Manifest Culturele Lente 2 Deel 2

Kwaliteiten van de culturele infrastructuur Parkstad – in een aantal profielen 4 Regionale samenhang 8 Modernisme en urbaniteit, werelds en wijks 10 Kernkwaliteiten 12 Knelpunten 14 Voorwaarden voor succes 16 Visie en aanbevelingen 18 Praktische aanbevelingen 22 Grootschalige evenementen als vliegwiel 24 Hoe nu verder? 26 Samenvatting 28 Bijlage: Inventarisatie huidige culturele infrastructuur 34 Bijlage: Opdracht Intendant Culturele Lente en VIA2018 44 Geraadpleegde bronnen 46

2 3 Profielen Parkstad Attractief Parkstad Festivalstad zijn betrokken als vrijwilliger en Kwaliteiten van de culturele Parkstad kent een aantal troeven: De vrijetijdsmarkt (leisure) vormt Een belangrijke kwaliteit van zijn ongelooflijk begaan. leisure, festivals, cultuur. Deze een belangrijke factor in de iden- Parkstad is die van festivalstad. De festivals werken samen in het infrastructuur Parkstad – in een zijn te vatten in de profielen: titeit en kwaliteit van de culturele Het overgrote deel van de Lim- zogeheten Festivaloverleg Lim- _Parkstad Attractief lente, met name uit oogpunt van burgse festivals vindt in Parkstad burg. Daarnaast vindt overleg aantal profielen (Parkstad Leisurestad) de aantrekkelijkheid van de stad plaats. Verschillende festivals plaats tussen de festivals WMC, _Parkstad Festivalstad en streek – waarom zou iemand hebben een uniek karakter en Poëziefestival, Orlando festival en _Parkstad Cultuurstad naar Parkstad willen komen? In een bovenregionale uitstraling. het Charles Hennen Concours, (Parkstad Popstad, Parkstad de meeste gevallen is dat van- Deze festivals kennen dan ook onder leiding van Hans Bosch, Nu de culturele lente in kaart Architectuurstad) wege Snowworld. Toerisme is de een bredere financieringsstruc- zakelijk leider van WMC en is gebracht, wordt gekeken grootste groeimarkt van Park- tuur en ontvangen structurele Orlando. De Stichting Orlando naar de huidige culturele infra­ Er is hard gewerkt aan meer stad, met evenementen zoals steun van provincie en rijk. Bij- Festival en Stichting Charles structuur van Parkstad. Welke samenhang in de culturele infra- Snowworld en GaiaZoo. De zonder is dat veel festivals direct Hennen Concours zullen in 2012 kwaliteiten en identiteiten zijn structuur. Dit heeft met name nieuwste loot aan die stam is het of indirect voortkomen uit het fuseren. er? Welke knelpunten zijn er? vorm gekregen in de Parkstad- plan om in de voormalige zand verenigingsleven dat ten tijde Welke mogelijkheden zijn er brede podium- en popstructuur. en grindgroeve van Brunssum van de mijnindustrie bloeide en voor verbetering? Joery Wilbers hanteert daartoe het attractiepark Nature Wonder dat de traditie is overgedragen Parkstad Cultuurstad ook als marketinginstrument de World te ontwikkelen. Al zal op nieuwe generaties. Het Parkstad kan als stedelijke agglo- naam Parkstad Popstad. De thea- menig toerist het zich niet Wereld Muziek Concours voor meratie met ca. 240.000 inwo- tervoorzieningen in Heerlen en bewust zijn, veel van de attrac- harmonie en fanfares in Kerkrade ners als de vijfde stad van Kerkrade opereren onder één ties zijn gebouwd op de residuen noemt zich het belangrijkste fes- Nederland beschouwd worden. organisatie, de Parkstad Limburg van de mijnen, de steenberg tival voor de blaasmuziek, het Het kent een grootstedelijke cul- Theaters. Deze opschaling heeft (Snowworld), de groeves. Ze zomerfestival Cultura Nova in turele infrastructuur, met een een grote impact op het tonen de transitiekracht van de Heerlen kent een jarenlange tra- bijna alomvattend cultuuraan- publieksbereik. Nu zie je in beide streek. Landelijk gezien staat ditie van internationaal locatie- bod. De kwaliteiten van de hui- podia bezoekers uit heel Park- Zuid-Limburg in de top-3 van theater, het Orlandofestival in dige culturele infrastructuur zijn stad en ver daarbuiten. Dat was meest populaire Nederlandse Rolduc en de theaters van Kerk- te beschouwen als het artistieke daarvoor anders. Er valt echter bestemmingen. Parkstad kent rade en Heerlen, het Worldfesti- rendement van de recente inves- nog veel winst te behalen in veel toeristische topattracties, val de Parade Brunssum, Pinkpop teringen in cultuur, voortbou- gezamenlijke profilering van de waaronder enkele culturele. Het in Landgraaf is het langstlopende wend op de rijke culturele cultuursector. Het beeld naar kasteel Hoensbroek en het Con- popfestival ter wereld (40 jaar). tradities in avant garde en volk- buiten is nog te gefragmenteerd; tinium nemen de vrijetijdsmarkt Ook vindt in Landgraaf het jaar- kunst. afzonderlijke instellingen genere- doelbewust mee als strategie in lijkse Poëziefestival voor de Om meer eenheid in de culturele ren bekendheid voor hun pro- het bevorderen van de respectie- Nederlandstalige poëzie plaats. beleving van Parkstad te bren- grammering. Maar de regio als velijk historische en wetenschap- Nieuwe festivals zijn ondermeer gen, is een sterke profilering als geheel komt niet over het voet- pelijke geletterdheid van het The Notorious IBE (het Internati- cultuurstad noodzakelijk. Dit licht als cultuurstad. publiek. Aan superlatieven geen onal Breakdance Event met geldt zowel naar binnen toe, gebrek. Het kasteel Hoensbroek 10.000 dansers uit 35 landen, naar de bevolking als ook naar als best bezochte kasteel van Breakfest, ParkCityLive, het Jazz- buiten toe, naar de bezoekers. Nederland en best bezochte festival HeerlenJazzt, en de ken- Heerlen- Parkstad Centrum en museum van Limburg en heeft nisfestivals als het IBeta-event, Parkstad als geheel zouden het grootste zandsculpturenfes- de Design for Emptiness en enorm kunnen winnen bij samen- tival van Europa. Het GaiaZoo TED-X Eutropolis. hang in cultuurbeleid, structuur, Kerkrade geldt als de mooiste In de meertalige publicatie ruimtelijke presentie en collec- dierentuin van de Benelux en ‘Spektakel in Parkstad’ (ca.2007) tieve promotie. beste uitje van Nederland (vol- zijn tien festivals in beeld gens de ANWB), Snowworld in gebracht. Hieruit blijkt dat deze Het geheel aan culturele voor­ Landgraaf is ’s werelds grootste tien festivals goed zijn voor 125 zieningen kent een flink aantal indoor wintersportresort. In festivaldagen, meer dan 360.000 unieke topinstellingen met Parkstad Attractief zijn verenigd: bezoeken per jaar (waarbij twee (inter) nationale uitstraling; een de ZLSM Miljoenenlijn, het Dis- of vierjaarlijkse festivals zijn hoogwaardig en complementair covery Center Continium, de teruggerekend naar jaarbezoe- aanbod van voorzieningen met Woonboulevard, Kasteel Hoens- ken), een omzet van ruim 12,8 regiofunctie en een brede basis broek, GaiaZoo Kerkrade, Snow- miljoen euro (inclusief Pinkpop – voor bibliotheek, streekarchief, world Landgraaf. Er is een waar ca. 10 miljoen in omgaat) amateurkunst, educatie en gezamenlijk website die als en bijna 40.000 overnachtingen. talent­ontwikkeling. portal moet fungeren naar de Het boekje is inmiddels geda- afzonderlijke attracties, www. teerd. Maar toont zondermeer Unieke top met (inter) nationale parkstadattractief.nl. aan dat de festivals een belang- uitstraling Parkstad heeft een rijke publicitaire en economische aantal unieke instellingen, die factor zijn voor Parkstad en Zuid- een uitstraling hebben tot ver Limburg. Maar bovenal spelen buiten de regio, zoals het Ther- de festivals een belangrijke rol in menmuseum, kasteel Hoens- de beleving van de inwoners van broek, het Mijnmuseum, het Parkstad. Vele inwoners weten Continium, Schunck en het Col- wanneer er wat gaat gebeuren, lectors House. Parkstad Limburg 4 5 Theater is het vijfde theater van de brede basis van de (amateur) Bijzondere kunstenaars en Limburgs Symfonie Orkest; Harry zitterschap, geen (vaste) agenda vormen ook de muziekprogram- architectuur kunnen ontwikkelen. 1 De laatste 10 jaar slagen Parkstad Nederland en trekt topvoorstel- kunstbeoefening naar talentont- makers Ries (trombone) – WDR Orkest of notulen en is bewust informeel. merende café’s. De presentatie- Hoogtepunten uit de architectuur blazerstalenten er lingen naar de regio. Het cultuur- wikkeling – wetend overigens Parkstad is van oudsher al een Köln; Vivian Urlings (trompet) – Hier vindt de nodige afstemming structuur wordt geschraagd zouden meer toegankelijk ge­­ nog maar nauwe- lijks in om door te aanbod is van een kaliber dat hoe schaars echte talenten zijn – sterke kraamkamer voor architec- Symfonieorchester Osnabrück; plaats op hoofdlijnen over pro- door een wijdvertakt netwerk maakt moeten worden; zij vormen dringen tot de past bij de ambities op de schaal naar presentatie in de culturele ten en musici. De regio leverde Vanuit het gezin Steinman (Tree- grammering en communicatie; van muziekcollectieven, waar immers de ‘ansichtkaarten’ van landelijke en/of internationale van Parkstad met 240.000 inwo- podia. met Frits Peutz, Laurens Bissche­ beek) broers en zus Wim Steiman politiek en bestuurlijk draagvlak gerepeteerd wordt en vaak een de regio. Denk aan de Peutz symfonieorkesten. ners en de Euregio Maas-Rijn met roux, Dom van der Laan, Jos (fluit) – Rotterdams Philharmo- en actuele ontwikkelingen. Sinds eerste speelgelegenheid wordt architectuur (zoals het Glaspaleis, Jonge buitenlandse blazers hebben bijna 4 miljoen inwoners. Sterke presentatie en basis­ Wielders, Hubert-Jan Henket, nisch Orkest; Mirjam Steinman kort wordt een meer formele taak geboden. Parkstad heeft met Theater Royal, Retraitehuis), jonge Limburgers functies, nauwelijks productie Bert Dirrix, Jo Coenen, Wiel (hoorn) –Residentie Orkest; Peter verlangd, gezien het gezamenlijk zeven collectieven het grootste watertoren Schimmert, mijn­ verdrongen, aldus Bert Bremen, Be­­ Hoogwaardig en complemen­ Kijkend naar de vertegenwoor- Arets, architecten van faam. Steinman (hoorn) – Koninklijk opdrachtgeverschap van de cul- aantal eerstelijnspoporganisaties koloniën, mijnmuseum en de stuurslid Koninklijke tair aanbod met regiofunctie digde functies in Parkstad valt op Er zijn veel particuliere collecties Concertgebouw Orkest ; Herman tureel intendant. De directeuren in Limburg binnen haar grenzen. Mijnschacht Nulland Kerkrade, Harmonie Heerlen en van de Stichting Parkstad kent een hoogwaardig dat presentatie, educatie en par- in Heerlen en Parkstad. De Stads- Vincken (hobo) – Brabants zijn elk een sterke dynamo in het Joery Wilbers maakt zich sterk Klooster Dom van der Laan of Charles Hennen en complementair aanbod voor ticipatiefuncties goed vertegen- galerij van Heerlen, het museum Orkest.1 culturele leven, goed geïnfor- voor de afstemming van de het verloren gegane toeter­ Concours.Heerlen aan bod. pop en podiumkunsten met een woordigd zijn, maar dat er weinig voor moderne kunst, vindt zijn In het kielzog van André Rieu meerd, internationaal gericht en popinfrastructuur in Parkstad, gebouw van Bisscheroux. sterke regionale functie. De pop producerende gezelschappen oorsprong in de verzamelpassie is bijvoorbeeld de Heerlenaar tegelijkertijd goed geworteld in Zuid-Limburg en de Euregio en podiumvoorzieningen weten zijn. Opvallend genoeg kent van burgemeester van Grunsven, Guido Dieteren bekend van de lokale samenleving. De ver- Maas Rijn en versterking van het zich meer als eenheid te manifes- Parkstad weinig productiegezel- in de hal van het stadhuis, een Guido’s Orchestra. Een paar standhouding is coöperatief, productieklimaat voor de pop- teren. Parkstad Limburg Theaters schappen. Zeker in vergelijking Peutzgebouw. Jacques Defauwes bekende namen uit het recente niet concurrerend. Dat biedt een muziek. trekt met zijn gerenoveerde tot Maastricht (dat was in het (Heerlen) verzamelde de bronzen, verleden zijn de trompettist en goede basis om nog meer dan grote zaal en nieuwe vlakke verleden anders overigens). Wel tekeningen en etsen van Jaap orkestleider Willy Schobben, nu het geval is samen te werken vloerzaal in Heerlen en ver- is er een opkomende creatieve Mooy. Albert Groot presenteerde Hein Simons (bekend als kindster op marketingcommunicatie. Parkstad Muziekstad nieuwde zaal in Kerkrade publiek industrie, maar deze is nog niet zijn collectie in het Collectors Heintje uit de jaren 60) uit Met name tussen de podium­ Bij de profielen zou ook het uit heel Parkstad en daarbuiten. stevig georganiseerd. House, waartoe hij samen met Kerkrade en de drie zingende instellingen is een steeds betere profiel Parkstad Muziekstad Deze opschaling heeft een grote Gezelschappen zijn Theater- Stijn Huijts het initiatief nam. Ilse zussen Kowalczyz uit Brunssum programma afstemming. Pro- kunnen passen. Parkstad als impact, het geheel is meer dan groep Luna’s, Gotra Ballet van Frankenthal (Brunssum) dreef een die popgroep Pussycat vormden. grammeurs van de Nor en PLT muziekbelevenis, muziek­ de som der delen. Alleen het Joost Vrouwenraets, Stichting (h) bloeiende en vooraanstaande voeren geregeld planningsover- toerisme als impulsgever voor Filmhuis de Spiegel blijft achter ear van componist en geluidskun- galerie in Heerlen en zij liet een leg. Op gebied van educatie en Parkstad. De basis voor Parkstad bij wat je zou verwachten in deze stenaar Mike Kramer, het Streek- boeiende collectie grafiek na, die Cultuurprijzen participatie wordt samengewerkt Muziekstad ligt er met aanbod regio. Qua vertoningcapaciteit theater, theaterwerkplaats ZIE nu ondergebracht is in de naar Naast de twee belangrijke con- in het Overleg Cultuuraanbieders op gebied van klassieke muziek, behoort het duidelijk tot de (vh Spinazie) en Dance Center haar vernoemde stichting. coursen Wereld Muziek Concours Parkstad. blaasmuziek, pop, jazz, hiphop kleinere filmvertoners. Aan uit- Deane (met eigen choreogra- In de theaterwereld zijn de en Charles Hennen Concours is en zang. Parkstad Muziekstad breiding wordt gewerkt. fieën). Cultura Nova is een pro- broers Austen, Jeroen Willems er de Euregionale Architectuur geeft een fikse economische ducerend festival. Het wil de en Carine Crutzen geen onbe- Prijs (EAP), de EU Jazz Award Parkstad Popstad impuls aan de regio. Alleen wordt Brede basis van amateurkunst, co-productie kant van Cultura kenden. en de Parkstad Limburgprijs. De popsector profileert zich door de diverse organisaties educatie en talentontwikkeling Nova verder vormgeven in De schilders Jef Diederen en Incidenteel is de Bremen Aan- gezamenlijk onder de naam en nauwelijks en/of beperkt samen- Er is een solide basis voor muziek samenwerking met ondermeer Frans Nols zijn twee leden van moedigingsprijs uit­gereikt aan portal Parkstadpopstad.nl. Ik heb gewerkt. Hierbij is nog veel te en danseducatie, een Parkstad- Toneelgroep Maastricht, Huis van de Amsterdamse Limburgers, jong talent die ondersteuning er Parkstad Festivalstad en Park- winnen. Bij Parkstad Muziekstad brede samenwerking van Bourgondië en Stichting Intro. waartoe ook Ger Lataster uit kon gebruiken bij een presen­ stad Cultuurstad van afgeleid. mist vooral de creatieve kant van bibliotheken en het Rijckheyt Verder dragen de muziekcollec- Schaesberg/Landgraaf hoorde. tatie, publicatie, cd-opname of Nieuwe Nor trekt bezoekers uit componisten, arrangeurs, schrij- streekarchief. Schunck is een uit- tieven als Nox, Oefenbunker, Van Heerlense grond zijn de een theaterproductie. Van een heel Zuid-Limburg en zelfs uit de vers, etc. Hier zou een interes- zonderlijke instelling, die zowel Sheltur bij aan het ontwikkelkli- schrijvers-dichters Ad Franssen, andere orde is de Parkstad Lim- Euregio naar zijn pop- en dance- sante uitdaging kunnen liggen een brede basis als smalle top- maat voor popmuziek. Leon Gommers, Manuel Kneep- burg Economy Award, een al programmering. Met de komst voor Parkstad en Maastricht functie vervult. Van oudsher kent kens, Harrie Geelen, Ger Thijs en langer bestaande ondernemers- van dit kleine podium (capaciteit 2018. Parkstad een sterke traditie in de De regio kent een diverse vorm- Jo Willems, fotograaf filmer Hub prijs die tot voor kort door de voor 350 bezoekers) heeft Park- amateur kunstbeoefening, met gevers, multimediabedrijven, Leufkens. De Kerkraadse dichter ondernemersvereniging Corio stad het eerste professioneel een omvangrijk verenigingen- architecten, ontwerpers en en letterkundige Wiel Kusters. League werd uitgeloofd. De prijs bemenste poppodium in Limburg Parkstad Architectuurstad structuur. Het aantal verenigingen modemerken die tegenwoordig Arno en Paulien Dieteren (Park- is ook een aantal keer aan cultu- dat specifiek voor de popfunctie Parkstad zou zich sterker als neemt echter af. onder de noemer creatieve stad) met hun Contraint Ensem- reel ondernemers is uitgereikt. In werd gebouwd, aldus Joery Wil- architectuurstad kunnen profi­ Het educatief aanbod is verder industrie geschaard worden. Er ble voor hedendaagse muziek, het verleden heeft de Van Gruns- bers. Parkstad Limburg Theater leren. Het heeft allereerst de geprofessionaliseerd, met de zijn nauwelijks galeries en ver- Stefan Metz en zijn Orlando ven prijs bestaan. Deze prijs was biedt met de volledig gerevitali- bijzondere ruimtelijke structuur gemeentelijke muziekscholen, kooppunten voor design. Het Festival voor kamermuziek, het een oeuvreprijs voor letterkun­ seerde Limburgzaal ruimte voor van kleine kernen, parochies, bibliotheken en cultuureducatie. ontbreekt aan goede ontsluiting Charles Hennen concours en de digen en werd ingesteld in 1961. seated concerten (ruim 1.000 mijnkoloniën. Ten tweede de Daarnaast kent Parkstad een van het aanbod voor potentiële vele laureaten. Parkstad kent een De prijs werd drie keer uitgereikt bezoekers), tevens dé locatie in internationaal georiënteerde gevarieerd aanbod van particu- opdrachtgevers en stimulering rijk verenigingsleven, veel harmo- (aan Hugo Brandt Corstius, Ton Limburg voor grotere clubcon- modernistische architectuur en liere dansscholen, cursussen en van de markt. Er is een aantal nie- en fanfareorkesten, koren, Lutz en Bertus Aafjes) en hield na certen (ruim 1.350 bezoekers). ten derde ( als gevolg van econo- particulier lesaanbod. In het potentieel interessante cultuur- drum- en showbands. Het leidt de gemeentelijke herindeling in De RODAhal biedt locatie voor mische, ecologische en demogra- Overleg Cultuuraanbieders Park- merken, dat nog meer dan nu daarmee tal van muzikale talenten 1980 op te bestaan. clubconcerten in het topsegment. fische krimp) een van de meest stad (ocap) onder leiding van gebeurt geëxporteerd zou door naar de symfonieorkesten Daarmee ligt er een Parkstad een uitdagende ontwerpopgave van VAZOM vindt uitwisseling plaats kunnen worden. Een kansrijke overal in Nederland en in het Samenwerking Er is een direc- sterke infrastructuur voor pop, deze tijd. Techniek en innovatie is op gebied van educatie en parti- ontwikkeling is het Dutch Design buitenland. Onder andere Frits teurenoverleg van de culturele van klein tot grootschalig. bovendien van oudsher een ken- cipatie. Interessant is dat hierin in Desk Europe for Design, Fashion, Damrow (trompet) – Koninklijk instellingen van Parkstad. Daarbij Voeg daar bij de festivals als merk van de streek. In samenwer­ beginsel particuliere, commerci- Architecture in Maastricht Concertgebouw Orkest; Jacques schuift ook Cultura Nova aan. Pinkpop, the Notorious IBE, king met het NaiM zou de regio ële en gesubsidieerde aanbie- (dutchdfa.com). Meertens (klarinet) – Koninklijk Continium zit hierbij niet aan Booch!, ParkCity Live, Heerlen een spilfunctie kunnen vervullen ders samen optrekken. Concertgebouw Orkest; Hans tafel, maar is wel vertegenwoor- Jazzt en Parkstad kan zich met in het (inter) nationaal debat over Van belang is om een verticale Nickel (bastuba) – WDR Orkest digd in Parkstad Attractief. Het recht profileren als Parkstad de kwaliteit van de gebouwde keten tot stand te brengen vanuit Köln; Hub Nickel (trompet) – overleg kent een wisselend voor- Popstad. Een belangrijke schakel omgeving en voorbeeldstellende 6 7 Heerlen Centrumstad Gemeente overstijgende, Bovenregionale kwaliteit Jazzt (Podiumfonds). Deze en Voor de periode 2009-2012 was 1 De Nota cultuur- Regionale samenhang De toegenomen dynamiek in Parkstadbrede voorzieningen en geldstromen ook Kus, SocialBeta, Media­ er ruim 14 miljoen rijksbudget planinstellingen Provincie Limburg Heerlen prikkelt inmiddels Kerk- Opvallend is dat de culturele In de periode 2009-2012 kent scapers ontvangen incidentele voor de basisinfrastructuur van vermeldt per abuis rade en andere kernen om mee infrastructuur van Parkstad steeds Parkstad vijf provinciale cultuur- ondersteuning voor projecten Limburg. De culturele instellingen een hoger bedrag. Hier is het juiste be­­ te ontwikkelen. Hiermee begint meer als eenheid functioneert, planinstellingen, namelijk WMC, van landelijke vermogens­ van Parkstad ontvingen krap 2% drag weergegeven. Heerlen zijn centrumfunctie het is meer dan de optelsom van Cultura Nova, Charles Hennen, fondsen, zoals Stichting Doen, van het rijkssubsidiebudget en waar te maken als herkenbare gemeenten met elk hun eigen Orlando, Poëziefestival. Het Mondriaan Fonds, VSB Fonds. 15% van het provinciebudget en gezaghebbende­ drager van voorzieningenmaat. Anticiperend Continium is sinds oprichting Parkstad heeft geen rijksgesubsi- voor cultuur. De provincie heeft cultuur in de regio; een steeds op de vergrijzing en bevolkings- een provinciaal museum en valt dieerde cultuurplaninstellingen. intensief overleg gevoerd met de meer vanzelfsprekend wordend krimp vindt steeds meer afstem- daardoor buiten de cultuurplan Maastricht kent er diverse. gemeenten enerzijds en het rijk hoogtepunt dat samenbindt en ming plaats. Ook gegeven de systematiek. Ook zijn er geen instellingen met anderzijds om optimaal resultaat kwaliteit toevoegt. ruimtelijke structuur van Park- Diverse instellingen worden meerjarige Europese subsidie. voor de Limburgse instellingen te Behalve uitgebreide voorzienin- stad in polyvalente kernen, is het meerjarig ondersteund door de Voor de komende periode heeft boeken in het kader van het con- gen die passen bij een stedelijke nood­zakelijk om complementair landelijke cultuurfondsen: WMC Schunck een aanvraag ingediend venant Landsdeel Zuid en het schaal van ca. 90.000 inwoners, te denken over het geheel aan (Cultuurparticipatie), Cultura om in aanmerking te komen als Ministerie. Parkstad was hierin kent Heerlen ook een aantal voorzieningen, binnen accep­ Nova (Podiumfonds), Orlando basis infrastructuur van het rijk geen gesprekspartner. hoogwaardige voorzieningen tabele reisafstand. De samen­ festival, Poëziefestival, Heerlen en de provincie. met een regionale of zelfs boven- werkende, complementaire regionale functie. Deze culturele cultuurvoorzieningen vormen maat van Heerlen vindt zijn legiti- een bijzondere kwaliteit van Verdeling structurele subsidie 2009-2012 (in E) mering in de centrumfunctie voor Parkstad. Parkstad. Ter tegemoetkoming 2009-2012 Rijk Provincie Gemeente krijgt Heerlen 350.000 euro op Een aantal instellingen opereert jaarbasis uit het gemeentefonds op Parkstad schaal. Cultura Nova – 125.000 150.000 – wat overigens niet toereikend _Zo is Rijckheyt het gemeente­ Orlando Festival 57.316 125.000 11.900 is. Dit is om initiatieven te onder- archief voor Brunssum, Heerlen, Poëziefestival Landgraaf 10.000 30.000 6.1501 steunen die regionaal verbindend Nuth, Simpelveld, Voerendaal en Wereld Muziek Concours 203.215 60.000 133.000 zijn en die een bovenregionale Gulpen-Wittem. Charles Hennen Concours – 25.000 25.000 uitstraling hebben. _De bibliotheken hebben zich verenigd in de federatieve stich- Totaal Parkstad 270.531 365.000 326.050 ting Parkstad Limburg Biblio­ % Parkstad van totaal 2% 15% theken, opdat abonnementen, Totaal subsidies 14.133.601 2.372.250 website, onderwijsdiensten en andere klantprocessen Parkstad- Bron: Nota cultuurplaninstellingen Provincie Limburg 2009-2012 breed geharmoniseerd worden. _Het Parkstad Limburg Theater is één organisatie voor de thea- ters in Heerlen en Kerkrade. Ook is PLT een gewaardeerde collega voor de Rodahal en Theater Landgraaf waarmee het samen- werkt en waar nodig advies en ondersteuning biedt. _Cultura Nova programmeert op diverse locaties in Parkstad. _Kunstencentrum Signe (KuS) werkt Parkstadbreed. _Parkstad heeft een comple- mentaire popinfrastructuur (Parkstad Popstad). _De Stichting SMK biedt muziek en dansonderwijs in Kerkrade, Landgraaf, Brunssum. _Er is de (particuliere) Kunst­ uitleen Parkstad/Kunstuitleen Maastricht. Ondanks de culturele praktijk kan niet worden gesproken van een gezamenlijk kunst- en cul- tuurbeleid.

8 9 Deze bijzondere programmering- harmonieën en fanfare. Amateur- brengen. Het moet nog meer tussen professionele en amateur- Modernisme en urbaniteit, formule / genremix is ook musici spelen Bruckner, Mahler, ‘van ons’ worden. Ook kan de kunst, hoge en lage cultuur, kenmerkend voor locatietheater- Sjostakovitsj. De taxichauffeur in interdisciplinaire mix van functies avant garde en volkskunst, werelds en wijks festival Cultura Nova, die experi- Kerkrade luistert naar de derde nog meer vorm krijgen in het modernisme en urbaniteit. Park- mentele theaterproducties als van Bruckner en begint het Glaspaleis. Schunck heeft tijd en stad Cultuurstad boekt daarin smokkelwaar weet te verpakken gesprek daarover. Een ander vertrouwen nodig en moet de successen, experimenteert en In mijn waarneming is een Programmamatrix van Ganzeboom in meer conventionele program- voorbeeld is het Contraint hoogwaardige programmering ontwikkelt voorbeeldstellende belangrijke onderscheidende mering of weet door ongewone Ensemble. Zij sluiten aan op de vanuit de ontmoeting van strategieën. Meest tastbare kwaliteit van deze regio, het eenvoudig conventioneel 45% complex 15% locaties andere aandacht te rijke blaastraditie van de streek moderniteit en urbanisme, net icoon daarvan is Schunck in het vermogen om ‘klasse-overstij­ wekken, bij ander publiek. In het en rekt het gehoor op naar als Cultura Nova en WMC, stug Glaspaleis, grenzend aan de gend’ te programmeren en een onconventioneel 15% niet complex 15% begin bracht het vooral bewezen hedendaagse muziek. Zij nemen volhouden. De uitdaging is om Bongerd en het Pancratiusplein. breed publiek aan te spreken. producties, nu steeds meer het publiek mee op ontdekkings- tot de juiste proportionaliteit te Iconen zijn ook Cultura Nova en Er is nauwelijks een productie­ Bron: Jaarverslag PLT nieuwe producties en uniciteit. tocht naar ongekende klanken. komen – zoals die na jaren erva- de brede programmering in het cultuur; er zijn niet veel makers. Cultura Nova probeert het kwali- Ook Schunck maakt de combina- ring ook in het theater en bij de Parkstad Limburg Theater. De Wel een sterke kunstbeoefe­ teitsbegrip voor de regio steeds tie topkunst en breedte kunst, festivals is gevonden. mondaine regio die de voorma- ning (amateurkunst) en beleve­ verder op te rekken. Het heeft moderniteit en urbaniteit. Met lige oostelijke mijnstreek altijd niscultuur (feesten, carnaval, met zijn lange traditie het vertrou­ zijn grote solo tentoonstellingen Concluderend, is de gave om geweest is, niet alleen in de festivals). Dat vergt andere wen gewonnen, mensen kijken van gerenommeerde kunste- met een gevarieerde program- bloeitijd, maar ook daarna, met publieksbenadering en ver­ reikhalzend uit naar de volgende naars en architecten, profileert maformule aan te sluiten bij zijn internationale oriëntatie, binding. Men zal meer moeite editie en bezoeken kunstuitingen het zich internationaal, in een breed samengesteld publiek regionale functie en tegelijkertijd moeten doen om uit te leggen, die ze anders niet zo makkelijk gelijktijdige mix met een regio- terug te vinden bij alle culturele de fijnmazige opbouw in kleine aandacht te geven, in breder zouden bezoeken. Vanuit de nale basisfunctie als muziek- instellingen, festivals en in alle kernen en koloniën met een sterk kader te plaatsen. Deze nood­ traditie in kunstbeoefening, school en bibliotheek. Daarmee disciplines. De regio kent een sociaal weefsel (zoals het vereni- zaak heeft geleid tot een mn koren, blaasmuziek en de heeft Schunck een complexe sterke traditie in het cultureel gingenleven) is het best samen bijzondere kwaliteit. vanzelfsprekende internationale haast tegenstrijdige opdracht: opvoeden van het volk, door de te vatten onder het begrippen- Directeur Parkstad Limburg gerichtheid – op de schouders het moet een innovatieve brede mijnen, de kerk en de wijk. De paar werelds en wijks. Theater Bas Schoonderwoerd: van de arbeidskrachten uit alle basisvoorziening zijn én een culturele instellingen treden in Deze kwaliteit is noodzakelijk ‘15 jaar geleden was het grote windstreken van de mijnindustrie hoogwaardige cultuurtempel. De hun voetsporen met de aan­ gezien de bevolkingssamenstel- probleem het gebrek aan diver­ (Cultura Nova, Schunck, pop) combinatie is uniek en gewaagd. houdende ‘opvoedkundige’ pro- ling van Parkstad, komt voort uit siteit in de programmering. Die kent WMC een jarenlange op­­ Het past bij de stad vol tegen- grammering en gestage opbouw de traditie en is relevant in de is nu enorm verbeterd. Ik heb bouw van gevarieerde stijlen, stellingen en solidariteit. Toch is van ’cultureel kapitaal’. actuele discussie in Nederland hier geleerd dat een brede pro­ smaken. de positie van Schunck ook een over het overbruggen van de grammering van belang is, als WMC verleent compositieop- lastige. Lokaal slaagt de organi- Onderscheidende kwaliteit is de kloof tussen kunst en maatschap- theater moet je niet profileren drachten aan hedendaagse com- satie er nog onvoldoende in om structurele aandacht voor het pij, elite en volk, kosmopolieten op enkele genres. Het is in deze ponisten en arrangeurs voor het verbindende verhaal over te overbruggen van de verschillen en antikosmopolieten. regio van belang om een eerste oriëntatie mogelijk te maken en vervolgens kansen voor verbre­ ding en verdieping te creëren. Je moet geen genres uitsluiten.’ Parkstad Limburg Theater brengt musicals, opera, theater, dans, pop- en klassieke muziek, cabaret en jeugd- en familie­ theater. Dat trekt publiek uit heel Zuid-Limburg. Sleutelwoor­ den zijn genreprogrammering en horizontale programmering. Deze uitgekiende program­ meringformule is te beschrijven aan de hand van de matrix van Ganzeboom (jaarverslag PLT).

10 11 Kwaliteiten uit de economische Kwaliteiten uit economische _Een traditie om in een innova- manieren ten tijde van een terug- Kernkwaliteiten bloei / hoogconjunctuur winter tieve programmeringsformule tredende overheid als financier _Modernistische architectuur _Onderscheidende musea. combi traditionele kunstvormen van kunst. en volkshuisvesting (koloniën) Thermenmuseum, Museum voor met experiment, avant garde _Verder specialiseren op voor- Samenvattend zijn vanuit als een permanent beleefbare moderne kunst de Stadsgalerij voorstellingen als smokkelwaar beeldstellende programma’s ontwikkeling van de culturele kwaliteit (in tegenstelling tot de (later Schunck), provinciaal in meer conventionele program- waarin de wijk en wereld worden infrastructuur een aantal kwali­ tijdelijke festivals en feesten). museum Industrion (later mering. Oprekken van smaak verbonden, de basis en de top. teiten te onderscheiden. Een Plus het debat over de ge- Continium), Museum kasteel en ervaringen. Verwoord in de Naast genremix en program­ aantal kwaliteiten is uniek en bouwde omgeving. Hoensbroek. thematiek van Modernisme en meren in sandwichformules, ook on­­kopieer­­baar. Een aantal is _Kenmerkend is de internatio­ _Als stedelijk gebied heeft de urbaniteit. verkennen van nieuwe vormen algemeen herkenbaar voor nale oriëntatie; de welvaarts- regio zijn eigen aandeel in de _Een socio-economische en van artistieke productie door, elke grote stad of stedelijke groei bracht een mondaine leven- global jongeren cultuur, pop socio-culturele revival, de zgn voor en met professionals en agglomeratie. Ten eerste voort­ standaard en internationale muziek, hip hop and hard core. Culturele Lente, die op zichzelf amateurs. komend uit de industriële bloei­ oriëntatie op de wereld van Complementaire infrastructuur ook een kwaliteit met aantrek- _Opleidingen versterken; periode; ten tweede ook uit mode, architectuur en kunst. is een kwaliteit. kende werking is. deelfaculteiten naar regio halen; de economische winter, na de Architectuuropdrachten, Frits bijvoorbeeld de Blaasfaculteit mijnsluiting. En vervolgens Peutz e.a. moderne kunst Recente periode Unique selling point met bundeling van conservatoria uit de recente prille opleving, tentoonstellingen, collectieve _Sterk besef van urgentie voor Onderscheidende kwaliteit is de uit Euregio, of een postacademi- onder de naam actuele opbouw, modern theater. En verbetering welvaart en welzijn structurele aandacht voor het sche opleiding voor architectuur. Culturele Lente. multi etnische en multi culturele van de postindustriële – trauma­ overbruggen van de verschillen _Internationaal ontsluiten van Parkstad is een top3 toeristische samenleving avant la letter door tiseerde samenleving. Mensen tussen professionele en amateur- immaterieel erfgoed, internatio- regio met een sterk leisure, mijnwerkers uit alle windstreken; willen weer trots zijn, niet kunst, hoge en lage cultuur, naal platform bieden voor kennis- festival en cultuuraanbod. Het en grensstreek met smokkel­ beschaamd. avant garde en volkskunst, het overdracht voor bijvoorbeeld is een moderne stadsregio vol routes, uitwisseling, verkeer over _Investeringen in culturele wereldse en het wijkse. Deze verenigingen. Leren van andere tegenstellingen en solidariteit, de grens in Euregio (Belgische infra; Glaspaleis, Theater, pop­ kwaliteit is niet alleen relevant verenigingen wereldwijd. Inno­ met modernistische architectuur aannemer, tanken over grens, podium Nor en Pancratiusplein. voor Parkstad maar ook in de vatie van tradities, overdracht en volkshuisvesting, avant garde etc). Sterke instellingen, goede actuele discussie in de kunst en aan nieuwe generaties en andere kunst en volkskunst. De voor­ _Amateur kunst; verenigings­ directeuren/organisaties, cultuur. culturen/toeristen. malige mijnstreek bevindt zich leven; volkstradities; publieke enorme groei publiek. in een postindustriële dynamiek. kunst. Gemeenschapsleven – _Leegstand als kwaliteit aan- Mogelijke manieren om deze Er is een sterke creatieve ener­ met organisatorische kracht en trekkelijk voor pioniers, mogelijk kwaliteit te versterken: gie en opwaartse kracht. De intergenerationele vrijwilligers maken van nieuwe initiatieven _Praktijkopleiding in social gemeente is ondersteunend. structuur / sterke sociale struc- letterlijk en figuurlijk ruimte voor design en public art zoals de in De regio is strategisch gelegen tuur Het sterke verenigingsleven, denken en doen. 2011 gestarte postacademische in de Euregio. een levende traditie die overigens _Groeiende focus op Euregio, situatie Open Source Urban steeds meer onder druk staat. strategische ligging als onder- Campus (met hun motto: let’s _Sterke festival traditie scheidende kwalitei.t not talk about art, let’s talk about (meeste Limburg festivals in _Samenwerkende en comple­ reality). Het zoekt geen discours Parkstad) voortkomend uit de mentaire cultuurvoorzieningen om het discours, maar ontwikkelt verenigingen en vrijwilligers­ voor Parkstad, waarmee de effectieve praktijken, nieuwe structuur/organisatiekracht, inwoners een goed gedifferenti- interfacesvoor kunst en maat- lokaal draagvlak. eerd aanbod kunnen genieten. schappij en nieuwe productie­

12 13 Bestuurlijke versnippering de bestuurlijke context en dreigt kunnen verzilveren is structuur weinig te bieden en is nog niet zelfsprekend beleefd verband, Knelpunten De culturele instellingen werken daardoor te worden afgeremd. nodig. Dat geldt niet alleen voor jaarrond aantrekkelijk. zoals wel in de sport. Ten aanzien tenminste op regionale schaal (en Parkstad, maar voor de Tripool van Schunck is er veel nadruk op ook steeds meer over de grens); Door de rijksbezuinigingen is de en Zuid Limburg. geld, weinig op beleving. het investeringsniveau in cultuur discussie over de taakverdeling Door het ontbreken van strate­ Profilering blijft achter past bij een stedelijk gebied van tussen rijk, provincie en gemeen- gische cultuurvisie op deze Parkstad heeft een sterk leisure- 200 à 240.000 inwoners; maar er ten actueel. Van oudsher zorgde regionale ‘tussenniveaus’ (geen profiel, maar de profilering als Andere geldstromen is geen cultuurbeleid op de het rijk voor de gezelschappen gemeente, geen provincie) cultuurstad blijft achter. Indivi­ onderbenut schaal van Parkstad. Cultuur­ en de gemeente voor de podia. worden kansen gemist. duele instellingen en festivals Andere geldstromen voor cultuur beleid maakt geen deel uit van Dit stelsel staat nu onder druk. treden over het voetlicht, maar zijn nog onderbenut (rijk, pro­ de WGR+ regeling Parkstad Door het nagenoeg ontbreken Knelpunt is dat centralistische er is geen versterkend beeld van vincie, Europese fondsen, spon- Limburg. Het wringt dat er wel van rijksgelden zal Parkstad denken in de trits ‘stad, provin- het geheel. Het is nu zaak om te soring, particulieren). Ook de mandaat voor Parkstad om uit- minder directe last ondervinden cie, land’ vaak haaks staat op de investeren in verbindingen en marktkansen voor de creatieve voering te geven aan structuur- van de bezuinigingen dan bij- belangen van Zuid-Limburg. gezamenlijke culturele profile- industrie zijn nog onderbenut. versterking van Heerlen als voorbeeld Maastricht of Sittard- Wie de reisbereidheidscirkel om ring. Zowel voor herkenbaarheid Veel partijen hebben belang bij centrumstad, maar niet om uit- Geleen. Maar indirect zal het cultuurvoorzieningen trekt, zit binnen als buiten. Heerlen als een goed cultureel leven in de voering te geven aan de ver­ zeker doorklinken. Als gevolg vanuit Parkstad nu eenmaal snel- centrum heeft nog onvoldoende regio. En vice versa; cultuur heeft sterking van cultuur. Bestuurlijk van de rijksbezuinigingen zal het ler in het buitenland. Centralis- cultuurtoeristisch profiel. Voor baat bij bloeiend bedrijfsleven, zijn er dan weer aantrekkende en aanbod van gezelschappen en tisch denken – bijvoorbeeld door dagtoerist is er nog onvoldoende studenten, jongeren, mobiele dan weer afstotende bewegin- productiekernen afnemen. De vanuit de provincie Limburgse evenwichtig en aantrekkelijk ouderen, toeristen, etc. gen tussen het geheel en de concurrentie tussen theaters zal samenwerking te verkiezen aanbod. Met wat nu bereikt is, zou het delen, Parkstad en Tripool; het scherper worden. Bas Schoon- boven Zuid-Limburgse Euregio- In de communicatie is de positie zonde zijn om de kansen niet door cultuurbeleid blijft daardoor derwoerd verwacht dat nu gezel- nale samenwerking – belemmert van Parkstad ambivalent. Park- te vertalen naar de provincie en gefragmenteerd. schappen enorme bezuinigingen de Euregionale ambities. stad lijkt zich terughoudend op het rijk. De samenwerking met opgelegd krijgen, ze meer zullen te stellen als het gaat om Park- het bedrijfsleven, mkb en andere De culturele instellingen en hun kiezen voor theaters waar de stad branding. Ook hier is een maatschappelijke partners kan gemeenten kunnen geen vuist goede faciliteiten zijn en veel Culturele kwaliteiten zijn nog knelpunt stammenstrijd en ver- verder vorm krijgen. Dit draag- maken bij onderhandelingen met belangstelling is. Heerlen zal te weinig beleefbaar snippering. Telkens weer andere vlak is ook van belang bij het de provincie Limburg en het rijk daarvan profiteren. Op die De culturele beleving is nog te keuzes, dan weer Heerlen, dan overdragen van de maatschap- over de verdeling van cultuur­ manier komt het rijksgeld alsnog versnipperd en ongearticuleerd. weer Parkstad. Dan weer Zuid- pelijke betekenis van cultuur. planmiddelen voor het Landsdeel – via een omweg – hier terecht, Het centrum van Heerlen en Limburg, dan weer Limburg als Nieuwe vormen van samenwer- Zuid. Op Parkstad niveau is er aldus Schoonderwoerd. Parkstad is veel leefbaarder geheel. king tussen economie en cultuur immers geen bestuurlijke en geworden. Maar de culturele Als verkenning en tegelijkertijd worden verkend. Er is aandacht ambtelijke aanspreekpunt voor Met de beleidsverschuiving kwaliteiten en identiteiten zijn om partijen aan elkaar te verbin- voor de vestiging van creatieven, cultuurbeleid. Dit speelt ook onder het huidige kabinet van nog te weinig beleefbaar. Veel den heb ik een marketing / com- maar nog te weinig voor een richting de cultuurfondsen en ‘vernieuwing’ en ‘artistiek monumenten en industriële municatie denktank geïnitieerd. goede afzetmarkt voor de crea- Europese fondsen. Er is geen resultaat’ als doorslaggevend gebouwen zijn gesloopt. Iconen Samenvattend luidt de conclusie: tieve industrie. gezamenlijke kennis, visie, subsidiecriterium naar ‘publieks- uit de avant garde cultuur en de er wordt veel geïnvesteerd in beleid en lobby. resultaat’ en ‘resultaat uit cultu- volkstradities worden te weinig cultuur, er mag meer gedaan Visie, beleid en lobby werken reel ondernemerschap’ ontstaan gevierd. De geschiedenis van worden aan het zichtbaar maken twee kanten op. Ook naar de wellicht mogelijkheden voor de de stad, de modernistische van het resultaat op de beoogde instellingen toe zouden vanuit toekomst. Tegelijkertijd zullen architectuur, de koloniën zijn effecten: zelfvertrouwen, aan- het strategische perspectief van nieuwe financieringsbronnen en onvoldoende ontsloten voor het trekkelijkheid van de stad/regio, (tenminste) de maat van Parkstad verdienmogelijkheden gevonden publiek. imagoverbetering, economische impulsen gegeven moeten wor­ moeten worden. Het lijkt logisch Heerlen en Parkstad kennen spinoff. den voor kwaliteitverbetering, daarvoor zowel naar ‘Brussel’ te weinig ruimtelijke clustering van afstemming en profilering. kijken, als ook een Euregionale cultuur. In Heerlen wordt welis- Bij relevante ontwikkelingen structuur op te bouwen. Daar- waar in beleidsnota’s gesproken Identificatie blijft achter zoals VIA2018 en Brainport2020, voor is echter wel alertheid en van een Peutzdriekhoek, maar Ondanks de relatief brede cultuur­ zit wel Heerlen aan tafel, maar een effectieve positionering deze is nergens zichtbaar of deelname blijft de identificatie (formeel) niet namens Parkstad. nodig. Het lijkt er echter op dat beleefbaar. Zijn de routes tussen met cultuur, het gevoel ‘cultuur In feite heb ik als intendant op op het cruciale moment kansen de verschillende culturele trek- is van ons’ achter. Het verband Parkstad-niveau wel deze positie worden gemist. Zo is nu in de pleisters goed verbonden? Zijn tussen cultuur en sociale econo- ingenomen en wel degelijk het subsidieronde voor de basisinfra- ze aantrekkelijk genoeg? mische ontwikkeling wordt wel culturele veld Parkstadbreed in structuur van de provincie en het Probleem is dat er te weinig te bestuurlijk, maar niet altijd ‘op stelling gebracht. Maar formeel rijk niet samen opgetrokken door doen is in Heerlen en Kerkrade straat’ beleefd. De maatschap- ‘bungelt’ de intendant daarmee de Zuid Limburgse instellingen rond het cultuurbezoek. De thea- pelijke betekenis van cultuur tussen Parkstad (geen cultuur­ en overheden. Terwijl de moge- ters en musea hebben terrasjes, wordt te weinig overgedragen; beleid) en Heerlen (geen Park- lijkheden voor samenwerking zo onderscheidende winkeltjes, wat het betekent voor de stad in stad) in. Dit is erg onproductief. dichtbij zijn, vanwege de kandi- bezienswaardigheden in de cijfers, voor de identiteit, sfeer en Ook belemmert het de accep­ datuur voor de culturele hoofd- buurt nodig. Lastig is dat de de sociaal economische stijging tatie van cultuur buiten Heerlen stad. Er wordt door VIA2018 energie van de culturele lente van de stad en regio. door partners als VIA2018 of gebouwd aan een financiële nog maar moeilijk overkomt op Amateurkunsten en volksfeesten Brainport; het heeft immers geen structuur in de Euregio. Maar in de cultuurtoerist. Een tentoon- zijn ‘van ons’, professionele kun- formele plek. De culturele prak- hoeverre wordt deze duurzaam stellingsbezoek is geen dagbe- sten nog te weinig. Topkunst en tijk lijkt hier sneller te gaan dan verankerd? Om kansen te steding. De stad heeft nog te breedtekunst kennen geen van- 14 15 Versnellen en verbreden van Opschalen cultuurbeleid en Regionaal samenwerken Het Euregionaal denken Voor Zuid- Afstemmen cultuur-, city- en Voorwaarden voor succes de culturele lente lobby, minimaal op de maat gehele cultuuraanbod is meer Limburg is Euregionaal werken regiobranding De integrale opbouwpolitiek en van Parkstad dan de som der delen. Cultuur de toekomst, waarvoor samen- Voorwaarde is niet meer ambiva- de investeringen in cultuur zijn Van versnippering naar is een cruciale dynamo in de werking op Zuid-Limburgs schaal­ lent te zijn in de communicatie succesvol gebleken; er is een verbinding Parkstad kent een opwaartse ont­wikkeling van niveau een voorwaarde is. De over Parkstad en werk te maken ommekeer tot stand gebracht. groot­stedelijke culturele infra- Parkstad en Zuid-Limburg. logische opbouw zou dan ook van de Parkstad regiobranding. Toch laten de statistieken zien structuur, met daarin een geva­ Breng deze dan ook als zodanig zijn Heerlen/Parkstad zijn part- Keuzes maken is noodzakelijk. dat deze opwaartse ontwikkeling rieerd palet aan professionele in positie. Organiseer daarom ners in de Tripool. Vanuit Tripool Het zou helpen als elke nog pril is. Van belang is de cultu- instellingen. Van Grunsven heeft strategisch cultuurbeleid op de wordt opgeschaald naar de gemeente zich profileert als deel rele lente te koesteren en verder met zijn visie een belangrijke regionale ‘tussenniveaus’ (geen Zuid-Limburg regio. Vanuit Zuid- van Parkstad (Heerlen-Parkstad, tot ontplooiing te brengen. Vier basis gelegd met culturele voor- gemeente, geen provincie) resp. Limburg wordt de alliantie aan- Kerkrade-Parkstad, Landgraaf- de succesvolle opleving. Zorg zieningen in Heerlen, die inter­ Parkstad, Tripool, Zuid-Limburg, gegaan met de Euregionale Parkstad, enzovoort) en daar- dat het succesverhaal verteld nationaal geïnspireerd zijn, een Euregio Maas Rijn. Dit is nodig steden (MAHHL) en regio’s. De naast sterker wordt ingezet op de wordt. En bovenal zorg voor boven­lokale uitstraling hebben om een sterkere positie te be­­ druk moet worden opgevoerd branding van Parkstad-Limburg versnelling en verbreding van en die een regiofunctie vervullen. werkstelligen richting provincie, om de belemmeringen voor als geheel. Vervolgens zou dit de culturele lente. Die visie zou onverminderd lei- het rijk, Europa en de cultuur­ grensoverschrijdend werken moeten worden ingebed in De integrale Taskforce die des- dend moeten zijn in het cultuur- fondsen. Bij Culturele Hoofdstad weg te nemen. ieders citybranding en de over- tijds met Operatie Hartslag is beleid. De schaal en reikwijdte 2018, Brainport2020, Tripool of koepelende branding op Limburg ingezet om de hardnekkige pro- van de culturele instellingen MAHHL zit Heerlen aan tafel, en Zuid-Limburg niveau, Maas- blemen duurzaam te bestrijden, ontstijgen de schaal van de maar moet ook Parkstad als tricht-Aachenregio, Euregio en zou je nu moeten inzetten op de gemeente. De samenwerking vijfde stad van Nederland in culturele hoofdstad. op de versnelling en verbreding en onderlinge afstemming van positie gebracht worden. van de sociaalculturele en sociaal­ culturele voorzieningen vindt De minimale maat is Parkstad. economische stijging van de vanuit de cul­tuursector wel Tenminste op dit niveau moet regio. Grootschalige evenemen- plaats (en moet voortgezet en gezamenlijke strategische kennis, ten, zoals Mijnen2015, Culturele verder verbeterd worden), maar cultuurvisie, beleid en lobby hoofdstad 2018, IBA2020 helpen er is dringend een gelijkwaardige wor­den georganiseerd. Heerlen daarbij. Mits wordt vastgehouden bestuurlijke counterpart nodig. zou vanuit de centrumfunctie en aan de brede interdisciplinaire regierol, hierin het voortouw aanpak: economisch, sociaal, moeten nemen. Alleen dan kan ruimtelijk en cultureel. worden ingezet op een betere afstemming met de provincie en effectieve lobby richting ‘Den Haag’ en ‘Brussel’.

16 17 Eerste pijler in de visie en aan­ Cultuur en herstructurering de opzet van een ‘Community- Cultuur en identiteit Visie en aanbevelingen bevelingen is het verbinden van Noodzaak ligt in de economische programma’ de transitie van In het licht van de onvrede, het cultuur aan de economische, neergang, vergrijzing, ontgroe- institutioneel aanbod (muziek- onbehagen en het verlangen ruimtelijke en sociale noodzaak ning en demografische verande- school, bibliotheek en educatie) naar identiteit is het noodzaak Een herkenbaar programma De aanbevelingen zijn daarom en ambities van Parkstad. ringen, die vragen om nieuwe naar een meer klant-cq burger- om de kloof te overbruggen slaagt er idealiter in om de gekoppeld aan de noodzaak en vormen van ruimtelijke en sociale gericht programma maken. tussen kosmopolieten en anti­ verbinding te leggen tussen de urgentie van deze regio, zoals planning. Niet alleen op groei Bij vragen over de leefbaarheid kos­mopolieten. Parkstad (en kwaliteiten en eigenheid van eerder benoemd. Vervolgens Cultuur en economie gericht. Herstructurering is niet kunnen kunst en cultuur een Europa) moet nieuwe strategieën de regio en de vraagstukken vormen de gesignaleerde Noodzaak en urgentie liggen in alleen een ruimtelijke opgave, be­langrijke rol vervullen. Bij­ vinden voor participatie, repre- van deze tijd. Op dat snijvlak knelpunten een basis voor de de economische, ruimtelijke en ook sociaal en cultureel. voorbeeld door middel van sentatie en identificatie. ligt immers de noodzaak en de aanbevelingen. sociale opgaven van Parkstad. Parkstad onderscheidt zich op de artistiek-cultureel onderzoek de Er zijn iconen en identiteitsdra­ meerwaarde van deze regio Cultuur maakt wezenlijk onder- thema’s duurzaamheid, nieuwe aanwezige creatieve energie in gers nodig om gezicht te geven voor de rest van Europa. Om tot Pijlers in de visie en aanbeve­ deel uit van persoonlijke en maat­ energie en nieuwe vormen van een wijk zichtbaar te maken, te aan de regio en trots van bewo- een relevante positionering te lingen zijn: schappelijke processen, en heeft stedelijkheid. Daarin staan verbinden aan de wijk en op te ners mogelijk te maken. Tegelijk komen, staat de vraag centraal: _Cultuur verbinden aan laten zien op verschillende ma­­ krimpbestendig slopen, herbe- tillen tot een niveau waarop meer zijn ook identiteitsbevragers waarom kunnen juist hier ant­ economische, ruimtelijke en nieren van betekenis te kun­nen stemmen en bouwen centraal, mensen zich ermee kunnen iden- nodig. Want het gaat niet alleen woorden ontstaan, die relevant sociale noodzaak en ambities zijn. Cultuur en in het bijzonder dat wil zeggen volgens een tificeren. Bij die kwaliteiten gaat om zelfbevestiging of om (het zijn voor anderen? van Parkstad een hoogwaardig po­­diumaanbod levensloopbestendige, econo- het om aanwezige creatieve verlangen naar) een homogene _Culturele kwaliteiten en is een belangrijke factor in het misch en ecologisch duurzame energie (bijvoorbeeld rond cultuur. identiteiten in stelling brengen verblijfs- en vestigingsklimaat. werkwijze. De Internationale Bau Benito Deane in Treebeek, _Grote evenementen Cultura Het versterkt de aantrekkelijkheid Ausstellung (IBA) wil versnelling Brunssum). Maar ook om andere Iconen (her) waarderen en Nova, WMC2013, Mijnen2015, van de stad. Speel de troeven uit: brengen in het transitieproces. dynamiek, zoals diverse vormen creëren Kenmerkend voor het VIA2018, IBA2020 gebruiken Parkstad Attractief; Parkstad Fes­ Doel (in mijn woorden) is de eco- van ondernemerschap, kennis, succes van de culturele lente is als vliegwiel voor transitie tivalstad en Parkstad Cultuurstad. nomische en ruimtelijke opleving netwerken, talenten van de de herwaardering en opwaarde- Op economisch vlak zijn leisure, van Parkstad, geschraagd door bewoners, winkeliers. In de IBA ring van de culturele gebouwen, cultuur en creatieve industrie een sociale, mentale en culturele alliantie is het concept Wij(k) die markante iconen zijn voor de (vormgeving, architectuur, multi- opleving. Architectuur, (industri- kracht ontwikkeld. stad, en het op gang brengen media, mode) kansrijke ontwik­ eel) erfgoed, vormgeving, artis- van dynamiek. Een vergelijkbaar kelrichtingen voor Parkstad. tiek engagement en reflectie proces kan op andere schaal, in Vanuit de creatieve industrie geef creatieve industrie, kunst, cultuur andere wijken op gang worden ik een voorbeeld van verbindend en social design zijn hierin cruci- gebracht (zoals ook al gebeurt, denken. In de toptechnologie­ aal. Een goed voorbeeld is de bijvoorbeeld Gen Coel). Ook regio Brainport (Eindhoven, expositiereeks Status Quo in immateriële iconen, zoals een Leuven, Aken) liggen kansen kunstencentrum KuS, die de bekende Parkstedeling, een his- voor de creatieve industrie. De gevolgen van herstructurering in torische gebeurtenis, de blaas- Chemelot Campus in Sittard beeld brengt. Ook Lak aan Braak muziektraditie of het Geleen specialiseert zich in life heeft met muurschilderingen verenigingsleven kunnen geëerd sciences en materialen; wil kop- non-plekken door heel Parkstad worden. loper nieuwe materialen zijn. De getransformeerd tot gebeurte- In het kader van grote manifesta- Health Campus Maastricht is een nissen. De thematiek is een her- ties (Mijnen 2015, MCHvE2018, van de acht academische zieken- kenbare kwaliteit in Parkstad IBA2020) kan gebouwd worden huizen in Nederland en is gespe- vanuit de modernistische archi- aan monumentale kunstopdrach­ cialiseerd in hersenonderzoek tectuur en volkshuisvesting. ten, die zich verhouden tot de en onderzoek naar hart en vaten. thematiek en identiteit van de Missing Link is de verbinding van Van belang is om het herwonnen streek en daarmee een perma- creatieve industrie aan health zelfvertrouwen te gebruiken om nente collectie creërend van technology (denk aan industrieel verdere verbetering in de wijken internationale publieke kunst- ontwerp, vormgeving, product- te realiseren. Niet alleen in het werken. Goed voorbeeld is hoe ontwikkeling). Het zou interessant centrum, maar ook in de wijken de grensoverschrijdende orga­ zijn te onderzoeken in hoeverre wordt geïnvesteerd. In Heerlen nisatie Insite al decennia kun­ de creatieve industrie van (met met bijvoorbeeld pocketparks, stenaars uitnodigt om in het name geconcentreerd in) Heer- groenten uit MSP, PinkPony gespannen grensgebied van San len en Parkstad daarop te positi- Express in Vrieheide, het brede Diego en Tijuana publieke kunst- oneren is. onderwijs en cultuurcentrum Gen werken te maken. En dichterbij Creatie en technologische inno- Coel. In Kerkrade met proef­ huis zijn de muurschildering van vatie zijn herkenbare kwaliteiten tuinen, kunstenaarsateliers en de Os Gemeos op het Schelmen- in Parkstad vanuit het mijnverle- osuc in de sloopflat Bleijerheide. hofje in Heerlen en de monumen- den. Ook vanuit wetenschap en Er wordt de komende jaren geïn- tale Indemann in het Duitse cultuur worden al koppeling ge­­ vesteerd in de herstructurering Inden aansprekend voorbeelden. legd, bijvoorbeeld in de thema- van wijken. Wijken- en buurt- Het Glaspaleis op het Pancratius- manifestatie over het Brein van voorzieningen worden vernieuwd plein is een belangrijk icoon voor Continium wetenschap en tech- en er volgen meer brede scholen de regio, een belangrijk moder- niek. Onderzoek de ontwikkel en en brede maatschappelijke voor- nistisch monument van Fritz verdienkansen voor de creatieve zieningen, met o.a. behoefte aan Peutz, zowel verbonden aan de industrie. culturele programmering op mijnhistorie als aan de culturele buurtniveau. Schunck wil middels lente. De beeltenis van het Glas- 18 19 paleis, naast de Pancratiuskerk Tweede pijler is het in stelling gaande is. Dat zijn gemiste Parkstad als één decentraal vraag is of deze kwaliteit en de met feestende mensen die een brengen van de culturele kansen. Niet alleen voor de ver- cultuurpark architectuurroutes voldoende luchtacrobatieke belevenis kwa­liteiten en identiteiten; breding van het publiek. Maar Kenmerkend voor Parkstad is de naar voren worden gebracht. ondergaan van Cultura Nova op deze zichtbaar en jaarrond ook voor de profilering, dyna- opbouw in kernen,de structuur Heerlen en Parkstad zouden zich het plein is wat mij betreft het beleefbaar maken. miek en het gevoel van trots in van koloniën. Deze kwaliteit kan veel sterker op architectuur en icoon voor de stad. Dit zou als de stad. bespeeld worden als een groot stedenbouw moeten onderschei- beeldmerk gebruikt kunnen podium. Beschouw het als één den (Parkstad Architectuur­ worden door de gemeenten, Van leefbaar naar beleefbaar decentraal cultuurpark dat zich stad). De grote bedrijven, vvv’s, etc. Het zou Veel is geïnvesteerd in het weer uitstrekt over heel Parkstad met architectuurtentoonstellingen zelfs de blauwe gemeenteborden leefbaar maken van het centrum daarin grote en kleine landmarks, van Schunck zijn daarin essenti- kunnen sieren bij alle toegangen van Heerlen. Nu gaat het om het (tijdelijke) kunsthallen en culturele eel. Daarnaast moeten de tot Parkstad. permanent beleefbaar maken iconen. Denk aan een tijdelijke bezienswaardigheden goed ont- van de kwaliteiten en identiteiten kunsthal in de pompgebouwen sloten worden. Reflecteren en bevragen van Parkstad, de geschiedenis, van Brunssum. Creatieve energie, speelsheid, cultuur en creatieve energie. Parkstad als podium – met als Identificatie met cultuurHet is vindingrijkheid en verzet zijn doel: de permanente aantrekke- nodig om te investeren in het (informele en) belangrijke bron- Het verhaal van de culturele lijkheid van de stad vergroten ‘van ons’ maken van cultuur en nen voor transformatie. Het is lente voor bewoners en bezoekers; de het verbinden van topkunst en van belang om deze energie De culturele lente vormt een stad als belevenis, gebeurtenis, breedtekunst. De cultuurdeel- ook in beeld te brengen. Door verbindend succesverhaal, dat ontmoetingsplaats. name is hoog, maar men lijkt zich geschiedenis, innovatie, crea- als inspiratiebron en sturende er niet mee te vereenzelvigen. tieve energie in alle diversiteit en kracht werkt. De verbinding in Leegstand en decentrale struc­ Nu denkt men: ‘ik doe niet aan tegencultuur te ontsluiten voor Parkstad moet allereerst tot tuur benutten; De leegstaande cultuur, ik speel gewoon gitaar’. bewoners en voor een internatio- stand komen door het besef van winkels en panden in de binnen- Vergelijk wat Erica Terpstra voor naal publiek, wordt een belang- de kwaliteiten en identiteiten, stad en in de wijken worden de sport heeft gedaan, iedereen rijke meerwaarde gecreëerd. De die onderscheidend en niet benut voor ideeën met bindend begrijpt de kolom van breedte geschiedenis wordt overdraag- kopieerbaar zijn. Daarnaast komt vermogen, uitstraling, aantrek- naar topsport. Dat ontbreekt in baar op andere generaties, verbinding tot stand door ge­­ kingskracht, verblijfskwaliteit. nog de kunst. Betrek bekende andere landen, en kan worden deelde belangen van bewoners, Urgent en relevant voor veel bin- Limburgers als boegbeeld, laat gerelateerd aan vergelijkbare bedrijven, organisaties aan te nensteden is om antwoorden te topmusici workshops en master- postindustriële gebieden. Door spreken (conform het motto ‘uw ontwikkelen op de dreigende classes geven. En vice versa. specifieke ervaringen van deze taak is ons belang, onze taak is leegloop van stad en winkelcen- Nodig leerlingen uit bij (repeti- voormalige mijnstreek via film, uw belang’). Het vertellen van tra, als gevolg van het internet- ties) topuitvoeringen, speciale literatuur, theater, beeldende het verhaal van de culturele lente shoppen en de economische schooluitvoeringen. Behalve dat kunst in relatie te brengen met helpt om mensen te mobiliseren. recessie. er iconen nodig zijn, waarmee universele vragen wordt een Het verhaal (uit dit rapport) zou men zich kan identificeren, gaat betekenisvolle verbinding gelegd op verschillende manieren verder Erfgoed zou nog veel meer in het ook om daadwerkelijke tussen de wijk en wereld. Derge- verteld en aangevuld moeten stelling gebracht kunnen worden representatie in culturele pro- lijke artistieke reflectie gekop- worden, ook in beeld. in het transitieproces van Park- grammering en optimale cultuur- peld aan maatschappelijke stad. Geschiedenis, monumenten deelname. Bewustwording van thematiek is een veel beproefde Permanent beleefbare en archeologische vondsten wat creatieve energie betekent methode om (impliciete of expli- kwaliteit kunnen de identiteit van een wijk voor de persoonlijke beleving en ciete) verbanden te leggen Aandachtspunten zijn het jaar­ of buurt versterken en mensen voor het succes van de stad. Wat tussen de vragen waar kunste- rond aantrekkelijk houden van de betrekken bij het museum. In lijn is nodig om wijken, hoger en naars en makers mee worstelen, stad en streek, ook als er geen met de motie die onlangs werd lager geschoolden cultureel te en waar het publiek mee bezig is. festival is. Hoe kun je de culturele aangenomen om meer ‘de straat representeren? Welke rol spelen Diverse voorstellingen van Cul- lente beleefbaar houden, ook op ‘ te gaan, zou Historisch Goud zij in cultuur van de stad? Welke tura Nova, Manifesta 2012, buiten de voorstellingen en acti- een rol kunnen spelen in het creatieve energie is er? Is dat Mijnen2015 (en het Sjtub project) viteiten zelf? En hoe draag je de beleefbaar maken van de gewaardeerd en zichtbaar in de zijn voorbeelden. De regio kan belevenis van mensen die er bij geschiedenis in Parkstad. Bij- cultuur en mediatempels? En hoe de impact wel gebruiken van dit waren, verder uit? Mogelijk voorbeeld door historische figu- draag je ervaringen van de wijk soort grootschalige themamani- kunnen leegstaande panden en ren, vondsten, reconstructies of over? festaties. Programmering en etalages hiervoor benut worden. verdwenen gebouwen fotogra- productie kan zich richten op de Niet alleen als reclame voor het fisch of virtueel zichtbaar te relevantie van het eigene van ‘de komende evenement, maar als maken. Bijvoorbeeld de onder- wijk’ voor de wereld. Maar min- volwaardig presentatieplek of grondse mijnkaarten (Ook straat- stens zo belangrijk is het bieden multimediaal diorama. Bij de namen kunnen aanknopingspunt van een venster op de wereld. diverse festivals die ik dit jaar be­­ zijn, denk aan een foto van de Het verrijken van de ervaring van zocht, viel telkens op hoe weinig gebroeders Honigmann in de ‘de wijk’ met ‘het andere’, met er aan citydressing wordt ge­­ Honigmannstraat). buitengewone artistieke produc- daan. Hoewel de stad als locatie ties en kunstwerken en het pro- en als podium wordt benut, ont- Architectuur, monumenten en grammeren van de wereldtop op breekt daardoor nog de beleving de straat Heerlen en Parkstad de Parkstedelijke podia (zoals voor, na en tijdens de gebeur­ hebben genoeg bezienswaardige Topklassiek). tenis. Pas als je ter plekke bent, architectuur en monumenten, die merk je dat er iets bijzonders permanent beleefbaar zijn. De 20 21 Stimuleren productieklimaat voorwaarde moeten stellen bij Impactstudie het bijzonder, vooruit te helpen? Praktische aanbevelingen Parkstad kan aantrekkelijk zijn subsidieverlening. Om de impact als cultuurtoeris­ Hoe kunnen allianties gevormd voor makers, kunstenaars, Het is jammer als de verschil- tische trekker en de effecten op worden vanuit sectorale cross performers. Maar wil het een lende festivals en podia elk ‘het de lokale economie beter te overs tussen cultuur, bedrijfs­ In relatie tot de sterkten, voedingsbodem zijn, dan vergt wiel moeten uitvinden’ als het kunnen waarderen is meer onder­ leven, overheid, onderwijs, zwakten, kansen en bedrei­ dat goedkope plekken, die gaat om publiekservice zoals zoek nodig. De eerdergenoemde jongeren, gezondheid, grote gingen worden praktische makkelijk verkrijgbaar zijn en een Parkstad Cultuurpas voor gezamenlijke uitgave Spektakel bedrijven, MKB. En bovenal hoe aanbevelingen gedaan voor makkelijk weer vanaf te komen. bewoners en bedrijven; geza- in Parkstad was een aansprekend kunnen deze telkens op de juiste samenhang en verbindingen in Maar bovenal zijn een spring- menlijke ticketservice; publieks- initiatief, dat helaas niet overal schaal georganiseerd worden? programmering, profilering, plankfunctie naar de Euregio- arrangementen in samenwerking zijn bestemming heeft gevon- Lokaal, regionaal en Euregionaal? cultuurbeleving en maatschap­ nale podia, (internationale) met ondermeer Maastricht en den. Veel bestuurders en onder- pelijke betekenis. subsidiemogelijkheden, een Aken, vervoer en hotelarrange- nemers (toch de voornaamste opdrachtklimaat en afzetmarkt menten. Een gezamenlijk online doelgroepen) kennen het boekje noodzakelijk. Er wordt wel vaak boekingssysteem voor de Park- niet. Ook de website www.park- gezegd dat leegstaande gebou- stad festivals en podiuminstellin- stadfestivals.nl is niet meer geac- wen met creatieven ‘gevuld’ gen zou voordelen bieden. tualiseerd. Het initiatief zou weer kunnen worden. Maar van belang nieuw leven ingeblazen moeten is om aantrekkelijke omstandig- Collectieve promotie worden. Een zelfde impactstudie heden te scheppen en een markt Bekendheid buiten Limburg van zou naar de culturele instellingen te stimuleren voor al die crea­ de festivals en instellingen kan gedaan moeten worden. tieven. nog veel verder gestimuleerd worden en het potentieel aan Breder financieel draagvlak Kwaliteitsimpuls programmering bezoeken landelijk en Euregio- Om door te ontwikkelingen Het versterken van de unieke en naal lijkt nog onderbenut. vanuit waar de culturele sector hoogwaardige activiteiten door Gezamenlijke inspanningen in nu staat (opwerkend vanuit een het binnenhalen van aanspre- publieksonderzoek, marketing, achterstandspositie) is het nodig kende intendanten, kunstenaars, communicatie en promotie zijn om het financiële draagvlak van makers, gastcuratoren. Samen- zeer aan te bevelen. Van belang met name de professionele werking tussen amateurfestivals is om hiervoor een gezamenlijke instellingen verder te verbreden. en professionele instellingen kan spendingpower te creëren en Zowel richting provincie, rijk en programmaversterkend werken. collectieve promotie te organise- Europa, als richting private part- Ruim tijd in voor intervisie tussen ren. Als basis daarvoor is een ners. Grote bedrijven en dien- de directeuren van culturele gedifferentieerd cultuurmarke- steneconomie stellen groot instellingen onderling. tingplan nodig, tenminste op de belang in aantrekkelijk woon en maat van Parkstad, gebaseerd leefklimaat, om hogeropgeleiden Voltooien culturele infrastructuur op gezamenlijk publiek- en te kunnen vinden en binden. Er Met de doorontwikkeling van het marktonderzoek in de Euregio. is behoefte aan Brains for Brain- Filmhuis De Spiegel kan het art- Het marketingplan moet verbin- port. Het belang van MKB ligt house filmaanbod op het niveau dingen leggen met city en regio- in toelevering van producten en komen dat past bij de regiofunc- branding, en de belangrijke diensten aan grote bedrijven, tie van Heerlen. mijlpalen zoals WMC2013, dienstverleners, overheid en Mijnen2015, VIA2018, IBA2020. voldoende koopkracht van Afstemming De troeven Parkstad Leisurestad, bewoners, aantrekkelijkheid van Met de toename van het aantal Festivalstad en Cultuurstad de binnenstad. Er is behoefte evenementen en programma’s moeten elk op hun eigen kwali- aan verbindingen. De onder­ wordt het steeds belangrijker om teiten uitgespeeld worden. steuningsmogelijkheden door tot een goede afstemming te Parkstad kent naast twee con- het bedrijfsleven en mecenaat komen. In 2007 werden 125 festi- coursen ook enkele cultuurprij- zouden verder uitgebouwd valdagen per jaar geteld. Nu zijn zen, zoals de Euregional Prize for kunnen worden. De mogelijk­ het er zeker meer. Zorg ervoor Architecture en de EU Jazz heden voor een gezamenlijk dat deze niet te kort op elkaar Award. De huidige prijzen zijn cultuurfonds zouden verkend plaatsvinden. Vrijwel alle festivals gericht op jong talent. Mits slim moeten worden. Toerisme, vinden in juli en augustus plaats. ingezet, kan een prestigieuze horeca, wonen, health & welness, Alleen Cultura Nova is in augus- oeuvreprijs, zoals de vroegere technologie,… al deze sectoren tus – september, Charles Hennen Van Grunsvenprijs, gekoppeld onderkennen het belang van en Poëziefestival in april. Behalve aan de culturele kwaliteiten en cultuur als wezenlijk onderdeel planningsafstemming moet ook identiteiten van de regio, een van een gezonde, creatieve, nagedacht worden het inperken manier zijn om zich nationaal en ondernemende samenleving. van een ‘wildgroei’ aan festivals, internationaal als cultuurregio te Welke investeringsmodellen, kwaliteitsimpuls en risicobeper- profileren. Gekeken moet co-creatievormen, verdien­ king van buiten evenementen. worden wat het juiste schaal- modellen, donatie, sponsor en Samenwerking (en geen tegen- niveau is, Parkstad, Tripool of – in mecenaatsvormen kunnen ont- werking) is nodig tussen de festi- het licht van de culturele hoofd- wikkeld worden, op basis van de vals en instellingen, waar het stad – de Euregio. gedeelde belangen en noodzaak gaat om het boeken van arties- om de gezamenlijke toekomst ten. De gemeente zou dit als van Zuid-Limburg, Parkstad in 22 23 De derde pijler is het gebruiken delen van de samenleving – is is Parkstad klaar voor grootscha- iconen en een herkenbaar Grootschalige evenementen van grootschalige evenementen de motor van stedelijke vernieu- lige evenementen voor een groot cultureel gezicht; zoals Cultura Nova, WMC2013, wing. Er is een wereld te winnen. publiek. Deze zijn ook hard nodig _Het creëren van trots en ver- als vliegwiel Mijnen2015, VIA2018, IBA2020 Dat staat in contrast met de be­­ om het na-ijlende negatieve trouwen in de toekomst, waar- als vliegwiel voor transitie. Elk houdende aard van bijvoorbeeld imago definitief om te klap­pen in door mensen blijven, terugkeren evenement vormt een mijlpaal in vele andere steden in Nederland een positief beeld. of komen; de realisatie van de gezamenlijke die in de huidige crisistijd vooral De Euregionale ‘beweging’ van _Het aantrekken van nieuwe doelen. iets te verliezen hebben. De mid- VIA2018 is hard nodig om een bezoekers; door blijvende ver­ denklasse en gegoede burgers boost te geven aan de economie, betering van de permanente De voormalige mijnstreek heeft zijn eerder angstig voor te veel via werkgelegenheid, bestedin- beleefbaarheid van geschiedenis, besef van urgentie. Parkstad verandering en verlies van ver- gen van publiek en het verge- cultuur, creatieve energie; bevindt zich precies op het worvenheden. De noodzaak en makkelijken van het grensover­­- _Het meenemen van het cen- moment waarop het er toe doet. veranderkracht zal er minder zijn, schrijdend werken. En het is hard trum, de wijken, het platteland Er is een over­levingsdrift en een er is meer te verliezen. nodig om nieuwe ‘krimpproof’ van Parkstad in de opwaartse flinke sprank hoop om te kunnen Maar ondanks dat er veel bereikt ruimtelijke oplossingen te ont- spiraal van de culturele lente; slagen. Die cultuur van de hoop is, en een neerwaartse spiraal wikkelen en een kans om deze _De poort openen naar betere is authentiek. Mensen verlangen lijkt te zijn omgekeerd naar een voor de bühne te brengen van connectie met de Euregio Maas zo naar verbetering van hun stad, opwaartse, is Heerlen er nog een internationaal publiek. Rijn. willen trots kunnen zijn, zich kun­ lang niet. Maastricht, Aken en De ambitie is om er een brede nen ontplooien, er mogelijkheden Luik zijn aantrekkelijke cultuur- beweging van te maken, opdat hebben (ipv weg te moeten om rijke steden met winkels, studen- de impact op sociaal cultureel iets voor te stellen). Deze wil om ten, uitgaansleven. Heerlen zal vlak groot zal zijn,, een soort zich in te zetten voor verbetering nog niet de beauty contest culturele lente ‘turbo’. van de stad is even noodzakelijk winnen bij het grote publiek _Het creëren van monumentale als aanstekelijk. (nieuwe bezoekers, mogelijke (kunst)werken, kunstproducties , De energie en vernieuwingselan vestigers), maar het heeft met collectieve belevenissen die die dat oplevert – zeker eerst in de opmerkelijke culturele lente anders niet gerealiseerd zouden kleine kring en geleidelijk over- al wel de aandacht getrokken. kunnen worden; springend naar steeds meer Vertrouwend op eigen krachten, _Het vormen van identiteit,

24 25 Om voortgang te geven aan de Voorgestelde opdracht cultureel Het werkveld van de intendant Mogelijke taken en samenwerking Hoe nu verder? aanjaagfunctie zou ik willen intendant zou Parkstad breed moeten zijn. _Team van cultureel intendant, pleiten voor voortzetting van de _Verbindingsrol, aanspreekpunt Bovendien wordt gestreefd naar cultuurscouts (participatie) en functie van cultureel intendant. en aanjager culturele lente; een integrale aanpak, vanuit cultuur & regiomarketing Sterker nog, ik adviseer om de iemand die is vrijgespeeld om te raakvlakken met de herstruc­tu­ _Collectieve marketing/com­ positie van een cultureel inten- luisteren, verbindingen te reringsagenda. Daarom is het municatie dant Parkstad voor lange periode leggen, te adviseren en positieve commitment van de cultuurdirec- _Cultuurfonds te installeren, in beginsel tot en ontwikkelingen aan te jagen en teuren en portefeuillehouders _Thematische verbinding met 2020 in verband met IBA deze te communiceren cultuur van Parkstad van groot _Verticale verbindingen 2020 en VIA2018. Het gaat er _Verbindingsrol culturele hoofd- belang. Van belang dat ook namelijk om de energie van de stad en andere grootschalige via2018 bekrachtigt dat conti­ Culturele Lente, en de energie evenementen nuïteit cultureel intendant en die het proces richting culturele oppakken van de aanbevelingen hoofdstad en IBA losmaakt te Dit vergt een positie naast en belangrijk is. Tot slot is een consolideren en activeren voor tussen de directeuren van werkbare sturingsvorm nodig, verdere ontwikkeling in Park- culturele instellingen en de inclusief afspraken met VIA2018. stad. Op die manier kunnen de cultuurambtenaren. Een positie investeringen in netwerk en gebaseerd op vertrouwen en De aanstelling zou in een aantal verbindingen gaan renderen, gedeeld belang. Niet van hiërar- fasen verdeeld kunnen worden en kunnen de aanbevelingen chie en macht. Vandaar ook een in relatie tot de beslismomenten worden opgepakt. buitenstaander, die werkt vanuit rond IBA, Mijnen en culturele open houding, coöperatief, hoofdstad. ondersteunend en tegelijk vanuit heldere – gedeelde – visie.

26 27 Deel I – Culturele lente Samenvatting Trends cultureel aanbod Trends culturele vraag _Groei cultureel aanbod; _Bovengemiddelde groei van Heerlen 10e plaats van G50 het publiek ten opzichte van Hiernaast volgt een schematische _Professionalisering landelijke ontwikkelingen samenvatting van het culturele _Groei culturele dynamiek, _Bovengemiddelde groei lente manifest. altijd iets te doen erfgoed; best bezochte kasteel; Deel een is gericht op de vraag _Groei aantal festivals innovatieprijs wat de culturele lente is en _Groei ongebonden cultuur­ _Bovengemiddelde groei waardoor het ontstaan is. segment en creatieve industrie podiumkunsten, waar landelijk Deel twee gaat over de culturele _Toename diversiteit van het dip was te zien kwaliteiten, kansen en bedrei­ aanbod _Bovengemiddelde groei gingen en geeft aanbevelingen _Bloeiende amateurkunstbeoe- bibliotheken voor de verdere ontwikkeling. fening, maar verenigingsleven _Meer dan verdubbeling en muziekscholen onder druk; tentoonstellingsbezoek (geen particuliere aanbod stijgt landelijke benchmark gedaan) _Meer aandacht voor com­ _Groei festivalpubliek munity arts en social design _Publieksbereik bijzonder in _Groei jongerencultuur en licht van sociaal economische subscenes bevolkingssamenstelling. _Groeiende aandacht voor samenwerking met Aken en Euregio

Investeringen Maatschappelijk rendement (alleen Heerlen) Heerlen en Parkstad _Gemeente Heerlen heeft _Dynamiek cultureel leven veel geïnvesteerd in cultuur, als (10e plaats cultuuraanbod G50) onderdeel van de integrale _Veiligheid en ruimtelijke opbouwpolitiek. kwaliteit _De investering in de podium­ _Impuls economie infrastructuur en het Glaspaleis _Imagoverbetering van de afgelopen 10 jaar bedra- _Mentaliteitsverandering gen in totaal 125 miljoen euro. De _Leegloop lijkt gekeerd, positief investeringen in Royal bedragen migratiesaldo voor Heerlen, 3 miljoen euro. De voorziene bijna voor Parkstad als geheel impuls voor de erfgoedinfrastruc- _Licht stijgend opleidingniveau tuur is geraamd op 13 miljoen _Aantrekkelijker stad (klimt ietsje euro en voor het Filmhuis op 1 op in aantrekkelijkheidindex G50) miljoen euro. _Het merendeel van de finan­ ciering is afkomstig van de gemeente Heerlen. Een relatief klein deel is door de provincie Limburg bijgedragen. Het rijk heeft kanjersubsidie beschikbaar gesteld voor de restauratie van het Glaspaleis.

28 29 Culturele lente is … gemeente heeft zijn nek uitge- publiek aan zich te binden, Deel II – Culturele kwaliteiten en Swot analyse Parkstad kent een periode van stoken en flink geïnvesteerd verdient nader onderzoek. identiteiten van Parkstad economische en culturele bloei in cultuur. De cultuurinstellingen Sterkten Zwakten in 1930-1970; neergang en de­­ hebben kwaliteit geboden, met Voor het eerst is gekeken naar _Top3 toeristische regio. _Bestuurlijke versnippering; pressie in de jaren 1970-2000 en oog voor de sociaal economische statistisch bewijs voor de Sterk leisure aanbod cultuurbeleid op de maat van opleving vanaf 2000, waarbij de belangen van de regio. Er is een culturele lente. Demografisch _Sterk festival en cultuuraanbod Parkstad ontbreekt laatste vijf jaren wordt gesproken nagenoeg complete culturele onderzoek, aantrekkelijkheid­ _Moderne stad van tegenstel­lin­ _Kwaliteit en identiteit van de van een culturele lente. infrastructuur ontstaan. De ‘on­­ indexen en imago-onderzoek gen en solidariteit, modernistische stad/regio is nog te weinig gebonden’ creatieven, kleinscha- bewijzen dat Parkstad inderdaad architectuur en volkshuisvesting, beleefbaar (geen iconen, nauwe- De sociale ommekeer is rond lige initiatieven, de rafelranden in bredere zin opleeft. De jaren- avant garde en volkskunst, post- lijks industrieel erfgoed, historie 2000 in gang gezet met operatie brengen extra dynamiek. De lange leegloop is gekeerd. industriële dynamiek beleefbaar maken, avant garde Hartslag, het succesvol bestrijden bevolking heeft het vele en snel Als de trend zich doorzet heeft _Sterke creatieve energie, cultuur, volkstradities); de regio van de hardnekkige drugsproble- gegroeide aanbod geabsorbeerd. Parkstad binnenkort weer een opwaartse kracht heeft nog te weinig te bieden matiek en verloedering door positief migratiesaldo (er komen _Gemeentelijk draagvlak voor voor de cultuurtoerist, jaarrond een combinatie van repressie, De opleving komt voort uit vele meer mensen dan er vertrekken). cultuur aantrekkelijkheid blijft achter preventie en zorg. initiatieven van onderop. Vanuit Sinds 2009 kent Heerlen weer _Strategische Euregionale _Profilering blijft achter, te De ruimtelijke ommekeer is een breed gevoelde urgentie. een positief migratiesaldo. De ligging versnipperd beeld ingezet met de verbouw van het Cruciaal is dat die initiatieven de aantrekkelijkheid van de regio _Identificatie bij cultuur blijft Glaspaleis, het Pancratiusplein steun kregen van de gemeente. neemt toe. Het gegroeide en achter, nog te weinig ‘van ons’, en kort daarop de Nieuwe Nor, Het etiket van de culturele lente gevarieerde cultuuraanbod nog te weinig betrokkenheid in het Cultuurhuis, Parkstad maakt het tot een benoembaar speelt daarin een cruciale rol. de wijken Limburg Theater, de Rodahal, verhaal. Het contrast met Maas­ De negatieve spiraal is gekeerd, _Andere geldstromen voor cul- het Continium. tricht (‘In Maastricht wonen er is sprake van een culturele en tuur onderbenut (rijk, provincie, De culturele ommekeer begint mensen die ooit iets deden, hier maatschappelijke opleving. Europese fondsen, sponsoring, rond 2007; dan grijpen de ont- wonen mensen die iets aan het particulieren); marktkansen voor wikkelingen samen. De opening doen zijn’), het contrast van de De aanvankelijk aarzelende vraag creatieve industrie nog onder­ van de verbouwde cultuur­ extra investeringen in cultuur ‘we zeggen dat er een culturele benut gebouwen, programmering en tegenover landelijke cultuur­ lente is, maar is die er eigenlijk dynamiek, nieuw cultuurbeleid, bezuinigingen en het contrast wel?’ kan dus volmondig met ja Kansen Bedreigingen verdere professionalisering. met de diepe ellende uit de beantwoord worden. _Verbinden aan economische _Overheidsbezuinigingen, De verbouwplannen kennen voorgaande jaren geven de lente Achteraf kun je constateren dat noodzaak en ambities kostenstijging en btwverhoging verschillende aanloop, maar vleugels. Er komt een aansteke- de ingezette koers en de gedane _Kwaliteiten en identiteiten _Economische crisis, afname worden in korte tijd uitgevoerd. lijke positieve energie vrij die investeringen de juiste zijn in stelling brengen bestedingen en afname samen- De snelle opeenvolging mar- leidt tot een opwaartse spiraal. geweest. _Grootschalige evenementen, werking bedrijfsleven keert daardoor een ‘regime zoals WMC2013, Mijnen2015, _Afname draagvlak en uitspelen change‘. Het lenteonderzoek toont aan Dit geheel aan ontwikkelingen is VIA2018, IBA2020 als vliegwiel van belangenconflicten tussen Vanaf de opening van het dat het cultuuraanbod enorm is met recht te omschrijven als cul- _Van leefbaar naar beleefbaar; wijk en centrum; Heerlen en Theater Heerlen in 2007 wordt gegroeid. Ook het publieks­ turele lente. De lente past bij de kwaliteiten beleefbaar maken Parkstad door burgemeester Toine Gresel bereik is bovengemiddeld toe- opwaartse kracht en prille staat, (iconen eren en creëren, mate­ _Verdere bestuurlijke versnip- gesproken van een culturele genomen. Dit is bijzonder gezien zoals de krokussen die net hun rieel en immaterieel) pering lente. Dit etiket wordt al snel enkele dalende trends in het kopjes boven de koude grond _Versterken identificatie, repre- _Versnippering van cultuur-, opgepikt en gaat een eigen leven landelijke cultuurbereik. Maar dit uitsteken. Mits natuurlijk de zon sentatie, participatie. Versterken city- en regiomarketing leiden. is vooral opmerkelijk gezien de blijft schijnen, is het een feno- van de wijken, identiteit en trots, bevolkingssamenstelling van meen dat meer is dan de som creatieve en ondernemende Vele actoren en factoren hebben Parkstad, met een lager oplei- der delen, een exotherme ont­ energie versterken bijgedragen aan de culturele ver- dings en inkomensniveau dan wikkeling die eenmaal opgang _Profilering op de troeven nieuwing. Bijzonder is dat op landelijk gemiddeld. Doorgaans gebracht, zich spontaan verder van Parkstad: leisure, festivals, meerdere fronten van de kunst toch niet het standaard cultuur- ontwikkelt. cultuur en cultuur personen op een kwali- publiek. Waarom Parkstad er _Verbreden draagvlak bij private tatief hoog niveau acteren. De kennelijk in slaagt een breder partners, andere geldstromen voor cultuur (rijk, provincie, Europese fondsen, sponsoring, particulieren) en stimuleren markt voor creatieve industrie _Opschalen cultuurbeleid en lobby minimaal op Parkstad schaal _Maatregelen Euregionaal werken

30 31 Noodzaak en urgentie Betekenis van cultuur _Vraag en aanbod op de _Aantrekkelijkheid: cultuur­ arbeidsmarkt sluiten niet aan. aanbod is cruciaal in aantrekke- Naast scholing en participatie lijkheid van de stad en regio. zal Parkstad mensen van buiten _Economie: Toerisme, cultuur moeten aantrekken. en creatieve industrie (mn. vorm- _Als postindustriële samen­ geving, architectuur, mode) zijn leving is de noodzaak om een kansrijke ontwikkelrichtingen. nieuwe economische motor te _Herstructurering: Architectuur, ontwikkelen en de groei van (industrieel) erfgoed, vormgeving, kansrijke sectoren te versnellen. artistiek engagement en reflectie _Economische neergang, ver- (bijv gevolgen van herstructure- grijzing, ontgroening en demo- ring in exporeeks Status Quo), grafische veranderingen vragen creatieve industrie, cultuur en om herstructurering en nieuwe social design zijn hierin cruciaal. vormen van ruimtelijke en sociale _Identiteit en trots: Er zijn planning, die niet alleen op groei identiteitsdragers nodig, om gebaseerd zijn. gezicht te geven aan de regio, _In het licht van onvrede en en trots van bewoners mogelijk onbehagen is de noodzaak om te maken. Tegelijk zijn ook iden­ de kloof te overbruggen tussen titeitsbevragers nodig. kosmopolieten en antikosmo­ a Iconen (her)waarderen en polieten. Parkstad moet nieuwe creëren; zowel materieel als strategieën vinden voor parti­ immaterieel. cipatie, representatie en identi­ b Reflectie / bevragen, dmv ficatie. programmering c verhalen vertellen; de culturele lente en contrasten; ook in beeld brengen d beleefbaar maken van de kwaliteiten van de stad en regio; fysiek en visueel: de stad en Parkstad als podium ; e geschiedenis, innovatie, creatieve energie in alle diver­ siteit en tegencultuur ontsluiten voor bewoners en internationaal publiek; op basis van ‘wijk en wereld’ specifieke ervaringen in relatie tot universele vragen

32 33 De culturele infrastructuur van poppodium en oefenplek de Bijlage: Inventarisatie huidige de afzonderlijke gemeenten van Oefenbunker, Theater Land- Zuid-Limburg Parkstad Heerlen Parkstad is redelijk inzichtelijk. graaf, muziek en dansschool, Musea 15 6 5 culturele infrastructuur Het geheel aan culturele voorzie- bibliotheek en diverse kleinscha- Muziekpodia 17 7 3 ningen van Parkstad als geheel is lige activiteiten. Theaters 14 5 3 hier voor het eerst in kaart Filmhuizen 3 1 1 gebracht (zie bijlage voor een Brunssum heeft bijna 30.000 volledig overzicht. Eerder brach- inwoners. Vierjaarlijks vindt het Bron: Zuidlimburg.nl en eigen onderzoek ten de cultuurscouts het educa- Worldfestival Parade Brunssum tieve aanbod van Parkstad plaats en driejaarlijks de Ilse samen op cultuurpark.nl. Frankthal Grafiekmanifestatie en prijs. Jaarlijks vindt het gratis Vij- Heerlen is met ca. 90.000 inwo- verparkfestival plaats. Brunssum ners de grootste gemeente en heeft een cultureel centrum D’r heeft duidelijk het meest volle- Brikke Oave. Muziekkollectief de dige cultuuraanbod. In Heerlen Sheltur en Dance Centrum concentreert zich het aanbod van Deane. unieke musea en hoogwaardige professionele kunstuitingen. Onderbanken, Simpelveld, Heerlen met zijn culturele lente Nuth en Voerendaal Simpelveld wordt gepositioneerd als cen- is bekend om de Miljoenenlijn trumstad van Parkstad. van de Zuid Limburgse Stoom- trein Maatschappij, één van de Kerkrade is met ca. 48.000 inwo- aansprekende toeristische ners de tweede stad van Park- attracties van Parkstad. Verder stad. Cultureel profileert kennen de dorpen Onderbanken Kerkrade zich als klankstad van- (ca. 8000 inwoners), Simpelveld wege de sterke muziektraditie, (ca. 5700 inwoners), Nuth (ca. de Rodahal, het vierjaarlijkse 5500 inwoners) en Voerendaal Wereld Muziek Concours (WMC) (ca. 3100 inwoners) basale cultu- met zo’n 700.000 bezoekers en rele voorzieningen, zoals een het jaarlijkse dancefestival Castle openbare bibliotheek en het of Love rondom het middel- Rijckheyt streekarchief. Activitei- eeuwse kasteel Erenstein. Kerk- ten zijn het openluchtmuseum rade huisvest het provinciale Nonke Buusjke in Onderbanken, museum Continium, en is daar- het cultuur en folklore Festival naast bekend om het GaiaZoo. Wijnandsrade en reizende Een icoon is de Abdij Rolduc, dat archeologie tentoonstelling in tijdens het Orlando Festival en Nuth, het praatprogramma Voe- kleinere activiteiten cultureel tot rendaal op Zondag, en de Voe- leven komt, maar revitalisering rendaalse burgemeester Strous behoeft. Recent groeit het cultu- Cultuurprijs. reel elan, met naast de bestaande ook nieuwe initiatie- ven als de post academische situ- atie Open Source Urban Campus in een sloopflat in Bleijerheide, de public art manifestatie Sjtub in het voormalige postkantoor en deelname aan het muralistenpro- ject Lak aan Braak. Nabij het voetbalstadion van Roda JC wordt een megabioscoop gebouwd. Op gebied van educa- tie is er de Vrije Academie VAZOM, de stichting SMK voor muziek en dansonderwijs Kerk- rade, Landgraaf, Brunssum.

Landgraaf heeft ca. 39.000 inwo- ners. Dankzij Pinkpop en toeristi- sche attracties, zoals Mondo Verde en Snowworld staat de gemeente op de kaart. Jaarlijks vindt het Poëziefestival Land- graaf plaats. Landgraaf heeft een 34 35 Culturele infrastructuur

PODIUMKUNSTEN gezelschappen, producent, theater Theatergroep Luna’s oefenplek, productiehuis Stichting Het StreekTheater jeugdtheater theaterwerkplaats ZIE (vh Spinazie­blik) dans Gotra Ballet van Joost Vrouwenraets Dance center Benito Deane pop MK Nox MK kerkrade MK Oefenbunker Stichting Muziekkollectief Shel- MK Vaals MK Voeren­daal tur Kelderkollectief Kerkrade Stichting Popmuziek Parkstad Totaal 5 3 1 2 1 1 podia theater, klassieke muziek, dans Parkstad Limburg Theaters Parkstad Limburg Theaters theater Landgraaf Savelbergklooster Wijngracht theater pop poppodium Nieuwe Nor Rodahal Cultuurhuis Heerlen Muziekprogrammerende cafe’s The Rock Temple Woetsjtok, Bluf geluidskunst stichting (h) ear jazz Stichting Heerlen Jazz Totaal 6 (excl café’s) 2 1 festivals klassieke muziek Charles Hennen Concours Orlando Festival Euriade festival (cultuur en wetenschap) theater, dans, Cultura Nova kamermuziekfestival AmadèO + Poeziefestival literatuur Pianoconcours Prix d’AmadèO Landgraaf de Piano (euregio) Schrittmacher festival (ism Aachen) pop Booch! Kerkraadse Zomerfeesten Pinkpop Vijverpark Festival Brunssum Brookpop Pinkpop Classic Streetlife Breakfest Park City live Bunkerpop Charlemagne Music Festival Biespop Popronde Smederijfestival dance The Notorious IBE Castle of Love, dancefestival Dance-Event Emotion jazz Jazz on the Roof Heerlen Jazzt Bluesfestival Southern Blues night wereldcultuur, folklore World festival Parade Brunssum Festival Wijnansrade Internationale Taptoe Heerlen Carnaval hafabra World Music Concours (WMC) Totaal 18 (excl carnaval) 6 5 2 1 BIBLIOTHEEK bibliotheken Schunck bibliotheek Heerlen openbare bibliotheek openbare bibliotheek openbare bibiotheek openbare bibiotheek openbare bibiotheek openbare bibiotheek openbare bibiotheek centrum Kerkrade centrum Schunck bibliotheek Hoensbroek openbare bibliotheek Kerkrade West Schunck bibliotheek Heerlerbaan Schunck bibliotheek Heerlerheide Totaal 4 2 1 1 1 1 1 1 letteren Veldeke-Heerlen (Limburgse taal en volkscultuur) Heerlens Schrijverscafé Wordfest 3 debat Schunck Ruby Tuesday Cultuurbrouwerij Noa de mes, talkshow café Pelt ‘Voerendaal op zondag’, Herberg de Pintelier 3 1 internationale cultuurinstituten Dutch Design Desk Europe http:// www.dutchdfa.com

36 37 Vervolg van P.38-39

BEELDENDE KUNST, ERFGOED, ARCHITECTUUR beeldende kunst, Stichting Greylight Projects Werkplaats K kunstenaarsinitiatieven (Hoensbroek) TekenkingZ tekencollectief Totaal 2 1 musea, tentoonstel­lingsruimten, Schunck Collecties project Sjtub (in vrml post­ cultureel centrum D’r Brikke- galeries, kunstuitleen kantoor) Oave Collectors House Ilse Frankenthal Stichting KuS, Kunstcentrum Signe kunstuitleen Parkstad Gen Coel, centrum cultuur en onderwijs Heerlerheide Totaal 5 1 2 evenementen, festivals kunstenaars atelierroute Spiegelroute (open ateliers) Cultuurmarkt Totaal 2 erfgoed musea Nederlands Mijnmuseum Continium (vh Industrion) ZLSM Nonke Buusjke reizende expo Miljoenenlijn archeologie Thermenmuseum kasteel Hoensbroek Totaal 3 1 1 1 1 archieven Streekarchief Rijckheyt (Heerlen) Streekarchief Rijckheyt Streekarchief Streekarchief Rijckheyt Streekarchief Rijckheyt Streekarchief Rijckheyt Rijckheyt 1 1 overig platform De Mijnen project Sjtub Totaal 1 1 1 1 1 1 1 monumenten architectuur architectuurcentra Schunck Vitruvianum Totaal 1 evenementen, festivals Architectuurweken Heerlen Peutzlezing monumentendag Totaal 3 FILM filmtheaters Filmhuis de Spiegel bioscopen Bioscoop Royal Luxor megabioscoop i.o. Bioscoop H5 Totaal 3 festivals Dutch Mountain Film festival Totaal 1 CULTUURPRIJZEN Bremen Bouwadvies Landgraafse Ilse Frankenthal Grafiekprijs Burgemeester Strous Aanmoedigings prijs cultuurprijs Cultuurprijs Euregionale Architectuur Prijs EUJazz Award concours Charles Hennen Concours Wereld Muziek Concours Totaal 4 1 1 1 1 EDUCATIE kunsteducatie instellingen Schunck Muziekschool Vrije Academie VAZOM School of Hip Hop St.Muziekschool Kerkrade HeeArt SMK Parkstad (muziek en dans­ SMK Parkstad SMK Parkstad onderwijs Kerkrade, Landgraaf, Brunssum) Cuttin’ Class Stichting Live Jam Education dansscholen Danscentrum Swing-Inn Dans & Aerobic center Move Slide Dans, centrum dans en be­ Dance Center Benito Deane Kerkrade weging Stichting Limburg Danst (samenwerkingsverband) Totaal 7 4 2 2 kunstvakopleidingen Arcus College, Kunst Theater Media Open Source Urban Campus, (MBO). Sinds 2009 specialisatie post-academische situatie popmuzikant Crosstown Limburg jongerenthea­ter/ alternatieve opleiding (Maastricht, Sittard, Heerlen, Roermond, Venlo) Totaal 2 1

38 39 Vervolg van P.40-41

AMATEURKUNSTEN verenigingen Drum- fluit- en tamboerkorpsen (8) toneelvereniging Excelsior & theater De Buun Folklore (5) Harmonie fanfare (13) Koren (20) Toneel & dans (7) Heemkunde-verenigingen Platform Amateurkunst Totaal 53 initiatieven jongleercollectief.nl cool kids collective Mark Huijnen festivals Dag van de Amateurkunst

jongerenorganisaties Ecsplore

crews rap/muziek-crews als Het Verzet!, OZL, TIPB en HeerlenNoordStijl Total Khaos (van danschool deane) MEDIA radio en televisiezenders L1 tv Radio Parkstad agenda/cultuursites Charlzz.com Zapp-online.eu Zuiderlucht.eu C-me Parkstad.amuseerje.nl Cultuurpark.eu zachte g blogs Zwartgoud.net ParkstadLimburgBloeit Heerlenvertelt print Uit in Parkstad Uitkranten

40 41 Culturele infrastructuur (telling)

hoofdcategorie HEERLEN KERKRADE LANDGRAAF BRUNSSUM SIMPELVELD VOERENDAAL ONDERBANKEN NUTH TOTAAL

PODIUMKUNSTEN gezelschappen, producent, productiehuis 5 3 1 2 1 1 13 podia (excl café’s) 6 2 1 9 festivals (excl carnaval) 18 6 5 2 1 32 BEELDENDE KUNST, ONTWERP, NIEUWE MEDIA kunstenaarinitiatieven 2 1 3 musea, presentatie instellingen, cultuurcentra 5 1 2 8 evenementen, festvials 2 2 ERFGOED musea 3 1 1 1 1 7 archieven 1 1 1 1 1 1 6 overig 1 1 2 ARCHITECTUUR architectuurcentra 1 1 evenementen, festvials 6 6 FILM filmhuisen bioscopen 3 3 CULTUURPRIJZEN, CONCOURS cultuurprijzen en concours 4 1 1 1 1 8 BIBLIOTHEEK bibiotheek 4 2 1 1 1 1 1 1 12 debatpodia 3 1 4 EDUCATIE kunsteducatie instellingen 7 4 2 2 15 (semi)kunstvakopleidingen 2 1 3 TOTAAL 73 24 11 11 4 5 2 4 134

KUNSTBEOEFENING verenigingen 53 ? ? ? ? ? ? ? ?

42 43 Ondertussen worden er onder kelijk aanspreekpunt voor Opdrachtverlening Aanpak en uitvoering Bijlage: Opdracht Intendant de titel VIA2018 in Maastricht VIA2018 en de culturele instellin- Opdrachtgever zijn de gezamen- De aanstelling is part time voor plannen gesmeed in het kader gen in Heerlen en Parkstad. Als lijke directeuren van de culturele de periode medio maart t/m Culturele Lente en VIA2018 van de kandidatuur voor Euro- verbinder treed ik op namens instellingen. Namens hen treedt december 2011. De uitvoering pese Culturele Hoofdstad 2018, Heerlen en Parkstad, maar ben Joery Wilbers, directeur poppo- van het intendantschap valt met de uitdrukkelijke bedoeling niet verbonden aan een van de dium de Nieuwe Nor, op als pen- uiteen in de onderdelen: om daarbij ook de Steden Has- belanghebbende organisaties. voerder. De opdracht wordt De aanstelling ‘intendant De opdracht voor de aanstelling selt, Luik, Sittard-Geleen, Aken De focus ligt primair op kennis- gefinancierd door de Stadsregio Kwalitatieve analyse culturele lente en VIA2018’ van ‘Intendant culturele Lente en Heerlen, kortom de Euregio uitwisseling op inhoudelijk en Parkstad Limburg. Parkstad _Bureauonderzoek (2011-2012) is een initiatief en VIA2018’ is als volgt gefor­ te betrekken. Heerlen als cen- strategisch niveau. Zodra een investeert mee in de Culturele _Interviews, werkbezoeken, van de culturele instellingen muleerd (brief, d.d. 17-1-2011): trumstad van Parkstad wil graag meer uitvoerende rol gewenst Lente omdat cultuur een belang- interactieve bijeenkomsten en in Heerlen en Parkstad: als volwaardige partner meedoen wordt, zal een oplossing gevon- rijke bijdrage levert aan één van netwerkvorming Toon Hezemans, Kunsten­ De bijzondere dynamiek in het in dat traject, maar ook daarvoor den moeten worden voor organi- de taken van de stadsregio: de _Deelname aan werkconferen- centrumsigne KuS; Stijn Huijts, culturele leven van Heerlen, geldt, dat niemand precies lijkt satorische/secretariële economische structuurverster- ties, zoals masterclass krimp, Schunck*; Rocco Malherbe, die de laatste jaren onder de te weten waar zo’n volwaardig ondersteuning. king van Parkstad, met name Ibeta, Loko11, Future Search Cultura Nova; Roy Salden, naam ‘Culturele Lente’ bekend partnerschap bij voorkeur uit door de versterking van Parkstad Zuid Limburg en ambassadeur- Filmhuis De Spiegel; Bas is geworden, wordt inmiddels moet bestaan. Centrum. Voor het beschikbaar schap namens het culturele veld Schoonderwoerd, Parkstad ook buiten Heerlen en Parkstad Rollen en verantwoordelijk­ stellen van de middelen geldt als Limburg Theaters; Tom van herkend als een uitzonderlijk De directeuren van de Culturele heden voorwaarde: de regio Parkstad is Kwantitatieve analyse Slooten, Historisch Goud; Paul fenomeen, met een belangrijke instellingen Heerlen hebben In de vraagstelling botsen twee het schaalniveau van de opdracht _Bureauonderzoek en analyse Smits, Cultuurhuis Patronaat; betekenis als symptoom van en daarom het plan opgevat om een rolopvattingen: de rol van extern en de bijdrage aan het bidboek publieksbereik, m.m.v. student- Joery Wilbers, Poppodium vliegwiel voor een meer alge­ ‘intendant’ aan te trekken die expert (adviserend) en de rol van voor Maastricht Culturele Hoofd- onderzoeker Thijs Deckers Nieuwe Nor. Zij verlenen mene sociale en economische op tijdelijke basis in de periode aanjager (inspirerend, verbin- stad 2018 is het uiteindelijke gezamenlijk de opdracht, renaissance van de voormalige 2011-2012 samen met het cultu- dend). De ene rol is gebaat bij doel. Via2018 dankzij een bijdrage van Park­ Oostelijke Mijnstreek. Maar rele veld in Heerlen nader onder- analyse vanuit een zekere kriti- De gemeente Heerlen zet sterk _Verkenningen, verbindings- stad Limburg. De instellingen hoewel die Culturele Lente er zoek kan doen naar de kwalitei- sche distantie. De andere bij net- in op cultuur, investeert in de cul- overleg (sinds oktober), stede- hebben bewust gekozen voor ineens gewoon is, lijkt niemand ten en identiteiten die het wezen werkvorming en beweeglijke turele lente en de kandidatuur lijke werkgroepen via2018 een buiten­staander, die een te kunnen duiden wat het vormen van de spreekwoorde- betrokkenheid. voor de culturele hoofdstad. _Gesprekken, advies / aanscher- onafhankelijk positie kan in­ fenomeen nu eigenlijk precies lijke Culturele Lente en op basis In antwoord op de veelvormige Onder voorzitterschap van de pen van de bijdragen aan via2018 nemen. Deze publicatie is mede inhoudt en waarom die unieke daarvan aanbevelingen te doen verwachtingen en behoeften ten wethouder cultuur Heerlen vindt uit Parkstad mogelijk gemaakt door een dynamiek zich uitgerekend in voor de verdere ontwikkeling aanzien van mijn rol, heb ik geko- afstemming plaats met de porte- _Visie uitgangspunten artistieke bijdrage van buro Marcel van Heerlen en Parkstad nu voor­ van de culturele infrastructuur, zen voor een integrale en inter- feuillehouders cultuur van de programmering der Heyden doet. mede in het licht van de ambities actieve werkwijze, onder het overige Parkstadgemeenten. Als van VIA2018. Tot de opdracht motto: het een doen, het andere beleidspartner van de culturele Naast het resultaat als aanjager van de intendant behoren de niet laten. Niet zozeer een volg- instellingen en als trekker van het en verbinder (bijdragen werk­ volgende taken: ordelijke aanpak van ‘eerst een (inter) gemeentelijk cultuurbeleid conferenties, gesprekken, com- _Maak een analyse van de cultu- rapport met aanbevelingen is Heerlen een belangrijke part- municatie, uitkomsten van rele kwaliteiten en identiteiten schrijven, dan uitvoeren’, maar ner voor de cultureel intendant. werkgroepen en voorstellen van Heerlen en Parkstad en hun gebruik makend van interactie programmalijnen) presenteer ik betekenis voor de Culturele met het culturele veld als ‘map- het onderzoeksresultaat in dit Lente; ping’ methode en tegelijkertijd rapport: een analyse van de cul- _Geef op basis van die analyse ter activering en verbinding van turele lente en aanbevelingen aan wat de kansen en bedreigin- de dynamo’s van de culturele voor verdere ontwikkeling. gen zijn voor de verdere ontwik- lente. Zo’n actieve en verbin- keling van de culturele dende rol is ook gevraagd voor infrastructuur in Heerlen en Park- de ontwikkeling richting culturele stad. hoofdstad. Daardoor kunnen _Geef op basis van die analyse beide processen parallel lopen tevens aan wat de kansen en en elkaar versterken. De inzich- mogelijkheden zijn voor de ten verwerk ik in tussentijdse samenwerking in het kader van mondelinge en schriftelijke VIA2018. adviezen, en uiteindelijk ook in _Beschrijf in overleg met het het hier voorliggende rapport. culturele veld in Heerlen en de artistieke leiding van VIA2018 de uitgangspunten voor een artis- tiek programma voor Heerlen en Parkstad in het kader van de tot- standkoming van het bidbook VIA2018.

In aanvulling op bovenstaande opdrachtformulering is de taak toegevoegd van ‘verbin- dingspersoon’ voor de Culturele Hoofdstad; antenne en onafhan- 44 45 Beleid Wijn, C. (2003). Gemeentelijk cultuurbeleid Toon Hezemans, kunstenaar, tejo Haas, Colofon Geraadpleegde bronnen Atlas voor Gemeenten. Podiumpeiler 2011, – een handleiding. Den Haag: VNG O.S.U.C. een monitor voor podiumkunsten en Uitgeverij. Fiedel van der Hijden, artistiek directeur Uitgave muziekindustrie, Utrecht 2011 Abraxas Culturele Evenementen Amsterdam/Heerlen, 2012 Bureau Onderzoek en Statistiek Gemeente Jeanine Hoefnagels, raadslid SP Heerlen Auteur Heerlen. Kerncijfers Heerlen 2005 t/m Instellingen Wim Horsch, Talentenacademie SVOPL Esther Gottschalk 2010. Beijer, W. (2009, 28 oktober) Nieuwe Egid van Houtem, directeur Social Beta Buys, L. (2002). Cultuur in Heerlen een Nor: Culturele verbouwers. Limburgs Stijn Huijts, directeur Schunck Opdrachtgevers advies voor het strategisch cultuur­ Dagblad. Wouter Huis, kunstenaar/artistiek leider De culturele instellingen van beleid. Booch! Jaarverslagen 2005 t/m 2010 St. Greylight Parkstad. De aanstelling Buys, L. (2008). Evenementenbeleid van Booch? festival. Michel Huisman, kunstenaar/morfoloog ‘intendant culturele lente en beleid naar uitvoering. Continium (2010). Jaarverslag 2009. Carola van Iersel, directeur 100% Heerlen VIA2018’ (2011-2012) is een CBS (2011). Bevolkingsontwikkeling; Continium (2011). Jaarverslag 2010. Carine Jamin, communicatie Schunck initiatief van de culturele instellingen in Heerlen en levendgeborenen, overledenen en Cultura Nova. Prestatieoverzicht Cultura Zorynda Janssen, Cultuurscout Heerlen Parkstad: Kunstencentrum- migratie per regio. Retrieved November Nova 2006, 2007, 2008. Bernadette Janssen, IBA Parkstad / BVR signe KuS, Schunck, Cultura 12, 2011 from http://statline.cbs.nl/ Cultuurhuis Heerlen (2011). Geschiedenis Bertine Jongerius, lobbyist energie Nova, Filmhuis De Spiegel, CBS (2011b). Musea; grootteklasse, bezoe- Cultuurhuis Heerlen. Parkstad Parkstad Limburg Theaters, kersaantallen en personeel per soort Filmhuis de Spiegel (2010). Filmhuis de Richard Kebeck, eigenaar Swing Inn, Historisch Goud, Cultuurhuis museum. Retrieved November 23, 2011 Spiegel jaarverslag 2009. dansschool Heerlen, Poppodium Nieuwe from http://statline.cbs.nl/ Hermans, F. & Swelsen, P. (2004). Glaspaleis: Andre Köppen, directeur Gulpener Nor. Zij verlenen gezamenlijk Deckers, T. (2012). Culturele Lente in cijfers. Van warenhuis tot cultuurmarkt. Vermeu- Mike Kramer, geluidskunstenaar Stichting de opdracht. De instellingen hebben bewust gekozen voor Kwantitatief onderzoek naar de culturele len: Heerlen. (h)ear een buitenstaander, die een lente. Maastricht University. Historisch Goud (2011). Jaarverslag 2010. Khe Siang Loo, musicus onafhankelijk positie kan Donker, J. (2009). Being Urban in Parkstad Kunstencentrum Signe (2011) KuS/no.1 Rocco Malherbe, directeur Cultura Nova innemen. Limburg. 2005-2011. Laurent Malherbe, St. Greylight Euregio Maas-Rijn (2011). Algemeen. Kunstencentrum Signe (2011). Gechiedenis Marc Maurer, architect maurer & maurer Vormgeving Retrieved November 9, 2011 from http:// van Kunstencentrum Signe: periode Hans Mommaas, Universiteit Tilburg Buro Marcel van der Heyden www.euregio- mr.com/nl/euregiomr/ 1985-2003. Retrieved November 23, Lex Nelissen, directeur Cultuurhuis Heerlen algemeen. 2011, from http://www.kunstencentrum- Anya Niewierra, directeur VVV Zuid Limburg De opdracht is mogelijk gemaakt dankzij een bijdrage Florida, R. (2004). The Rise of the Creative signe.nl/expositie.aspx?id=97. Kim Noach, journalist Limburger van Parkstad Limburg. Class. Basic Books: New-York. Nieuwe Nor (2009b). PAS vergelijking 2009. Jack van Oppen, voorzitter Parade Brunssum Gemeente Heerlen (2006). Meerjaren Nieuwe Nor. Jaarverslagen 2005 t/m 2010. Wim Ortjes, directeur Regio branding Zuid Bestuurlijk Programma 2007-2010 (MBP): Parkstad Limburg Theaters. Jaarverslagen Limburg Programma Economische Stimulering. 2006 t/m 2010. Erol Öztan, architect, vormgever Erol Gemeente Heerlen (2006). Projectplan Schunck (2008). Bedrijfsplan 2009-2012 Van Architect creatieve industrie Tripool 2007-2008. Glaspaleis naar SCHUNCK, een nieuwe Luc Peters, filosoof Gemeente Heerlen (2006). Strategische dynamo voor cultuur in Heerlen en Park­ Peter Peters, Hogeschool Zuyd beleidsnota cultuur 2006-2015. stad. Richard Pisters, ruimtelijke ontwikkeling Gemeente Heerlen (2008). Culturele Vaessen, B. (2008). Bedrijfsplan ’t Patronaat. en cultuur Heerlen Agenda van Heerlen 2009-2011: Heerlen Theo Ploeg, journalist, blogger Zwart- bloeit op. Een nieuwe culturele lente is goud.net begonnen Via 2018 Elsbeth Raedts, strategisch beleids­ Gemeente Heerlen (2008b). Het beleid Mommaas, H. (2011). Art and Culture as medewerker Heerlen Beeldende Kunst en Vormgeving Transnational Antidote. Maastricht- Mark Renne, beleidsmedewerker Land van 2009-2012. Retrieved November 11, Euregion as European Capital of Culture Rode, woningstichting 2011 from http://www.vng.nl/Prak­ in 2018. Harrie Reumkens, artistiek directeur WMC tijkvoorbeelden/CULT/2008/Heerlen_ Via 2018 (2009). Ambitiestatement Jaap van Royen, intendant participatie BKVbeleid_2009-2012.pdf ‘Maastricht Culturele Hoofdstad’. Maastricht Gemeente Heerlen (2009). Actieplan Via 2018 (2011). Verkenningen. Roy Salden, directeur Filmhuis De Spiegel Creatieve Industrie in Heerlen 2009-2012. Via 2018. Position Paper. Natalie Savelsbergh, directeur VAZOM Gemeente Heerlen (2011). Actieplan Cul­ Dorthe Schipperheijn, programmadirecteur turele Lente Heerlen. Parkstad Hermans, L., Claes, W., Schmitz, H.P., Soete, Geïnterviewden en anderszins Bas Schoonderwoerd, directeur Parkstad L., Toonen, T. (2007). De toekomst van betrokkenen Theaters Limburg ligt over grens met de Euregio’s Koen Augustijn, hoofd communicatie Katja Sillen, imagoonderzoek University als bruggenbouwers tussen de Lidstaten. Parkstad Maastricht Marlet, G (2009). De aantrekkelijke stad. Jules Beckers, architect, voorzitter KuS, Tom van Slooten, directeur Historisch Goud VOC uitgevers: Utrecht. Teekenbeckers Architecten Anya Smeets, beleidsmedewerker cultuur Marlet, G. & Van Woerkens. Atlas voor Airan Berg, projectleider scholenproject Heerlen gemeenten 2005-2011. Utrecht: VIA2018 Huub Smeets, directeur VIA2018 VOC-uitgevers. Peter Bertholet, directeur Parkstad Jan Smeets, Bureau Pinkpop Morris, I. (2010). Why the West Rules for Hub Bogman, oud burgemeester Simpelveld Lex Smeets, oud wethouder cultuur Heerlen Now. Farrar, Straus & Giroux. Hans Bosch, zakelijk leider Orlando Festival Paul Smits, oud directeur Cultuurhuis ’t Opdorp, M. van (2010). Van ‘Kultuur Marc Bosch, marketing Patronaat Avontuur’ naar Cultura Nova. Retrieved Barry Braeken, wethouder Heerlen Petra Stevens, Cultuurscout Heerlen January 26, 2012 from http://www. Jo Dautzenberg, directeur Heerlen Jazzt Rick Tackvorian, Leiter Kulturbetrieb Stadt heerlenvertelt.nl/2010/08/cultura-nova- Mirjam Depondt, directeur Woonpunt Aachen van-straatfestival-naar-euregionale- Floor van Dijk, directeur KuS, kunstencen- Bart Temme, directeur Cuttin Class zomerfestival/. trum Signe Peter Thomas, Wethouder Kerkrade Parkstad Limburg (2003). Op hete kolen . Maud Douwes, projectleider participatie Nic Tummers, cultuurcriticus De beloftes voor 2030.. VIA2018 Rinus van Dijk, directeur Mediascapers Provincie Limburg (2007). Uitgangspunten- Joao Evangelista, curator Ibeta, kunstenaar Marie-José van Weerden, beleidsmede­ notitie Cultuurplan 2009-2012. Fred Geelen, directeur Schunck bibliotheek werker Heerlen Provincie Limburg (2008). Actieplan Cultuur­ en communicatie Peter Weinstock, oud directeur Schunck participatie Provincie Limburg 2009-2012. Greetje van Gemert, strategisch beleids­ muziekschool Provincie Limburg (2011). Uitgangspunten- medewerker Heerlen Guido Wevers, artistiek directeur VIA2018 notitie Cultuurplan 2013-2016. Frans Geraedts, filosoof Sjtub Joery Wilbers, directeur Nieuwe Nor Rutten, P., Manshanden, W., Bodea, G., Thierry Goossens, projectleider Parkstad Jonkhoff, W. (2005). De creatieve IBA industrie in de Zuidelijke Tripool Maas­ Bram de Groot, strategisch beleids­ tricht, Heerlen, Sittard-Geleen. medewerker Heerlen Sillen, Katja (2011). Vestigingsmotieven Hans Gubbels, directeur Continium Gemeente Heerlen 2010. Maastricht Marjo Hendriks, hoofd cultuur Heerlen University. Martijn Hermans, voorzitter Platform de Tops, P. & Gooren, W. (2009). Een pact van Mijnen het hart. Ontstaan en groei van operatie Maurice Hermans, directeur Betawerk Hartslag; aanpak van de drugsproble­ Marcel van der Heyden, directeur matiek in Heerlen. buro Marcel van der Heyden 46 47