 00000000000000000000000110000000001000000000 000000100115687999324 MOERBEKE 0000000000000000000000011000000000000000000 0000010000001332333424 WACHTEBEKE 11111111111110000000222220000000000000000 000002222222220222222254 LOKEREN 00000000000000000000222330000000000000000000 0022323223334435444411 84

8.38.38.3 Antwerpen ANTWERPEN HEMIKSEM SCHELLE NIEL BOOM RUMST AARTSELAAR KONTICH LINT HOVE BOECHOUT BORSBEEK MORTSEL EDEGEM WOMMELGEM WIJNEGEM SCHOTEN BRASSCHAAT KAPELLEN STABROEK KALMTHOUT ESSEN WUUSTWEZEL BRECHT SCHILDE MALLE ZOERSEL RANST ZANDHOVEN ZWIJNDRECHT DUFFEL SINT-KATELIJNE-WAVER BONHEIDEN PUTTE MECHELEN BERLAAR BORNEM PUURS SINT-AMANDS WILLEBROEK LIER HEIST-OP-DEN-BERG NIJLEN HULSHOUT HERSELT WESTERLO LAAKDAL HERENTALS HERENTHOUT OLEN GROBBENDONK VORSELAAR KASTERLEE LILLE GEEL RETIE DESSEL MOL MEERHOUT BALEN HOOGSTRATEN RIJKEVORSEL MERKSPLAS BEERSE OUD-TURNHOUT TURNHOUT VOSSELAAR RAVELS ARENDONK BAARLE-HERTOG ANTWERPEN 133334334333375665687645452232434553445444 34222322222222222232222232322 HEMIKSEM 3161315141496556787665565545453554545444466 66423222322422222221222332222221 SCHELLE 31314141314976676776644554444445446354434665 6434222222322222221222232222221 NIEL 31514171615107667687664475444444544646554577675 34223422522222221222332222221 BOOM 41413161814107656597655485433344433735654478685 43112411411112112111222121311 RUMST 3141415141812988981010664455444444544635443466 56434222222322222221222232222221 AARTSELAAR 3 9 91010121612111112101312 8 8 6 6 7 6 5 5 5 5 5 6 6 6 6 7 3554446646544222222322223222222233232321 KONTICH 4 6 7 77 9122015171612182011 9 6 6 7 7 6 5 5 5 8 5 7 7 7 6 3 5 5 5 3 44646434222322332222222222233232331 LINT 35666811151916171115158756654444666666345445563 6635222222232223223222224242331 HOVE 35665811171621181317189856665555757775354434453 5434222222332222222222233232231 BOECHOUT 3 6 7 7 6 912161718221618161110 5 6 6 6 5 5 5 5 7 6 7 8 8 5 3 5 4 4354535535222222332222222222233232231 BORSBEEK 3 7 6 6 5 810121113161815131111 6 6 6 6 6 5 6 5 7 4 7 8 7 4 3 4 3 3333333323222222322222221222232222221 MORTSEL 7 8 7 8 91013181517181530211313 8 810 8 7 5 6 5 9 6 7 8 7 7 4 6 76556858644222422432223223222345353431 EDEGEM 5 7 7 7 71012201518161321231210 7 7 8 8 7 5 6 5 9 5 7 8 7 6 3 5 5 5 344646434222322332222222222233232331 WOMMELGEM 6 6 6 6 6 6 811 8 9111113121714 9 91010 9 7 8 711 6 7 9 8 5 3 5 55344646434222322332222222222233232331 WIJNEGEM 6 6 6 6 5 6 8 9 7 8 10 11 13 10 14 28 13 13 12 10 9 11 12 11 17 10 10 111043555354434534334333433343331333344343332 SCHOTEN 5 5 4 4 5 4 6 6 5 5 5 6 8 7 913222018131414141311 6 7 8 6 5 3 4 6 5 544645533334433533335332333344353532 BRASSCHAAT 6 5 4 4 4 4 6 6 6 6 6 6 8 7 913202721161616171512 6 7 8 6 4 3 454544635533334333543335333343345363442 KAPELLEN 8 6 5 7 8 5 7 7 6 6 6 610 81012182132201613141511 7 7 8 6 6 4 687666857744335633733335332343444353531 STABROEK 7 5 5 5 5 5 6 7 5 6 6 6 8 81010131620231514151210 6 6 7 6 6 3 5 55444645434222322422223221222232222321 KALMTHOUT 6 5 4 4 4 4 5 6 4 5 5 6 7 7 9 9141616152116171510 5 7 7 6 4 3 4 4 4433544323222322422223221223342222432 ESSEN 4444345545555571114161314162321159566643444343 333423333333433333331334453333443 WUUSTWEZEL 5 5 4 4 3 4 5 5 4 5 5 6 6 6 8 12 14 17 14 15 17 21 22 15 10 5 6 7 6 4 3 444343333423333333433333331334453333443 BRECHT 4 4 4 4 3 4 5 5 4 5 5 5 5 5 7 11 13 15 15 12 15 15 15 24 13 10 10 7 8 3 3 4 4 4343333433444444544444442447676555663 SCHILDE 5 5 4 4 4 4 5 8 6 7 7 7 9 9 11 17 11 12 11 10 10 9 10 13 25 11 14 10 10 4 3455343545423333433443343332334346343441 MALLE 2344446565646561066765551011191391042443344424 554333333444364444346568565554 ZOERSEL 25554567677777710777676610141318101143433333 333323222222333242332234345333232 RANST 3544346767888891188877677109101611334543533334 45445344554464354454345343232 ZANDHOVEN 244434676787778106666666810101111133343334 3333424222222333232332234344333232 ZWIJNDRECHT 4566767665547654546644434443312346544675 7534222322222223222222223232421 DUFFEL 34343333333343333343333332333322212220131512121211151011333433433333332333433333332 SINT-KATELIJNE-WAVER 4 5 5 6 5 5 5 5 4 5 5 4 6 5 5 5 4 4 6 5 4 4 4 4 4 4 4 4 4 421252322141513131212161311 3 3 3 4 3 3 5 3 3 3 3 3 3 3 2 3 3 3 4 4 3 3 3 3 3 3 2 BONHEIDEN 544564555443755565854444543536222329251518 14151314181513 6 6 6 7 6 6 7 6 5 6 67 4 6 5 6 6 4 5 4 5 4 5 4 6 4 2 PUTTE 5445544544436555547544445334352022252514171314 1313171312555755655555453554544444542 MECHELEN 3434434343335333556443333333341314151419111213101213119222322422224222222323252321 BERLAAR 44454444545354454464344444354415151817112213 131212181116656666766565453554544444442 BORNEM 46677664544364444464333334333612131413121322211718141011333433433334333333434343432 PUURS 5667866665538664668653335433371213151413132125 1921141011333533543335334333435353542 SINT-AMANDS 4 6 5 66 5 4 4 3 3 3 3 5 4 4 3 4 3 5 4 4 3 3 3 4 2 3 3 3 51212131310 121719191712 810 3 3 3 5 3 3 4 3 3 3 33 3 3 2 3 3 3 4 3 3 3 3 3 4 3 2 WILLEBROEK 4667866665538664557543335433371112141312121821172213910222422332223223222324242431 LIER 44455454645364455574344445344515161817131814141213201113444555655455443444545454542 HEIST-OP-DEN-BERG 3 2 3 3 4 3 4 3 3 3 3 2 4 3 3 3 3 3 4 3 2 2 2 3 2 5 2 4 2 31013 15 13 11 11 10 10 8 9 11 30 19 12 12 17 13 13 14 17 13 12 10 8 16 8 10 13 12 111011 8 7 5 6 71010 8 NIJLEN 434434445453444433443333343544111113129161111 10 10 13 19 29 11 11 14 13 14 16 17 16 13 9 9 14 8 10 10 12 12 9 11 8 7 6 6 8 9 10 7 HULSHOUT 2222122222222223333223343324223365263332412 11 27 26 27 24 24 25 25 24 22 21 20 24 20 23 21 25 24 19 19 19 17 17 17 18 19 17 15 HERSELT 222212222222222333322334332422336525333241211 26 33 30 27 26 25 29 24 23 22 20 27 21 23 21 25 24 20 20 19 17 17 17 18 20 18 16 WESTERLO 2223222222222224445223343325223365263332417 14 27 30 39 31 28 29 33 28 26 22 20 32 21 24 22 27 25 23 23 19 19 17 19 19 21 20 17 LAAKDAL 332442232222433343633334432323447736455451313 24 27 31 42 24 26 30 25 25 22 19 36 23 25 22 34 26 21 24 19 18 17 17 19 22 20 17 HERENTALS 2222122222222223333223343324223365263332513 14 24 26 28 24 38 32 34 33 29 25 25 29 20 22 22 24 24 19 20 18 18 17 19 18 18 17 15 HERENTHOUT 22221222222222233332233433242233652633325 14 16 25 25 29 26 32 35 33 34 30 24 25 28 20 24 21 26 25 21 22 19 19 17 18 19 20 19 16 OLEN 24354333233343345574444544353245764745436171725 29 33 30 34 33 45 33 32 25 26 31 21 24 23 26 26 22 24 20 18 17 17 19 21 20 17 GROBBENDONK 2222122333323333343223344435323365263433 5 13 16 24 24 28 25 33 34 33 37 31 24 26 28 20 24 23 25 26 21 22 19 21 18 20 20 19 20 17 VORSELAAR 2222122222222223333223343434323355263332512 13 22 23 26 25 29 30 32 31 34 24 26 26 21 22 19 24 24 20 22 18 19 18 18 19 19 19 17 KASTERLEE 2222122222222223333223343324223365253332410 9 21 22 22 22 25 24 25 24 24 37 26 24 24 23 19 23 23 21 22 22 22 23 24 24 22 20 21 LILLE 22221222222222243332233446463233652633325892020 20 19 25 25 26 26 26 26 32 21 20 21 18 21 22 21 21 21 21 21 21 22 20 19 19 GEEL 22222232322232235553333434242333754545335161424 27 32 36 29 28 31 28 26 24 21 47 24 26 26 34 29 22 23 19 20 17 19 19 22 20 17 RETIE 22221222222222233332233434333233442433324882021 21 23 20 20 21 20 21 24 20 24 32 29 24 23 28 21 21 20 18 18 18 19 20 19 17 DESSEL 222212222222222333322334343532336525333241010 23 23 24 25 22 24 24 24 22 23 21 26 29 33 27 26 31 21 21 20 19 18 18 20 20 19 17 MOL 2111212232213221232111122424222253233423313102121 22 22 22 21 23 23 19 19 18 26 24 27 39 23 30 18 17 17 17 15 17 16 18 18 15 MEERHOUT 2222122222222223333223343324223365253332412 12 25 25 27 34 24 26 26 25 24 23 21 34 23 26 23 36 28 20 21 19 18 17 17 19 20 18 16 BALEN 32221222222222233442233434353233652533324111224 24 25 26 24 25 26 26 24 23 22 29 28 31 30 28 36 21 21 20 19 18 18 20 20 19 17 HOOGSTRATEN 2222122222222223333234474644423344243332 4 10 9 19 20 23 21 19 21 22 21 20 21 21 22 21 21 18 20 21 34 31 29 26 22 23 25 26 26 24 RIJKEVORSEL 2323222222223223334234463533324455354443 5 11 11 19 20 23 24 20 22 24 22 22 22 21 23 21 21 17 21 21 31 35 30 25 23 23 26 27 28 25 MERKSPLAS 233323332333433444434557464442344424333248 8 19 19 19 19 18 19 20 19 18 22 21 19 20 20 17 19 20 29 30 34 27 26 25 28 27 25 23 BEERSE 222222334332533445422336685543335434453457717 17 19 18 18 19 18 21 19 22 21 20 18 19 17 18 19 26 25 27 46 36 39 37 25 23 22 OUD-TURNHOUT 222212222222322333322335353332334424333 2 4 5 6 17 17 17 17 17 17 17 18 18 23 21 17 18 18 15 17 18 22 23 26 36 39 37 37 23 22 21 TURNHOUT 3222223343325334565223354634333354544534566 17 17 19 17 19 18 17 20 18 24 21 19 18 18 17 17 18 23 23 25 39 37 47 36 23 22 21 VOSSELAAR 222212222222322333322335353332334424333247 8 18 18 19 19 18 19 19 20 19 24 22 19 19 20 16 19 20 25 26 28 37 37 36 40 25 23 24 RAVELS 3222323332224333545344464522243365344544510919 20 21 22 18 20 21 19 19 22 20 22 20 20 18 20 20 26 27 27 25 23 23 25 33 27 21 ARENDONK 2222122333323333343234464533323344243433410 10 17 18 20 20 17 19 20 20 19 20 19 20 19 19 18 18 19 26 28 25 23 22 22 23 27 32 22 BAARLE-HERTOG 21111111111111122211233314222122221222 2 1 2 8 7 15 16 17 17 15 16 17 17 17 21 19 17 17 17 15 16 17 24 25 23 22 21 21 24 21 22 28 85

8.48.48.4 Limburg BERINGEN TESSENDERLO HAM LEOPOLDSBURG HERK-DE-STAD HALEN LUMMEN HECHTEL-EKSEL OVERPELT LOMMEL HAMONT-ACHEL NEERPELT PEER BOCHOLT MEEUWEN-GRUITRODE BREE KINROOI MAASEIK DILSEN-STOKKEM MAASMECHELEN LANAKEN GENK AS OPGLABBEEK ZUTENDAAL HASSELT ZONHOVEN DIEPENBEEK BILZEN RIEMST HOESELT ALKEN KORTESSEM WELLEN BORGLOON HEERS GINGELOM SINT-TRUIDEN NIEUWERKERKEN TONGEREN VOEREN HEUSDEN-ZOLDER HOUTHALEN-HELCHTEREN HERSTAPPE BERINGEN 6332223000000000000101100111000111000100021 0 TESSENDERLO 3631111000000000000000000000000000000000 0 1 0 0 HAM 33311110000000000000000000000000000000000100 LEOPOLDSBURG 211421211111111100010000011100111100010 0 0 2 1 0 HERK-DE-STAD 211265400000000000000000021111112212232 1 1 2 0 1 HALEN 21115640000000000000000001001110111222211201 LUMMEN 31124450000000000000000001110001110001000200 HECHTEL-EKSEL 00010009676676631111000000000000000000 0 0 0 1 0 0 OVERPELT 0001000677665552000000000000000000000000000 0 LOMMEL 000100077106655530000000000000000000000000100 HAMONT-ACHEL 000100066677666311110000000000000000000 0 0 0 0 0 NEERPELT 0001000666776663111100000000000000000000000 0 PEER 00010007556676631111000000000000000000000000 BOCHOLT 00010006556666631111000000000000000000000000 MEEUWEN-GRUITRODE 0 0 0 1 0 0 0 6 5 5 6 6 6 6 7 4 1 2 1 1 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 BREE 00010003233333472411000200000000000000000000 KINROOI 00000001001111124433100100000000000000000000 MAASEIK 00000001001111244633100200000000000000000000 DILSEN-STOKKEM 0000000100111111334420100000000000000 0 0 0 0 0 0 0 MAASMECHELEN 100100010011111133462120000000100000000 0 0 2 2 0 LANAKEN 00000000000000001122301000001100000000001000 GENK 10000000000000000001053223110000000000000120 AS 10000000000000000012134221110000000000000120 OPGLABBEEK 00000000000000121200022421110000000000000 0 1 0 ZUTENDAAL 000000000000000000000222211100000000000000 1 0 HASSELT 10012110000000000000031116331111221112111011 ZONHOVEN 1001101000000000000001111333000111000100001 0 DIEPENBEEK 10011010000000000000011113351113321112210 0 1 0 BILZEN 00001100000000000000100001019863556665467002 RIEMST 00001100000000000000100001018863556665457002 HOESELT 00011100000000000001000001016684546555455112 ALKEN 10011010000000000000000001133346644334332001 KORTESSEM 100121100000000000000000021355568665554440 0 2 WELLEN 10012110000000000000000002125544675555344002 BORGLOON 0000110000000000000000000101666465766545500 2 HEERS 00002200000000000000000001016653556886565002 GINGELOM 0000220000000000000000000101665355688656500 2 SINT-TRUIDEN 100132100000000000000000021255545556675 5 4 0 0 2 NIEUWERKERKEN 00002200000000000000000001024443434555 6 4 3 0 0 2 TONGEREN 0000110000000000000000000101655344566548400 3 VOEREN 00001100000000000000100001007752445554347002 HEUSDEN-ZOLDER 2112 222 1010 000 000 0020 110 0000 001 0000 00 0 0 0 0 5 2 0 HOUTHALEN-HELCHTEREN 10010000000000000002022111110010000000000230 HERSTAPPE 000011000000000000000000010022212222222320 0 3 86

8.58.58.5 VlaamsVlaams----BrabantBrabant BEVER HERNE GALMAARDEN GOOIK PEPINGEN LENNIK SINT-PIETERS-LEEUW ROOSDAAL DILBEEK HALLE BEERSEL LIEDEKERKE TERNAT AFFLIGEM ASSE MERCHTEM OPWIJK LONDERZEEL MEISE GRIMBERGEN ZEMST STEENOKKERZEEL KAMPENHOUT VILVOORDE MACHELEN ZAVENTEM WEZEMBEEK-OPPEM LINKEBEEK KRAAINEM DROGENBOS WEMMEL OVERIJSE HOEILAART KAPELLE-OP-DEN-BOS SINT-GENESIUS-RODE BERTEM TERVUREN HULDENBERG KORTENBERG HERENT BOORTMEERBEEK TREMELO HAACHT KEERBERGEN ROTSELAAR LEUVEN OUD-HEVERLEE BIERBEEK BOUTERSEM HOEGAARDEN TIENEN LANDEN LINTER ZOUTLEEUW GEETBETS KORTENAKEN GLABBEEK LUBBEEK HOLSBEEK TIELT-WINGE BEKKEVOORT DIEST SCHERPENHEUVEL-ZICHEM AARSCHOT BEGIJNENDIJK BEVER 5544553332222112221111111111100000000000000000 0000000000000000000 HERNE 5544553332222112221111111111100000000000000000 0000000000000000000 GALMAARDEN 44444422211221011100000000000000000000000 000000000000000000000000 GOOIK 4445543222122101110000000000000000000000000000 0000000000000000000 PEPINGEN 5545654333222112221111111111100000000000000 0000000000000000000000 LENNIK 554455333222211222111111111110000000000000000 00000000000000000000 SINT-PIETERS-LEEUW 3 3 2 3 4 3 4 3 3 3 2 2 2 1 1 2 2 2 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 0 0 0 0 00000000000000000000000000000000 ROOSDAAL 3322333532233322221111111111100000000000000 0000000000000000000000 DILBEEK 33223333422221223321111111111000010000000000 000000000000000000000 HALLE 2212323223211011111111111111100000000000000000 0000000000000000000 BEERSEL 22112222222110111111111111111000000000000000 000000000000000000000 LIEDEKERKE 22222223211322011100000000000000000000000 000000000000000000000000 TERNAT 222222232112321111000000000000000000000000000 00000000000000000000 AFFLIGEM 1111111310022311110000000000000000000000000 0000000000000000000000 ASSE 11001112211011412221111111111000010000000000000 000000000000000000 MERCHTEM 2211222221111112221111111111100000000000000 0000000000000000000000 OPWIJK 221122223111112233211111111110000100000000000 00000000000000000000 LONDERZEEL 22112222311111223321111111111000010000000 000000000000000000000000 MEISE 1100111121100021222111111111100001000000000000 0000000000000000000 GRIMBERGEN 11001111111000111112222111111000000000000 000000000000000000000000 ZEMST 1100111111100011111253311111100000000000000000 0000000000000000000 STEENOKKERZEEL 1100111111100011111234411111100000010 1111000100101010000000100001 KAMPENHOUT 11001111111000111112344111111000000101111 000100101010000000100001 VILVOORDE 110011111110001111111113311110000000000000 00000000000000000000000 MACHELEN 1100111111100011111111133111100000000000000 0000000000000000000000 ZAVENTEM 1100111111100011111111111211100000001111000 0000000000000000000000 WEZEMBEEK-OPPEM 1100 111 111 100 011 111 111 1111 222 110 000 0 00000000000000000000000000000 LINKEBEEK 110011111110001111111111112221100000000000 00000000000000000000000 KRAAINEM 1100111111100011111111111122211000000000000 0000000000000000000000 DROGENBOS 000000000000000000000000001111100000000000 00000000000000000000000 WEMMEL 000000000000000000000000001111100000000000000 00000000000000000000 OVERIJSE 0000000000000000000000000000000110000000000 0000000000000000000000 HOEILAART 000000000000000000000000000000011000000000 00000000000000000000000 KAPELLE-OP-DEN-BOS 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 1 0 1 1 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 20000000000000000000000000000000 SINT-GENESIUS-RODE 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 00000000000000000000000000000000 BERTEM 000000000000000000000110000000000001011110001 00101010000000100001 TERVUREN 0000000000000000000000000100000000002222111 1101011100001011111110 HULDENBERG 00000000000000000000011001000000000123332 111201112110001011211111 KORTENBERG 00000000000000000000011001000000000123332 111201112110001011211111 HERENT 000000000000000000000110010000000001233321112 01112110001011211111 BOORTMEERBEEK 00000000000000000000011000000000000112 223122201112110001011211111 TREMELO 00000000000000000000000000000000000011111412 301022211112111222223 HAACHT 000000000000000000000000000000000000111121221 01011100001011111110 KEERBERGEN 00000000000000000000000000000000000011112 224101011100001011111111 ROTSELAAR 000000000000000000000110000000000001122223 11701123221112112434443 LEUVEN 000000000000000000000000000000000000000000000 30000000000000000000 OUD-HEVERLEE 000000000000000000000000000000000000111 11111101011100001011111110 BIERBEEK 0000000000000000000001100000000000010111100 0100202111000100100001 BOUTERSEM 000000000000000000000000000000000000111112 11201022211112111222221 HOEGAARDEN 00000000000000000000011000000000000112222 211301225333112211322222 TIENEN 000000000000000000000000000000000000111112112 01123312112211222221 LANDEN 000000000000000000000110000000000001011111002 00113142221100211112 LINTER 000000000000000000000000000000000000000001001 00113223111200111111 ZOUTLEEUW 000000000000000000000000000000000000000001 00100011121221100111111 GEETBETS 0000000000000000000000000000000000000000010 0100011121221100111111 KORTENAKEN 00000000000000000000000000000000000011111 211201022211113211332221 GLABBEEK 0000000000000000000000000000000000000000010 0100112212112511341111 LUBBEEK 00000000000000000000000000000000000011111111 101011100001122221110 HOLSBEEK 0000000000000000000000000000000000001111111 1201011100001123331110 TIELT-WINGE 0000000000000000000001100000000000011222 2211401123221113323652222 BEKKEVOORT 00000000000000000000000000000000000011111 211301022211113423562221 DIEST 0000000000000000000000000000000000001111121140 1022211112111226663 SCHERPENHEUVEL-ZICHEM 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 00000011111211401022211112111226973 AARSCHOT 0000000000000000000000000000000000001111121 1401022211112111226773 BEGIJNENDIJK 000000000000000000000110000000000001011 11301300112121111100213336

999 Bijlage 3 --- Hiërarchische clusteranalyse

9.19.19.1 Methodologische verantwoording Een hiërarchische clusteranalyse is een methode waarbij groepen worden geïdentificeerd met een sterke gelijkenis tussen de objecten binnen één groep, en sterke verschillen tussen de objecten van verschillende groepen. Dergelijke clusteranalyse kan worden uitgevoerd met behulp van statistische software (bv. SPSS). De analyse gebeurt in verschillende stappen.

In een eerste stap worden alle gemeenten met elkaar vergeleken, en wordt de afstand bepaald tussen telkens twee gemeenten 22 . Tussen gemeenten met een gelijkaardige score op alle variabelen zal de afstand klein zijn, tussen gemeenten met sterk verschillende scores op alle variabelen zal de afstand groot zijn. Dit ziet er, ter illustratie, als volgt uit:

Aantal Aantal Aantal Aantal samenwerkings- samenwerkings- samenwerkings- samenwerkings- verbanden met verbanden met verbanden met verbanden met gemeente x gemeente y gemeente Z gemeente W Gemeent 20 15 5 4 e x Gemeent 15 19 4 3 e y Gemeent 5 5 10 9 e z Gemeent 6 6 11 12 e w

De afstand tussen gemeenten x en y bedraagt: (20-15)²+(15-19)²+(5-4)²+(4-3)²= 43. De afstand tussen gemeenten y en z bedraagt: (15-5)²+(19-5)²+(4-10)²+(3-9)²= 368. De afstand tussen gemeenten x en z bedraagt: (20-5)²+(15-5)²+(5-10)²+(4-9)²= 375. Ook de afstanden tussen x en w, tussen y en w en tussen z en w worden op gelijkaardige manier berekend.

Dit levert de volgende afstandsmatrix op:

x y z w x 0 y 43 0 z 375 368 0 w 377 380 12 0

Vervolgens worden de verschillende gemeenten geclusterd. Dit gebeurt in opeenvolgende stappen waarbij telkens de twee gemeenten met de kleinste afstand bij elkaar worden gevoegd totdat alle gemeenten geclusterd zijn.

De kleinste afstand is deze tussen gemeente w en z (12). Deze twee gemeenten worden bij elkaar genomen, vervolgens wordt de nieuwe afstand berekend tussen x en (z,w) en tussen

22 Hiervoor wordt de ‘gekwadrateerde euclidische afstand’ gebruikt, dit is de som van de kwadraten van de verschillen tussen alle variabelen van beide gemeenten. 88

y en (z,w). Hiervoor nemen we het gemiddelde van de afstand tussen x en z, en tussen x en w. De afstand tussen x en (z,w) wordt zodoende: (375+377)/2= 376.

x y (z,w) x 0 y 43 0 (z,w) 376 374 0

Nu is de kleinste afstand deze tussen de gemeenten x en y. We nemen deze samen. De afstand tussen (x,y) en (z,w) wordt het gemiddelde van de afstand tussen x en (z,w) en y en (z,w).

(x,y) (z,w) (x,y) 0 (z,w) 375 0

Als laatste stap worden (x,y) en (z,w) bij elkaar genomen. Dit kan worden voorgesteld door een dendrogram. De lengte van de takken zijn een indicatie van de afstand tussen twee gemeenten of tussen groepen van gemeenten.

In de hiernavolgende figuren worden de resultaten weergegeven van de clusteranalyse uitgevoerd op basis van het aantal samenwerkingsverbanden tussen gemeenten en per provincie. De clusteranalyse werd uitgevoerd in SPSS. Hierbij werden de gegevens (aantal samenwerkingsverbanden) gestandaardiseerd. De afstand tussen de objecten werd berekend op basis van gekwadrateerde euclidische afstand. De clustering gebeurde door middel van de ‘neirest neighbor’ methode (de afstand tussen verschillende clusters wordt gedefinieerd als de kleinste afstand tussen twee objecten in de verschillende clusters). 89

9.29.29.2 WestWest----VlaanderenVlaanderen

9.39.39.3 OostOost----VlaanderenVlaanderen

9.49.49.4 Antwerpen

9.59.59.5 Limburg

9.69.69.6 VlaamsVlaams----BrabantBrabant