Plant Diversity of Sarband Hunting Prohibited Area (Dibaj, Semnan Province)

Taxonomy and Biosystematics, 9th Year, No. 31, Summer 2017 1

Alame Bardsiri 1, Reza Naderi 2*, Atefe Amirahmadi 3 1 M. S. Student of Department of Plant Science, School of Biology and Institute of Biological Sciences, Damghan University, Damghan, Iran 2,3 Assistant Professor Department of Plant Science, School of Biology and Institute of Biological Sciences, Damghan University, Damghan, Iran

Abstract The study is concerned with the floristic investigation of Sarband prohibited area (Dibaj). The region with an area of approximately 4000 hectares is located in 12 km northeast of Dibaj (52 km north of Damghan, Semnan Province) ranging from 2000-3650 m. Sarband area with an average annual precipitation of 137.5 mm a dry climate based on Domarten’s climate classification. A total of 285 species belonging to 178 genera and 45 families were identified. The richest families species were Asteraceae (22 genara, 40 species), Brassicaceae (25 genera, 32 species) and Poaceae (16 genera, 26 species), respectively. Also, the genus Astragalus with 12 species, Allium with 7 species, Cousinia and Alyssum each with 6 species and Gagea with 5 species, are the largest genera in the region. Phytogeographical distribution of plant species showed that 60.52% of species belong to the Irano- Turanian region, followed by Irano-Turanian/Europe-Siberia: 20.67% and etc. Hemicryptophytes (54.76% of all species) were the most common life form in the region. 36 Iranian endemic species and 44 medicinal plant species were recognized in the region. Moreover, 33 plant species were listed as threatened species, of which, four species including Cousinia rahbdodes, Astragalus catacamptus, A. megalocystis and A. perdurans were categorized as vulnerable species based on the criteria of the International Union for Conservation of Nature. Key words: Phytogeographical Distribution, Sarband, Semnan, Life Form, Floristic Study.

* [email protected] Copyright©2017, University of Isfahan. This is an Open Access article distributed under the terms of the Creative Commons Attribution License (http://creativecommons.org/licenses/BY-NC-ND/4.0), which permits others to download this work and share it with others as long as they credit it, but they cannot change it in any way or use it commercially.

تاکسونومی و بیوسیستماتیک، سال نهم، شماره سی و یکم، تابستان 1396، صفحه -1 28 دریافت مقاله: 02/05/1396 پذیرش نهایی: 1396/10/24

تنوع گیاهی منطقۀ شکارممنوع سربند )دیباج، استان سمنان(

عالمه بردسیری 1، رضا نادری 2*، عاطفه امیراحمدی 3

1 دانشجوی کارشناسی ارشد گروه علوم گیاهی، دانشکدۀ زیستشناسی و پژوهشکدۀ علوم زیستی، دانشگاه دامغان، دامغان، ایران 2،3 استادیار گروه علوم گیاهی، دانشکدۀ ز یستشناسی و پژوهشکدۀ علوم زیستی، دانشگاه دامغان، دامغان، ایران

چکیده در پژوهش حاضر، فلور منطقۀ سربند دیباج بررسی شده است. منطقۀ شکارممنوع سربند با مساحت تقریبی 4 هزار هکتار و گسترۀ ارتفاعی 2000 تا 3650 متر در 12 کیلومتری شمالشرقی شهر دیباج )52 کیلومتری شمال دامغان، استان سمنان( واقعشده و بر اساس طبقهبندی دومارتن دارای اقلیم خشک و میانگین بارندگی ساالنه 5/137 میلیمتر است. درمجموع، 285 گونه متعلق به 178 جنس و 45 تیره شناسایی شدند. ت یرههای Asteraceae )تیرۀ گل ستارهای( با 22 جنس و 40 گونه، Brassicaceae )تیرۀ کلم( با 25 جنس و 32 گونه و Poaceae )تیرۀ گندم( با 16 جنس و 26 گونه ت یرههای بزرگ منطقه و جنسهای Astragalus )گون( با 12 گونه، Allium )پیاز( با 7 گونه، Cousinia )هزارخار( و Alyssum )قدومه( با 6 گونه و Gagea )نجم طالیی( با 5 گونه دارای بیشترین غنای گون های هستند. بررسی پراکنش جغرافیایی گونههای گیاهی منطقه نشان داد 52/60 درصد گونهها به ناحیۀ ایرانی - تورانی، 67/20 درصد به نواحی ایرانی - تورانی/اروپا - سیبری و غیره تعلق دارند. همی کریپتوفیتها )67/54 درصد( بیشترین شکل زیستی منطقه را تشکیل داده اند. از مجموع گیاهان شناسا ییشده در منطقه، 36 گونه انحصاری ایران و 44 گونه دارای ارزش دارویی هستند. بر اساس معیارهای اتحادیه ب ینالمللی حفاظت طبیعت 33 گونه در فهرست گونههای در معرض خطر قرار می گیرند که از این تعداد، 4 گونۀ Astragalus ،Cousinia rhabdodes A. megalocystis ،catacamptus و A. perdurans جزو گونههای آس یبپذیر منطقه هستند. واژههای کلیدی: پراکنش جغرافیایی، سربند، سمنان، شکل زیستی، مطالعه فلوریستیک.

مقدمه محصور بین این رشته کوه ها و تضاد شدید بین ارتفاع، ایران کشور پهناوری با وسعت 1648195 رطوبت و دما همراه با تغییرات بارندگی، تنوع و غنای کیلومترمربع است و حدود چهارپنجم سطح آن در بسیاری را در حیات گیاهی کشور به وجود آورده Zohary, 1973 ارتفاع باالتر از هزار متر قرار دارد ) (. است (Hedge and Wendelbo, 1978). ایران باوجود وجود رشته کوه های البرز و زاگرس و دشت های وسیع بیش از 180 تیرۀ گیاه آوندی، حدود 1200 جنس و

2 تاکسونومی و بیوسیستماتیک، سال نهم، شماره سی و یکم، تابستان 1396

حدود 7500 تا 8000 گونۀ گیاهی، غنای فلوری دارویی، نکتۀ مهم اینست که پرورش و تولید گیاهان کم نظیری در بین کشورهای منطقه و کشورهای دارویی ضمن کمک به سالمت جامعه، نقش بسزایی جنوب غربی آسیا دارد )Yousefi, 2007(. تنوع فلور و در پیشرفت اقتصادی دارد و البته، نخستین گام برای پوشش گیاهی ایران مدیون تضاد گستردۀ اقلیمی، کشت و پرورش گیاهان دارویی، شناسایی گونه های پیشینۀ پوشش گیاهی و پتانسیل تکاملی آن است موجود در عرصه های طبیعی و مطالعۀ دقیق رویشگاه (Frey and Probst, 1986)؛ به طوری که در آنهاست Nemati Paykani and Jalilian, 2012). مطالعه های متعدد جغرافیای گیاهی با مقایسۀ استان سمنان به علت زیست مرز بودن و داشتن فلورستیک جنس ها و گونه ها، روابط بین کوه های حالت بینابینی بین حوزۀ هیرکانی )استان های شمالی آلپ اروپا و آسیا از طریق رشته کوه های بینابینی کشور( و ایرانی - تورانی، پوشش گیاهی و جانوری تاروس، قفقاز، البرز، کپه داغ، هندوکش، پامیر، متنوعی دارد. استان سمنان عمدتاً در ناحیۀ ایرانی - قرقروم و تین شان بحث شده اند ,.Kadereit et al) تورانی و در دو زیرحوزۀ آذربایجان و ایران مرکزی 2008). یکی از پرسش های اساسی که پژوهشگران قرار می گیرد (Takhtajan, 1986; Assadi, 2006). درصدد دستیابی به پاسخ آن هستند اینست که چگونه بارزترین ویژگی زیرحوزۀ آذربایجان، وجود گیاهان منطقه ای فلور ویژۀ خود را می یابد؟ ازآنجاکه مدارک خشکی پسند و فرماسیون کپه ای، استپ های خاردار، فسیلی وجود ندارند، مطالعه ها باید کامالً بر پایۀ انواع مختلف درختچه زارها و درخت زارهای باز و اطالعات رده بندی گیاهی و انتشار کنونی جغرافیای تنک به ویژه درخت زارهای اُرس است ,Yousefi) گیاهی انجام شوند (Wendelbo, 1971). 2007). زیرحوزۀ ایران مرکزی، پناهگاه بارزترین فلور گیاه شناسی در ایران از زمان بوعلی سینا، طبیب استپ ها و کویرهای ایران است و پیکرۀ ناحیۀ ایرانی - ایرانی، رواج داشته است و حتی دانشمندانی که در تورانی را به وجود می آورد (Zohary, 1973). پوشش دانشگاه جندی شاپور به تدریس طب می پرداختند، گیاهی این زیرحوزه عمدتاً ویژگی های کویری دارد و گیاهان دارویی را طبق ویژگی های آنها رده بندی اجتماعات درمنه، عرصه های وسیعی از آن را پوشانده می کردند (Mozaffarian, 2005). گیاهانی که حداقل است. همچنین Madjnoonian )1999( را ببینید. یکی از اندام های آنها، مواد ویژه ای با عنوان مواد ازجمله مطالعه های فلوریستیک و پوشش گیاهی مؤثر بسازد و برای درمان برخی بیماری ها استفاده در استان سمنان عبارتند از: بررسی پوشش گیاهی شوند، گیاهان دارویی نامیده می شوند ,Omidbaigi) بخشی از اندوختگاه زی سپهر توران (Eslami, 1995)، Farzad, 2013 ;2005). مطابق گزارش ها، تعداد فلور گیاهان ذخیره گاه بیوسفر توران و کویر Asri et) گونه های دارویی کشور بین 875 تا 1500 گونه al., 2000; Asri, 2003(، طرح شناخت مناطق برآورد شده است ,Sefidkon, 2008; Mozaffarian) اکولوژیک کشور، استان سمنان ;Aliha, 2003) 2015). با توجه به افزایش روزافزون مصرف گیاهان Fayaz, 2016)، معرفی فلور، شکل زیستی و پراکنش

تنوع گیاهی منطقۀ شکارممنوع سربند )دیباج، استان سمنان( 3

جغرافیایی گیاهان منطقۀ گرمسار Iranbakhsh et) مواد و روش ها al., 2008)، گیاهان دارویی استان سمنان Roadi et) منطقۀ شکارممنوع سربند با گسترۀ ارتفاعی 2000 al., 2008; Goudarzi, 2016(، گیاهان مراتع آستانۀ تا 3650 متر )کوه کرکسی( و با مساحت تقریبی میان بند شهرستان دامغان (Karimi, 2009)، فلور و 4 هزار هکتار در 12 کیلومتری شمال شرقی شهر جوامع گیاهی علف های هرز مزارع دامغان دیباج )52 کیلومتری شمال دامغان، استان سمنان( واقع (Masoudian et al., 2009) و شناسایی اجتماعات شده است. محدودۀ بررسی شده با احتساب کوه های ° Ń ° Ń گیاهی شورروی و ارتباط آنها با ویژگی های خاک در اطراف بین عرض جغرافیایی 25 36 تا 29 36 ° É ° É مراتع سرخ ده دامغان (Ghaderi et al., 2010). و طول جغرافیایی 15 54 تا 28 54 قرار گرفته و باوجود مطالعه های متعدد در زمینۀ فلور و پوشش حدود 10 هزار هکتار است )شکل 1(. سربند از شمال گیاهی البرز، جزئیات دقیق فلوریستیکی و اکولوژی به کوه نمازگاه، از شرق به روستای مهماندویه و از زیستگاه های استان سمنان بررسی نشده اند. جنوب به روستای طزره، کوه کرکسی و وروری مدیریت منابع طبیعی نیازمند فراهم بودن اطالعات )3008 متر( و از غرب به شهر دیباج مشرف است (Saeidi, 2012; 2014) دقیق و شناخت همه جانبه ای از پوشش گیاهی است و . با ارزیابی اطالعات گیاهی و ترکیب فلوریستیکی یک بر اساس داده های ایستگاه هواشناسی شاهرود و منطقه، روند تغییرات در آینده پیش بینی می شود. یکی طبقه بندی اقلیم دومارتن، این منطقه دارای اقلیم از رویکردها برای شناسایی رویشگاه های با خشک است. بیشترین درجۀ دما در تابستان ها تهدیدپذیری بیشتر، بررسی تنوع گیاهی، شمارش 8/40 درجۀ سانتی گراد و کمترین دما در زمستان ها تاکسون های نادر، در معرض خطر و انحصاری است؛ حدود منفی 6/13 درجۀ سانتی گراد است. میزان پژوهش حاضر برای رسیدن به اهداف یادشده درصدد بارندگی ساالنه به طور متوسط 5/137 میلی متر است. آنست که رستنی های منطقۀ سربند )دیباج( را با تأکید بر اساس نمودار آمبروترمیک حاصل از داده های بر گونه های در معرض خطر بررسی کند. 6 سالۀ هواشناسی )2009 تا 2014(، این منطقه در 7 ماه آوریل تا اکتبر خشک است )شکل 2(.

4 تاکسونومی و بیوسیستماتیک، سال نهم، شماره سی و یکم، تابستان 1396

شکل 1- توپوگرافی منطقۀ مطالعهشده )اقتباس از نرمافزار Global Mapper(. محدوده مطالعه با احتساب کوههای اطراف بین عرض جغرافیایی N´25 °36 تا N´29 °36 و طول جغرافیایی E´15 °54 تا E´28 °54 قرار دارد. خط تیرۀ آبی، خطوط اصلی پیمایش صحرایی را نشان میدهد که با دستگاه موقعیتیاب جهانی ثبت شده است.

شکل 2- منحنی آمبروترمیک منطقۀ سربند )طبق آمار ایستگاه هواشناسی شاهرود طی دورۀ آماری 2009 تا 2014(.

عملیات صحرایی طی سالهای 1394 تا 1395 و به فلور ترکیه (Davis, 1965-1988)، فلور اروپا Tutin) روش پیمایش صحرایی انجام و نمونه های and Heywood, 1964-1980(، فلور عراق جمعآور یشده به هرباریوم DU )دانشگاه دامغان( (Townsend et al., 1966-1985)، فلور روسیه منتقل شدند. شناسایی گونه های گیاهی غالباً بر اساس (Komarov, 1934-1957)، اطلس گون های ایران فلورا ایرانیکا (Rechinger, 1963-2015) انجام شد. (Maassoumi, 1990-2003)، فلور رنگی ایران عالوه بر فلورا ایرانیکا، شناسایی گونههای گیاهی با (Ghahraman, 1978-2001)، ردهبندی گیاهی مراجعه به فلور ایران (Mozaffarian, 2005) ،(Assadi et al., 1988-2017) و درختان و درختچه های ایران

تنوع گیاهی منطقۀ شکارممنوع سربند )دیباج، استان سمنان( 5

(Mozaffarian, 2010) انجام شد. از تگ نگارهها، مناسب برای استفاده در مطالعههای تشریحی، مطالع ههای تاکسونومی و کلیدهای شناسایی ازجمله برشگیری و رنگآمیزی بر پایۀ مطالعه های Hosseini بازبینی تاکسونومی جنس های .Allium L و همکاران )2013( انجام شد. (Naderi Bromus L. ،(Memariani et al., 2007) شکل زیستی گیاهان بر اساس سیستم Raunkiaer (Raunkiaer, 1907, 1937) (Assadi, Elymus L. ،and Rahiminejad, 2015) تعیین و پراکنش (Rahmanian et al., Eremopoa Roshev. ،1994) جغرافیایی عناصر گیاهی بر مبنای تقسیمبندی نواحی (Festuca L. ،(Kanani, 2010) Ferula L. ،2014 جغرافیایی و مناطق فلوریستیک انجام شد ,Zohary) (Takhtajan, 1986 (Gran et Glaucium L. ،(Hosseini et al., 2013 ;1973 ;1963). برای تعیین (Sajedi et al., 2005) Isatis L. ،al., 2011)، خاستگاه عناصر منطقۀ مطالعه شده و تعیین گیاهان .Oxytropis ،(Mirtadzadini, 2011) Jurinea Cass انحصاری )بومزادی( از منابع مرتبط با رستنی های .Kavousi et Poa L. ،(Maassoumi, 2013) DC) گیاهان ایران و کشورهای همسایه استفاده شد (Komarov, 1934-1957; Rechinger, 1963-2015; (Mozaffarian, 2012) Polygonum L. al., 2015) ، ، Tutin and Heywood, 1964-1980; Davis, 1965- 1988; Townsend et al., 1966-1985; Assadi et (Haerinasab and Rahiminejad, Trifolium L. (Gonzalo et al., 2013) Stipa L. 2012) و برای al. 1988-2017). گونه های گیاهی منطقه ازنظر داشتن شناسایی دقیق تر استفاد شد. گونههای شناساییشده با ارزش دارویی بررسی شدند؛ برای معرفی گیاهان تصاویر نمونه های تیپ و نمونه های جمع آوریشده از دارویی منطقه از منابعی چون گیاهان دارویی ,Zargari) کشورهای هم جوار موجود در هربار یومهای مجازی نیز 1991-1989) و شناخت گیاهان دارویی و معطر ایران مقایسه شدند. نام مؤلفان گونههای شناساییشده با (Mozaffarian, 2015) استفاده شد. وضعیت حفاظتی مراجعه به منابع معتبر و نمایۀ بینالمللی نامهای گیاهی گونهها بر اساس معیارهای سازمان جهانی حفاظت IPNI, 2012 یکسانسازی شد ) (؛ در موارد معدودی نیز محیط زیست و منابع موجود مانند طبقهبندی حفاظتی به منبع و شرح اصلی گونه رجوع شد. در پایان، نامهای Mehrabian )2013) و فهرست دادههای سرخ ایران فارسی گونههای شناسایی شده بر اساس فرهنگ نامهای (Jalili and Jamzad, 1999) تعیین شد. (Mozaffarian, 2009) گیاهان ایران فهرست شدند. به علت شباهت های ظاهری بسیار زیاد و نزدیکی نتایج Festuca برخی گونه های گیاهی بهویژه در جنس ، از مجموع 754 نمونۀ هرباریومی جمع آوریشده از استفاده از صفت های پنهان مانند صفتهای تشریحی منطقۀ شکارممنوع سربند دیباج، 285 گونۀ گیاهی برگ برای شناسایی و توصیف این تاکسون ها اهمیت و )شامل 289 تاکسون، 37 زیرگونه و 6 واریته( متعلق به کاربرد وسیعی دارد؛ ازاینرو در پژوهش حاضر، 178 جنس و 45 تیره شناسایی شدند )جدول 1(. 2 تیره ویژگیهای تشریحی برگ برای شناسایی تاکسون های )3 گونه( به بازدانگان و 1 تیره )1 گونه( به نهانزادان Festuca جنس استفاده شدند. برای تهیۀ نمونه های آوندی تعلق دارند. از مجموع 42 تیرۀ نهاندانگان،

6 تاکسونومی و بیوسیستماتیک، سال نهم، شماره سی و یکم، تابستان 1396

5 تیره شامل 22 جنس و 43 گونه به تک لپه ایها و 67/5 درصد گونهها )15 گونه( چندناحیهای، 37 تیره شامل 153 جنس و 238 گونه به دولپهای ها 89/1 درصد گونهها )5 گونه( جهانوطن هستند و متعلق هستند. تیرههای Asteraceae با 22 جنس و 13/1 درصد گونهها )3 گونه( به نواحی ایرانی -تورانی/ 40 گونه، Brassicaceae با 25 جنس و 32 گونه و مدیترانهای تعلق دارند. نواحی ایرانی - تورانی/اروپا - Poaceae با 16 جنس و 26 گونه بهترتیب بیشترین سیبری/صحرا - سندی و نواحی ایرانی - تورانی/صحرا - میزان تنوع گونهای را به خود اختصاص دادهاند )شکل سندی، هرکدام 75/0 درصد گونهها )2 گونه( را به 3(. جنس .Astragalus L با 12 گونه دارای بیشترین خود اختصاص دادهاند )شکل 4(. غنای گونه ای است و جنسهای Allium با 7 گونه، 36 گونه جزو گونههای انحصاری ایران هستند و از .Cousinia Cass و .Alyssum L با 6 گونه، Gagea این تعداد، 10 گونه به تیرۀ Asteraceae، 5 گونه به تیرۀ .Salisb با 5 گونه در رتبه های بعدی قرار دارند. Fabaceae و 3 گونه به تیرۀ Rubiaceae تعلق دارند. جنسهای .Bromus ،Acantholimon Boiss، تیرههای Plumbaginaceae ،Lamiaceae ،Apiaceae، .Polygonum ،Poa ،Galium L و .Rosaceae ،Ranunculaceae Tragopogon L و Scrophulariaceae هرکدام دارای 4 گونه و سایر جنس ها دارای 1 تا 3 هرکدام 2 گونۀ انحصاری دارند. سایر تیرهها )6 تیره( گونه هستند. 20 گونه در حد جنس شناسایی شدند. دارای 1 گونۀ انحصاری ایران هستند )جدول 1(. از مجموع گیاهانی که در سطح گونه شناسایی بیشترین شکل زیستی را همی کریپتوفییت ها با 155 گونه شدند، 13/61 درصد گونهها )162 گونه( جزو عناصر )39/54 درصد( دارند. سایر اشکال زیستی را کامفیت ها با ناحیۀ ایرانی - تورانی هستند، 37/20 درصد گونهها )54 47 گونه )49/16 درصد(، تروفیت ها با 47 گونه گونه( به نواحی ایرانی - تورانی/اروپا - سیبری، )49/16 درصد(، ژئوفیت ها با 19 گونه )66/6 درصد(، 30/8 درصد گونهها )22 گونه( به نواحی ایرانی - فانروفیت ها با 16 گونه )62/5 درصد( و هلوفیت ها با 1 گونه تورانی/اروپا - سیبری/مدیترانهای تعلق دارند، )35/0 درصد( تشکیل می دهند )شکل 5(.

شکل 3- نمودار تعداد جنسها و گونههای متعلق به تیرههای بزرگ منطقۀ سربند

تنوع گیاهی منطقۀ شکارممنوع سربند )دیباج، استان سمنان( 7

شکل 4- نمودار پراکنش جغرافیایی گونههای گیاهی منطقۀ سربند، IT: ایرانی - تورانی، ES: اروپا - سیبری، M: مدیترانهای، PL: چند ناحیهای، Cosm: جهانوطن، SS: صحرا - سندی

شکل 5- نمودار درصد فراوانی شکلهای زیستی گونههای گیاهی منطقۀ سربند

44 گونه از گونههای شناسایی شده ارزش دارویی Scrophulariaceae هرکدام 2 گونۀ دارویی دارند. دارند )جدول 1( و از این نظر، تیرۀ Lamiaceae با 14 تیره نیز تنها 1 گونۀ دارویی دارند. 10 گونه، بیشترین تعداد را دارد. تیرههای Asteraceae 33 گونه در فهرست گونه های در معرض خطر و Fabaceae هرکدام 4 گونۀ دارویی، تیرههای اتحادیۀ ب ینالمللی حفاظت از طبیعت قرار میگیرند Polygonaceae و Brassicaceae 3 گونۀ دارویی و )جدول 1(. بر اساس طبقهبندی IUCN و مطالعه های تیرههای Rosaceae ،Chenopodiaceae و Jalili و Jamzad )1999(، گونههای در معرض خطر منطقۀ شکارممنوع سربند دیباج ازنظر وضعیت حفاظتی

8 تاکسونومی و بیوسیستماتیک، سال نهم، شماره سی و یکم، تابستان 1396

شامل 4 گونۀ آسیبپذیر (VU)، 22 گونۀ کمتر در خطر 4 گونۀ کمتر درخطر و 3 گونۀ با اطالعات ناکافی( و (LR) و 7 گونۀ با اطالعات ناکافی (DD) هستند. Fabaceae با 6 گونه )3 گونۀ آسیبپذیر، 2 گونۀ کمتر گونه های آسیبپذیر منطقه که اهمیت بیشتری دارند درخطر و 1 گونۀ با اطالعات ناکافی( بهترتیب سهم شامل .Cousinia rhabdodes Bornm. & Rech.f، بیشتری از گونههای در معرض خطر را به خود اختصاص A. megalocystis ،Astragalus catacamptus Bunge داد هاند و سایر تیرههای مربوطه هر کدام دارای 1 یا 2 Bunge و A. perdurans Podlech هستند )شکل 6(. گونۀ در معرض خطر هستند. تیره های Asteraceae با 8 گونه )1 گونۀ آسی بپذیر،

Astragalus catacamptus aff. anacamptus Cousinia rhabdodes

Astragalus perdurans Astragalus megalocystis شکل 6- گونههای آسیبپذیر منطقۀ سربند دیباج

بحث و نت یجهگیری .Acanthophyllum Hook. & Arn. spp و پوشش استپی در ناحیۀ ایرانی - تورانی و بهویژه در .Astragalus spp همراه با گونههای تیرۀ Poaceae منطقۀ سربند حکمفرماست و پوشش غالب منطقه شامل است. همچنین در شیبهای شمالی منطقه بهویژه Onobrychis گونههای بالشتکی و خاردار ازجمله ارتفاعات باال، درختزارهای تنک Juniperus Acantholimon spp. cornuta (L.) Desv. ، ، .excelsa M.Bieb دیده میشوند ;Zohary, 1973)

تنوع گیاهی منطقۀ شکارممنوع سربند )دیباج، استان سمنان( 9

Madjnoonian 1999). در پژوهش حاضر، 285 گونۀ نتایج جغرافیای گیاهی، حضور بیشتر عناصر ناحیۀ گیاهی بر اساس منابع موجود شناسایی شدند و با توجهبه ایرانی - تورانی )162 گونه( را تأیید میکند و با بکر و کوهستانیبودن منطقه و دسترسی نامناسب به مطالعههای Iranbakhsh و همکاران )2008( در منطقۀ قلههای صعب العبور، احتمال وجود گونه های بیشتر و گرمسار مطابقت دارد. بر اساس اطالعات موجود از ناشناخته پ یشبینی م یشود؛ بهتازگی، گونه های جدید مجموع 8000 گونۀ گیاهی، 1727 گونۀ انحصاری در Drymocallis damghanensis Naderi & Faghir و ایران و 39 گونۀ انحصاری در استان سمنان وجود دارند .Jurinea sp. nov از این منطقه معرفی شدهاند (Jalili and Jamzad, 1999; Yousefi, 2007). از (Bardsiri et al., 2017; Mirtadzadini مجموع 285 گونۀ گیاهی شناسایی شده در منطقۀ unpublished). به جدول )1( نیز رجوع شود. از سربند، 36 گونه جزو گونه های انحصاری ایران هستند. گونههای آلپی و شاخص منطقۀ سربند در گسترۀ با توجه به اینکه یکی از شاخص های پیشنهادی برای ارتفاعی 2700 تا 3650 متر عبارتنداز: Asperula حفاظت گیاهان، دامنۀ جغرافیایی محدود و گونه های glomerata (M.Bieb.) Griseb. subsp. filiformis، انحصاری است )Mehrabian, 2013(، حضور Astragalus subalpinus Boiss. & Buhse، 6/12 درصدی گونه های انحصاری در منطقۀ سربند .Jurinella ،Artemisia melanolepis Boiss سبب تغییر سیاست گذاری مدیریتی و افزایش Physoptychis ،microcephala (Boiss.) Wagenitz اولویت های حفاظتی منطقه می شود. .Polygonum ،gnaphalodes (DC.) Boiss درصد اشکال زیستی در هر اقلیمی متفاوت است و serpyllaceum Jaub. & Spach و Psychrogeton طیفی که در هر منطقه رسم میشود، گویای وضع .amorphoglossus (Boiss.) Novopokr. آب وهوا و موقعیت اقلیمی آن است ,Raunkiaer) تیرههای Asteraceae با 40 گونه، Brassicaceae با 1937 ;1907(. بیشترین شکل زیستی در منطقۀ سربند را 32 گونه و Poaceae با 26 گونه بزرگترین تیره های همیکریپتوفیت ها )155 گونه، 39/54 درصد( و گیاهی منطقه هستند. در مطالعۀ Iranbakhsh و کامفیتها )47 گونه، 49/16درصد( تشکیل میدهند. همکاران )2008( در منطقۀ گرمسار، تیرههای فراوانی زیاد همی کریپتوفیتها و کامفیت ها نشاندهندۀ Poaceae ،Chenopodiaceae و Asteraceae سهم اقلیم سرد و کوهستانی منطقه است ,Archibold) بیشتری را به خود اختصاص دادهاند که این تفاوت به 1995). در مطالعۀ Iranbakhsh و همکاران )2008(، علت اکوسیستم خشک و بیابانی منطقۀ گرمسار و تروفیتها شکل زیستی غالب منطقۀ گرمسار بودند و فراوانی تیره های شورپسند مانند Chenopodiaceae فراوانی تروفیت ها گویای اقلیم بیابانی است. حضور است. همچنین Ghaderi و همکاران )2010( در مطالعۀ 19 گونه از گیاهان ژئوفیت )غدهدار یا پیازدار( در گیاهان شورروی مراتع سرخ ده، به حضور بیشتر منطقۀ سربند بهویژه از جنس Allium )7 گونه( و گونههای تیره Chenopodiaceae اشاره کردهاند. Gagea )5 گونه(، زیاد بودن عمق خاک و فرسایش کم خاک منطقۀ سربند را نشان میدهد.

10 تاکسونومی و بیوسیستماتیک، سال نهم، شماره سی و یکم، تابستان 1396

از مجموع 285 گونۀ شناسایی شده و بررسی منابع Asteraceae با 18 گونۀ آسیبپذیر ب هترتیب مهم گیاهان دارویی کشور به نظر میرسد 44 گونه با بزرگترین تیره های ایران ازنظر تعداد گونه های در ویژگیهای دارویی مشخص در منطقۀ سربند وجود معرض خطر هستند )Jalili and Jamzad, 1999(. در دارند (Zargari, 1989-1991; Mozaffarian, 2015). پژوهش حاضر، 33 گونه در فهرست گونه های در مطابق گزارشها، تعداد گونه های دارویی کشور بین معرض خطر منطقۀ سربند قرار دارند و تیره های 875 تا 1500 گونه برآورد شده است ,Asteraceae (Sefidkon و Fabaceae سهم بیشتری از گونههای در Mozaffarian, 2015 ;2008). چنانچه غنای گیاهان معرض خطر را به خود اختصاص دادهاند. دارویی را در واحد سطح ایران مالک قرار دهیم یکی از مهم ترین اقدامهای سازمان جهانی حفاظت )1 گونۀ دارویی در هر 1100 کیلومترمربع(، منطقۀ محیط زیست، دیدهبانی گونههای گیاهی و جانوری سربند غنای گیاهان دارویی بهنسبت خوبی دارد. Roadi کشورهای جهان برای قراردادن آنها در فهرست سرخ و همکاران )2008(، گیاهان دارویی استان سمنان را سازمان جهانی حفاظت محیط زیست است؛ فهرست مطالعه و بدون مشخصکردن محدودۀ مطالعه و تنها با دادههای سرخ بر اساس ضوابط دقیقی برای ارزیابی اشاره به ارتفاعات شهرستان های سمنان، دامغان و خطر انقراض هزاران گونه و زیرگونه مانند نرخ کاهش شاهرود، 133 گونۀ دارویی را برای این ارتفاعات اندازۀ جمعیت، محدودیت در شرایط زیستگاهی، اندازۀ معرفی کردند. Goudarzi )2016( نیز 110 گونۀ جمعیت موجود یا احتمال انقراض استوار شده است دارویی همراه با نقشۀ پراکنش آنها را از استان سمنان (Jalili and Jamzad, 1999; Mehrabian, 2013). ارائه کرد. Karimi )2009( نیز در مطالعۀ فلور مراتع مدیریت تنوع زیستی شامل تمام اقدامهایی است که شهرستان دامغان با در نظر گرفتن مصارف محلی به سبب می شوند گونهها، زیستگاه ها و خزانههای ژنتیکی 93 گونۀ دارویی و 149 گونۀ علوفهای- مرتعی اشاره باارزش از تهدیدها در امان بمانند و پویایی تکاملی و کرده است. در پژوهش حاضر، تیرههای Asteraceae و بقای خود را بهواسطۀ برنامههای حفاظتی حفظ کنند. از Lamiaceae دارای بیشترین تعداد گونۀ دارویی هستند مه مترین برنامههای متخصصان حفاظت محیطزیست، که با مطالعه های پیشین مطابقت دارد ,.Roadi et al) شناسایی ارجحترین مناطق از دیدگاه تنوع زیستی و Karimi, 2009; Goudarzi, 2016 ;2008(. غنای گونه های گیاهی برای حفاظت از خطرهای 453 گونۀ گیاهی ایران در فهرست گونه های در تهدیدکننده است (Mehrabian, 2013). با توجهبه معرض خطر جای دارند که از این تعداد، 21 گونه در محدودیت زمان و کمبود بودجه، شناسایی گونه های طبقۀ گونه های در خطر انقراض و 432 گونه در طبقۀ انحصاری و گونه های در معرض خطر مناطق یکی از گونههای آسیبپذیر قرار میگیرند. تیرۀ Fabaceae با روشها برای اولویتهای حفاظتی است. غنای گیاهی 9 گونۀ در خطر انقراض و 216 گونۀ آسیبپذیر، زیاد منطقۀ سربند دیباج، وجود 36 گونۀ انحصاری، Lamiaceae با 5 گونۀ در خطر انقراض و 44 گونۀ 44 گونۀ دارویی، حضور گونۀ جدید در این منطقه آسیبپذیر، Rosacae با 23 گونۀ آسیبپذیر و (Bardsiri et al., 2017)، و حضور 33 گونۀ در معرض

تنوع گیاهی منطقۀ شکارممنوع سربند )دیباج، استان سمنان( 11

خطر )4 گونۀ آسیبپذیر( نشان میدهند منطقۀ 93035352( انجام شده است. از زحمات جناب آقایان شکارممنوع سربند باید اولویتهای حفاظتی باالتری مهندس اسفندیاری )ریاست وقت ادارۀ محیط زیست داشته باشد؛ پژوهش حاضر، ارتقای حفاظتی این منطقه شهرستان دامغان(، مرواری و زاغیان )مأموران وقت را از منطقۀ شکارممنوع به منطقۀ حفاظتشده پیشنهاد محیط بانی دیباج( و گالبی )رانندۀ وقت نقلیۀ دانشگاه میکند. دامغان( برای هماهنگی های انجام شده، جمع آوری تشکر و قدردانی نمونه های گیاهی و راهنمایی برای دسترسی آسان به پژوهش حاضر با حمایت های مالی صندوق قله های صعب العبور منطقه قدردانی می شود. حمایت از پژوهشگران و فناوران کشور، ریاست جمهوری، معاونت علمی و فناوری )شمارۀ طرح

منابع Aliha, M. (2003) Egological regions of Iran, range types of Semnan area. Research Institute of Forest and Rangelands, Tehran (in Persian). Archibold, O. W. (1995) Ecology of world vegetation. Chapman and Hall Inc, London. Asri, Y. (2003) Flora, life forms and chorotypes of plants of Kavir biosphere reserve [title was translated]. Journal of Science and Technology of Agriculture and Natural Resources 4: 247-259 (in Persian). Asri, Y., Jalili, A., Assadi, M and Dianatnejad, H. (2000) A contribution to the flora of Touran biosphere reserve. Pajouhesh va sazandegi 13(2): 4-19 (in Persian). Assadi, M. (1994) Crossing experiments in Elymus transhyrcanus group, a new subspecies and a new species. The Iranian Journal of Botany 6(2): 185-195. Assadi, M. (2006) Distribution patterns of the genus Acantholimon (Plumbaginaceae) in Iran. The Iranian Journal of Botany 12(2): 114-120. Assadi, M., Maassoumi, A. and Mozaffarian, V. (Eds.) (1988-2017) Flora of Iran. vols 1-143. Research Institute of Forests and Rangelands Publications, Tehran (in Persian). Bardsiri, A., Naderi, R., Amirahmadi, A., Faghir, M. B. and Mirtadzadini, M. (2017) Drymocallis damghanensis (Rosaceae), a new species from Iran. Annales Botanici Fennici 54: 33-37. Davis, P. H. (1965-1988) Flora of Turkey and the East Aegean Island. vols. 1-10. Edinburgh University Press, Edinburgh. Eslami, B. (1995) The vegetation study and plant map prepration in a part of Touran biosphere reserve [title was translated]. MSc thesis, Tarbiat Moalem University, Tehran, Iran (in Persian). Farzad, M. A. (2013) A complete guide and applied of medicinal and aromatic plants. Sarva Publication, Tehran (in Persian). Fayaz, M. (2016) Ecological regions of Iran, vegetation types of Semnan province. Research Institute of Forest and Rangelands, Tehran (in Persian). Frey, W. and Probst, W. (1986) A synopsis of the vegetation of Iran. In: Contribution to the Vegetation of Southwest Asia. (Ed. Kürschner, H.) 9-43. Dr. Ludwig Reichert, Wiesbaden.

12 تاکسونومی و بیوسیستماتیک، سال نهم، شماره سی و یکم، تابستان 1396

Ghaderi, S., Ghorbani, J., Jafarian, Z. and Shokri, M. (2010) Identification of halophytic communities and their relationship with soil properties in rangelands of Sodkh [Sorkh] Deh in Damghan. Arid Biom Scientific and Research Journal 1(1): 45-55 (in Persian). Ghahraman, A. (1978-2001) The illustrated flora of Iran. Research Institute of Forest and Rangelands. Tehran (in Persian). Gonzalo, R., Aedo, C. and García, M. Á. (2013) Taxonomic Revision of the Eurasian Stipa subsections Stipa and Tirsae (Poaceae). Systematic Botany 38(2): 344-378. Goudarzi, M. (2016) Distribution of medicinal plants in Semnan province. Research Institute of Forest and Rangelands, Tehran. Gran, A., Sharifnia, F. and Assadi, M. (2011) The taxonomical study and the preparation of the determination key of genus Glaucium Mill. in Iran. Plant and Ecosystem 7(27): 3-16 (in Persian). Haerinasab, M. and Rahiminejad, M. R. (2012) A taxonomic revision of the genus Trifolium L. sect. Fragifera Koch (Fabaceae) in Iran. The Iranian Journal of Botany 18(1): 22-30. Hedge, I. C. and Wendelbo, P. (1978) Patterns of distributions and endemism in Iran. Notes from the Royal Botanical Garden 36: 441-464. Hosseini, S. Z., Rahiminejad, M. and Saeidi, H. (2013) Leaf anatomical structure of Iranian narrow- leaved species of the genus Festuca L. (Poaceae, Poeae). The Iranian Journal of Botany 10(1): 86- 93. IPNI (2012) The International Plant Names Index. Retrieved from http://www.ipni.org. On: 16 May 2017. Iranbakhsh, A. R., Hamdi, S. M. M. and Assadi, M. (2008) Flora, life forms and chorotypes of plants of Garmsar region in Semnan province. Pajouhesh va Sazandegi 79: 179-199 (in Persian). Jalili, A. and Jamzad, Z. (1999) Red data book of Iran. A preliminary survey of endemic, rare and endangered plant species in Iran. Research Institute of Forest and Rangeland, Tehran. Kadereit, J. W., Licht, W. and Uhink, C. H. (2008) Asian relationships of the flora of the European Alps. Plant Ecology & Diversity 1(2): 171-179. Kanani, M. R. (2010) Phylogenetic investigation of Ferula (Apiaceae) in Iran, using Morphological, Chemical and Molecular data (nrDNA ITS sequences). PhD thesis, Isfahan University, Isfahan, Iran (in Persian). Karimi, Z. (2009) An introduction to the flora, life form and plant chorology in Damghan rangelands. Journal of Agricultural Sciences and Natural Resourses 16(Special issue 1-a): 1-16 (in Persian). Kavousi, M., Assadi, M. and Nejadsattari, T. (2015) Taxonomic revision of the genus Poa L. in Iran, new additions to Flora Iranica, and a new identification key. Turkish Journal of Botany 39: 105- 127. Komarov, V. L. (1934-1957) Flora of U. S. S. R. vols. 1-30. The Botanical Institute of science of the U.S.S.R, Leningrad. Maassoumi, A. A. (1990-2003) Illustrated guide of the genus Astragalus in Iran. vols. 1-3. Resarch Institute of forests and Rangelands, Tehran. Maassoumi, A. A. (2013) A contribution to the taxonomy of the genus Oxytropis (Fabaceae) in Iran. The Iranian Journal of Botany 19(1): 1-28. Madjnoonian, H. (1999) Phytogeography of Iran. Department of the Environment, Tehran.

تنوع گیاهی منطقۀ شکارممنوع سربند )دیباج، استان سمنان( 13

Masoudian, N., Asri, Y. and Naderpour, M. (2009) A phytosociological study on the weed vegeration of fields in Damghan. Biology Journal of Islamic Azad University, Garmsar Branch 4(1): 61-68 (in Persian). Mehrabian, A. (2013) Principles of plant conservation, challenges and methods. Shahid Beheshti University Press, Tehran (in Persian). Memariani, F., Joharchi, M. R. and Khassanov, F. O. (2007) Allium L. subgen. Rhizirideum sensu lato in Iran, two new records and a synopsis of taxonomy and phytogeography. The Iranian Journal of Botany 13(1): 12-20. Mirtadzadini, M. (2011) A taxonomic study of the genus Jurinea Cass. in Iran. PhD thesis, Isfahan University, Tehran, Iran (in Persian). Mozaffarian, V. (2005) Plant systematics. vols.1-2. 4th edition. Amirkabir Publishing Institute, Tehran. Mozaffarian, V. (2009) A dictionary of Iranian plant names, Latin, English, Persian. 6th edition. Farhang Moaser Publisher, Tehran. Mozaffarian, V. (2010) Trees and shrubs of Iran. 3rd edition. Farhang Moaser Publisher, Tehran. Mozaffarian, V. (2012) A revision of Polygonum L. sensu lato, (Polygonaceae) in Iran. The Iranian Journal of Botany 18(2): 159-174. Mozaffarian, V. (2015) Identification of medicinal and aromatic plants of Iran. Farhang Moaser Publisher, Tehran (in Persian). Naderi, R. and Rahiminejad, M. R. (2015) A taxonomic revision of the genus Bromus (Poaceae) and a new key to the tribe Bromeae in Iran. Annales Botanici Fennici 52: 233-248. Nemati Paykani, M. and Jalilian, N. (2012) Medicinal plants of Kermanshah province. Taxonomy and Biosystematics 11: 69-78 (in Persian). Omidbaigi, R. (2005) Production and processing of medicinal plants. vol 1. Astan Quds Razavi Publication, Behnashr, Mashhad (in Persian). Rahmanian, S., Saeidi, H. Assadi, M. and Rahiminejad, M. R. (2014) A taxonomic revision of the Genus Eremopoa Roschv (Poaceae, Poeae) in Iran. The Iranian Journal of Botany 20 (1): 8-15. Raunkiaer, C. (1907) Planterigets livsformer og deres betydning for geografien. Gyldendalske Boghandel, Nordisk Forlag, Kjobenhavn og Kristiania. Raunkiaer, C. (1937) Life forms of plants. Oxford University Press, Oxford. Rechinger, K. H. (Ed.) (1963-2015) Flora Iranica. vols. 1-181. Akademische Druck-U Verlagsanstalt, Graz. Roadi, B., Mozaffarian, V., Fallahian, F. and Khavarinejad, R. (2008) Medicinal plant of mountains area in the province of Semnan. Biological Sciences (Danish-i Zisti-i Iran) 3(3): 1-6 (in Persian). Saeidi, M. (2012) Natural tourist attractions of Damghan [without English title], Mashgheshab Publication, Tehran (in Persian). Saeidi, M. (2014) Mountain peaks and castles of Damghan [without English title], Mashgheshab Publication, Tehran (in Persian). Sajedi, S., Sharifnia, F. and Assadi, M. (2005) A study of the genus Isatis in Iran. Rostaniha 6(1): 47- 66 (in Persian). Sefidkon, F. (2008) Strategic program of medicinal plant research. Research Institute of Forest and Rangelands, Tehran (in Persian).

14 تاکسونومی و بیوسیستماتیک، سال نهم، شماره سی و یکم، تابستان 1396

Takhtajan, A. (1986) Floristic regions of the world. University of California, Berkeley, California. Townsend, C. C., Guest, E. and Al-Rawi, A. (1966-1985) Flora of Iraq. vols. 1-9. Ministry of Agriculture and Agrarian Reform, Baghdad. Tutin, T. G. and Heywood, V. H. (1964-1980) Flora Europaea. vols. 1-5. Cambridge University Press, Cambridge. Wendelbo, P. (1971) Some distributional patterns within the flora Iranica Area. In: Plant life of southwest Asia (Eds. Davis, P. H., Harper, P. C. and Hedge, I. C.) 29-42. Botanical Society of Edinburgh. Yousefi, M. (2007) Flora of Iran. Payam-e-Noor Press, Tehran (in Persian). Zargari, A. (1989-1991) Medicinal Plants. vols. 1-5. Tehran University press, Tehran (in Persian). Zohary, M. (1963) Geobotanical structure of Iran. The Weizmann Science Press, Jerusalem. Zohary, M. (1973) Geobotanical foundations of the Middle East. Gostav Fisher Verlag, Stuttgart/Swets and Zeitlinger, Amsterdam.

تنوع گیاهی منطقۀ شکارممنوع سربند )دیباج، استان سمنان( 15

جدول 1- فهرست گونههای شناساییشده در منطقۀ شکارممنوع سربند دیباج نشانههای پراکنش جغرافیایی ES: اروپا - سیبری، IT: ایرانی - تورانی، M: مدیترانهای، Cosm: جهانوطن، Pl: چند ناحیهای، End: بومی ناحیۀ ایرانی - تورانی، *End: بومی ایران؛ شکل زیستی: Ph: فانروفیت، Hem: همیکریپتوفیت، Ch: کامفیت، Th: تروفیت، Ge: ژئوفیت، Hel: هلوفیت، *: گونه با خواص دارویی؛ وضعیت حفاظتی: VU: گونههای آسیبپذیر، LR: گونههای کمتر در خطر و DD: گونههای با اطالعات ناکافی؛ تاکسونومی: .cf: مشکوک است به گونۀ، .aff: تمایل دارد به گونۀ. وضعیت شکل دارویی نام فارسی پراکنش جغرافیایی نام علمی حفاظتی زیستی Amaryllidaceae Ixiolirion tataricum (Pall.) Schult. IT Ge خیارک .Schult.f & Apiaceae Bunium wolffii Klyuikov IT [End*] Ge DD زیره کرجی Bupleurum exaltatum M.Bieb. IT Hem چتر گندمی رفیع Eryngium billardieri Delile IT Hem زول E. bungei Boiss. IT [End] Hem زول خراسانی Ferula ovina (Boiss.) Boiss. IT Hem کما F. pseudalliacea Rech.f. IT [End*] Hem LR کمای کوه پاریز Leutea petiolaris (DC.) Pimenov IT Hem -

Pimpinella tragium Vill. subsp. IT-ES-M Hem جعفری کوهی lithophila (Schischk.) Tutin Prangos latiloba Korovin IT Hem جاشیر گچ دوست Scandix aucheri Boiss. IT Th شانه ونوس اصفهانی Zosima absinthifolia Link IT Hem -

Asclepiadaceae Vincetoxicum scandens Sommier & IT-ES Hem تریاقی جنگلی Levier V. pumilum Decne. IT [End] Hem LR تریاقی پاکوتاه Aspleniaceae سرخس شاخ Asplenium adiantum-nigrum L. Pl Hem *

گوزنی Asteraceae Achillea biebersteinii Afan. IT Hem بومادران زرد بومادران هزار A. millefolium L. subsp. millefolium IT-ES Hem *

برگ A. wilhelmsii K.Koch IT-ES Hem * بومادران Acroptilon repens (L.) DC. subsp. IT-ES Hem تلخه گیجه .australe (Iljin) Rech.f Artemisia aucheri Boiss. IT [End] Ch * درمنه کوهی A. melanolepis Boiss. IT [End*] Hem DD درمنه کوهسری A. turcomanica Gand. IT [End] Ch درمنه ترکمنی Centaurea iberica Trevir. ex IT Hem گل گندم .Spreng

16 تاکسونومی و بیوسیستماتیک، سال نهم، شماره سی و یکم، تابستان 1396

وضعیت شکل دارویی نام فارسی پراکنش جغرافیایی نام علمی حفاظتی زیستی چمنزار

گل گندم C. virgata Lam. subsp. squarrosa IT Hem (Boiss.) Gugler بوتهای کاهو منقاری Cephalorrhynchus takhtadzhianii IT-ES Hem (Sosn.) Kirp. ارمنستانی Cirsium congestum Fisch. & IT Hem کنگرمتراکم C.A.Mey. ex DC. var. congestum Cirsium sp. Hem کنگر Cousinia elata Boiss. & Buhse (Syn: C. meshhedensis Bornm. & IT [End*] Hem DD هزار خار بیهقی Rech.f.) C.eryngioides Boiss. IT [End*] Hem هزار خار زولی هزار خار C. multiloba DC. IT [End] Hem

کوهسری هزار خار C. nekarmanica Rech.f. IT [End*] Hem LR

نکارمنی هزار خار C. rhabdodes Bornm. & Rech.f. IT [End*] Ch VU

دامغانی هزار خار C. turcomanica C.Winkl. IT [End] Ch

ترکمنستانی ریش قوش Crepis turcomanica Krasch. IT [End] Hem

ترکمنستانی

گل بیمرگ Helichrysum pseudoplicatum IT Hem Nábělek دماوندی Jurinea sp. nov. (Mirtadzadini IT [End*] Hem سوگند (unpublished سوگند (.Jurinella microcephala (Boiss IT [End] Hem Wagenitz کوهسری کاهوی Lactuca azerbaijanica Rech.f. IT [End*] Hem DD

آذربایجانی Leontodon asperrimus (Willd.) IT Hem شیر دندان زبر Boiss. ex Ball Phagnalon sp. Ch -

سرمایی Psychrogeton amorphoglossus IT Hem (Boiss.) Novopokr. دماوندی Scariola orientalis (Boiss.) Soják IT Hem گاو چاق کن شنگ اسبی (Scorzonera meyeri (C.Koch IT-ES Hem Lipsch. البرزی

تنوع گیاهی منطقۀ شکارممنوع سربند )دیباج، استان سمنان( 17

وضعیت شکل دارویی نام فارسی پراکنش جغرافیایی نام علمی حفاظتی زیستی شنگ اسبی S. raddeana C.Winkl. IT [End] Hem

ترکمنستانی مینای پرکپه .Tanacetum polycephalum Sch.Bip IT Ch * subsp. duderanum (Boiss.) Podlech دودرهای T. tenuisectum (Boiss.) Podlech IT [End*] Ch LR مینای شاهرودی گل قاصد نوک Taraxacum brevirostre Hand.Mazz. IT Hem

کوتاه گل قاصد جور T. monochlamydeum Hand.Mazz. IT Hem

گل گل قاصد T. pseudocalocephalum Soest IT Hem

قوچانی Thevenotia scabra (Boiss.) Boiss. IT [End] Th -

Tragopogon buphthalmoides (DC.) IT Hem شنگ ایرانی .Boiss T. caricifolius Boiss. IT [End*] Hem LR شنگ نی مانند T. porphyrocephalus Rech.f. IT [End*] Hem LR شنگ ارومیهای T. reticulatus Boiss. & A.Huet IT-ES Hem شنگ مشبک Varthemia persica DC. IT [End] Hem عطر سنگ Berberidaceae زرشک Berberis integerrima Bunge IT-ES Ph *

زرافشانی Boraginaceae شنگار Alkanna frigida Boiss. IT[End] Hem

کوهستانی Anchusa sp. Hem گاوزبان گل عسلی (.Arnebia grandiflora (Trautv IT Hem Popov ex Lapin درشت Asperugo procumbens L. IT-ES Th * علف چسبک Buglossoide sarvensis (L.) IT-ES Th - I.M.Johnst. چشم گربهای Nonnea pulla DC. IT-ES Hem

سیاه زنگ ولهای لوب Onosma longilobum Bunge IT [End] Hem

دراز Rindera bungei Gürke IT [End*] Hem - LR

Rochelia bungei Trautv. IT Hem چنگکی

18 تاکسونومی و بیوسیستماتیک، سال نهم، شماره سی و یکم، تابستان 1396

وضعیت شکل دارویی نام فارسی پراکنش جغرافیایی نام علمی حفاظتی زیستی ترکستانی چنگکی R. persica Bunge ex Boiss. IT-ES Th

ترکستانی Solenanthus circinatus Ledeb. IT Hem گل عقربی گل عقربی S. stamineus (Desf.) Wettst. IT-ES Hem

پرچمدار Brassicaceae Alyssum contemptum Schott & IT Th قدومه انبوه Kotschy قدومه A. heterotrichum Boiss. IT Th

پرسپولیسی

A. inflatum Nyár. IT Th قدومه بادکرده

A. lanceolatum Baumg. IT [End] Hem قدومه سرنیزهای

A. szovitsianum Fisch. & C.A.Mey. IT [End] Hem قدومه آراراتی Alyssum sp. Th قدومه Arabis caucasica Willd. IT-ES Hem رشاد قفقازی Aethionema sp. Ch آتشین Brassica elongata Ehrh. IT-ES Hem کلم پایکدار Camelina rumelica Velen. subsp. IT Th کتان کش transcaspica (Fritsch) Hegi Capsella bursa-pastoris (L.) Medik. Cosm Th * کیسه کشیش Cardaria draba (L.) Desv. subsp. IT-ES Hem * ازمک chalepensis (L.) O.E.Schulz

Chorispora tenella (Pall.) DC. IT-ES Th -

گوش خرگوش :Conringia clavata Boiss. (Syn C.perfoliata (C.A.Mey.) N.Busch IT-ES Th

گرزی ([Illegitimate] Crambe orientalis L. IT Hem سپیده Descurainia sophia (L.) Webb ex Pl Hem * خاکشیر ایرانی Prantl Dielsiocharis kotschyi (Boiss.) IT Hem LR سنگ آذین O.E.Schulz ازمکی صخره Draba aucheri Boiss. IT Hem

زی D. nemorosa L. IT-ES Th ازمکی جنگلی

تنوع گیاهی منطقۀ شکارممنوع سربند )دیباج، استان سمنان( 19

وضعیت شکل دارویی نام فارسی پراکنش جغرافیایی نام علمی حفاظتی زیستی خاکشیر تلخ Erysimum caespitosum DC. IT Ch

پشتهای Hesperis persica Boiss. IT-ES Hem شببوی ایرانی Isatis cappadocica Desv. subsp. IT-ES Hem وسمه subradiata (Rupr.) P.H.Davis Isatis sp. Hem وسمه Lepidium persicum Boiss. subsp. IT [End] Ch تر تیزک ایرانی persicum

شببوی .Malcolmia africana (L.) R.Br IT-ES-M Th subsp. africana صحرایی Matthiola alyssifolia (DC.) Bornm. IT Hem چلیپای مرتفع Microsisymbrium minutiflorum IT Th خاکشیرک Hook.f. & Thomson) O.E.Schulz) Moriera spinosa Boiss. IT Ch خار مرجان Physoptychis gnaphalodes (DC.) IT Hem بادکنکی .Boiss

Sameraria elegans Boiss. IT [End*] Th LR ساماری

کیسهچوپان (.Thlaspi stenocarpum (Boiss IT [End] Th Hedge باریک

تسبیحی خارک (.Torularia aculeolata (Boiss IT Th O.E.Schulz دار Campanulaceae گل استکانی Campanula lourica Boiss. IT [End*] Hem

لورا Capparidaceae علف مار Cleome coluteoides Boiss. IT Hem *

بادکنکی Caprifoliaceae Lonicera nummulariifolia Jaub. & IT Ph شن Spach Caryophyllaceae

چوبک کرک Acanthophyllum glandulosum IT Ch Bunge ex Boiss. غدهای مرجانی Arenaria polycnemifolia Boiss. IT Hem LR

دماوندی دانه مرغ Cerastium dichotomum L. IT-ES-M Th

دوشاخهای

20 تاکسونومی و بیوسیستماتیک، سال نهم، شماره سی و یکم، تابستان 1396

وضعیت شکل دارویی نام فارسی پراکنش جغرافیایی نام علمی حفاظتی زیستی

میخک شرقی .Dianthus orientalis Adams. subsp IT-ES Ch stenocalyx (Boiss.) Rech.f. دربندی گچدوست Gypsophila aretioides Boiss. IT-ES Ch

گلسنگی G. xanthochlora Rech.f. IT [End*] Hem LR گچدوست زرد مرواریدی Minuartia lineata Bornm. IT [End] Hem

کوهسری

مرواریدی .M. recurva (All.) Schinz & Thell IT-ES Hem subsp. oreina McNeill کمانی Silene aucheriana Boiss. IT Ch سیلن ایرانی سیلن چمنزار S. latifolia Poir. subsp. persica IT Hem (Boiss. & Buhse) Melzh. فارسی S. odontopetala Fenzl subsp. IT [End] Ch سیلن دندانهای odontopetala Stellaria alsinoides Boiss. & Buhse IT Th گندمک یزدی Chenopodiaceae سلمک Chenopodium botrys L. Pl Hem *

اورشلیمی سلمک توت Ch. foliosum Asch. Pl Hem

گنجشکی Salsola kali L. subsp. ruthenica IT-ES-SS Th * شور خاردار Iljin) Soó) Cistaceae

گل آفتابی .Fumana procumbens (Dunal) Gren IT-ES-M Ch & Godr. گسترده Convolvulaceae

پیچک Convolvulus fruticosus Pall. IT-ES Ch

درختچهای Crassulaceae

Rosularia sp. Hem ناز طوقهای Sedum hispanicum L. IT-ES Th ناز اسپانیایی Cupressaceae Juniperus excelsa M.Bieb. IT-SS Ph ارس J. foetidissima Willd. IT-ES-SS Ph LR ارس معطر Cuscutaceae Cuscuta approximata Bab. IT-M Th سس انبوه

تنوع گیاهی منطقۀ شکارممنوع سربند )دیباج، استان سمنان( 21

وضعیت شکل دارویی نام فارسی پراکنش جغرافیایی نام علمی حفاظتی زیستی Cyperaceae Carex divisa Huds. Pl Hem جگن Ephedraceae ارمک Ephedra major Host IT-ES-M Ph

رنگارنگ Euphorbiaceae فرفیون Euphorbia bungei Boiss. IT-ES Hem

شاهرودی E. microsciadia Boiss. IT [End] Ch فرفیون دنایی E. szovitsii Fisch. & C.A.Mey. IT Th فرفیون تالشی Fabaceae Astragalus (sect. caprini DC.) cf. IT Hem گون .aegobromus Boiss. & Hohen A. (sect. Eriocares Bunge) catacamptus Bun IT [End*] Hem VU گون ge aff. A. anacamptus Bunge A. (sect. Caprini DC.) citrinus IT Hem گون Bunge subsp. Citrinus A. (sect. Incani DC.) confusus IT [End] Ch گون Bunge A. (sect. Anthylloidei DC.) IT Ch VU گون megalocystis Bunge A. (sect. caprini DC.) perdurans IT [End*] Ch VU گون Podlech A. (sect. Ammodendron Bunge) IT Ch گون .podolobus Boiss. & Hohen A. (sect. Incani DC.) subalpinus IT [End*] Hem گون Boiss. & Buhse Astragalus spp. (including 4 3 Hem, گون different species) 1 Ch Cicer tragacanthoides Jaub. & IT [End] Hem LR نخود خاردار Spach Colutea buhsei (Boiss.) Shap. IT [End] Ph دغدغک البرزی دغدغک رگه C. porphyrogramma Rech. f. IT [End*] Ch LR

ارغوانی Lotus corniculatus L. subsp. IT-ES-M Hem * آهو ماش زرد corniculatus Medicago sativa L. Pl Hem * یونجه Melilotus officinalis (L.) Pall. IT-ES-M Hem * یونجه زرد Onobrychis cornuta (L.) Desv. IT Ch اسپرس پشتهای اسپرس کوه O. gaubae Bornm. IT [End*] Hem DD

دشته گون آسای Oxytropis aucheri Boiss. IT [End] Hem

اردبیلی

22 تاکسونومی و بیوسیستماتیک، سال نهم، شماره سی و یکم، تابستان 1396

وضعیت شکل دارویی نام فارسی پراکنش جغرافیایی نام علمی حفاظتی زیستی گون آسای O. persica Boiss. IT [End] Hem

فارسی Trifolium pratense L. IT-ES-M Hem * شبدر قرمز T. repens L. var. macrorrhizum IT-ES-M Hem شبدر سفید .Boiss.) Boiss) Vicia iranica Boiss. IT [End] Hem ماشک ایرانی Fumariaceae Corydalis chionophila Czerniak. IT [End*] Ge LR بهارک یخچالی Corydalis sp. Ge بهارک شاهتره بی Fumaria asepala Boiss. IT-ES Th

کاسبرگ Geraniaceae نوک لکلکی Erodium deserti (Eig) Eig IT-SS Th

بیابانی سوزن چوپان Geranium kotschyi Boiss. IT Ge

شیرازی سوزن چوپان G. rotundifolium L. IT-ES-M Th *

برگ دایرهای Hypercaceae گل راعی Hypericum scabrum L. IT Hem *

دیهیمی Iridaceae Iris songarica Schrenk IT Hem زنبق صحرایی Lamiaceae Acinos graveolens (M.Bieb.) Link IT-ES-M Th آویشنک لبدیسی بوتهای Ajuga chamaecistus Ging. ex Benth. subsp. scoparia (Boiss.) IT [End*] Ch * LR پرسپولیسی .Rech.f Dracocephalum ghahremanii IT [End*] Ch بادرنجبویه Jamzad Eremostachys macrophylla IT Hem سنبل بیابان .Montbret & Aucher ex Benth Hymenocrater bituminosus Fisch. & IT [End] Ch گل اروانه .C.A.Mey گل اروانه H. calycinus (Boiss.) Benth. IT Ch

البرزی H. elegans Bunge IT [End] Ch * گل اروانه زیبا Marrubium astracanicum Jacq. IT Ch فراسیون بنفش M. parviflorum Fisch. & C.A.Mey. IT Hem فراسیون گل ریز

تنوع گیاهی منطقۀ شکارممنوع سربند )دیباج، استان سمنان( 23

وضعیت شکل دارویی نام فارسی پراکنش جغرافیایی نام علمی حفاظتی زیستی Nepeta daenensis Boiss. IT Th پونه سای دنایی پونه سای N. fissa C.A.Mey. IT Hem

شکافته N. ispahanica Boiss. IT [End] Th پونه سای بیابانی Perovskia abrotanoides Kar. IT Ch برازمبل Salvia chloroleuca Rech.f. & IT [End] Hem مریمگلی سفید Aellen Scutellaria pinnatifida A.Ham. IT [End] Ch * بشقابی سنبلهای .subsp. alpina (Boiss.) Rech.f Stachys byzantina K.Koch IT-ES Hem سنبلهای نقرهای S. inflata Benth. IT Ch * سنبلهای ارغوانی S. lavandulifolia Vahl IT Hem * سنبلهای زیبا Teucrium polium L. var IT-M Ch * کلپوره .gnaphalades Benth Thymus carmanicus Jalas IT[End] Ch * آویشن کرمانی T. fallax Fisch. & C.A.Mey. IT Ch * آویشن آناتولی Ziziphora clinopodioides Lam. IT-ES Ch * کاکوتی کوهی Z. tenuior L. IT-ES Th * کاکوتی Liliaceae Allium ampeloprasum L. subsp. IT Ge پیاز کالغ iranicum Wendelbo A. cristophii Trautv. (syn: Allium IT [End] Ge پیاز زیبا (bodeanum Regel A. cf. hymenorrhizum Ledeb. IT Ge پیاز ریشه غشایی A. rubellum M.Bieb. IT Ge پیاز صورتی A. scabriscapum Boiss. IT Ge پیاز گل زرد A. scotostemon Wendelbo IT [End*] Ge LR پیاز سیاه پرچم Allium sp. Hem پیاز Eremurus inderiensis (M.Bieb.) Regel (Syn: E.inderiensis (Steven) IT Hem سریش استپی Boiss.) E. olgae Regel IT Hem سریش طناز نجم طالیی (Gagea chomutovae (Pascher IT Ge Pascher تاشکندی نجم طالیی G. confusa A.Terracc. IT Ge

پهنبرگ نجم طالیی G. exilis Vved. IT Ge

نازک G. tenuifolia (Boiss.) Fomin IT-ES-M Ge نجم طالیی

24 تاکسونومی و بیوسیستماتیک، سال نهم، شماره سی و یکم، تابستان 1396

وضعیت شکل دارویی نام فارسی پراکنش جغرافیایی نام علمی حفاظتی زیستی پرسپولیسی Gagea sp. Ge نجم طالیی Orobanchaceae گل جالیز Orobanche ramosa L. Pl Hem

منشعب Papaveraceae

شقایق Glaucium contortuplicatum Boiss. IT-ES-M Hem LR

درهمتنیده

Hypecoum pendulum L. var. IT-ES-M Th شاه ترهای pendulum

Papaver dubium L. IT-ES Th خشخاش هرز Roemeria refracta DC. IT-ES Th گل عروسک Plantaginaceae بارهنگ Plantago atrata Hoppe IT-ES Hem

کوهسری P. gentianoides Sm. subsp. griffithii IT Hem بارهنگ مفروش .Decne.) Rech. f) بارهنگ P. lanceolata L. IT-ES-M Hem *

سرنیزهای Plumbaginaceae کاله میرحسن Acantholimon cephalotoides Rech.f. IT [End*] Ch DD

سرسان کاله میرحسن A. demavendicum Bornm. IT [End*] Ch DD

دماوندی Acantholimon sp. Ch کاله میرحسن Acantholimon sp. Ch کاله میرحسن Poaceae چمن گندمی Agropyron cristatum (L.) Gaertn. Pl Hem

تاجخروسی دمروباهی Alopecurus textilis Boiss. IT Hem

دماوندی یوالفک Arrhenatherum kotschyi Boiss. IT Ge

پرسپولیسی جاروعلفی Bromus gracillimus Bunge IT Th

نازک B. pumilio (Trin.) P.M.Sm. Pl Th جاروعلفی

تنوع گیاهی منطقۀ شکارممنوع سربند )دیباج، استان سمنان( 25

وضعیت شکل دارویی نام فارسی پراکنش جغرافیایی نام علمی حفاظتی زیستی B. tectorum L. subsp. tectorum Cosm Th جاروعلفی بامی جاروعلفی B. tomentellus Boiss. IT Hem

نمدی Elymus transhyrcanus (Nevski) Tzvelev (Syn: Agropyron IT-ES Hem چاودار وحشی leptourum (Nevski) Grossh.) Elymus sp. Hem چاودار وحشی Eremopoa persica (Trin.) Roshev. IT Th - var. songarica (Schrenk) Bor

بیابان گندمی (Eremopyrum distans (K.Koch IT-ES Th Nevski تنک Festuca sclerophylla Boiss. ex IT-ES Hem علف بره .Bisch

F. valesiaca Schleich. ex Gaudin IT-ES Hem علف بره Henrardia persica (Boiss.) C.E.Hubb. var. glaberrima IT Th -

(Hausskn. ex Bornm.) C.E.Hubb.

Hordeum violaceum Boiss. & Huet. IT-ES-M Hem جو بنفش

ملیکای صخره .Melica jacquemontii Decne. subsp IT Hem jacquemontii روی ملیکای صخره .M. jacquemontii Decne. subsp IT Hem canescens (Regel) Bor روی خاکستری Oryzopsis molinioides (Boiss.) IT-ES Hem برنجی دنایی Hack. ex Paulsen برنجی گل O. pubiflora Hack. IT-M Hem

کرکی Poa annua L. Cosm Th چمن یکساله P. bulbosa L. subsp. Bulbosa IT-ES-M Ge چمن پیازک دار P. bulbosa L. subsp. vivipara IT-ES-M Ge چمن پیازک دار .Koeler) Arcang) P. nemoralis L. IT-ES Hem چمن گندمی P. palustris L. IT-ES-M Hem چمن باتالقی Psathyrostachys fragilis (Boiss.) IT-ES Hem ریش سنبل Nevski استپی صخره Stipa lagascae Roem. & Schult. IT-ES-M Ch

پسند S. turkestanica Hoch. IT Hem استپی شبه یوالف Trisetum flavescens (L.) P.Beauv. IT-ES Hem

طالیی

26 تاکسونومی و بیوسیستماتیک، سال نهم، شماره سی و یکم، تابستان 1396

وضعیت شکل دارویی نام فارسی پراکنش جغرافیایی نام علمی حفاظتی زیستی Polygonaceae Atraphaxis spinosa L. IT-ES Ph * کاروان کش Polygonum aviculare L. Cosm Th * علف هفتبند P. polycnemoides Jaub. & Spach IT-ES Th هفتبند بغدادی P. serpyllaceum Jaub. & Spach IT [End] Hem هفتبند پر ریشه P. thymifolium Jaub. & Spach IT [End] Ch هفتبند آویشنی ترشک Rumex patientia L. IT-ES-M Hem *

شفادهنده Primulaceae Anagallis arvensis L. Cosm Th * آناغالیس Androsace villosa L. IT-ES Hem یاسمن صخرهای Ranunculaceae کلماتیس Clematis ispahanica Boiss. IT Ph *

اصفهانی زبان پس قفای Delphinium tuberosum Aucher ex IT [End*] Hem LR Boiss. غده دار Ranunculus crymophilus Boiss. & IT Hem آالله یخچالی .Hohen R. elbursensis Boiss. IT [End*] Ge LR آالله البرزی Resedaceae Reseda lutea L. IT-ES-M Hem * ورث Rhamnaceae سیاه تنگرس & .Rhamnus pallasii Fisch C.A.Mey. subsp. sintenisii (Rech.f.) IT-ES Ph

شیروانی .Browicz & Ziel Rosaceae آلبالوی Cerasus chorassanica Pojark. IT [End*] Ph LR

خراسانی Cerasus microcarpa (C.A.Mey.) IT-ES Ph آلبالوی دانهریز Boiss. subsp. microcarpa Cerasus sp. Ph آلبالو Cotoneaster nummularioides IT-ES Ph * شیرخشت .Pojark Drymocallis damghanensis Naderi IT [End*] Hem - & Faghir Potentilla ghazniensis Soják IT Hem پنجهبرگ Rosa beggeriana Schrenk ex Fisch. IT Ph رز سفید .C.A.Mey & Rosa foetida Herrm. IT Ph نسترن زرد Rosa persica Michx. ex Juss. IT Ph رز ایرانی Sanguisorba minor Scop. subsp. IT-ES-M Hem * توت روباهی

تنوع گیاهی منطقۀ شکارممنوع سربند )دیباج، استان سمنان( 27

وضعیت شکل دارویی نام فارسی پراکنش جغرافیایی نام علمی حفاظتی زیستی muricata (Spach ex Bonnier & آبله روی .Layens) Briq Rubiaceae زبرینه (.Asperula glomerata (M.Bieb Griseb. subsp. afghanica Ehrend. & IT [End] Hem

کوهستانی .Schönb.Tem

زبرینه .A.glomerata (M.Bieb.) Griseb IT [End*] Hem subsp. bracteata (Boiss.) Ehrend. کوهستانی زبرینه .A. glomerata (M.Bieb.) Griseb subsp. filiformis (Bornm.) Ehrend. IT Hem

کوهستانی .Schönb.Tem & A. setosa Jaub. & Spach IT-ES Th زبرینه Callipeltis cucullaris (L.) DC. Pl Th زیبا سپر Crucianella gilanica Trin. subsp. elbursensis (Ehrend.) Ehrend. & IT [End*] Hem صلیبک Schönb.Tem. Galium decumbens (Ehrend.) IT [End*] Hem شیر پنیر .Ehrend. & Schönb.Tem G. spurium L. subsp. ibicinum IT Hem شیر پنیر .Boiss. & Hausskn.) Ehrend) G. verum L. subsp. glabrescens IT Hem * شیر پنیر .Ehrend Galium sp. Hem شیر پنیر Scrophulariaceae Linaria shahroudensis Hamdi & IT [End*] Hem کتانی Assadi L. cf. dalmatica (L.) Miller Pl Hem کتانی طناز سنبل باتالقی Pedicularis pycnantha Boiss. IT [End] Hem

توچالی گل میمونی Scrophularia amplexicaulis Benth. IT-ES Hem

ساقه آغوش گل میمونی .S. variegata M.Bieb. subsp IT-ES Ch variegata رنگارنگ گل ماهور Verbascum thapsus L. IT-ES Hem *

اروپایی Verbascum sp. Hem گل ماهور Veronica anagallis-aquatica L. IT-ES Hel * سیزاب آبی V. aucheri Boiss. IT [End*] Hem LR سیزاب دماوندی V. gaubae Bornm. IT [End] Hem سیزاب کندوانی Solanaceae Hyoscyamus niger L. Pl Hem * بذرالبنج Urticaceae

28 تاکسونومی و بیوسیستماتیک، سال نهم، شماره سی و یکم، تابستان 1396

وضعیت شکل دارویی نام فارسی پراکنش جغرافیایی نام علمی حفاظتی زیستی Parietaria judaica L. Pl Ch گل موش افشان Urtica dioica L. subsp. Dioica Pl Hem * گزنه دوپایه Valerianaceae والرین Valeriana sisymbriifolia Vahl IT-ES Hem

کوهستانی Zygophyllaceae Peganum harmala L. var. harmala Pl Hem * اسپند