Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

Białystok, wrzesień 2015 r.

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo Tytuł: na lata 2015 – 2025

Gmina Kalinowo ul. Mazurska 11 Zamawiający: 19-314 Kalinowo woj. warmińsko- mazurskie

EkoExpert Doradztwo Ekologiczne i Gospodarcze Sp. z o.o. Wykonawca: biuro: ul. Młynowa 17/1 | 15-404 Białystok tel./fax. 85 744 44 60 www.ekoexpert.com.pl

Halina Brulińska Zespół autorski: Magdalena Wigda

Zatwierdził: Stanisław Paniczko

www.ekoexpert.com.pl Strona | 2

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

Spis treści 1. WPROWADZENIE ...... 8 1.1 Podstawa prawna opracowania ...... 8 1.2 Zakres strategii ...... 9 1.3 Powiązania strategii z dokumentami strategicznymi na szczeblu krajowym i lokalnym . 10 2. DIAGNOZA GMINY KALINOWO ...... 31 2.1 Przestrzeń i środowisko ...... 31 2.1. 1. Położenie administracyjne i geograficzne ...... 31 2.1. 2. Zasoby naturalne ...... 33 2.1.3. Warunki klimatyczne ...... 41 2.1.4. Sieć osadnicza gminy Kalinowo ...... 42 2.1.5. Zasoby kulturowe gminy Kalinowo ...... 43 3. SPOŁECZEŃSTWO ...... 49 3.1 Warunki demograficzne ...... 49 3.1.1. Liczba ludności ...... 49 3.1.2. Ruch naturalny ludności ...... 51 3.1.3. Migracja ludności ...... 52 3.1.4. Struktura wiekowa ludności ...... 54 3.1.4. Aktywność społeczna ...... 55 3.2 Zasoby mieszkaniowe gminy ...... 55 3.3 .Rynek pracy w gminie Kalinowo ...... 57 3.3.1. Liczba i struktura pracujących ...... 57 3.3.2. Bezrobocie ...... 57 3.3.3. Źródła utrzymania ludności ...... 59 4. GOSPODARKA ...... 62 4.1 . Rolnictwo i struktura użytkowania gruntów ...... 62 4.2 Stan gospodarki na terenie gminy ...... 64 5. INFRASTRUKTURA TECHNICZNA GMINY KALINOWO ...... 68 5.1 Infrastruktura komunikacyjna ...... 68 5.1.1. Układ drogowy ...... 68 5.1.2. Transport zbiorowy ...... 70 5.2 Infrastruktura wodno- kanalizacyjna i ochrony środowiska ...... 71 5.2.1. Wodociągi i kanalizacja sanitarna ...... 71 5.2.2. Gospodarka odpadami ...... 74 5.3 Infrastruktura energetyczna ...... 77 5.3.1 Elektroenergetyka ...... 77 5.3.2 Gazownictwo ...... 81 5.3.3 Ciepłownictwo ...... 82 Zaopatrzenie gminy w ciepło oparte jest w większości na indywidualnych systemach grzewczych, opartych głównie na paliwie stałym...... 83

www.ekoexpert.com.pl Strona | 3

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

6. DOSTĘP I JAKOŚĆ USŁUG PUBLICZNYCH W GMINIE KALINOWO ...... 89 6.1 Infrastruktura edukacyjna ...... 89 6.2 Infrastruktura kulturalno- sportowa ...... 91 6.3 Infrastruktura ochrony zdrowia i pomocy społecznej ...... 93 7. ZARZĄDZANIE ...... 96 7.1 Potencjał rozwojowy gminy ...... 96 7.2 Planowanie strategiczne w gminie ...... 100 8. ANALIZA SWOT ...... 101 9. WIZJA, MISJA I CELE STRATEGICZNE GMINY ...... 108 9.1 Wizja i misja gminy ...... 108 9.2 Cele strategiczne gminy ...... 109 10. CELE OPERACYJNE ORAZ PROPONOWANE KIERUNKI DZIAŁAŃ ...... 111 11. POTENCJALNE ŹRÓDŁA FINASOWANIA ZAŁOŻONYCH CELÓW STRATEGICZNYCH GMINY ...... 127 12. SYSTEM ZARZĄDZANIA REALIZACJĄ STRATEGII ...... 129 13. SYSTEM MONITORINGU STRATEGII ...... 130 14. WIELOLETNI PLAN INWESTYCYNY ...... 133

Spis tabel: Tabela 1 Złoża kopalin ...... 34 Tabela 2 Struktura użytkowania gruntów w gminie Kalinowo, stan na 2010r...... 38 Tabela 3 Bonitacja gruntów ornych (łącznie z sadami) ...... 39 Tabela 4 Klasy bonitacyjne użytków zielonych ...... 39 Tabela 5 Powierzchnia obszarów chronionych w gminie Kalinowo ...... 40 Tabela 6 Obszary i obiekty cenne przyrodniczo, objęte ochroną na gminy Kalinowo ...... 40 Tabela 7 Wykaz obszarów i obiektów ujętych w gminnej ewidencji zabytków, wojewódzkiej ewidencji zabytków oraz wojewódzkim rejestrze zabytków: ...... 44 Tabela 8 Stan liczby ludności w poszczególnych miejscowościach gminy Kalinowo ...... 49 Tabela 9 Liczba ludności w gminie Kalinowo w latach 2004-2014 ...... 50 Tabela 10 Struktura ludności wg płci w gminie Kalinowo w latach 2004-2014 ...... 50 Tabela 12 Ruch naturalny w Gminie Kalinowo w latach 2004-2014 ...... 51 Tabela 12 Saldo migracji w Gminie Kalinowo w latach 2004-2014 ...... 52 Tabela 13 Prognoza liczby mieszkańców gminy Kalinowo do roku 2035 ...... 53 Tabela 14. Struktura wiekowa ludności w gminie Kalinowo w latach 2004-2014 ...... 54 Tabela 15 Aktywność społeczna mieszkańców gminy Kalinowo na tle aktywności mieszkańców Województwa Warmińsko-Mazurskiego i kraju ...... 55 Tabela 16 Zasoby mieszkaniowe w gminie Kalinowo ...... 56 Tabela 17 Warunki mieszkaniowe w gminie Kalinowo ...... 56 Tabela 18. Pracujący w Gminie Kalinowo w latach 2004-2014* ...... 57 Tabela 19. Liczba osób bezrobotnych w Gminie Kalinowo w latach 2004-2014 ...... 58 Tabela 20 Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w relacji do średniej krajowej ...... 60

www.ekoexpert.com.pl Strona | 4

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

Tabela 21 Przeciętne wynagrodzenie miesięczne brutto ...... 60 Tabela 22 Liczba gospodarstw domowych w zależności od źródła dochodu, stan na 2010 .... 61 Tabela 23 Zmiana udziału osób w gospodarstwach domowych korzystających ze świadczeń pomocy społecznej w ludności gminy Kalinowo w latach 2008-2012 ...... 61 Tabela 24 Struktura użytkowania gruntów w gminie Kalinowo, stan na 2010r...... 62 Tabela 25 Bonitacja gruntów ornych (łącznie z sadami) ...... 63 Tabela 26 Klasy bonitacyjne użytków zielonych ...... 63 Tabela 27 Struktura zasiewów w Gminie Kalinowo w 2010 roku ...... 63 Tabela 28 Pogłowie zwierząt gospodarskich w Gminie Kalinowo w 2010 roku ...... 63 Tabela 29 Gospodarstwa rolne według powierzchni w Gminie Kalinowo w 2010 roku...... 64 Tabela 30. Podmioty wg grup rodzajów działalności PKD wpisane do rejestru REGON ...... 64 Tabela 31 Wskaźniki dotyczące przedsiębiorczości w gminie Kalinowo w roku 2012...... 65 Tabela 32 Wykaz podmiotów gospodarczych na terenie Gminy Kalinowo wg sekcji PKD 2007 ...... 65 . Tabela 33 Wykaz dróg na terenie gminy Kalinowo ...... 68 Tabela 34. Wykaz dróg powiatowych gminy Kalinowo ...... 68 Tabela 35 Wykaz dróg gminnych ...... 69 Tabela 36 Charakterystyka sieci wodociągowej w gminie Kalinowo ...... 71 Tabela 37 Charakterystyka sieci kanalizacji sanitarnej w gminie Kalinowo...... 72 Tabela 38 Charakterystyka gospodarki odpadowej w gminie Kalinowo...... 75 Tabela 39 Wyroby zawierające azbest w gminie Kalinowo...... 77 Tabela 40 Zużycie energii elektrycznej w Gminie Kalinowo na przestrzeni ostatnich 5 lat dla odbiorców zasilanych na niskim napięciu – grupa taryfowa C ...... 79 Tabela 41 Zestawienie zużycia energii elektrycznej w grupie taryfowej C przez oświetlenie uliczne ...... 79 Tabela 42 Zużycie energii elektrycznej w gminie Kalinowo na potrzeby gospodarstw domowych ...... 79 Tabela 43 Zużycie energii elektrycznej dla obszaru gminy Kalinowo ...... 80 Tabela 44 Zapotrzebowanie na energię cieplną dla obiektów publicznych z obrębu Gminy Kalinowo wraz ze sposobem ich ogrzewania (zużycie za rok 2014) ...... 83 Tabela 45 Mieszkania wyposażone w c.o. na terenie Gminy Kalinowo ...... 84 Tabela 46 Średnioroczne zapotrzebowanie na energię cieplną dla obszaru gminy Kalinowo 85 Tabela 47 Standard energetyczny i wskaźniki zużycia energii na ogrzewanie i c.w.u. w budynkach gminy Kalinowo ...... 85 Tabela 48 Potencjalne możliwości wykorzystania nadwyżki energii z biomasy oraz biogazu w gminie Kalinowo ...... 88 Tabela 49 Placówki oświatowe w gminie Kalinowo ...... 89 Tabela 50 Współczynnik skolaryzacji w gminie Kalinowo ...... 90 Tabela 51 Wskaźniki komputeryzacji szkół podstawowych i gimnazjalnych w latach 2004- 2012 ...... 90 Tabela 52 Imprezy kulturalne organizowane w gminie Kalinowo w latach 2012-2014 ...... 92 Tabela 53 Biblioteki w gminie Kalinowo ...... 92 Tabela 54 Poradnie ambulatoryjne w gminie ...... 93

www.ekoexpert.com.pl Strona | 5

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

Tabela 55 Porady udzielone w podstawowej opiece zdrowotnej w latach 2010-2012 (zmiana) ...... 94 Tabela 56 Miejsca w stacjonarnych ośrodkach pomocy społecznej w roku 2012 ...... 94 Tabela 57 Liczba mieszkańców gminy korzystających z pomocy społecznej ...... 95 Tabela 58 Dochody Budżetowe gminy w latach 2010-2014 ...... 96

Spis rysunków:

Rysunek 1 Położenie gminy Kalinowo na tle Podziału administracyjnego Polski ...... 31 Rysunek 2 Położenie powiatu ełckiego na tle województwa warmińsko – mazurskiego...... 32 Rysunek 3 Położenie gminy na tle powiatu ełckiego ...... 32 Rysunek 4 Poglądowy przebieg trasy łączącej Krainę Wielkich Jezior Mazurskich z Pojezierzem Augustowskim ...... 37 Rysunek 5 Położenie obszarów Natura 2000 na obszarze Gminy Kalinowo ...... 40 Rysunek 6 Gminy wchodzące w skład Związku Międzygminnego Gospodarka Komunalna oraz organizacja zbiórki odpadów w podregionach ...... 75 Rysunek 7 Zaopatrzenie w energię elektryczną obszaru gminy Kalinowo ...... 78

Spis wykresów

Wykres 1 Stan ludności gminy Kalinowo w latach 2004-2014 ...... 50 Wykres 2 Struktura ludności wg płci w gminie Kalinowo w latach 2004-2014 ...... 51 Wykres 4 Saldo migracji w Gminie Kalinowo w latach 2004-2014 ...... 53 Wykres 5 Prognozowana liczba ludności w Gminie Kalinowo do roku 2035 ...... 54 Wykres 7 Struktura pracujących w Gminie Kalinowo w latach 2004-2014 w podmiotach zatrudniających powyżej 9 osób...... 57 Wykres 9 Udział osób bezrobotnych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym w Gminie Kalinowo w latach 2004-2014 ...... 59 Wykres 10 Struktura ludności wg źródeł utrzymania na tle województwa warmińsko- mazurskiego i kraju (rok 2013) ...... 60 Wykres 11 Udział osób w gospodarstwach domowych korzystających ze świadczeń pomocy społecznej w ludności gminy Kalinowo w latach 2008-2012 ...... 61 Wykres 12 Procent mieszkańców gminy Kalinowo korzystających z instalacji wodno- kanalizacyjnych w latach 2004-2013 ...... 73 Wykres 13 Długość sieci wodociągowej i kanalizacyjnej w gminie Kalinowo w latach 2004- 2014 ...... 74 Wykres 14 Zmieszane odpady komunalne z gospodarstw domowych zebrane w gminie Kalinowo w latach 2005-2013 ...... 76 Wykres 15 Rozkład zużycia energii elektrycznej dla obszaru gminy Kalinowo ...... 80 Wykres 16 Mapa zgazyfikowania gmin regionu Polska Spółka Gazownictwa Oddział Warszawa ...... 82 Wykres 17 Zużycie paliw w obiektach gminnych za rok 2014 [Mg/rok] ...... 84 Wykres 19 Dochody budżetowe w Gminie Kalinowo w latach 2010-2014 ...... 97

www.ekoexpert.com.pl Strona | 6

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

Wykres 20 Struktura dochodów własnych w Gminie Kalinowo w latach 2010-2014 ...... 97 Wykres 22 Dochody gminy Kalinowo na tle powiatu ełckiego w roku 2013 ...... 99 Wykres 23 Wydatki gminy Kalinowo na tle powiatu ełckiego w roku 2013 ...... 100

www.ekoexpert.com.pl Strona | 7

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

1. WPROWADZENIE

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015 – 2025 jest podstawowym i najważniejszym dokumentem samorządu lokalnego, określającym obszary, priorytety tematyczne oraz cele polityki rozwoju prowadzone w przestrzeni gminy. Strategia to koncepcja świadomego i systemowego sterowania długofalowym rozwojem gminy, polegająca na określeniu preferencji, co do strategicznych kierunków jej rozwoju, a także działań wykonawczych zmierzających do osiągnięcia wyznaczonych celów. Ustalenia strategii stanowią podstawę do prowadzenia przez władze gminy długookresowej polityki rozwoju społeczno-gospodarczego. STRATEGIA winna być centralną osią, wokół której koncentrować się muszą wszelkie działania władz samorządowych, zmierzające do zapewnienia jak najlepszych warunków życia mieszkańców gminy oraz tworzenia sprzyjających warunków dla lokalnego rozwoju gospodarczego. Jest to strategiczny dokument merytoryczny gminy, który jest podstawą do ubiegania się o zewnętrzne środki finansowe na współfinansowanie zawartych w niej zadań realizacyjnych poprzez np. dotacje, kredyty, środki pomocowe Unii Europejskiej. Stanowi również podstawę do nawiązywania oraz rozwoju współpracy władz gminy z podmiotami gospodarczymi, organizacjami społecznymi i zawodowymi, władzami gmin sąsiadujących, władzami powiatu w celu rozwiązywania wspólnych problemów, m.in. w zakresie stymulowania rozwoju gospodarczego, w tym turystyki oraz infrastruktury technicznej i społecznej, a także ochrony środowiska przyrodniczego i dziedzictwa kulturowego. Naczelną zasadą przyjętą w przedmiotowej Strategii jest zasada zrównoważonego rozwoju, która zapewnia zharmonizowany rozwój gospodarczy i społeczny zgodny z ochroną walorów środowiska. Opracowana Strategia Rozwoju Gminy Kalinowo jest dokumentem umożliwiającym i ułatwiającym uporządkowanie działań podejmowanych w celu rozwoju obszaru Gminy Kalinowo. Poprzez przeprowadzoną diagnozę stanu aktualnego ustalono konkretne cele rozwoju oraz metody, jakie należy zastosować w procesie ich osiągania. Wszystkie cele operacyjne i strategiczne, jakie zaplanowano do realizacji w poszczególnych sferach życia i działania lokalnej społeczności są elementami częściowymi stanowiącymi podłoże do realizacji celu nadrzędnego określonego, jako wizja i misja Gminy Kalinowo.

1.1 Podstawa prawna opracowania

Zgodnie z Dyrektywą Unii Europejskiej każda jednostka samorządowa powinna opierać swoje działania inwestycyjne współfinansowane ze środków Unii Europejskiej na planie strategicznym. Strategia jest także podstawą do opracowywania programów operacyjnych, planów rozwoju lokalnego, miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, planów inwestycyjnych czy budżetów gminy.

www.ekoexpert.com.pl Strona | 8

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

Ministerstwo Rozwoju Regionalnego tworząc podstawy prawne do przygotowania zasad wdrażania programów Unii Europejskiej na lata 2014-2020, wśród dokumentów strategicznych opracowywanych przez jednostki samorządu terytorialnego wymienia, co prawda jedynie strategie rozwoju województw oraz strategie ponadregionalne, jednak katalog ten pozostawia otwarty, natomiast wśród podmiotów odpowiedzialnych za prowadzenie polityki rozwoju wymienia samorząd gminny. W związku z powyższym, należy uznać to, jako podstawę prawną uzasadniającą potrzebę opracowania ww. dokumentu strategicznego gminy, jako wynikający z aktualizacji dokumentów europejskich (Europa 2020), krajowych (Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju do 2030 r., Średniookresowa Strategia Rozwoju Kraju do 2020r.) i regionalnych - Strategia rozwoju społeczno – gospodarczego Województwa Warmińsko - Mazurskiego do roku 2025, a także Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego 2010-2020: Regiony, Miasta, Obszary wiejskie (KSRR).

1.2 Zakres strategii

Niniejszy dokument zawiera informacje dotyczące kierunków rozwoju gminy Kalinowo oraz działań związanych z ich realizacją na lata 2015-2025. W Strategii określono wizję i misję gminy oraz cele szczegółowe i operacyjne wyznaczone do realizacji w okresie jej obowiązywania. Wyznaczono również kierunki działań, które warto realizować w ramach wyznaczonych celów. Przy wyznaczaniu programu operacyjnego oparto się na wnioskach z przeprowadzonych konsultacji społecznych. Wnioski te stanowią wstęp do niniejszego dokumentu oraz podstawę do dalszych analiz i w efekcie do wyznaczenia całego programu operacyjnego na lata 2015-2025.

Dokument zawiera:  diagnozę stanu istniejącego oraz zewnętrznych uwarunkowań związanych z polityką rozwoju regionalnego,  diagnozę i analizę SWOT obszaru gminy w ośmiu sferach: zróżnicowanie przestrzenne, rozwój gospodarczy, rozwój rolnictwa, rozwój turystyki, środowisko przyrodnicze i efektywność energetyczna, infrastruktura, rozwój zasobów ludzkich i społeczeństwo, dostęp i jakość usług publicznych.  wizję, misję i cele strategiczne gminy,  plan operacyjny w postaci celów operacyjnych i przypisanych do nich planowanych przedsięwzięć,  charakterystykę planowanych przedsięwzięć  plan finansowy rozumiany, jako środki niezbędne do realizacji poszczególnych celów operacyjnych i strategicznych,  system zarządzania realizacją strategii wraz z określeniem wskaźników monitoringu.

Dokument zawiera także analizę oddziaływania planowanych zadań na środowisko.

www.ekoexpert.com.pl Strona | 9

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

1.3 Powiązania strategii z dokumentami strategicznymi na szczeblu krajowym i lokalnym

Wdrażanie zasad zrównoważonego rozwoju wynika po pierwsze z uwarunkowań wewnętrznych, tj. konieczności zachowania bogactw natury dla obecnego i przyszłych pokoleń, po drugie – z uwarunkowań zewnętrznych, tj. przyjętych przez Polskę zobowiązań międzynarodowych i konieczności osiągnięcia zachodnich standardów w dziedzinie ochrony środowiska, co jest jednym z podstawowych warunków integracji Polski z Unią Europejską. Wdrażanie zasad zrównoważonego rozwoju winno dokonywać się równolegle w rożnych skalach przestrzennych, tj. globalnej (ogólnoświatowej), międzynarodowej (np. w ramach Unii Europejskiej), krajowej, regionalnej (wojewódzkiej) oraz lokalnej (powiatowej i gminnej). Strategia rozwoju gminy Kalinowo na lata 2015-2025 jest nie tylko dokumentem spójnym wewnętrznie, ale również wykazuje wysoki poziom spójności ze strategicznymi dokumentami ogólnymi i sektorowymi wyższego rzędu. Okres realizacji Strategii rozwoju gminy Kalinowo przyjęto na dziesięć lat (2015- 2025), w większości pokrywający się z czasem obowiązywania dokumentów strategicznych wyższego rzędu. Strategia dla gminy Kalinowo została sformułowana w ścisłej korelacji zarówno z nimi, jak i z pozostałymi aktualnie obowiązującymi dokumentami o charakterze planistycznym szczebla regionalnego, krajowego i międzynarodowego:

Strategia Europa 2020 Jest dokumentem będącym długookresowym programem rozwoju społeczno-gospodarczego Unii Europejskiej (UE). Priorytety: 1. Rozwój zrównoważony: wspieranie gospodarki efektywniej korzystającej z zasobów, bardziej przyjaznej środowisku i bardziej konkurencyjnej; 2. Rozwój sprzyjający włączeniu społecznemu: wspieranie gospodarki o wysokim poziomie zatrudnienia, zapewniającej spójność społeczną i terytorialną. cele strategiczne: 1. Doskonalenie jakości usług publicznych i aktywizacja lokalnej społeczności 2. Rozwój innowacyjnej i efektywnej gospodarki wielosektorowej 3. Utrzymanie wysokiego standardu infrastruktury technicznej i ochrona środowiska naturalnego projekty przewodnie strategii: 1. Unia innowacji – poprawa warunków ramowych dla innowacji oraz wykorzystanie innowacji do rozwiązania najważniejszych problemów społecznych i gospodarczych wskazanych w strategii Europa 2020; 2. Mobilna młodzież – poprawa jakości na wszystkich poziomach edukacji i szkoleń oraz zwiększanie atrakcyjności europejskiego szkolnictwa wyższego na arenie międzynarodowej; 3. Europejska agenda cyfrowa – osiągnięcie trwałych korzyści gospodarczych i społecznych z jednolitego rynku cyfrowego, opartego na dostępie do szerokopasmowego Internetu;

www.ekoexpert.com.pl Strona | 10

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

4. Europa efektywnie korzystająca z zasobów – wsparcie zmiany w kierunku gospodarki niskoemisyjnej i efektywniej korzystającej z zasobów środowiska oraz dążenie do wyeliminowania zależności wzrostu gospodarczego od degradacji środowiska przyrodniczego; 5. Polityka przemysłowa w erze globalizacji – poprawa warunków dla przedsiębiorczości, zwłaszcza MŚP oraz wsparcie rozwoju silnej bazy przemysłowej, zdolnej do konkurowania w skali globalnej; 6. Program na rzecz nowych umiejętności i zatrudnienia – stworzenie warunków do unowocześnienia rynków pracy, przez ułatwienie mobilności pracowników i rozwój ich umiejętności, w celu zwiększenia poziomu zatrudnienia oraz zapewnienie trwałości europejskich modeli społecznych; 7. Europejski program walki z ubóstwem – zapewnienie spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej poprzez pomoc osobom biednym i wykluczonym oraz umożliwienie im aktywnego uczestniczenia w życiu ekonomicznym i społecznym

Koncepcja przestrzennego zagospodarowania kraju 2030 Koncepcja przestrzennego zagospodarowania kraju 2030 (KPZK 2030) jest najważniejszym krajowym dokumentem strategicznym dotyczącym zagospodarowania przestrzennego kraju. Została opracowana zgodnie z zapisami ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z 27 marca 2003 roku. KPZK 2030 ma wiele cech strategii ogólnorozwojowej, łącząc elementy zagospodarowania przestrzennego z czynnikami rozwoju społeczno- gospodarczego. Dokument ten opiera się na założeniu rozwoju sieci powiązań funkcjonalnych krajowych ośrodków wzrostu połączonych z europejską siecią metropolii.

Cele: Cel 2. Poprawa spójności wewnętrznej i terytorialne równoważenie rozwoju kraju poprzez promowanie integracji funkcjonalnej, tworzenie warunków dla rozprzestrzeniania się czynników rozwoju wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich oraz wykorzystanie potencjału wewnętrznego wszystkich terytoriów 2.1.4. Wspomaganie procesów koncentracji urbanizacji w miastach średnich i wybranych małych 2.1.5. Wspomaganie restrukturyzacji obszarów wiejskich 2.2. Regionalna integracja funkcjonalna, wspomaganie rozprzestrzeniania się procesów rozwojowych na obszary poza głównymi miastami oraz budowanie potencjału dla specjalizacji terytorialnej 2.2.1. Zwiększanie dostępności transportowej wewnątrz regionów 2.2.2. Wspieranie rozwoju ośrodków subregionalnych 2.2.3. Integracja przestrzenna i funkcjonalna obszarowa wiejskich 2.3. Wspomaganie spójności w specyficznych obszarach problemowych 2.3.1. Wspomaganie obszarów o najniższym poziomie dostępu do dóbr i usług warunkującym możliwości rozwojowe 2.3.2. Restrukturyzacja i rewitalizacja obszarów zdegradowanych i miast Cel 3. Poprawa dostępności terytorialnej kraju w rożnych skalach przestrzennych poprzez rozwijanie infrastruktury transportowej i telekomunikacyjnej

www.ekoexpert.com.pl Strona | 11

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

3.1.3. Poprawa dostępności ośrodków subregionalnych oraz obszarów wiejskich 3.1.4. Poprawa dostępności do obszarów o najniższym poziomie dostępności czasowej do największych miast 3.2.2. Poprawa dostępności wewnątrz obszarów funkcjonalnych z preferencją dla rozwoju transportu publicznego Cel 4. Kształtowanie struktur przestrzennych wspierających osiągnięcie i utrzymanie wysokiej jakości środowiska przyrodniczego i walorów krajobrazowych Polski. 4.5. Wdrożenie działań mających na celu osiągnięcie i utrzymanie dobrego stanu i potencjału wód i związanych z nimi ekosystemów 4.6. Zmniejszenie obciążenia środowiska powodowanego emisjami zanieczyszczeń do wód, atmosfery i gleby Cel 6. Przywrócenie i utrwalenie ładu przestrzennego. 6.1. Wprowadzenie zintegrowanego (spójnego i hierarchicznego) planowania społeczno gospodarczego i przestrzennego zdolnego do efektywnej koordynacji działań podmiotów publicznych i polityk publicznych mających największe znaczenie dla zagospodarowania przestrzennego na różnych poziomach zarządzania 6.3.2. Partnerstwo terytorialne w planowaniu i zarządzaniu procesami rozwojowymi

Strategia Rozwoju Kraju 2020 Jest najważniejszym dokumentem w perspektywie średniookresowej, określający cele strategiczne rozwoju kraju do 2020 r., kluczowy dla określenia działań rozwojowych, w tym możliwych do sfinansowania w ramach perspektywy finansowej UE na lata 2014-2020.

Cele: 3. Spójność społeczna i terytorialna. 3.1. Integracja społeczna- Zwiększenie aktywności osób wykluczonych i zagrożonych wykluczeniem społecznym. Zmniejszenie ubóstwa w grupach najbardziej nim zagrożonych. 3.2. Zapewnienie dostępu i określonych standardów usług publicznych- Podnoszenie jakości i dostępności usług publicznych. Zwiększenie efektywności systemu świadczenia usług publicznych. 3.3. Wzmocnienie mechanizmów terytorialnego równoważenia rozwoju oraz integracja przestrzenna dla rozwijania i pełnego wykorzystania potencjałów regionalnych- Tworzenie warunków instytucjonalnych, prawnych i finansowych dla realizacji działań rozwojowych w regionach. Wzmacnianie ośrodków wojewódzkich. Tworzenie warunków dla rozwoju ośrodków regionalnych, subregionalnych i lokalnych oraz wzmacniania potencjału obszarów wiejskich. Zwiększenie spójności terytorialnej.

Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2010-2020: Regiony, Miasta, Obszary wiejskie Jest dokumentem, który wyznacza cele polityki regionalnej wobec poszczególnych obszarów kraju, oraz definiuje ich relacje w odniesieniu do innych polityk publicznych o wyraźnym terytorialnym ukierunkowaniu. Zawiera działania zwiększające spójność terytorialną, w skali krajowej i regionalnej, z wykorzystaniem budowy powiązań funkcjonalnych między ośrodkami wojewódzkimi a ich otoczeniem regionalnym, aktywnym przeciwdziałaniem

www.ekoexpert.com.pl Strona | 12

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025 marginalizacji najsłabiej rozwijających się obszarów oraz ograniczaniem dysproporcji rozwojowych między poszczególnymi województwami. Działania bezpośrednie: 1. Lepsze wykorzystanie potencjałów najważniejszych obszarów miejskich do kreowania wzrostu i zatrudnienia oraz stymulowania rozwoju pozostałych obszarów 2. Odpowiedź na zmiany klimatyczne i zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego 3. Ochrona i racjonalne wykorzystanie zasobów przyrodniczych 4. Wspieranie rozwoju kapitału społecznego.

Strategia „Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko – perspektywa do 2020 roku” Strategia „Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko – perspektywa do 2020 roku” uchwalona 16 czerwca 2014 roku przez Radę Ministrów wytycza kierunki rozwoju branży energetycznej. Wskazuje także priorytety w ochronie środowiska oraz kluczowe działania, które powinny zostać podjęte w ramach długofalowych planów rozwoju sektora energetycznego. Celem głównym Strategii Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko jest zapewnienie wysokiej jakości życia obecnych i przyszłych pokoleń z uwzględnieniem ochrony środowiska oraz stworzenie warunków do zrównoważonego rozwoju nowoczesnego sektora energetycznego, zdolnego zapewnić Polsce bezpieczeństwo energetyczne oraz konkurencyjną i efektywną gospodarkę. Cel główny BEiŚ realizowany będzie przez cele szczegółowe: Cel 1. Zrównoważone gospodarowanie zasobami środowiska. 1.1. Racjonalne i efektywne gospodarowanie zasobami kopalin. 1.2. Gospodarowanie wodami dla ochrony przed powodzią, suszą i deficytem wody. 1.3. Zachowanie bogactwa różnorodności biologicznej, w tym wielofunkcyjna gospodarka leśna. 1.4. Uporządkowanie zarządzania przestrzenią. Cel 2. Zapewnienie gospodarce krajowej bezpiecznego i konkurencyjnego zaopatrzenia w energię. 2.1. Lepsze wykorzystanie krajowych zasobów energii. 2.2. Poprawa efektywności energetycznej. 2.3. Zapewnienie bezpieczeństwa dostaw importowanych surowców energetycznych. 2.4. Modernizacja sektora elektroenergetyki zawodowej, w tym przygotowanie do wprowadzenia energetyki jądrowej. 2.5. Rozwój konkurencji na rynkach paliw i energii oraz umacnianie pozycji odbiorcy. 2.6. Wzrost znaczenia rozproszonych odnawialnych źródeł energii. 2.7. Rozwój energetyki na obszarach podmiejskich i wiejskich. Cel 3. Poprawa stanu środowiska. 3.1. Zapewnienie dostępu do czystej wody dla społeczeństwa i gospodarki. 3.2. Racjonalne gospodarowanie odpadami, w tym wykorzystanie ich na cele energetyczne. 3.3. Ochrona powietrza, w tym ograniczenie oddziaływania energetyki. 3.4. Wspieranie nowych i promocja polskich technologii energetycznych i środowiskowych.

www.ekoexpert.com.pl Strona | 13

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

3.5. Promowanie zachowań ekologicznych oraz tworzenie warunków do powstawania zielonych miejsc pracy.

Strategia BEiŚ określa kierunki rozwoju sektorów energetyki i środowiska, przez wskazanie konkretnych działań, które należy podjąć, aby urzeczywistnić cel główny strategii. Wśród szczególnie ważnych wyzwań, które stoją przed sektorem energetycznym wymienione zostały m.in. zmniejszenie energochłonności polskiej gospodarki poprzez modernizację energetyki i ciepłownictwa, dywersyfikację struktury wytwarzania energii poprzez wdrożenie i rozwijanie energetyki jądrowej oraz zwiększenie wykorzystania odnawialnych źródeł energii. W związku z wstąpieniem Polski do Unii Europejskiej, Dyrektywy unijne stały się podstawą do tworzenia krajowych uregulowań prawnych dotyczących rynku energii. Wdrożone zostały m.in. następujące dyrektywy Wspólnoty Europejskiej: 1. Dyrektywa 90/547/EWG z dnia 29 października 1990 roku w sprawie przesyłu energii elektrycznej przez sieci przesyłowe (Dz. Urz. WE L 313 z 13 listopada 1990 roku z poźn. zm.), 2. Dyrektywa 91/296/EWG z dnia 31 maja 1991 roku w sprawie przesyłu gazu ziemnego poprzez sieci (Dz. Urz. WE L 147 z 12 czerwca 1991 roku z poźn. zm.), 3. Dyrektywa 96/92/WE z dnia 19 grudnia 1996 roku dotyczącej wspólnych zasad dla rynku wewnętrznego energii elektrycznej (Dz. Urz. WE L 27 z 30 stycznia 1997 roku), 4. Dyrektywa 98/30/WE z dnia 22 czerwca 1998 roku dotyczącej wspólnych zasad w odniesieniu do rynku wewnętrznego gazu ziemnego (Dz. Urz. WE L 204 z 21 lipca 1998 roku z poźn. zm.), 5. Dyrektywa 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009 roku w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych (Dz. Urz. WE L 140/16 z 5 czerwca 2009 roku).

Regionalny Program Operacyjny Warmia i Mazury 2014-2020 Dokument ten określa stan gospodarki woj. warmińsko-mazurskiego, jego zasoby, potrzeby oraz główne kierunki działań. Cele określone w powyższym dokumencie powiązane są z celami strategicznymi określonymi na poziomie europejskim, krajowym i regionalnym. Program podzielony jest na 12 osi głównych realizujących poszczególnych cele tematyczne oraz cele strategiczne dokumentów strategicznych. Oś 1 – Inteligentna gospodarka Warmii i Mazur Cel: wzmacnianie badań naukowych, rozwoju technologicznego i innowacji Cel: wzmacnianie konkurencyjności MŚP Cel: zwiększenie wykorzystania wyników działalności B+R w gospodarce Cel: wzrost innowacyjności firm działających w obszarach inteligentnych specjalizacji Cel: poprawa przedsiębiorczości w województwie warmińsko-mazurskim Cel: poprawa atrakcyjności gospodarki województwa warmińsko-mazurskiego na rynkach krajowych i międzynarodowych Cel: unowocześnienie przedsiębiorstw w województwie warmińsko-mazurskim Cel: wspieranie zdolności MŚP do udziału w procesach wzrostu u innowacji

www.ekoexpert.com.pl Strona | 14

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

Oś 2 – Kadry dla gospodarki Cel: Poprawa jakości edukacji na terenie województwa warmińsko-mazurskiego Cel: podniesienie kompetencji i kwalifikacji kadr regionalnej gospodarki Cel: dostosowanie wysokiej jakości kształcenia zawodowego do potrzeb gospodarki regionu

Oś 3 – Cyfrowy region Cel: zwiększenie wykorzystania i jakości nowoczesnych technologii informacyjno- komunikacyjnych w gospodarce województwa Cel: zwiększenie wykorzystania nowoczesnych technologii informacyjno-komunikacyjnych w podmiotach świadczących usługi publiczne

Oś 4 – Efektywność energetyczna Cel: zwiększenie udziału odnawialnych źródeł energii w ogólnym bilansie energetycznym regionu Cel: zwiększenie efektywności w przedsiębiorstwach poprzez ograniczenie strat i zużycia energii Cel: wzrost efektywności energetycznej budynków mieszkalnych oraz użyteczności publicznej Cel: zmniejszenie emisji zanieczyszczeń oraz gazów cieplarnianych do atmosfery poprzez wytwarzanie energii w wysokosprawnej kogeneracji Cel: poprawa zrównoważonej mobilności mieszkańców w miastach województwa w ich obszarach funkcjonalnych

Oś 5 – Środowisko przyrodnicze i racjonalne wykorzystanie zasobów Cel: poprawa gospodarki odpadami w województwie Cel: więcej oczyszczalni ścieków i lepsza jakość wody Cel: ochrona i efektywne wykorzystanie zasobów naturalnych województwa dla wzrostu konkurencyjności Cel: wzrost bezpieczeństwa regionu poprzez zapobieganie i zarządzanie ryzykiem wystąpienia klęsk żywiołowych i katastrof ekologicznych

Oś 6 – Kultura i dziedzictwo Cel: zmiana pasywnej filozofii ochrony dziedzictwa kulturowego regionu i wykorzystanie instytucji kultury do budowy tożsamości regionalnej

Oś 7 – Infrastruktura transportowa Cel: poprawa dostępności i wewnętrznej spójności oraz przeciwdziałanie marginalizacji obszarów problemowych w województwie warmińsko-mazurskim Cel: funkcjonalny system żeglugi na śródlądowych drogach wodnych województwa Cel: stworzenie realnej i konkurencyjnej alternatywy wobec ruchu kołowego i poprawa standardów regionalnych przewozów pasażerskich Oś 8 – Obszary wymagające rewitalizacji

www.ekoexpert.com.pl Strona | 15

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

Cel: poprawa jakości obszarów problemowych dla włączenia społeczności je zamieszkujących

Oś 9 – Dostęp do wysokiej jakości usług publicznych Cel: wspieranie włączenia społecznego i walka z ubóstwem Cel: inwestowanie w edukację, umiejętności i uczenie się przez całe życie Cel: podniesienie jakości i skuteczności usług zdrowotnych i socjalnych Cel: podniesienie jakości i dostępności oferty edukacyjnej i szkoleniowej poprzez rozwój niezbędnej infrastruktury

Oś 10 – Regionalny rynek pracy Cel: poprawa dostępu do zatrudnienia osobom pozostającym bez pracy Cel: stworzenie warunków do powstawania nowych firm Cel: ułatwienie wejścia lub powrotu na rynek pracy Cel: wzmocnienie kompetencji pracowników i pracodawców Cel: zmniejszenie poziomu dezaktywacji zawodowej ze względu na chorobę lub niepełnosprawność

Oś 11 – Włączenie społeczne Cel: zwiększenie aktywności społeczno-zawodowej osób zagrożonych wykluczeniem społecznym Cel: poprawa dostępu do usług społecznych lub zdrowotnych Cel: poprawa dostępu do zatrudnienia osobom zagrożonym wykluczeniem społecznym poprzez rozwój ekonomii społecznej

Oś 12 – Pomoc techniczna Cel: zapewnienie sprawnego i efektywnego systemu zarządzania i wdrażania RPO Województwa Warmińsko-Mazurskiego na lata 2014-2020 oraz ciągłości programowania Zapis Regionalnego Programu Operacyjnego Warmia i Mazury 2014-2020 pokrywa się z zapisami oraz stanowi kontynuację polityki rozwojowej realizowanej we wcześniejszych wersjach tego dokumentu tj. Programu Operacyjnego Warmia i Mazury 2007-2013.

Polityka Klimatyczna Polski Jest dokumentem służącym opracowaniu i wdrożeniu państwowej strategii redukcji emisji gazów cieplarnianych oraz określeniu mechanizmów ekonomicznych i administracyjnych jej towarzyszących. Ponadto dokument ten stanowi narzędzie okresowej kontroli wdrażania Polityki Klimatycznej Polski. Celem strategicznym Polityki Klimatycznej Polskie jest: „włączenie się Polski do wysiłków społeczności międzynarodowej na rzecz ochrony klimatu globalnego poprzez wdrażanie zasad zrównoważonego rozwoju, zwłaszcza w zakresie poprawy wykorzystania energii, zwiększania zasobów leśnych i glebowych kraju, racjonalizacji wykorzystania surowców i produktów przemysłu oraz racjonalizacji zagospodarowania odpadów, w sposób zapewniający osiągnięcie maksymalnych, długoterminowych korzyści gospodarczych, społecznych i politycznych”

www.ekoexpert.com.pl Strona | 16

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

Cel ten jest spójny z celami polityki klimatycznej Unii Europejskiej. Podczas określania zapisów Polityki podzielono cele ze względu na czas ich realizacji tj. cele krótko-, średnio- i długookresowe. Cele krótkookresowe obejmują działania skierowane na pełne wdrożenie systemów umożliwiających realizację postanowień Konwencji i Protokołu z Kioto. Należą do nich m.in.: 1. realizacja zadań wynikających z Traktatu Akcesyjnego; 2. integracja polskiej polityki klimatycznej z polityka Unii Europejskiej (od 1.05.2004 roku) ; 3. integracja polityki klimatycznej z innymi politykami państwa; 4. redukcja emisji gazów cieplarnianych poprzez działania w zakresie energetyki, sektora przemysłowego, transportu, rolnictwa, leśnictwa i gospodarki odpadami; 5. realizacja postanowień organów Konwencji klimatycznej i Protokołu z Kioto dot. krajów wymienionych w Załączniku I do Konwencji; 6. opracowanie krajowego programu redukcji emisji gazów cieplarnianych (programu wykonawczego do niniejszego dokumentu), z uwzględnieniem maksymalizacji korzyści dla Polski; 7. opracowanie długoterminowych strategii dla sektorów gospodarczych obejmujących konkretne działania i scenariusze redukcji emisji gazów cieplarnianych w rozbiciu na poszczególne sektory i oddzielnie dla każdego gazu wymienionego w Załączniku A do Protokołu z Kioto; 8. stworzenie warunków organizacyjnych, instytucjonalnych i finansowych do wypełnienia przyjętych przez Polskę zobowiązań w zakresie raportowania, monitoringu i weryfikacji osiągniętych poziomów emisji; 9. stworzenie zdolności instytucjonalnych do sprawnej adaptacji mechanizmów wspomagających Protokołu z Kioto; 10. stworzenie systemu handlu emisjami gazów cieplarnianych i jego wdrożenie oraz stosowanie mechanizmu wspólnego wypełniania zobowiązań(JI); 11. określenie celów redukcyjnych na drugi okres zobowiązań na lata 2013-2018 jako podstawy negocjacji kolejnego protokołu do Konwencji; 12. poprawa systemu informacji i edukacji społeczeństwa w zakresie ochrony klimatu

Cele średnio- i długookresowe (na lata 2007-2012 oraz 2013-2020) obejmują: 1. realizację zadań wynikających z Traktatu Akcesyjnego; 2. zintegrowanie polskiej polityki ochrony klimatu z polityką Unii Europejskiej umożliwiające podjęcie wspólnych zobowiązań w drugim okresie (po roku 2012); 3. integrację polityki klimatycznej z innymi politykami państwa; 4. realizację postanowień organów Konwencji klimatycznej i Protokołu z Kioto dotyczących krajów wymienionych w Załączniku I do Konwencji; 5. wypełnienie przyjętych przez Polskę zobowiązań do redukcji emisji gazów cieplarnianych w I-szym okresie czyli osiągnięcie w latach 2008 - 2012 wielkości emisji gazów cieplarnianych nie przekraczającej 94% wielkości emisji z roku 1988 i następnych okresach rozliczeniowych; 6. kontynuowanie integracji polityki klimatycznej z rządowymi politykami sektorowymi;

www.ekoexpert.com.pl Strona | 17

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

7. zapewnienie realizacji polityki ochrony klimatu na poziomie sektorów gospodarczych i przedsiębiorstw poprzez stworzenie systemu odpowiednich mechanizmów i zachęt (na lata 2013-2018 i następne); 8. ochronę i wzrost efektywności pochłaniaczy i zbiorników gazów cieplarnianych, promowanie zrównoważonej gospodarki leśnej, zalesień i odnowień; 9. promowanie zrównoważonych form rolnictwa w aspekcie ochrony klimatu; 10. promocję i rozwój oraz wzrost wykorzystywania nowych i odnawialnych źródeł energii, technologii pochłaniania CO2 oraz zaawansowanych i innowacyjnych technologii przyjaznych środowiskowo oraz rozpoznania i usuwania barier w ich stosowaniu; 11. kontynuację wykorzystania mechanizmów wspomagających Protokołu z Kioto; 12. wsparcie dla procesu przekształceń strukturalnych w gospodarce, promujących działania i środki podejmowane dla ograniczenia lub redukcji emisji gazów cieplarnianych, priorytet mają: energetyka, energochłonne sektory przemysłowe oraz transport i gospodarka odpadami; 13. w średnim horyzoncie czasu (do roku 2010) zmniejszenie w stosunku do roku 2000 energochłonności jednostki produktu krajowego brutto o 25 %, a w długim horyzoncie czasu (do roku 2025) o 50 % w stosunku do roku 2000; 14. szerokie wprowadzanie najlepszych dostępnych technik z zakresu efektywności energetycznej i użytkowania odnawialnych źródeł energii; 15. głębokie przebudowanie modelu produkcji i konsumpcji energii, w kierunku poprawy efektywności energetycznej i surowcowej, szersze wykorzystanie odnawialnych źródeł energii oraz dążenie do zminimalizowania emisji gazów cieplarnianych przez wszystkie podstawowe rodzaje źródeł emisji. Polityka Klimatyczna Polski wyróżnia najważniejsze sektory: energetyka, sektor przemysłowy, polityka transportowa, rolnictwo oraz leśnictwo itp. Dodatkowo dla powyższych sektorów zostały określone poszczególne cele szczegółowe:

Sektor energetyczny:  Wdrażanie przepisów prawa wspólnotowego;  Bezpieczeństwo energetyczne i dywersyfikacja źródeł energii (bez uwzględnienia energetyki jądrowej);  Poprawa konkurencyjności krajowych podmiotów gospodarczych oraz ich produktów i usług;  Ochrona środowiska przyrodniczego przed negatywnymi skutkami oddziaływania procesów energetycznych, m.in. poprzez takie programowanie działań w energetyce, które zapewnią zachowanie zasobów dla obecnych i przyszłych pokoleń;  Energooszczędność produkcji;  Liberalizacja rynku energii;  Zwiększone wykorzystanie energii ze źródeł odnawialnych;  Promocja efektywności energetycznej i oszczędnego użytkowania energii;  Wykorzystanie handlu emisjami i innych mechanizmów wspomagających Protokołu z Kioto;

www.ekoexpert.com.pl Strona | 18

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

Sektor przemysłowy:  Racjonalizacja zużycia energii;  Promocja technologii niskoemisyjnych;  Poprawa standardów wydajności energii dla urządzeń elektrycznych;  Poprawa standardów sprawności procesów przemysłowych;  Zredukowanie stosowania gazów fluoropochodnych (HFCs, PFCs i SF6);  Wykorzystanie handlu emisjami i innych mechanizmów wspomagających Protokołu z Kioto;

Sektor transportu:  Promocja transportu publicznego w miastach;  Promocja stosowania paliw alternatywnych;  Zachęty do stosowania innych form transportu m.in. transportu kombinowanego;  Zapewnienie płynności ruchu pojazdów;  Racjonalizacja zasad parkowania;  Redukcja zanieczyszczeń z pojazdów;  Promocja „czystych” pojazdów;  Poprawa infrastruktury dla rowerzystów i pieszych,

Sektor rolniczy:  Racjonalne użytkowanie ziemi;  Promocja rolnictwa ekologicznego;  Upowszechnianie doradztwa rolniczego w zakresie stosowania zasad dobrej praktyki rolniczej, stosowania energooszczędnych technologii w produkcji rolniczej, stosowania niekonwencjonalnych źródeł energii w rolnictwie i na obszarach wiejskich;  Zalesianie gruntów rolnych.

Sektor leśny:  Ochrona lasów np. przed pożarami, przed gradacjami owadów;  Uwzględnienie w gospodarce leśnej pochłania dwutlenku węgla;

 Wzrost wiązania CO2 wynikającego z przyrostu biomasy oraz ze wzrostu wiązania węgla w glebie ekosystemów leśnych założonych na gruntach porolnych;  Działania wspierające zalesianie;  Przeciwdziałanie zmianom sposobu użytkowania ziemi;  Ochrona gleb leśnych przed zmniejszeniem zawartości węgla;  Uwzględnianie spraw klimatycznych w zasadach hodowli lasu i instrukcji urządzania lasu;  Promocja wykorzystania drewna w budownictwie;  Wykorzystanie mechanizmów wspomagających Protokołu z Kioto.

www.ekoexpert.com.pl Strona | 19

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

Sektor odpadowy: Celem głównym jest minimalizacja ilości odpadów i użytkowanie gazu składowiskowego, oraz zagospodarowanie odpadów komunalnych za pomocą biodegradacji. Cele szczegółowe to m.in.: Zapobieganie i minimalizacja powstawania odpadów  redukcja odpadów u źródła Zapewnienie odzysku, w tym głównie recykling odpadów, których powstania w danych warunkach techniczno-ekonomicznych nie da się uniknąć  sortowanie odpadów przed ich składowaniem,  zachęty do racjonalnego zarządzania odpadami Unieszkodliwianie odpadów (poza składowaniem)  spalanie odpadów Bezpieczne dla zdrowia ludzkiego i środowiska składowanie odpadów, których nie da się, z uwagi na warunki techniczno-ekonomiczne, poddać procesowi odzysku lub unieszkodliwiania:  ujmowanie i neutralizacja biogazu od początku składowania;  zakaz składowania odpadów organicznych;  okrywanie nie eksploatowanych części składowisk warstwą kompostu;  modernizacja składowisk poprzez: . utrzymania dotychczasowego tempa budowy instalacji odgazowujących, . stopniowego wprowadzania aktywnego odgazowywania z odzyskiem ciepła na średnich składowiskach, . rozszerzenie monitoringu emisji ze składowisk, . prowadzenie badań zasobności gazowej składowisk, . prowadzenie szkoleń dla inwestorów i obsługi składowisk.

Sektor ścieków: Celami szczegółowymi są : Ograniczenie emisji gazów cieplarnianych w oczyszczalniach ścieków poprzez: - instalacje technologii ujęć biogazu i jego utylizacji, - wdrażanie biologicznych procesów oczyszczania w oparciu o najlepsze dostępne technologie, - obniżenie energochłonności procesu oczyszczania, - doprowadzenie do samowystarczalności energetycznej oczyszczalni przez wykorzystanie biogazu do produkcji energii elektrycznej i ciepła w skojarzeniu.

Polityka Ekologiczna Państwa na lata 2009-2012 z uwzględnieniem perspektywą do roku 2016 Dokument ten określa cele i priorytety ekologiczne, poprzez które wskazuje kierunek działań koniecznych dla zapewnienia właściwej ochrony środowisku naturalnemu. Według PEP najważniejsze działania priorytetowe na najbliższe lata, to m.in.:  Uporządkowanie gospodarki odpadami w tym zamknięcie składowisk odpadów nie spełniających wymogów UE,

www.ekoexpert.com.pl Strona | 20

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

 Wprowadzenie w życie tzw. zielonych zamówień,  Wzmocnienie kadry inspekcji ochrony środowiska, która usprawni ochronę środowiska i pozwoli na kontrolę przestrzegania prawa,  Wspieranie platform technologicznych i ekoinnowacyjności w ochronie środowiska,  Przywrócenie podstawowej roli miejscowym planom zagospodarowania przestrzennego jako podstawy lokalizacji inwestycji,  Opracowanie krajowej strategii ochrony gleb,  Ochrona atmosfery (w tym realizacja założeń dyrektywy unijnej CAFÉ, dotyczącej ograniczenia emisji pyłów),  Ochrona wód (w tym redukcja o 75% ładunku azotu i fosforu w oczyszczanych ściekach komunalnych),  Modernizacja systemu energetycznego,  Ochrona przed hałasem (w tym sporządzanie map akustycznych dla wszystkich miast powyżej 100 tysięcy mieszkańców i opracowania programów ochrony środowiska przed hałasem),

Wiodącą zasadą polityki ekologicznej jest zasada zrównoważonego rozwoju, uzupełniona szeregiem zasad pomocniczych i konkretyzujących, które znalazły zastosowanie w rozwiniętych demokracjach. Program stanowi realizację poniższych zasad polityki ekologicznej państwa w skali gminy, które odzwierciedlają tendencje europejskiej polityki ekologicznej:  Zasada przezorności,  Zasada wysokiego poziomu ochrony środowiska,  Zasada równego dostępu do środowiska przyrodniczego,  Zasada regionalizacji,  Zasada uspołecznienia,  Zasada "zanieczyszczający płaci",  Zasada prewencji,  Zasada stosowania najlepszych dostępnych technik (BAT),  Zasada subsydiarności,  Zasada klauzul,  Zasada skuteczności ekologicznej i efektywności ekonomicznej

Zapis Polityki Ekologicznej Państwa na lata 2009- 2012 pokrywa się z zapisami oraz stanowi kontynuację polityki rozwojowej realizowanej we wcześniejszych wersjach tego dokumentu tj. Polityki Ekologicznej Państwa na lata 2007- 2010 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2011-2014.

Krajowy Plan Gospodarki Odpadami 2014 Krajowy Plan Gospodarki Odpadami obejmuje pełny zakres zadań koniecznych do zapewnienia zintegrowanej gospodarki odpadami w kraju w sposób zapewniający ochronę środowiska, uwzględniając obecne i przyszłe możliwości i uwarunkowania ekonomiczne oraz poziom technologiczny istniejącej infrastruktury. Plan zawiera zarówno program

www.ekoexpert.com.pl Strona | 21

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025 zapobiegania powstawaniu odpadów jak również strategię redukcji składowania odpadów ulegających biodegradacji. Przedstawione w planie cele i zadania dotyczą okresu 2011-2014 z perspektywą na lata 2015- 2022. Na podstawnie założeń do Planu Gospodarki Odpadami w gospodarce odpadami komunalnymi przyjęto określone cele główne:  utrzymanie tendencji oddzielenia wzrostu ilości wytwarzanych odpadów od wzrostu gospodarczego kraju wyrażonego w PKB,  zwiększenie udziału odzysku, w szczególności recyklingu w odniesieniu do szkła, metali, tworzyw sztucznych oraz papieru i tektury, jak również odzysku energii z odpadów zgodnego z wymogami ochrony środowiska,  zmniejszenie ilości odpadów kierowanych na składowiska odpadów,  wyeliminowanie praktyki nielegalnego składowania odpadów,  utworzenie i uruchomienie bazy danych o produktach, opakowaniach i gospodarce odpadami (BDO) W zakresie strumienia powstałych odpadów komunalnych określono następujące cele:  objęcie zorganizowanym systemem odbierania odpadów komunalnych wszystkich mieszkańców najpóźniej do 2015r.,  objęcie wszystkich mieszkańców systemem selektywnego zbierania odpadów najpóźniej do 2015r.,  zmniejszenie ilości odpadów komunalnych ulegających biodegradacji kierowanych na składowiska odpadów, aby nie było składowanych: . W 2013 r więcej niż 50% . W 2020 r więcej niż 35% masy tych odpadów wytworzonych w 1995r.,  zmniejszenie masy składowanych odpadów komunalnych do max 60% wytworzonych odpadów do końca 2014r.,  przygotowanie do ponownego wykorzystania i recykling materiałów odpadowych przynajmniej takich jak papier, metal, tworzywa sztuczne i szkło z gospodarstw domowych i w miarę możliwości odpadów innego pochodzenia podobnych do odpadów z gospodarstw domowych na poziomie minimum 50% ich masy do 2020 roku. W zakresie gospodarki odpadami niebezpiecznymi przyjęto cele:  utrzymanie poziomu odzysku na poziomie co najmniej 50%  utrzymanie poziomu recyklingu na poziomie co najmniej 35%  dążenie do pełnego wykorzystania mocy przerobowych instalacji do regeneracji olejów odpadowych  podniesienie efektywności selektywnego zbierania odpadów medycznych i weterynaryjnych  rozbudowa systemu zbierania zużytych baterii przenośnych i zużytych akumulatorów w celu osiągnięcia odpowiednich poziomów zbierania  osiągnięcie poziomów wydajności recyklingu  utrzymanie poziomów odzysku i recyklingu zużytego sprzętu

www.ekoexpert.com.pl Strona | 22

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

 osiągnięcie poziomu selektywnego zbierania zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego pochodzącego z gospodarstw domowych w wysokości co najmniej 4 kg/mieszkańca/rok  osiągnięcie minimalnych poziomów odzysku i recyklingu odniesionych do masy pojazdów przyjętych do stacji demontażu  osiągnięcie celów określonych w przyjętym Programie Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032  osiągnięcie odpowiednich poziomów odzysku i recyklingu pozostałych odpadów no zużytych opon, odpadów z budowy, remontów i demontażu obiektów budowlanych Odnośnie komunalnych osadów ściekowych cele są następujące:  ograniczenie składowania osadów ściekowych  zwiększenie ilości komunalnych osadów ściekowych przetwarzanych przed wprowadzeniem do środowiska oraz osadów przekształcanych metodami termicznymi  maksymalizacja stopnia wykorzystania substancji biogennych zawartych w osadach przy jednoczesnym spełnieniu wszystkich wymogów dotyczących bezpieczeństwa sanitarnego, chemicznego oraz środowiskowego  w zakresie gospodarki odpadami ulegającymi biodegradacji innymi niż komunalne w okresie do 202 r. zakłada się zmniejszenie masy składowanych odpadów do poziomu nie więcej niż 40% masy wytworzonych odpadów  osiągnięcie odpowiednich poziomów odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych W zakresie gospodarki odpadami z wybranych gałęzi gospodarki przyjmuje się:  zwiększenie udziału odpadów poddawanych procesom odzysku  zwiększenie udziału odpadów unieszkodliwianych poza składowaniem  zwiększenie stopnia zagospodarowania odpadów w podziemnych wyrobiskach kopalni, w tym poprzez odzysk

www.ekoexpert.com.pl Strona | 23

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

Program Ochrony Środowiska Województwa Warmińsko-Mazurskiego na lata 2011- 2014 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2015-2018 Zgodnie z zapisem Programu głównym celem jest: Ochrona zasobów naturalnych, poprawa jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego. Natomiast priorytety i główne kierunki działań to: I. Doskonalenie działań systemowych:

I.1. Uwzględnianie zasad ochrony środowiska w strategicznych programach rozwoju województwa I.2. Rozwój współpracy międzyregionalnej i międzynarodowej dla realizacji celów Programu Ochrony Środowiska; I.3. Aktywizacja rynku na rzecz ochrony środowiska I.4. Rozwój systemu ekozarządzania I.5. Wzrost udziału społeczeństwa w działaniach na rzecz ochrony środowiska I.6. Rozwój badań i postęp techniczny w dziedzinie ochrony środowiska I.7. Wzrost odpowiedzialności za szkody w środowisku I.8. Uwzględnianie aspektów ekologicznych w planowaniu przestrzennym I.9. Wzrost świadomości ekologicznej społeczeństwa  Podnoszenie świadomości ekologicznej społeczeństwa,  Wspieranie istniejących oraz tworzenie nowych ośrodków edukacji i informacji ekologicznej o zasięgu regionalnym i ponadregionalnym, w tym tzw. „zielonych szkół”,  Opracowanie i realizacja lokalnych programów edukacyjnych uwzględniających specyfikę środowiska, lokalną tożsamość i tradycję kulturową, dla różnych grup odbiorców,  Rozwój infrastruktury terenowej służącej poznawaniu przyrody:

I. Zapewnienie ochrony i racjonalnego użytkowania zasobów naturalnych II.1. Ochrona przyrody i krajobrazu  Prowadzenie inwentaryzacji, waloryzacji i monitoringu różnorodności biologicznej,  Rozwój form ochrony przyrody,  Opracowywanie i realizacja planów ochrony,  Zapewnienie integralności przyrodniczej województwa,  Ochrona i restytucja elementów rodzimej przyrody,  Ochrona różnorodności przyrodniczej w krajobrazie rolniczym,  Ochrona różnorodności przyrodniczej w krajobrazie miejskim,  Ograniczanie negatywnego wpływu rozwoju energetyki wiatrowej na przyrodę, mieszkańców, krajobraz oraz obiekty zabytkowe poprzez wieloaspektową analizę potencjalnych oddziaływań i określanie warunków lokalizacji nowych inwestycji, w tym wskazanie w planie zagospodarowania przestrzennego województwa obszarów wyłączonych z możliwości lokalizacji obiektów energetyki wiatrowej. II.2. Rozwijanie trwale zrównoważonej, wielofunkcyjnej gospodarki leśnej;

www.ekoexpert.com.pl Strona | 24

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

 Aktualizacja planów urządzenia lasów, w celu zapewnienia racjonalnego użytkowania zasobów leśnych, kształtowania właściwej struktury gatunkowej i wiekowej drzewostanów, z zachowaniem bogactwa biologicznego siedlisk przyrodniczych, flory, fauny i grzybów,  Uzupełnianie i aktualizacja planów urządzenia lasów niebędących w zarządzie Lasów Państwowych,  Realizacja zadań wynikających z planów urządzenia lasu, programów ochrony przyrody nadleśnictw oraz programów gospodarczo – ochronnych Leśnych Kompleksów Promocyjnych „Lasy Mazurskie” i „Lasy Olsztyńskie”,  Aktualizacja programu zwiększania lesistości i kontynuacja zalesień, z uwzględnieniem potrzeb ochrony wartościowych siedlisk nieleśnych, kształtowania korytarzy ekologicznych i rekultywacji terenów zdegradowanych,  Rozbudowa i modernizacja bazy szkółkarskiej oraz infrastruktury służącej ochronie lasów.

II.3. Racjonalne gospodarowanie zasobami wody  Ochrona przed deficytem wody,  Ochrona przed powodzią,  Ochrona zasobów wód podziemnych.

II.4. Ochrona powierzchni ziemi II.5. Właściwe gospodarowanie zasobami geologicznymi II.6. Ochrona klimatu II.7. Doskonalenie gospodarowania zasobami energetycznymi

III. Poprawa jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego

III.1. Ograniczanie środowiskowych zagrożeń zdrowia i życia

 Koordynacja działań z zakresu monitoringu zagrożeń dla zdrowia mieszkańców  Prowadzenie rejestru zakładów o dużym i zwiększonym ryzyku wystąpienia poważnych awarii oraz potencjalnych sprawców awarii  Sporządzanie wojewódzkich i powiatowych planów zarządzania ryzykiem wystąpienia awarii;  Doposażenie wyspecjalizowanych jednostek w sprzęt do wykrywania i lokalizacji awarii, likwidacji oraz analizy skutków tych awarii  Prowadzenie rejestru awarii EKOAWARIE, jako bazy danych do analizy doświadczeń z przebiegu zaistniałych awarii i akcji ratowniczych  Analizowanie sytuacji dotyczącej stanu zaopatrzenia ludności w wodę do picia o dobrej jakości oraz, w miarę potrzeb, inicjowanie działań naprawczych

III.2. Poprawa jakości powietrza

 Redukcja emisji SO2, NOx i pyłu drobnego z procesów wytwarzania energii  Ograniczenie emisji ze środków transportu

www.ekoexpert.com.pl Strona | 25

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

 Opracowanie gminnych planów zaopatrzenia w ciepło, z uwzględnieniem wykorzystania odnawialnych źródeł energii  Opracowanie i wdrożenie programów ochrony powietrza dla stref, dla których nastąpiło przekroczenie standardów jakości powietrza  Prowadzenie monitoringu powietrza atmosferycznego III.3. Poprawa jakości wód III.4. Doskonalenie systemu gospodarki odpadami III.5. Ograniczanie oddziaływania hałasu i pól elektromagnetycznych  Prowadzenie monitoringu hałasu i pól elektromagnetycznych oraz dokonywanie oceny narażania społeczeństwa na czynniki ponadnormatywne,  Uwzględnianie w planowaniu przestrzennym ochrony przed hałasem, stosownie do wymogów ustawy Prawo ochrony środowiska, między innymi poprzez właściwe kształtowanie przestrzeni urbanistycznej,  Opracowanie programów ochrony przed hałasem na terenach, gdzie przekracza on wartość dopuszczalną i realizacja przedsięwzięć technicznych i organizacyjnych dla zmniejszenia poziomu hałasu,  Ograniczanie hałasu, zwłaszcza w osiedlach mieszkaniowych przez np. tworzenie stref wolnych od transportu, ograniczenie szybkości ruchu, tworzenie pasów zadrzewień, budowę ekranów akustycznych,  Wprowadzenie koniecznych zmian w inżynierii ruchu drogowego (budowa obwodnic, poprawa stanu nawierzchni ulic i dróg, zapewnienie płynności ruchu),  Stosowanie zabezpieczeń przed nadmiernym hałasem od urządzeń, maszyn, linii technologicznych, wymiana na urządzenia o mniejszej emisji hałasu, Propagowanie transportu intermodalnego (szynowo – drogowego),  Wprowadzanie ograniczeń emisji hałasu na obszarach i akwenach cennych przyrodniczo,  Budowa tras rowerowych na terenach zurbanizowanych,

III.6. Ograniczanie zagrożeń ze strony substancji chemicznych w środowisku

Zapisy Programu Ochrony Środowiska Województwa Warmińsko-Mazurskiego na lata 2011-2014 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2015-2018 pokrywają się z zapisami i polityką realizowaną we wcześniejszej wersji w/w dokumentu opracowanego na lata 2007- 2010 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2011-2014.

Strategia Rozwoju Społeczno- Gospodarczego Województwa Warmińsko- Mazurskiego do roku 2025 Jednym z założeń aktualizacji strategii było dążenie do koncentracji tematycznej planowanych działań. Strategia została opracowana w horyzoncie czasowym do 2025 r. Podejście to wynikało z długofalowego myślenia strategicznego, sięgającego poza najbliższy okres programowania funduszy europejskich (2014–2020). Strategia określa misję rozwoju województwa, wyznacza cele i przyporządkowuje im priorytety. Realizacja Strategii pozwoli na zwiększenie spójności społeczno-ekonomicznej

www.ekoexpert.com.pl Strona | 26

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025 i konkurencyjności regionu poprzez stworzenie warunków do pełniejszego wykorzystania jego potencjału. W Strategii Rozwoju Województwa Warmińsko- Mazurskiego wyznaczono następujące cele strategiczne: Cel 1: Wzrost konkurencyjności gospodarki Cel 2: Wzrost aktywności społecznej Cel 3: Wzrost liczby i jakości powiązań sieciowych Cel 4: Ochrona środowiska naturalnego Cel 5: Nowoczesna infrastruktura rozwoju Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Warmińsko-Mazurskiego Określone poniżej cele stanowią wynik diagnozy prospektywnej rozwoju województwa. Ponadto pokrywają się z zapisami Strategii rozwoju województwa oraz z celami wynikającymi z Koncepcji polityki przestrzennego zagospodarowania kraju. Nadrzędnym celem w/w dokumentu jest: Ukształtowanie rozwoju przestrzennego województwa tak, by było to atrakcyjne, przyjazne i wyjątkowe miejsce zamieszkania, wypoczynku oraz rozwoju społeczno-gospodarczego w kraju i Europie. W celu realizacji celu głównego określono szereg celów generalnych dla obszaru województwa, są to m.in.: - kształtowanie struktur przestrzennych województwa z uwzględnieniem zasad zrównoważonego rozwoju, - podnoszenie konkurencyjności, innowacyjności i atrakcyjności regionu, - ochrona i racjonalne kształtowanie środowiska przyrodniczego i dziedzictwa kulturowego, - podnoszenie bezpieczeństwa państwa ?-o tym nie było w strategii

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Powiatu Ełckiego do roku 2016 Stanowi instrument długofalowego zarządzania. Wnosi elementy ciągłości i trwałości w poczynaniu władz powiatu niezależnie od zmieniających się układów politycznych. Dokument ten porządkuje wiedzę o powiecie i jest skierowany do każdego z mieszkańców oraz instytucji i przedsiębiorstw funkcjonujących na terenie powiatu. Cele: 1. Zachowanie i odnowienie zasobów środowiska naturalnego 2. Rozwój gospodarczy zapewniający miejsca pracy 3. Podniesienie jakości życia mieszkańców 4. Uzyskanie nowoczesnej infrastruktury przestrzennej o pełnej infrastruktury technicznej. Powiatowy Program Ochrony Środowiska na lata 2012-2015 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2016-2025 Celem strategicznym jest: Ochrona zasobów, poprawa jakości środowiska i zapewnienie bezpieczeństwa ekologicznego mieszkańców Cele główne i szczegółowe: Ochrona i racjonalne użytkowanie zasobów przyrodniczych 1. Skuteczna ochrona środowiska naturalnego  Rozwój form ochrony przyrody,  Ochrona i restytucja elementów rodzimej przyrody,  Ochrona różnorodności przyrodniczej,  Ograniczenie negatywnego wpływu rozwoju energetyki wiatrowej na przyrodę, mieszkańców, krajobraz przyrodniczy i kulturowy oraz obiekty zabytkowe.

www.ekoexpert.com.pl Strona | 27

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

2.Zachowanie wysokich walorów krajobrazowych 3.Ochrona i racjonalne użytkowanie lasów 4.Racjonalne gospodarowanie zasobami wody  Ochrona przed deficytem wody,  Ochrona przed powodzią,  Ochrona zasobów wód podziemnych. 5.Ochrona zasobów wód podziemnych 6.Ochrona kopalin 7.Ochrona klimatu

Poprawa jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego 1.Poprawa jakości wód 2.Poprawa jakości powietrza  Redukcja emisji SO2, NOX i pyłu drobnego z procesów wytwarzania energii,  Ograniczenie emisji ze środków transportu,  Wykorzystywanie odnawialnych źródeł energii,  Ograniczenie emisji z procesów przemysłowych poprzez modernizację i hermetyzację procesów technologicznych oraz wprowadzenie nowych proekologicznych technik spalania paliw,  Prowadzenie monitoringu powietrza. 3.Poprawa klimatu akustycznego 4.Ochrona przed promieniowaniem elektromagnetycznym 5.Doskonalenie gospodarki odpadami 6.Ograniczenie środowiskowych zagrożeń zdrowia i życia 7.Ograniczenie zagrożeń ze strony substancji chemicznych w środowisku

Edukacja ekologiczna i udział społeczeństwa w działaniach 1.Wzrost udziału społeczeństwa w działaniach na rzecz ochrony środowiska 2. Wzrost świadomości ekologicznej społeczeństwa

 Podnoszenie świadomości ekologicznej,  Wspieranie działań edukacyjnych prowadzonych przez samorządy, ich jednostki, ekologiczne organizacje pozarządowe i inne podmioty,  Wspieranie istniejących oraz tworzenie nowych ośrodków edukacji i informacji ekologicznej w tym „zielonych szkół”,  Rozwój infrastruktury terenowej służącej poznawaniu przyrody: ścieżek edukacyjnych, tras rowerowych, muzeów przyrodniczych itp.

Zintegrowana strategia rozwoju Ełckiego Obszaru Funkcjonalnego na lata 2014 – 2025 Istotą Miejskich Obszarów Funkcjonalnych jest współdziałanie poszczególnych jednostek samorządu terytorialnego na różnych płaszczyznach w ramach wytyczonych obszarów. Współdziałanie to powinno odbywać się z poszanowaniem autonomii każdej z gmin. Dlatego też Strategia Rozwoju EOF ma na celu zacieśnienie współpracy między gminami na różnych polach działania: zagospodarowania przestrzennego, edukacji, kultury, turystyki, pomocy społecznej, gospodarki komunalnej (gospodarowanie odpadami, transport publiczny, gospodarka wodno-kanalizacyjna).

www.ekoexpert.com.pl Strona | 28

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

Cele strategiczne: 1. Poprawa jakości życia i integracja społeczna 2. Wzrost konkurencyjności gospodarki bazującej na lokalnych potencjałach 3. Zrównoważone wykorzystanie zasobów 4. Poprawa spójności terytorialnej 5. Wzrost rozpoznawalności EOF jako marki terytorialnej Miejscowe Plany Zagospodarowania Przestrzennego Gmina Kalinowo częściowo pokryta jest Miejscowymi Planami Zagospodarowania Przestrzennego uchwalonymi uchwałami Rady Gminy Kalinowo. Plany uchwalane są w zależności od potrzeb rozwoju danych obszarów funkcjonalnych w poszczególnych miejscowościach. W opracowanych Miejscowych Planach Zagospodarowania Przestrzennego na terenie Gminy Kalinowo realizowane są zapisy odnośnie:  redukcji zagrożeń dla wód powierzchniowych i podziemnych,  zachowanie powierzchni biologicznie czynnej nie mniejszej niż 30% powierzchni terenu,  ograniczenie wpływu zabudowy mieszkaniowej poprzez rozbudowę sieci wodociągowo-kanalizacyjnej, do czasu realizacji sieci kanalizacji sanitarnej dopuszcza się stosowanie rozwiązań alternatywnych,  w zakresie zaopatrzenia w ciepło ustala się korzystanie z niskoemisyjnych źródeł indywidualnych Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Kalinowo Nadrzędnym celem zasad ochrony środowiska są m.in.:  ochrona naturalnych zasobów przyrodniczych takich jak: wody otwarte i podziemne, lasy i zadrzewienia, gleby i walory krajobrazowe,  racjonalna gospodarka oraz kształtowanie środowiska zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju i zasadą nieprzekraczania biologicznej odporności zasobów,  kontynuacja porządkowania i organizacji gospodarki wodno-ściekowej poprzez budowę kanalizacji sanitarnej,  przywrócenie do stanu właściwego elementów przyrodniczych zdegradowanych i zmienionych przez człowieka poprzez powiększenie terenów leśnych, powstrzymanie procesu eutrofizacji, przywrócenie zieleni śródpolnej oraz rekultywację obszarów zdegradowanych,  racjonalne i adekwatne wykorzystanie położenia poszczególnych terenów do rodzaju preferowanego ich wykorzystania w szczególności do produkcji rolnej, produkcji leśnej, usług turystycznych, zabudowy mieszkaniowej

Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Kalinowo na lata 2012-2020 Strategia to dokument, który stanowi plan długofalowych działań prowadzących do polepszenia warunków społecznych w gminie. Cel główny: Poprawa warunków życia i rozwoju mieszkańców gminy Kalinowo.

www.ekoexpert.com.pl Strona | 29

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

Obszary priorytetowe:  Edukacja, kultura, rekreacja i sport,  Bezpieczeństwo publiczne i patologia społeczna,  Zdrowie,  Integracja społeczna,  Aktywność zawodowa.

1.4. Metodyka

Prace związane z przygotowaniem i opracowaniem Strategii Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015 – 2025 rozpoczęły się wraz z podpisaniem umowy pomiędzy Gminą Kalinowo a firmą EkoExpert Doradztwo Ekologiczne i Gospodarcze Sp. z o.o z siedzibą w Białymstoku. Strategia powstała w oparciu o diagnozę stanu obecnego, analizę danych statystycznych oraz wnioski zgłoszone podczas konsultacji społecznych, które odbyły się w czerwcu 2015 roku w formie spotkań warsztatowych z przedstawicielami najważniejszych grup społecznych z terenu Gminy Kalinowo. Prace nad opracowaniem dokumentu oparte zostały o model ekspercko – partycypacyjny, który pozwalał uspołecznić proces tworzenia niniejszego dokumentu strategicznego Proces tworzenia i akceptacji dokumentu Strategii podzielony został na dwa etapy: Pierwszym etapem tworzenia Strategii rozwoju Gminy Kalinowo, była dokładna analiza stanu obecnego w podstawowych sferach życia społecznego. Część diagnostyczna opracowana została na podstawie danych pochodzących z Banku Danych Lokalnych Głównego Urzędu Statystycznego oraz informacji udostępnionych przez Urząd Gminy. Przy opracowaniu dokumentu, uwzględniono cele i wytyczne zawarte w dokumentach strategicznych wyższego rzędu. Przeprowadzono również konsultacje społeczne w formie warsztatów. Spotkanie zorganizowane zostało w celu identyfikacji głównych obszarów problemowych gminy oraz wypracowania podstawowych wskaźników istotnych do przeprowadzenia analizy strategicznej. Strategia uwzględnia wnioski zgłaszane przez lokalną społeczność. Powstał on przy udziale przedstawicieli różnych środowisk, mi in.: 1. Przedstawiciele władz gminy; 2. Pracownicy Urzędu i jednostek organizacyjnych gminy; 3. Przedstawiciele organizacji pozarządowych; 4. Przedstawiciele przedsiębiorców; 5. Lokalni liderzy; Drugi etap programowy zawiera określenie celów strategicznych i operacyjnych, a także prezentację obszarów i działań inwestycyjnych. Cele zostały określone w oparciu o wnioski z analizy i diagnozy strategicznej oraz wyniki konsultacji społecznych.

www.ekoexpert.com.pl Strona | 30

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

2. DIAGNOZA GMINY KALINOWO

Diagnoza stanowi analizę stanu istniejącego gminy Kalinowo z uwzględnieniem wszystkich dziedzin życia społecznego i gospodarczego, mających wpływ na zaspokojenie potrzeb mieszkańców oraz ich poziom życia. Analiza ta została wykonana w oparciu o interpretację ogólnodostępnych danych statystycznych urzędu statystycznego oraz danych uzyskanych z urzędu gminy i jednostek podległych. Diagnoza stanowi podstawę do określenia obszarów problemowych a następnie do dalszego procesu planowania strategicznego.

2.1 Przestrzeń i środowisko

2.1. 1. Położenie administracyjne i geograficzne Gmina Kalinowo położona jest w północno-wschodniej części Polski. Gmina zajmuje obszar 285 km2.

Rysunek 1 Położenie gminy Kalinowo na tle Podziału administracyjnego Polski źródło: http://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:POLSKA_woj_pow_gminy.png.

Gmina Kalinowo leży we wschodniej części województwa warmińsko-mazurskiego. Obszar gminy rozpościera się w południowo-wschodniej części Pojezierza Ełckiego, na wschód od Ełku. Gmina Kalinowo jest typową gminą wiejską, liczy 42 sołectwa.

www.ekoexpert.com.pl Strona | 31

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

Rysunek 2 Położenie powiatu ełckiego na tle województwa warmińsko – mazurskiego źródło: gminy.pl

Graniczy z następującymi gminami:  od północy – Wieliczki,  od północnego wschodu – Raczki,  od wschodu – Augustów i Bargłów Kościelny,  od południa – Rajgród i Prostki,  od zachodu – Ełk i Olecko.

Rysunek 3 Położenie gminy na tle powiatu ełckiego źródło: gminy.pl

W skład gminy wchodzi 46 wsi: Borzymy, Czyńcze, Dudki, Długie, Dorsze, Golubie, Golubka, Ginie, Grądzkie Ełckie, Iwaśki, Jędrzejki, Kalinowo, Kile, Koleśniki, Krzyżewo, Kucze, Kulesze, Laski Małe, Laski Wielkie, Lisewo, Łoje, Makosieje, Milewo, Mikołajki, Mazurowo, Maże, Marcinowo, Pisanica, Piętki, Prawdziska, Romanowo, Romoty, Ryczywół, Skomętno Wielkie, Szczudły, Sypitki, Stacze, Skrzypki, Stożne, Stare Cimochy, Turowo, Wierzbowo, Wysokie, Zaborowo, Zanie, Zocie. Największe wsie – Kalinowo i Pisanica – stanowią centrum życia społeczno – gospodarczego.

www.ekoexpert.com.pl Strona | 32

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

2.1. 2. Zasoby naturalne

Rzeźba terenu i budowa geologiczna Gmina Kalinowo położona jest w obrębie Pojezierza Ełckiego, będącego częścią dużej jednostki morfologicznej Pojezierza Mazurskiego. Rzeźba terenu obszaru gminy jest typowa dla krajobrazu młodo glacjalnego, powstałego podczas faz zlodowacenia bałtyckiego. Cały obszar gminy stanowi powierzchnię urozmaiconą, lekko falistą o ogólnym nachyleniu z północy ku południowi. Najniżej położony teren rozciąga się w południowo-zachodniej części gminy pomiędzy jeziorami Stackim, jako odnogą jeziora Rajgrodzkiego, a jeziorem Krzywym położonym już na terenie gminy Prostki – na wysokości 118 m n.p.m. Najwyżej położony punkt 182,7 m n.p.m. leży w północno-wschodniej części gminy, powyżej wsi Wierzbowo, w pobliżu granicy z gminą Wieliczki. Z form związanych z działalnością lodowca największy procentowo obszar zajmuje wysoczyzna morenowa, głównie we wschodniej części gminy. Jest to powierzchnia lekko falista o deniwelacjach dochodzących do 10 m, wykształcona w formie garbów, pagórków o łagodnych stokach o średnim nachyleniu do 5%. Między tymi wzniesieniami występują liczne zagłębienia, często podmokłe lub z okresowymi ciekami. Mniejszy obszar zajmuje równina sandrowa rozciągająca się na południe od jeziora Skomętno i dochodzi aż do jezior: Rajgrodzkiego i Selmęt Wielki. Jest to forma prawie płaska o słabo urzeźbionej powierzchni. Wzdłuż drogi prowadzącej ze wsi Borzymy przez Pisanicę do Sędek dość wyraźnie zaznacza się granica pomiędzy równiną sandrową a wysoczyzną morenową. Jako forma erozji polodowcowej występuje rynna polodowcowa długości ok. 60 km przecinająca teren gminy południkowo, prawie w środkowej jej części. W rynnie tej znajduje się rzeka Przepiórka. Szerokość tej doliny jest największa w części południowej, gdzie dochodzi do 200 m. Zwężenie do ok. 50 m występuje w okolicach wsi Borzymy. Dolina rzeki Przepiórki w swoim przebiegu jest płaska, miejscami silnie podmokła. Ta naprzemianległość form charakteryzuje się nie tylko zróżnicowanymi warunkami rzeźby lecz i zróżnicowanymi warunkami geologicznymi oraz glebowymi. Obszar gminy należy do tektonicznej jednostki wyniesienia mazursko- augustowskiego. Platforma prekambryjska zalega tu na głębokości do 1000 m. Na utworach starszych formacji geologicznych zalegają utwory najmłodsze-czwartorzędowe. Średnia miąższość tych utworów w gminie Kalinowo sięga 150-200 m. Czwartorzęd reprezentowany jest przez utwory epoki plejstocenu i holocenu. Plejstocen wyraża się utworami morenowymi wykształconymi jako gliny bardziej lub mniej piaszczyste, piaski gliniaste, piaski, żwiry i iły.Równina sandrowa zbudowana jest głównie z utworów piaszczystych lub słabo gliniastych o dużej przepuszczalności. Holocen wyrażają utwory najmłodsze o bardzo małym zasięgu powierzchniowym. Holocen występuje w dolinach i zagłębieniach i wykształcony jest jako muły, mułki i mady.

www.ekoexpert.com.pl Strona | 33

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

Złoża kopalin na terenie gminy Na terenie gminy występują dość liczne pokłady żwiru, piasku, szczególnie w okolicach wsi: Skomętno, Długie, Krzyżewo, Borzymy, Grądzkie Ełckie, Koleśniki koło jeziora Przepiórka i Nieciecz oraz gliny w okolicach wsi Kucze i Pisanica, gdzie znajduje się cegielnia. Ponadto we wsi Romoty odkryte zostały i udokumentowane złoża kredy jeziornej szacowane na 1.121.900 ton, oraz torfu szacowane na 342.100 ton. Dokumentację geologiczną tych zasobów przygotowało Przedsiębiorstwo Geologiczne POLGEOL z Warszawy na zlecenie Ministerstwa Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa. Tabela 1 Złoża kopalin Lp. gmina Nazwa złoża Rodzaj złoża użytkownicy 1. Czyńcze Urząd Gminy Kalinowo 2. Długie 3. Makosieje 4. Pisanica 5. Pisanica A Cegielnia w Pisanicy s.c.; P. Prymaka mieszanka żwirów i Kalinowo Dariusz i S-ka piasków 6. Romoty 7. Ryczywół 8. Skomętno Urząd Gminy Kalinowo Wielkie 9. Sypitki MARANT Cegielnia źródło: opracowanie własne na podstawie danych Państwowego Instytutu Geologicznego

Wody Gmina Kalinowo pod względem hydrograficznym położony jest w zlewisku Morza Bałtyckiego. Wody powierzchniowe w obrębie omawianego obszaru należą do dorzecza Wisły. Sieć hydrograficzna jest tu silnie urozmaicona. Rzeki w gminie Kalinowo Wody powierzchniowe zajmują w gminie Kalinowo 1264 ha, co stanowi 4,4 % ogólnej powierzchni. Około połowę tej wartości zajmują jeziora, reszta przypada na wody płynące (rzeki, cieki) i stojące (stawy). Głównym ciekiem odwadniającym jest rzeka Przepiórka z odcinkiem źródłowym na północ od wsi Krzyżewo i ujściem do jeziora Przepiórka. Jest to największy ciek na terenie gminy – liczący ok. 40 km. Równolegle do rzeki Przepiórki zachodnią część gminy odwadnia rzeka Kalinka- uchodząca do jeziora Skomętno i wypływający z niego ciek pn. Pietraszka, która z kolei wpływa do rzeki Legi łączącej jeziora Selmęt Wielki z jeziorem Stackim. Wymienione cieki wodne charakteryzują się małymi wahaniami wodostanu i nie zagrażają wylewami. Jeziora w gminie Kalinowo: Występujące na terenie gminy jeziora są różnej wielkości, o mniej lub bardziej rozwiniętej linii brzegowej i różnej głębokości, mają wspólną genezę – polodowcowe pochodzenie. Największe z nich to: jezioro Skomętno o pow. 160ha; Stackie o pow. 138ha; Białe o pow. 120ha; Przepiórka o pow. 124ha, Golubskie o pow. 96ha; Nieciecz o pow. 44ha. Poza nimi występuje cały szereg małych jezior jak: Kuczki, Rudnik, Głębokie, Błotniste,

www.ekoexpert.com.pl Strona | 34

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

Okrągłe i inne, z których zbiorniki położone między jeziorami Nieciecz a Stackim wydają się być oczkami nieistniejącej rynny jeziornej, o czym świadczą znaczne głębokości np. jeziora Głębokiego do 34,3m a Okrągłego do 9m. Większość jezior pozostaje w II klasie czystości. Bagno (2,30 ha) –niewielki śródpolny zbiornik skryty w rozległej płaskiej dolinie wytopiskowej, położony we wsi Golubka – na północ od drogi Golubka – Sędki, 2,5 km na południowy-wschód od wypływu rzeki Golubie z jeziora. Jest dostępny od południowego brzegu. Białe (135,22 ha) –duże jezioro wytopiskowe o urozmaiconej linii brzegowej, położone między wsiami Romoty i Jędrzejki (obie wsie bardzo stare, ślady osadnictwa sięgają 2 tys. lat). Jego maksymalna głębokość sięga 32,3 m, zaś średnia 10,5 m. Szczególnie południowa część jeziora otoczona jest urwistymi brzegami – do 10 m nad wodą. Poza tradycyjnym już szczupakiem i leszczem, złowić można tu także lina, płoć, wzdręgę, miętusa i okonia oraz nielicznego węgorza. Na jeziorze obowiązuje strefa ciszy. Błotniste (2,34 ha) –dość mocno zarośnięty zbiornik wodny na szlaku Pisanicy, od północy połączony z jeziorem Głębokim, od południa z jeziorem Okrągłym. Głębokie (5,74 ha) –maksymalna głębokość dochodzi do 34,3m. Jest to niewielki zbiornik na szlaku Pisanicy. Od południowego wschodu połączony jest z jeziorem Błotnistym, od północnego zachodu zaś z jeziorem Nieciecz. Golubie, Golubskie (83,4 ha) –położone w południowej części wsi o tej samej nazwie. Połączone rzeczką Golubie z jeziorem Selmęt Wielki. Długość linii brzegowej jeziora wynosi 5325 m. Maksymalna głębokość zbiornika wynosi 4,2 m (średnia 1,9 m). Wśród ryb występuje tu: szczupak, okoń, lin, płoć, leszcz, karaś. Kuczki (15 ha) –na zachód od m. Stacze, na północ od jeziora Krzywego. Położone w równoleżnikowej, płaskiej dolinie, otoczone lasem. Nieciecz (36,81 ha) –położone na wschód od wsi Pisanica, na szlaku rzeki Pisanicy. Przejrzyste i piękne, ale trudno dostępne – jedynie od południowego i południowo- zachodniego brzegu. Możliwy też jest dojazd kolejką wąskotorową z Ełku, która obiega jezioro z zachodu i północy. Okrągłe (3,3 ha) –oczko na szlaku Pisanicy. Od północy połączone z jeziorem Błotnistym, od południa z jeziorem Sernik; głębokość zbiornika dochodzi do 9 m. Przepiórka (149,11 ha) –północno-wschodnie ramię jeziora Rajgrodzkiego, do którego od północy wpływa rzeka o tym samym imieniu. Romanowskie (5,41 ha) –leży we wsi Romanowo w łagodnej bezodpływowej niecce. Zabudowania wsi skupione są po wschodniej i północnej stronie jeziora. Dostęp do brzegów praktycznie z każdej strony. Rudnik (9,78 ha) –oczko na szlaku Pisanicy. Jezioro o głębokości dochodzącej do 9,80 m i mulistym dnie. Trudno dostępne z szeroką, bogato rozwiniętą roślinnością przybrzeżną. Od strony południowo-wschodniej połączone jest z jeziorem Stackim, zaś od północno-zachodniej z jeziorem Sernik. Sernik (1,35 ha) –niepozorny zbiornik wodny w rozległym zagłębieniu, na szlaku Pisanicy. Skomętno (209,63 ha) –głębokie na 3,5 m jezioro, mocno zarośnięte i muliste, leżące na południe od Kalinowa. Zanieczyszczone materią organiczną – ulega trofii. Jezioro trudno dostępne ze względu na mokradła i zarośnięte brzegi (głównie trzciną i sitowiem), otoczone

www.ekoexpert.com.pl Strona | 35

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025 przez łąki i tereny podmokłe. Występuje tu: karaś, płoć, okoń, jazgarz, leszcz, szczupak, lin. Jezioro odprowadza wody do jeziora Stackiego poprzez rzekę Pietraszka i Skupka, które za Sypitkami wpadają do Legi. Zbiornik jest długi – prawie 3,5 km i szeroki na ponad 1 km. Przy zachodnim brzegu jeziora wieś Kulesze, przy wschodnim Skomętno. Stackie (343,97 ha) –stanowi część Jeziora Rajgrodzkiego. Głębokość maksymalna do 35 m. Wpada do niego rzeka Pisanica. Jezioro jest trudno dostępne ze względu na podmokłe brzegi i szeroki pas trzciny. Brzegi otoczone przez lasy (sosna, świerk) pola i łąki. W podmokłych miejscach występują olcha, brzoza i wierzba. Od północnego wschodu zbiornik połączony jest z jeziorem Białym, na północy z jeziorem Okrągłym a od zachodu zaś z jeziorem Krzywym. Na północnym-zachodzie znajduje się dopływ rzeczki Małkini. Natomiast w północno-zachodniej części, na wysokości miejscowości Stacze, w niezwykle urzekającym krajobrazie dopływa doń rzeka Lega. Spotkać tu można: płoć, szczupaka, węgorza, okonia, leszcza, lina sielawę. W 2013 roku z inicjatywy piętnastu samorządów (Marszałków Województw: Podlaskiego i Warmińsko-Mazurskiego; Starostów: Ełckiego, Giżyckiego, Grajewskiego i Piskiego; Prezydenta Miasta Ełku; Burmistrzów: Giżycka, Orzysza i Rajgrodu; Wójtów: Gmin Ełk, Giżycko, Kalinowo, Miłki i Płaska) powstała „Koncepcja rewitalizacji i rozbudowy drogi wodnej między Wielkimi Jeziorami Mazurskimi a Kanałem Augustowskim na obszarze województwa podlaskiego i warmińsko – mazurskiego”. Celem projektu jest połączenie jednym szlakiem żeglugowym krainy Wielkich Jezior Mazurskich z Pojezierzem Augustowskim. Całość planowanej trasy wynosi 130 km, aż 90 km stanowić będą naturalne zbiorniki. Przeprowadzenie dodatkowych 40 km trasy wodnej pomiędzy osiemnastoma zbiornikami wymagać będzie licznych śluz, kanałów, pochylni, mostów, wiaduktów, dróg dojazdowych, jak i dostępu do mediów. Sprawna realizacja inwestycji spowoduje eksplozję usług turystycznych, stymulując rozwój gospodarczy regionu. Fuzja atutów przyrodniczo-krajobrazowych Wielkich Jezior Mazurskich, Kanału Augustowskiego, Równiny Mazurskiej, Mazur Garbatych, Pojezierza Ełckiego i Równiny Augustowskiej sprawi, że powstanie produkt turystyczny o unikatowych warunkach żeglugowych, przyrodniczych, wypoczynkowych i rekreacyjnych. Co więcej, rozwój ten dotyczyć będzie w dużym stopniu miejsc dotychczas zaniedbanych czy wręcz martwych turystycznie. Realizacja projektu zdecydowanie podniesie również atrakcyjność turystyczną Gminy Kalinowo. Łączny koszt inwestycji szacowany jest wstępnie na 500 – 600 mln zł. Wedle planu projekt w 85% sfinansowany zostanie ze środków unijnych w ramach perspektywy 2014-2020. Kolejne 10% pochodzić będzie z samorządów lokalnych, zaś resztę pokryje budżet centralny.1

1 Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Ełk na lata 2014-2020

www.ekoexpert.com.pl Strona | 36

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

Rysunek 4 Poglądowy przebieg trasy łączącej Krainę Wielkich Jezior Mazurskich z Pojezierzem Augustowskim źródło: Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Ełk na lata 2014-2020

Wody podziemne Obszar powiatu ełckiego zajmuje najbardziej charakterystyczny fragment, mezoregionu Pojezierza Ełckiego o powierzchni 2630 km². W obrębie sięgającej 100-150 m miąższości warstwy utworów plejstoceńskich, wytworzył się złożony układ, na ogół nieciągłych struktur hydrogeologicznych, o wysokich zdolnościach retencyjnych. Wiele, zwłaszcza głębokich niecek jeziornych nacina te struktury, dzięki czemu drenaż czystych wód podziemnych w znacznym stopniu zapewnia dobra ich jakość w zbiornikach. Region ełcki należy do najsłabiej rozpoznanych pod względem hydrogeologicznym. Charakteryzuje się brakiem poziomów wodonośnych miocenu i oligocenu. Piętro czwartorzędowe jest bardzo zróżnicowane pod względem miąższości i wodonośności. Występują przynajmniej dwa poziomy wodonośne, pierwszy na głębokości 60 m, a drugi w spągu utworów czwartorzędowych, których miąższość wynosi od 150 do ponad 200 m. Gmina Kalinowo znajduje się w zasięgu głównego zbiornika wód podziemnych – Pradolina rzeki Biebrzy (GZWP – 217). Szacunkowe zasoby dyspozycyjne tego zbiornika wynoszą 200 tys. m³/dobę a średnia głębokość ujęcia 45 m. Całkowita powierzchnia zbiornika wynosi 1295km². Na terenie gminy zaopatrzenie w wodę odbywa się z ujęć wgłębnych oraz studni kopanych. Woda przeznaczona jest do zaspakajania potrzeb bytowo-gospodarczych ludności, usług dla ludności i rolnictwa. Na obszarze gminy zasoby warstw wodonośnych określa się jako dobre. Zasoby dyspozycyjne wód podziemnych według „ Projektu dla zlewni rzeki Biebrza” (PH, Warszawa) szacuje się dla całej gminy w wysokości 55.437m³/d tj. 20.234tys. m³/rok. Suma zatwierdzonych zasobów eksploatacyjnych wynosi 1.169m³/h, tj. 28.056m³/rok. Warunki hydrogeologiczne na obszarze gminy są sprzyjające dla ujmowania wody przy pomocy studni wierconych z głębokości 30-70m, jednakże woda zawiera ponadnormatywne ilości związków żelaza i manganu, co wymaga jej uzdatniania.

www.ekoexpert.com.pl Strona | 37

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

Stan wód Wody gruntowe stanowią pierwszą warstwę wodonośną, zalegającą na warstwie nieprzepuszczalnej. Wody z tego poziomu są znacznie zanieczyszczone, stąd eliminuje się stopniowo pobór tych wód w gospodarstwach rolnych na cele spożywcze – przez szybkie wodociągowanie wsi i zaopatrywanie w wodę z ujęć z głębszych warstw wodonośnych. Problem zanieczyszczenia wód gruntowych a także powierzchniowych przez duże gospodarstwa rolne (byłe PGR) przestał istnieć z chwilą ich likwidacji i dokonanych przekształceń w strukturze użytkowania ziemi na terenie gminy. Stan wód powierzchniowych i podziemnych na ternie gminy determinowany jest w znacznym stopniu przez czynniki antropogeniczne. Źródłem presji jest nadal nie do końca uporządkowana gospodarka wodno-ściekowa na terenie gminy, jak również niekontrolowana zabudowa letniskowa i ”dzikie” pola biwakowe, skoncentrowane wokół jezior. Zanieczyszczenie wód pochodzi także ze spływów powierzchniowych z użytków rolnych. Czynnikiem wywołującym zagrożenie jest tu przede wszystkim nieprawidłowe stosowanie nawozów i chemicznych środków ochrony roślin.

Gleby Ważnym miernikiem zasobów przyrodniczych oraz predyspozycji obszaru jest sposób użytkowania ziemi i wartość bonitacyjna gleb. Gleby na terenie gminy Kalinowo charakteryzują się na ogół wysoką wartością użytkowo- rolniczą, o czym świadczy udział gleb klasy III- IV wynoszący ponad 80% ogólnej powierzchni gruntów rolnych. Dotyczy to szczególnie północno- wschodniej części gminy, ale także i terenów przylegających do jeziora Selmęt Wielki. Struktura użytkowania gruntów gminy potwierdza jej rolniczy charakter. Użytki rolne stanowią ok. 68 % udziału w ogólnej powierzchni gminy, co jest wysokim wskaźnikiem świadczącym o potencjale rolniczym gminy.

Tabela 2 Struktura użytkowania gruntów w gminie Kalinowo, stan na 2010r. Użytki Pow. użytków w ha % udział Grunty ogółem 28 517 100,0

Powierzchnia użytków rolnych 19 274 67,6

grunty orne 14 085 73,1 sady 24 0,1 łąki 2 273 11,8 pastwiska 2 892 15,0 Lasy i grunty leśne 5 263 18,4

Pozostałe grunty i nieużytki 3 980 14,0

źródło: bank danych lokalnych GUS, 2010

www.ekoexpert.com.pl Strona | 38

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

Tabela 3 Bonitacja gruntów ornych (łącznie z sadami) Klasy bonitacyjne gruntów ornych [ha] Wyszczególnienie II IIIA IIIB IVA IVB V VI VIRz

Kalinowo 0 40 1085 7434 4104 1053 353 16 źródło: Biesiacki A. Kuś J., Ocena obszarów o zróżnicowanej przydatności do produkcji rolnej, Cz.I, IUNG, Puławy 2002.

Tabela 4 Klasy bonitacyjne użytków zielonych

Klasy bonitacyjne użytków zielonych [ha] Wyszczególnienie II III IV V VI VIRz

Kalinowo 2 309 3366 984 504 0 źródło: Biesiacki A. Kuś J., Ocena obszarów o zróżnicowanej przydatności do produkcji rolnej, Cz.I, IUNG, Puławy 2002.

Lesistość Na terenie gminy Kalinowo występują lasy ochronne oraz lasy gospodarcze, które znajdują się w granicach Nadleśnictwa Ełk. Pod względem lesistości gmina należy do obszarów słabo zalesionych. W 2005 r. lasy zajmowały powierzchnię 5263 ha, tj. około 18,4 % ogólnej powierzchni gminy. W roku 2013 powierzchnia ta została zwiększona i wynosiła 5370,82 ha, co stanowiło 18,9 % lesistości gminy. W strukturze własności dominują lasy publiczne skarbu państwa pozostające w zarządzie Lasów państwowych – 4598,82 ha (85,6 % ogółu), a jedynie 770 ha (14,3 % ogółu) stanowią lasy prywatne.

Walory krajobrazowe Znaczna część obszaru gminy Kalinowo posiada nieprzeciętne, wysokie walory krajobrazowe i to dość zróżnicowane w formie. W północno-wschodniej części gminy dominuje krajobraz pagórkowaty w naturalny sposób komponujący się z zielenią lasów i śródpolnych zadrzewień. W południowej części natomiast kompozycje krajobrazu tworzą przede wszystkim wody otwarte, szczególnie pięknie rysujące się na tle lasów. Wymienić tu należy południowy brzeg jeziora Skomętno, dolinę z zespołem jezior i oczek jeziornych od jez. Nieciecz zaczynając, a na jez. Stackim kończąc. Przepięknie w krajobrazie rysują się meandry rzeki Legi szczególnie na odcinku od Sypitek do wsi Stacze.

Ekosystem Powiązania przyrodnicze na terenie gminy mają ścisły związek nie tylko z lokalnym ekosystemem, ale także z ekosystemem regionu, kraju, a nawet Europy. Znaczna część obszaru gminy na obszarze położonym na południe od drogi krajowej Ełk – Augustów wraz z zespołem jezior: Selmęt Wielki i jeziorami rajgrodzkimi, odnogami których są położone na terenie gminy jeziora: Stackie i Przepiórka, stanowi element ekosystemu (ECONET), jako korytarz ekologiczny o znaczeniu krajowym oraz obszar węzłowy o znaczeniu międzynarodowym.

www.ekoexpert.com.pl Strona | 39

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

Tabela 5 Powierzchnia obszarów chronionych w gminie Kalinowo Obszary Użytki Obszary chronione Rezerwaty Natura Pomniki chronionego ekologicz- Wyszczególnienie ogółem przyrody 2000 przyrody krajobrazu ne

Pow. w % pow. powierzchnia w ha szt. (ha) ogólnej Kalinowo 725,8 8,0 - 65,8 660 - 1 źródło: Urząd Statystyczny w Olsztynie, 2002. Pomniki przyrody :1 obiekt- drzewo: Topola -forma kandelabrowa czyli po obcięciu pnia głównego , jego rolę przejęły boczne odrosty, które z czasem wykształciły się w grube pnie obwód 521 cm, wys. 22 m na wysokości 3 m rozgałęziona na 5 potężnych konarów - obecnie jeden z 5 konarów wyłamany, drobny posusz gałęziowy

Tabela 6 Obszary i obiekty cenne przyrodniczo, objęte ochroną na gminy Kalinowo Lp. Forma ochrony przyrody Ilość obiektów Gminy 1. Obszary Chronionego Krajobrazu: Miasto Ełk, Ełk, Kalinowo, Prostki, - „OChK Pojezierza Ełckiego” Stare Juchy (częściowo również 3 - „OChK Doliny Legi” na terenie gmin sąsiednich - „OChK Jezior Rajgrodzkich” powiatów) 2. Zespół przyrodniczo-krajobrazowy Kalinowo 1 „Torfowisko Zocie” 4. Obszary mające znaczenie dla Wspólnoty Kalinowo  „Torfowisko Zocie” (kod obszaru: 1 PLH280037) Źródło: RDOŚ w Olsztynie, 2014 r.

Rysunek 5 Położenie obszarów Natura 2000 na obszarze Gminy Kalinowo źródło: http://www.elk.bialystok.lasy.gov.pl/obszary-natura-2000/-/asset_publisher/kCS6/content/konkurs-na- pierwsza-biebrzanska-miss--1#.VCmSiRZNiZQ

www.ekoexpert.com.pl Strona | 40

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

Obszary chronionego krajobrazu: 1) „Obszar Chronionego Krajobrazu Pojezierza Ełckiego”, 2) „Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Legi”, 3) „Obszar Chronionego Krajobrazu Jezior Rajgrodzkich”.

Zasady funkcjonowania wyżej wymienionych terenów regulują następujące akty prawne: • Rozporządzenie Nr 21 Wojewody Warmińsko-Mazurskiego z dnia 26 stycznia 2006r. w sprawie wprowadzenia obszarów chronionego krajobrazu na terenie województwa warmińsko-mazurskiego (Dz. Urz. Woj. Warm.-Maz. Nr 52, poz. 725), • Rozporządzenie Nr 154 Wojewody Warmińsko-Mazurskiego z dnia 19 grudnia 2008r. w sprawie Obszaru Chronionego Krajobrazu Pojezierza Ełckiego (Dz. Urz. Woj. Warm.-Maz. Nr 198, poz. 3105), • Rozporządzenie Nr 155 Wojewody Warmińsko-Mazurskiego z dnia 19 grudnia 2008r. w sprawie Obszaru Chronionego Krajobrazu Doliny Legi (Dz. Urz. Woj. Warm.-Maz. Nr 198, poz. 3106), • Rozporządzenie Nr 156 Wojewody Warmińsko-Mazurskiego z dnia 19 grudnia 2008r. w sprawie Obszaru Chronionego Krajobrazu Jezior Rajgrodzkich (Dz. Urz. Woj. Warm.-Maz. Nr 198, poz. 3107). Według aktualnego stanu prawnego w wyznaczonych obszarach chronionego krajobrazu obowiązuje między innymi zakaz realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko oraz zakaz lokalizowania obiektów budowlanych w pasie szerokości 100 m od linii brzegów rzek, jezior i innych zbiorników wodnych. Wymienione wyżej rozporządzenia wprowadzają szczegółowe ustalenia, zakazy oraz wyjątki od zakazów.

Obszar Natura 2000 „Torfowisko Zocie” (kod obszaru PLH280037) jako projektowany specjalny obszar ochrony siedlisk zatwierdzony przez Komisję Europejską w drodze decyzji, stanowi obszar mający znaczenie dla Wspólnoty. Torfowisko położone jest na lokalnym wododziale, oddzielającym zlewnie rzeki Legi od zachodu i Rospudy od strony wschodniej.

„Zespół przyrodniczo-krajobrazowy Torfowisko Zocie” - teren o powierzchni 660 ha obejmujący śródleśny kompleks torfowisk wraz z otaczającymi je terenami leśnymi i polnymi położonymi na północ od wsi Zocie. Szczególnym celem ochrony zespołu przyrodniczo- krajobrazowego jest zachowanie walorów przyrodniczych i krajobrazowych terenów polodowcowych z bardzo dobrze zachowanym torfowiskiem przejściowym. Zasady funkcjonowania wyżej wymienionego zespołu przyrodniczo-krajobrazowego reguluje Rozporządzenie Wojewody Warmińsko-Mazurskiego Nr 21 z dnia 20 lipca 2007 r. w sprawie ustanowienia zespołu przyrodniczo-krajobrazowego „Torfowisko Zocie” (Dz. Urz. Woj. Warm.-Maz. Nr 109, poz. 1553).

2.1.3. Warunki klimatyczne

Klimat gminy Kalinowo kształtowany jest oddziaływaniem kontynentalnym i należy do najchłodniejszych w Polsce. Średnia roczna temperatura powietrza na analizowanym terenie wynosi 6,7 °C przy średniej temperaturze miesiąca najchłodniejszego – lutego,

www.ekoexpert.com.pl Strona | 41

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025 wynoszącej – 4,7 °C i średniej temperaturze miesiąca najcieplejszego – lipca, wynoszącej 17,2 °C, średnia temperatura dla okresu grzewczego roku wynosi 0,5 °C, natomiast dla okresu pozagrzewczego roku 14,9 °C. Ujemne temperatury powietrza utrzymują się średnio przez 4 miesiące w roku, tj. od grudnia do marca. Liczba dni gorących z temperaturą maksymalną równą lub wyższą niż 25°C, wynosi od 21-22 dni. Średnia roczna wilgotność powietrza waha się od 81 do 83%. Średnia roczna ilość opadu atmosferycznego wynosi 555 mm, przy czym najwyższe miesięczne sumy opadów obserwuje się w lipcu i sierpniu, najniższe natomiast w styczniu i lutym. Na przeważającym obszarze gminy wieją przeważnie wiatry z kierunków południowo- wschodnich i południowo-zachodnich. W regionie około 40% dni w ciągu roku charakteryzuje się średnią prędkością wiatru do 2 m/s (maksymalna w miesiącach czerwiec- sierpień) i około 45% dni z prędkością średnią na poziomie 2-4 m/s. Dni ze średnią prędkością dobową powyżej 8 m/s stwierdzono około 0,6% i występowały one w okresie styczeń-marzec oraz październik -grudzień. Maksymalne prędkości wiatrów występują w okresie listopad- styczeń, natomiast minimalne w miesiącach letnich (czerwiec- wrzesień).

2.1.4. Sieć osadnicza gminy Kalinowo

Gmina Kalinowo charakteryzuje się wiejską siecią osadniczą. Na jej obszarze brak ośrodków miejskich. W strukturze osadniczej gminy wyróżnia się następujące jednostki bądź grupy jednostek osadniczych: KALINOWO – ośrodek gminy PISANICA – funkcja usługowa wspomagająca ośrodek gminny Kalinowo – mieszkaniowa i produkcji rolnej. LASKI WIELKIE I ŁOJE – równorzędne, zabudowa mieszkaniowa, funkcja rolnicza, funkcja rekreacyjna. MAKOSIEJE – wieś o funkcji produkcji rolnej równorzędnej z funkcją rekreacyjną. SYPITKI – zabudowa mieszkaniowa, funkcja usługowa, produkcji rolnej oraz rekreacyjna. GOLUBKA – wieś o dominującej funkcji produkcji rolnej. WYSOKIE – wieś o funkcji produkcji rolnej. SKOMĘTNO WIELKIE – funkcja produkcji rolnej, uzupełniająca funkcja rekreacyjna. BORZYMY – wieś o funkcji usługowej oraz produkcji rolnej. Tereny po b. PGR przeznaczone pod zespół mieszkaniowo-produkcyjny o funkcji rolniczej z dopuszczalnym przekształceniem byłej bazy hodowlanej b. PGR na potrzeby przemysłu, drobnej wytwórczości, rzemiosła i składów, z preferencją wykorzystania istniejącego potencjału kubaturowego dla potrzeb rolnictwa, szczególnie typu farmerskiego. DŁUGIE – wieś o funkcji rolniczej usytuowana na peryferiach Kalinowa. DORSZE, WIERZBOWO, IWAŚKI- Grupa wsi o dominującej funkcji rolniczej wyposażona w infrastrukturę społeczną.

www.ekoexpert.com.pl Strona | 42

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

MARCINOWO, MILEWO, TUROWO, GINIE, MAŻE, PRAWDZISKA – grupa wsi o jednorodnej funkcji produkcji rolnej, wyposażonych w dostateczną bazę infrastruktury społecznej. ZANIE I ZOCIE – wsie o funkcji produkcji rolniczej. PIĘTKI – wsie o funkcji produkcji rolnej. ZABOROWO – wieś o funkcji rolniczej. GOLUBIE – wieś o funkcji rolniczej i turystycznej traktowanych równorzędnie. SZCZUDŁY – wieś o funkcji rolniczej. Położenie nad jeziorem kwalifikuje ją do rozwoju funkcji rekreacyjnej jako dodatkowej, uzupełniającej wyłącznie w granicach istniejącej zwartej zabudowy. MAZUROWO – wieś o funkcji rolniczej. Jako uzupełniająca funkcja rekreacyjna. KULESZE – wieś o równorzędnych funkcjach rolniczej oraz rekreacyjnej. CZYŃCZE – jednostka osadnicza o funkcji rolniczej. LASKI MAŁE – wieś o funkcji rolniczej. KUCZE – wieś o podstawowej funkcji rolniczej. Uzupełniająca funkcja rekreacyjna. ROMOTY – wieś o równorzędnych funkcjach mieszkaniowej, rolniczej i rekreacyjnej. STACZE – wieś o funkcji turystyczno-wypoczynkowej. Uzupełniająca funkcja rolnicza. Preferencje dla agroturystyki. ROMANOWO – wieś o funkcji rolniczej. Uzupełniająca funkcja rekreacyjna w postaci agroturystyki. RYCZYWÓŁ – jednostka osadnicza o jednoznacznej funkcji produkcji rolniczej. KRZYŻEWO - wieś o funkcji produkcji rolniczej. KOLEŚNIKI - wieś o funkcji produkcji rolniczej. GRĄDZKIE EŁCKIE, DUDKI, STOŻNE – grupa wsi o identycznych funkcjach produkcji rolniczej. SKRZYPKI, LISEWO – wsie o równorzędnych funkcjach rekreacyjnej i rolniczej. JĘDRZEJKI – wieś o dominującej funkcji rekreacyjnej. Uzupełniająca forma produkcji rolnej w powiązaniu z agroturystyką.

2.1.5. Zasoby kulturowe gminy Kalinowo

Generalny cel kulturowy polityki przestrzennej gminy zakłada takie korzystanie z dziedzictwa kulturowego, aby zachować go w jak najlepszym stanie dla przyszłości. Sposoby realizacji tego celu zależą od zasobów i stanu środowiska kulturowego, a także od jego lokalnej specyfiki. W gminie Kalinowo na generalny cel kulturowy składają się cele szczegółowe: 1. zachowanie obiektów i obszarów dziedzictwa kulturowego prawnie chronionych, 2. ochrona zarejestrowanych i nowoodkrytych obiektów archeologicznych, 3. wyodrębnienie i objęcie ochroną jednostek architektoniczno-krajobrazowych oraz określenie zasad i zakresu tej ochrony dla poszczególnych jednostek, 4. odrestaurowanie najcenniejszych obiektów, 5. wykorzystanie i udostępnienie zachowanych zasobów dziedzictwa kulturowego w celu poszerzenia świadomości społeczeństwa w tym zakresie, promocji wizerunku gminy, 6. uatrakcyjnienia oferty turystycznej i upowszechnienia wiedzy o historii regionu,

www.ekoexpert.com.pl Strona | 43

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

7. rehabilitacja wiejskiego krajobrazu na terenach zdewastowanych, 8. ochrona zachowanych cmentarzy i kwater wojennych. Jednostki osadnicze funkcjonujące do pocz. XVIII w. były oparte o system jezior i cieków wodnych. Od XVI w. wprowadzono oznaczenia granic w formie nasypów, pali lub oznakowań drzew. Na terenie obecnej gminy Kalinowo przeważał typ wsi nazywany ulicówką. Była to forma planowana i wiązała się z regularnym układem pól (niwy – system trójpolowy). Koniec XIX i pocz. XX w. to okres kształtowania się zachowanego do dziś krajobrazu kulturowego obszaru gminy. Wcześniejsze formy ubogiego budownictwa mazurskiego (drewniane i gliniane) zachowały się w formie szczątkowej, wbudowane najczęściej w nowe obiekty lub też, przykryte tynkiem. Pojawiły się dość powszechnie budowle murowane z cegły i kamienia, kryte dachówką. Około 1900 r. na terenie gminy istniały majątki ziemskie założone wcześniej: Romoty (1879), Ryczywół (1860), Wólka Golubska (1894). W pierwszej ćwierci XX w. istniały tutaj jeszcze majątki w miejscowościach: Długie, Dorsze, Golubie, Lisewo, Mikołajki, Romanowo, Wierzbowo, Wysokie. W 1913 roku uruchomiono Ełcką Kolej Dojazdową z Ełku do Lasek Małych i dalej w dwóch kierunkach do Turowa i Zawad. Łącznie 47,7 km. Pierwsza wojna światowa przyniosła zniszczenia kościołów w Pisanicy i Kalinowie, części wsi majątków i linii kolejowej. Po drugiej wojnie światowej omawiany teren włączono do województwa białostockiego w ramach powiatu ełckiego. Przez długi okres był to obszar słabo zaludniony. Nastąpiły dewastacje i zniszczenia części siedlisk i domostw. Przekształcenie majątków ziemskich w PGR-ach przyniosło zmianę funkcji dworów i ich powolną dewastację, aż po rozbiórkę (Dorsze, Romanowo, Wierzbowo ). Rozbiórce uległ również kościół w Borzymach. Od 1975 r. omawiany teren należy do gminy Kalinowo.

Tabela 7 Wykaz obszarów i obiektów ujętych w gminnej ewidencji zabytków, wojewódzkiej ewidencji zabytków oraz wojewódzkim rejestrze zabytków: L.p Miejscowość Obiekt Datowanie Gminna Wojewódzka Wojewódzki ewidencja ewidencja rejestr zabytków zabytków zabytków cmentarz wojenny z czasów I 1. Borzymy 1914 r. 1303 - A-710 z wojny światowej 29.08.1989r. A-711 z 2. Borzymy cmentarz ewangelicki 2. połowa XIX w. 1302 - 30.08.1989r. 3. Borzymy cmentarz ewangelicki, połowa XIX w. 1304 - - rodzinny dom młynarza w zespole 4. Borzymy młyńskim połowa XIX w. 6405 + - młyn elektryczny w zespole 5. Borzymy połowa XIX w. 6405 + - młyńskim 6. Borzymy obora w zespole młyńskim połowa XIX w. 6405 + - 7. Borzymy stodoła w zespole młyńskim połowa XIX w. 6405 + - cmentarz wojenny z czasów I 8.. Długie 1914 r. 1374 - A-3801 z wojny światowej 22.03.1990r. 9. Długie cmentarz ewangelicki 2. połowa XIX w. 1372 - - 10. Długie cmentarz ewangelicki początek XX w. 1373 - - pomiędzy 1915 a 11. Długie dom murowany nr 10 + - - 1925 r.

www.ekoexpert.com.pl Strona | 44

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

pomiędzy 1915 a 12. Długie dom murowany nr 11 1925 r. + - - pomiędzy 1915 a 13. Dorsze cmentarz wojenny z czasów I + - A-636 z wojny światowej 1925 r. 11.01.1989r. 14. Dorsze dom drewniany nr 4 koniec XIX w. 3943 - - lata 20-te lub 30-te 15. Dorsze budynek szkoły + - - XX wieku cmentarz wojenny z czasów I 16. Dudki 1914 r. 1399 - A-714 z wojny światowej 30.08.1989r. cmentarz ewangelicki 17. Dudki koniec XIX w. 1398 - - rodziny Saborowskich 18. Dudki cmentarz ewangelicki początek XX w. 1401 - - cmentarz wojenny żołnierzy 19. Dudki rosyjskich z czasów I wojny 1914 r. 1403 + światowej cmentarz wojenny z czasów I 20. Dudki 1914 r. 1400 - A-712 z wojny światowej 30.08.1989r. cmentarz wojenny z czasów I 21. Dudki 1914 r. 1499 - A-713 z wojny światowej 30.08.1989r. 22. Ginie cmentarz ewangelicki początek XX w. + - - 23. Golubie cmentarz ewangelicki 2. połowa XIX w. + - - 24. Golubie cmentarz ewangelicki 2. połowa XIX w. + - - dwór w zespole dworsko- 25. Golubie 1894 r. 3298 - A-318 z parkowo-folwarcznym 7.06.1982r. budynek gospodarczy w zespole dworsko-parkowo- koniec XIX lub 26. Golubie początek XX w. 6406 - folwarcznym dom mieszkalny w zespole koniec XIX lub 27. Golubie dworsko-parkowo- 6406 + - początek XX w. folwarcznym park w zespole dworsko- 28. Golubie 2. połowa XIX w. 6406 + - parkowo-folwarcznym 29. Golubie dom murowany początek XX w. + - - cmentarz ewangelicki z początek XX A-802 z 30. Golubka kwaterą wojenną z czasów I wieku 1455 wojny światowej 20.03.1990r. 31. Golubka cmentarz ewangelicki 2. połowa XIX w. 1456 - - 32. Grądzkie Ełckie cmentarz ewangelicki koniec XIX w. 1500 - A-709 z 29.08.1989r. cmentarz wojenny z czasów I 32. Grądzkie Ełckie 1914 r. 1500 - A-709 z wojny światowej 29.08.1989r. Grądzkie 33. Ełckie cmentarz ewangelicki początek XX w. 1501 - - przełom XIX i XX Grądzkie Ełckie 34. cmentarz ewangelicki w. 1502 - - wiata na przystanku kolei A-847 z 35. Grądzkie Ełckie 1939-1945 + - wąskotorowej 2.01.1992r.

36. Grądzkie Ełckie dom murowany nr 6 1916-1918 r. + - - 37. Iwaśki cmentarz ewangelicki początek XX w. 1529 - - 38. Iwaśki cmentarz ewangelicki początek XX w. + - - kościół ewangelicki, ob. A-900 z 39. Kalinowo rzymskokatolicki p.w. 1924 r. 3727 Wniebowzięcia NMP 2.01.1992r. 40. Kalinowo cmentarz przykościelny XV w. + - - plebania przy kościelne 41. Kalinowo ewangelickim XVIII w. - + - - przełom XIX na 42. Kalinowo, dom mieszkalny ul. Kajki 5 3729 - - XX w. 43. Kalinowo cmentarz komunalny 1976-77 1579 - - cmentarz ewangelicki (stary) z A-707 z 44. Kalinowo mogiłą wojenną z czasów I 1. połowa IX w. 1580 wojny światowej 29.08.1989r.

www.ekoexpert.com.pl Strona | 45

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

cmentarz ewangelicki (nowy) z A-708 z 45. Kalinowo kwaterą wojenną z czasów I 2. połowa XIX w. 1581 wojny światowej 29.08.1989r.

budynek pomocniczy, ob. A-847 z 46. Kalinowo mieszkalny przy nieistniejącym 1913 + dworcu kolei wąskotorowej 2.01.1992r.

cmentarz ewangelicki z A-706 z 547.. Koleśniki kwaterą wojenną z czasów I początek XX w. 1632 wojny światowej 29.08.1989 48. Koleśniki cmentarz ewangelicki 2. połowa XIX w. + - - 49. Koleśniki PGR cmentarz ewangelicki początek XX w. 1633 - - okres Koleśniki PGR 50. cmentarz ewangelicki międzywojenny 1634 - - budynek gospodarczy, A-25, A-26 z 51. Krzyżewo koniec XIX w. drewniany w zagrodzie nr 11 22.01.1953 A-695 z 52. Krzyżewo cmentarz ewangelicki 2. połowa XIX w. 1682 - 28.08.1989r. cmentarz ewangelicki z A-696 z 53. Krzyżewo kwaterą wojenną z czasów I 2. połowa XIX w. 1681 wojny światowej 28.08.1989r. 54. Kulesze cmentarz ewangelicki początek XX w. 1688 - - A-803 z 55. Laski Wielkie cmentarz ewangelicki początek XX w. 1696 - 22.05.1990r.3 56. Lisewo cmentarz ewangelicki 2. połowa XIX w. + - - 57. Łoje cmentarz ewangelicki 2. połowa XIX w. 1722 - - cmentarz wojenny z czasów I 58. Makosieje 1914 r. 1730 - A-804 z wojny światowej 22.03.1990r. 59. Makosieje cmentarz ewangelicki 2. połowa XIX w. + - - A-805 z 60. Marcinowo cmentarz ewangelicki 2. połowa XIX w. 1740 - 22.03.1990r. 61. Marcinowo cmentarz ewangelicki początek XX w. 1739 - - 62. Marcinowo cmentarz ewangelicki początek XX w. + - - 63. Mazurowo cmentarz ewangelicki początek XX w. 1745 - - dom murowano-drewniany 64. Mazurowo ok. 1930 r. 3593 - - nr 10 65. Mazurowo relikty założenia zieleni - - + - cmentarz ewangelicki z A-697 z 66. Maże kwaterą wojenną z czasów I 2. połowa XIX w. 1748 wojny światowej 28.08.1998r. 67. Maże cmentarz ewangelicki 1. połowa XIX w. + - - 68. Mikołajki cmentarz ewangelicki początek XX w. 1754 - - A-697 z 69. Milewo cmentarz ewangelicki 2. połowa XIX w. 1760 - 28.08.1989r. A-693 z 70. Milewo cmentarz ewangelicki koniec XIX w. 1761 - 28.08.1989r. cmentarz ewangelicki z A-2694 z 71. Milewo kwaterą wojenną z czasów I 2. połowa XIX w. 1762 wojny światowej 28.08.1989r. A-796 z 72. Piętki cmentarz ewangelicki 2. połowa XIX w. 1878 - 22.03.1990r. cmentarz ewangelicki z A-806 z 73. Piętki kwaterą wojenną z czasów I początek XX w. 1877 wojny światowej 22.03.1990r. A-796 z 74. Piętki cmentarz ewangelicki początek XX w. 1879 - 22.03.1990r. cmentarz wojenny z czasów I koniec lat 20- A-797 z 75. Piętki 1880 - wojny światowej tych XX w. 22.03.1990r.

www.ekoexpert.com.pl Strona | 46

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

kościół ewangelicki, ob. rzymskokatolicki p.w. Matki A-762 z 76. Pisanica 1894 3449 Boskiej Królowej Polski i św. 15.12.1989r. Stanisława Kostki cmentarz wojenny z czasów I A-887 z 77. Pisanica 1914r. 1887 - wojny światowej (kwatera) 26.11.1991r. cmentarz ewangelicki, 78. Pisanica 2. połowa XIX w. 1888 - - obecnie rzymskokatolicki mogiła pastora Teodora 79. Pisanica 1924 r. 1886 - - Kamińskiego 80. Pisanica cmentarz ewangelicki początek XX w. 1889 - - Pisanica - 81. aleja lipowa - + - - Sypitki kościół parafialny p.w. św. 8. Prawdziska 1918-1921 5638 + - Andrzeja Apostoła budynek gospodarczy w 83. Prawdziska 1918-1921 5637 + - zespole sakralnym miejsce po kościele 84. Prawdziska ewangelickim, plebanii i + cmentarzu przykościelnym cmentarz ewangelicki z 85. Prawdziska kwaterą wojenną z czasów I 2. połowa XIX w. 1923 - - wojny światowej 86. Prawdziska cmentarz ewangelicki 2. połowa XIX w. 1922 - - koniec XIX - 87. Prawdziska dom murowany nr 7 początek XX w. + - - cmentarz ewangelicki (na E 88. Przepiórki brzegu jez. Przepiórka) początek XX w. + - - koniec XIX lub 89. Przepiórki park dworski + - - początek XX w. cmentarz ewangelicki z koniec 1. ćwierci A-698 z kwaterą wojenną z czasów I 90. Romanowo XX w. 1970 wojny światowej 29.08.1989r. kaplica ewangelicka, koniec XIX lub 91. Romanowo + + - obecnie dom nr 5 początek XX w. dwór w zespole dworsko- + (zespół 92. Romoty koniec XIX w. - + folwarcznym folwarczny)

cmentarz ewangelicki z A702 z 93. Romoty kwaterą wojenną z czasów I 1. ćwierć XIX w. 1971 wojny światowej 29.08.1989r. cmentarz wojenny z czasów I A-888 z 94. Romoty 1914 r. 1972 - wojny światowej 27.11.1991r. cmentarz ewangelicki z A-699 z 95. Ryczywół kwaterą wojenną z czasów I 1. połowa XIX w. 1996 wojny światowej 29.08.1989r. cmentarz ewangelicki z A-701 z 96. Skomętno kwaterą wojenną z czasów I 2. połowa XIX w. 2027 wojny światowej 29.08.1989r. cmentarz ewangelicki z A-700 z 97. Skomętno kwaterą wojenną z czasów I początek XX w. 2026 wojny światowej 29.08.1989r. 98. Skrzypki cmentarz ewangelicki początek XX w. + - - lata 20-te lub 30- 99. Skrzypki budynek szkoły + - - teXXw. cmentarz wojenny z czasów I 100. Stacze 1914 r. 2051 - - wojny światowej 101. Stacze cmentarz ewangelicki koniec XIX w. + - - lata 20-te lub 30- 102. Stacze budynek szkoły + + - teXXw.

www.ekoexpert.com.pl Strona | 47

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

Stare cmentarz ewangelicki z 103. Cimochy kwaterą z czasów I wojny koniec XIX w. + światowej cmentarz ewangelicki z kwaterą z czasów I wojny A-703 z 104. Stożne koniec XIX w. + światowej (0,8 km na S od 29.08.1989r. wsi) cmentarz ewangelicki (we A-704 z 105. Stożne koniec XIX w. + - wsch. części wsi) 29.08.1989r. 106. Stożne cmentarz ewangelicki początek XX w. + - - 107. Stożne krzyż w miejscu pamięci 1945r. + - - lata 20-te lub 30- 108. Stożne budynek szkoły teXXw. + + - 109. Sypitki cmentarz ewangelicki początek XX w. 2097 - - 110. Sypitki cmentarz ewangelicki początek XX w. 2098 - - 111. Sypitki cmentarz ewangelicki początek XX w. 2096 - - 112. Sypitki cmentarz ewangelicki początek XX w. 2099 - - 113. Sypitki cmentarz ewangelicki początek XX w. + - - 114. Sypitki młyn i dom młynarza ok. 1907 r. 6408 + - pierwsze 20- 115. Sypitki dwór lecie XX w. + - - cmentarz ewangelicki z A-799 z 116. Turowo kwaterą wojenną z czasów I 2. połowa XIX w. 2171 wojny światowej 22.03.1990r. budynek stacyjny kolei A-847 z 117. Turowo 1913, 1950 + - wąskotorowej 2.01.1992r. 118. Wierzbowo cmentarz ewangelicki 2. połowa XIX w. 2209 - - cmentarz ewangelicki z 119. Wierzbowo kwaterą wojenną z czasów I 1. połowa XIX w. 2210 wojny światowej cmentarz ewangelicki z A-705 z 120. Wysokie kwaterą wojenną z czasów I początek XX w. 2252 wojny światowej 29.08.1989r. dwór w zespole dworsko- koniec XIX lub 121. Wysokie 6409 - - folwarcznym początek XX w. stajnia w zespole dworsko- koniec XIX lub 122. Wysokie 6409 - - folwarcznym początek XX w. magazyn zbożowy w koniec XIX lub 123. Wysokie zespole dworsko- 6409 początek XX w. folwarcznym park w zespole dworsko- koniec XIX lub 124. Wysokie folwarcznym początek XX w. 6409 - - cmentarz ewangelicki z A-800 z 125. Zanie kwaterą wojenną z czasów I koniec XIX w. 2264 wojny światowej 22.03.1990r. 126. Zocie chałupa mazurska - - - A-592 cmentarz ewangelicki, 127. Zocie początek XX w. 2287 - - rodzinny cmentarz wojenny z czasów I pomiędzy 1915 a 128. Zocie + + - wojny światowej 1925 r. cmentarz ewangelicki z 129. Zocie kwaterą wojenną z czasów I połowa XIX w. 2285 wojny światowej Źródło: Urząd Gminy w Kalinowie

Na terenie gminy znajdują się również liczne stanowiska archeologiczne objęte ochroną.

www.ekoexpert.com.pl Strona | 48

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

3. SPOŁECZEŃSTWO

3.1 Warunki demograficzne 3.1.1. Liczba ludności

Gmina Kalinowo wg danych GUS (Bank Danych Lokalnych) na 31.12.2014 r. liczyła 7030 mieszkańców, a gęstość zaludnienia wynosiła 25 osób/km2 (gęstość zaludnienia: w Polsce - 123 os./km2; w woj. warmińsko-mazurskim – 60 os./km2, w powiecie ełckim – 80 os./km2). Według danych GUS w 2014 r. ludność w wieku przedprodukcyjnym stanowiło 1197 osoby, w wieku produkcyjnym 4829 oraz w wieku poprodukcyjnym 1004 osoby. Przyrost naturalny w 2013 r wyniósł „-16”. Zarówno ujemny przyrost naturalny, jak też większy odsetek osób w wieku poprodukcyjnym przypadającym na ludność w wieku przedprodukcyjnym, wskazuje na proces starzenia się społeczeństwa, co jest obecnie tendencją ogólnokrajową.

Tabela 8 Stan liczby ludności w poszczególnych miejscowościach gminy Kalinowo L.p. Sołectwa 2013 1 Borzymy 488 2 Czyńcze 55 3 Dudki 119 4 Długie 146 5 Dorsze 91 6 Golubie 162 7 Golubka 90 8 Ginie 62 9 Grądzkie Ełckie 156 10 Iwaśki 98 11 Jędrzejki 24 12 Kalinowo 767 13 Kile 37 14 Koleśniki 109 15 Krzyżewo 105 16 Kucze 91 17 Kulesze 34 18 Laski Małe 154 19 Laski Wielkie 77 20 Lisewo 45 21 Łoje 50 22 Makosieje 102 23 Milewo 382 24 Mikołajki 79 25 Mazurowo 262 26 Maże 113 27 Marcinowo 114 28 Pisanica 1081 29 Piętki 298

www.ekoexpert.com.pl Strona | 49

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

30 Prawdziska 122 31 Romanowo 84 32 Romoty 54 33 Ryczywół 73 34 Skomętno Wielkie 116 35 Szczudły 20 36 Sypitki 202 37 Stacze 80 38 Skrzypki 34 39 Stożne 100 40 Stare Cimochy 26 41 Turowo 59 42 Wierzbowo 199 43 Wysokie 257 44 Zaborowo 37 45 Zanie 102 46 Zocie 96 RAZEM 7052 źródło: dane z Urzędu Gminy w Kalinowo

Tabela 9 Liczba ludności w gminie Kalinowo w latach 2004-2014 gmina 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Kalinowo 7047 7026 7026 6927 6939 6895 7056 7059 7071 7052 7030 źródło: dane z GUS BDL

STAN LUDNOŚCI GMINY KALINOWO W LATACH 2004-2014

7100 7071 7050 7047 7056 7059 7052 7026 7026 7030 7000 6950 liczba ludności ogółem 6927 6939 6900 6895 6850 6800

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2011 2012 2013 2014 20010

Wykres 1 Stan ludności gminy Kalinowo w latach 2004-2014 źródło: opracowanie własne na podstawie danych z GUS BDL

W gminie utrzymuje się w miarę stała liczba ludności. Odnotowany w latach 2007-2009 spadek spowodowany był niżem demograficznym. Na wskazaną powyżej sytuację bezpośrednio wpływa dodatni przyrost naturalny w latach 2004-2014 przedstawiony w tabeli 12. Tabela 10 Struktura ludności wg płci w gminie Kalinowo w latach 2004-2014 Gmina 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Kalinowo mężczyźni 3624 3608 3615 3571 3569 3547 3621 3617 3628 3642 3646 kobiety 3423 3418 3411 3356 3370 3348 3435 3442 3443 3422 3384 źródło: dane z GUS BDL

www.ekoexpert.com.pl Strona | 50

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

STRUKTURA LUDNOŚCI WG PŁCI W GMINIE KALINOWO 2004-2014

3700 3642 3646 3600 3624 3608 3615 3621 3617 3628 3571 3569 3547 3500 3423 3435 3442 3443 3422 mężczyźni 3400 3418 3411 3384 3356 3370 3348 kobiety 3300 3200 3100 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Wykres 2 Struktura ludności wg płci w gminie Kalinowo w latach 2004-2014 źródło: opracowanie własne na podstawie danych z GUS BDL

W gminie Kalinowo w latach 2004-2014 populacja mężczyzn i kobiet waha się w granicach po ok. 50% z niewielką przewagą mężczyzn, wynoszącą średnio ok. 3%.

Na dzień 31 grudnia 2014 r. spośród 7 030 osób zamieszkujących Gminę Kalinowo, 3646 stanowili mężczyźni – co wynosiło 51,86% ogółu mieszkańców gminy. W przeliczeniu na 100 mężczyzn wskaźnik feminizacji wynosi 92,8 i od roku 2004 wykazuje tendencje spadkowe.

3.1.2. Ruch naturalny ludności

Przedstawione poniżej trendy ruchu naturalnego ludności w gminie Kalinowo w przedziale czasowym 2004-2014 przedstawiają dane ujęte w liczbie na 1000 mieszkańców.

Tabela 11 Ruch naturalny w Gminie Kalinowo w latach 2004-2014 Wskaźnik/liczba 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 małżeństw 6,7 6,1 6,6 5,9 7,3 5,0 5,7 4,8 5,5 6,8 6,4 urodzen 13,5 12,1 10,6 9,8 12,2 12,3 10,9 9,8 11,5 8,8 12,3 zgonów 8,22 7,38 6,02 9,63 8,54 9,56 8,63 7,78 9,21 11,06 9,36 Przyrost 5,3 4,7 4,6 0,1 3,7 2,7 2,3 2,0 2,3 -2,3 3,0 naturalny źródło: dane z GUS BDL

Wskaźnik przyrostu naturalnego w okresie od 2004 do 2012 i w roku 2014 przyjmuje zmienne, wahające się wartości, jednak ciągle pozostaje on dodatni. Wyjątkiem jest rok 2013, w którym wskaźnik przyrostu naturalnego osiągnął ujemną wartość -2,3, co świadczy o znacznie większej ilości zgonów niż urodzeń żywych.

www.ekoexpert.com.pl Strona | 51

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

RUCH NATURALNY W GMINIE KALINOWO W LATACH 2004-2014

15 13,5 12,1 12,2 12,3 12,3 10,6 10,9 11,5 11,06 10 9,639,8 9,56 9,8 8,54 8,63 9,21 8,8 9,36 8,22 7,38 7,78 zgony 6,02 5 5,3 4,7 4,6 urodzenia 3,7 3 2,7 2,3 2 2,3 przyrost naturalny 0 0,1 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013-2,3 2014 -5

Wykres 3 Ruch naturalny w Gminie Kalinowo w latach 2004-2014 źródło: opracowanie własne na podstawie danych z GUS BDL

3.1.3. Migracja ludności

Bardzo istotnym czynnikiem, mającym wpływ na liczbę ludności w gminie jest migracja, czyli różnica między napływem a odpływem mieszkańców w danym roku.

Tabela 12 Saldo migracji w Gminie Kalinowo w latach 2004-2014 Kalinowo 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 ZAMELDOWANIA [os] O 88 72 66 92 84 53 71 61 96 92 49 ogółem K 32 40 28 49 41 23 M 21 31 33 47 51 26 O 45 45 31 50 31 19 33 44 57 56 28 z miast K 14 17 21 31 23 14 M 5 16 23 26 33 14 O 39 25 28 39 45 30 35 16 38 34 21 ze wsi K 18 23 7 18 18 9 M 12 12 9 20 16 12 O 4 2 7 3 8 4 3 1 1 2 0 z zagranicy K 0 0 0 0 0 0 M 4 3 1 1 2 0 WYMELDOWANIA [os] O 98 143 140 165 124 92 128 72 109 88 113 ogółem K 57 75 33 64 54 67 M 35 53 39 45 34 46 O 59 90 77 109 73 60 99 56 69 59 78 do miast K 39 57 26 37 36 47 M 21 42 30 32 23 31 O 27 53 55 53 36 30 29 16 40 29 30 Na wieś K 17 18 7 27 18 18 M 13 11 9 13 11 12 O 12 0 8 3 15 2 0 0 0 0 5 Za granicę K 1 0 0 0 0 2 M 1 0 0 0 0 3 Saldo migracji -10 -17 -74 -73 -40 -39 -57 -11 -13 4 -64 źródło: dane z GUS BDL

www.ekoexpert.com.pl Strona | 52

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

SALDO MIGRACJI W GMINIE KALINOWO W LATACH 2004-2014

20

0 4 2004-10 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011-11 2012-13 2013 2014 -20 -17 saldo migracji -40 -40 -39 -57 -60 -64 -74 -73 -80

Wykres 4 Saldo migracji w Gminie Kalinowo w latach 2004-2014 źródło: opracowanie własne na podstawie danych z GUS BDL

Saldo migracji w latach 2004-2014 wykazuje zdecydowanie ujemny poziom (wyjątek to rok 2013, w którym saldo było dodatnie i wynosiło 4 osoby). Ujemne saldo spowodowane jest prawdopodobnie odpływem ludzi młodych (w wieku produkcyjnym), którzy poszukują nowych miejsc pracy. W strukturze napływu ludności na teren gminy widoczna jest równowaga pomiędzy kobietami i mężczyznami, natomiast w strukturze odpływu ludności z terenu gminy widoczna jest znaczna przewaga kobiet nad mężczyznami. Dane te wskazują, że Gmina Kalinowo jest obszarem zmniejszającej się liczby ludności. Wsie w Gminie Kalinowo charakteryzują się nadmiarem siły roboczej w rolnictwie

i brakiem miejsc pracy dla ludności nierolniczej, co też zmusza mieszkańców do poszukiwania zatrudnienia w sąsiednich gminach i wyjazdów zagranicznych. W celu oszacowania prognozy liczby mieszkańców gminy Kalinowo, posłużono się wyliczonym przez Urząd Statystyczny trendem zmian liczby ludności na obszarach wiejskich powiatu ełckiego. Na podstawie przyjętych założeń i danych prognozy liczby mieszkańców dla powiatu ełckiego, trend w zakresie liczby mieszkańców dla obszaru gminy Kalinowo jest ujemy. Szacuje się, iż liczba ludności w gminie w 2025 r. będzie wynosiła 6 817osób.

Tabela 13 Prognoza liczby mieszkańców gminy Kalinowo do roku 2035 Lata Trend dla obszarów wiejskich powiatu Liczba Mieszkańców gminy ełckiego Kalinowo 2013 7052 2014 7 030 2015* 0,99760326 7 013 2016* 0,99748231 6 995 2017* 0,99736872 6 977 2018* 0,99732870 6 958 2019* 0,99733813 6 940 2020* 0,99726451 6 921 2021* 0,99719865 6 902 2022* 0,99710717 6 882 2023* 0,99700654 6 861 2024* 0,99685458 6 839

www.ekoexpert.com.pl Strona | 53

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

2025 0,99676029 6 817 2026 0,99661433 6 794 2027 0,99646694 6 770 2028 0,99628395 6 745 2029 0,99613322 6 719 2030 0,99594644 6 692 2031 0,99573162 6 663 2032 0,99548816 6 633 2033 0,99525893 6 602 2034 0,99500909 6569 2035 0,99478201 6534 źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS

Wykres 5 Prognozowana liczba ludności w Gminie Kalinowo do roku 2035 źródło: opracowanie własne na podstawie danych statystycznych

3.1.4. Struktura wiekowa ludności

Liczba ludności w gminie i jej trend jest ściśle uzależniony od struktury wiekowej gminy. Za wzrost liczby ludności w gminie a tym samym jej dynamiczny rozwój odpowiada liczba osób w wieku przedprodukcyjnym.

Tabela 14. Struktura wiekowa ludności w gminie Kalinowo w latach 2004-2014 Kalinowo [os] 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 O 1584 1530 1477 1415 1377 1311 1351 1325 1284 1231 1197 Wiek M 809 786 758 735 706 674 684 675 651 620 621 przedprodukcyjny K 775 744 719 680 671 637 667 650 633 611 576 O 4561 4597 4611 4613 4639 4667 4795 4773 4787 4851 4829 Wiek produkcyjny M 2498 2500 2527 2518 2548 2563 2640 2630 2656 2701 2700 K 2063 2097 2114 2095 2091 2104 2155 2143 2131 2150 2129 O 902 899 908 899 923 917 910 961 1000 982 1004 Wiek M 317 322 330 318 315 310 297 312 321 321 325 poprodukcyjny K 585 577 578 581 608 607 613 649 679 661 679 źródło: dane z GUS BDL

Na terenie gminy w analizowanym okresie, tj. w latach 2004- 2014 zauważalny jest wzrost osób w wieku produkcyjnym oraz niemal stały poziom osób w wieku poprodukcyjnym.

www.ekoexpert.com.pl Strona | 54

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

Widoczny zmniejszający się odsetek ludności w wieku przedprodukcyjnym jest zjawiskiem, które w przyszłości będzie miało negatywne skutki wpływające na rozwój społeczno gospodarczy gminy.

STRUKTURA WIEKOWA LUDNOSCI GMINY KALINOWO W LATACH 2004- 2014

6000 5000 4561 4597 4611 4613 4639 4667 4795 4773 4787 4851 4829 4000 wiek przedprodukcyjny 3000 wiek produkcyjny 2000 wiek poprodukcyjny 1584 1530 1477 1415 1377 1311 1351 1325 1000 902 899 908 899 923 917 910 961 10001284 9821231 10041197 0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Wykres 6 Struktura wiekowa ludności w Gminie Kalinowo w latach 2004-2014 źródło: opracowanie własne na podstawie danych z GUS BDL

3.1.4. Aktywność społeczna

Aktywność społeczna mieszkańców mierzona jest liczbą organizacji pozarządowych na 10 tys. mieszkańców.

Tabela 15 Aktywność społeczna mieszkańców gminy Kalinowo na tle aktywności mieszkańców Województwa Warmińsko-Mazurskiego i kraju Jednostka Fundacje, stowarzyszenia i organizacje społeczne na 10 tys. mieszkańców terytorialna 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Polska 24 25 26 27 28 30 województwo 26 27 29 30 31 33 powiat ełcki 21 23 25 28 30 31 Kalinowo 22 20 21 21 23 23 Źródło: GUS BDL, www.stat.gov.pl

Na terenie gminy Kalinowo funkcjonują następujące organizacje pozarządowe: 1. Stowarzyszenie "Kalina" w Kalinowie 2. Ochotnicza Straż Pożarna w Kalinowie 3. Stowarzyszenie wspierania inicjatyw wiejskich "Wokół Sypitek" 4. Stowarzyszenie Bilarda Amerykańskiego w Kalinowie 5. Ludowy Klub Sportowy "Junior" w Kalinowie 6. Ochotnicza Straż Pożarna w Pisanicy 7. Ochotnicza Straż Pożarna w Milewie 8. Stowarzyszenie Przyjaciół Pisanicy 9. Ludowy Klub Sportowy ABC "Żak" w Pisanicy

W gminie Kalinowo w roku 2014 aktywność społeczna kształtowała się poniżej średniej krajowej, wojewódzkiej i powiatowej.

3.2 Zasoby mieszkaniowe gminy

Warunki mieszkaniowe to jeden z ważniejszych czynników świadczących o rozwoju gospodarczym społeczeństwa oraz stopniu jego zamożności. Ludność gminy dysponuje 1239 budynkami mieszkalnymi, głównie w indywidualnym

www.ekoexpert.com.pl Strona | 55

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025 budownictwie wiejskim (Dane GUS stan na 2014 rok). Zasoby mieszkaniowe, czyli liczba mieszkań zamieszkałych i niezamieszkałych znajdujących się w budynkach mieszkalnych i niemieszkalnych w roku 2014 wyniosły 1951 mieszkańców, w tym 15 mieszkań komunalnych.

Tabela 16 Zasoby mieszkaniowe w gminie Kalinowo Zasoby mieszkaniowe na terenie gminy Kalinowo Wyszczególnienie 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Ogółem [szt] 1852 1854 1858 1864 1865 1872 1922 1932 1941 1951 1956 Powierzchnia na 1 mieszkanie (m²) 78,1 78,2 78,4 78,5 78,5 78,6 79,3 79,5 79,8 80,0 80,2 Powierzchnia na 1 osobę (m²) 20,5 20,6 20,7 21,1 21,1 21,4 21,6 21,7 21,9 22,1 22,3 źródło: Bank danych lokalnych GUS

Liczba mieszkań ogółem od 2004 do 2014 roku stale rośnie. Zauważalna jest również poprawa w kwestii dostępnej powierzchni, zarówno w przeliczeniu na 1 mieszkanie, jak i na 1 osobę. Określenie warunków socjalno- bytowych na terenie gminy zostało oparta na analizie wyposażenia mieszkań w urządzenia techniczno-sanitarne. Dane zostały pozyskane z GUS. Tabela 17 Warunki mieszkaniowe w gminie Kalinowo Warunki techniczno- Gmina Kalinowo sanitarne 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 szt. 1592 1594 1598 1604 1605 1613 1678 1688 1697 1707 bd. wodociąg % 85,96 85,97 86,0 86,05 86,1 86,16 87,3 87,4 87,43 87,5 - szt. 1231 1233 1237 1243 1244 1251 1505 1515 1524 1534 bd. Ustęp spłukiwany % 66,46 66,50 66,57 66,68 66,70 66,83 78,30 78,42 78,52 78,62 szt. 1314 1316 1320 1326 1327 1334 1448 1458 1467 1477 bd. łazienka % 71,0 71,0 71,0 71,1 71,2 71,3 75,3 75,5 75,6 75,7 szt. 1052 1054 1058 1064 1065 1072 1237 1247 1256 1266 bd. c.o. % 56,8 56,9 56,9 57,1 57,1 57,3 64,4 64,5 64,7 64,9 szt. 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 bd. Gaz z sieci % 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 bd źródło: Bank danych lokalnych GUS, opracowanie własne

Z powyższych danych statystycznych wynika, iż od roku 2009 w gminie Kalinowo liczba budynków mieszkalnych systematycznie rośnie. W roku 2014 ok. 65 % budynków mieszkalnych było wyposażonych w c.o. i aż 87.5 % posiadało przyłącze wodociągowe. Jest to bardzo pozytywne zjawisko, świadczące o wyraźnej poprawie warunków socjalno- bytowych na terenie gminy. Analiza warunków mieszkaniowych w gminie Kalinowo wykazała, iż systematycznie wzrasta liczba poszczególnych urządzeń techniczno- sanitarnych w budynkach mieszkalnych.

www.ekoexpert.com.pl Strona | 56

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

3.3.Rynek pracy w gminie Kalinowo

Gmina Kalinowo to gmina typowo wiejska. Głównym źródłem utrzymania ludności jest rolnictwo. Działalność gospodarcza pozarolnicza w gminie Kalinowo związana jest głównie z sektorami takimi jak: usługi, budownictwo i handel.

3.3.1. Liczba i struktura pracujących

Na terenie gminy Kalinowo dominują podmioty gospodarcze zatrudniające do 9 osób. W roku 2014 było ich 236. Na kształtowanie rynku pracy w pozarolniczej działalności gospodarczej na danym obszarze wpływ mają podmioty zatrudniające powyżej 9 osób. Według danych statystycznych w roku 2014 w gminie Kalinowo zarejestrowanych było 15 takich podmiotów gospodarczych. Liczba osób zatrudnionych w tych podmiotach na przestrzeni lat 2004-2014 podlegała nieznacznym wahaniom. W 2014 roku wynosiła 307 zatrudnionych .

Tabela 18. Pracujący w Gminie Kalinowo w latach 2004-2014* Gmina Kalinowo [os.] Wyszczególnienie 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 ogółem 309 317 305 323 291 260 262 309 317 355 307 mężczyźni 155 145 143 150 128 118 114 149 139 154 111 kobiety 154 172 162 173 163 142 148 160 178 201 196 źródło: Bank danych lokalnych GUS * dane dotyczą podmiotów gospodarczych, w których liczba pracujących przekracza 9 osób, bez pracujących w gospodarstwach indywidualnych w rolnictwie.

LICZBA I STRUKTURA PRACUJĄCYCH W PODMIOTACH ZATRUDNIAJĄCYCH POWYŻEJ 9 OSÓBW GMINIE KALINOWO

400 mężczyźni 200 kobiety ogółem ogółem 0 mężczyźni 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Wykres 7 Struktura pracujących w Gminie Kalinowo w latach 2004-2014 w podmiotach zatrudniających powyżej 9 osób. źródło: opracowanie własne na podstawie danych z GUS BDL

Na rynku pracy w grupie pracujących w gminie Kalinowo przeważają kobiety. W roku 2014 stanowiły one ok. 64%.

3.3.2. Bezrobocie

Na skutek pogłębiających się trudności na rynku pracy, zjawiskiem co raz bardziej powszechnym również na wsi jest bezrobocie.

www.ekoexpert.com.pl Strona | 57

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

Wskaźnik bezrobocia określa ogólną kondycję gospodarczą na danym obszarze. Brak dochodów przekłada się również na warunki egzystencji społeczeństwa. Sytuacja na rynku pracy na terenie gminy Kalinowo podobnie jak i w całym powiecie ełckim jest niezadowalająca. Odnotowany przez GUS w roku 2014 udział bezrobotnych zarejestrowanych w stosunku do ludności w wieku produkcyjnym, który wyniósł 14,8 % jest wyższy zarówno od wskaźników dla województwa (12%) jak i kraju (8,7%). Tak wysokie bezrobocie utrzymuje się od lat na podobnym poziomie w tej części kraju.

Tabela 19. Liczba osób bezrobotnych w Gminie Kalinowo w latach 2004-2014 Gmina Kalinowo [os.] Wyszczególnienie 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 ogółem 929 875 810 731 631 670 686 672 732 725 669 mężczyźni 456 413 385 323 296 347 359 309 376 372 357 kobiety 473 462 425 408 335 323 327 363 356 353 312 Udział O bezrobotnych 22,3 20,8 19,0 17,2 14,7 15,5 15,4 15,1 16,4 15,9 14,8 w liczbie ludności w M 20,0 17,9 16,5 13,8 12,5 14,5 14,5 12,5 15,1 14,6 14,0 wieku produkcyjnym K wg płci [%] 25,1 24,2 22,1 21,2 17,4 16,7 16,5 18,3 18,0 17,6 15,7 źródło: Bank danych lokalnych GUS

W latach 2004-2008 większy udział w liczbie bezrobotnych miały kobiety. Natomiast, w latach 2009-2014 większość osób bezrobotnych stanowili mężczyźni. Związane jest to z większą liczbą mężczyzn wśród mieszkańców gminy.

STRUKTURA BEZROBOCIA WG PŁCI W GMINIE KALINOWO

500 400 300 mężczyźni 200 kobiety 100 0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Wykres 8 Struktura bezrobocia wg płci w Gminie Kalinowo w latach 2004-2014 źródło: opracowanie własne na podstawie danych z GUS BDL

W latach 2004-2014 udział osób zarejestrowanych jako bezrobotne w liczbie ludności w wieku produkcyjnym sukcesywnie się zmniejszał. W roku 2014 wyniósł 14,8%.

www.ekoexpert.com.pl Strona | 58

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

UDZIAŁ OSÓB BEZROBOTNYCH W LICZBIE LUDNOŚCI W WIEKU PRODUKCYJNYM W GMINIE KALINOWO

25 20 15 udział bezrobotnych [%] 10 5 0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Wykres 9 Udział osób bezrobotnych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym w Gminie Kalinowo w latach 2004-2014 źródło: opracowanie własne na podstawie danych z GUS BDL

Gmina Kalinowo należy do gmin o charakterze typowo rolniczym. Dominują tu głównie indywidualne gospodarstwa rolne. Na terenie gminy funkcjonują jedynie małe zakłady zatrudniające od 1-20 osób. Bezrobotni mieszkańcy gminy Kalinowo mają małe szanse na znalezienie zatrudnienia na lokalnym rynku pracy. Istniejące prywatne zakłady i indywidualne gospodarstwa rolne nie stwarzają dużego zapotrzebowania na siłę roboczą.

3.3.3. Źródła utrzymania ludności

Charakteryzując społeczność zamieszkującą powiat ełcki, a więc i mieszkańców gminy Kalinowo należy zauważyć, że relatywnie niższy odsetek mieszkańców (tylko 27,2%) utrzymuje się z pracy najemnej. Analogiczny odsetek dla województwa Warmińsko- Mazurskie wynosi 28,6, a dla kraju 31. Może to świadczyć o niskiej przedsiębiorczości społeczeństwa gminy. Potwierdzeniem niskiego poziomu przedsiębiorczości wśród mieszkańców jest wskaźnik liczby osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą na 100 osób w wieku produkcyjnym. W roku 2012 wynosił on 8,2 (średnia województwa- 9,2 a kraju- 11,9). Główne źródło utrzymania mieszkańców gminy Kalinowo to indywidualne gospodarstwa rolne oraz drobna działalność handlowo usługowa, w tym turystyka. Ze względu na wysokie bezrobocie źródłem utrzymania dla wielu ludzi stały się świadczenia socjalne uzyskiwane z Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej. Struktura ludności powiatu ełckiego a w tym gminy Kalinowo wg źródeł utrzymania na tle województwa warmińsko mazurskiego i Polski została przedstawiona na poniższym wykresie:

www.ekoexpert.com.pl Strona | 59

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

struktura ludności wg źródeł utrzymania

100%

90% 31 28,6 27,2 80% praca najemna poza rolnictwem 70% 3,3 2,8 4 3 2,7 3 60% 14,1 praca na rachunek własny poza 15,8 18 rolnictwem 50% 4,8 5,9 6,3 praca w rolnictwie 40% 5 5,8 4 niezarobkowe źródło, emerytura 30% 32,1 31,3 20% 30 niezarobkowe źródło, renta 10% pozostałe źródła 6,2 10,1 0% 4 Polska wojewódzwtow powiat ełcki utrzymywani warmińsko mazurskie nieustalone

Wykres 10 Struktura ludności wg źródeł utrzymania na tle województwa warmińsko- mazurskiego i kraju (rok 2013) źródło: opracowanie własne na podstawie danych z GUS BDL

Tabela 20 Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w relacji do średniej krajowej Jednostka terytorialna Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w relacji do średniej krajowej (Polska=100) w roku 2012 Polska 100,0 Województwo warmińsko mazurskie 84,1 Powiat ełcki 79,1 źródło: Bank danych lokalnych GUS Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w powiecie ełckim w 2012 roku kształtowało się na poziomie 2960,87 zł i stanowiło 79,1 % średniej krajowej.

Tabela 21 Przeciętne wynagrodzenie miesięczne brutto Jednostka ogółem Dynamika Przeciętne miesięczne Różnica terytorialna (2012/2010) wynagrodzenie brutto w (2012- relacji do średniej 2010) krajowej (polska=100) 2010 2011 2012 2010 2011 2012 [zł] [zł] [zł] [%] [%] [%] [%] Polska 3435,0 3625,31 3744,38 1,1 100,0 100,0 100,0 0,0 powiat ełcki 2721,79 2835,70 2960,87 1,09 79,2 78,2 79,1 -0,1 źródło: Bank danych lokalnych, GUS

Rynek pracy wymusza pewną mobilność przestrzenną osób aktywnych zawodowo – do pracy w Ełku z obszarów wiejskich i innych miast dojeżdża ok. 6,4% osób w nim zatrudnionych, wśród tych mieszkańców są również osoby zamieszkujące gminę Kalinowo.

www.ekoexpert.com.pl Strona | 60

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

Tabela 22 Liczba gospodarstw domowych w zależności od źródła dochodu, stan na 2010 Jednostka ogółem z z emery- z dochodem z pracy z innych bez dochodów terytorialna działal- tury i z pozarolniczej najemnej źródeł z dzialalności ności renty działalności poza rolniczej rolniczej gospodarczej emeryturą i rentą [szt] Kalinowo 861 656 142 73 143 12 206 powiat 3295 2520 635 571 623 215 774 ełcki źródło: Bank danych lokalnych, GUS

Sytuacja na rynku pracy oraz niższy poziom wynagrodzeń mieszkańców gminy w porównaniu do średniej dla kraju, przekłada się na wzrost liczby mieszkańców zmuszonych do korzystania z środowiskowej pomocy społecznej. Udział osób w gospodarstwach domowych korzystających ze środowiskowej pomocy społecznej w ludności gminy Kalinowo ogółem wyniósł w 2012 roku 21,0%, podczas gdy średnia dla kraju w tym samym okresie osiągnęła wartość 8,1% (w gminach wiejskich – 11,2%). Oznacza to zatem, że statystycznie, co piąty mieszkaniec gminy Kalinowo korzysta ze świadczeń pomocy społecznej.

Tabela 23 Zmiana udziału osób w gospodarstwach domowych korzystających ze świadczeń pomocy społecznej w ludności gminy Kalinowo w latach 2008-2012 Jednostka terytorialna Udział osób w gospodarstwach domowych 2008 2009 2010 2011 2012 [%] [%] [%] [%] [%] Polska 9,6 9,1 8,7 8,1 8,1 województwo warmińsko mazurskie 15,4 15,2 14,3 13,2 13,5 powiat ełcki 11,9 12,3 12,0 11,7 11,6 gmina Kalinowo 26,0 24,1 23,1 21,7 21,0 źródło: Bank danych lokalnych GUS

POMOC SPOŁECZNA [UDZIAŁ PROCENTOWY LUDNOŚCI]

30 26 25 24,1 23,1 21,7 21 20 15,4 15,2 15 14,3 13,5 11,9 12,3 12 13,211,7 11,6 10 9,6 9,1 8,7 8,1 8,1 5 0 2008 2009 2010 2011 2012

Polska woj. warm. mazur. powiat ełcki gmina Kalinowo

Wykres 11 Udział osób w gospodarstwach domowych korzystających ze świadczeń pomocy społecznej w ludności gminy Kalinowo w latach 2008-2012 źródło: opracowanie własne na podstawie danych z GUS BDL

www.ekoexpert.com.pl Strona | 61

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

4. GOSPODARKA

4.1. Rolnictwo i struktura użytkowania gruntów

W dotychczasowej strukturze funkcjonalnej gminy Kalinowo, dominującą rolę odgrywa gospodarka rolna. Dominująca funkcja produkcji rolnej wynika bezpośrednio z naturalnych predyspozycji gminy. Należą do nich:  jakość użytków rolnych, czyli występowanie dużych i zwartych kompleksów żyznych gleb szczególnie w części północnej,  struktura użytkowania gruntów – 69,2% powierzchni gminy zajmują użytki rolne, w których ok. 18% stanowią trwałe użytki zielone,  struktura władania użytków rolnych – na ogólną powierzchnię użytków rolnych wynoszącą: 19687 ha, grunty indywidualnych gospodarstw rolnych zajmują ponad 50% i wielkość ta wzrasta, Dotychczasowa produkcja rolna w gospodarstwach indywidualnych ma charakter wielokierunkowy – równocześnie prowadzona jest produkcja roślinna i zwierzęca. Wyjątkiem są duże wyspecjalizowane gospodarstwa. Gleby charakteryzują się na ogół wysoką wartością użytkowo- rolniczą, o czym świadczy udział gleb klasy III- IV wynoszący ponad 80% ogólnej powierzchni gruntów rolnych. Dotyczy to szczególnie północno- wschodniej części gminy, ale także i terenów przylegających do jeziora Selmęt Wielki. Struktura zagospodarowania gruntów gminy świadczy o jej rolniczym charakterze. Użytki rolne stanowią ok. 70 % udziału w ogólnej powierzchni gminy, co jest wysokim wskaźnikiem świadczącym o potencjale rolniczym gminy.

Tabela 24 Struktura użytkowania gruntów w gminie Kalinowo, stan na 2010r. Pow. użytków w Użytki % udział ha Grunty ogółem 28 517 100,0

Powierzchnia użytków rolnych 19 274 67,6

grunty orne 14 085 73,1 sady 24 0,1 łąki 2 273 11,8 pastwiska 2 892 15,0 Lasy i grunty leśne 5 263 18,4

Pozostałe grunty i nieużytki 3 980 14,0

źródło: bank danych lokalnych GUS, 2010

www.ekoexpert.com.pl Strona | 62

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

Tabela 25 Bonitacja gruntów ornych (łącznie z sadami) Klasy bonitacyjne gruntów ornych [ha] Wyszczególnienie II IIIA IIIB IVA IVB V VI VIRz

Kalinowo 0 40 1085 7434 4104 1053 353 16 źródło: Biesiacki A. Kuś J., Ocena obszarów o zróżnicowanej przydatności do produkcji rolnej, Cz.I, IUNG, Puławy 2002.

Tabela 26 Klasy bonitacyjne użytków zielonych

Klasy bonitacyjne użytków zielonych [ha] Wyszczególnienie II III IV V VI VIRz

Kalinowo 2 309 3366 984 504 0 źródło: Biesiacki A. Kuś J., Ocena obszarów o zróżnicowanej przydatności do produkcji rolnej, Cz.I, IUNG, Puławy 2002. Zgodnie z przeprowadzonym w 2010r. Powszechnym Spisem Rolnym, na terenie gminy Kalinowo zarejestrowane były 670 gospodarstwa prowadzące działalność rolniczą. W użytkowaniu indywidualnych gospodarstw rolnych znajdowało się 12 547 ha użytków rolnych. Na 1 gospodarstwo rolne przypadało wiec średnio 18,7 ha użytków rolnych. Od lat obserwuje się scalanie gruntów i powiększanie areału indywidualnych gospodarstw.

Tabela 27 Struktura zasiewów w Gminie Kalinowo w 2010 roku

Struktura zasiewów Jednostka Grunty jed. Zboża Kukurydza na Uprawy Warzywa Rzepak i administracyjna pod ziemniaki razem ziarno przemysłowe gruntowe rzepik zasiewy ha 7412,7 4763,4 88,35 148,0 1097,97 27,75 1076,88 Kalinowo % 100,0 64,3 1,2 2,0 14,8 0,4 14,5 źródło: bank danych lokalnych GUS, 2010 Warunki glebowe i klimatyczne panujące w regionie wpłynęły na ukształtowanie się profilu produkcji roślinnej obejmującej głównie zboża, których powierzchnia zasiewów, według danych zaczerpniętych z Powszechnego Spisu Rolnego z 2010 roku, wyniosła ok. 4671ha. Dużą popularnością wśród gospodarstw rolnych cieszy się także uprawa roślin przemysłowych oraz rzepaku i rzepiku.

Tabela 28 Pogłowie zwierząt gospodarskich w Gminie Kalinowo w 2010 roku

Gmina Kalinowo [szt.] Wyszczególnienie Bydło Bydło Trzoda chlewna Trzoda chlewna konie drób razem krowy razem lochy Liczba gospodarstw 359 325 201 94 75 330 poglowie 8882 3987 1748 166 340 9233 źródło: bank danych lokalnych GUS, 2010

Produkcja zwierzęca ukierunkowana jest na produkcję drobiu, mleka i żywca wieprzowego. Struktura powierzchniowa gospodarstw rolniczych w gminie Kalinowo jest niekorzystna dla rozwoju gospodarstw wysoko wyspecjalizowanych. Średnia wielkość

www.ekoexpert.com.pl Strona | 63

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025 gospodarstwa wynosi 15,24 ha – spośród 1078 gospodarstw rolnych 775 ma powierzchnię mniejszą niż 15 ha, natomiast 303 większą.

Tabela 29 Gospodarstwa rolne według powierzchni w Gminie Kalinowo w 2010 roku

Gmina Kalinowo Grupy obszarowe użytków rolnych liczba gospodarstw [szt.[ powierzchnia gospodarstw [ha]

do 1 ha 275 208,5 1-5ha 141 434,93 5-10ha 95 808,52 10-15ha 137 1862,03 15ha i więcej 213 11241,4 łącznie 861 14555,38 źródło: bank danych lokalnych GUS, 2010

4.2 Stan gospodarki na terenie gminy

Gmina Kalinowo należy do gmin typowo rolniczych. Na jej terenie nie występują duże podmioty przemysłowe, które w znaczny sposób zwiększyłyby rozwój gospodarczy tego terenu. Funkcjonują tu zakłady prywatne zatrudniające od 1-20 osób, są to m.in. Cegielnia MARANT (czynna sezonowo IV-X),Zakład produkcji kostki brukowej JAR-TECH, OLZNAS-CN Sp. z o. o ,Sklepy Spożywczo-przemysłowe (20 punktów handlowych), Piekarnia M. Kamiński, Stacja Paliw, Dom Pomocy Społecznej „LILI” w Golubiach, Auto- gaz, Auto-naprawa, Auto-szrot, Restauracja „Kalinka”, PPHU Komplex S.c Skrocki- Kalinowo, Budownictwo Ogólne Miller- Kalinowo, Prywatne Gospodarstwo Rolne W. Jankowski- Milewo, Uni-Agro Sp. z o.o – Mazurowo, Zakład Usługowy M. Markiewicz- Długie, Gospodarstwo rolne D. Masiewicz – Piętki. Według danych GUS w roku 2013 na terenie gminy Kalinowo funkcjonowało 518 podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane w krajowym rejestrze urzędowym REGON. Widoczna jest nieznaczna tendencja wzrostowa podmiotów funkcjonujących na terenie gminy Kalinowo. W tabelach poniżej przedstawiono wyszczególnienie liczby podmiotów zarejestrowanych na terenie gminy Kalinowo w podziale na odpowiednie sekcje.

Tabela 30. Podmioty wg grup rodzajów działalności PKD wpisane do rejestru REGON ogółem Wyszczególnienie 2010 2011 2012 2013 Ogółem 253 250 258 259 rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo 35 32 30 31 przemysł i budownictwo 71 73 79 78 pozostała działalność 147 145 149 150 źródło: Bank danych lokalnych, GUS

Wskaźnik podmiotów wpisanych do rejestru REGON, wynosi około 50% średniej dla województwa warmińsko- mazurskiego. Na podobnym poziomie kształtują się wskaźniki

www.ekoexpert.com.pl Strona | 64

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025 dotyczące przedsiębiorczości indywidualnej (osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą).

Tabela 31 Wskaźniki dotyczące przedsiębiorczości w gminie Kalinowo w roku 2012. Osoby fizyczne Podmioty nowo Podmioty wpisane Jednostki nowo prowadzące zarejestrowane na do rejestru zarejestrowane w działalność Wyszczególnienie 10 tys. ludności w REGON na 10 tys. rejestrze REGON gospodarczą na 100 wieku ludności na 10 tys. ludności osób w wieku produkcyjnym produkcyjnym Polska 1032 93 11,9 146 województwo warmińsko mazurskie 827 80 9,2 123 powiat ełcki 729 75 8,2 115 gmina Kalinowo 365 55 4,3 87 źródło: Bank danych lokalnych, GUS

Zauważa się wzrost liczby podmiotów nowo zarejestrowanych wśród. ludności w wieku produkcyjnym, jednak ich liczba jest wciąż niższa od średniej dla województwa warmińsko mazurskiego. Zmiany liczby nowopowstałych firm w czasie wykazują typowe zmiany dostrzegane w kraju, wynikające ze skutków kryzysu: maksimum w roku 2010, spadek w 2011 i względna stabilizacja lub niewielki wzrost w roku 2012. Analizując podmioty gospodarcze z terenu gminy Kalinowo według sekcji PKD 2007 należy stwierdzić, że struktura branżowa podmiotów gospodarczych wskazuje na dominację handlu i budownictwa. Na uwagę zasługuje również rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo.

Tabela 32 Wykaz podmiotów gospodarczych na terenie Gminy Kalinowo wg sekcji PKD 2007 Wyszczególnienie Lata 2011 2012 2013 Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo Sektor prywatny 32 30 31 Sektor publiczny 0 0 0 Górnictwo i wydobywanie Sektor prywatny 0 0 0 Sektor publiczny 0 0 0 Przetwórstwo przemysłowe Sektor prywatny 19 21 21 Sektor publiczny 0 0 0 Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych Sektor prywatny 1 1 1 Sektor publiczny 0 0 0

Dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalność związana z rekultywacją

Sektor prywatny 0 0 0 Sektor publiczny 0 0 0 Budownictwo

www.ekoexpert.com.pl Strona | 65

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

Sektor prywatny 53 57 56 Sektor publiczny 0 0 0

Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle

Sektor prywatny 59 59 56 Sektor publiczny 0 0 0 Transport i gospodarka magazynowa Sektor prywatny 13 13 15 Sektor publiczny 0 0 0

Działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi

Sektor prywatny 2 3 4 Sektor publiczny 0 0 0 Informacja i komunikacja Sektor prywatny 1 2 2 Sektor publiczny 0 0 0 Działalność finansowa i ubezpieczeniowa Sektor prywatny 4 4 3 Sektor publiczny 0 0 0 Działalność związana z obsługą rynku nieruchomości Sektor prywatny 4 4 4 Sektor publiczny 0 0 0 Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna Sektor prywatny 9 8 7 Sektor publiczny 1 1 1 Działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca Sektor prywatny 4 4 3 Sektor publiczny 0 0 0

Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe zabezpieczenia społeczne

Sektor prywatny 7 7 7 Sektor publiczny 2 2 2 Edukacja Sektor prywatny 1 3 3 Sektor publiczny 7 7 7 Opieka zdrowotna i pomoc społeczna Sektor prywatny 11 12 13 Sektor publiczny 1 1 1 Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją Sektor prywatny 3 4 4 Sektor publiczny 2 2 2

www.ekoexpert.com.pl Strona | 66

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

Pozostała działalność usługowa, Gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników; gospodarstwa domowe produkujące wyroby i świadczące usługi na własne potrzeby

Sektor prywatny 14 13 16 Sektor publiczny 0 0 Organizacje i zespoły eksterytorialne Sektor prywatny 0 0 0 Sektor publiczny 0 0 0 źródło: Bank danych lokalnych, GUS

W celu poprawy możliwości rozwoju gospodarczego gminy, w obowiązującym Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Kalinowo zostały wyznaczone obszary pod tereny inwestycyjne (20ha). Tereny te wymagają jednak uzbrojenia. Znaczącym problem mającym wpływ na rozwój przedsiębiorczości jest niewielka liczba i małe wsparcie ze strony instytucji otoczenia biznesu. Instytucje te odgrywają ważną rolę pośrednictwa między nauką a praktyką. Kwestie te są istotne szczególnie w zakresie transferu wiedzy i innowacji, które są podstawą dobrze funkcjonującego systemu innowacji na poziomie regionu. Na terenie powiatu ełckiego zidentyfikowano jedynie 7 instytucji otoczenia biznesu, z czego żadna nie wskazała w swojej ofercie usług doradczo- informacyjnych w zakresie technologii, pomocy finansowej, kojarzenia partnerów gospodarczych, stymulowania współpracy między przedsiębiorstwami, organizacji i uczestnictwa w targach oraz udostępniania infrastruktury instytucjonalnej jako działalności dominującej.

www.ekoexpert.com.pl Strona | 67

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

5. INFRASTRUKTURA TECHNICZNA GMINY KALINOWO

5.1 Infrastruktura komunikacyjna

Głównym czynnikiem świadczącym o rozwoju infrastruktury komunikacyjnej jest dostępność komunikacyjna czyli odległość od głównych szlaków drogowych i kolejowych, portów, lotnisk oraz miast o znaczeniu ponadlokalnym.

5.1.1. Układ drogowy

Podstawowy układ drogowy gmin stanowią drogi:  krajowa nr 16 Augustów - Ełk -Olsztyn- najważniejszy element układu drogowego gminy, droga spełnia równocześnie funkcję drogi o znaczeniu turystycznym,  wojewódzka nr 661-  powiatowe:  . Tabela 33 Wykaz dróg na terenie gminy Kalinowo Rodzaj Nr drogi Odcinek Długość km nawierzchni Drogi krajowe 16 Augustów- Ełk- Olsztyn 21,0 bitumiczna Razem: 21,0 Drogi wojewódzkie 661 DW655- Cimochy- Kalinowo 11,3 bitumiczna Razem: 11,3 Drogi powiatowe Rodzaj nawierzchni Długość dróg [km] Bitumiczno-żwirowej Bitumiczne [km] Żwirowe [km] [km]

Gmina Kalinowo 104,6 68,884 - 35,716

 Źródło: Urząd Gminy Kalinowo Tabela 34. Wykaz dróg powiatowych gminy Kalinowo Lp. Numer Przebieg drogi drogi 1. 1878 N Sędki – Sypitki – Stacze – Borzymy – do dr. nr 1884 N 2. 1884 N dr. kraj. nr 16 (Sędki) – Pisanica – Borzymy – gr. woj. (Pomiany) 3. 1886 N Milewo – Turowo – gr. woj. (Chomontowo) 4. 1909 N Wieliczki – Kleszczewo – Wysokie – do dr. kraj. nr 16 5. 1913 N Wojnasy – Cimochy – Dorsze - Kalinowo 6. 1931 N Golubie – Golubka (dr. kraj. nr 16) 7. 1933 N Wysokie (dr. kraj. nr 16) – Pisanica – Sypitki – Wiśniowo Ełckie – do dr.nr 1872N 8. 1937 N Romoty – Jędrzejki - Lisewo 9. 1939 N Krzyżewo (dr. kraj. nr 16) – Borzymy - Lisewo 10. 1941 N gr. woj. (Jankielówka) – Zocie – Milewo 11. 1943 N dr. nr 1886 N – Prawdziska – dr. kraj. nr 16 12. 1945 N Dorsze – Marcinowo - Kalinowo źród1ło: dane z Urzędu Gminy Kalinowo

www.ekoexpert.com.pl Strona | 68

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

Wszystkie praktycznie drogi powiatowe powinny być modernizowane do klasy technicznej Z (zbiorczej), przede wszystkim w zakresie dostosowania szerokości, szczególnie jezdni do bezpiecznych warunków ruchu, ale także rozważenia obejść drogowych z ominięciem ciasno obudowanych przebiegów przez wsie.

Uzupełniającym układem drogowym gminy są drogi gminne:

Tabela 35 Wykaz dróg gminnych Lp. Numer Przebieg drogi Długość drogi [km] 1. 179001 N Wysokie - Zaborowo 3,1 2. 179002 N Mazurowo – Kulesze – dr. krajowa nr 16 3,9 3. 179003 N dr. powiatowa nr 1878 (Makosieje) – dr. powiatowa nr 19933 N (Pisanica) 2,9 4. 179004 N Skomętno Wielkie – dr. krajowa nr 16 1,7 5. 179005 N dr. woj. nr 661 (Wierzbowo) – gr. woj. 3,3 6. 179006 N dr. woj. nr 661 (Zanie) - Zocie 3,6 7. 179007 N Zocie – dr. powiatowa nr 1886 N (Turowo) 2,6 8. 179008 N Marcinowo – dr. woj. nr 661 (Milewo) 2,4 9. 179009 N Kalinowo ul. Polna 2,0 10. 179010 N Maże 0,7 11. 179011 N Ginie – granica województwa 2,0 12. 179012 N dr. krajowa nr 16 (Długie) – zabudowa kolonijna w kierunku wsi Krzyżewo 1,6 13. 179013 N Borzymy (od drogi powiatowej nr 1884 N przez osiedle w Borzymach) 0,6 14. 179014 N Borzymy – Stożne 2,0 15. 179015 N Kalinowo ul. Osiedlowa 0,525 16. 179016 N Kalinowo ul. Szkolna 0,315 17. 179017 N od skrzyżowania z drogą powiatową nr 1939 N w Borzymach, przez Jędrzejki, do 3,2 skrzyżowania z droga powiatową nr 1937 N w Jędrzejkach 18. 179018 N od skrzyżowania z drogą powiatową nr 1884 N w Romanowie, przez Romanowo, 2,2 do skrzyżowania z droga powiatową nr 1878 N w Romotach 19. 179019 N od skrzyżowania z drogą powiatową nr 1909 N przez Mikołajki, Gołubie i 6,7 Szczudły, do skrzyżowania z droga krajową nr 16 20. 179020 N od skrzyżowania z drogą wojewódzką nr 661 w Wierzbowie, przez Wierzbowo, 3,92 do granicy gminy w kierunku wsi Szeszki gm. Wieliczki oraz przez były PGR Wierzbowo 21. 179021 N od skrzyżowania z drogą powiatową nr 1933 N w Laskach Małych, do granicy 1,4 gminy w kierunku wsi Brodowo, gm, Ełk 22. 179022N Od skrzyżowania drogi powiatowej nr 1878N w miejscowości Makosieje- do 0,79 końca zabudowy jednorodzinnej w miejscowości Makosieje (dł. 0,79km- dz. Nr 95/2) 23. 179023 N Od skrzyżowania drogi powiatowej nr 1941N (Jankielówka- Zocie- Milewo) w 0,85 miejscowości Milewo- do końca zabudowy jednorodzinnej miejscowości Milewo (w stronę miejscowości Stare Cimochy) 24. 179024N Od skrzyżowania z drogą krajową nr 16 na granicy miejscowości Krzyżewo, 2,05 przez Koleśniki do drogi krajowej nr 16 w stronę miejscowości Prawdziska. Długość łączna 54,35 źród1ło: Urząd Gminy w Kalinowie

Drogi gminne w większości są drogami gruntowymi (34,02km). Długość dróg gminnych o nawierzchni twardej bitumicznej na terenie gminy Kalinowo wynosi 20,33km. W dużej części sieć drogowa nie odpowiada wymaganym standardom z uwagi na narastający ruch kołowy, ciężarowy i osobowy. Podstawowym mankamentem jest fakt, że są to przeważnie drogi jednojezdniowe, niewystarczające w czasach wzmożonego rozwoju transportu samochodowego.

www.ekoexpert.com.pl Strona | 69

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

Zgodnie z zapisami Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego znaczna część dróg na terenie gminy Kalinowo wymaga modernizacji, a niektóre regulacji i urządzenia. Obciążenie sieci drogowej, szybki wzrost motoryzacji indywidualnej i znaczny wzrost ruchu będą wymagały ciągłego doinwestowywania sieci drogowej, aby utrzymać odpowiedni standard techniczny poszczególnych kategorii dróg. Dotyczy to przede wszystkim dróg wojewódzkich oraz pozostałych dróg powiatowych i gminnych. Ponadto, w większości przypadków brakuje oddzielnie wydzielonych ciągów pieszych i rowerowych, co wpływa na pogorszenie użytkowania dróg. W hierarchii potrzeb pierwszeństwo należy przyjąć w odniesieniu do dróg uczęszczanych jako trasy turystyczne, otaczających jeziora lub łączących miejscowości o funkcjach turystyczno - wypoczynkowych z potencjalnymi możliwościami rozwojowymi. Przez gminę Kalinowo planowana jest realizacja międzynarodowej drogi ekspresowej Via Baltica oraz ekspresowej drogi krajowej nr 61.

5.1.2. Transport zbiorowy Transport drogowy

Na terenie powiatu ełckiego tylko teren trzech gmin (miasto Ełk, gmina Ełk i gmina Stare Juchy) obsługiwany jest przez Miejski Zakład Komunikacji w Ełku Sp. z o.o. . Gmina Kalinowo nie jest objęta tym systemem komunikacji zbiorowej. Znaczna część obszarów wiejskich jest obsługiwana przez linie autobusowe jedynie na głównych trasach. Powoduje to nierównomierną dostępność do transportu publicznego w gminie Kalinowo, zwłaszcza że brak alternatywnych form transportu, np. kolejowego. Niedostateczna obsługa terenów gminy związana jest również z małą liczbą połączeń, które realizowane są głównie w okresach szczytu przewozowego. W zakresie połączeń regionalnych prywatne firmy przewozowe zapewniają bezpośrednie połączenie z Warszawą, Białymstokiem, Łomżą, Suwałkami, Piszem, Giżyckiem, Oleckiem, Augustowem, Grajewem i Gołdapią. Stan transportu publicznego w obrębie gminy Kalinowo ale również powiatu ełckiego należy uznać za niedostateczny.. Ma to istotny wpływ na rozwój indywidualnego ruchu turystycznego, korzystającego z komunikacji publicznej. Obszary wiejskie nie posiadają wystarczającej obsługi komunikacyjnej w zakresie transportu zbiorowego. Relatywnie najkorzystniejsza sytuacja ma miejsce w miejscowości gminnej, w Kalinowie, z racji położenia na szlakach dróg krajowych. Natomiast znaczna część miejscowości położonych z dala od głównych szlaków komunikacyjnych polegać może jedynie na transporcie indywidualnym.

Transport kolejowy

Na terenie gminy Kalinowo brak jest infrastruktury kolejowej. Ta forma komunikacji sprowadza się do istniejącej i przewidywanej do pozostawienia ze względu na swój zabytkowy charakter – Ełckiej Kolejki Wąskotorowej na trasie z Ełku do Turowa z przystankiem końcowym. Stacja kolei wąskotorowej znajduje się w Ełku. Przystanki na terenie gminy Kalinowo zlokalizowane są we wsiach:

www.ekoexpert.com.pl Strona | 70

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

- Sypitki, - Maże - Grądzkie Ełckie - Borzymy, - Pisani - Milewo - Kalinowo - Dudki - Romanowo, - Turowo

Urządzenia i obiekty kolei wąskotorowej są w znacznej części zużyte i wymagają remontów i napraw. Szczególnie standard przystanków kolejowych nie odpowiada potrzebom pasażerów i turystów.

Transport lotniczy

Na podstawie zapisów Zintegrowanej strategii rozwoju ełckiego obszaru funkcjonalnego na lata 2014 – 2025 utworzenie lotniska lokalnego w podregionie ełckim jest kluczową sprawą dla rozwoju całego subregionu. Koncepcja jego powstania opiera się głównie o klientów z sektora biznesowego i turystycznego. W planach jest budowa lotniska o długości pasa 1100 m, przystosowanego do przyjmowania samolotów 50 - 80 osobowych, w formule partnerstwa samorządowo – prywatnego. Obecnie na terenie Województwa Warmińsko-Mazurskiego w miejscowości Szymany (/k Olsztyna) planowana jest budowa lotniska regionalnego. Zgodnie z prognozami będzie ono obsługiwało 57 tys. pasażerów rocznie, a w ciągu 20 lat ma nastąpić wzrost do 731 tys. rocznie. Początkowo liczba operacji lotniczych, startów i lądowań ma wynosić 5,6 tys. rocznie (po dwóch dekadach ma osiągnąć 17 tys. rocznie). Koszty budowy lotniska mają wynieść około 200 mln zł (z czego unijne dofinansowanie może sięgać 76%). Powstające koło Olsztyna lotnisko zostanie połączone z ośrodkami subregionalnymi województwa (Ełkiem i Elblągiem) bezpośrednimi połączeniami kolejowymi (Ełk-Szymany). Usprawni to znacząco możliwość szybkiego przemieszczania się zarówno turystów, przedsiębiorców, jak i mieszkańców do stolicy województwa W Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Kalinowo zaproponowano lokalizację lotniska w miejscowości Pisanica. Plany samorządowe zakładają budowę lotniska lokalnego, nakierowanego na obsługę podregionu ełckiego. Ma być to lotnisko obsługujące ruch turystyczny i biznesowy. Wstępna koncepcja zakłada formułę partnerstwa publiczno-prywatnego.

5.2 Infrastruktura wodno- kanalizacyjna i ochrony środowiska 5.2.1. Wodociągi i kanalizacja sanitarna

Tabela 36 Charakterystyka sieci wodociągowej w gminie Kalinowo Gmina Kalinowo wskaźniki 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Długość czynnej km sieci rozdzielczej 111,7 113,2 146,0 152,7 152,7 152,7 152,7 152,7 152,7 157,7 247,4 Przyłącza prowadzące do szt. budynków 1017 1017 1017 1049 1051 1051 1051 1051 1051 1062 1919

www.ekoexpert.com.pl Strona | 71

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025 mieszkalnych Woda dostarczana gospodarstwom dam3 domowym 153,7 156,5 169,1 170,1 173,5 162,2 174,8 179,5 138,7 152,0 161,0 Ludność korzystająca z os sieci wodociągowej 5380 5382 5410 5334 5345 5311 5435 5437 5446 5453 bd Zużycie wody w gospodarstwie m3 domowym na 1 mieszkańca 21,8 22,3 24,1 24,4 25,1 23,4 24,7 25,4 19,7 21,6 22,8 Wskaźnik zwodociągowania % gminy 76,3 76,3 77,0 77,0 77,0 77,0 77,0 77,0 77,0 77,2 bd źródło: Bank danych lokalnych, GUS

Na terenie gminy do kanalizacji sanitarnej podłączone są następujące miejscowości: Kalinowo i Długie, z odprowadzeniem ścieków do oczyszczalni komunalnej w Kalinowie oraz Borzymy, z odprowadzeniem ścieków do oczyszczalni w Borzymach, a także: Pisanica, Laski Wielkie, Laski Małe, Czyńcze, Kucze, Sypitki, Makosieje, Łoje i Mazurowo, z odprowadzeniem ścieków do oczyszczalni w Pisanicy. W pozostałych miejscowościach gminy ścieki odprowadzane są do urządzeń lokalnych (zbiorniki szczelne, ustępy) i wywożone do stacji zlewnej przy oczyszczalni ścieków w Pisanicy.

Tabela 37 Charakterystyka sieci kanalizacji sanitarnej w gminie Kalinowo. Gmina Kalinowo wskaźniki 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Długość czynnej sieci km kanalizacyjnej 14,1 12,0 10,4 10,1 18,1 18,1 18,1 18,1 18,1 18,6 65,3 Przyłącza prowadzące do szt. budynków mieszkalnych 195 160 143 190 190 190 190 190 190 194 455

Ścieki 3 dam odprowadzane 62,8 56,4 49,7 43,6 43,7 50,4 50,0 48,0 39,0 52,0 52,0 Ludność korzystająca z os sieci kanalizacyjnej 1968 1962 1962 1934 2063 2050 2098 2099 2103 2134 bd Wskaźnik skanalizowania % gminy 27,9 27,9 27,9 27,9 29,7 29,7 29,7 29,7 29,7 30,2 bd źródło: Bank danych lokalnych, GUS

Na terenie gminy Kalinowo funkcjonuje 3 oczyszczalnie zbiorowe z podwyższonym usuwaniem biogenów oraz dwie lokalne. Są to: Oczyszczalnia ścieków w Pisanicy Jest to oczyszczalnia mechaniczno-biologiczna, działająca jako trzy niezależne reaktory SBR z możliwością chemicznego wspomagania procesu oczyszczania (preparat PIX). Przekazano ją do eksploatacji w 2007 r. posiada przepustowość średnią dobową 191

www.ekoexpert.com.pl Strona | 72

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025 m³/d, a maksymalną 382 m³/d. Dziennie średnio wpływa do oczyszczalni około 100 m³ ścieków (wykorzystanie około 40%). Oczyszczalnia ścieków w Kalinowie Jest to oczyszczalnia mechaniczno–biologiczna, o przepustowości 76 m³/d. Dostarcza się średnio 80 m³/d ścieków (wykorzystanie 100%). Oczyszczalnia ścieków w Borzymach Jest to oczyszczalnia chemiczna (złoże BIOCLERE), o przepustowości 35m³/d. Średnia dzienna „dostawa” ścieków to 20 m³/d (wykorzystanie: 70 %). Na terenie Gminy istnieją jeszcze lokalne oczyszczalnie ścieków, obsługujące zabudowę mieszkaniową po byłych zakładach rolnych. Są to:  lokalna oczyszczalnia ścieków w miejscowości Milewo, mechaniczno-biologiczna, o przepustowości średniej dobowej 16m³;  lokalna oczyszczalnia ścieków w miejscowości Wysokie, mechaniczno-biologiczna, o przepustowości średniej dobowej 16m³. W roku 2013 na oczyszczalniach powstało 18 ton osadów ściekowych, z czego 11 ton zostało zagospodarowane w rolnictwie a 7 ton składowano. W roku 2014 na oczyszczalniach powstało 18 ton osadów ściekowych, z czego 14 ton zostało zagospodarowane w rolnictwie a 4tony czasowo magazynowano. W 2013 roku wskaźnik zwodociągowania gminy wyniósł 77,2% a skanalizowania 30,2%. Dostęp mieszkańców gminy Kalinowo do infrastruktury wodociągowej należy ocenić jako zadawalający. Istotne jest zwiększenie liczby gospodarstw domowych podłączonych do systemu kanalizacji sanitarnej.

Procent mieszkańców gminy Kalinowo korzystających z instalacji wodno- kanalizacyjnej

80 76,3 76,3 77 77 77 77 77 77 77 77,2

60

40 27,9 27,9 27,9 27,9 29,7 29,7 29,7 29,7 29,7 30,2 20

0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

z wodociągu z kanalizacji sanitarnej

Wykres 12 Procent mieszkańców gminy Kalinowo korzystających z instalacji wodno- kanalizacyjnych w latach 2004-2013 źródło: opracowanie własne na podstawie danych z GUS BDL

Zgodnie z danymi statystycznymi GUS BDL, długość czynnej sieci rozdzielczej na terenie Gminy Kalinowo w 2014 r. wynosiła 247,4 km. Przyłączeń wodociągowych prowadzących do budynków

www.ekoexpert.com.pl Strona | 73

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025 mieszkalnych było 1919 sztuk. Natomiast, długość czynnej sieci kanalizacyjnej wynosiła 65,3km, przy czym połączeń prowadzących do budynków mieszkalnych było 455 szt.

Długość sieci wodociągowej i kanalizacyjnej w gminie Kalinowo

250 200 150 100 50 0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

długość czynnej sieci rozdzielczej długość czynnej sieci kanalizacyjnej

Wykres 13 Długość sieci wodociągowej i kanalizacyjnej w gminie Kalinowo w latach 2004-2014 źródło: opracowanie własne na podstawie danych z GUS BDL

Budowa i modernizacja sieci wodociągowej i kanalizacji sanitarnej na terenie gminy w dalszym ciągu powinna być zadaniem priorytetowym samorządu terytorialnego gminy Kalinowo. Na terenach wiejskich o rozproszonej zabudowie, nie ma warunków i możliwości technicznego podłączenia tych budynków do oczyszczalni ścieków. Na tych obszarach, jedynym rozwiązaniem problemu ścieków stanowią zbiorniki bezodpływowe oraz przydomowe oczyszczalnie ścieków. Stan sieci wodno-kanalizacyjnej na terenie gminy jest dość zadowalający, choć widać pilną potrzebę rozbudowy sieci odbioru ścieków bytowych z obszarów wiejskich. Pozwoli to chronić stan wód gruntowych oraz powierzchniowych, które stanowią znaczący walor środowiska na terenie gminy.

5.2.2. Gospodarka odpadami

Gmina Kalinowo należy do Międzygminnego Związku „Gospodarka Komunalna”. Za zagospodarowanie odpadów na ich terenie odpowiada Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej EKO-Mazury Sp. z o.o.

www.ekoexpert.com.pl Strona | 74

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

Rysunek 6 Gminy wchodzące w skład Związku Międzygminnego Gospodarka Komunalna oraz organizacja zbiórki odpadów w podregionach

Największą grupą odpadów powstających w gminie są odpady komunalne z gospodarstw domowych oraz przedsiębiorstw (punkty handlowe, usługowe, zakłady rzemieślnicze, targowiska, szkoły itp.). Odpady przemysłowe pochodzą głównie z rolnictwa, przetwórstwa spożywczego, przetwórstwa drewna, budownictwa, remontów, demontażu obiektów budowlanych, z oczyszczalni ścieków.

Tabela 38 Charakterystyka gospodarki odpadowej w gminie Kalinowo. Gmina Kalinowo wskaźniki 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Zmieszane odpady Mg komunalne ogółem 991,33 1180,0 1152,0 1216,96 967,24 855,16 655,82 512,56 377,13 Średnia ilość odpadów na kg mieszkańca 141,0 168,4 165,4 176,2 139,7 121,0 92,8 72,6 53,5 Zmieszane odpady komunalne z gospodarstw Mg domowych 912,68 902,05 1006,22 792,12 746,4 530,37 423,27 352,93 266,28 Średnia ilość odpadów na mieszkańca z gospodarstw kg domowych 129,8 128,7 144,3 114,7 107,8 75,0 59,9 50,0 37,8 Budynki mieszkalne szt. objęte zbieraniem - - - - 1173 1185 1193 1224 1500

www.ekoexpert.com.pl Strona | 75

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025 odpadów z gospodarstw domowych źródło: Bank danych lokalnych, GUS

ZMIESZANE ODPADY KOMUNALNE Z GOSPODARSTW DOMOWYCH

1500 1006,22 1000 912,62 902,05 792,12 746,4 530,37 500 423,27 352,93 266,28

0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

odpady komunalne z gospodarstw domowych [Mg]

Wykres 14 Zmieszane odpady komunalne z gospodarstw domowych zebrane w gminie Kalinowo w latach 2005-2013 źródło: opracowanie własne na podstawie danych z GUS BDL

Odpady komunalne z gminy Kalinowo trafiają do nowo wybudowanego nowoczesnego Zakładu Unieszkodliwiania Odpadów Komunalnych w Siedliskach k. Ełku, które powstało w ramach projektu pn. „Budowa Zakładu Unieszkodliwiania Odpadów komunalnych wraz ze składowiskiem odpadów w Siedliskach k. Ełku”. Zadania inwestycyjne obejmowały poza budową zakładu także budowę kwatery składowej balastu wraz z systemem uszczelnienia i drenażu odcieków oraz segmentem podczyszczania odcieków i ścieków technologicznych. Szacuje się, że kwatera będzie funkcjonowała przez 30 lat, ze względu na swoją powierzchnię 5,1 ha oraz objętość 560 000 m3. Funkcjonowanie Zakładu Unieszkodliwiania Odpadów oparto na systemie technologii mechaniczno-biologicznego przetwarzania odpadów komunalnych polegającego na segregacji mechanicznej i manualnej w hali sortowni oraz intensywnej stabilizacji tlenowej odpadów biodegradowalnych w hali kompostowni. Zakład posiada przepustowość 42 000 t/rok i wyposażony jest w linię segregacji odpadów, halę intensywnej stabilizacji tlenowej, segment kruszenia i magazynowania odpadów budowlanych (przepustowość 7000 t/rok), segment demontażu odpadów wielkogabarytowych, elektrycznych i elektronicznych (przepustowość 500 t/rok) oraz segment do czasowego magazynowania odpadów niebezpiecznych (przepustowość 750 t/rok). Od grudnia 2011 roku odpady są w nim unieszkodliwiane w sposób całkowicie bezpieczny dla środowiska naturalnego. Zgodnie z „Planem Gospodarki Odpadami dla województwa warmińsko-mazurskiego na lata 2011-2016” zakład posiada status Regionalnej Instalacji Przetwarzania Odpadów Komunalnych (RIPOK) dla gmin należących do związku, pełniąc tym samym strategiczną rolę w gospodarce odpadami w województwie. Z danych GUS BDL wynika, że na koniec 2013 roku z terenu Gminy Kalinowo do ZUO w Siedliskach trafiło łącznie 377,13ton odpadów komunalnych, w tym 266,28ton stanowiły odpady z gospodarstw domowych.

www.ekoexpert.com.pl Strona | 76

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

Kolejną, istotną kwestią dotyczącą ochrony zdrowia i ochrony środowiska jest występowanie na obszarze gminy znacznej ilości azbestu i wyrobów zawierających azbest. Dla gmin wchodzących w skład Związku Międzygminnego Gospodarka Komunalna opracowano Program usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest. Osiągając cel Programu wypełnione zostanie zobowiązanie, jakie Polska złożyła Unii Europejskiej, deklarując oczyszczenie obszaru Polski z azbestu i wyrobów go zawierających do 2032 roku.

Tabela 39 Wyroby zawierające azbest w gminie Kalinowo. Zinwentaryzowane Unieszkodliwione Pozostałe do unieszkodliwienia wykonanie [kg] [kg] [kg] wskaźniki os. os. os. os. os. os. razem razem razem % fizyczne prawne fizyczne prawne fizyczne prawne Gmina 1624774 Kalinowo 1475766 149009 3800 2450 1350 1620974 1473316 147659 0,2 źródło: baza azbestowa; www.bazaazbestowa.gov.pl

Co roku władze gminy pomagają mieszkańcom w usuwaniu tego typu odpadów poprzez dofinansowanie usuwania, transportu i unieszkodliwiania wyrobów zawierających azbest, ze środków własnych oraz pozyskanych z WFOŚiGW w Olsztynie.

5.3 Infrastruktura energetyczna

5.3.1 Elektroenergetyka

Operatorem Systemu Dystrybucyjnego w Gminie Kalinowo jest PGE Dystrybucja S.A. Oddział Białystok. Dostawcą energii elektrycznej w Gminie jest PGE Obrót S.A. Oddział Białystok. Odbiorcy z terenu Gminy Kalinowo zasilani są w energię elektryczną liniami SN- 15kV Prawdziski zasilaną ze stacji 110/15kV Augustów oraz linią SN-15kV Szeligi- Augustów zasilaną ze stacji 110/15kV Szeligi usytuowanej na terenie miasta Ełk.

www.ekoexpert.com.pl Strona | 77

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

Rysunek 7 Zaopatrzenie w energię elektryczną obszaru gminy Kalinowo źródło: koncepcja zagospodarowania przestrzennego dla ełckiego obszaru funkcjonalnego

Struktura sieci elektroenergetycznych na terenie Gminy Kalinowo:  Sieć wysokiego napięcia WN: . sieć napowietrzna: 16,68km . sieć kablowa: 0 km  Sieć średniego napięcia SN: . sieć napowietrzna: 169,54km . sieć kablowa: 3,08km  Sieć niskiego napięcia nn: . sieć napowietrzna: 130,85km . sieć kablowa: 14,75km  stacje transformatorowe SN/nn: . sieć napowietrzna: 114szt . wnętrzowe: 6szt. Zgodnie z pozyskanymi danymi o wielkości zużycia energii elektrycznej dla odbiorców zasilanych na niskim napięciu (grupa taryfowa C) dla obszaru Gminy Kalinowo, zużycie energii w 2014 r. wyniosło 1 407 801 kWh. W tym czasie do sieci podłączonych było 201odbiorców energii. Do największych zakładów zużywających energię na obszarze gminy należy:  „Cegielnia” S.C. w Pisanicy Zużycie energii elektrycznej dla obiektów administracji publicznej oraz przedsiębiorstw zasilanych na niskim napięciu w grupie taryfowej C na przestrzeni ostatnich 4 lat przedstawia tabela poniżej.

www.ekoexpert.com.pl Strona | 78

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

Tabela 40 Zużycie energii elektrycznej w Gminie Kalinowo na przestrzeni ostatnich 5 lat dla odbiorców zasilanych na niskim napięciu – grupa taryfowa C Obszar Gminy Kalinowo Rok Ilość Odbiorców Zużycie energii w kWh – taryfa C 2011 140 990 104 2012 154 990 070 2013 153 1 167 722 2014 201 1 407 801 źródło: PGE Dystrybucja S.A. Oddział Białystok

Na terenie gminy Kalinowo łączna ilość opraw lamp sodowych wynosi: 518 szt.:  75 W – 11 szt. (łączna moc opraw: 825W)  100 W – 301 szt. (łączna moc opraw: 30100W)  150 W – 206szt. (łączna moc opraw: 30900W)

Tabela 41 Zestawienie zużycia energii elektrycznej w grupie taryfowej C przez oświetlenie uliczne Zużycie energii elektrycznej Okres 2011 2012 2013 2014 Ilość odbiorców 26 29 30 32 Zużycie energii w kWh 126 801 169 238 180 250 201 350 źródło: PGE Dystrybucja S.A. Oddział Białystok Tabela poniżej przedstawia zużycie energii elektrycznej na potrzeby gospodarstw domowych w grupie taryfowej G na przestrzeni ostatnich 4 lat pozyskane z Zakładu Energetycznego.

Tabela 42 Zużycie energii elektrycznej w gminie Kalinowo na potrzeby gospodarstw domowych Obszar Gminy Kalinowo Rok Ilość Odbiorców Zużycie energii w MWh – taryfa G 2011 1982 4305,315 2012 1976 4303,580 2013 2007 4451,345 2014 2015 4567,236 źródło: PGE Dystrybucja S.A. Oddział Białystok

W roku 2014 zużycie energii przypadające na 1 mieszkańca na podstawie danych pozyskanych z Zakładu Energetycznego wyniosło 649,68 kWh/rok/mieszkańca. W roku 2014 zużycie energii elektrycznej wzrosło w stosunku do roku ubiegłego. Może być to związane z coraz większą dostępnością do urządzeń elektrycznych i elektronicznych i coraz mocniej rozpowszechnioną tendencją do nowinek technologicznych. Rzeczywiste zużycie energii w gospodarstwach domowych w roku 2014 wyniosło 4567,236 MWh/rok. Zużycie energii elektrycznej dla obszaru całej gminy Kalinowo, wliczając energię pobraną przez odbiorców indywidualnych (grupa taryfowa G) jak i przez odbiorców grupy taryfowej C (przedsiębiorstwa i obiekty administracji publicznej, w tym oświetlenie uliczne) dla roku 2014 r. kształtowało się na poziomie 5970,037 MWh. Tabela poniżej prezentuje zużycie energii w gminie na przestrzeni ostatnich 4 lat.

www.ekoexpert.com.pl Strona | 79

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

Tabela 43 Zużycie energii elektrycznej dla obszaru gminy Kalinowo Obszar Gminy Kalinowo Grupa taryfowa C + G Rok Ilość Odbiorców Zużycie energii w kWh

2011 2 122 5 295 419 2012 2 130 5 293 650 2013 2 160 5 619 067 2014 2 216 5 975 037 źródło: PGE Dystrybucja S.A. Oddział Białystok

Rozkład zużycia energii w zależności od grupy taryfowej przedstawiono na poniższym diagramie.

5000000 Rozkład zużycia enrgii dla obszaru gminy Kalinowo 4567236 4451345 4500000 4305315 4303580

4000000 zużycie energii w kWh- taryfa G gospodarstwa domowe 3500000

3000000 zużycie energii w kWh- taryfa C 2500000

2000000

1500000 1407801 1167722 990104 990070 1000000

500000

0 2011 2012 2013 2014

Wykres 15 Rozkład zużycia energii elektrycznej dla obszaru gminy Kalinowo źródło: opracowanie własne na podstawie danych z GUS BDL

Zużycie energii elektrycznej na przestrzeli lat dla obszaru gminy Kalinowo systematycznie wzrasta. Nie obserwuje się znacznych wahań w zakresie zużycia energii, jej wzrost wynika ze wzrostu liczby odbiorców. Jak przedstawia powyższy wykres, aż 76,4 % poboru energii w skali całego zużycia energii w gminie przypada na gospodarstwa domowe. W roku 2014 zużycie energii dla tej grupy odbiorców wynosiło 4 567 236 kWh. Tym samym

www.ekoexpert.com.pl Strona | 80

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025 zużycie energii przez przedsiębiorstwa i obiekty administracyjne w grupie taryfowej C w roku 2014 stanowiło 23,6 % ogólnego zużycia energii.

Plany rozwojowe przedsiębiorstwa energetycznego Zgodnie z danymi uzyskanymi od PGE Dystrybucja S.A. Oddział Białystok, na terenie gminy Kalinowo planowane są następujące zadania w zakresie budowy, modernizacji i rozbudowy systemu elektroenergetycznego: lata 2014-2019: Budowa sieci SN i nn na potrzeby przyłączenia nowych odbiorców: budowa przyłączy kablowych wraz z układami pomiarowymi- 92szt., budowa przyłączy napowietrznych- 21szt., budowa linii SN: napowietrznych- 3,15km; kablowych- 1,85km budowa linii nn: napowietrznych- 10,91 km; kablowych- 3,97km Modernizacja istniejącej sieci SN i nn modernizacja linii napowietrznych SN- 8,22km, modernizacja linii kablowych SN- 2,29km, modernizacja stacji transformatorowych 15/0,4kV napowietrznych- 7szt., modernizacja linii napowietrznych nn- 1,5km, modernizacja linii kablowych nn- 2,85km, modernizacja przyłączy kablowych wraz z układami pomiarowymi- 17szt

5.3.2 Gazownictwo

Na podstawie informacji udostępnionych przez Polską Spółkę Gazownictwa Oddział w Warszawie Spółka nie prowadzi usługi dystrybucji paliwa gazowego oraz nie posiada sieci gazowej na terenie Gminy Kalinowo. Zgodnie z załączoną poniżej mapą dotyczącą stopnia gazyfikacji poszczególnych miejscowości gminy Kalinowo potwierdza się, iż teren gminy nie został dotychczas zgazyfikowany. Mieszkańcy gminy do celów przygotowywania posiłków wykorzystują gaz propan- butan, który jest dystrybuowany na terenie gminy w butlach 11 kg.

www.ekoexpert.com.pl Strona | 81

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

Gmina Kalinowo

Wykres 16 Mapa zgazyfikowania gmin regionu Polska Spółka Gazownictwa Oddział Warszawa źródło: opracowanie własne na podstawie danych z GUS BDL

Obecnie Gmina nie posiada sieci gazowej. Stosunkowo niewielkie zapotrzebowanie ilościowe na gaz ziemny oraz znaczne koszty realizacyjne sprawiają, iż inwestycja jest nierentowna. Z uwagi na fakt, iż w gminie Kalinowo znakomitą większość potencjalnych odbiorców stanowią klienci indywidualni, ewentualna możliwość budowy sieci gazowej jest mało prawdopodobna. W planach rozwojowych przewiduję się rozbudowę systemu przesyłowego gazociągów wysokiego ciśnienia na terenie wschodniej części województwa warmińsko- mazurskiego, jednak są to założenia długoterminowe. Zgodnie z koncepcją zasilania województwa warmińsko-mazurskiego dostawami gazu z innych źródeł przez obszar gminy Kalinowo planowany jest wariant I eksportu gazu do Litwy z kierunku tłoczni Zambrów. Założenia te są na etapie koncepcyjnym i nie opracowano dokładnego przebiegu. Zgodnie z otrzymanym z Polskiej Spółki Gazownictwa sp. z o.o. Oddział w Warszawie pismem z dnia 27.04.2015 r. kierowanym do Wójta Gminy Kalinowo, na terenie Gminy nie ma sieci gazowej, a PSG sp. z o.o. Oddział w Warszawie nie ma planów gazyfikacji gminy Kalinowo w najbliższym czasie.

5.3.3 Ciepłownictwo

Na terenie gminy Kalinowo brak centralnego systemu ciepłowniczego. Na terenie gminy istnieją następujące lokalne kotłownie:  kotłownia Spółdzielni Mieszkaniowej w Kalinowie,  kotłownia Spółdzielni Mieszkaniowej w Pisanicy,

www.ekoexpert.com.pl Strona | 82

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

Zaopatrzenie gminy w ciepło oparte jest w większości na indywidualnych systemach grzewczych, opartych głównie na paliwie stałym. Powszechność wykorzystywania paliw stałych, w tym węgla kamiennego i drewna, wynika z ich atrakcyjnej ceny w stosunku do innych paliw oferowanych na rynku oraz z wysoką dostępnością na rynku. Są to źródła wymagające ciągłej obsługi oraz generujące znaczne zanieczyszczenia do powietrza w zależności od rodzaju paliwa. Nie są wyposażone w urządzenia odpylające, recyrkulacje spalin, analizatory jakości spalania, systemy nadzoru nad sprawnością produkcji energii. W związku z tym, iż stan taki wywiera niekorzystny wpływ na jakość powietrza w Gminie Kalinowo konieczna jest modernizacja oraz wymiana istniejących indywidualnych pieców węglowych na ekologiczne Bieżące zużycie energii cieplnej dla obiektów będących w zarządzie gminy Kalinowo opracowano na podstawie przekazanych przez urząd informacji o zużyciu paliw za rok 2013.

Tabela 44 Zapotrzebowanie na energię cieplną dla obiektów publicznych z obrębu Gminy Kalinowo wraz ze sposobem ich ogrzewania (zużycie za rok 2014) Średnie roczne sposób Zużycie powierzchnia Zużycie zapotrzebowanie Lp Nazwa budynku ogrzewania paliwa w użytkowa (m2) paliwa na energię cieplną (paliwo) [kg] [GJ/rok]

1 Urząd Gminy Kalinowo 768,8 węgiel 27 ton 27000 611,01

Gminny Ośrodek Zdrowia 2 505,0 węgiel 30,4 ton 30400 687,95 Kalinowo

Ośrodek Zdrowia Borzymy 3 472,63 węgiel 10 ton 10 000 226,3 z częścią mieszkalną

Ośrodek Zdrowia Pisanica z 4 618,0 drewno 30 ton 30000 468 częścią mieszkalną

Świetlica Wysokie 5 266,4 ekogroszek 12,6 ton 12600 285,14 Przedszkole

Gminny Ośrodek Kultury 6 bd węgiel 25 ton 25000 565,75 Kalinowo

Wiejski Dom Kultury 7 bd Olej opałowy 20 000 litrów 17000 683,23 Pisanica

8 1783,0 Olej opałowy 22,7m3 19295 775,47 Zespół Szkół w Pisanicy Szkoła Podstawowa w 9 bd Olej opałowy 3508 litrów 2981,8 119,84 Kalinowie

10 Szkoła Podstawowa w 420,0 węgiel 20 ton 20 000 452,6 Sypitkach Szkoła Podstawowa w 3 11 2100,0 Olej opałowy 22, 8 m 19380 778,88 Borzymach SUMA 213656,8 kg 5654,17 GJ źródło: opracowanie własne na podstawie danych uzyskanych z Urzędu Gminy Kalinowo

Spośród 11 obiektów pod zarządem gminy, dla których zostało określone za rok 2014 zużycie paliwa do celów ogrzewania 6 z nich ogrzewana była przy użyciu kotła węglowego, 4

www.ekoexpert.com.pl Strona | 83

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025 przy użyciu kotłowni olejowej oraz 1 obiekt był ogrzewany drewnem. Największe zużycie w skali roku do ogrzewania budynków, ma węgiel. Udział wykorzystywanych paliw w obiektach gminnych przedstawiono na poniższym wykresie.

Zużycie paliwa [Mg/rok]

drewno; 30,0

olej opałowy; 58,66 węgiel; 125,0

Wykres 17 Zużycie paliw w obiektach gminnych za rok 2014 [Mg/rok] źródło: opracowanie własne na podstawie danych z GUS BDL

Gospodarstwa domowe na terenie gminy są ogrzewane z indywidualnych źródeł ciepła. Zgodnie z danymi statystycznymi ok. 65% z ogółu mieszkań gminy Kalinowo jest wyposażona w instalację centralnego ogrzewania. Mieszkania nieposiadające instalacji c.o. są ogrzewane głównie piecami węglowymi.

Tabela 45 Mieszkania wyposażone w c.o. na terenie Gminy Kalinowo Zasoby mieszkaniowe

Wyszczególnienie gmina Kalinowo

2009 2010 2011 2012 2013 Mieszkania [szt.] 1872 1922 1932 1941 1951 powierzchnia użytkowa mieszkań [m2] 147216 152404 153516 154922 156124 centralne ogrzewanie[szt.] 1072 1237 1247 1256 1266 wyposażone w instalacje c.o. w ogółu mieszkań [%] 57,3 64,4 64,5 64,7 64,9 źródło: Bank danych lokalnych, GUS

Na przełomie lat 2009 – 2013 uwidocznił się wzrost mieszkań wyposażonych w instalację c.o. z 57,3% na 64,9%. Bilans zapotrzebowania na energię cieplną dla całego obszaru gminy Kalinowo, z uwzględnieniem zarówno obiektów będących w zarządzie gminy jak i indywidualnych gospodarstw domowych przedstawiono w poniższej tabeli.

www.ekoexpert.com.pl Strona | 84

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

Tabela 46 Średnioroczne zapotrzebowanie na energię cieplną dla obszaru gminy Kalinowo Wyszczególnienie Średnie roczne zapotrzebowanie na energię cieplną [GJ/rok] Obiekty gminne 5654,17 Obiekty mieszkalne 88520,112 SUMA 94174,282 źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Urzędu Gminy i GUS

Znaczący udział w ogólnym bilansie cieplnym gminy mają indywidualne gospodarstwa domowe, udział ten stanowi ponad 93 % ogólnego zapotrzebowania na ciepło. Z danych otrzymanych z Urzędu Gminy w Kalinowie wynika, że mimo sukcesywnie realizowanych prac termomodernizacyjnych, duża część budynków należących do JST wymaga poprawy standardu energetycznego. Zdecydowana większość budynków nie spełnia obecnie obowiązujących norm cieplnych. Przewidując, że w okresie do 2020 r. nastąpi wzrost wymagań cieplnych dotyczących budynków, należy podjąć działania w celu ograniczenia strat ciepła poprzez wykonanie audytów energetycznych oraz projektów budowlanych według nowych norm oraz sukcesywnie wykonywać termomodernizacje.

Tabela 47 Standard energetyczny i wskaźniki zużycia energii na ogrzewanie i c.w.u. w budynkach gminy Kalinowo Obiekty o zużyciu energii cieplnej [GJ/m2/rok] Liczba budynków Obiekty dla których ogółem wymagających podano dane do 0,4 0,4-0,6 0,6-0,8 0,8-1,0 1,0-1,2 Powyżej 1,2 termomodernizacji

[liczba] 9 1 2 0 2 2 2 8 [powierzchnia m2] 11283 3227 5429 0 1039 815 771 źródło: Zintegrowana strategia rozwoju Ełckiego Obszaru Funkcjonalnego na lata 2014–2025

Istotnym czynnikiem wpływającym na wielkość emisji CO2 jest skala wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych. W prawodawstwie polskim odnawialne źródło energii to „źródło wykorzystujące w procesie przetwarzania energię wiatru, promieniowania słonecznego, geotermalną, fal, prądów i pływów morskich, spadku rzek oraz energię pozyskiwaną z biomasy, biogazu wysypiskowego, a także biogazu powstałego w procesach odprowadzania lub oczyszczania ścieków albo rozkładu składowanych szczątek roślinnych i zwierzęcych” 2

Energia wiatru Energia wiatru jest jednym z najstarszych źródeł energii odnawialnej stosowanych przez człowieka. Średnia roczna prędkość wiatru w Polsce waha się od 2,8 do 3,5 m/s. Średnie roczne prędkości powyżej 4 m/s (wartość minimalną do efektywnej pracy), występują na wysokości 25 i więcej metrów na 2/3 powierzchni naszego kraju. Prędkości powyżej 5 m/s występują na niewielkim obszarze i to na wysokości 50 metrów i powyżej. Według opracowań Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej znaczna część Polski posiada wystarczające warunki do wykorzystania energii wiatru do produkcji energii elektrycznej.

2 Ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne (Dz.U.2012.1059)

www.ekoexpert.com.pl Strona | 85

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

Gmina Kalinowo położona jest w obszarze o stosunkowo korzystnych warunkach wietrznych (III strefa). Należy mieć jednak na uwadze, iż przy tego typu inwestycjach, należy przeanalizować wiele czynników mogących mieć potencjalny wpływ na realizację przedsięwzięcia, zarówno pod względem środowiskowym jak i ekonomicznym.

Energia słoneczna Promieniowanie słoneczne jest źródłem energii o wysokim potencjale technicznym. Słońce od wielu lat jest postrzegane jako pewne i czyste źródło energii. W Polsce coraz częściej wykorzystuje się tę energie, zwłaszcza do ogrzewania ciepłej wody użytkowej. Jest to możliwe przy zastosowaniu kolektorów słonecznych. Suma usłonecznienia rzeczywistego w województwie warmińsko mazurskim kształtuje się na poziomie 1650–1700 godzin i wbrew obiegowym sądom jest dość wysoka. Gmina Kalinowo leży w obszarze, dla którego usłonecznienie względne waha się w granicach 1650–1700 godzin, co uznaje się za dobrą wartość usłonecznienia. Średnie sumy napromieniowania słonecznego całkowitego padającego na jednostkę powierzchni poziomej na obszarze gminy waha się 1000 – 1080 kWh/m2. Na terenie Gminy Kalinowo promieniowanie słoneczne można wykorzystać do produkcji energii elektrycznej, wykorzystując ogniwa fotowoltaiczne, oraz do produkcji energii cieplnej, wykorzystując kolektory słoneczne. Przy odpowiednich instrumentach wsparcia finansowego tego typu inwestycje stanowić mogą jedno z głównych alternatywnych źródeł energii. Na terenie Gminy Kalinowo, część gospodarstw wykorzystuje kolektory słoneczne jako źródło energii do ogrzania ciepłej wody użytkowej. Uchwałą Nr XXXI/227/14 Rady Gminy Kalinowo z dnia 12 czerwca 2014 roku w sprawie zmiany Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Kalinowo, dla terenów położonych w obrębach Skomętno Wielkie i Pisanica, przewiduje się "rozmieszczenie urządzeń wytwarzających energię z odnawialnych źródeł energii o mocy przekraczającej 100 kW, wraz z ich strefami ochronnymi związanymi z ograniczeniami w zabudowie oraz zagospodarowaniu i użytkowaniu terenu, ograniczając te urządzenia do urządzeń fotowoltaicznych, wykorzystujących energię promieniowania słonecznego".

Energia geotermalna Energię geotermalną (będącą częścią energii geotermicznej Ziemi, zawartą w wodzie) dzieli się na płytką oraz głęboką. Geotermia płytka to zasoby energii pochodzenia geotermicznego, zakamuflowane w wodach znajdujących się na stosunkowo niewielkich głębokościach i zarazem o temperaturach na tyle niskich, że ich bezpośrednie wykorzystanie do celów energetycznych jest niemożliwe (aczkolwiek można je efektywnie eksploatować w sposób pośredni, np. przy użyciu pomp ciepła). Można przyjąć, że graniczną temperaturą jest w tym przypadku poziom 20°C. Geotermia głęboka zaś, to energia zawarta w wodach znajdujących się na znacznych

www.ekoexpert.com.pl Strona | 86

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025 głębokościach (2, 3 km i więcej), głównie w postaci naturalnych zbiorników, o temperaturach powyżej 20°C.3 Zgodnie z zapisami dokumentu „Program ekoenergetyczny województwa warmińsko- mazurskiego” na terenie województwa warmińsko-mazurskiego zaznaczają się wpływy dwóch okręgów geotermalnych. Na zachodzie i południu jest to okręg grudziądzko- warszawski, natomiast na północy jest to okręg przybałtycki. We wschodniej części województwa nie występują żadne złoża geotermalne. Okręg grudziądzko-warszawski zawiera wody geotermalne w zakresie temperatur od 25°C do 135°C, które występują w kilku mezozoicznych basenach geotermalnych. Na terenie województwa warmińsko-mazurskiego występują wody o średnich wartościach temperatur i realnych możliwościach ich eksploatacji. Brak jednak szczegółowego rozeznania geologicznego, co powoduje trudności w podejmowaniu decyzji lokalizacyjnych ujęć wód geotermalnych. Podobna sytuacja występuje w przypadku okręgu przybałtyckiego, który zawiera wody geotermalne w zakresie temperatur od 30°C do 120°C, chociaż sumarycznie zasoby ciepła możliwe tam do pozyskania są znacznie mniejsze. Gmina Kalinowo nie jest położona w zasięgu żadnego zasięgu geotermalnego, zatem zakłada się, iż gmina nie posiada możliwości wykorzystania energii geotermalnej głębokiej jako odnawialnego źródła energii. Prawdziwy potencjał wykorzystania energii geotermalnej tkwi w możliwościach jej wykorzystania jako energię cieplną z gruntu wykorzystując zasilanie niskotemperaturowe pomp ciepła.

Energia wody Energia wody to energia potencjalna lub kinetyczna, jaką można odzyskać z cieków wodnych. Elektrownie wodne można zaliczyć do najbardziej efektywnych systemów pozyskiwania zielonej energii. Energetyka wodna jest na terenie województwa warmińsko mazurskiego reprezentowana przez 88 małych elektrowni wodnych, o łącznej mocy zainstalowanej 10,60MW. W tej liczbie jest 5,665 MW mocy zainstalowanej w elektrowniach wodnych eksploatowanych przez Zakłady Energetyczne. Na terenie gminy Kalinowo zlokalizowana jest Mała Elektrownia Wodna w Sypitkach o mocy 4x40 kW.

Energia z biomasy Ze względu na rolniczy charakter gminy należy założyć, iż w większości biomasa występująca na terenie gminy będzie wykorzystywana na potrzeby własne gospodarstw rolnych. Ze względu również na indywidualne źródła ciepła traktować należy, iż wszelka biomasa drzewna będzie wykorzystywana jako paliwo w budynkach mieszkalnych. Nadwyżki energii z biomasy możliwe na terenie gminy Kalinowo będą występować w przypadkach uprawy roślin energetycznych na gruntach marginalnych i słabej jakości oraz w przypadku produkcji biogazu rolniczego, w tym z kiszonki kukurydzy.

3 Wykorzystanie energii geotermalnej w Polsce dziś i w niedalekiej przyszłości, P.W. Czyżewski, nowa Energia nr 1(7)/2009

www.ekoexpert.com.pl Strona | 87

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

Tabela 48 Potencjalne możliwości wykorzystania nadwyżki energii z biomasy oraz biogazu w gminie Kalinowo Rodzaj Stan obecny Roczny potencjał energetyczny [GJ/rok] Biomasa drzewna z lasów wykorzystywana 26689,92

Drewno odpadowe z przetwórstwa wykorzystywana 27042,12 drzewnego Drewno odpadowe z sadów wykorzystywana 22,68 Drewno z zadrzewień wykorzystywana 43,74 Słoma Wykorzystywana na cele 3422,58 rolnicze Nadwyżka do wykorzystania Siano Wykorzystywana na cele 10546,72 rolnicze Rośliny energetyczne Niewykorzystywana 101759,11

Biogaz rolniczy Niewykorzystywana 60 823,63 Biogaz z kiszonki kukurydzy Niewykorzystywana 39 193,57 źródło: obliczenia własne

www.ekoexpert.com.pl Strona | 88

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

6. DOSTĘP I JAKOŚĆ USŁUG PUBLICZNYCH W GMINIE KALINOWO

6.1 Infrastruktura edukacyjna

W gminie Kalinowo funkcjonuje Zespół Obsługi Szkół, który realizuje zadania oświatowe zlecone przez organ prowadzący publiczne placówki oświatowe na terenie gminy, a w szczególności zapewnienie obsługi administracyjnej, finansowej i organizacyjnej tych placówek. Na terenie gminy działają jako samodzielne jednostki dwa gimnazja (w Kalinowie i Pisanicy) oraz pięć szkół podstawowych (Kalinowo, Pisanica, Sypitki, Borzymy i Prawdziska).

Tabela 49 Placówki oświatowe w gminie Kalinowo Kalinowo 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Liczba bd bd bd bd bd 221 265 246 232 208 224 dzieci Dzieci 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 żłobki objęte opieką % 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 objetych Dzieci 107 100 97 94 85 92 156 162 131 138 135 objęte opieką Przedszkola Ilość 7 7 7 6 5 5 5 4 4 5 5 placówek oddziały 8 6 5 6 4 5 9 9 6 9 8 szt. Liczba 689 667 627 587 566 548 504 494 466 456 bd uczniów Szkoły Ilość 7 7 7 6 5 5 5 5 5 5 5 podstawowe placówek oddziały 39 40 40 35 33 33 33 33 32 31,5 bd gimnazja Liczba 391 372 352 337 314 289 283 277 273 251 bd uczniów Ilość 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 placówek oddziały 15 15 14 1413 13 13 13 13 14 13 bd źródło: Bank danych lokalnych, GUS

Wychowanie przedszkolne prowadzone jest przez 5 placówek. W ostatnich latach, zgodnie z tendencjami w kraju, w przedszkolach gminy wzrosła liczba oddziałów przedszkolnych i samych przedszkolaków. Ilość dzieci w wieku 3-5 lat przypadających na jedno miejsce w placówce wychowania przedszkolnego w roku 2013 wyniosła w gminie 2,27 osoby. Nauczanie w szkołach podstawowych prowadzone jest 5 placówkach o łącznej liczbie uczniów 456 (2013 r.). Nauczanie na poziomie gimnazjalnym prowadzone jest w 2 placówkach. Łącznie do gimnazjów w 2013 r. uczęszczało 251 uczniów.

www.ekoexpert.com.pl Strona | 89

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

Wszystkie szkoły na terenie gminy Kalinowo posiadają sale gimnastyczne oraz boiska szkolne.

UCZNIOWIE PLACÓWEK OŚWIATOWYCH Z TERENU GMINY KALINOWO

1400 1200 391 372 352 337 1000 314 283 289 277 273 gimnazjum 800 689 251 667 627 szkoły podstawowe 587 566 548 504 494 600 466 456 wychowanie przedszkolne 400 200 162 107 100 97 94 85 92 156 131 138 0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Wykres 18 Liczba uczniów uczęszczających do placówek oświatowych w Gminie Kalinowo w latach 2004- 2013 źródło: opracowanie własne na podstawie danych z GUS BDL

Tabela 50 Współczynnik skolaryzacji w gminie Kalinowo Kalinowo [%] 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Szkoły brutto 101,77 100,76 97,66 96,07 95,13 95,64 91,30 93,30 93,39 94,21 bd podstawowe netto 99,56 98,49 96,57 94,44 93,11 93,54 87,32 85,88 84,97 92,64 bd gimnazja brutto 93,54 95,14 92,15 92,33 87,22 87,58 86,54 86,29 81,98 81,76 bd netto 88,52 88,24 87,17 86,85 83,61 84,55 81,35 81,0 78,38 75,90 bd źródło: Bank danych lokalnych, GUS

Współczynnik skolaryzacji brutto (relacja liczby uczących się do liczby ludności w wieku szkolnym na danym poziomie) dla gminy Kalinowo jest niższy niż średnie dla całego powiatu - 93,05% dla szkolnictwa podstawowego i 95,6% dla gimnazjum, i województwa i dla kraju – odpowiednio 97,4% i 99,5% oraz 99,2% i 99,7%. Istotnym problemem gminy jest brak szkoły ponadgimnazjalnej, gdyż młodzież po ukończeniu gimnazjum musi kontynuować naukę w placówkach znajdujących się w innych miejscowościach powiatu lub województwa. Obecnie bardzo istotnym czynnikiem wpływającym znacząco na jakość kształcenia w placówkach oświatowych jest również poziom wyposażenia szkół w sprzęt komputerowy i dostęp do Internetu. Dane statystyczne wskazują, że wszystkie szkoły, zarówno podstawowe, jak i gimnazja funkcjonujące na terenie gminy Kalinowo są wyposażone w komputery.

Tabela 51 Wskaźniki komputeryzacji szkół podstawowych i gimnazjalnych w latach 2004-2012 Kalinowo 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Udział % szkół Podstawowe wyposażonych w [%] 57,14 57,14 57,14 83,33 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 komputery przeznaczone do Gimnazja użytku uczniów z [%] 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 dostępem do Internetu

www.ekoexpert.com.pl Strona | 90

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

Uczniowie Podstawowe przypadający na 1 [osoba] 43,06 41,69 22,39 15,45 7,97 7,51 6,72 7,06 5,30 komputer z dostępem do Internetu Gimnazja przeznaczony do [osoba] 17,0 16,17 13,04 12,04 11,21 10,70 10,48 10,26 8,53 użytku uczniów źródło: Bank danych lokalnych, GUS

6.2 Infrastruktura kulturalno- sportowa

Na obszarze gminy Kalinowo działa 2 ośrodki kultury:  Gminny Ośrodek Kultury w Kalinowie,  Wiejski Dom Kultury w Pisanicy. Do głównych zadań ośrodków należy:  Tworzenie warunków dla rozwoju amatorskiego ruchu artystycznego oraz zainteresowania wiedzą i sztuką,  Tworzenie warunków dla rozwoju folkloru a także rękodzieła ludowego i artystycznego,  Rozpoznawanie, rozbudzanie i zaspakajanie potrzeb oraz zainteresowań kulturalnych,  Ochrona i udostępnianie dóbr kultury,  Edukacja kulturalna i wychowanie przez sztukę,  Organizowanie imprez rozrywkowych w ramach działalności kulturalnej,  Podejmowanie również innych działań wynikających z potrzeb środowiska,  Prowadzenie spraw związanych z realizacją zadań z zakresu ochrony dóbr kultury. Głównymi wydarzeniami kulturalnymi odbywającymi się cyklicznie w gminie Kalinowo należą:  Dożynki,  Majówka,  Gminna Liga Piłki Nożnej  Gminny przegląd jasełek  Dzień Kobiet  Mazurskie śpiewanie  Noworoczny koncert kolęd Na terenie gminy Kalinowo funkcjonują również organizacje o charakterze sportowym, do najważniejszych należy zaliczyć:  Stowarzyszenie Bilarda Amerykańskiego w Kalinowie,  Ludowy Klub Sportowy "Junior" w Kalinowie,  Ludowy Klub Sportowy ABC "ŻAK" Wskaźnikiem dostępności do oferty kulturalnej są dane obrazujące dostęp do kin. Z danych wynika, że mieszkańcy gminy Kalinowo, jak i całego Powiatu Ełckiego mają ograniczony dostęp do kin. Oprócz filmów wyświetlanych w Ełckim Centrum Kultury, nie istnieje stały obiekt kinowy.

www.ekoexpert.com.pl Strona | 91

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

Tabela 52 Imprezy kulturalne organizowane w gminie Kalinowo w latach 2012-2014 Kalinowo 2012 2013 2014 Ogółem [szt.] 30 25 12 Występy zespołów amatorskich 10 4 10 Liczba organizowanych imprez Imprezy turystyczne i sportowo- rekreacyjne 3 2 0 kulturalnych Występy artystów i zespołów zawodowych 3 3 0 konkursy 4 4 0 inne 10 12 2 Uczestnicy imprez Ogółem [osoba] 990 3550 900 Przeciętna liczba uczestników imprez na 1 mieszkańca 0 1 0 źródło: Bank danych lokalnych, GUS

Istotną rolę w szerzeniu wartości kulturowych pełnią również biblioteki. Na terenie gminy Kalinowo funkcjonuje Gminna Biblioteka Publiczna w Kalinowie oraz Filia Biblioteczna w Pisanicy. Do głównych zdań biblioteki należy:  gromadzenie, opracowywanie i przechowywanie materiałów bibliotecznych, ze szczególnym uwzględnieniem materiałów dotyczących własnego regionu,  udostępnianie zbiorów bibliotecznych w czytelni, wypożyczanie do domu oraz prowadzenie wypożyczalni międzybibliotecznych z uwzględnieniem szczególnych potrzeb dzieci i młodzieży oraz ludzi niepełnosprawnych,  prowadzenie działalności informacyjno- bibliograficznej,  popularyzacja książki i czytelnictwa,  współdziałanie z bibliotekarkami z innych sieci, instytucjami upowszechniania kultury, organizacjami i towarzystwami w rozwijaniu i zaspokajaniu potrzeb oświatowych i kulturalnych społeczeństwa,  prowadzenie działalności edukacyjnej, instrukcyjno- metodycznej,  doskonalenie form i metod pracy bibliotecznej,  podejmowanie również innych działań wynikających z potrzeb środowiska lokalnego.

Tabela 53 Biblioteki w gminie Kalinowo Gmina Kalinowo wskaźniki 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Księgozbiór [wol] 17809 18737 19139 18483 14116 13019 12819 12692 10901 11178 Zbiory elektroniczne [szt.] ------0 0 0 Czytelnicy w ciągu roku [osoba] 698 541 500 410 401 390 350 308 284 267 Wypożyczenia na zewnątrz [wol] 10858 10106 9443 8180 5854 5745 5319 5741 5931 7069 Ludność na 1 placówkę biblioteczną [osoba] 3524 3513 3513 3464 3470 3448 3528 3530 3536 3532 Księgozbiór bibliotek na 1000ludności [wol] 2527,2 2666,8 2724,0 2668,3 2034,3 1888,2 1816,8 1798,0 1541,6 1582,0 Czytelnicy bibliotek publicznych na 1000 99 77 71 59 58 56 50 44 40 38

www.ekoexpert.com.pl Strona | 92

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

ludności [osoba] Wypożyczanie księgozbioru na 1 czytelnika w woluminach [wol] 15,6 18,7 18,9 20,0 14,6 14,7 15,2 18,6 20,9 26,5 źródło: Bank danych lokalnych, GUS

W gminie Kalinowo na jedną placówkę biblioteczną w 2013 roku przypadało 3532 osób, przy czym dla porównania wielkość ta średnio w Polsce wyniosła 4072, natomiast w Województwie Warmińsko-Mazurskim – 3600. Istotnym problemem bibliotek jest niski poziom wyposażenia tych placówek w księgozbiory. W 2013 roku w gminie Kalinowo na tys. mieszkańców przypadało 1582 woluminy, podczas gdy średnio w Polsce 3415,7, w województwie 3358,9. Biblioteka i jej filia nie posiadają również zbiorów elektronicznych. Biblioteki zostały wyposażone w 8 komputerów, do których czytelnicy mają bezpłatny dostęp. Komputery te zostały pozyskane z programu „ikona” i KISS. Stałe formy popularyzacji czytelnictwa na terenie gminy Kalinowo to:  wycieczki do biblioteki,  wystawy książek,  lekcje biblioteczne,  konkursy,  głośne czytanie najmłodszym,  wystawki, gazetki,  program ORANGE dla bibliotek- darmowy Internet dla mieszkańców w Kalinowie i Pisanicy. W 2013 roku w gminie Kalinowo było 38 czytelników na tys. mieszkańców, podczas gdy średnio w Polsce 168, a w Województwie Warmińsko-Mazurskim – 152.

6.3 Infrastruktura ochrony zdrowia i pomocy społecznej

Na terenie Gminy Kalinowo funkcjonują 2 ośrodki zdrowia w Kalinowie i Pisanicy, gdzie zatrudnionych jest trzech lekarzy rodzinnych, dwóch stomatologów, jeden ginekolog oraz pielęgniarki środowiskowe i szkolne. Od stycznia 2008 roku na terenie gminy działa również zespół ratownictwa medycznego prowadzony przez Mazurskie Centrum Zdrowia Zakład Opieki Zdrowotnej w Ełku-Pro- Medica w Ełku Sp. z o.o. Tabela 54 Poradnie ambulatoryjne w gminie Ogółem [szt.] Jednostka terytorialna 2010 2011 2012 Kalinowo 3 3 3 źródło: Urząd Gminy w Kalinowie

W przypadku podstawowej opieki zdrowotnej wskaźnikiem obrazującym zmiany w dostępie do opieki zdrowotnej jest wskaźnik zmiany liczby porad medycznych udzielonych w latach 2010-2012 (2010=100).

www.ekoexpert.com.pl Strona | 93

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

Tabela 55 Porady udzielone w podstawowej opiece zdrowotnej w latach 2010-2012 (zmiana) Jednostka terytorialna Zmiana w latach 2010-2012

Kalinowo 92 źródło: Bank danych lokalnych, GUS

W badanym okresie odnotowano silny spadek porad medycznych w gminie Kalinowo (o 8%). Najwyższy w całym powiecie ełckim i dużo niższy w porównaniu ze średnimi danymi województwa warmińsko -mazurskiego, gdzie w tym samym okresie odnotowano wzrost liczby udzielanych porad medycznych o 1%. Ze specjalistycznej opieki medycznej mieszkańcy muszą korzystać poza terenem gminy, m.in. w mieście Ełk. Na terenie gminy funkcjonują również 2 punkty apteczne prowadzone przez Caritas Diecezji Ełckiej. Z danych statystycznych wynika, że w roku 2012 w powiecie ełckim na jedną aptekę ogólnodostępną przypadało 3571 osób. O dostępności opieki społecznej świadczą dane obrazujące liczbę publicznych stacjonarnych instytucji pomocy społecznej i miejsc oferowanych przez te instytucje w przeliczeniu na 10 tys. mieszkańców. W gminie Kalinowo wynosi on 1,4 czyli dostępność instytucji oferujących świadczenia społeczne jest zadowalająca. Dla porównania na 10 tys. mieszkańców w Powiecie Ełckim przypada 0,6 placówki, podczas gdy średnio w Polsce 0,4, natomiast w Województwie Warmińsko-Mazurskim 0,5. W gminie Kalinowo zlokalizowany jest Dom Pomocy Społecznej. W gminie Kalinowo w latach 2010-2012 wzrosła liczba miejsc w stacjonarnych ośrodkach pomocy społecznej. Tabela 56 Miejsca w stacjonarnych ośrodkach pomocy społecznej w roku 2012 Mieszkańcy Miejsc na 10tys. Jednostka terytorialna miejsca mieszkańcy ośrodków na 10 tys. mieszkańców mieszkańców Kalinowo 88 124 85 120,2 źródło: Bank danych lokalnych, GUS

Zadania zlecone i zadania własne w zakresie pomocy społecznej w Gminie Kalinowo realizowane są przez Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej (GOPS) z siedzibą w Kalinowie. GOPS zgodnie z delegacją ustawową udziela wsparcia osobom i rodzinom z powodu ubóstwa, bezrobocia, bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego, niepełnosprawności i długotrwałej lub ciężkiej choroby. Wydatki na pomoc społeczną w gminie Kalinowo z roku na rok wzrastają. W roku 2010 wyniosły 17,3 % ogólnej sumy wydatków budżetu gminy, w roku 2012- 18,9 %, a w roku 2013 już 20,1%.

www.ekoexpert.com.pl Strona | 94

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

Tabela 57 Liczba mieszkańców gminy korzystających z pomocy społecznej wskaźnik 2009 2010 2011 2012 2013

ogółem 1669 1629 1536 1485 1530 Poniżej kryterium dochodowego 1257 1202 1059 1228 1181 Powyżej kryterium dochodowego 412 427 477 257 349 źródło: Bank danych lokalnych, GUS

Bezrobocie stanowi główny powód przyznawania przez GOPS w Kalinowie pomocy społeczności lokalnej. Długotrwałe bezrobocie bardzo często prowadzi do ubóstwa. Z danych statystycznych wynika, że dla większości osób, którym przyznano świadczenie pieniężne, powodem był wskaźnik: poniżej kryterium dochodowego. Ubóstwo jest więc określane nie na zasadzie funkcjonowania w warunkach charakterystycznych dla ubóstwa, lecz z odpowiednio niskimi źródłami finansowymi. W roku 2011 około 6% ludności gminy otrzymało pomoc społeczną z tytułu ubóstwa. Według danych statystycznych z tytułu niepełnosprawności w roku 2011 przyznano na terenie gminy 57 świadczeń. Liczba osób niepełnosprawnych i długotrwale chorych w gminie Kalinowo będzie rosła, w związku z faktem, iż społeczeństwo gminy starzeje się. Kolejnym powodem przyznawania przez GOPS świadczeń społecznych jest uzależnienie od alkoholu oraz bezdomność. Często jest to wtórny problem wywołany czynnikami zewnętrznymi, jak brak pracy. W porozumieniu z Zakładami karnymi pracownicy GOPS-u przygotowują także osoby opuszczające placówki penitencjarne do dostosowania się do warunków życia istniejących na wolności. W roku 2011 na terenie gminy Kalinowo z tego tytułu przyznano pomoc społeczną 5 rodzinom. Pomoc GOPS-u w Kalinowie skupiała się także wokół przyznawania rodzinom zasiłków okresowych, udzielania pomocy z tytułu bezradności w sprawach opiekuńczo- wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego.

www.ekoexpert.com.pl Strona | 95

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

7. ZARZĄDZANIE

7.1 Potencjał rozwojowy gminy

Budżet gminy to roczny plan dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów uchwalany w formie uchwały budżetowej, przyjmowanej na podstawie zapisów ustawy o samorządzie gminnym oraz ustawy o finansach publicznych. Potencjał rozwojowy gminy zależy od wpływów ilości dochodów budżetowych, w skład, których wchodzą: dochody własne, subwencja ogólna oraz dotacje celowe z budżetu państwa. Dochodami gminy mogą być również środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej oraz innych zagranicznych mechanizmów finansowych. Ustawa z dnia 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego dzieli dochody gminy na następujące grupy:  wpływy ustalone i pobierane na podstawie odrębnych ustaw podatkowych (np. podatek od nieruchomości, podatek rolny, podatek leśny czy podatek od środków transportu),  wpływy z opłat (opłata skarbowa, opłata targowa, opłata miejscowa, opłata eksploatacyjna),  udział w wpływach z podatku dochodowego od osób fizycznych i prawnych (zamieszkałych lub posiadających siedzibę na terenie gminy),  dochody uzyskiwane przez jednostki budżetowe gmin, wpłaty od zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych, odsetki od środków finansowych gminy gromadzonych na rachunkach bankowych, dochody z majątku gminy.

Tabela 58 Dochody Budżetowe gminy w latach 2010-2014 Kalinowo 2010 2011 2012 2013 2014

Ogółem [zł], 20421060,58 24168345,10 21325634,67 23954889,76 23187498,46 w tym własne 3734652,95 7765398,89 5147421,71 6785225,61 6519364,39 źródło: Bank danych lokalnych, GUS

Z analizy danych statystycznych dotyczących dochodów budżetowych gminy wynika, że średnio dochód ten od roku 2010 utrzymuje się na stałym poziomie. Wahania budżetu wynikają z sytuacji gospodarczej całego kraju oraz pojawienia się możliwości finansowania działań ze środków zewnętrznych. Głównym czynnikiem określającym stopień rozwoju danej gminy oraz perspektywy jej dalszego rozwoju jest wysokość dochodów własnych gminy. Spadek dochodów własnych odnotowano w 2010 roku. Od tego okresu wysokość dochodów własnych wzrasta i w 2014 roku osiągnęła wartość 6 519 364,39 zł co stanowi wzrost o 42,7% w stosunku do roku 2010.

www.ekoexpert.com.pl Strona | 96

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

DOCHODY BUDŻETOWE GMINY KALINOWO

50000000

0 20 20 10 dochód budżetowy gminy ogółem [zł]14

dochód budżetowy własny gminy [zł]

Wykres 19 Dochody budżetowe w Gminie Kalinowo w latach 2010-2014 źródło: opracowanie własne na podstawie danych z GUS BDL

W skład dochodów własnych gminy, oprócz podatków lokalnych wchodzą także opłaty. Jednak zdecydowaną większość udziału stanowi podatek rolny oraz podatek dochodowy od osób fizycznych. Pozostałe, takie jak podatek leśny, czy od środków transportu mają zdecydowanie mniejszy wpływ na wysokość budżetu.

Tabela 59. Struktura dochodów własnych gminy w latach 2010-2014 (wybrane działy) 2010 2011 2012 2013 2014 Podatek [P]/dochody [D] [zł] P rolny 1000100,14 1049180,81 1617585,26 1762222,80 1888223,21 P leśny 117807,88 132363,16 160327,80 149600,40 136932,00 P od nieruchomości 648807,07 776548,69 863141,92 945987,92 941658,13 P od środków transportu 27532,00 31601,00 39494,00 35774,00 34621,00 P dochodowy od os. fiz. 865182,00 1032217,00 1058050,00 1116862,00 1295201,00 P dochodowy od os. praw. 4547,42 10115,59 2751,59 3795,38 4527,87 D z majątku 305379,61 209195,54 186955,33 454882,24 249333,98 źródło: Bank danych lokalnych, GUS podatek rolny STRUKTURA DOCHODÓW WŁASNYCH GMINY KALINOWO podatek leśny 2000000 podatek od nieruchomości 1500000 podatek od środków transportu 1000000 podatek dochodowy od osób fizycznych 500000 podatek dochodowy od osób prawnych 0 dochód z majątku 2010 2011 2012 2013 2014

Wykres 20 Struktura dochodów własnych w Gminie Kalinowo w latach 2010-2014 źródło: opracowanie własne na podstawie danych z GUS BDL

www.ekoexpert.com.pl Strona | 97

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

Z analizy danych statystycznych dotyczących struktury dochodów własnych gminy Kalinowo wyraźnie zauważalny jest wzrost dochodów we wszystkich głównych sektorach budżetu.

Tabela 60 Struktura dochodów gminy w latach 2010-2014 2010 2011 2012 2013 2014 Podatek [P]/dochody [D] [zł] Dochody ogółem 20421060,58 24168345,10 21325634,67 23954889,76 23187498,46 Dochody własne 3734652,95 7765398,89 5147421,71 6785225,61 6519364,39 subwencje 9849862,00 9895403,00 11079167,00 11338533,00 10439866,00 dotacje 6836545,63 6507543,21 5099045,96 5831131,15 6228268,07 źródło: Bank danych lokalnych, GUS

STRUKTURA DOCHODÓW W GMINIE

25000000 20000000 dochody ogółem 15000000 dochody własne 10000000 subwencje 5000000 dotacje 0 2010 2011 2012 2013 2014

Wykres 21 Struktura dochodów w Gminie Kalinowo w latach 2010-2014 źródło: opracowanie własne na podstawie danych z GUS BDL

Z analizy danych za rok 2014 wynika, że największy udział w budżecie stanowią subwencje, który wynosi 45,02%, dochody własne stanowią jedynie 28,12% wszystkich dochodów budżetu gminy. Na trzecim miejscu są dotacje, które w 2014 roku osiągnęły wartość aż 26,86% wszystkich dochodów. Subwencje są uzupełnieniem dochodów budżetowych. Znaczący udział w wysokości subwencji ogólnej miała tzw. część oświatowa, przeznaczona na realizację zadań gminnych z zakresu oświaty i wychowania. Po przeliczeniu, dochody na 1 mieszkańca w Gminie Kalinowo wyniosły w 2013 roku 3397zł. Na tle powiatu ełckiego gmina Kalinowo zajmuje 3 miejsce.

www.ekoexpert.com.pl Strona | 98

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

DOCHODY GMINY KALINOWO NA TLE POWIATU EŁCKIEGO

2817 Gmina Miasto Ełk 3310 Stare Juchy 3397 Kalinowo 3748 Gmina Ełk 3871 Prostki

0 500 1000 1500 2000 2500 3000 3500 4000 4500

Wykres 22 Dochody gminy Kalinowo na tle powiatu ełckiego w roku 2013 źródło: opracowanie własne na podstawie danych z GUS BDL

Analiza wydatków gminy informuje o jej rozwoju i możliwościach jej rozwoju.

Tabela 61. Struktura wydatków gminy w latach 2010-2014

2010 2011 2012 2013 2014 dział [zł] Wydatki ogółem 23695482,85 24164859,13 21286159,62 22394129,10 22477225,40 Wydatki majątkowe 7067971,71 6826807,31 3157585,06 2850209,44 1630904,88 w tym inwestycyjne 7067971,71 6826807,31 3157585,06 2850209,44 1630904,88 Wydatki bieżące 16627511,14 17338051,82 18128574,56 19543919,66 19543919,66 w tym: wynagrodzenia 6069548,93 6608774,45 6974025,47 7157314,75 7366064,29 źródło: Bank danych lokalnych, GUS

Im większy udział wydatków inwestycyjnych tym wyższy poziom rozwoju gospodarczego. W relacji do wydatków budżetowych ogółem, poziom wydatków inwestycyjnych w Gminie Kalinowie kształtował się na poziomie (w 2014 roku 7,26% wszystkich wydatków gminy). Od roku 2010, w którym wydatki inwestycyjne były najwyższe, widoczny jest ich spadek.. W roku 2014, w stosunku do roku poprzedniego, odnotowano spadek wysokości wydatków inwestycyjnych o 48,2. Wydatki majątkowe stanowiły 7,26% wszystkich wydatków gminy, z czego 100% zostało przeznaczonych na zadania inwestycyjne W Gminie Kalinowo 86,95% wydatków stanowiły wydatki bieżące związane z funkcjonowaniem gminy, z czego 37,69% stanowiły wydatki przeznaczane na wynagrodzenia. Najwięcej środków finansowych z budżetu gminy pochłaniają również oświata i wychowanie (w roku 2014 kwota ta wyniosła: 8817812,48zł ) oraz pomoc społeczna (w roku 2014 kwota ta wyniosła: 4299347,28zł)

Tabela 62. Zestawienie dochodów i wydatków gminy w latach 2010-2014 2010 2011 2012 2013 2014 Podatek [P]/dochody [D] [zł] Dochody ogółem 20421060,58 24168345,10 21325634,67 23954889,76 23187498,46 Wydatki ogółem 23695482,85 24164859,13 21286159,62 22394129,10 22477225,40 saldo -3274422,27 3485,97 39475,05 1560760,66 710273,06 źródło: Bank danych lokalnych, GUS

www.ekoexpert.com.pl Strona | 99

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

W latach 2010-2014, podobnie jak wysokość dochodów, zwiększała się również wysokość wydatków gminy. W latach 2010-2014 utrzymywano właściwe relację pomiędzy dochodami a wydatkami budżetowymi, nie powodując tym samym zagrożenia zadłużenia budżetu gminy. Wydatki budżetowe przeznaczane są na bieżącą realizację zadań własnych samorządu. Nadmierne ich zwiększanie, może przyczynić się do zablokowania środków przeznaczanych na wydatki o charakterze majątkowym, które są odpowiedzialne za rozwój gminy. Zestawienie dochodów i wydatków gminy w latach 2010-2014 (tabela nr 54) wskazuje, że poza rokiem 2010, gdy wystąpił nieznaczny deficyt budżetowy, pozostałe lata wskazują na dobrą kondycję finansową gminy. Ma to istotne znaczenie podczas aplikowania o środki zewnętrzne. Dzięki posiadaniu odpowiednich zasobów finansowych, zabezpieczenie środków na wkład własny przy realizacji zadań inwestycyjnych nie powinno stanowić problemu. Gmina Kalinowo w przeliczeniu wydatków na 1 mieszkańca zajmuje 4 miejsce na tle powiatu ełckiego, z kwotą 3176 zł (rok 2013).

WYDATKI GMINY KALINOWO NA TLE POWIATU EŁCKIEGO

2648 Gmina Miasto Ełk 3439 Stare Juchy 3176 Kalinowo 3944 Gmina Ełk 3648 Prostki

0 500 1000 1500 2000 2500 3000 3500 4000 4500

Wykres 23 Wydatki gminy Kalinowo na tle powiatu ełckiego w roku 2013 źródło: opracowanie własne na podstawie danych z GUS BDL

7.2 Planowanie strategiczne w gminie

W gminie Kalinowo obowiązuje studium przyjęte Uchwałą Nr XVII/99/2000 Rady Gminy Kalinowo z dnia 31 lipca 2000 r., zmieniane następnie kilkukrotnie. Podczas aktualizacji dokumentu dostosowano jego treść do wymogów ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz.U. 2012, poz. 647 ze zm.), a także przygotowano nową edycję rysunku kierunków studium, sporządzoną w skali 1:25 000. Cele rozwoju przestrzennego gminy ukierunkowane są na kształtowanie ładu przestrzennego przy zachowaniu walorów przyrodniczych i kulturowych oraz na podnoszenie walorów krajobrazowych, ze szczególnym uwzględnieniem efektywności wykorzystania zasobów. Studium wydziela dwie strefy funkcjonalne: A, o dominującej funkcji rolniczej oraz B, o dominującej funkcji rolniczej, turystycznej i rekreacyjnej. Część kierunkowa wyznacza poszczególne kierunki przeznaczenia terenów dla wyróżnionych 33 wsi, wraz ze wskaźnikami zagospodarowania i użytkowania terenów. Dzięki aktualizacji dokumentu, studium pozostaje aktualne w zakresie zrównoważonego rozwoju, potrzeb gospodarczo – społecznych i bieżących rozwiązań komunikacyjnych.

www.ekoexpert.com.pl Strona | 100

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

Gmina posiada również 19 obowiązujących planów miejscowych. Ustalenia planu obejmują miejscowość gminną w zakresie terenów usługowych, mieszkaniowych i związanych z działalnością gospodarczą, a także wybrane obszary związane z zabudową mieszkaniową, rekreacyjną i turystyczną, położone w południowej części gminy. Planem obejmowane są zwykle niewielkie obszary, częściowo również pojedyncze działki. Dla miejscowości Makosieje, Stacze i Jędrzejki sporządzone zostały opracowania dla większych obszarów. W trakcie sporządzania znajdują się kolejne projekty planów miejscowych.

8. ANALIZA SWOT

Gmina Kalinowo podobnie jak pozostałe gminy powiatu ełckiego w dużym stopniu zależna jest od swego otoczenia, które oddziałuje na gminę wywierając stały wpływ - pozytywny lub negatywny. Oddziaływania te tworzą uwarunkowania zewnętrzne (aktualne i przewidywane w przyszłości) w postaci zestawu szans i zagrożeń dla jego bieżącego funkcjonowania i dalszego rozwoju. Oprócz uwarunkowań zewnętrznych zasadniczy wpływ na skalę i tempo zaspokajania zbiorowych potrzeb mieszkańców gminy Kalinowo będą miały lokalne źródła, tj. jego walory i zasoby. Tworzą one uwarunkowania wewnętrzne (aktualne i przewidywane w przyszłości) w postaci zestawu jego silnych i słabych stron. Narzędziem stosowanym w analizie strategicznej jest zestawienie mocnych i słabych stron analizowanej gminy oraz określenie jej szans i zagrożeń rozwojowych w tzw. analizie SWOT. Analizie poddano priorytetowe obszary funkcjonowania gminy Kalinowo wynikające z obecnej sytuacji w sferze zaspokajania potrzeb społecznych, gospodarczych, ochrony środowiska przyrodniczego, wyposażenia w infrastrukturę techniczną oraz dostęp i jakość usług publicznych.

Tabela 63. Analiza SWOT- gmina Kalinowo ZRÓŻNICOWANIE PRZESTRZENNE MOCNE STRONY SŁABE STRONY 1. Korzystne położenie geograficzne na obszarze 1. Słaba dostępność komunikacyjna w gminie. Zielonych Płuc Polski, przy głównych trasach 2. Mała ilość połączeń komunikacyjnych z centrum komunikacyjnych o znaczeniu krajowym. regionu. 2. Położenie w rejonie przygranicznym. 3. Słaby stan techniczny dróg należących do różnych 3. Bliskość do ośrodków o dużym potencjale kategorii i zarządców. turystycznym- Ełk, Mikołajki, Augustów. 4. Postępująca degradacja istniejącej zabudowy. 4. Wysokie walory krajobrazowe dla rozwoju 5. Nieuzbrojone tereny inwestycyjne dla potencjalnych turystyki- liczne jeziora, lasy. inwestorów. 5. Zrównoważona gospodarka leśna. 6. Niski poziom infrastruktury technicznej. 6. Istniejące zabytki architektury 7. Słaba dostępność komunikacyjna w gminie 7. Walory tradycyjnego krajobrazu wiejskiego 8. Niski poziom bezpieczeństwa drogowego gminy. (niedostosowanie szlaków komunikacyjnych do 8. Atrakcyjne tereny o małym nasyceniu zabudowy. poruszania się pieszych i rowerzystów, 9. Warunki do rozwoju różnych obszarów wzrastającego natężenia ruchu). funkcjonalnych. 9. Brak lotniska regionalnego o znaczeniu 10. Dogodne warunki dla rozwoju rolnictwa biznesowym. ekologicznego, zintegrowanego. 10. Istniejąca zabudowa po byłych PGR-ach.- czemu? 11. Dobre warunki do rozwoju agroturystyki. 11. Ograniczenie możliwości inwestowania wynikające

www.ekoexpert.com.pl Strona | 101

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

12. Dobrze rozwinięta sieć dróg. ze struktury własnościowej 13. Istniejące studium uwarunkowań i kierunków 12. Brak koncepcji rozwoju turystyki z zachowaniem zagospodarowania przestrzennego gminy. równowagi przyrodniczej. 14. Istniejące częściowe MPZP gminy porządkujące 13. Występowanie obszarów przyrodniczych prawnie rozwój przestrzenny gminy. chronionych ograniczających mozliwości wykorzystania terenów atrakcyjnych turystycznie. 14. Brak szlaków wodnych łączących jeziora. 15. Niewystarczająca ilość zorganizowanych kąpielisk z zapleczem sanitarnym. 16. Niewystarczające zagospodarowanie i oznakowanie szlaków turystycznych (rowerowych, pieszych, wodnych). 17. Brak całorocznych obiektów turystycznych. 18. Niski poziom infrastruktury turystycznej i okołoturystycznej. 19. Brak MPZP obejmującego cały obszar gminy. SZANSE ZAGROŻENIA 1. Lokalizacja Via Baltica 1. Niekontrolowany rozwój turystyki degradujący 2. Współpraca w ramach EOF i EGO. Realizacja przestrzeń i środowisko. zintegrowanych inwestycji umożliwiających 2. Zbyt słaba ochrona prawna terenów pozyskanie środków UE. w bezpośrednim sąsiedztwie jezior. 3. Możliwość stworzenia z gminami sąsiednimi 3. Długotrwałe procedury administracyjne związane spójnej oferty turystycznej promującej region. z porządkowaniem układów przestrzennych, 4. Pozyskiwanie środków unijnych. stosunki własnościowe. 5. Pozyskiwanie zewnętrznych inwestorów. 4. Małe możliwości ekonomiczne mieszkańców. 6. Polityka UE i państwa nakierowana na 5. Brak jednoznacznego krajowego programu budowy zrównoważony rozwój. dróg lokalnych i tranzytowych. 6. Plany rządu dotyczące przesunięcia inwestycji krajowych: Via Baltica, Rail Baltica, modernizacji DK nr 16 i 65. ROZWÓJ GOSPODARCZY MOCNE STRONY SŁABE STRONY 1. Położenie geograficzne 1. Nieuzbrojone tereny inwestycyjne. 2. Aktywność władz lokalnych w poszukiwaniu 2. Brak dużych innowacyjnych firm. inwestorów. 3. Niska przedsiębiorczość mieszkańców. 3. Występowanie obszarów inwestycyjnych 4. Niska mobilność zawodowa mieszkańców. wyznaczonych w dokumentach planistycznych 5. Niska innowacyjność, brak sektora B+R. gminy. 6. Niskie kwalifikacje zawodowe mieszkańców. 4. Niskie koszty pracy. 7. Mała siła nabywcza miejscowej ludności. 5. Dostępność terenów pod działalność gospodarczą. 8. Słabo rozwinięta infrastruktura techniczna. 6. Potencjał do rozwoju specjalizacji regionalnych 9. Zły stan techniczny dróg. i lokalnych. 10. Brak tradycji przedsiębiorczości 7. Zrównoważony budżet gminy. 8. Warunki do rozwoju alternatywnych źródeł energii. 9. Bliskość specjalnej strefy ekonomicznej w Ełku. 10. Niska konkurencja lokalna. SZANSE ZAGROŻENIA 1. Oddziaływanie silnego ośrodka miejskiego- Ełk. 1. Ograniczenia realizacji inwestycji ze względu na 2. Rozwój partnerstwa publiczno- prywatnego. występowanie obszarów prawnie chronionych 3. Nawiązanie współpracy z partnerami (NATURA 2000, parki krajobrazowe, itp.). zagranicznymi. 2. Opóźnianie realizacji ważnych inwestycji

www.ekoexpert.com.pl Strona | 102

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

4. Poprawa dostępności komunikacyjnej gminy infrastrukturalnych o znaczeniu ponadlokalnym. (budowa Via Baltica, modernizacja drogi krajowej 3. Silna konkurencja ze strony sąsiednich obszarów. DK nr 16). 4. Duża odległość od źródeł zaopatrzenia branż 5. Uzbrojenie terenów inwestycyjnych pod przemysłowych. działalność przemysłową. 6. Rozwój alternatywnych źródeł energii . 7. Budowa regionalnego lotniska o znaczeniu biznesowym. 8. Dostępność środków finansowych z UE na rozwój firm i działań proinnowacyjnych. 9. Promocja gospodarcza gminy. 10. Rozwój współpracy gospodarczej: tworzenie klastrów, organizacji branżowych, sieci. 11. Podnoszenie poziomu kwalifikacji zawodowych poprzez kształcenie ustawiczne. ROZWÓJ ROLNICTWA MOCNE STRONY SŁABE STRONY 1. Rolnicza przestrzeń produkcyjna. 1. Słabo rozwinięty skup i przetwórstwo rolno- 2. Bardzo dobre warunki do wielofunkcyjnego spożywcze. rozwoju rolnictwa. 2. Słabo rozwinięta infrastruktura techniczna. 3. Poprawa stanu infrastruktury rolniczej. 3. Brak produktów lokalnych i znaków towarowych. 4. Dobra jakość produktów rolnych. 4. Rozdrobnione rolnictwo (gospodarstwa o małej 5. Różnorodna baza surowcowa produkcji rolnej powierzchni) . 6. Bliskość ośrodków miejskich stanowiących rynek 5. Mała ilość wyspecjalizowanych gospodarstw zbytu. rolnych. 7. Dostęp do biomasy. Warunki do rozwoju roślin 6. Niewykorzystane możliwości agroturystyczne. energetycznych. 7. Niski poziom współpracy i mała aktywność 8. Dobre warunki przyrodnicze do rozwoju producentów rolnych, niska liczba grup agroturystyki. producenckich. 9. Dobre warunki do rozwoju rolnictwa 8. Niska świadomość społeczna w zakresie ekologicznego. dopasowania się do potrzeb rynku.

SZANSE ZAGROŻENIA 1. Przetwórstwo płodów rolnych. 1. Brak spójnej polityki rolnej państwa. 2. Tworzenie dużych wyspecjalizowanych 2. Niska opłacalność produkcji rolniczej. gospodarstw rolnych. 3. Niestabilna opłacalność produkcji rolnej. 3. Dobre skomunikowanie z krajem, położenie 4. Ograniczenia możliwości sprzedaży przygraniczne. przetworzonych produktów rolnych. 4. Dopłaty bezpośrednie. 5. Niedostateczne zachęty ze strony państwa do 5. Wschodnie rynki zbytu (Litwa, Białoruś, Rosja). współpracy producentów rolnych. 6. Środki zewnętrzne na rozwój obszarów wiejskich. 6. Zanieczyszczenie środowiska spowodowane 7. Wzrost popytu na żywność ekologiczną. nieuregulowaną gospodarką ściekową. 8. Stworzenie produktów lokalnych opartych 7. Powiększanie się powierzchni odłogów o zdrową żywność. (zmniejszenie się powierzchni uprawnych) 9. Promocja produktów lokalnych. 8. Zamieranie tradycji rolnych. ROZWÓJ TURYSTYKI MOCNE STRONY SŁABE STRONY 1. Położenie na terenach atrakcyjnych turystycznie. 1. Słabo rozwinięta infrastruktura turystyczna i usługi 2. Zróżnicowane środowisko przyrodnicze, duży turystyczne. potencjał do rozwoju turystyki wypoczynkowej i 2. Niezagospodarowane walory krajobrazowe. kwalifikowanej. 3. Niezagospodarowane szlaki turystyczne i słaba 3. Rozpoznawalne cykliczne imprezy kulturalne. promocja.

www.ekoexpert.com.pl Strona | 103

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

4. Duży potencjał turystyczny (jeziora, lasy, kolej 4. Brak spójnej oferty turystycznej regionu. wąskotorowa, itp.). 5. Niezagospodarowane obiekty o znaczeniu 5. Zaangażowanie władz gminy w pozyskiwanie historycznym mogące pełnić rolę atrakcji funduszy na rozwój bazy turystycznej. turystycznych. 6. Brak całorocznej bazy turystycznej. 7. Niewystarczająca liczba miejsc noclegowych. 8. Słabo rozwinięta informacja turystyczna. SZANSE ZAGROŻENIA 1. Korzystne położenie pomiędzy rozwiniętymi 1. Krótki sezon turystyczny. obszarami turystycznymi. 2. Niski wewnętrzny popyt na produkty turystyczne. 2. Wydłużenie okresu turystycznego poprzez 3. Wysokie koszty utrzymania obiektów rozbudowę całorocznej bazy turystycznej. turystycznych. 3. Baza turystyczna o podwyższonym standardzie. 4. Duża zmienność popularności obiektów 4. Zwiększenie atrakcyjności turystycznej gminy turystycznych. poprzez udrożnienie szlaków turystycznych. 5. Konkurencyjność blisko położonych ośrodków 5. Pozyskiwanie zewnętrznych inwestorów. turystycznych. 6. Pozyskiwanie funduszy zewnętrznych na rozwój 6. Restrykcyjne prawodawstwo dotyczące ochrony infrastruktury turystycznej. przyrody (występowanie obszarów prawnie 7. Wykorzystanie marki "Zielone Płuca Polski". chronionych). 8. Wzmocnienie promocji turystycznej gminy. ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE I EFEKTYWNOŚĆ ENERGETYCZNA MOCNE STRONY SŁABE STRONY 1. Urozmaicony krajobraz przyrodniczy. 1. Niedofinansowanie inwestycji prośrodowiskowych. 2. Wysoka jakość środowiska przyrodniczego. 2. Trudności w pozyskiwaniu funduszy zewnętrznych 3. Przemysł nieuciążliwy dla środowiska. na cele ekologiczne. 4. Niska gęstość zaludnienia. 3. Słabo rozwinięta edukacja ekologiczna dorosłych 5. Zrównoważona polityka rozwoju realizowana mieszkańców gminy. przez gminę. 4. Energochłonność sektora komunalnego 6. Duży udział lasów i jezior. i mieszkaniowego. 7. Duża różnorodność siedlisk i obszarów 5. Występowanie niskiej emisji na terenach chronionych. zabudowanych w związku z powszechnością 8. Potencjał do wykorzystania OZE. stosowania paliw stałych w systemie ogrzewania. 9. Rozwój technologii przyjaznych środowisku. 6. Niski poziom efektywności energetycznej 10. Działania proekologiczne podejmowane przez budynków. gminę . 7. Nieuporządkowana w części sołectw gospodarka 11. Podnoszenie świadomości ekologicznej wodno- ściekowa. społeczeństwa. 8. Słabe wykorzystanie energii z OZE. 9. Duża ilość wyrobów zawierających azbest (pokryć dachowych) występujących na obiektach budowlanych. 10. Chaotyczna, rozproszona zabudowa obszarów przyjeziornych. 11. Eutrofizacja jezior wywołana niewłaściwą gospodarką ściekową. SZANSE ZAGROŻENIA 1. Rozwój gospodarki przyjaznej środowisku 1. Ograniczanie dostępu do wód publicznych. bazującej na jego walorach. 2. Degradacja walorów przyrodniczych. 2. Wykorzystanie położenia w obszarze Zielonych Niekontrolowana presja na środowisko. Płuc Polski. 3. Oddziaływania związane z przebiegiem dróg 3. Wykorzystanie biomasy jako odnawialnego źródła krajowych. energii. 4. Częste zmiany prawa z zakresu ochrony 4. Powiązania przyrodnicze z ekosystemem kraju- środowiska.

www.ekoexpert.com.pl Strona | 104

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

ECONET. 5. Długotrwałe i skomplikowane procedury związane 5. Planowana budowa mostu energetycznego przez z realizacją inwestycji na terenach wrażliwych tereny gminy na Litwę. przyrodniczo. 6. Realizacja zintegrowanych inwestycji 6. Wysokie koszty inwestycji w ochronie środowiska. współfinansowanych ze środków UE w EOF. 7. Wzrost ruchu samochodowego przy niedostatecznej 7. Wdrażanie przepisów wpływających na wzrost infrastrukturze drogowej. jakości środowiska i ułatwiających działania 8. Pogorszenie jakości powietrza atmosferycznego prośrodowiskowe. spowodowane niską emisją. 8. Możliwość pozyskania środków finansowych ze 9. Stagnacja gospodarcza lub rozwój przemysłu źródeł zewnętrznych na inwestycje uciążliwego dla środowiska. prośrodowiskowe, w tym na poprawę efektywności energetycznej obiektów. INFRASTRUKTURA MOCNE STRONY SŁABE STRONY 1. Poprawa infrastruktury technicznej sieci 1. Niedostateczny rozwój sieci kanalizacji sanitarnej w wodociągowo- kanalizacyjnej. niektórych sołectwach. 2. Uregulowana gospodarka odpadami stałymi 2. Brak systemu podczyszczania ścieków roztopowo- 3. Wzrost liczby osób korzystających z sieci opadowych. wodociągowej i kanalizacyjnej. 3. Wymagające modernizacji obiekty wodociągowe, w 4. Dobrze rozwinięta sieć energetyczna. tym uzdatniania wody. 5. Realizacja przez gminę inwestycji z zakresu 4. Ograniczone możliwości rozwoju sieci gazowej na rozbudowy sieci wodociągowo- kanalizacyjnych terenie gminy. na terenie gminy. 5. Rozproszone kotłownie lokalne o wysokiej

6. Warunki do rozwoju alternatywnych źródeł emisyjności CO2. energii. Wyznaczenie obszarów w MPZP i studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy SZANSE ZAGROŻENIA 1. Zróżnicowanie narzędzi finansowych, 1. Polityka krajowa dotycząca rozproszonej zabudowy kształtujących rozwój gmin, w tym rozwój utrudniająca pozyskanie środków na budowę partnerstwa publiczno- prywatnego. infrastruktury kanalizacyjnej (RLM) . 2. Wsparcie krajowe dla rozwiązań systemów 2. Niedostosowanie PZP (obniżenie jakości kanalizacji i oczyszczania ścieków, w tym infrastruktury). przydomowe oczyszczalnie. 3. Niski budżet samorządu lokalnego. ROZWÓJ ZASOBÓW LUDZKICH I SPOŁECZEŃSTWO MOCNE STRONY SŁABE STRONY 1. Rozwój infrastruktury użyteczności publicznej 1. Niska liczba ofert pracy na rynku lokalnym. (tereny sportowe, świetlice, place zabaw). 2. Wysoki odsetek bezrobotnych, w tym w wieku do 2. Duża aktywność instytucji pozarządowych. 30 roku życia. 3. Współpraca władz z mieszkańcami, otwartość na 3. Rozszerzanie się przyczyn wykluczenia inicjatywy społeczne. społecznego 4. Dostępność podstawowych placówek 4. Roszczeniowa postawa społeczności wobec usług oświatowych: przedszkola, szkoły podstawowe, społecznych. gimnazja. 5. Wysoki odsetek ludności z wykształceniem 5. Rozwinięta w gminie polityka społeczna podstawowym i zawodowym. wspierania osób zagrożonych wykluczeniem 6. Niski poziom dochodów mieszkańców. społecznym. 7. Wzrost liczby osób żyjących poniżej minimum 6. Brak przestępczości zorganizowanej. socjalnego. 7. Dobra infrastruktura i oferta sieci placówek 8. Migracja młodych, wykształconych mieszkańców i instytucji pomocy społecznej. Wykwalifikowani do większych miast i za granicę. pracownicy placówek i instytucji pomocy 9. Brak mieszkań socjalnych. społecznej. 10. Degradacja obszarów zabudowy mieszkaniowej –

www.ekoexpert.com.pl Strona | 105

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

8. Potencjał administracyjny i organizacyjny zabudowa z wielkiej płyty, osiedla popegeerowskie. w pozyskiwaniu środków zewnętrznych. 11. Duży udział obszarów popegeerowskich i nasilenie problemów z tym związanych. 12. Starzejące się społeczeństwo. 13. Słaby system aktywizacji osób starszych. 14. Wysoki poziom bierności mieszkańców – duże uzależnienie od pomocy społecznej. 15. Niewystarczające środki finansowe na rewitalizację obszarów zdegradowanych. SZANSE ZAGROŻENIA 1. Pozyskiwanie inwestorów, tworzenie miejsc 1. Pogorszenie stanu bezpieczeństwa w wyniku pracy. ubożenia społeczeństwa. 2. Rozwój srebrnej gospodarki. 2. Emigracja zarobkowa aktywnych zawodowo. 3. Wyrównywanie szans edukacyjnych. 3. Długotrwała rozłąka rodzin spowodowana 4. Rozwój nowych technologii eliminujący emigracją zarobkową, pojawianie się syndromu wykluczenie społeczne. "eurosierot". 5. Dostępność środków unijnych na programy 4. Pogłębiająca się atomizacja społeczeństwa. edukacyjne i szkoleniowe oraz tworzenie sieci 5. Brak wspierania rodziny przez państwo. współpracy. 6. Dziedziczenie problemów społecznych. DOSTĘP I JAKOŚĆ USŁUG PUBLICZNYCH MOCNE STRONY SŁABE STRONY 1. Dobra infrastruktura podstawowej opieki 1. Niewystarczające środki na realizację zadań zdrowotnej. z zakresu pomocy społecznej. 2. Aktywność samorządu w zakresie realizacji usług 2. Niewystarczająca oferta transportu publicznego na społecznych. obszarze gminy. 3. Dobry dostęp do instytucji pomocy społecznej. 3. Ograniczony dostęp do specjalistycznej opieki 4. Łatwy dostęp do administracji publicznej. zdrowotnej. 5. Wysoka jakość szkolnictwa podstawowego 4. Niedostosowanie kształcenia mieszkańców do i gimnazjalnego. potrzeb rynku pracy, w szczególności kształcenia 6. Dobra praca służb odpowiedzialnych za zawodowego i technicznego. bezpieczeństwo (policja, straż pożarna). 5. Niedostatecznie rozwinięte e-usługi. SZANSE ZAGROŻENIA 1. Informatyzacja usług publicznych. 1. Nadkonsum pcja usług społecznych. 2. Rozwój technologii ICT 2. Niewystarczająca subwencja oświatowa. 3. Wzrost wrażliwości na problemy społeczne. 3. Niski poziom rozwoju gospodarczego. 4. Dostępność środków unijnych na programy i infrastrukturę przeciwdziałającą wykluczeniu społecznemu. źródło: opracowanie własne

Wyniki analizy SWOT dla gminy Kalinowo wskazują, że podstawowymi mocnymi stronami o znaczeniu strategicznym są: położenie geograficzne, potencjał środowiska przyrodniczego, dostępność terenów inwestycyjnych, aktywność władz lokalnych, dobra jakość szkolnictwa. Wśród najważniejszych słabości gminy wymienić należy: niski poziom przedsiębiorczości i aktywności zawodowej mieszkańców, wysokie bezrobocie i ubożenie społeczeństwa, słabo rozbudowaną infrastrukturę turystyczną, niski poziom innowacyjności firm, społeczno-gospodarczą degradację relatywnie dużych obszarów gminy, problem odprowadzania ścieków na terenach niektórych sołectw, niską jakość infrastruktury drogowej, dość niski budżet gminy.

www.ekoexpert.com.pl Strona | 106

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

Wśród strategicznych czynników zewnętrznych, które mogą odegrać istotną rolę w rozwoju społeczno- gospodarczym gminy, zaliczamy: planowane inwestycje krajowe (Via Baltica, Rail Baltica, modernizacja DK nr 16 i 65, most energetyczny, inne), wykorzystanie środków zewnętrznych w nowej perspektywie unijnej, promocja obszaru, współpraca z zagranicą, tworzenie powiązań partnerskich w różnych sferach i w celu rozwiązania różnych problemów rozwojowych, rozwój technologii ICT oraz wzrost popytu na produkty spod znaku EKO (energia odnawialna, żywność ekologiczna, ekoturystyka, inne). Do głównych zagrożeń należy ryzyko ograniczenia środków dotacyjnych, przesunięcie w czasie zaplanowanych inwestycji krajowych na obszarze gminy i regionu, silna konkurencja gospodarcza i turystyczna innych ośrodków, niestabilne i niejasne przepisy krajowe w wielu sferach, ryzyko zewnętrznych kryzysów (gospodarczych i politycznych).

www.ekoexpert.com.pl Strona | 107

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

9. WIZJA, MISJA I CELE STRATEGICZNE GMINY

9.1 Wizja i misja gminy

Wizja powinna być rozumiana jako docelowy obraz gminy Kalinowo w przyszłości, po upływie określonego czasu. Jest to marzenie o lepszej przyszłości, stan pożądany i oczekiwany do spełnienia, którego będą dążyć wdrażający strategię. Wyzwaniem dla zarządzających rozwojem będzie skupienie wokół wizji różnych grup interesariuszy. Misja to nadrzędny cel rozwojowy (pierwszy stopień w hierarchii planowania strategicznego). Misję należy traktować jako precyzyjne wyrażenie dalekosiężnych zamierzeń i aspiracji, główną ideę wyznaczającą kierunek rozwoju gminy. Zgodnie z przedstawioną analizą SWOT, wdrażając strategię należy dążenia skoncentrować na rozwoju gospodarczym, wyrażającym się w rozwoju lokalnej przedsiębiorczości i pozyskaniu inwestorów, którzy ulokują swoje biznesy m.in. na przygotowanych przez samorząd terenach inwestycyjnych oraz optymalnym wykorzystaniu potencjału turystycznego w celu nadania turystyce znaczenia gospodarczego. Jednocześnie silnie zostało zaakcentowanie znaczenie kapitału ludzkiego, jako czynnika gwarantującego sukces w rozwoju gospodarczym i warunkującego napływ inwestycji. Dlatego należy dążyć do zwiększenia konkurencyjności gminy Kalinowo poprzez wzmacnianie kapitału ludzkiego i społecznego.. W oparciu o wyniki diagnozy społeczno-gospodarczej gminy Kalinowo, zidentyfikowano zasadnicze problemy tego obszaru. Natomiast biorąc pod uwagę zewnętrzne uwarunkowania rozwoju gminy i rezultaty analizy dokumentów strategicznych wyższego rzędu (obejmujących strategie rozwoju powiatu ełckiego, województwa warmińsko- mazurskiego, Polski Wschodniej, kraju, a także UE), nakreślono wizję, misję, a także cele strategiczne i operacyjne rozwoju gminy w perspektywie do roku 2025. Strategia wskazuje główne obszary, których wsparcie jest konieczne do rozwoju procesów gospodarczych i społecznych wywołujących pozytywne skutki. Obszary te wynikają z uwarunkowań wewnętrznych i zewnętrznych gminy, a układ proponowanych do realizacji kierunków działań respektuje zasadę zrównoważonego rozwoju.

Wizja rozwoju gminy Kalinowo 2025 Kalinowo 2025 to gmina otwarta na rozwój konkurencyjnej, przyjaznej środowisku gospodarki lokalnej oraz stwarzająca warunki wysokiej jakości życia.

Misja rozwoju gminy Kalinowo wynika z przedstawionej wizji, stanowi jej rozwinięcie i uszczegółowienie. Misja gminy Kalinowo:  wyznaczy kierunek rozwoju w przyszłości,  będzie wyrażać marzenia i wyzwania, które staną się udziałem adresatów strategii,  będzie sformułowana w postaci celu do spełnienia,

www.ekoexpert.com.pl Strona | 108

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

Misja rozwoju gminy Kalinowo 2025 Tworzenie warunków dla wszechstronnego zrównoważonego rozwoju gminy w oparciu o posiadane zasoby przyrodnicze i społeczne oraz podnoszenie poziomu życia mieszkańców poprzez wyzwalanie różnych form aktywności gospodarczej, społecznej, zawodowej i kulturalnej.

W celu realizacji przyjętej wizji i misji określono cele strategiczne. Uszczegółowieniem celów strategicznych są cele operacyjne, które dotyczą okresów krótszych i stanowią podstawę do określania konkretnych zadań.

9.2 Cele strategiczne gminy

Cele strategiczne konkretyzują wizję rozwoju gminy. Wyznaczają kierunek działania we wszystkich obszarach życia społecznego i gospodarczego całego obszaru gminy. Są to cele długookresowe, o dużym stopniu uogólnienia, określające obszary priorytetowe. Cele te są równe pod względem ważności i pilności. Zostaną one osiągnięte poprzez realizację celów operacyjnych.

Cele strategiczne rozwoju gminy Kalinowo 2025:

Cel 1. Poprawa jakości życia i aktywizacja społeczności lokalnej. Zasoby ludzkie są czynnikiem, który zapewnia rozwój gospodarczy i społeczny gminy, zapewniając jej tym samym konkurencyjność w regionie. Zintegrowana społeczność interesuje się sprawami gminy i angażuje się w jej rozwój. Poprawa jakości życia i wzrost integracji społecznej na terenie gminy nastąpi w rezultacie rozwoju usług i infrastruktury na rzecz przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu grup szczególnie wrażliwych. Do realizacji tego celu przyczyni się także rozbudowa oferty i wzrost jakości usług społecznych skierowanych do wszystkich mieszkańców gminy, a także aktywizacja społeczno-zawodowa. Grupy szczególnie wrażliwe to: rodziny najuboższe, zagrożone wykluczeniem społecznym oraz ludzie w wieku starszym, których w gminie będzie z roku na rok przybywać.

Cel 2. Zwiększenie atrakcyjności inwestycyjnej gminy, wspieranie innowacyjności lokalnych przedsiębiorców oraz aktywizacja zawodowa mieszkańców. Poprawa sytuacji gospodarczej gminy a tym samym rynku pracy będzie możliwa dzięki stworzeniu warunków niezbędnych do poprawy atrakcyjności inwestycyjnej gminy, a także rozwojowi form wsparcia miejscowego biznesu. Konieczne jest podjęcie intensywnych działań mających na celu pozyskanie inwestorów krajowych i/lub zagranicznych oraz stworzenie dla nich atrakcyjnych warunków do inwestowania. Do działań na poziomie strategicznym należy zaliczyć: aktualizację MPZG w zakresie nowych terenów

www.ekoexpert.com.pl Strona | 109

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025 z przeznaczeniem ich pod rozwój działalności gospodarczej, m. in. zabezpieczenie w planach zagospodarowania przestrzennego obszarów pod rozwój infrastruktury turystycznej. Ważnym zadaniem gminy będzie również wspieranie rozwoju lokalnej przedsiębiorczości i stymulowanie wzrostu konkurencyjności mikro i małych przedsiębiorstw opartej na nowoczesnych technologiach. Główny sektor gospodarki gminy związany z warunkami naturalnymi obszaru to rolnictwo. Do zadań gminy będzie należało wspieranie rozwoju rolnictwa ekologicznego jak również specjalistycznych gospodarstw rolnych. Ważnym elementem realizacji tego celu będzie także edukacja lokalnej społeczności w zakresie przedsiębiorczości i samozatrudnienia, obejmująca mieszkańców reprezentujących różne kategorie wiekowe.

Cel 3.Utrzymanie wysokiego standardu infrastruktury technicznej w oparciu o zrównoważone wykorzystanie zasobów. Różnorodne zasoby przyrodnicze gminy stanowią wizytówkę gminy i jednocześnie mogą się stać motorem napędowym jej gospodarki. Rozwój technologii, masowej produkcji oraz wzrastającej liczby ludności, przyczynia się do masowego korzystania z zasobów środowiska naturalnego. W zawiązku z powyższym szczególny nacisk należy położyć właśnie na zrównoważone korzystanie z tych zasobów, tak, aby zachować to środowisko przyrodnicze w stanie jak najbardziej naturalnym, a jednocześnie nie hamować rozwoju gminy. Wiąże się to z nakładami na rozwój infrastruktury technicznej o wysokim standardzie, przyjaznej dla środowiska, wykorzystującej jej naturalne możliwości, ale również z działaniami w kierunku zmiany poglądu społeczeństwa. Ważną sferą przyczyniającą się do realizacji tego celu będzie także rozbudowa sieci wodno- kanalizacyjnych na terenie gminy. W osiągnięciu celu niezbędna będzie również poprawa efektywności energetycznej i wzrost wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych na terenie gminy. W ramach kierunków działań przyczyniających się do osiągnięcia celu dużą wagę należy zwrócić na rozwój infrastruktury turystycznej skierowanej na wykorzystanie i poszanowanie walorów środowiska naturalnego.

www.ekoexpert.com.pl Strona | 110

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

10. CELE OPERACYJNE ORAZ PROPONOWANE KIERUNKI DZIAŁAŃ

Cele strategiczne realizowane są w wyniku osiągnięcia celów operacyjnych, stanowiących niższy poziom planowania strategicznego. Obejmują one szczegółowy, węższy obszar działania. Do ich realizacji zaproponowano przykładowe kierunki działań. Należy je traktować jako otwartą listę przedsięwzięć w danym zakresie, określającą ogólne ramy koncentracji aktywności programowej, finansowej i organizacyjnej gminy Kalinowo w perspektywie długofalowej. Podobnie jak w przypadku celów strategicznych ich kolejność nie stanowi o wadze i znaczeniu w procesie realizacji zadań wynikających z poszczególnych celów zaplanowanych na lata 2015-2025. Każdy cel strategiczny został rozpisany na kilka celów operacyjnych. Stąd też symbolikę poniżej listy należy odczytywać w ten sposób, że cyfry rzymskie wskazują cel strategiczny a arabskie cel operacyjny.

SCHEMAT PLANU STRATEGICZNEGO STRATEGII ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU GMINY KALINOWO NA LATA 2015-2025

Cel strategiczny I Cel strategiczny II Cel strategiczny III

Poprawa jakości życia i Zwiększenie atrakcyjności Utrzymanie wysokiego aktywizacja społeczności inwestycyjnej gminy, standardu infrastruktury lokalnej wspieranie innowacyjności technicznej w oparciu o lokalnych przedsiębiorców oraz aktywizacja zrównoważone zawodowa mieszkańców. wykorzystanie zasobów.

www.ekoexpert.com.pl Strona | 111

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

Cele operacyjne: Cele operacyjne: Cele operacyjne:

I.1. Poprawa infrastruktury i II.1Zwiększenie atrakcyjności III.1. Rozbudowa sieci jakości usług na rzecz inwestycyjnej gminy. wodociągowo- kanalizacyjnej przeciwdziałania wykluczeniu oraz infrastruktury drogowej. społecznemu. II.2. Wspieranie innowacyjności lokalnych III.2. Rozwój infrastruktury I.2. Wspieranie integracji przedsiębiorców oraz turystycznej w poszanowaniu społecznej. aktywizacja zawodowa walorów i zasobów środowiska. mieszkańców. I.3. Poszerzenie oferty III.3. Poprawa efektywności edukacyjnej, kulturalnej i II.3. Wspieranie rozwoju energetycznej i wzrost rekreacyjno- sportowej. rolnictwa ekologicznego oraz wykorzystania energii z OZE. gospodarstw specjalistycznych. I.4. Rozwój społeczeństwa informacyjnego. II.4. Rozwój infrastruktury komunikacyjnej.

II.5. Promocja wewnętrzna i zewnętrzna gminy.

źródło: opracowanie własne, w oparciu o przeprowadzone konsultacje społeczne.

Cel operacyjny I.1. Poprawa infrastruktury i jakości usług na rzecz przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu.

Wysokie bezrobocie na terenie gminy prowadzi do zróżnicowania społeczno- ekonomicznego mieszkańców gminy Kalinowo, które może prowadzić do wykluczenia społecznego oraz może stać się barierą rozwoju gminy w przyszłości. Reakcją na pogłębiające się wykluczenie społeczne będą więc działania zmierzające do rozwoju usług publicznych oraz poprawy ich jakości. Do sektora usług publicznych zaliczają się przede wszystkim usługi społeczne (kultura, oświata, opieka społeczna i medyczna) oraz techniczne (transport publiczny, gospodarka komunalna i mieszkaniowa). Poprawa jakości tych usług musi być ściśle związana również z ich dostępnością dla mieszkańców obszarów wiejskich, oddalonych od głównych ośrodków administracyjnych regionu. Do najważniejszych należy zaliczyć poprawę świadczeń i dostępność usług medycznych. Działania służące podnoszeniu poziomu usług zdrowotnych, zarówno usług podstawowych jak i specjalistycznych to szansa na zmniejszenie problemów zdrowotnych mieszkańców.

www.ekoexpert.com.pl Strona | 112

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

Baza instytucjonalna pomocy społecznej musi zapewniać odpowiednią jakość obsługi mieszkańców. Sposoby jej funkcjonowania muszą uwzględniać obecne problemy społeczne gminy, muszą również uwzględniać zmiany demograficzne (starzenie się społeczeństwa gminy) i związane z nimi zmiany zapotrzebowania na określone usługi.

Główne kierunki działań i zadania: 1. Stworzenie bezpłatnego punktu poradnictwa prawnego. 2. Bezpłatne konsultacje z psychoterapeutą i terapeutą ds. uzależnień. 3. Rozwój poradnictwa psychologicznego. 4. Promocja zdrowego trybu życia - porady specjalistyczne (dietetyk, rehabilitant, pielęgniarka środowiskowa). 5. Organizowanie usług opiekuńczych w miejscu zamieszkania. 6. Zwiększenie oferty usług medycznych. 7. Zapewnienie pełnej opieki zdrowotnej dla mieszkańców gminy. 8. Poprawa dostępności świadczeń medycznych dla osób zagrożonych wykluczeniem społecznym, np. osoby starsze, niepełnosprawne, uzależnione. 9. Programy profilaktyki zdrowotnej i wczesnego wykrywania chorób, skierowane zwłaszcza do dzieci. 10. Tworzenie i realizacja programów pomocy rodzinie i pomocy społecznej przeciwdziałających wykluczeniu społecznemu, w tym długotrwale bezrobotnych. 11. Rozwój infrastruktury podmiotów działających w sferze aktywizacji dzieci i młodzieży zagrożonych wykluczeniem, w tym dziedziczeniem ubóstwa. 12. Rozbudowa infrastruktury placówek opiekuńczych/rehabilitacyjnych świadczących usługi osobom zależnym, czyli starszym, niepełnosprawnym, chorym. 13. Działania z zakresu budownictwa mieszkaniowego ukierunkowanego na grupy wrażliwe. 14. Wsparcie rodzin zagrożonych wykluczeniem społecznym oraz napotykających trudności (wsparcie pieczy zastępczej, poradnictwo rodzinne, asystent rodziny, opieka nad osobami zależnymi);

Podmioty realizujące: − samorząd terytorialny (JST), − jednostki organizacyjne JST, − samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej, −organizacje pozarządowe i inne podmioty działające w sferze pomocy i integracji społecznej,

Cel operacyjny I.2. Wspieranie integracji społecznej.

Integracja społeczna i związana z tym aktywność społeczna to istotny element w polityce Unii Europejskiej. Wpisuje się on w nową unijną politykę regionalną, która wśród głównych decydentów współodpowiedzialnych za działania o charakterze rozwojowym na określonych terytorium wymienia również organizacje społeczne. Wspieranie aktywności społecznej to również cel strategiczny określony w Strategii Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Województwa Warmińsko-Mazurskiego do 2025 roku. Ma się ona

www.ekoexpert.com.pl Strona | 113

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025 przekładać na rozwój kapitału społecznego, w którym istotną rolę pełnią aktywnie działające organizacje pozarządowe. Jednym z najważniejszych celów strategicznych Unii Europejskiej zgodnie z założeniami Strategii Europa 2020 ma być rozwój sprzyjający włączeniu społecznemu. Kwestie dotyczące rewitalizacji obszarów zdegradowanych, które wpisują się w ten strategiczny cel Europy, są również podkreślone w polityce województwa warmińsko- mazurskiego, charakteryzującym się między innymi występowaniem terenów popegeerowskich. Likwidacja PGR-ów to także degradacja towarzyszącej im infrastruktury społecznej. Główne kierunki działań i zadania: 1. Rozwój edukacji społecznej przygotowującej do aktywnego podejmowania decyzji związanych z rozwojem lokalnym. 2. Tworzenie warunków do rozwoju działalności organizacji pozarządowych, w tym tworzenie punktów konsultacyjno-doradczych. 3. Rozwój infrastruktury społecznej (np. świetlice, lokale dla organizacji pozarządowych, itp.) 4. Promocja aktywnie działających organizacji pozarządowych i grup wolontariatu (np. spotkania z liderami organizacji pozarządowych, wywiady, publikacje w prasie lokalnej, itp.) 5. Wspieranie i rozwijanie inicjatyw mieszkańców. 6. Remonty i adaptacja budynków; tworzenie obiektów służących: integracji społecznej (centra integracji, świetlice i punkty świetlicowe), przedsiębiorczości społecznej, poprawie dostępności do usług społecznych i aktywizacji społecznej. 7. Pomoc w poszukiwaniu pracy, nabycie/uzupełnienie kwalifikacji i doświadczenia zawodowego osobom zagrożonym wykluczeniem społecznym (np. na obszarach po byłym PGR-rze). 8. Organizowanie festynów, imprez tematycznych. 9. Międzypokoleniowe spotkania integracyjne (dzień babci, dzień dziadka). 10. Wspieranie, organizowanie i promowanie akcji charytatywnych dla osób zagrożonych wykluczeniem społecznym (np. świąteczna paczka, podaj pomocną dłoń, itp.) 11. Organizacja dni otwartych wspierających integrację społeczną. 12. Organizacja spotkań na temat ekonomii społecznej i współpracy z organizacjami pozarządowymi. 13. Organizacja wolontariatu wśród mieszkańców i uczniów z terenu gminy Kalinowo. 14. Organizacja prac społecznych przez mieszkańców na rzecz środowiska lokalnego.

Podmioty realizujące: − samorząd terytorialny (JST), − jednostki organizacyjne JST, − organizacje pozarządowe, − podmioty ekonomii społecznej (np. spółdzielnie socjalne),  mikro-, małe i średnie przedsiębiorstwa, − kościoły i związki wyznaniowe, − społeczność gminy.

www.ekoexpert.com.pl Strona | 114

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

Cel operacyjny I.3. Poszerzenie oferty edukacyjnej, kulturalnej i rekreacyjno- sportowej.

Wzbogacanie kapitału społecznego gminy to również rozwijanie infrastruktury i usług społecznych, takich jak edukacyjne, kulturalne czy sportowo-rekreacyjne. Działaniami wspomagającymi należy objąć wszystkie szczeble edukacji, zarówno z zakresu edukacji szkolnej jak i pozaszkolnej, wzbogacanie oferty kulturalnej oraz aktywizację społeczną w zakresie aktywnego korzystania z oferty kulturalnej, sportowej. Bardzo ważną rolę wyznacza się w tym celu administracji publicznej, kładąc nacisk na wzrost jakości usług administracji publicznej. Nowoczesna administracja to przede wszystkim instytucje efektywne, dostępne dla obywatela i otwarte na jego potrzeby, przejrzyste i przyjazne, gotowe na obywatelską partycypację i wspomagające obywatelską i społeczną energię. W ramach realizacji tego celu administracji wyznacza się rolę centrum współpracy dotychczas autonomicznie działających jednostek organizacyjnych gminy, animatora partnerstwa z sektorem prywatnym i organizacjami pozarządowymi.

Główne kierunki działań i zadania: 1. Inwestycje w infrastrukturę przedszkolną i szkolną. 2. Inwestycje w infrastrukturę służącą do szkoleń zawodowych i uczenia się przez całe życie. 3. Organizacja warsztatów doradztwa zawodowego. 4. Zwiększenie oferty zajęć dodatkowych i organizacja czasu wolnego dzieci i młodzieży. 5. Wsparcie młodzieżowych drużyn pożarniczych. 6. Tworzenie boisk i placów rekreacyjnych na terenie gminy. 7. Modernizacja istniejących obiektów rekreacyjnych. 8. Rozszerzenie monitoringu w szkołach i miejscach publicznych. 9. Zwiększenie oferty kulturalnej skierowanej do osób niepełnosprawnych, długotrwale chorych i starszych. 10. Organizacja imprez rekreacyjno - sportowych promujących zdrowy styl życia. 11. Rozwijanie funkcjonalności i oferty kulturalnej ośrodków kultury oraz bibliotek, jako głównych ośrodków promujących rozwój kultury na terenie gminy. 12. Kontynuacja budowy świetlic wiejskich oraz modernizacja i doposażenie istniejących. 13. Kształtowanie przestrzeni publicznych w centrach wsi poprzez tworzenie infrastruktury dla różnych form aktywności ruchowej, np. park zabaw, zewnętrzne siłownie, itp. 14. Likwidacja barier architektonicznych dla osób niepełnosprawnych ruchowo. 15. Organizowanie aktywnych form wypoczynku dla mieszkańców gminy, w szczególności dla dzieci i młodzieży ze szczególnym uwzględnieniem dzieci ze środowisk zagrożonych patologią 16. Promocja sportu i aktywnego wypoczynku, wspieranie działalności klubów sportowych, zwiększenie ilości animatorów sportowych i trenerów. 17. Zwiększenie aktywności organizacji pozarządowych w pozyskiwaniu zewnętrznych źródeł finansowania przedsięwzięć edukacyjnych, kulturalnych i sportowych. 18. Wzmocnienie współpracy i przedsięwzięć społecznych lokalnie działających podmiotów sektora publicznego, prywatnego i pozarządowego.

www.ekoexpert.com.pl Strona | 115

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

19. Ochrona, zachowanie i zabezpieczenie obiektów dziedzictwa kulturowego. 20. Wsparcie rozwoju centrów informacji kulturalnej.

Podmioty realizujące: − samorząd terytorialny (JST), − jednostki organizacyjne JST, − organy prowadzące szkoły i placówki oświatowe, − organy prowadzące placówki szkoleniowe, − instytucje kultury, − jednostki administracji rządowej, − kościoły i związki wyznaniowe oraz osoby prawne kościołów i związków wyznaniowych, − organizacje pozarządowe.

Cel operacyjny I.4. Rozwój społeczeństwa informacyjnego.

Priorytetowym zadaniem administracji publicznej, warunkującej rozwój społeczeństwa informacyjnego powinien być rozwój infrastruktury teleinformatycznej i udostępnianie jak najszerszego zakresu usług publicznych świadczonych drogą elektroniczną, umożliwiając społeczeństwu pełną komunikację z urzędem, czyli możliwość załatwienia danej sprawy na odległość. Rozwój społeczeństwa informacyjnego to sztandarowy projekt działań zawarty w Programach Operacyjnych finansowanych z funduszy strukturalnych, a także wyznacznik poziomu rozwoju gminy. Dla realizacji postawionego celu, niezbędne są inwestycje w infrastrukturę techniczną. Jej rozbudowa przyczyni się do poprawy jakości życia mieszkańców gminy poprzez poprawę (a w niektórych przypadkach uzyskanie) dostępu do Internetu, telekomunikacji, polepszenia dostępu do informacji publicznej oraz publicznych i komercyjnych e-usług. Dobrze rozwinięta infrastruktura techniczna stanowi jeden z czynników przesądzających o atrakcyjności inwestycyjnej i mieszkaniowej danego obszaru.

Główne kierunki działań i zadania: 1. Budowa infrastruktury umożliwiającej dostęp do szerokopasmowego Internetu o wysokich przepustowościach. 2. Zapewnienie dostępu do Internetu w miejscowościach, które go nie posiadają. 3. Rozwój usług i poprawa infrastruktury na rzecz przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu (np. program zapobiegania wykluczeniu cyfrowemu poprzez bezpłatny dostęp do Internetu i wyposażenie w komputery). 4. Realizacja programu informatyzacji szkół (np. w ramach programu „Cyfrowa Szkoła”). 5. Informatyzacja jednostek publicznych. 6. Wprowadzenie e-usług w administracji samorządowej, placówkach edukacyjnych, zdrowotnych. 7. Wspieranie wykorzystania TIK.

www.ekoexpert.com.pl Strona | 116

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

Podmioty realizujące: − samorząd terytorialny (JST), − jednostki organizacyjne JST, − organy prowadzące szkoły i placówki oświatowe, − organy prowadzące placówki szkoleniowe, − instytucje kultury, − jednostki administracji rządowej, − państwowe jednostki budżetowe, − organizacje pozarządowe.

Cel operacyjny II.1.. Zwiększenie atrakcyjności inwestycyjnej gminy

Analizy atrakcyjności inwestycyjnej4 wskazują, że gmina Kalinowo podobnie jak pozostały obszar powiatu ełckiego ma niską atrakcyjność inwestycyjną dla działalności przemysłowej, w tym zaawansowanej technologicznie i usługowej. Jednym z czynników tej niskiej atrakcyjności jest niedostatek terenów inwestycyjnych, a także niewystarczający wewnętrzny kapitał inwestycyjny. Korzystne przygraniczne położenie gminy nie znajduje przełożenia na udział kapitału zagranicznego w przedsiębiorstwach tu działających. Na terenie gminy nie ma aktualnie uzbrojonych terenów inwestycyjnych, które można by oferować inwestorom. Istnieją natomiast tereny do uzbrojenia o wielkości 20 ha. W zakresie pozyskiwania inwestorów konieczne jest przeprowadzenie odpowiednich analiz, których wyniki będą podstawą do dalszych działań promocyjnych posiadanych terenów inwestycyjnych. Wymaga to opracowywania materiałów promocyjnych, stron internetowych, baz danych, tworzenia punktów obsługi inwestora.

Główne kierunki działań i zadania:

1. Uzbrojenie istniejących terenów inwestycyjnych. 2. Wyznaczenie w MPZP gminy potencjalnych terenów inwestycyjnych np. pod działalność turystyczną, agroturystykę. 3. Wprowadzenie mechanizmów ulg inwestycyjnych dla inwestorów. 4. Przygotowywanie biznesplanów prawdopodobnych przedsięwzięć. 5. Stworzenie punktu obsługi inwestorów. 6. Doradztwo dla przedsiębiorców w zakresie pozyskiwania inwestorów i nawiązywania kontaktów biznesowych. 7. Badania nowych rynków zbytu. 8. Identyfikacja potencjalnych inwestorów. 9. Promocja terenów inwestycyjnych gminy (opracowanie folderów, baz danych, udział w targach, organizacja wizyt studyjnych dla potencjalnych inwestorów na terenie gminy).

4 Atrakcyjność inwestycyjna województw i podregionów Polski 2013, red. M. Nowicki, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Gdańsk 2013.

www.ekoexpert.com.pl Strona | 117

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

Podmioty realizujące: − samorząd terytorialny (JST),  związki i stowarzyszenia, − jednostki organizacyjne JST, − przedsiębiorcy i ich organizacje, − organizacje pozarządowe.

Cel operacyjny II.2. Wspieranie innowacyjności lokalnych przedsiębiorców oraz aktywizacja zawodowa mieszkańców.

Zdecydowana większość istniejących na terenie gminy przedsiębiorstw realizuje tradycyjne, modele biznesowe. Główne miejsca pracy są w branżach mało innowacyjnych, takich jak: rolnictwo, łowiectwo, leśnictwo, rybactwo, handel, naprawa pojazdów, transport, zakwaterowanie, gastronomia i komunikacja. Tymczasem osiągniecie przewagi konkurencyjnej, poszczególnych firm wiąże się z wprowadzaniem rozwiązań innowacyjnych, niespotykanych u konkurentów. Niezbędne jest więc wspieranie rozwoju przedsiębiorstw, wdrażających innowacje produktowe, procesowe, organizacyjne. Wsparcie to powinno mieć charakter kompleksowy – oprócz finansowego (dotacje, pożyczki, finansowanie kapitałowe), także szkoleniowe i doradcze, zwłaszcza w zakresie technologii (w tym TIK), poszukiwania dostawców i kontaktów z nimi. W obecnej strukturze gospodarczej gminy Kalinowo dominują mikro przedsiębiorstwa, przy czym wskaźnik przedsiębiorczości jest niski. Bardzo ważne dla rozwoju gminy staje się pobudzenie funkcjonujących firm do dalszego rozwoju poprzez m.in. zapewnienie wsparcia instytucjonalnego, systemu szkoleń i doradztwa oraz stworzenie platformy wymiany informacji z przedsiębiorcami. Realizacja tego zadania przyczyni się do rozwoju kapitału intelektualnego gminy. Na terenie gminy Kalinowo notuje się wysoką stopę bezrobocia rejestrowanego (w tym dużą grupę stanowią osoby do 34 roku życia), niski współczynnik aktywności zawodowej oraz wskaźnik zatrudnienia. Wskaźniki te nie uwzględniają tzw. bezrobocia ukrytego, który występuje na terenach wiejskich. Rozwiązaniem tej niekorzystnej dla mieszkańców gminy sytuacji jest stworzenie prężnego i stabilnego rynku pracy poprzez tworzenie trwałych, dobrej jakości miejsc pracy, w tym samozatrudnienie. Wymaga to jednak posiadania odpowiednich kompetencji i umiejętności, które dopiero należy wypracować i nauczyć tego osoby bezrobotne. W tym celu niezbędne jest objęcie tej grupy społecznej projektami z zakresu kompleksowego wsparcia tworzenia mikro- i małych przedsiębiorstw. Niezbędne są też działania aktywizujące różne grupy specyficzne na rynku pracy (długotrwale bezrobotni, osoby 50+, osoby niepełnosprawne), a także działania wspierające mobilność.

Główne kierunki działań i zadania: 1. Przygotowanie i realizacja programu wsparcia mikro przedsiębiorczości i małej przedsiębiorczości. 2. Wsparcie współpracy przedsiębiorców z jednostkami naukowymi (np. dotacje, konkursy, itp.)

www.ekoexpert.com.pl Strona | 118

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

3. Tworzenie i rozwój infrastruktury przemysłowej oraz B+R w przedsiębiorstwach. 4. Rozwój przedsiębiorczości w kierunku inteligentnych specjalizacji 5. Wspieranie przedsiębiorców oraz organizacji pozarządowych w pozyskiwaniu środków unijnych na rozwój przedsiębiorstw o innowacyjnych technologiach. 6. Wsparcie doradcze, szkoleniowe, dotacyjne i kapitałowe związane z wdrażaniem innowacji, w tym dotyczące inteligentnych specjalizacji. 7. Organizacja prac interwencyjnych, stażu przygotowania zawodowego i robót publicznych. 8. Organizacja prac społecznie użytecznych. 9. Pomoc w poszukiwaniu ofert pracy oraz zatrudnienia, zwłaszcza osób zagrożonych wykluczeniem społecznym. 10. Wsparcie osób długotrwale bezrobotnych i umożliwienie im powrotu na rynek pracy. 11. Organizacja szkoleń w zakresie zakładania i prowadzenia własnej działalności gospodarczej. 12. Organizacja szkoleń umożliwiających nabycie, podniesienie lub zmianę kompetencji i kwalifikacji zawodowych. 13. Programy nabycia kompetencji społecznych potrzebnych na rynku pracy, w tym dla niepełnosprawnych, długotrwale bezrobotnych, mieszkańców obszarów popegeerowskich, osób 50+). 14. Wsparcie finansowe dla osób młodych rozpoczynających pracę zawodową (pożyczki szkoleniowe; stypendia w okresie kontynuowania nauki zawodu i na początku pracy zawodowej).

Podmioty realizujące: − samorząd terytorialny (JST), − jednostki organizacyjne JST, − przedsiębiorcy i ich grupy, organizacje przedsiębiorców, − instytucje otoczenia biznesu, − jednostki naukowe, − konsorcja przedsiębiorców i jednostek naukowych  Powiatowe Urzędy Pracy  Centrum Integracji Społecznej,

Cel operacyjny II.3. Wspieranie rozwoju rolnictwa ekologicznego oraz gospodarstw specjalistycznych

Gmina Kalinowo posiada rolniczy charakter. Aktywność gospodarcza dominująca w gminie to aktywność rolnicza. Dominuje jednak rolnictwo tradycyjne i rozdrobnione. Wiodącym kierunkiem produkcji rolniczej jest uprawa zbóż. W celu wspierania rozwoju rolnictwa wskazane jest wspieranie wielofunkcyjności i specjalizacji w rolnictwie oraz stworzenie lokalnych produktów rolnych, które staną się produktem markowym gminy kojarzonym zawsze z gminą Kalinowo. Może to spowodować zwiększenie szans na zwiększenie konkurencyjności gospodarstw rolnych w regionie.

www.ekoexpert.com.pl Strona | 119

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

Biorąc jednocześnie pod uwagę walory środowiskowe i związany z tym potencjał do rozwoju turystyki, na terenie gminy powinny być rozwijane zgodne z nimi kierunki działalności nie tylko rolniczej, ale też działalności okołorolniczej, np. rolnictwo ekologiczne, wytwarzanie produktów rolno-spożywczych tradycyjnych i specyficznych dla obszaru, agroturystyka. Żywność ekologiczna, zdrowa w połączeniu np. z ofertą turystyczną może stanowić innowacyjne rozwiązanie napędu ekonomicznego. Producenci rolni podejmując współpracę z obiektami turystycznymi nie tylko podnieśliby jakość usług turystycznych, ale również rozpoczęliby budowę marki i promocję lokalnej produkcji rolnej. Dla rozwoju tego sektora działalności gospodarczej w gminie, bardzo ważne jest wypromowanie przedsiębiorstw sektora rolno-spożywczego, w tym punktów skupu czy zakładów przetwórstwa rolno- spożywczego. Zapewni to rolnikom możliwości sprzedaży płodów rolnych. Istotnym kierunkiem działań w kierunku poprawy sytuacji rolnictwa , powinno być dążenie do większej specjalizacji, powiększania powierzchni gospodarstw, a także scalanie gruntów.

Główne kierunki działań i zadania: 1. Stworzenie i wypromowanie cyklicznej imprezy targowo-wystawowej w zakresie lokalnych produktów rolno-spożywczych oraz techniki rolniczej. 2. Wsparcie rozwoju przedsiębiorczości w zakresie przetwórstwa rolno-spożywczego. 3. Pomoc w promowaniu marek produktów lokalnych i tworzeniu sieci producentów oraz sprzedaży wyrobów lokalnych. 4. Promowanie przedsiębiorczości w rolnictwie i gospodarstwach. 5. Wspieranie modernizacji infrastruktury rolniczej oraz utworzenie systemu szkoleń dla rolników z zakresu nowoczesnych technologii i potencjalnych źródeł ich finansowania 6. Promowanie pozarolniczych form działalności gospodarczej (agroturystyka, produkcja odnawialnych źródeł energii, itd.). 7. Pomoc w poszukiwaniu rynków zbytu.

Podmioty realizujące: − samorząd terytorialny (JST), − jednostki organizacyjne JST, − ośrodki doradztwa rolniczego, − organizacje pozarządowe, − osoby fizyczne prowadzące gospodarstwa rolne, − przedsiębiorstwa: rolne, rybackie, rolno-spożywcze.

Cel operacyjny II.4. Rozwój infrastruktury komunikacyjnej.

Łączność komunikacyjna na terenie gminy jak również ze stolicą regionu i województwa, jest niezadawalająca. Dostępność zewnętrzną w regionie zapewniają głównie drogi krajowe (nr 16 i nr 65) i wojewódzkie (nr 656, 667, 661), stanowią one jednak element odrębny wymagający porozumienia z władzami województwa i właściwym oddziałem Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad.

www.ekoexpert.com.pl Strona | 120

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

Jednakże najważniejszą kwestią jest zapewnienie spójności wewnętrznej obszaru, a więc takiej sieci dróg lokalnych – powiatowych i gminnych, która pozwoli na płynne wprowadzenie ruchu lokalnego na drogi wojewódzkie i krajowe oraz docelowo do sieci TEN- T. Zły stan techniczny wielu dróg lokalnych wymusza podjęcie szeregu inwestycji w poprawę ich infrastruktury, które jeśli tylko to możliwe, powinny być podejmowane w uzgodnieniu pomiędzy współpracującymi ze sobą samorządami i zarządcami dróg. Odpowiednia gęstość oraz stan techniczny infrastruktury komunikacyjnej przyczyni się do podniesienia konkurencyjności gospodarczej i spójności regionu. Ponadto w sposób pozytywny wpłynie na jakość życia, poziom bezpieczeństwa drogowego i publicznego. Bardzo ważnym dla mieszkańców gminy elementem systemu komunikacyjność jest system komunikacji zbiorowej. Utrzymanie i rozwój tego systemu jest niezbędny przede wszystkim ze względu na jego socjalną rolę: umożliwia przejazdy – pracę, zakupy, rekreację, oraz realizację innych potrzeb także mniej zamożnych grup społecznych. Koszty przejazdu samochodem osobowym, nawet na krótkich odcinkach, są znacznie wyższe od kosztów komunikacji zbiorowej. Ponadto transport publiczny jest bardziej przyjazny środowisku naturalnemu, ogranicza emisję szkodliwych substancji do atmosfery.

Główne kierunki działań i zadania: 1. Rozbudowa i modernizacja sieci dróg lokalnych dla poprawy transportu publicznego. 2. Rozwój infrastruktury drogowej uwzględniającej poprawę dostępu do usług publicznych (edukacyjnych, zdrowotnych) oraz zapewniającej dostęp do miejsc atrakcyjnych turystycznie i przyrodniczo. 3. Budowa multimodalnego rowerowo-drogowego systemu komunikacji. 4. Budowa i modernizacja chodników na terenie gminy Kalinowo. 5. Budowa ścieżek rowerowych uwzględniających walory przyrodnicze i krajobrazowe gminy. 6. Wymiana i rozbudowa taboru służącego transportowi dzieci i młodzieży – poprawa infrastruktury transportu dzieci i młodzieży do placówek edukacyjnych: zakup nowego taboru, utworzenie nowych połączeń czy zapewnienie dojazdu na zajęcia pozalekcyjne. 7. Budowa lokalnego lotniska w Pisanicy. 8. Współpraca między samorządami w celu poprawy połączeń transportu komunikacji zbiorowej na terenie gminy Kalinowo.

Podmioty realizujące: − samorząd terytorialny (JST)  związki i stowarzyszenia, − jednostki organizacyjne JST, − Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad, − zarządcy infrastruktury drogowej,

Cel operacyjny II.5. Promocja wewnętrzna i zewnętrzna gminy.

Promocja gminy jest najważniejszym instrumentem wspierania rozwoju gminy. Należy ją kierować do szeroko pojętego społeczeństwa gminy czyli: mieszkańców gminy, organizacji i stowarzyszeń społecznych, lokalnych podmiotów gospodarczych oraz

www.ekoexpert.com.pl Strona | 121

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025 współpracujących z nimi instytucji, inwestorów, turystów, podmiotów, organizacji i mieszkańców gmin regionu i województwa, jak również do samorządów gmin ościennych. Celem głównym dla gminy powinno być intensyfikowanie działań informacyjno- promocyjnych, przedstawiających walory przyrodnicze, turystyczno-rekreacyjne, historyczno-kulturowe i inwestycyjne zgodne z określoną specjalizacją, we współpracy z partnerami wewnątrz gminnymi oraz lokalnymi i ponadlokalnymi, jako element (sprawnego i skutecznego) zintegrowanego zarządzania rozwojem.

Główne kierunki działań i zadania: 1. Stworzenie spójnej, kompleksowej oferty turystycznej z uwzględnieniem turystyki kulturowej, aktywnej, rekreacyjnej, specjalistycznej jak również konferencyjnej. 2. Promocja i upowszechnianie konkurencyjnej oferty inwestycyjnej i rekreacyjnej gminy (strona internetowa gminy, broszury informacyjne, dni otwarte, imprezy masowe). 3. Rozwój form komunikacji z mieszkańcami. 4. Włączanie mieszkańców w decydowanie w podejmowane przez władze lokalne decyzje strategiczne dla gminy. 5. Edukowanie społeczności lokalnej o korzyściach związanych z lokalizacją na ich terenie zewnętrznych inwestycji gospodarczych, czy też z rozwojem turystyki. 6. Stworzenie centrum obsługi inwestorów. 7. Opracowywanie katalogów eksportowych, oferty biznesowej przedsiębiorstw. 8. Współpraca z podmiotami branży turystycznej, sąsiednimi, wojewódzkimi i centralnymi punktami informacji turystycznej w celu efektywnej dystrybucji oferty turystycznej gminy. 9. Współpraca z sąsiednimi, ale również i zagranicznymi samorządami, partnerami sektora gospodarczego i pozarządowego 10. Wypracowanie modelu markowych imprez cyklicznych, jako atrakcji turystycznej.

Podmioty realizujące: − samorząd terytorialny (JST),  związki i stowarzyszenia, − jednostki organizacyjne JST, − przedsiębiorcy i ich organizacje, − instytucje otoczenia biznesu, − organizacje pozarządowe,  organizacje turystyczne

Cel operacyjny III.1. Rozbudowa sieci wodociągowo- kanalizacyjnej oraz infrastruktury drogowej.

Zbiorowe zaopatrzenie mieszkańców w wodę pitną oraz odprowadzanie ścieków bytowych to główne zadanie własne każdego samorządu terytorialnego. Oba systemy mają duży wpływ na jakość środowiska naturalnego. Zachowanie tego środowiska w niepogorszonym stanie wymaga od samorządów podjęcia intensywnych działań zmierzających do uregulowania gospodarki wodno-kanalizacyjnej na terenie gminy.

www.ekoexpert.com.pl Strona | 122

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

System zaopatrzenia w wodę składa się z sieci wodociągowej oraz stacji poboru i uzdatniania wody. System odbioru i oczyszczania ścieków pozwala zachować czyste środowisko glebowo-wodne, zapobiegając wprowadzeniu do ekosystemów szkodliwych substancji. Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych reguluje kwestie gospodarki wodno-ściekowej w zakresie poszczególnych aglomeracji, tych poniżej i powyżej 10 tys. RLM, gdzie w drugiej grupie przewidziano dodatkowe wymogi związane z podwyższonym usuwaniem biogenów. Na terenie gminy istnieje konieczność dalszych działań w kierunku zaspakajania potrzeb mieszkańców w zakresie dostawy wody poprzez zwiększenie dostępu do sieci wodociągowej oraz w zakresie odbioru ścieków poprzez zwiększenie dostępu do sieci kanalizacyjnej. Bardzo ważnym elementem infrastruktury technicznej gminy jest układ drogowy (drogi gminne, powiatowe, wojewódzkie i krajowe). Ich budowa a przede wszystkim modernizacja ma ogromny wpływ na jakość życia mieszkańców gminy. Istotnym więc elementem działań gminy powinno być budowanie dobrej współpracy z innymi zarządcami dróg (drogi powiatowe, wojewódzkie) w zakresie modernizacji infrastruktury drogowej. Z diagnozy gminy wynika także konieczność budowy nowej infrastruktury drogowej w miejscach o potencjale inwestycyjnym wraz z infrastrukturą towarzyszącą. Działania te są istotne z punktu widzenia zapewniania dobrych warunków życia, atrakcyjności osadniczej i inwestycyjnej gminy.

Główne kierunki działań i zadania: 1. Budowa, rozbudowa i modernizacja sieci kanalizacji sanitarnej na terenie gminy. 2. Przebudowa oczyszczalni ścieków w Kalinowie. 3. Budowa sieci przydomowych oczyszczalni ścieków, na terenach gdzie jest to ekonomicznie uzasadnione. 4. Budowa, rozbudowa i modernizacja systemów wodociągowych na terenie gminy. 5. Modernizacja stacji uzdatniania wody na terenie gminy. 6. Przebudowa hydroforni w miejscowości Kalinowo 7. Modernizacja i poprawa stanu technicznego istniejącej gminnej infrastruktury drogowej. 8. Uzbrojenie terenów inwestycyjnych - budowa infrastruktury drogowej wraz z infrastrukturą towarzyszącą. 9. Budowa i modernizacja infrastruktury towarzyszącej: chodników, oświetlenia ulicznego. 10. Budowa ścieżek rowerowych.

Podmioty realizujące: − samorząd terytorialny,  związki i stowarzyszenia, − jednostki organizacyjne JST, − przedsiębiorcy, − organizacje pozarządowe, − jednostki sektora finansów publicznych posiadające osobowość prawną.

www.ekoexpert.com.pl Strona | 123

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

Cel operacyjny III.2. Rozwój infrastruktury turystycznej w poszanowaniu walorów i zasobów środowiska.

Gmina Kalinowo posiada bogaty potencjał przyrodniczo krajobrazowy, tworzy on dogodne warunki do rozwoju turystyki. Nie wykorzystywanie tych walorów wynika głównie z faktu, iż na terenie gminy brak potrzebnej infrastruktury turystycznej oraz systemu obsługi ruchu turystycznego. Powoduje to, że ruch turystyczny odbywa się w sposób chaotyczny i niekontrolowany, a tym samym wywołuje niepożądaną i szkodliwą presję na środowisko. Istnieje, więc potrzeba tworzenia i rozwijania odpowiedniej infrastruktury turystycznej, w sposób zrównoważony tak, by nie powodowało to negatywnego oddziaływania na środowisko a z drugiej – infrastruktury pozwalającej na turystyczne wykorzystanie bogactwa przyrodniczego i kulturowego gminy.

Główne kierunki działań i zadania: 1. Tworzenie, rozwój i modernizacja sieci ścieżek turystycznych, rowerowych, dydaktycznych i zdrowotnych wraz z niezbędną infrastrukturą na terenach atrakcyjnych przyrodniczo (brzegi jezior, rzek, lasy, zabytki kultury). 2. Zagospodarowanie turystyczne plaż i brzegów rzek (stworzenie promenady, punktów widokowych, strzeżonych plaż z niezbędną infrastrukturą, itp.) 3. Budowa kempingów, pól namiotowych i podobnych obiektów na terenach atrakcyjnych turystycznie. 4. Budowa bazy turystyczno-wypoczynkowej na szlaku kajakowym rzeki Lega. 5. Utrzymanie spławności odcinka rzeki Legi pomiędzy jeziorem Selmęt Wielki i Stackim oraz oznakowanie szlaku wodnego. 6. Urządzenie terenów publicznych: kąpieliska oraz ogólnodostępnych terenów rekreacyjnych. 7. Budowa bazy noclegowej we wsi Turowo, jako wypadkowej do zespołu przyrodniczo krajobrazowego „Torfowiska Zocie”. 8. Budowa stanic wodnych ze stałymi ogólnodostępnymi pomostami przy brzegach jeziora Selemęt Wielki. 9. Zagospodarowanie terenu przy rzece w Sypitkach. 10. Rewitalizacja obiektów zabytkowych na terenie gminy Kalinowo.

www.ekoexpert.com.pl Strona | 124

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

Podmioty realizujące: − samorząd terytorialny, − jednostki organizacyjne JST, − instytucje kultury, − instytucje turystyczne, − przedsiębiorcy, − organizacje pozarządowe.

Cel operacyjny III.3. Poprawa efektywności energetycznej i wzrost wykorzystania energii z OZE.

Poprawa efektywności energetycznej a tym samym obniżenie emisji CO2, oraz wykorzystanie energii ze źródeł odnawialnych to najważniejsze zadanie w kontekście celów wspólnotowej polityki klimatyczno-energetycznej w perspektywie do 2020 r. W odniesieniu do efektywności wykorzystania energii cieplnej, bardzo duże wyzwania stoją zarówno przed jednostkami publicznymi, jak też i mieszkańcami. Na terenie gminy brak gminnej sieci ciepłowniczej, występują za to lokalne kotłownie. Duża część budynków samorządowych jak też i osób fizycznych oraz lokalnych przedsiębiorców jest zasilanych mało efektywnymi, starymi kotłami na węgiel. Wymagają one także prac termomodernizacyjnych. Wskazane jest, zatem, aby promować realizowanie przedsięwzięć kompleksowych, łączących termomodernizację budynków użyteczności publicznej i mieszkalnych z wymianą źródeł ciepła na bardziej efektywne oraz z wykorzystaniem energii ze źródeł odnawialnych. Konieczna jest również poprawa efektywności energetycznej infrastruktury publicznej, w tym oświetlenia drogowego. Główne kierunki działań i zadania: 1. Rozwój wykorzystania odnawialnych źródeł energii w gospodarstwach domowych, rolnych i przedsiębiorstwach na terenie gminy (źródła na biomasę; biogazownie rolnicze; elektrownie fotowoltaiczne; kolektory słoneczne). 2. Projekty kompleksowej poprawy efektywności energetycznej i wykorzystania OZE w budynkach użyteczności publicznej. 3. Poprawa efektywności energetycznej oświetlenia drogowego (wymiana punktów oświetleniowych- lamp wysokoprężnych sodowych, rtęciowych i innych niskowydajnych na energooszczędne, w tym LED). 4. Szkolenia dla pracowników samorządowych z zakresu zachowań proefektywnościowych i zarządzania energią. 5. Doradztwo związane z termomodernizacją i wykorzystaniem OZE w gospodarstwach domowych.

Podmioty realizujące: − samorząd terytorialny (JST), − jednostki organizacyjne JST, − przedsiębiorstwa energetyczne, − przedsiębiorcy,

www.ekoexpert.com.pl Strona | 125

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

− właściciele budynków mieszkalnych − organizacje pozarządowe

www.ekoexpert.com.pl Strona | 126

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

11. POTENCJALNE ŹRÓDŁA FINASOWANIA ZAŁOŻONYCH CELÓW STRATEGICZNYCH GMINY

Niniejsza strategia określa podstawowe cele i kierunki działań Gminy Kalinowo w okresie 2015 – 2025. Przed samorządem stoi więc perspektywa pozyskiwania odpowiednich środków finansowych na realizację zamierzonych, zaplanowanych we wskazanym czasie działań. Budżet gminy z uwagi na stale rosnącą ilość zadań własnych, niejednokrotnie nie wystarcza na realizację wszystkich zakładanych celów i osiągnięcie zamierzonych standardów. Należy również podkreślić, że listę przedsięwzięć należy traktować jako wyraz potrzeb obszaru gminy, a nie listę projektów do realizacji, ponieważ w przypadku braku pozyskania dofinansowania zewnętrznego realizacja części inwestycji nie będzie możliwa w określonych przedziałach czasowych. W związku z tym koniecznością staje się sięgnięcie do innych niż budżet gminy, zewnętrznych źródeł finansowania. Na etapie opracowania strategii trudno określić z jakich konkretnie źródeł zewnętrznych i z jakim poziomem dofinansowania będą mogły zostać zrealizowane planowane w niniejszym dokumencie przedsięwzięcia. Zakłada się, że w przypadku większości z nich, o ile spełnią one kryteria kwalifikowalności, planowane będzie aplikowanie do programów operacyjnych dotyczących wykorzystania środków funduszy Unii Europejskiej Podstawowe źródła finansowania kierunków działań przewidzianych w ramach Strategii Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025, to:  środki własne budżetowe na realizację zadań własnych Gminy;  zagraniczne mechanizmy finansowe, w tym: . środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej w ramach Perspektywy Finansowej na lata 2014-2020 (m.in. RPO Warmia i Mazury 2014–2020, PO Infrastruktura i Środowisko 2014–2020, PO Polska Wschodnia 2014–2020, PO Rozwój Obszarów Wiejskich, PO Wiedza Edukacja Rozwój 2014–2020, Program Operacyjny Inteligentny Rozwój, Program Operacyjny Polska Cyfrowa, Programy Europejskiej Współpracy Terytorialnej, w tym Polska- Litwa, Interreg Europa, Program Współpracy Transgranicznej Polska-Litwa- Rosja;), . środki finansowe transferowane w ramach Mechanizmów Finansowych Europejskiego Obszaru Gospodarczego i Norweskiego Mechanizmu Finansowego, . inne zagraniczne środki finansowe,  krajowe środki finansowe (w tym w ramach: Programu wspierania budownictwa socjalnego ze środków Funduszu Dopłat, projektów z zakresu ochrony środowiska i ochrony przyrody ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie oraz Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Olsztynie),  inne źródła finansowania (np. granty i konkursy ministerialne)

www.ekoexpert.com.pl Strona | 127

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

 komercyjne instrumenty finansowe, w tym: . pożyczki i kredyty bankowe, . leasing finansowy, . inne;  fundusze innych uczestników procesu wdrażania strategii, w tym sektora prywatnego.

Programy finansowane z Unii Europejskiej:  Regionalny Program Operacyjny Województwa Warmińsko – Mazurskiego (RPO WM) (wszystkie rodzaje infrastruktury, w tym drogowa, zdrowotna, edukacyjna, kulturalna i sportowa, informatyczna, rozwój przedsiębiorczości, promocja gospodarcza i turystyczna itp.);  Program Operacyjny Wiedza, Edukacja i Rozwój (PO WER) (np. rozwój zasobów ludzkich - szkolenia, doradztwo, wsparcie na rynku pracy; partnerstwo lokalne, kształtowanie postaw społecznych, wsparcie organizacji pozarządowych, wsparcie dla przedsiębiorstw, wsparcie instytucji otoczenia biznesu, itp.);  Program Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW) (np. infrastruktura wodno- kanalizacyjna, gospodarka odpadami, agroturystyka, dziedzictwo kulturowe wsi, lokalne grupy działania itp.);  Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko (PO IiŚ) (np. ponadlokalne projekty w zakresie gospodarki wodno-ściekowej, i gospodarki odpadami, zmniejszenie emisyjności gospodarki itp.);  Program Operacyjny Inteligentny Rozwój (PO IR) (np. wsparcie innowacji w przedsiębiorstwach, działalność B+R itp.).  Program Operacyjny Polska Cyfrowa (PO PC) (np. zapewnienie powszechnego dostęp do szybkiego internet, budowa e-administracji, cyfrowa aktywizacja społeczeństwa itp.). Jednym z najważniejszych źródeł pozyskiwania środków finansowania działań strategicznych będą środki z funduszy unijnych (Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego i Funduszu Spójności). Z budżetu polityki spójności na lata 2014-2020 Polska otrzyma 82,5 mld euro. Na tę kwotę składają się: ok. 76,9 mld euro dostępnych w programach operacyjnych, w tym ponad 252 mln euro na wsparcie bezrobotnej i nie uczącej się młodzieży, ok. 700 mln euro dostępnych w programach Europejskiej Współpracy Terytorialnej, 4,1 mld euro na projekty infrastrukturalne o znaczeniu europejskim w obszarze transportu, energetyki i technologii informacyjnych w ramach instrumentu „Łącząc Europę”, ok. 473 mln euro z Europejskiego Funduszu Pomocy Najbardziej Potrzebującym (FEAD) na programy, które zapewnią żywność dla osób najbardziej potrzebujących oraz odzież i inne podstawowe artykuły osobom bezdomnym oraz dzieciom w trudnej sytuacji materialnej, ok. 287 mln z zarządzanej przez KE, ogólnej puli przeznaczonej na pomoc techniczną. Środki te będzie można zainwestować m.in. w badania naukowe i ich komercjalizację, kluczowe połączenia drogowe (autostrady, drogi ekspresowe), rozwój przedsiębiorczości, transport przyjazny środowisku (kolej, transport publiczny), cyfryzację kraju (szerokopasmowy dostęp do Internetu, e-usługi administracji) czy włączenie społeczne i aktywizację zawodową.

www.ekoexpert.com.pl Strona | 128

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

12. SYSTEM ZARZĄDZANIA REALIZACJĄ STRATEGII

System zarządzania realizacją Strategii jest niezbędny dla zagwarantowania, że cele określone w Strategii Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025 będą realizowane, zapewnione zostaną warunki organizacyjne i instytucjonalne do ich wdrażania i weryfikacji zapisów Strategii w odniesieniu do zmieniających się warunków otoczenia społeczno-gospodarczego. Osiągnięcie wyznaczonych celów możliwe będzie poprzez strategiczną współpracę wszystkich środowisk zainteresowanych rozwojem społeczno-gospodarczym gminy Kalinowo. Należą do nich: społeczność lokalna, wszystkie instytucje publiczne i niepubliczne działające na rzecz rozwoju wspólnoty samorządowej, lokalni przedsiębiorcy, środowiska kultury i sportu. Taka zasada partnerstwa i współpracy jest jednym z fundamentalnych elementów polityki strukturalnej Unii Europejskiej. Wdrażanie Strategii, zawierającej zadania będące w kompetencjach wielu lokalnych i ponadlokalnych instytucji, organizacji i środowisk, wymaga ścisłej koordynacji i współpracy pomiędzy zainteresowanymi stronami. Głównym koordynatorem wdrażania strategii będzie organ wykonawczy samorządu terytorialnego. Do zadań koordynatora należy nadzorowanie procesu wdrażania Strategii oraz czuwanie nad realizacją jej celów na płaszczyźnie organizacyjnej. Wśród jego obowiązków należy wymienić m.in. koordynację procesu pozyskiwania funduszy zewnętrznych na realizację zadań strategicznych oraz organizację cyklicznych spotkań instytucji i partnerów z terenu gminy. Koordynator przygotowuje również sprawozdania z realizacji Strategii Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo. Sprawozdania są podstawą podejmowania decyzji o aktualizacji Strategii na poziomie merytorycznym.

www.ekoexpert.com.pl Strona | 129

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

13. SYSTEM MONITORINGU STRATEGII

System monitoringu strategii służyć będzie ocenie stopnia osiągania celów, a tym samym skuteczności podejmowanych działań. Pozwoli to także na bieżąco podejmować działania korygujące, jeśli będą wymagane. Ocena stopnia wdrażania Strategii w formie sprawozdania będzie dokonywana w cyklu rocznym i będzie oparta o zestaw bazowych wskaźników. Odpowiedzialnym za przeprowadzenie oceny będzie koordynator, tj. pracownicy gminy Kalinowo odpowiedzialni za poszczególne zadania w urzędzie, wyznaczeni przez Wójta Gminy Kalinowo. Do ich zadań w zakresie monitoringu należeć będzie w szczególności:  czuwanie nad realizacją jej celów na płaszczyźnie organizacyjnej, tj. nawiązanie współpracy z partnerami w realizacji celów operacyjnych, wymagających zaangażowania innych podmiotów, np. organów samorządowych innych gmin, samorządu powiatu, samorządu województwa, instytucji naukowych i państwowych, instytucji administracji publicznej, organizacji pozarządowych, przedsiębiorców, itp.  zapewnienie środków finansowych na przyjęte do realizacji przedsięwzięcia, a w szczególności: zaplanowanie zadań w projekcie budżetu Gminy, Wieloletniej Prognozie Finansowej, aktualizacja Wieloletniego Planu Inwestycyjnego, pozyskiwanie zewnętrznych źródeł finansowania;  nadzorowanie i koordynowanie realizacji zadań określonych w poszczególnych celach operacyjnych w oparciu o roczne sprawozdania przygotowywane do końca kwietnia każdego roku. W tabeli poniżej wskazano listę proponowanych wskaźników istotnych dla realizacji celów strategicznych i operacyjnych. Wskaźniki te mogą podlegać modyfikacji. Podstawowym źródłem danych na temat poziomu wskaźników będą dane własne gminy. Wspomagającym źródłem będą dane Głównego Urzędu Statystycznego, w tym dane zawarte w Banku Danych Lokalnych.

Tabela 64 Proponowane wskaźniki monitoringu Cel strategiczny Cel operacyjny Wskaźnik Jednostka Źródło danych/ miary I.1. Liczba osób w gospodarstwach Poprawa infrastruktury i domowych korzystających ze [os.] GUS BDL, GOPS jakości usług na rzecz środowiskowej pomocy społecznej przeciwdziałania

wykluczeniu Liczba godzin zorganizowanych I. społecznemu. usług opiekuńczych i [h] dane własne Poprawa jakości rehabilitacyjnych gminy życia i aktywizacja społeczności Liczba osób korzystających z [osoba] dane własne lokalnej bezpłatnych porad oraz konsultacji gminy, GOPS specjalistycznych

Liczba osób zagrożonych wykluczeniem społecznym [osoba] objętych programami integracji i aktywizacji społecznej I.2. Liczba osób działająca w ramach [osoba] dane własne Wspieranie integracji prac społecznych (np. wolontariatu) gminy, jednostek

www.ekoexpert.com.pl Strona | 130

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

społecznej. organizacyjnych Liczba organizacji pozarządowych [szt.] gminy, organizacji objętych wsparciem w ramach pozarządowych, realizacji strategii ośrodków kultury

Liczba zorganizowanych imprez o [szt.] i sportu charakterze integracyjnym

Liczba osób objętych wsparciem w [osoba] dane własne ramach przeciwdziałania gminy, GOPS wykluczeniu społecznemu I.3. Liczba wybudowanych obiektów [szt.] dane własne Poszerzenie oferty instytucji sportowo - rekreacyjnych gminy edukacyjnej, kulturalnej i rekreacyjno- Liczba dzieci objętych [szt.] placówki sportowej. wychowaniem przedszkolnym oświatowe Liczba zorganizowanych wydarzeń kulturalnych [szt] dane własne gminy Liczba doposażonych szkół i placówek oświaty [%] dane własne gminy, placówek oświatowych

I.4. Liczba wdrożonych e-usług [szt] dane własne Rozwój społeczeństwa gminy informacyjnego Liczba miejscowości z dostępem do szerokopasmowego Internetu [szt]

Liczba uczniów przypadających na 1 [osoba] GUS BDL/dane komputer z dostępem do Internetu własne gminy, placówek oświatowych II.1. Powierzchnia nowych uzbrojonych [ha] dane własne Zwiększenie terenów inwestycyjnych gminy, II. atrakcyjności inwestycyjnej gminy. Zwiększenie Powierzchnia terenów gminnych [ha] atrakcyjności przeznaczonych w planie zagospodarowania przestrzennego inwestycyjnej pod działalność gospodarczą gminy, wspieranie innowacyjności Liczba nowych przedsiębiorstw [szt.] lokalnych z kapitałem zagranicznym lub przedsiębiorców krajowym oraz aktywizacja II.2. Liczba podmiotów gospodarki [szt.] GUS BDL zawodowa Wspieranie narodowej nowo zarejestrowanych w REGON na 10 tys. ludności mieszkańców innowacyjności w wieku produkcyjnym lokalnych

przedsiębiorców oraz Liczba osób objętych aktywizacja zawodowa formami dokształcania i kształcenia [osoba] GUD BDL/dane mieszkańców ustawicznego własne gminy, stowarzyszeń, grup lokalnych Udział bezrobotnych zarejestrowanych w liczbie ludności [%] GUS BDL, PUP w wieku produkcyjnym Dane własne

Liczba osób zagrożonych [osoba] wykluczeniem społecznym , która podjęła prace

www.ekoexpert.com.pl Strona | 131

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

Liczba nowo utworzonych miejsc [stanowisko] pracy na rynku lokalnym II.3. Liczba gospodarstw [szt./miejsce] GUS BDL/dane Wspieranie rozwoju agroturystycznych własne gminy rolnictwa ekologicznego oraz gospodarstw

specjalistycznych. II.4. Średni wiek autobusów do przewozu [lata] dane własne Rozwój infrastruktury dzieci gminy, komunikacyjnej. przewoźników,

II.5. Liczba pozyskanych inwestorów [szt] dane własne Promocja wewnętrzna i gminy zewnętrzna gminy. Wysokość środków przeznaczonych [tys. zł] na promocję gminy III.1. Odsetek ludności korzystającej z [%] GUS BDL, dane III. Rozbudowa sieci kanalizacji sanitarnej własne gminy Utrzymanie wodociągowo- kanalizacyjnej oraz Odsetek ludności korzystających wysokiego [%] infrastruktury drogowej. wodociągów sieciowych standardu infrastruktury technicznej w Ilość przydomowych oczyszczalni [szt.] oparciu o zrównoważone Długość wybudowanej sieci [km] wykorzystanie wodociągowej

zasobów [km] Długość wybudowanej sieci kanalizacji sanitarnej

Długość nowo pobudowanych dróg [km]

Długość dróg po remoncie [km] III.2. Długość nowych ścieżek [km] dane własne Rozwój infrastruktury turystycznych gminy turystycznej w poszanowaniu walorów Ilość inwestycji z zakresu [szt.] i zasobów środowiska. infrastruktury turystycznej

Wysokość środków przeznaczonych na rozwój infrastruktury turystycznej [tys. zł]

Liczba turystów korzystających z [osoba] infrastruktury turystycznej

III.3. Liczba inwestycji z zakresu [szt] dane własne Poprawa efektywności termomodernizacji gminy energetycznej i wzrost wykorzystania energii z Liczba nowych instalacji [szt.] OZE. wykorzystujących OZE

Liczba zmodernizowanych energetycznie budynków jst [szt.]

źródło: opracowanie własne

www.ekoexpert.com.pl Strona | 132

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

14. WIELOLETNI PLAN INWESTYCYNY

Tabela 65.Zadania inwestycyjne gminy Kalinowo na lata 2015-2015 Lp. Cel Nazwa/zakres zadania Beneficjent/podmio Szacunkowa Źródło finansowania Termin Powiązanie z istniejącymi dokumentami t realizujący wartość realizacji strategicznymi [zł] 1. I.3. Rozwój oferty sportowo-rekreacyjnej: Gmina Kalinowo 2 500 000,0 Środki własne Gminy 2015- 2025 Zintegrowana strategia rozwoju Ełckiego - budowa, przebudowa, wyposażenie Kalinowo, fundusze Obszaru Funkcjonalnego na lata 2014– boisk, placów zabaw, terenów zewnętrzne, 2025 rekreacyjnych, siłowni PROW 2014–2020 - organizacja imprez sportowo- Gminna Strategia Rozwiązywania rekreacyjnych Problemów Społecznych Gminy Kalinowo na lata 2012-2020 2. III.2. Rekultywacja, budowa systemów Gmina Kalinowo, 5 000 000,0 Środki własne Gminy 2015- 2025 Zintegrowana strategia rozwoju Ełckiego melioracyjnych (mała retencja) Wojewódzki Zarząd Kalinowo, fundusze Obszaru Funkcjonalnego na lata 2014– Melioracji i zewnętrzne 2025 Urządzeń Wodnych 3. III.1. Rozbudowa i modernizacja oświetlenia Gmina Kalinowo, 1 000 000,0 Środki własne Gminy 2015- 2025 Zintegrowana strategia rozwoju Ełckiego ulicznego i w innych miejscach PGE Dystrybucja Kalinowo, RPO Obszaru Funkcjonalnego na lata 2014– publicznych S.A. Warmia 2025 i Mazury 2014–2020, PROW 2014–2020 Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Kalinowo na lata 2012-2020 4. III.1. Budowa i przebudowa dróg gminnych Gmina Kalinowo 15 000 000,0 Środki własne Gminy 2015- 2025 Strategia rozwoju społeczno- Kalinowo, RPO WiM gospodarczego województwa - Przebudowa drogi gminnej w 2014-2020, środki warmińsko-mazurskiego do roku 2025 Iwaśkach krajowe, - Przebudowa drogi gminnej w PO Infrastruktura Zintegrowana strategia rozwoju Ełckiego Kuczach i Środowisko 2014– Obszaru Funkcjonalnego na lata 2014– - Przebudowa drogi gminnej w 2020 2025 Ryczymwole PROW 2014–2020 - Przebudowa odcinka drogi w Gminna Strategia Rozwiązywania Skomętnie Wielkim Problemów Społecznych Gminy Kalinowo - Przebudowa drogi gminnej publicznej na lata 2012-2020 nr 179001N Wysokie-Zaborowo - Przebudowa drogi gminnej w Studium Uwarunkowań i Kierunków

www.ekoexpert.com.pl Strona | 133

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

Czyńczach Zagospodarowania Przestrzennego Gminy - Przebudowa drogi Szczudły – DK 16 Kalinowo - budowa parkingów - inne 5. II.1. Poprawa gospodarki wodno-ściekowej Gmina Kalinowo 20 000 000,0 środki własne Gminy 2015- 2025 Studium Uwarunkowań i Kierunków III.1. na terenie Gminy Kalinowo Kalinowo, fundusze Zagospodarowania Przestrzennego Gminy - Przebudowa SUW w Kalinowie wraz zewnętrzne, PROW Kalinowo z sieciami wodno-kanalizacyjnymi 2014–2020 - Przebudowa oczyszczalni ścieków w Kalinowie - Budowa i przebudowa zbiorczych i przydomowych oczyszczalni ścieków - Przebudowa SUW w Wierzbowie - Budowa i przebudowa sieci kanalizacji sanitarnej w Gminie Kalinowo - Przebudowa oczyszczalni ścieków w Borzymach - inne 6. II.4. Budowa ścieżek turystycznych Gmina Kalinowo 500 000,0 Środki własne Gminy 2015- 2025 Studium Uwarunkowań i Kierunków III.1. Kalinowo, RPO WiM Zagospodarowania Przestrzennego Gminy - budowa, przebudowa ścieżek 2014-2020, Kalinowo rowerowych, pieszych, konnych, PROW 2014–2020 edukacyjnych Zintegrowana strategia rozwoju Ełckiego - budowa elementów małej Obszaru Funkcjonalnego na lata 2014– infrastruktury 2025 - parkingi, 7. III.2. Zagospodarowanie turystyczne Gmina Kalinowo, 3 000 000,0 Środki własne gminy 2015- 2025 Studium Uwarunkowań i Kierunków terenów Gminy Kalinowo przedsiębiorcy Kalinowo, fundusze Zagospodarowania Przestrzennego Gminy - Zagospodarowanie terenu przy rzece zewnętrzne, PROW Kalinowo w Sypitkach 2014–2020 - Zagospodarowanie półwyspu Jeziora Zintegrowana strategia rozwoju Ełckiego Białego-Skrzypki Obszaru Funkcjonalnego na lata 2014– - Budowa szlaku wodnego J. Nieciecz- 2025 J. Rajgrodzkie wraz z infrastrukturą - budowa stanic wodnych 8. II.1. Utworzenie lotniska dla aglomeracji Miasto Ełk, bd Środki własne gminy 2015- 2025 Studium Uwarunkowań i Kierunków II.4. ełckiej w okolicach miejscowości Gmina Kalinowo, Kalinowo, fundusze Zagospodarowania Przestrzennego Gminy

www.ekoexpert.com.pl Strona | 134

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

Pisanica przedsiębiorcy zewnętrzne Kalinowo

9. I.2. Poprawa oferty kulturalnej Gminy Gmina Kalinowo 2 000 000,0 RPO WiM 2014- 2015- 2025 Strategia rozwoju społeczno- I.3. Kalinowo Gminny Ośrodek 2020 gospodarczego województwa Kultury Środki własne Gminy warmińsko-mazurskiego do roku 2025 - rozbudowa, przebudowa, Kalinowo, wyposażenie budynku GOK-u PROW 2014–2020 - zwiększenie liczby ofert kulturalnych, dla dzieci, młodzieży, dorosłych, seniorów - organizacja imprez kulturalnych - zachowanie dziedzictwa kulturowego 10. III.3. Zwiększenie efektywności Gmina Kalinowo 7 000 000,0 RPO WiM 2014- 2015- 2025 Polityka energetyczna Polski do 2030 roku energetycznej budynków użyteczności 2020 publicznej: Strategia rozwoju społeczno- budynki: Urzędu Gminy, Szkoły PO Infrastruktura gospodarczego województwa Podstawowej w Sypitkach, GOK-u w i Środowisko 2014– warmińsko-mazurskiego do roku 2025 Kalinowie, Ośrodka Zdrowia w 2020 Kalinowie (projekty powyżej Zintegrowana strategia rozwoju Ełckiego 5 mln zł kosztów Obszaru Funkcjonalnego na lata 2014– kwalifikowanych) 2025 Środki własne Gminy Kalinowo 11. I.1. Rewitalizacja społeczna i Gmina Kalinowo, 10 000 000,0 Program Rozwoju 2015- 2025 Gminna Strategia Rozwiązywania II.2. środowiskowa obszarów przedsiębiorcy Obszarów Wiejskich Problemów Społecznych Gminy Kalinowo zdegradowanych gminy Kalinowo 2014–2020 na lata 2012-2020

Środki własne Gminy Zintegrowana strategia rozwoju Ełckiego Kalinowo Obszaru Funkcjonalnego na lata 2014– 2025

Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Kalinowo 12. II.1. Wsparcie przedsiębiorczości na terenie Gmina Kalinowo 2 000 000,0 RPO Warmia 2015- 2025 Zintegrowana strategia rozwoju Ełckiego II.2. Gminy Kalinowo Organizacje i Mazury 2014–2020 Obszaru Funkcjonalnego na lata 2014– II.3. pozarządowe 2025 II.5. - uzbrojenie terenów inwestycyjnych Środki własne Gminy

www.ekoexpert.com.pl Strona | 135

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

- wsparcie doradcze i szkoleniowe Kalinowo Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Kalinowo 13. I.1. Program poprawy dostępności Gmina Kalinowo, 1 000 000,0 RPO Warmia i 2015- 2025 Zintegrowana strategia rozwoju Ełckiego I.4. i jakości usług społecznych GOPS Mazury 2014–2020 Obszaru Funkcjonalnego na lata 2014– skierowanych do grup 2025 wrażliwych Środki własne Gminy Kalinowo Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Kalinowo na lata 2012-2020

Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Kalinowo 14. I.1. Budowa, modernizacja, adaptacja Gmina Kalinowo 3 000 000,0 RPO Warmia i 2015- 2025 Gminna Strategia Rozwiązywania mieszkań socjalnych Mazury 2014–2020 Problemów Społecznych Gminy Kalinowo i infrastruktury towarzyszącej na lata 2012-2020 Środki krajowe – Program wspierania Zintegrowana strategia rozwoju Ełckiego budownictwa Obszaru Funkcjonalnego na lata 2014– socjalnego ze 2025 środków Funduszu Dopłat

Środki własne Gminy Kalinowo 15. I.3. Rewitalizacja obiektów zabytkowych Gmina Kalinowo, 2 000 000,0 RPO Warmia i 2015- 2025 Zintegrowana strategia rozwoju Ełckiego III.2. na terenie gminy Kalinowo Właściciele Mazury Obszaru Funkcjonalnego na lata 2014– obiektów 2014–2020 2025 zabytkowych, konserwator Środki własne Studium Uwarunkowań i Kierunków zabytków podmiotów Zagospodarowania Przestrzennego Gminy odpowiedzialnych za Kalinowo obiekty zabytkowe 16. III.3.. Poprawa efektywności Gmina Kalinowo, 10 000 000,0 PO Infrastruktura 2015- 2025 Zintegrowana strategia rozwoju Ełckiego energetycznej i redukcji emisji Spółdzielnie i Środowisko Obszaru Funkcjonalnego na lata 2014– CO2 w budynkach mieszkalnych Mieszkaniowe, 2014–2020 2025 Wspólnoty (projekty powyżej 10

www.ekoexpert.com.pl Strona | 136

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

Mieszkaniowe, mln zł kosztów Mieszkańcy gminy kwalifikowanych) Kalinowo RPO Warmia i Mazury 2014–2020 (poniżej 10 mln zł)

Środki własne Gminy Kalinowo

Środki własne właścicieli obiektów 17. II.1. Rozbudowa sieci transportu Gmina Kalinowo, 1000 000,0 PO Infrastruktura 2015- 2025 Zintegrowana strategia rozwoju Ełckiego II.4. publicznego na obszarze gminy Jednostki i Środowisko 2014– Obszaru Funkcjonalnego na lata 2014– Kalinowo samorządu 2020 2025 terytorialnego na obszarze EOF RPO Warmia i Gminna Strategia Rozwiązywania Mazury Problemów Społecznych Gminy Kalinowo 2014–2020 na lata 2012-2020

Środki własne Gminy Kalinowo 18. I.3. Poprawa warunków kształcenia Gmina Kalinowo, 4 000 000,0 RPO Warmia Mazury 2015- 2025 Strategia Rozwoju Kapitału Ludzkiego - przebudowa obiektów oświatowych placówki 2014 – 2020 - rozwój przedszkoli oświatowe 2020 - wsparcie nauczycieli Strategia rozwoju społeczno- - wsparcie uczniów Środki własne Gminy gospodarczego województwa - wyposażenie szkół Kalinowo warmińsko-mazurskiego do roku 2025 - zajęcia dodatkowe - przebudowa, wyposażenie GBP

19. I.3. Poprawa bezpieczeństwa publicznego Gmina Kalinowo, 3 000 000,0 RPO Warmia Mazury 2015- 2025 Strategia rozwoju społeczno – OSP, Policja 2014 –2020 gospodarczego - Wsparcie dla OSP (organizacja województwa warmińsko – mazurskiego szkoleń, zakup sprzętu i samochodów) Środki własne Gminy do roku 2025; - monitoring w miejscach publicznych Kalinowo Zintegrowana strategia rozwoju Ełckiego

www.ekoexpert.com.pl Strona | 137

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

Obszaru Funkcjonalnego na lata 2014– 2025

20. III.2. Usunięcie i utylizacja wyrobów Gmina Kalinowo, 4 000 000,0 RPO WiM 2014- 2015- 2025 Strategia rozwoju społeczno – zawierających azbest z terenu gminy mieszkańcy gminy 2020 gospodarczego województwa warmińsko – Kalinowo Kalinowo, ZMGK WFOŚiGW mazurskiego do roku 2025; Ełk Związek Międzygminny ”Gospodarka Komunalna” Ełk Środki własne Gminy Kalinowo 21. I.1. Poprawa usług zdrowotnych Gmina Kalinowo, 500 000,0 RPO WiM 2014- 2015- 2025 Gminna Strategia Rozwiązywania skierowanych na choroby placówki służby 2020 Problemów Społecznych Gminy Kalinowo cywilizacyjne zdrowia na lata 2012-2020 - budowa, przebudowa, wyposażenie Środki własne obiektów placówek służby Strategia rozwoju społeczno- - programy profilaktyczne, zdrowotne zdrowia gospodarczego województwa - projekty edukacyjno-promocyjne warmińsko-mazurskiego do roku 2025; zachowań prozdrowotnych Środki własne Gminy Kalinowo Zintegrowana strategia rozwoju Ełckiego Obszaru Funkcjonalnego na lata 2014– 2025 22. III.3. Program edukacji energetycznej Gmina Kalinowo 200 000,0 RPO WiM 2014- 2015- 2025 Zintegrowana strategia rozwoju Ełckiego mieszkańców gminy Kalinowo 2020 Obszaru Funkcjonalnego na lata 2014– Środki własne Gminy 2025 Kalinowo 23. II.5. Program edukacji ekologicznej Gmina Kalinowo, 200 000,0 RPO Warmia 2015- 2025 Zintegrowana strategia rozwoju Ełckiego Mieszkańców i turystów placówki i Mazury Obszaru Funkcjonalnego na lata 2014– oświatowe, GOK 2014–2020 2025

Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki

www.ekoexpert.com.pl Strona | 138

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

Wodnej

Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Olsztynie

środki własne Gminy Kalinowo 24. I.2. Integracja, aktywizacja społeczności Gmina Kalinowo 3 000 000,0 PROW 2014–2020, 2015- 2025 Gminna Strategia Rozwiązywania lokalnej środki własne Gminy Problemów Społecznych Gminy Kalinowo - przebudowa, wyposażenie świetlic Kalinowo na lata 2012-2020 wiejskich, m.in. Makosieje, Sypitki, - budowa, przebudowa i wyposażenie Zintegrowana strategia rozwoju Ełckiego miejsc integracji, Obszaru Funkcjonalnego na lata 2014– - organizacja imprez, spotkań, szkoleń, 2025 warsztatów Źródło: Urząd Gminy Kalinow

www.ekoexpert.com.pl Strona | 139

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Kalinowo na lata 2015-2025

www.ekoexpert.com.pl Strona | 140