3. Hoang Ngoc Khac
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
33(2): 19-29 T¹p chÝ Sinh häc 6-2011 Hä èC MÝT (MELAMPIDAE: PULMONATA: GASTROPODA) VïNG CöA S¤NG HåNG HOµNG NGäC KH¾C Tr−êng ®¹i häc Tµi nguyªn vµ M«i tr−êng Hµ Néi §ç V¡N NH¦îNG Tr−êng §¹i häc S− ph¹m Hµ Néi Hå THANH H¶I ViÖn Sinh th¸i vµ Tµi Nguyªn Sinh VËt Hä Melampidae ( èc mÝt), tªn kh¸c lµ trong ®ã cã 2 loµi ch−a x¸c ®Þnh ®−îc tªn loµi. Ellobidae, phæ biÕn ë c¸c vïng ven biÓn. §©y lµ Nghiªn cøu vÒ thµnh phÇn loµi èc ë rõng ngËp hä gåm nhiÒu loµi cã ®êi sèng g¾n víi rõng mÆn ven biÓn phÝa b¾c ViÖt Nam cña §ç V¨n ngËp mÆn vµ lµ hä duy nhÊt sèng nöa ë c¹n vµ Nh−îng vµ cs. (2008) [9], tËp trung ë rõng ngËp n−íc lî, mÆn. C¸c loµi trong hä nµy kh«ng cã mÆn Qu¶ng Ninh ® x¸c ®Þnh ®−îc 4 loµi: n¾p miÖng, vá rÊt dµy. Sèng chñ yÕu ë th¶m Cassidula nucleus, Ellobium aurisjudae, môc, gèc c©y ven bê vµ c©y ngËp mÆn. Còng v× E. chinensis vµ Pythia scarabaeus . m«i tr−êng sèng vµ ®Æc ®iÓm sinh th¸i cña hä Tõ n¨m 2005 ®Õn nay, chóng t«i cã nhiÒu nµy trung gian gi÷a c¸c hä èc ë c¹n vµ c¸c hä èc ®ît thu mÉu vµ nghiªn cøu vÒ ®éng vËt ®¸y däc ë n−íc, do vËy, trong nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn s«ng vµ ven cöa s«ng Hång. bµi nµy tr×nh bµy cøu ë ViÖt Nam th−êng Ýt chó ý tíi nhãm nµy. vÒ thµnh phÇn loµi vµ ®Æc ®iÓm cña c¸c loµi Khi nghiªn cøu vÒ thµnh phÇn loµi th©n trong hä Melampidae vïng cöa s«ng Hång. mÒm ë c¸c vïng ven biÓn, nhiÒu t¸c gi¶ ® ®Ò cËp vÒ thµnh phÇn loµi èc thuéc hä Melampidae I. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu ë hÖ sinh th¸i rõng ngËp mÆn. Qua kiÓm tra vµ MÉu ®−îc thu ë trong vµ ngoµi rõng ngËp ph©n tÝch l¹i c¸c mÉu thu ®−îc l−u tr÷ ë c¸c mÆn vïng bi triÒu ven cöa s«ng Hång. C¸c mÉu phßng thÝ nghiÖm, c¸c b¶o tµng cña mét sè ®−îc l−u tr÷ t¹i bé m«n §éng vËt häc, khoa Sinh tr−êng ®¹i häc, c¸c viÖn vµ trung t©m nghiªn häc, tr−êng ®¹i häc S− ph¹m Hµ Néi. Khi ph©n cøu t¹i ViÖt Nam, n¨m 2003 Jorgen Hylleberg tÝch mÉu cã sö dông t− liÖu cña c¸c t¸c gi¶ ® (phßng Sinh th¸i häc biÓn, §¹i häc Arthus, ViÖn nghiªn cøu tr−íc: Ph¹m §×nh Träng, 1996; Khoa häc Sinh häc, §an M¹ch) vµ Richard N. Jorgen Hylleberg, 2003.... Kilburn (b¶o tµng Natal, Nam Phi) ® tæng kÕt ®−îc 11 loµi thuéc 5 gièng trong hä §Þnh lo¹i mÉu dùa vµo tµi liÖu: brandt, Melampidae [7]. 1974; Deepak Apte, 1998; Capenter Kent, 1998. Nghiªn cøu vÒ Ch©n bông ë vïng ven biÓn TÊt c¶ mÉu vËt vµ ¶nh chôp do chÝnh t¸c gi¶ miÒn b¾c ViÖt Nam, Ph¹m §×nh Träng (1996) thùc hiÖn, tªn tiÕng viÖt cña c¸c loµi còng do t¸c [12] ® x¸c ®Þnh ®−îc 1 loµi Ellobium chinensis gi¶ ®Æt v× nhãm nµy chØ cã tªn chung lµ èc mÝt. (Pfeffer); Hoµng Ngäc Kh¾c, §oµn V¨n Long II. KÕt qu¶ nghiªn cøu (2004) khi kh¶o s¸t vÒ thµnh phÇn loµi vµ ph©n bè cña ®éng vËt ®¸y ë rõng ngËp mÆn Giao 1. Thµnh phÇn loµi èc hä Melampidae Thñy, Nam §Þnh [8], ® thu thËp vµ x¸c ®Þnh Qua c¸c nguån t− liÖu, ph©n tÝch c¸c mÉu ®−îc 5 loµi èc mÝt (Melampidae) lµ: Cassidula vËt thu ®−îc, ® x¸c ®Þnh cã 15 loµi èc mÝt nucleus, Pythia scarabaeus, Ellobium thuéc 7 gièng ë vïng ven cöa s«ng Hång, ®−îc aurisjudae, Ellobium sp.1, vµ Ellobium sp.2, thÓ hiÖn qua b¶ng sau: 19 B¶ng Thµnh phÇn loµi Melampidae ë vïng ven cöa s«ng Hång STT Tªn loµi M«i tr−êng sèng 1 Melampus fasciatus (Deshayes, 1830) Khu vùc cao ven rõng ngËp mÆn 2 Melampus parvulus Pfeiffer, 1856 Khu vùc cao ven rõng ngËp mÆn 3 Melampus graminea Morrison, 1946 bi cao ven rõng ngËp mÆn 4 Laemodonta octanfracta (Jonas, 1845) MÆt bïn lÇy ven rõng ngËp mÆn Ven bê cao, n¬i cã nhiÒu mïn gÇn rõng 5 Laemodonta exaratoides Kawabe, 1992 ngËp mÆn Laemodonta punctatostriata (H & A. Adams, Ven bê cao, n¬i cã nhiÒu mïn gÇn rõng 6 1853) ngËp mÆn b¸m v µo gèc c©y ven rõng ngËp mÆn, 7 Ellobium aurisjudae (Linnaeus 1758) n¬i cã nÒn ®¸y cao. b¸m ë gèc c©y ngËp mÆn, n¬i cã nÒn 8 Ellobium chinensis (Preiffer, 1856) ®¸y cao 9 Cassidula aurisfelis (bruguiÌre, 1792 b¸m ë gèc c©y ven rõng ngËp mÆn 10 Cassidula mustelina (Deshayes, 1830) b¸m ë gèc c©y ven rõng ngËp mÆn 11 Cassidula sowerbyana (Pfeiffer, 1853) MÆt bïn lÇy ven rõng ngËp mÆn 12 Cassidula sp.1 MÆt bïn lÇy ven rõng ngËp mÆn 13 Pythia scarabaeus Linnaeus, 1758 Gèc c©y ngËp mÆn, n¬i cã nÒn ®¸y cao 14 Auriculastra subula (Quoy & Gaimard, 1832) MÆt bïn ven rõng ngËp mÆn 15 Cylindrotis quadrasi Moellendorff, 1895 MÆt bïn ven rõng ngËp mÆn Qua b¶ng trªn, cã thÓ thÊy, so víi c¸c vïng (Melampus fasciatus , Melampus parvulus , kh¸c [5-12], sè l−îng loµi trong hä èc mÝt ë Melampus graminea , Laemodonta octanfracta , vïng ven cöa s«ng Hång rÊt phong phó. §iÒu Laemodonta exaratoides , Laemodonta nµy cã lÏ do ®iÒu kiÖn m«i tr−êng cã nhiÒu punctatostriata , Cassidula mustelina, Cassidula thuËn lîi cho nhãm nµy nh−: cã rõng ngËp mÆn, sowerbyana, Cassidula sp.1, Auriculastra cã bê cao, bi båi gÇn cöa s«ng cã nhiÒu mïn, subula, Cylindrotis quadrasi), trong ®ã 1 loµi n−íc lî.... ch−a x¸c ®Þnh ®−îc tªn khoa häc ( Cassidula Trong thµnh phÇn loµi, sè loµi nhiÒu nhÊt sp.1). MÆc dï phong phó vÒ thµnh phÇn loµi nh− thuéc gièng Cassidula (4 loµi), gièng Melampus vËy nh−ng vÉn ch−a gÆp 1 loµi cã kÝch th−íc lín vµ Laemodonta cã 3 loµi, gièng Ellobium 2 loµi - Ellobium aurismidae (Linnaeus, 1758). vµ gièng Pythia chØ cã 1 loµi. Trong sè nµy cã 9 VÒ ph©n bè, hÇu hÕt c¸c loµi trong hä loµi míi bæ sung cho khu hÖ ®éng vËt ®¸y trong Melampidae ®Òu ph©n bè ë vïng triÒu cao vµ khu vùc nghiªn cøu vµ ven biÓn ViÖt Nam trªn triÒu. Khãa ®Þnh lo¹i ®Õn gièng vµ loµi trong hä Melampidae vïng cöa s«ng Hång 1 (16). M«i ngoµi miÖng vá cã c¸c nÕp gÊp hoÆc cã r¨ng 2 (3). Vá dÑp theo h−íng l−ng bông......................................................................... Pythia scarabaeus 3 (2). Vá kh«ng dÑp 4 (15). Vá dµy, réng víi líp sõng mµu ®en 5 (10). MÆt vá nh½n hoÆc cã ®−êng xo¾n yÕu; miÖng vá cã c¸c nÕp gÊp.............................. Melampus 6 (7). Th¸p èc cao, vá m¶nh, phÇn gèc cã c¸c ®−êng xo¾n nhá............................ Melampus graminea 7 (6). Th¸p èc thÊp, vá h¬i cã d¹ng h×nh c«n ng−îc, vïng lç rèn nh½n. 8 (9). M«i trong cã 2 mÊu r¨ng............................................................................... Melampus parvulus 20 9 (8). M«i trong cã 3 mÊu r¨ng.............................................................................. Melampus fasciatus 10 (5). MÆt vá cã ®−êng xo¾n cao, miÖng vá cã r¨ng....................................................... Laemodonta 11 (14). Cã nhiÒu ®−êng chÊm lâm xo¾n 12 (13). Cã 2-3 rnh xo¾n phô, ®Ønh vá nhän, ®ång mµu, c¸c chÊm lâm nhá, èc nhá........................................................................................................ Laemodonta punctatostriata 13 (12). Kh«ng râ rnh xo¾n phô, ®Ønh vá cao, th¸p èc h×nh chãp hÑp, c¸c chÊm lâm lín, èc lín h¬n........................................................................................................ Laemodonta exaratoides 14 (11). Kh«ng cã nhiÒu ®−êng chÊm lâm, chØ cã c¸c rnh xo¾n vµ c¸c ®−êng xo¾n th«, vµnh miÖng liªn tôc liÒn víi líp sø bê trô t¹o thµnh bê...................................................... Laemodonta octanfracta 15 (4). Vá nhá vµ máng, h×nh trô, kh«ng cã líp sõng ®en.................................... Cylindrotis quadrasi 16 (1). M«i ngoµi miÖng vá nh½n 17 (26). Vá ng¾n h¬n 35 mm 18 (25). Vá réng, cã d¹ng nªm, ®−êng kÝnh 9 mm hoÆc lín h¬n...........................................Cassidula 19 (22). Trô èc cã nÕp gÊp t¹o thµnh 2-4 mÊu r¨ng 20 (21). Vá lín h¬n 19 mm.................................................................................... Cassidula aurisfelis 21 (20). Vá nhá h¬n 15 mm............................................................................... Cassidula sowerbyana 22 (19). Trô èc cã nÕp gÊp t¹o thµnh 1 mÊu r¨ng 23 (24). Vá lín h¬n 17 mm.................................................................................... Cassidula mustelina 24 (23). Vá nhá h¬n 12 mm............................................................................................ Cassidula sp.1 25 (18). Vá hÑp m¶nh, h×nh thoi, ®−êng kÝnh 13mm hoÆc nhá h¬n....................... Auriculastra subula 26 (17). Vá cao h¬n 35 mm.................................................................................................... Ellobium 27 (28). ChiÒu dµi vá gÊp gÇn 2 lÇn chiÒu réng......................................................