Siglswald KUIJKEN KOOR EN ORKEST LA PETITE BANDE DESINGEL MAANDAG 14 DECEMBER 98
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
SIGlSWALD KUIJKEN KOOR EN ORKEST LA PETITE BANDE SC H üim p'rtjOGENQ TE N 1 ia ; DESINGEL MAANDAG 14 DECEMBER 98 BACH EN HOOGDAGEN DESINGEL SEIZOEN 98-99 . BACH EN HOOGDAGEN Sigiswald Kuijken Koor en Orkest La Petite Bande Schütz en tijdgenoten maandag 14 december 98 Philippe Herreweghe Koor en Orkest Collegium Vocale Bach zondag 24 januari 99 Harry Christophers The Sixteen . Fretwork Buxtehude dinsdag 23 februari 99 Philippe Herreweghe Koor en Orkest Collegium Vocale Bach Dinsdag 25 mei 99 Sigiswald Kuijken . Koor en Orkest La Petite Bande Stéphan Genz tenor (evangelist) Kaspar Förster (1616-1673) Sonata à 7 Johann Stadlmayr (c. 1575-1648) Magnificat super Magnificat Orlandi (Innsbruck, 1641) Johann Hermann Schein (1586-1630) Dialogus "Maria, gegrüsset seist du, Holdselige" Heinrich Schütz (1585-1672) Auf dem Gebirge hat man ein Geschrei gehöret (Dresden, 1648) Dietrich Becker (1623-1679) Sonata à 5 ( 1 6 6 8 ) Johann Hermann Schein Herr nun lassest Du Deinen Diener (Leipzig, 1626) Heinrich Schütz Magnificat, SWV 468 Heinrich Schütz Siehe, es erschien der Engel des Herren Joseph im Traum (Dresden, 1650) 4 0 ' ism. Prom Audite Nova inleiding door Koen Uvin . 19.15 uur . Foyer p a u ze begin concert 20.00 uur pauze omstreeks 20.45 uur einde concert omstreeks 21.50 uur Heinrich Schütz Historia der Geburt Jesu Christi, SWV 435 teksten programmaboekje La Petite Bande coördinatie programmaboekje deSingel (Dresden, 1664) druk programmaboekje Tegendruk ("vocaliter et instrumentaliter in die Music versetzet") 40 ' EEN KERSTPROGRAMMA ROND SCHÜTZ Dit programma kwam tot stand in enge samenspraak tussen Sigiswald Kuijken en Jean Tubéry, die met zijn ensemble La Fenice sinds jaren zeer actief in het bij zonder het zeventiende-eeuwse repertoire verkent; Jean Tubéry zal dan ook met enkele van zijn collega's aan deze reeks concerten meewerken. Heinrich Schütz en zijn voorgangers en tijdgenoten be horen inderdaad niet meteen tot het dagdagelijkse werkterrein van de huidige La Petite Bande. Voor Si giswald Kuijken was deze muziek evenwel steeds al de voedingsbodem bij uitstek van zijn interesse voor Bach en later. Tussen 1964 en 1972, in de schoot van het toenmalig Alarius Ensemble van Brussel, gaf hij talloze concerten in geheel Europa en de USA waarbij de zeventiende-eeuwse muziek (Italiaanse, Duitse, Franse, Engelse) steeds een leidraad in het program ma was; vanzelfsprekend was daar veel research mee gemoeid die uiteindelijk resulteerde in een grondig beeld van de zeventiende-eeuwse muziekwereld in Europa. Deze vertrouwdheid met deze stijl(en) is steeds de basis geweest van de ontwikkeling in de speelstijl zoals die onder andere door La Petite Bande is door gemaakt de laatste vijfentwintig jaar. De combinatie van zangers en instrumentalisten die aan dit programma meewerken, weerspiegelt geheel de be zetting die H. Schütz zelf in zijn Historia der Geburt spe cificeert. De andere stukken in dit programma werden zo gekozen dat ze binnen deze combinatie vallen. Deze stukken stammen in meerderheid uit de Noord-Duitse protestantse sfeer (Schein, Förster, Becker). Het Magni- ficat van Johann Stadlmayr illustreert hoe (over grenzen Hoofdpersoon in het programma is evenwel Heinrich van tijd, plaats en religieuze opvattingen heen) in de Schütz ( 1 585-1672). Zijn lang leven was vaak door kom zeventiende eeuw vaak met muziek werd omgespron mer en nood getekend. Hij werkte hoofdzakelijk als Ka gen: Stadlmayr (gestorven te Innsbruck in 1 641 ) schreef pellmeister in dienst van het Saksische Hof te Dresden het stuk op basis van een Magnificat van Orlando di (vanaf 1617), waar de werkomstandigheden vaak verre Lasso (1532-1594) - dit alles in de katholieke Zuid-Eu van briljant waren (o.a. ook door de gevolgen van de ropese sfeer - waarbij hij het werk voorzag van twee Dertigjarige Oorlog). Loopbaanonderbrekingen aldaar concertante cornettopartijen (in moderne Italiaanse stijl) lieten hem toe naar Italië te reizen ( 1628-29) en ook voor en basso continuo; ook vervolledigde hij de toonzetting kortere perioden in andere centra werkzaam te zijn (Ham van oneven verzen van de tekst, die bij Lassus grego burg, Kopenhagen). riaans werden gezongen. Dit werk kwam tot ons in een Schütz is de overheersende figuur in de Duitse evangeli afschrift van de Noord-Duitse componist Matthias Weck- sche kerkmuziek van de zeventiende eeuw. Hij combineer mann (1619-1 679, leerling van H. Schütz) die een extra de als géén ander de oude (Vlaams-ltaliaanse) polyfonie tenorpartij toevoegde aan de polyfone gedeelten. met de nieuwe Italiaanse concertante stijl en wist dit al Contacten tussen Noord- en Zuid-Europese componisten les steeds in dienst te stellen van het Lutherse ideaal van waren inderdaad veelvuldig, in beide richtingen: zo be duidelijke tekstoverbrenging naar de gelovige gemeen zocht bijvoorbeeld Schütz tweemaal Italië en leerde daar schap toe, waarbij overladen barokke beeldspraak ge G. Gabrieli en Monteverdi kennen; talrijke Italiaanse in meden werd. Het kernstuk van dit programma, Schütz' strumentalisten en componisten werkten in Noord- en Kerstoratorium, Die Historic der Geburt Jesu Christi, is een Midden-Europa. Stilistisch was de invloed eerder een laat werk van de meester (1664), waar deze synthese eenrichtingsverkeer: de Italiaanse stijl doordrong heel tot een grootse en eenvoudige rijpheid is gekomen. De Europa, tot Scandinavië en Polen toe. evangelist wordt bij zijn verhaal begeleid door orgel en J. H. Schein (15861630) werkte in het Middel-Duitse violone, geheel in de zin van het Italiaanse recitativo; dit gebied (Dresden, Weimar, Leipzig). Hij was zeer be was toen nieuw, want gewoonlijk werden de evangelie vriend met Schütz; deze publiceerde in 1631 het prach teksten (bijvoorbeeld in de Passionen) recto tono en zon tige motet Das ist je gewisslich wahr als afscheid aan der orgelbegeleiding gezongen. Schütz liet precies deze de te jong gestorven Schein. Schein was vanaf 1616 Tho evangelistenpassages in druk verschijnen (Dresden, mas Cantor te Leipzig; zijn werk is een briljante ver 1664), uitdrukkelijk naar zijn vernieuwing verwijzend in menging van de nieuwe Italiaanse stijl met de strengere zijn begeleidend voorwoord. Eveneens afgedrukt werden polyfonie. de teksten van de tien concerten die in afwisseling met de evangelistfragmenten het gehele werk uitmaken. visitatie (bezoek van Maria aan Elisa beth, zie StadI- Van deze tien vocaal instrumentale fragmenten (een mayr's en Schütz' Magnificat) naar het eigenlijke Kerst Eingang, acht Intermedien en een Beschluss) geeft gebeuren (de Historia en de beide hoger vernoemde Schütz een precieze instrumentale en vocale bezetting Schützwerken). Bij wijze van epiloog belanden we ten aan; de partituren (partijen) hiervan werden in afschrift slotte bij Maria Lichtmis, waar de grijsaard Simeon het te koop aangeboden in Dresden en Leipzig. In zijn Jesuskindje als de Verlosser herkent en de Heer vraagt voorwoord zegt Schütz zelf dat men zijn instrumentatie hem te laten gaan nu hij dit mocht meemaken (zie J.H. niet hoeft te respecteren, dat het eenieder vrij staat de Schein Herr, nun lössest Du Deinen Diener in Frieden concerten naar eigen mogelijkheden en goeddunken te fahren). bezetten of zelfs de tien fragmenten geheel anders te componeren. Dit open karakter van de uitvoeringsprak tijk is tekenend voor Schütz' tijd- en werksfeer; toch behoort het ook tot de vrije keuze van de uitvoerder om van de geboden vrijheid géén gebruik te maken en Schütz' voorstellen te aanvaarden. De beide andere Duitstalige werken van Schütz in de eerste helft van ons programma verwijzen eveneens naar het Kerstgebeuren: Siehe es erschien der Engel des Herren Joseph im Traum (uit het derde deel der Symphoniae Sacrae, Dresden 1650) en Auf dem Ge- birge hat man ein Geschrei gehöret (uit eerste deel van Geistliche Chormusik, Dresden 1648). In deze werken wordt de evangelietekst geheel anders behandeld dan in de Historia der Geburt (waarin hij identiek voor komt), namelijk in een polyfoon weefsel verwerkt, en niet als solo-recitativo. Tot slot nog dit: de menswording Christi wordt in dit programma in ruimer perspectief geïllustreerd. De vol ledige cyclus wordt doorlopen, vanaf de annunciatie (zie J. H. Schein: Maria gegrüsset seist du) via de KASPAR FÖRSTER (1616-1673) JOHANN HERMANN SCHEIN, (1586-1630) Sonata à 7 (2 cornetti, dulcian, 2 violini, viola, violone) Dialogus "Maria, gegrüsset seist du, Holdselige" G a b rie l Maria. Gegrüsset seist du, Holdselige! JOHANN STADLMAYR (CA. 1575-1648) Du Gebenedeite unter den Weibern, der Herr ist mit dir. Magnificat, super Magnificat Orlandi (Innsbruck 1641) M a ria Welch ein Grufi ist das? 1. Magnificat Anima mea Dominum. 2. Et exultavit spiritus meus in Deo salutari meo. G a b rie l 3. Quia respexit humilitatem ancillae suae ecce enim ex Fürchte dich nicht, Maria, hoc beatam me dicent omnes generationes. du hast Gnade bei Gott gefunden. 4. Quia fecit mihi magna qui potens est et sanctum no Siehe, du wirst schwanger werden im Leibe men eius. und einen Sohn gebaren, dessen Namen solist du Jesus 5. Et misericordia eius a progenie in progenies timenti- heissen. Der wird grofi und ein Sohn des Höchsten genen bus eum. net werden, und Gott der Herr wird ihm den Stuhl seines 6. Fecit potentiam in brachio suo dispersit superbos mente Voters David geben, und wird König sein über das Haus cordis sui. Jacob ewiglich, und seines Königreichs wird kein Ende sein. 1. Deposuit potentes de sede et exaltavit humiles. M a ria 8. Esurientes implevit bonis, et divites dimisit in ones. Wie soil das zugehen, sintemal ich von keinem Manne weifi? 9. Suscepit Israel puerum suum recordatus misericordiae suae. G a b rie l 10. Sicut locutus est ad patres nostros Abraham et semini Der heilige Geist wird über dich kommen, eius in saecula. und die Kraft des Höhesten wird dich überschatten; darum 11. Gloria Patri et Filio et Spiritui Sancto. auch das Heilige, das von dir geboren wird, wird Gottes Sohn 12. Sicut erat in principio et nunc et semper et in saecula genennet werden. saeculorum. Und siehe, Elisabeth, deine Gefreundin, ist auch schwanger Amen.