Zał ącznik do Uchwały Nr XVI/94/16 Rady Gminy Kalinowo z dnia 9 marca 2016 roku

PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY KALINOWO NA LATA 2016-2019

SPIS TREŚCI

1. Wst ęp 3 2. Podstawa prawna opracowania programu opieki nad zabytkami 4 3. Uwarunkowania prawne ochrony i opieki nad zabytkami w Polsce 6 4. Uwarunkowania zewn ętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego 18 5. Relacje programu opieki nad zabytkami gminy Kalinowo z dokumentami wykonanymi na poziomie województwa i powiatu 23 6. Uwarunkowania wewn ętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego 29 7. Charakterystyka zasobów i analiza stanu dziedzictwa kulturowego i krajobrazu kulturowego gminy Kalinowo 32 7.1. Zwi ęzła charakterystyka dziedzictwa kulturowego gminy na tle zarysu historii obszaru gminy 32 7.2 . Zabytki o najwy ższym znaczeniu dla gminy Kalinowo 34 7.3. Zabytki w gminnej ewidencji zabytków 35 7.4. Zabytki archeologiczne 36 8. Ocena stanu dziedzictwa kulturowego gminy Kalinowo. Analiza szans i zagro żeń 37 9. Zało żenia programowe i zadania programu opieki nad zabytkami 40 10. Instrumentarium realizacji programu opieki nad zabytkami 43 11. Źródła finansowania opieki nad zabytkami 45 12. Zasady oceny realizacji programu opieki nad zabytkami 65

Zał ącznik nr 1 Zał ącznik nr 2 Zał ącznik nr 3

1. WSTĘP

Celem opracowania programu opieki nad zabytkami gminy Kalinowo na lata 2016- 2019 jest okre ślenie zasadniczych kierunków działa ń inicjowanych przez władze gminy w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego wyst ępuj ącego w jej granicach administracyjnych, zgodnie z przepisami ustawy z 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. z 2014 r. poz. 1445). Program został opracowany zgodnie z wytycznymi Poradnika Metodycznego – Gminny Program Zabytków, przygotowany przez Narodowy Instytut Dziedzictwa w Warszawie. Istotnym zagadnieniem uzasadniaj ącym powstanie programu jest zachowanie dziedzictwa kulturowego regionu, jak równie ż jego promocja w śród mieszka ńców oraz turystów. Funkcj ę t ę mo żna realizowa ć mi ędzy innymi poprzez edukacj ę, pocz ąwszy od poziomu podstawowego oraz pobudzanie rozwoju turystyki. Działanie te mog ą przyczyni ć si ę do przy śpieszenia rozwoju społeczno – gospodarczego gminy. Nieodzownym elementem tego typu działa ń jest budzenie w społecze ństwie świadomo ści istnienia zabytków i potrzeby ich rewitalizacji, jak równie ż zwrócenie uwagi na istniej ącą wspólnot ę kulturow ą. Aby to osi ągn ąć nale ży pobudzi ć świadomo ść wła ścicieli, u żytkowników i jednostki samorz ądu terytorialnego, skłoni ć te grupy do współdziałania, wzbudzi ć ich odpowiedzialno ść za wła ściwy stan zachowania obiektów historycznych oraz aktywny udział w zakresie opieki nad zabytkami. Niniejszy Program jest pierwszym dokumentem tego rodzaju opracowanym dla gminy Kalinowo. Postanowiono, że w programowanym okresie, tj. w latach 2016-2019 działania podejmowane w jego ramach, b ędą dotyczyły przede wszystkim działa ń okre ślanych jako „mi ękkie”, tj. działa ń o charakterze nieinwestycyjnym. Celem ich jest przede wszystkim promocja gminy i jej dziedzictwa kulturowego, jak również edukacja dotycz ąca opieki nad zabytkami poł ączona z wydarzeniami o charakterze historycznym. Maj ą one stanowi ć podstaw ę do działa ń podejmowanych w kolejnych okresach programowych, gdy świadomo ść w zakresie ochrony zabytków b ędzie wi ększa.

2. PODSTAWA PRAWNA OPRACOWANIA GMINNEGO PROGRAMU OPIEKI

NAD ZABYTKAMI

Podstaw ą prawn ą obowi ązku wykonania programu opieki nad zabytkami gminy Kalinowo na lata 2016-2019 jest Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z dnia 23 lipca 2003 r. (Dz. U. z 2014 r. poz. 1446, z 2015 r. poz. 397, 774):

Art. 87. 1. Zarz ąd województwa, powiatu lub wójt (burmistrz, prezydent miasta) sporz ądza na okres 4 lat odpowiednio wojewódzki, powiatowy lub gminny program opieki nad zabytkami. 2. Programy, o których mowa w ust. 1, maj ą na celu, w szczególno ści: 1. wł ączenie problemów ochrony zabytków do systemu zada ń strategicznych, wynikaj ących z koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju; 2. uwzgl ędnianie uwarunkowa ń ochrony zabytków, w tym krajobrazu kulturowego i dziedzictwa archeologicznego, ł ącznie z uwarunkowaniami ochrony przyrody i równowagi ekologicznej; 3. zahamowanie procesów degradacji zabytków i doprowadzenie do poprawy stanu ich zachowania; 4. wyeksponowanie poszczególnych zabytków oraz walorów krajobrazu kulturowego; 5. podejmowanie działa ń zwi ększaj ących atrakcyjno ść zabytków dla potrzeb społecznych, turystycznych i edukacyjnych oraz wspieranie inicjatyw sprzyjaj ących wzrostowi środków finansowych na opiek ę nad zabytkami; 6. okre ślenie warunków współpracy z właścicielami zabytków, eliminuj ących sytuacje konfliktowe zwi ązane z wykorzystaniem tych zabytków; 7. podejmowanie przedsi ęwzi ęć umo żliwiaj ących tworzenie miejsc pracy zwi ązanych z opiek ą nad zabytkami. 3. Wojewódzki, powiatowy i gminny program opieki nad zabytkami przyjmuje odpowiednio sejmik województwa, rada powiatu i rada gminy, po uzyskaniu opinii wojewódzkiego konserwatora zabytków. 4. Programy, o których mowa w ust. 3, s ą ogłaszane w wojewódzkim dzienniku urz ędowym. 5. Z realizacji programów zarz ąd województwa, powiatu i wójt (burmistrz, prezydent miasta) sporz ądza, co 2 lata, sprawozdanie , które przedstawia si ę odpowiednio sejmikowi województwa, radzie powiatu lub radzie gminy.

3. UWARUNKOWANIA PRAWNE OCHRONY I OPIEKI NAD ZABYTKAMI

W POLSCE

Obiekty zabytkowe – zabytki nieruchome i ruchome, podlegaj ą na terytorium Polski ochronie prawnej na mocy wielu aktów prawnych: 3.1. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 roku Obiekty zabytkowe s ą obj ęte ochron ą prawn ą okre ślon ą jako konstytucyjny obowi ązek pa ństwa i ka żdego obywatela: Art. 5. Rzeczpospolita Polska strze że niepodległo ści i nienaruszalno ści swojego terytorium, zapewnia wolno ść i prawa człowieka i obywatela oraz bezpiecze ństwo obywateli, strze że dziedzictwa narodowego oraz zapewnia ochron ę środowiska, kieruj ąc si ę zasad ą zrównowa żonego rozwoju. Art. 6. Rzeczpospolita Polska stwarza warunki upowszechniania i równego dost ępu do dóbr kultury, b ędącej źródłem to żsamo ści narodu polskiego, jego trwania i rozwoju. Art. 86. Każdy jest obowi ązany do dbało ści o stan środowiska i ponosi odpowiedzialno ść za spowodowane przez siebie jego pogorszenie. Zasady tej odpowiedzialno ści okre śla ustawa.

3.2. Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. z 2014 r. poz. 1446, z 2015 r. poz. 397, 774) Głównym aktem prawnym reguluj ącym zasady ochrony i opieki nad zabytkami w Polsce jest ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. z 2014 r. poz. 1446, z 2015 r. poz. 397, 774). Dla niniejszego programu zasadne jest przywołanie poni ższych artykułów tej ustawy:

Art. 3. Użyte w ustawie okre ślenia oznaczaj ą: 1. zabytek - nieruchomo ść lub rzecz ruchom ą, ich cz ęś ci lub zespoły, b ędące dziełem człowieka lub zwi ązane z jego działalno ści ą i stanowi ące świadectwo minionej epoki b ądź zdarzenia, których zachowanie le ży w interesie społecznym ze wzgl ędu na posiadan ą warto ść historyczn ą, artystyczn ą lub naukow ą; 2. zabytek nieruchomy - nieruchomo ść , jej cz ęść lub zespół nieruchomo ści, o których mowa w pkt 1; 3. zabytek ruchomy - rzecz ruchom ą, jej cz ęść lub zespół rzeczy ruchomych, o których mowa w pkt 1; 4. zabytek archeologiczny - zabytek nieruchomy, b ędący powierzchniow ą, podziemn ą lub podwodn ą pozostało ści ą egzystencji i działalno ści człowieka, złożon ą z nawarstwie ń kulturowych i znajduj ących si ę w nich wytworów b ądź ich śladów albo zabytek ruchomy, b ędący tym wytworem; 5. instytucja kultury wyspecjalizowana w opiece nad zabytkami - instytucj ę kultury w rozumieniu przepisów o organizowaniu i prowadzeniu działalno ści kulturalnej, której celem statutowym jest sprawowanie opieki nad zabytkami; 6. prace konserwatorskie - działania maj ące na celu zabezpieczenie i utrwalenie substancji zabytku, zahamowanie procesów jego destrukcji oraz dokumentowanie tych działań; 7. prace restauratorskie - działania maj ące na celu wyeksponowanie warto ści artystycznych i estetycznych zabytku, w tym, je żeli istnieje taka potrzeba, uzupełnienie lub odtworzenie jego cz ęś ci, oraz dokumentowanie tych działa ń; 8. roboty budowlane - roboty budowlane w rozumieniu przepisów Prawa budowlanego, podejmowane przy zabytku lub w otoczeniu zabytku; 9. badania konserwatorskie - działania maj ące na celu rozpoznanie historii i funkcji zabytku, ustalenie u żytych do jego wykonania materiałów i zastosowanych technologii, okre ślenie stanu zachowania tego zabytku oraz opracowanie diagnozy, projektu i programu prac konserwatorskich, a je żeli istnieje taka potrzeba, równie ż programu prac restauratorskich; 10. badania architektoniczne - działania ingeruj ące w substancj ę zabytku, maj ące na celu rozpoznanie i udokumentowanie pierwotnej formy obiektu budowlanego oraz ustalenie zakresu jego kolejnych przekształce ń; 11. badania archeologiczne - działania maj ące na celu odkrycie, rozpoznanie, udokumentowanie i zabezpieczenie zabytku archeologicznego; 12. historyczny układ urbanistyczny lub ruralistyczny - przestrzenne zało żenie miejskie lub wiejskie, zawieraj ące zespoły budowlane, pojedyncze budynki i formy zaprojektowanej zieleni, rozmieszczone w układzie historycznych podziałów własnościowych i funkcjonalnych, w tym ulic lub sieci dróg; 13. historyczny zespół budowlany - powi ązan ą przestrzennie grup ę budynków wyodr ębnion ą ze wzgl ędu na form ę architektoniczn ą, styl, zastosowane materiały, funkcj ę, czas powstania lub zwi ązek z wydarzeniami historycznymi; 14. krajobraz kulturowy - przestrze ń historycznie ukształtowan ą w wyniku działalno ści człowieka, zawieraj ącą wytwory cywilizacji oraz elementy przyrodnicze; 15. otoczenie - teren wokół lub przy zabytku wyznaczony w decyzji o wpisie tego terenu do rejestru zabytków w celu ochrony warto ści widokowych zabytku oraz jego ochrony przed szkodliwym oddziaływaniem czynników zewn ętrznych.

Art. 4. Ochrona zabytków polega, w szczególno ści, na podejmowaniu przez organy administracji publicznej działa ń maj ących na celu: 1) zapewnienie warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych umo żliwiaj ących trwałe zachowanie zabytków oraz ich zagospodarowanie i utrzymanie; 2) zapobieganie zagro żeniom mog ącym spowodowa ć uszczerbek dla warto ści zabytków; 3) udaremnianie niszczenia i niewła ściwego korzystania z zabytków; 4) przeciwdziałanie kradzie ży, zagini ęciu lub nielegalnemu wywozowi zabytków za granic ę; 5) kontrol ę stanu zachowania i przeznaczenia zabytków; 6) uwzgl ędnianie zada ń ochronnych w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz przy kształtowaniu środowiska.

Art. 6.1. Ochronie i opiece podlegaj ą, bez wzgl ędu na stan zachowania: 1) zabytki nieruchome b ędące, w szczególno ści: a) krajobrazami kulturowymi, b) układami urbanistycznymi, ruralistycznymi i zespołami budowlanymi, c) dziełami architektury i budownictwa, d) dziełami budownictwa obronnego, e) obiektami techniki, a zwłaszcza kopalniami, hutami, elektrowniami i innymi zakładami przemysłowymi, f) cmentarzami, g) parkami, ogrodami i innymi formami zaprojektowanej zieleni, h) miejscami upami ętniaj ącymi wydarzenia historyczne b ądź działalno ść wybitnych osobisto ści lub instytucji; 2) zabytki ruchome b ędące, w szczególno ści: a) dziełami sztuk plastycznych, rzemiosła artystycznego i sztuki u żytkowej, b) kolekcjami stanowi ącymi zbiory przedmiotów zgromadzonych i uporz ądkowanych według koncepcji osób, które tworzyły te kolekcje, c) numizmatami oraz pami ątkami historycznymi, a zwłaszcza militariami, sztandarami, piecz ęciami, odznakami, medalami i orderami, d) wytworami techniki, a zwłaszcza urz ądzeniami, środkami transportu oraz maszynami i narz ędziami świadcz ącymi o kulturze materialnej, charakterystycznymi dla dawnych i nowych form gospodarki, dokumentuj ącymi poziom nauki i rozwoju cywilizacyjnego, e) materiałami bibliotecznymi, o których mowa w art. 5 ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach (Dz. U. Nr 85 z pó źniejszymi zmianami), f) instrumentami muzycznymi, g) wytworami sztuki ludowej i r ękodzieła oraz innymi obiektami etnograficznymi, h) przedmiotami upami ętniaj ącymi wydarzenia historyczne b ądź działalno ść wybitnych osobisto ści lub instytucji; 3) zabytki archeologiczne b ędące, w szczególno ści: a) pozostało ściami terenowymi pradziejowego i historycznego osadnictwa, b) cmentarzyskami, c) kurhanami, d) reliktami działalno ści gospodarczej, religijnej i artystycznej. 2. Ochronie mog ą podlega ć nazwy geograficzne, historyczne lub tradycyjne nazwy obiektu budowlanego, placu, ulicy lub jednostki osadniczej.

Art. 7. Formami ochrony zabytków s ą: 1) wpis do rejestru zabytków; 2) uznanie za pomnik historii; 3) utworzenie parku kulturowego; 4) ustalenia ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego albo w decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, decyzji o warunkach zabudowy, decyzji o zezwoleniu na realizacj ę inwestycji drogowej, decyzji o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej lub decyzji o zezwoleniu na realizacj ę inwestycji w zakresie lotniska u żytku publicznego.

Art. 16.1. Rada gminy, po zasi ęgni ęciu opinii wojewódzkiego konserwatora zabytków, na podstawie uchwały, mo że utworzy ć park kulturowy w celu ochrony krajobrazu kulturowego oraz zachowania wyró żniaj ących si ę krajobrazowo terenów z zabytkami nieruchomymi charakterystycznymi dla miejscowej tradycji budowlanej i osadniczej. Art. 17.1. Na terenie parku kulturowego lub jego częś ci mog ą by ć ustanowione zakazy i ograniczenia dotycz ące: 1) prowadzenia robót budowlanych oraz działalno ści przemysłowej, rolniczej, hodowlanej, handlowej lub usługowej; 2) zmiany sposobu korzystania z zabytków nieruchomych; 3) umieszczania tablic, napisów, ogłosze ń reklamowych i innych znaków niezwi ązanych z ochron ą parku kulturowego, z wyj ątkiem znaków drogowych i znaków zwi ązanych z ochron ą porz ądku i bezpiecze ństwa publicznego, z zastrze żeniem art. 12 ust. 1; 4. składowania lub magazynowania odpadów. 2. W razie ograniczenia sposobu korzystania z nieruchomo ści na skutek ustanowienia zakazów i ogranicze ń, o których mowa w ust. 1, stosuje si ę odpowiednio przepisy art. 131-134 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2013 r. poz. 1232 ze zm.).

Art. 18. 1. Ochron ę zabytków i opiek ę nad zabytkami uwzgl ędnia si ę przy sporz ądzaniu i aktualizacji koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju, strategii rozwoju województw, planów zagospodarowania przestrzennego województw, planu zagospodarowania przestrzennego morskich wód wewn ętrznych, morza terytorialnego i wył ącznej strefy ekonomicznej, analiz i studiów z zakresu zagospodarowania przestrzennego powiatu, strategii rozwoju gmin, studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin oraz miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego albo decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, decyzji o warunkach zabudowy, decyzji o zezwoleniu na realizacj ę inwestycji drogowej, decyzji o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej lub decyzji o zezwoleniu na realizacj ę inwestycji w zakresie lotniska u żytku publicznego. 2. W koncepcji, strategiach, analizach, planach i studiach, o których mowa w ust. 1, w szczególno ści: 1) uwzgl ędnia si ę krajowy program ochrony zabytków i opieki nad zabytkami; 2) okre śla si ę rozwi ązania niezb ędne do zapobiegania zagro żeniom dla zabytków, zapewnienia im ochrony przy realizacji inwestycji oraz przywracania zabytków do jak najlepszego stanu; 3) ustala si ę przeznaczenie i zasady zagospodarowania terenu uwzgl ędniaj ące opiek ę nad zabytkami.

Art. 19. 1. W studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego uwzgl ędnia si ę, w szczególno ści ochron ę: 1) zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru i ich otoczenia; 2) innych zabytków nieruchomych, znajduj ących si ę w gminnej ewidencji zabytków; 3) parków kulturowych. 1a. W decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, decyzji o warunkach zabudowy, decyzji o zezwoleniu na realizacj ę inwestycji drogowej, decyzji o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej lub decyzji o zezwoleniu na realizacj ę inwestycji w zakresie lotniska u żytku publicznego uwzgl ędnia si ę w szczególno ści ochron ę: 1) zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru i ich otoczenia; 2) innych zabytków nieruchomych, znajduj ących si ę w gminnej ewidencji zabytków. 2. W przypadku gdy gmina posiada gminny program opieki nad zabytkami, ustalenia tego programu uwzgl ędnia si ę w studium i planie, o których mowa w ust. 1. 3. W studium i planie, o których mowa w ust. 1, ustala si ę, w zale żno ści od potrzeb, strefy ochrony konserwatorskiej obejmuj ące obszary, na których obowi ązuj ą okre ślone ustaleniami planu ograniczenia, zakazy i nakazy, maj ące na celu ochron ę znajduj ących si ę na tym obszarze zabytków.

Art. 20. Projekty i zmiany planu zagospodarowania przestrzennego województwa oraz miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego podlegaj ą uzgodnieniu z wojewódzkim konserwatorem zabytków.

Art. 21. Ewidencja zabytków jest podstaw ą do sporz ądzania programów opieki nad zabytkami przez województwa, powiaty i gminy.

Art. 22.1. Generalny Konserwator Zabytków prowadzi krajow ą ewidencj ę zabytków w formie zbioru kart ewidencyjnych zabytków znajduj ących si ę w wojewódzkich ewidencjach zabytków. 2. Wojewódzki konserwator zabytków prowadzi wojewódzk ą ewidencj ę zabytków w formie kart ewidencyjnych zabytków znajduj ących si ę na terenie województwa. 3. Wł ączenie karty ewidencyjnej zabytku ruchomego niewpisanego do rejestru do wojewódzkiej ewidencji zabytków mo że nast ąpi ć za zgod ą wła ściciela tego zabytku. 4. Wójt (burmistrz, prezydent miasta) prowadzi gminn ą ewidencj ę zabytków w formie zbioru kart adresowych zabytków nieruchomych z terenu gminy. 5. W gminnej ewidencji zabytków powinny by ć uj ęte: 1/ zabytki nieruchome wpisane do rejestru; 2/ inne zabytki nieruchome znajduj ące si ę w wojewódzkiej ewidencji zabytków; 3/ inne zabytki nieruchome wyznaczone przez wójta (burmistrza, prezydenta miasta) w porozumieniu z wojewódzkim konserwatorem zabytków.

Art. 89. Organami ochrony zabytków s ą: 1. minister wła ściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, w imieniu którego zadania i kompetencje, w tym zakresie, wykonuje Generalny Konserwator Zabytków; 2. wojewoda, w imieniu którego zadania i kompetencje, w tym zakresie, wykonuje wojewódzki konserwator zabytków.

Szczególnie wa żną rol ę Ustawa z dnia 23 lipca 2003 roku o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami przypisuje wła ścicielowi lub posiadaczowi obiektu zabytkowego . Nale ży podkre śli ć, że dysponowanie zabytkiem powoduje – z jednej strony – obowi ązki ci ążą ce na wła ścicielu/u żytkowniku, z drugiej jednak strony przysługuj ą mu liczne prawa.

Art. 5. Opieka nad zabytkiem sprawowana przez jego wła ściciela lub posiadacza polega, w szczególno ści, na zapewnieniu warunków: 1) naukowego badania i dokumentowania zabytku; 2) prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytku; 3) zabezpieczenia i utrzymania zabytku oraz jego otoczenia w jak najlepszym stanie; 4) korzystania z zabytku w sposób zapewniaj ący trwałe zachowanie jego warto ści; 5) popularyzowania i upowszechniania wiedzy o zabytku oraz jego znaczeniu dla historii i kultury.

Art. 25. 1. Zagospodarowanie na cele u żytkowe zabytku nieruchomego wpisanego do rejestru wymaga posiadania przez jego wła ściciela lub posiadacza: 1) dokumentacji konserwatorskiej okre ślaj ącej stan zachowania zabytku nieruchomego i mo żliwo ści jego adaptacji, z uwzgl ędnieniem historycznej funkcji i warto ści tego zabytku; 2) uzgodnionego z wojewódzkim konserwatorem zabytków programu prac konserwatorskich przy zabytku nieruchomym, okre ślaj ącego zakres i sposób ich prowadzenia oraz wskazuj ącego niezb ędne do zastosowania materiały i technologie; 3) uzgodnionego z wojewódzkim konserwatorem zabytków programu zagospodarowania zabytku nieruchomego wraz z otoczeniem oraz dalszego korzystania z tego zabytku, z uwzgl ędnieniem wyeksponowania jego warto ści. 2. W celu spełnienia wymaga ń, o których mowa w ust. 1, wojewódzki konserwator zabytków jest obowi ązany nieodpłatnie udost ępni ć do wgl ądu wła ścicielowi lub posiadaczowi zabytku nieruchomego posiadan ą przez siebie dokumentacj ę tego zabytku oraz umo żliwi ć dokonywanie niezb ędnych odpisów z tej dokumentacji.

Art. 26. 1. W umowie sprzeda ży, zamiany, darowizny lub dzier żawy zabytku nieruchomego wpisanego do rejestru, stanowi ącego własno ść Skarbu Pa ństwa lub jednostki samorz ądu terytorialnego, przy okre ślaniu sposobu korzystania z tego zabytku nale ży nało żyć, je żeli stan zachowania zabytku tego wymaga, na nabywc ę lub dzier żawc ę obowi ązek przeprowadzenia w okre ślonym terminie niezb ędnych prac konserwatorskich przy tym zabytku. 2. Przepis ust. 1 stosuje si ę odpowiednio do decyzji o oddaniu w trwały zarz ąd zabytku nieruchomego wpisanego do rejestru.

Art. 27. Na wniosek wła ściciela lub posiadacza zabytku wojewódzki konserwator zabytków przedstawia, w formie pisemnej, zalecenia konserwatorskie, okre ślaj ące sposób korzystania z zabytku, jego zabezpieczenia i wykonania prac konserwatorskich, a tak że zakres dopuszczalnych zmian, które mog ą by ć wprowadzone w tym zabytku. We wniosku nale ży wskaza ć zakres planowanych prac, ze wskazaniem zaplanowanych do zastosowania materiałów budowlanych i rozwi ąza ń technicznych.

Art. 28. Niezale żnie od obowi ązków wynikaj ących z opieki nad zabytkami, okre ślonych w art. 5, wła ściciel lub posiadacz zabytku wpisanego do rejestru lub zabytku znajduj ącego si ę w wojewódzkiej ewidencji zabytków zawiadamia wojewódzkiego konserwatora zabytków o: 1) uszkodzeniu, zniszczeniu, zagini ęciu lub kradzie ży zabytku, niezwłocznie po powzi ęciu wiadomo ści o wyst ąpieniu zdarzenia; 2) zagro żeniu dla zabytku, niezwłocznie po powzi ęciu wiadomo ści o wyst ąpieniu zagro żenia; 3) zmianie miejsca przechowania zabytku ruchomego w terminie miesi ąca od dnia nast ąpienia tej zmiany; 4) zmianach dotycz ących stanu prawnego zabytku, nie pó źniej ni ż w terminie miesi ąca od dnia ich wyst ąpienia lub powzi ęcia o nich wiadomo ści. Art. 31. 1a. Osoba fizyczna lub jednostka organizacyjna, która zamierza realizowa ć: 1) roboty budowlane przy zabytku nieruchomym wpisanym do rejestru lub obj ętym ochron ą konserwatorsk ą na podstawie ustale ń miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego lub znajduj ącym si ę w ewidencji wojewódzkiego konserwatora zabytków albo 2) roboty ziemne lub dokona ć zmiany charakteru dotychczasowej działalno ści na terenie, na którym znajduj ą si ę zabytki archeologiczne, co doprowadzi ć mo że do przekształcenia lub zniszczenia zabytku archeologicznego – jest obowi ązana, z zastrze żeniem art. 82a ust. 1, pokry ć koszty bada ń archeologicznych oraz ich dokumentacji, je żeli przeprowadzenie tych bada ń jest niezb ędne w celu ochrony tych zabytków. 2. Zakres i rodzaj niezb ędnych bada ń archeologicznych, o których mowa w ust. 1a, ustala wojewódzki konserwator zabytków w drodze decyzji, wył ącznie w takim zakresie, w jakim roboty budowlane albo roboty ziemne lub zmiana charakteru dotychczasowej działalno ści na terenie, na którym znajduj ą si ę zabytki archeologiczne, zniszcz ą lub uszkodz ą zabytek archeologiczny. 3. Egzemplarz dokumentacji bada ń, o których mowa w ust. 1, podlega po ich zako ńczeniu nieodpłatnemu przekazaniu wojewódzkiemu konserwatorowi zabytków.

W przypadku podejmowania uzgodnionych w organem ochrony zabytków działa ń przy obiektach zabytkowych, przy wyborze wykonawcy tych prac nale ży kierowa ć si ę Rozporz ądzeniem Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 27 lipca 2011 r. w sprawie prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich, robót budowlanych, bada ń konserwatorskich, architektonicznych i innych działa ń przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków oraz bada ń archeologicznych (Dz.U. z 2011 r. nr 165, poz. 987, z 2015 r. poz. 383). Ponadto, cytowana ustawa nakłada na obywateli obowi ązki zwi ązane wynikaj ące z przypadkowych odkry ć stanowisk archeologicznych. Art. 32. 1. Kto, w trakcie prowadzenia robót budowlanych lub ziemnych, odkrył przedmiot, co do którego istnieje przypuszczenie, i ż jest on zabytkiem, jest obowi ązany: 1) wstrzyma ć wszelkie roboty mog ące uszkodzi ć lub zniszczy ć odkryty przedmiot; 2) zabezpieczy ć, przy u życiu dost ępnych środków, ten przedmiot i miejsce jego odkrycia; 3) niezwłocznie zawiadomi ć o tym wła ściwego wojewódzkiego konserwatora zabytków, a je śli nie jest to mo żliwe, wła ściwego wójta (burmistrza, prezydenta miasta). 2. Wójt (burmistrz, prezydent miasta) jest obowi ązany niezwłocznie, nie dłu żej ni ż w terminie 3 dni, przekaza ć wojewódzkiemu konserwatorowi zabytków przyj ęte zawiadomienie, o którym mowa w ust. 1 pkt 3. 3. Wojewódzki konserwator zabytków jest obowi ązany w terminie 5 dni od dnia przyj ęcia zawiadomienia, o którym mowa w ust. 1 pkt 3 i ust. 2, dokona ć ogl ędzin odkrytego przedmiotu. 4. Je żeli w terminie, okre ślonym w ust. 3, wojewódzki konserwator zabytków nie dokona ogl ędzin odkrytego przedmiotu, przerwane roboty mog ą być kontynuowane. 5. Po dokonaniu ogl ędzin odkrytego przedmiotu wojewódzki konserwator zabytków wydaje decyzj ę: 1) pozwalaj ącą na kontynuacj ę przerwanych robót, je żeli odkryty przedmiot nie jest zabytkiem; 2) pozwalaj ącą na kontynuacj ę przerwanych robót, je żeli odkryty przedmiot jest zabytkiem, a kontynuacja robót nie doprowadzi do jego zniszczenia lub uszkodzenia; 3) nakazuj ącą dalsze wstrzymanie robót i przeprowadzenie, na koszt osoby fizycznej lub jednostki organizacyjnej finansuj ącej te roboty, bada ń archeologicznych w niezb ędnym zakresie. 6. Roboty nie mog ą by ć wstrzymane na okres dłu ższy ni ż miesi ąc od dnia dor ęczenia decyzji, o której mowa w ust. 5 pkt 3. 7. Je żeli w trakcie bada ń archeologicznych zostanie odkryty zabytek posiadający wyj ątkow ą warto ść , wojewódzki konserwator zabytków mo że wyda ć decyzj ę o przedłu żeniu okresu wstrzymania robót. Okres wstrzymania robót nie mo że by ć jednak dłu ższy ni ż 6 miesi ęcy od dnia dor ęczenia decyzji, o której mowa w ust. 5 pkt 3. 8. Po zako ńczeniu bada ń archeologicznych, o których mowa w ust. 5 pkt 3, wojewódzki konserwator zabytków wydaje decyzj ę pozwalaj ącą na kontynuacj ę przerwanych robót. Art. 33 1. Kto przypadkowo znalazł przedmiot, co do którego istnieje przypuszczenie, i ż jest on zabytkiem archeologicznym, jest obowi ązany, przy u życiu dost ępnych środków, zabezpieczy ć ten przedmiot i oznakowa ć miejsce jego znalezienia oraz niezwłocznie zawiadomi ć o znalezieniu tego przedmiotu wła ściwego wojewódzkiego konserwatora zabytków, a je śli nie jest to mo żliwe, wła ściwego wójta (burmistrza, prezydenta miasta). 2. Wójt (burmistrz, prezydent miasta) jest obowi ązany niezwłocznie, nie dłu żej ni ż w terminie 3 dni, przekaza ć wojewódzkiemu konserwatorowi zabytków przyj ęte zawiadomienie, o którym mowa w ust. 1. 3. W terminie 3 dni od dnia przyj ęcia zawiadomienia, o którym mowa w ust. 1 i 2, wojewódzki konserwator zabytków jest obowi ązany dokona ć ogl ędzin znalezionego przedmiotu i miejsca jego znalezienia oraz, w razie potrzeby, zorganizowa ć badania archeologiczne.

3.3. Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorz ądzie gminnym (Dz. U. z 2013 r., poz. 594 z pó źn. zm.)

Wykonywanie zada ń w zakresie kultury i ochrony zabytków jest ustawowym zadaniem samorz ądów. W art. 7 ust. 1, pkt 9 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorz ądzie gminnym zostały okre ślone zadania własne gminy: Art. 7.1. Zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty nale ży do zada ń własnych gminy. W szczególno ści zadania własne obejmuj ą sprawy: 9. kultury, w tym bibliotek gminnych i innych instytucji kultury oraz ochrony zabytków i opieki nad zabytkami.

3.4. Inne akty prawne

Uregulowania prawne dotycz ące ochrony zabytków i opieki nad zabytkami znajduj ą si ę tak że w innych obowi ązuj ących ustawach, przede wszystkim: - ustawie z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. z 2012 r., poz. 647 ze zm.),

- ustawie z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane (tekst jednolity Dz. U. z 2013 r. poz. 1409 ze zm.),

Art. 30, ust. 2: W zgłoszeniu nale ży okre śli ć rodzaj, zakres i sposób wykonywania robót budowlanych oraz termin ich rozpocz ęcia. Do zgłoszenia nale ży doł ączy ć o świadczenie, o którym mowa w art. 32 ust. 4 pkt 2, oraz, w zale żno ści od potrzeb, odpowiednie szkice lub rysunki, a tak że pozwolenia, uzgodnienia i opinie wymagane odr ębnymi przepisami. W razie konieczno ści uzupełnienia zgłoszenia wła ściwy organ nakłada, w drodze postanowienia, na zgłaszaj ącego obowi ązek uzupełnienia, w okre ślonym terminie, brakuj ących dokumentów, a w przypadku ich nieuzupełnienia – wnosi sprzeciw, w drodze decyzji.

Art. 39 1. Prowadzenie robót budowlanych przy obiekcie budowlanym wpisanym do rejestru zabytków lub na obszarze wpisanym do rejestru zabytków wymaga, przed wydaniem decyzji o pozwoleniu na budow ę, uzyskania pozwolenia na prowadzenie tych robót, wydanego przez wła ściwego wojewódzkiego konserwatora zabytków. 2. Pozwolenie na rozbiórk ę obiektu budowlanego wpisanego do rejestru zabytków mo że by ć wydane po uzyskaniu decyzji Generalnego Konserwatora Zabytków działaj ącego w imieniu ministra wła ściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego o skre śleniu tego obiektu z rejestru zabytków. 3. W stosunku do obiektów budowlanych oraz obszarów niewpisanych do rejestru zabytków, a uj ętych w gminnej ewidencji zabytków, pozwolenie na budow ę lub rozbiórk ę obiektu budowlanego wydaje wła ściwy organ w uzgodnieniu z wojewódzkim konserwatorem zabytków. 4. Wojewódzki konserwator zabytków jest obowi ązany zaj ąć stanowisko w sprawie wniosku o pozwolenie na budow ę lub rozbiórk ę obiektów budowlanych, o których mowa w ust. 3, w terminie 30 dni od dnia jego dor ęczenia. Niezaj ęcie stanowiska w tym terminie uznaje si ę jako brak zastrze żeń do przedstawionych we wniosku rozwi ąza ń projektowych.

- ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (U. z 2013 r., poz. 1232.ze zm.), - ustawie z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2013 r, poz. 627, 628, 842, z 2014 r. poz. 805, 850, 1101, 1863, z 2015 r. poz. 222, 774, 1045),

- ustawie z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomo ściami (t.j. Dz. U. z 2014 r., poz. 518 ze zm.),

- ustawie z dnia 25 pa ździernika 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalno ści kulturalnej (t.j. Dz. U. z 2012 r., poz. 406 ze zm.),

- ustawie z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalno ści po żytku publicznego i wolontariacie (Dz. U. z 2014 r. poz. 1118 ze zm.).

Zasady ochrony zabytków znajduj ących sie w muzeach i w bibliotekach zostały okre ślone w: - ustawie z dnia 21 listopada 1996 r. o muzeach ( Dz. U. z 2012 r., poz. 987),

- ustawie z dnia 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach (Dz. U. z 2012 r., poz. 642). Ochron ę materiałów archiwalnych reguluj ą przepisy: - ustawy z dnia 14 lipca 1983 r. o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach (tekst jednolity Dz. U. z 2011 r., Nr 123, poz. 698 ze zm.).

4. UWARUNKOWANIA ZEWNĘTRZNE OCHRONY DZIEDZICTWA

KULTUROWEGO

4.1. Strategiczne cele polityki pa ństwa w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami - Krajowy program ochrony zabytków i opieki nad zabytkami na lata 2014-2017

Art. 84 Ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami nakłada na Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego obowi ązek sporz ądzenia Krajowego programu ochrony zabytków i opieki nad zabytkami. Celem krajowego programu jest stworzenie warunków niezb ędnych do sprawowania ochrony zabytków i opieki nad zabytkami. W krajowym programie zostały okre ślone cele i kierunki działa ń oraz zadania w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami, warunki i sposoby finansowania planowanych działa ń oraz harmonogram ich realizacji. Zadaniem głównym polityki pa ństwa w dziedzinie ochrony zabytków jest stworzenie w najbli ższej przyszło ści mechanizmów, które dostosowałyby t ę sfer ę do warunków gospodarki rynkowej. Planowane działania dotycz ą sfery legislacyjnej, zmian organizacyjnych obejmuj ących konieczne rozszerzenie zakresu działa ń instytucji odpowiedzialnych za ochron ę dziedzictwa kulturowego w Polsce oraz zmian w strategii i organizacji ochrony dóbr kultury. Zało żenia do programu krajowego okre śliły cele i kierunki działa ń oraz zadania, które powinny by ć podj ęte w szczególno ści przez organy i jednostki administracji publicznej w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami. Celem programu krajowego jest wzmocnienie ochrony i opieki nad t ą istotn ą materialn ą cz ęś ci ą dziedzictwa kulturowego oraz poprawa stanu zabytków w Polsce. W zało żeniach program ma równie ż uporz ądkowanie działa ń w sferze ochrony zabytków poprzez wskazanie siedmiu podstawowych zasad konserwatorskich: 1. zasady primum non nocere (po pierwsze nie szkodzi ć), 2. zasady maksymalnego poszanowania oryginalnej substancji zabytku i wszystkich jego warto ści (materialnych i niematerialnych), 3. zasady minimalnej niezb ędnej ingerencji (powstrzymywania si ę od działa ń niekoniecznych), 4. zasady, zgodnie z któr ą usuwa ć nale ży to (i tylko to), co na oryginał działa niszcz ąco, 5. zasady czytelno ści i odró żnialno ści ingerencji, 6. zasady odwracalno ści metod i materiałów, 7. zasady wykonywania wszelkich prac zgodnie z najlepsz ą wiedz ą i na najwy ższym poziomie. Wymienione zasady dotycz ą post ępowania konserwatorów – pracowników urz ędów, restauratorów dzieł sztuki, architektów, urbanistów, budowlanych, archeologów, wła ścicieli i u żytkowników obiektów zabytkowych. Zało żenia do programu krajowego okre śliły priorytety: A/ w zakresie uwarunkowa ń ochrony i opieki nad zabytkami: 1. Pełna ocena stanu krajowego zasobu zabytków nieruchomych. Okre ślenie kategorii i stopnia zagro żeń. 2. Pełna ocena stanu krajowego zasobu zabytków ruchomych. Okre ślenie kategorii i stopnia zagro żeń. 3. Pełna ocena stanu krajowego zasobu dziedzictwa archeologicznego. Okre ślenie kategorii i stopnia zagro żeń oraz wyznaczenie stref o szczególnym zagro żeniu dla zabytków archeologicznych. 4. Obj ęcie skuteczn ą i zorganizowan ą ochron ą przynajmniej najcenniejszych zabytków techniki. 5. Pełna ocena stanu krajowego zasobu pomników historii i obiektów wpisanych na list ę światowego dziedzictwa. Okre ślenie kategorii i stopnia zagro żeń. 6. Ocena stanu słu żb i mo żliwo ści wypełniania całokształtu zada ń zwi ązanych z ochron ą i opiek ą nad zabytkami. 7. Ocena stanu i stopnia obj ęcia opiek ą zabytków w poszczególnych kategoriach. Doskonalenie i rozwijanie oraz podnoszenie efektywno ści i skuteczno ści instytucjonalnej i społecznej ochrony i opieki nad zabytkami. 8. Udoskonalenie warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych w zakresie ochrony i opieki nad dziedzictwem kulturowym i zabytkami.

B/ w zakresie działa ń o charakterze systemowym: 1. Powi ązanie ochrony zabytków z polityk ą ekologiczn ą ochrony przyrody, architektoniczn ą i przestrzenn ą, celn ą i polityk ą bezpiecze ństwa pa ństwa. Realizacja powszechnych tendencji europejskich i światowych do rozszerzania pola ochrony na całe dziedzictwo kulturowe obejmuj ące i dobra kultury i natury (World Cultural Heritage). 2. Przygotowanie strategii ochrony dziedzictwa kulturowego wytyczaj ącej główne zało żenia koncepcji ochrony w Polsce. Wprowadzenie jej do polityk sektorowych we wszystkich dziedzinach i na wszystkich poziomach zarz ądzania i gospodarowania.

C/ w zakresie systemu finansowania: Stworzenie sprawnego systemu finansowania ochrony i opieki konserwatorskiej.

D/ w zakresie dokumentowania, monitorowania i standaryzacji metod działania: 1. Tworzenie systemu i stale aktualizowanych, elektronicznych baz informacji o zasobach i stanie zabytków w Polsce i ich dokumentacji. Stworzenie warunków do realizacji ustawowego obowi ązku dokumentowania wszystkich prac, przy wszystkich grupach i typach obiektów zabytkowych. 2. Gromadzenie stale aktualizowanej wiedzy o stanie zachowania, post ępach i wynikach prac konserwatorskich i restauratorskich, zagro żeniach, prawidłowo ści zarz ądzania i bezpiecze ństwie u żytkowania obiektów zabytkowych oraz o innych formach ochrony dziedzictwa. 3. Wypracowanie i wprowadzenie szczegółowych zasad ochrony dziedzictwa w planach zagospodarowania przestrzennego. Wypracowanie standardów zagospodarowania i estetyki zabytkowych przestrzeni publicznych.

E/ w zakresie kształcenia i edukacji: 1. Utrzymanie i doskonalenie dotychczas wypracowanego systemu kształcenia w dziedzinie konserwacji i ochrony. Zorganizowanie systemu podnoszenia kwalifikacji w ka żdej grupie zawodowej pracuj ącej na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego. 2. Kształcenie społecze ństwa w duchu poszanowania dla autentyzmu oraz wartości materialnych i niematerialnych wspólnego, wielokulturowego dziedzictwa. Budowanie klimatu społecznego zrozumienia i akceptacji dla idei ochrony i dawno ści zabytków odczytywanych jako źródło to żsamo ści, wiedzy i dumy z przeszło ści, tradycji, wiedzy o sposobie życia i pracy przodków. 3. Upowszechnianie w śród wła ścicieli i u żytkowników obiektów zabytkowych znajomo ści zasad konserwatorskich, zasad etyki i profilaktyki konserwatorskiej. Tworzenie mechanizmów ekonomicznych sprzyjaj ących prawidłowemu traktowaniu obiektów zabytkowych.

F/ w zakresie współpracy mi ędzynarodowej: 1. Wzmocnienie obecno ści Polski w światowym i europejskim środowisku działaj ącym na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i promocja polskich osi ągni ęć w tej dziedzinie. 2. Oparcie działa ń na poj ęciu wspólnego dziedzictwa kultury ludzko ści. Troska o ochron ę polskiego dziedzictwa kulturowego za granic ą.

4.2. Strategiczne cele polityki pa ństwa w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami - Narodowa Strategia Rozwoju Kultury na lata 2004–2013 oraz Uzupełnienia Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata 2004–2020

Narodowy Program Kultury „Ochrona zabytków i dziedzictwa kulturowego” na lata 2004-2013 jest elementem opracowanej w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata 2004–2013. W 2005 roku MKiDN przygotowało uzupełnienie Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata 2004-2020. Narodowy Program Kultury okre śla polityk ę rz ądu wobec zabytków i dziedzictwa kulturowego do 2013 r. Celem strategicznym programu jest intensyfikacja ochrony i upowszechniania dziedzictwa kulturowego, w tym szczególnie kompleksowa poprawa stanu zabytków nieruchomych. Zawiera ona równie ż ogólne wytyczne do konstruowania programu gminnego Przyj ęte zostały nast ępuj ące priorytety: 1. Aktywne zarz ądzanie zasobem stanowi ącym materialne dziedzictwo kulturowe. Działania realizowane w ramach tego priorytetu maj ą na celu materialn ą popraw ę stanu zabytków, ich adaptacj ę i rewitalizacj ę oraz zwi ększenie dost ępno ści do nich mieszka ńców, turystów i inwestorów. Realizacja działa ń pozwoli na zwi ększenie atrakcyjno ści regionów, a tak że wykorzystanie przez nie potencjału zwi ązanego z posiadanym dziedzictwem kulturowym. 2. Edukacja i administracja na rzecz ochrony i zachowania dziedzictwa kulturowego. Dokumentem słu żą cym wdro żeniu Narodowej Strategii Kultury w sferze materialnej spu ścizny kulturowej Polski jest Narodowy Program Kultury “Ochrona zabytków i dziedzictwa kulturowego”. Program ten jest zgodny z Narodowym Planem Rozwoju oraz z Krajowym Programem Ochrony Zabytków i Opieki nad Zabytkami na Lata 2014- 2017. Podstaw ą do sformułowania Narodowego Programu Kultury „Ochrona Zabytków i dziedzictwa kulturowego” jest uznanie sfery dziedzictwa za podstaw ę rozwoju kultury i upowszechniania kultury, a tak że za potencjał regionów, słu żą cy wzrostowi konkurencyjno ści regionów dla turystów, inwestorów i mieszka ńców.

5. RELACJE PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY KALINOWO Z DOKUMENTAMI WYKONANYMI NA POZIOMIE WOJEWÓDZTWA I POWIATU

5.1. Program opieki nad zabytkami województwa warmińsko-mazurskiego na lata 2012-2015

Program opieki nad zabytkami województwa warmi ńsko-mazurskiego na lata 2012- 2015 został przyj ęty uchwał ą nr XIII/240/11 Sejmiku Województwa Warmi ńsko- Mazurskiego z dnia 28 grudnia 2011 r. Ide ą opracowania programu opieki nad zabytkami dla województwa warmi ńsko- mazurskiego było uznanie potrzeby zachowania zasobów regionalnego dziedzictwa kulturowego jako wa żnego czynnika wpływaj ącego na kształtowanie si ę to żsamo ści regionalnej i promocji turystycznej. W celu realizacji idei opracowania, w/w program ustalił podstawowe zakresy podejmowanych działa ń, zmierzaj ących do ochrony zabytków i dziedzictwa kulturowego województwa: 1. Zespolenie i koordynacja form i metod ochrony dziedzictwa kulturowego, realizowane poprzez: a/ realizacj ę powszechnych tendencji europejskich i światowych do rozszerzania pola ochrony na całe dziedzictwo kulturowe obejmuj ące dobra kultury i natury; b/ powi ązanie ochrony zabytków z polityk ą ekologiczn ą (ochrony przyrody), architektoniczn ą i przestrzenn ą, celn ą oraz polityk ą bezpiecze ństwa; c/ wł ączenie problemów ochrony zabytków do systemu zada ń strategicznych, wynikaj ących z koncepcji przestrzennego zagospodarowania województwa; d/ uwzgl ędnianie uwarunkowa ń ochrony zabytków (w tym krajobrazu kulturowego i dziedzictwa archeologicznego) ł ącznie z uwarunkowaniami ochrony przyrody i równowagi ekologicznej w planach rozwoju województwa; e/ uwzgl ędnianie – w planach zagospodarowania przestrzennego – ochrony środowiska naturalnego powi ązanego przestrzennie z zało żeniami urbanistycznymi i ruralistycznymi oraz zespołami architektonicznymi; f/ opracowywanie gminnych i powiatowych programów opieki nad zabytkami jako wa żnego instrumentu kształtowania lokalnych strategii rozwoju; g/ wykorzystywanie nowej formy ochrony zabytków, jak ą stanowi park kulturowy;

2. Opieka nad zabytkami nieruchomymi ze szczególnym uwzgl ędnieniem obiektów i zespołów charakterystycznych dla województwa warmi ńsko-mazurskiego: a/ Wspieranie polityki konserwatorskiej dotycz ącej m.in.: post ępowania zgodnie z obowi ązuj ącymi standardami i zasadami konserwatorskimi, wykonywania kompleksowych dokumentacji obiektów zabytkowych poddawanych pracom konserwatorskim b ądź rewaloryzacyjnym; b/ Inicjowanie, wspieranie i popularyzacja działa ń zmierzaj ących do wyszukania nowych wła ścicieli lub dzier żawców dla obiektów zabytkowych wymagaj ących zagospodarowania; c/ Dofinansowywanie wybranych prac badawczych i dokumentacyjnych zwi ązanych z najwa żniejszymi obiektami zabytkowymi – wprowadzenie systemu wojewódzkich grantów badawczych; d/ Dofinansowywanie prac konserwatorskich przy zabytkach, zgodnie z priorytetami okre ślonymi w programie; e/ Wdro żenie i realizacja programów opieki nad zabytkami o szczególnym znaczeniu dla to żsamo ści kulturowej województwa, tj. program ochrony gotyckiej architektury ceglanej, program ochrony i odnowy centrów historycznych miast oraz zespołów urbanistycznych powstałych w XIX i XX w., program ochrony dziedzictwa wiejskiego, program ochrony i odnowy architektury u żyteczno ści publicznej, program ochrony architektury przemysłowej i zabytków techniki, program ochrony zabytkowych zespołów dworsko- parkowych, program ochrony alei przydro żnych, program ochrony sanktuariów pielgrzymkowych, program ochrony architektury sakralnej XIX i XX wieku, program ochrony kapliczek i krzy ży przydro żnych.

3. Opieka nad zabytkami ruchomymi poprzez: a/ dokumentacj ę;

b/ konserwacj ę;

c/ działania promocyjne.

4. Opieka nad zasobami muzeów. 5. Program ochrony archeologicznego dziedzictwa kulturowego województwa warmi ńsko-mazurskiego. W programie uznano obszar województwa warmi ńsko-mazurskiego za region o wyj ątkowych walorach archeologicznego dziedzictwa kulturowego. Decyduj ą o tym przede wszystkim: - stosunkowo du ża liczba znanych stanowisk, w tym dobrze zachowanych i maj ących wyj ątkowe znaczenie dla archeologii europejskiej. Przykładem mo że by ć sie ć osad nawodnych kultury kurhanów zachodniobałtyjskich b ądź te ż kompleksy grodzisk, kurhanów, itp.; - charakter wielu z nich, ujawniaj ący interesuj ące zwi ązki z terenami o ściennymi, w tym szczególnie od wschodu i zachodu regionu; - walory stosunkowo nieprzekształconego jeszcze środowiska naturalnego, z którym współgra archeologiczny krajobraz kulturowy (np. grodziska i kurhany, a tak że niektóre charakterystycznie posadowione stanowiska płaskie). Strategia ochrony archeologicznych zasobów regionu powinna si ę skupi ć na nast ępuj ących zadaniach: a/ współprac ę ze środowiskiem tzw. „wykrywaczy” zmierzaj ąca do pełnej kontroli ich działalno ści, a tak że daj ącą mo żliwo ści wykorzystania ich umiej ętno ści w działaniach zmierzaj ących do pełniejszego rozpoznania zasobów archeologicznych i zapobieganie działalno ści przest ępczej polegaj ącej głównie na nielegalnym handlu zabytkami archeologicznymi; b/ szersz ą ni ż dotychczas edukacj ę i popularyzacj ę w zakresie potrzeby ochrony dziedzictwa archeologicznego poprzez organizacje plenerowych festynów i pokazów, szlaków turystycznych, ście żek edukacyjnych itp.; c/ wspieranie rewitalizacji zabytków archeologicznych nieruchomych o własnych formach krajobrazowych; d/ wspieranie działa ń zmierzaj ących do podejmowania prac konserwatorskich przy archeologicznych zabytkach ruchomych wpisanych do rejestru zabytków; e/ powołanie Muzeum Archeologicznego – nowoczesnej placówki o randze wojewódzkiej o odpowiednim zapleczu magazynowym, której zadaniem byłoby m.in. systematyczne gromadzenia i eksponowanie pozyskiwanych w trakcie bada ń materiałów zabytkowych, a tak że ich konserwacj ę i digitalizacj ę. f/ utworzenie parków kulturowych, działaj ących w oparciu o zabytki archeologiczne. 6. Ochrona dziedzictwa niematerialnego.

7. Praktyczne wykorzystanie zasobów dziedzictwa kulturowego – rozwój turystyki, działania edukacyjne, promocyjne. a/ utworzenie portalu internetowego, aktualizowanego na bie żą co, o wielow ątkowym profilu informacyjnym na temat dziedzictwa kulturowego regionu; b/ stworzenie wojewódzkiego jednolitego systemu regionalnej popularyzacji i promocji zagadnie ń z zakresu ochrony zabytków i krajobrazu kulturowego, skierowanego do jednostek samorz ądu terytorialnego, szkół, organizacji pozarz ądowych itp. c/ działania wspieraj ące wykorzystywanie obiektów zabytkowych (zwłaszcza nieu żytkowanych) dla potrzeb rozwoju infrastruktury turystycznej; d/ realizacja programu ogólnospołecznej edukacji kulturowej; wła ściwa edukacja dzieci i młodzie ży nastawiona na poznanie warto ści tzw. „małych ojczyzn” i wskazanie potrzeby ochrony krajobrazu kulturowego jako swoistego wyró żnika i świadectwa to żsamo ści regionalnej; e/ wydawanie i dofinansowywanie wydawnictw po świ ęconych zabytkom Warmii i Mazur; f/ promowanie i wspieranie przywracania lub utrzymywania w obiektach pierwotnych, historycznych funkcji; g/ współudział w organizacji i współfinansowanie imprez kulturalnych, zwłaszcza o znaczeniu ponadlokalnym, promuj ących dziedzictwo kulturowe; h/ działania zwi ązane z funkcjonowaniem szlaków edukacyjno-turystycznych po zasobach dziedzictwa kulturowego; i/ organizacja i rozszerzenie formuły Europejskich Dni Dziedzictwa.

5.2. Plan zagospodarowania przestrzennego województwa warmi ńsko- mazurskiego.

Program opieki nad zabytkami gminy Kalinowo zgodny jest z wyznaczonymi w planie zagospodarowania przestrzennego województwa warmi ńsko-mazurskiego (uchwała nr XXXIII/505/02 Sejmiku Województwa Warmi ńsko-Mazurskiego z dnia 12 lutego 2002 r.) celami polityki przestrzennej, zasadami ich realizacji oraz przyj ętymi w planie kierunkami działa ń polityki przestrzennej w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego. W sferze kulturowej obejmuj ącej system ochrony dziedzictwa kulturowego przyj ęto zasady kompleksowo ści działa ń ochronnych i rewaloryzacyjnych, ł ączenia ochrony środowiska kulturowego z ochron ą środowiska przyrodniczego oraz promowania regionalnych walorów dziedzictwa kulturowego. Podstawowe cele polityki przestrzennej w sferze ochrony dziedzictwa kulturowego, zapisane w planie zagospodarowania przestrzennego województwa warmi ńsko-mazurskiego dotycz ą:

− ochrony dziedzictwa kulturowego i historycznego jako filaru turystyki; − otoczenia szczególn ą trosk ą obiektów zabytkowych o randze krajowej i mi ędzynarodowej a tak że obiektów o mniejszej randze lecz decyduj ących o odr ębno ści regionalnej; − przywrócenia zespołom staromiejskim ich historycznego charakteru (rewaloryzacja); − zachowania historycznej zabudowy wiejskiej z układem dro żnym oraz zabytkowych układów pałacowych, dworskich i parkowych; − respektowanie w zagospodarowaniu przestrzennym bezkonfliktowego wkomponowania zabudowy w przestrze ń historyczn ą. Rozwi ązanie problemów w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego na obszarze województwa warmi ńsko-mazurskiego b ędzie obejmowało przede wszystkim:

− działania ochronne i zabezpieczaj ące, a tak że okre ślenie zasobów i ich warto ści; − opracowanie strategii działa ń zmierzaj ących do skutecznej i ci ągłej ochrony, prawidłowego ich zagospodarowania i wypromowania; − usystematyzowanie istniej ących opracowa ń dotycz ących krajobrazu kulturowego na fragmentach byłych województw wł ączonych w granice nowego regionu, dokonanie ich oceny według jednolitych kryteriów oraz uzupełnienie braków; − przystosowanie obiektów zabytkowych do nowych funkcji (np. turystyka).

5.3. Strategia rozwoju społeczno-gospodarczego województwa warmi ńsko- mazurskiego do 2025 roku

Zało żenia programu opieki nad zabytkami gminy Kalinowo odwołuj ą si ę do ogólnych tre ści przyj ętych w strategii rozwoju społeczno-gospodarczego województwa warmi ńsko- mazurskiego do 2025 roku (uchwalonej przez Sejmik Województwa Warmi ńsko- Mazurskiego uchwał ą nr XXXVIII/553/13 z dnia 25 czerwca 2013 r.). W/w dokument nie zajmuje si ę w stopniu szczegółowym zagadnieniami zwi ązanymi z ochron ą i opiek ą nad zabytkami. Zakłada jednak rozwój, konserwacj ę, rewaloryzacj ę i zagospodarowanie dóbr kultury jako czynnik powi ązany z rozwojem produktów turystycznych, zwłaszcza urozmaiceniem oferty w zakresie turystyki kulturowej. Wskazuje tak że na potrzeb ę wł ączenia obiektów zabytkowych do procesu integracji województwa i budowania to żsamo ści regionalnej poprzez rozszerzenie w programach nauczania historii regionu zagadnie ń z zakresu dziedzictwa kulturowego.

5.4. Plan rozwoju lokalnego powiatu ełckiego do roku 2016 Plan rozwoju lokalnego powiatu ełckiego, zaktualizowany w 2008 roku nie zajmuje si ę problematyk ą dziedzictwa kulturowego. Autorzy opracowania wymieniaj ą jedynie, najciekawsze ich zdaniem obiekty zabytkowe oraz wskazuj ą na konieczno ść przeprowadzania remontów i renowacji obiektów zabytkowych w celu poprawienia estetyki otoczenia.

5.5. Strategia zrównowa żonego rozwoju powiatu ełckiego do roku 2016 Autorzy strategii wskazuj ą na wysoki poziom ochrony środowiska kulturowego jako jedn ą z siedmiu zalece ń, akcentuj ących to jakie zadania nale ży podejmowa ć, aby wprowadzi ć w życie ide ę zrównowa żonego rozwoju powiatu ełckiego. Rozumiej ą przez to „utrzymywanie jako ści wytworzonego dziedzictwa kulturowego, tzn. ochron ę, utrzymanie i rehabilitacj ę kultury i warto ści architektury, ł ącznie z budynkami, pomnikami; zapewnienie atrakcyjno ści przestrzeni i budynków”.

6. UWARUNKOWANIA WEWNĘTRZNE OCHRONY DZIEDZICTWA

KULTUROWEGO

(RELACJE PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY KALINOWO Z DOKUMENTAMI

WYKONANYMI NA POZIOMIE GMINY )

6.1. Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta gminy Kalinowo W/w dokument omawia stan zachowania zabytków architektury, cmentarnictwa, w tym cmentarzy z czasów I wojny światowej oraz stanowisk archeologicznych znanych z terenu gminy. Zawiera tak że list ę obiektów zabytkowych, obj ętych ochron ą prawn ą poprzez wpis do rejestru zabytków województwa warmi ńsko-mazurskiego. Wskazuje te ż na obszary, które powinny zosta ć obj ęte ochron ą krajobrazu kulturowego. Wskazuje tak że na cele polityki przestrzennej gminy jakim powinno by ć takie korzystanie z dziedzictwa kulturowego, aby zachowa ć go w jak najlepszym stanie dla przyszłych pokole ń. Cele te obejmuj ą: 1. Zachowanie obiektów i obszarów dziedzictwa kulturowego prawnie chronionych. 2. Ochrona zarejestrowanych i nowoodkrytych obiektów archeologicznych. 3. Wyodr ębnienie i obj ęcie ochron ą jednostek architektoniczno-krajobrazowych (JARK) oraz okre ślenie zasad i zakresu tej ochrony dla poszczególnych jednostek. 4. Odrestaurowanie najcenniejszych obiektów. 5. Wykorzystanie i udost ępnienie zachowanych zasobów dziedzictwa kulturowego w celu poszerzenia świadomo ści społecze ństwa w tym zakresie, w celu promocji wizerunku gminy, w celu uatrakcyjnienia oferty turystycznej i w celu upowszechnienia wiedzy o historii regionu. 6. Rehabilitacja wiejskiego krajobrazu na terenach zdewastowanych. 7. Ochrona zachowanych cmentarzy i kwater wojennych.

6.2. Miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego

Na terenie gminy Kalinowo obowi ązuj ą nast ępuj ące plany zagospodarowania przestrzennego: 1. Uchwała Nr XXI/118/05 z dn. 25 lutego 2005 r.mpzp wsi Makosieje 2. Uchwała Nr XXXIV/183/06 z dn. 27 wrze śnia 2006 r. mpzp w obr ębie wsi Jędrzejki 3. Uchwała Nr XVII/96/08 z dn. 29 kwietnia 2008 r. mpzp dla terenów rekreacyjno – wypoczynkowych w obszarze gruntów byłego PGR Skrzypki 4. Uchwała Nr XXXVI/212/09 z dn. 30 pa ździernika 2009 r. mpzp terenu poło żonego w obr ębie Skom ętno Wielkie zwanego ,,Skom ętno Wielkie I’’ 5. Uchwała Nr XXXVI/213/09 z dn. 30 pa ździernika 2009 r. mpzp terenu poło żonego w obr ębie Skom ętno Wielkie zwanego ,,Skom ętno Wielkie II’’ 6. Uchwała Nr XXVII/162/09 z dn. 30 stycznia 2009 r. mpzp terenu poło żonego w obr ębie Stacze, Gmina Kalinowo, zwanego ,,GAJA ARTE’’ 7. Uchwała Nr XXXIX/236/10 z dn. 18 lutego 2010 r. mpzp terenu poło żonego w obr ębie Romoty, Gmina Kalinowo 8. Uchwała Nr XLVIII/277/10 z dn. 18 pa ździernika 2010 r. mpzp terenu poło żonego w obr ębie Lisewo, Gmina Kalinowo, zwanego ,,Lisewo I’’ 9. Uchwała Nr XLVIII/278/10 z dn. 18 pa ździernika 2010 r. mpzp terenu poło żonego w obr ębie Lisewo, Gmina Kalinowo, zwanego ,,Lisewo II’’ 10. Uchwała Nr IX/53/11 z dn. 23 wrze śnia 2011 r. mpzp terenu poło żonego w obr ębie Wysokie, Gmina Kalinowo 11. Uchwała Nr IX/55/11 z dn. 23 wrze śnia 2011 r. mpzp terenu poło żonego w obr ębie Laski Wielkie, Gmina Kalinowo 12. Uchwała Nr IX/56/11 z dn. 23 wrze śnia 2011 r. mpzp terenu poło żonego w obr ębie Gołubie, Gmina Kalinowo 13. Uchwała Nr VI/28/11 z dn. 29 kwietnia 2011 r. mpzp terenu poło żonego w obr ębie Skrzypki (dz. Nr 126), Gmina Kalinowo 14. Uchwała Nr X/61/11 z dn. 18 listopada 2011 r. mpzp terenu poło żonego w obr ębie Romanowo, Gmina Kalinowo, zwanego ,, Żwirownia Ryczywół’’ 15. Uchwała Nr X/62/11 z dn. 18 listopada 2011 r. mpzp terenu poło żonego w obr ębie 12 – Kalinowo, Gmina Kalinowo, zwanego ,,Kalinowo I’’ 16. Uchwała Nr X/63/11 z dn. 18 listopada 2011 r. mpzp terenu poło żonego w obr ębie 12 – Kalinowo, Gmina Kalinowo, zwanego ,,Kalinowo II’’ 17. Uchwała Nr XI/73/11 z dn. 22 grudnia 2011 r. mpzp terenu poło żonego w obr ębie Romoty (dz. nr 259/1, 259/2), Gmina Kalinowo 18. Uchwała Nr XII/82/12 z dn. 28 lutego 2012 r. mpzp terenów poło żonych w obr ębie Stacze, Gmina Kalinowo 19. Uchwała Nr XIII/92/12 z dn. 23 kwietnia 2012 r. mpzp terenu poło żonego w obr ębie Sypitki, Gmina Kalinowo

Prawo stanowi, że w stosunku do obiektów budowlanych i obszarów niewpisanych do rejestru zabytków, ale uj ętych w ewidencji zabytków , pozwolenie na budow ę lub rozbiórk ę obiektu budowlanego wydaje wła ściwy organ w uzgodnieniu z wojewódzkim konserwatorem zabytków. Organ konserwatorski w postępowaniu prowadzonym na podstawie art. 39 ust. 3 Ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane wypowiada si ę w zakresie swojej wła ściwo ści na temat przedstawionego projektu budowlanego i wpływu zamierzenia inwestycyjnego na chronione wła ściwo ści obszaru/obiektu, które zakwalifikowały go do ewidencji zabytków, analizuj ąc konkretne rozwi ązania projektowe. W stosunku do zamierze ń, które wymagaj ą jedynie zgłoszenia zgodnie z art. 30 ust. 7 Ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane, wła ściwy organ mo że nało żyć w drodze decyzji obowi ązek uzyskania pozwolenia na wykonanie okre ślonego obiektu lub robót budowlanych obj ętych obowi ązkiem zgłoszenia, je żeli ich realizacja mo że narusza ć ustalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego lub spowodować m.in. pogorszenie stanu środowiska lub stanu zachowania zabytku. Uzgodnienia projektów budowlanych obiektów realizowanych w strefie A pełnej ochrony konserwatorskiej, w przypadku inwestycji dotycz ącej obiektu lub obszaru, który nie jest uj ęty w gminnej ewidencji zabytków , a przepisy planu miejscowego nadal nakładaj ą obowi ązek uzyskania uzgodnienia konserwatorskiego, wojewódzki konserwator zabytków mo że zaj ąc stanowisko w drodze pisma urz ędowego na wniosek inwestora, np. wg art. 32 ust 1 pkt 2 ustawy – Prawo budowlane.

7. CHARAKTERYSTYKA ZASOBÓW I ANALIZA STANU DZIEDZICTWA

KULTUROWEGO I KRAJOBRAZU KULTUROWEGO GMINY KALINOWO

7.1. Zwi ęzła charakterystyka dziedzictwa kulturowego gminy na tle zarysu historii obszaru gminy Najstarszy ślad działalno ści człowieka w Polsce północno-wschodniej – róg renifera ze śladami obróbki krzemiennym narz ędziem – wydobyto z warstw piasku datowanych na okres sprzed około 15 tysi ęcy lat wstecz nad jeziorem Popówka Mała, znajduj ącym si ę w obr ębie granic miejskich Gi życka – stolicy s ąsiedniego powiatu. Pierwsze wzmianki pisane o obszarze na którym obecnie znajduje si ę gmina Kalinowo datowane s ą na II w.n.e. , kiedy to w dziełach Tacyta i Ptolemeusza wzmiankowane zostały plemiona Galindów i Sudinów . W latach 1277 – 1283 obszar Wielkich Jezior Mazurskich opanował Zakon Krzy żacki. W 1277 r. rozegrała si ę krwawa bitwa mi ędzy Krzy żakami, a Ja ćwingami nad jeziorem Skom ętno w okolicach Ełku. Kronikarz Zakonu Piotr Dusburg pod dat ą 1280 r. zapisał: “ koniec wojny w Prusach. Pocz ątek wojny litewskiej.” Interesuj ący nas obszar w owych czasach z wolna pokrywał si ę puszcz ą. Po zaciekłych wojnach ludno ści na tym obszarze było niewiele, nie doszło jednak do całkowitego wyludnienia o czym świadcz ą znaleziska archeologiczne ceramiki datowane na XIV - XV w. Obszar obecnej gminy nie był zasiedlany przez Krzy żaków w ci ągu dwóch kolejnych stuleci. Pas puszczy stanowił granic ę z Litw ą. Dwie wielkie wojny 1410 i 1414 toczyły si ę z dala, miały jednak wpływ na sytuacj ę terenu. W 1422 r. zgodnie z traktatem nad jeziorem Mełno ustalono granic ę mi ędzy zakonem a ziemiami podległymi Jagiellonom. Granica ta z niewielkimi korektami istniała do okresu mi ędzywojennego. Teren obecnej gminy nale żał do dwóch jednostek administracyjnych: cz ęść północna do prokuratorii w Gi życku, komturia w Pokarminie (Branderburg), cz ęść południowa do prokuratorii w Ełku, komturia w Baldze. Z tego czasu pochodzi jedna lokacja wsi Golubie (1440). Od połowy XV w. powstawa ć zacz ęły nowe wsie, zakładane dla osadników z terenu Europy Zachodniej i obszarów mazowieckich: Borzymy (1495) z prawem postawienia młyna nad Przepiórk ą, Czy ńcze (1496), Długie (1491), Ginie (1471), Golubka (1505), Gr ądzkie (1479), Jędrzejki (1504), Makosieje (1483), Marcinowo (1485), Ma że (1494), Mikołajki (1475), Skom ętno W. (1473), Skrzypki (1495), Stacze (1482), Stare Cimochy (1476), Sypitki (1483). Parafie postały w Borzymach, Kalinowie i Lisewie. Przy świ ątyniach w Kalinowie i Lisewie istniały szkółki parafialne. W Romotach w 1518 r. istniała karczma. Po zniszczeniach wojny pruskiej nast ąpiło przekształcenie pa ństwa zakonnego w świeckie Prusy ksi ążę ce ( 1525 - 1657 ). Po okresie stagnacji nast ąpiły nowe nadania i zmiany dotychczasowych. Nowy okres osadniczy okre ślaj ą daty 1525 - 1568 czyli czas panowania Albrechta von Hohenzollern- Ansbach. Obszar gminy Kalinowo wszedł wówczas w skład starostwa ełckiego i cz ęś ciowo stradu ńskiego. Nadania ksi ążę ce odbywały si ę bezpo średnio lub w formie sprzeda ży za po średnictwem starostów na prawie magdeburskim. Dobra zakonne stawały si ę ksi ążę cymi. Lokowano wsie czynszowe: Dzikie /?/, Iwa śki /1539/, Milewo /1562/, Pi ętki /1539/, Przepiórki /?/, Romoty /1539/, Tretowskie /?/, Wierzbowo /1546/, Zaborowo /1531/. Utworzono now ą parafi ę w Pisanicy /1565/. Kolejny okres osadniczy nast ąpił w wyniku przemian od drugiej połowy XVI w. do pocz. XVIII w. W tym okresie powstawała na terenie gminy jedynie wie ś Imionki.

Wsie znajduj ące si ę na terenie dzisiejszej gminy Kalinowo rozwijały się w oparciu o kontakty z pobliskim miastem – Ełkiem. W czasie „potopu szwedzkiego” 1655 r. ksi ążę pruski opowiedział si ę po stronie króla szwedzkiego, wi ążą c z tym swoje plany zrzucenia zale żno ści lennej od Polski. Po kl ęsce w bitwie pod Prostkami, gdzie posiłkuj ące Szwedów wojska pruskie uległy wojskom hetmana Wincentego Gosiewskiego, na Mazury wtargn ęły wspieraj ące Polaków oddziały litewskie i tatarskie. Znaczn ą cz ęść mieszka ńców tych ziem wymordowano lub wzi ęto w jasyr i sprzedano w niewol ę. Sytuacj ę demograficzn ą i gospodarcz ą znacznie pogorszyła panuj ąca w 1710 r. wielka epidemia d żumy. Niektóre wsie zostały niemal całkowicie wyludnione. Po wojnach napoleo ńskich w pa ństwie pruskim przeprowadzono reform ę administracji oraz innych dziedzin życia pa ństwowego. Zniesiono podda ństwo chłopów i zlikwidowano przymus cechowy. Organy obywatelskie w miastach, czyli rady miejskie, oddzielono od organu wykonawczego - zarz ądów miejskich, które stały si ę organami pa ństwowej administracji publicznej. Dokonano tak że zmian w podziale terytorialnym Prus. Druga połowa XIX stulecia przyniosła popraw ę jako ści życia mieszka ńców okolic Ełku. Od 1866 r. stopniowo oddawano do u żytku sie ć kolei żelaznych (Ełk – Królewiec /1868/, Ełk – Wystru ć /1878-79/), wprawdzie interesuj ący nas obszar otrzymał sie ć kolejow ą znacznie pó źniej, to jednak po średni wpływ kolei na sytuacj ę gospodarcz ą terenu był coraz wi ększy. Dynamicznie zacz ęło rozwija ć si ę szkolnictwo. W czasie I wojny światowej tereny dzisiejszej gminy Kalinowo znalazły si ę na głównej linii frontu wschodniego. Wiele wsi zostało niemal doszcz ętnie zniszczonych. Ich odbudowa, z pomoc ą pa ństwow ą, trwała wiele lat. W latach mi ędzy pierwsz ą a drug ą wojn ą światow ą Lyck i okolice stały si ę modnym kierunkiem wyjazdów wypoczynkowych. We wsiach wznoszono zajazdy dla podró żnych. Dobra koniunktura trwała do wybuchu II wojny światowej. W styczniu 1945 r. zarz ądzono ewakuacj ę ludno ści, rozpoczynaj ąc tym samym wielk ą w ędrówk ę ludów. Pó źniej zacz ęli licznie napływa ć „repatrianci” z Wile ńszczyzny oraz innych, utraconych na rzecz ZSRR terenów dawnej Polski. Miasto i okolic ę zasiedlali równie ż przybysze z Polski centralnej oraz ludno ść ukrai ńska, przesiedlona przymusowo z południowo-wschodnich powiatów Polski w ramach akcji „Wisła”. Jednocze śnie od sierpnia 1946 r. rozpocz ęła si ę akcja przesiedlania miejscowej ludno ści pochodzenia niemieckiego za Odr ę. Ci z Mazurów, którzy nie chcieli si ę zgodzi ć na polski rodowód i spolszczenie nazwisk oraz imion, musieli emigrowa ć. Z czasem, w kilku falach i z ró żnym nat ęż eniem, doprowadziło to do prawie całkowitej emigracji elementu mazurskiego do powojennych (przewa żnie zachodnich) Niemiec. W ramach reformy administracyjnej 1975 roku zlikwidowano powiat ełcki, za ś tereny gminy Kalinowo wł ączono w obszar województwa suwalskiego, gdzie pozostawały do kolejnej reformy administracyjnej, która w 1999 r. przywróciła powiat ełcki, zlokalizowany w województwie warmi ńsko-mazurskim.

7.2. Zabytki o najwy ższym znaczeniu dla gminy Kalinowo Na terenie gminy Kalinowo znajduje si ę 48 obiektów zabytkowych obj ętych ochron ą prawn ą wynikaj ącą z uj ęcia ich w rejestrze zabytków województwa warmi ńsko-mazurskiego, prowadzonym przez Warmi ńsko-Mazurskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Nie istniej ą: - chata drewniana pod adresem Dorsze 9 (A-593 z 30.11.1966 r.); - chata drewniana pod adresem Krzy żewo 11 (A-91 z 22.01.1953 r.); - budynek gospodarczy drewniany pod adresem Krzy żewo 11 (A-25, A-26 z 22.01.1953 r.); - chata drewniana pod adresem Krzy żewo 16 (A-92 z 22.01.1953 r.); - chata drewniana pod adresem Zocie 8 (A-592 z 30.11.1966 r.). Obiekty te pozostan ą uj ęte w gminnej ewidencji zabytków gminy Kalinowo do czasu wykre ślenia ich z rejestru zabytków decyzj ą Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Wykres 1. Gmina Kalinowo. Proporcje poszczególnych kategorii funkcjonalnych obiektów zabytkowych obj ętych ochron ą prawn ą poprzez wpis do rejestru zabytków województwa warmi ńsko- mazurskiego. Źródło: opracowanie własne.

Według obowi ązuj ącej obecnie doktryny konserwatorskiej obiekty zabytkowe nie podlegaj ą warto ściowaniu. Wszystkie zabytki obj ęte ochron ą prawn ą poprzez wpis do rejestru zabytków województwa warmi ńsko-mazurskiego podlegaj ą takim samym standardom ochrony prawnej. Wykaz obiektów zabytkowych obj ętych ochron ą prawn ą poprzez wpis do rejestru zabytków województwa warmi ńsko-mazurskiego z tereny gminy Kalinowo zawiera załącznik nr 1 do niniejszego programu.

7.3. Zabytki w gminnej ewidencji zabytków Ewidencja zabytków gminy Kalinowo, poza zabytkami wpisanymi do rejestru zabytków, obejmuje tak że obiekty nierejestrowe. W przewadze s ą to zabytki budownictwa murowanego w typie wiejskim (budynki mieszkalne) oraz zabytkowe cmentarze ewangelickie i wojenne z czasów I wojny światowej. Wykaz obiektów zabytkowych uj ętych w gminnej ewidencji zabytków gminy Kalinowo, nie wpisanych do rejestru zabytków województwa warmi ńsko-mazurskiego zawiera zał ącznik nr 2 do niniejszego programu.

7.4. Zabytki archeologiczne Na terenie gminy Kalinowo znajduje si ę 268 stanowisk archeologicznych, w tym jedno spo śród nich obj ęte jest ochron ą prawn ą poprzez wpis do rejestru zabytków województwa warmi ńsko-mazurskiego. Wykaz stanowisk archeologicznych uj ętych w gminnej ewidencji zabytków gminy Kalinowo zawiera zał ącznik nr 3 do niniejszego programu.

8. OCENA STANU DZIEDZICTWA KULTUROWEGO GMINY KALINOWO .

ANALIZA SZANS I ZAGROŻEŃ

W wyniku weryfikacji danych archiwalnych i waloryzacji zabytków nieruchomych wykonanej podczas sporz ądzania gminnej ewidencji zabytków, stwierdzono, i ż na terenie gminy Kalinowo przewa żaj ą zabytkowe cmentarze, w tym cmentarze wojenne z czasów I wojny światowej oraz zabytki budownictwa murowanego, mieszkalnego. W gminnej ewidencji zabytków uj ęte zostały obiekty budowlane o niezatartych cechach zabytkowych. Do najcz ęstszych działa ń uszkadzaj ących w nieodległej przeszło ści obiekty zabytkowe nale żały niefachowo prowadzone modernizacje i remonty – rozbudowy zmieniaj ące brył ę budynku, wymiana stolarki okiennej i drzwiowej, cz ęsto powi ązana ze zmian ą kształtu otworów, zmiany pokrycia dachów. Uszczerbek pod tym wzgl ędem jest tym wi ększy, i ż wła śnie charakterystyczne budownictwo stanowi o odr ębno ści kulturowej tego terenu. Obiekty sepulkralne oraz sakralne zachowane s ą w dobrym stanie, na bie żą co remontowane, za ś wszelkie działania przy zabytkach s ą uzgadniane i akceptowane przez Warmi ńsko-Mazurskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków.

Tabela 1. Analiza SWOT dla terenu gminy Kalinowo

SILNE STRONY SŁABE STRONY

- atrakcyjna lokalizacja terenu gminy; - blisko ść stolicy regionu, co przekłada si ę na zainteresowanie władz samorz ądowych ro żnych szczebli; - dobrze utrzymane zabytkowe zespoły sakralne i zabytkowe cmentarze; - postrzeganie terenu gminy jako atrakcyjnego produktu turystycznego, - nowa zabudowa nienawi ązuj ąca do zarówno dzi ęki substancji zabytkowej, jak te ż pierwotnego układu zabudowy (brak harmonii); walorom krajobrazowym; - średni lub zły stan techniczny niektórych - wykorzystanie walorów dziedzictwa obiektów zabytkowych; kulturowego regionu w kreowaniu produktów turystycznych; - zaniedbania i brak elementarnego porz ądku w obr ębie niektórych zabytkowych posesji, co - uwzgl ędnienie zagadnie ń dotycz ących obni ża ich estetyk ę i pozytywny odbiór; ochrony dziedzictwa kulturowego w dokumentach strategicznych i - ch ęć unowocze śniania „za wszelk ą cen ę”, planistycznych gminy; cz ęsto z u życiem nowych technologii, które - pozytywne nastawienie władz gminy i burz ą estetyk ę obiektów zabytkowych i regionu oraz mediów do zagadnie ń krajobrazu (plastikowa stolarka, zwi ązanych z dziedzictwem kulturowym; blachodachówka itp.); - stosunkowo duża ilo ść obiektów wpisanych - brak środków finansowych na konserwacj ę do rejestru zabytków; i rewaloryzacj ę obiektów zabytkowych. - funkcjonowanie gminnej ewidencji zabytków; - wyj ątkowe obiekty zabytkowe charakterystyczne dla krajobrazu kulturowego Mazur – cmentarze wojenne z czasów I wojny światowej; - du ży potencjał organizacji pozarz ądowych.

SZANSE ZAGRO ŻENIA

- stała poprawa jako ści środowiska - niestabilno ść i luki legislacyjne zarówno w naturalnego; sferze finansowej, jak te ż ochrony zasobów - mo żliwo ści w pozyskiwaniu środków kulturowych; finansowych z ró żnych źródeł; - nadmierna komercjalizacja w sferze zabytków; - post ępuj ący rozwój inicjatyw lokalnych - zanikaj ąca edukacja estetyczna na rzecz organizacji pozarz ądowych maj ących praktyczno ści przy zastosowaniu minimalnych w swym polu działania mi ędzy innymi trosk ę nakładów finansowych; ę ą o substancj zabytkow gminy; - cz ęste jednowymiarowe postrzeganie zasobów - upowszechnianie edukacji nastawionej na dziedzictwa kulturowego: b ądź poprzez pryzmat poszanowanie zabytków i ich prawidłowa ich komercyjnego wykorzystania lub te ż jedynie

ochron ę i atrakcyjne przekształcenia nie jako zasobu historycznego; ą ą naruszaj ce ich pierwotnego wygl du; - wci ąż niezadowalaj ący stan usług - funkcjonowanie zabytków w kontek ście towarzysz ących turystyce; ś atrakcyjnego rodowiska przyrodniczego; - dokonywanie podziałów i parcelacji obiektów - dobrze rozmieszczone dominanty i i zespołów zabytkowych oraz ich otoczenia, subdominanty w układzie przestrzennym wsi; uniemo żliwiaj ących korzystanie z obiektów - korzystanie z pozytywnych do świadcze ń zabytkowych; innych miast i regionów; - niedostatek mechanizmów promuj ących - wykorzystanie mediów w edukacji działania na rzecz ochrony, konserwacji nastawionej na ochron ę zabytków i i rewaloryzacji zabytków. krajobrazu; - poprawa dost ępno ści komunikacyjnej terenu gminy zarówno w obr ębie regionu, jak te ż w szerszym kontek ście.

Źródło : opracowanie własne

9. ZAŁOŻENIA PROGRAMOWE I ZADANIA PROGRAMU OPIEKI NAD

ZABYTKAMI GMINY KALINOWO

9.1 Zało żenia programowe programu opieki nad zabytkami gminy Kalinowo W zało żeniach programowych i działaniach programu powinna zosta ć uwzgl ędniona specyfika gminy Kalinowo wynikaj ąca z jej poło żenia, historii, przemian społecznych i gospodarczych. Wspieranie rozwoju terenu gminy z poszanowaniem dziedzictwa kulturowego powinno by ć podstaw ą obecnych i przyszłych działa ń, tak aby gmina była miejscem atrakcyjnym i przyjaznym, zarówno dla mieszka ńców jak i przyjezdnych. Zało żeniami programu opieki nad zabytkami s ą: - wł ączenie problemów ochrony zabytków do systemu zada ń strategicznych, wynikaj ących z koncepcji przestrzennego zagospodarowania gminy; - uwzgl ędnienie uwarunkowa ń ochrony zabytków, w tym krajobrazu kulturowego i dziedzictwa archeologicznego w powi ązaniu z uwarunkowaniami dotycz ącymi ochrony przyrody i równowagi ekologicznej, w planach rozwoju gminy; - uwzgl ędnienie w planach zagospodarowania przestrzennego problematyki historycznego s ąsiedztwa i form zabudowy tradycyjnej oraz egzekwowanie nawi ązania w nowych budynkach do lokalnych form i materiałów; - uwzgl ędnienie w planach zagospodarowania przestrzennego ochrony krajobrazu naturalnego zwi ązanego przestrzennie z zało żeniami urbanistycznymi i architektonicznymi wsi gminy Kalinowo; - skuteczne stosowanie i wykorzystywanie form prawnej ochrony zabytków; - wdra żanie instrumentów finansowych prowadz ących do skutecznej poprawy stanu zabytków.

9.2. Cele, priorytety i działania programu opieki nad zabytkami gminy Kalinowo

Główne, długoterminowe cele polityki gminy Kalinowo, zwi ązane z ochron ą zabytków to: 1. rozpoznawanie potrzeb dotycz ących podejmowania działa ń zmierzaj ących do zahamowania procesów degradacji zabytków i doprowadzenie do poprawy stanu ich zachowania; 2. eksponowanie zabytków oraz walorów krajobrazu kulturowego; 3. podejmowanie działa ń zwi ększaj ących atrakcyjno ść zabytków dla potrzeb społecznych, turystycznych i edukacyjnych; 4. tworzenie warunków współpracy z wła ścicielami zabytków dla zapewnienia ich opieki; 5. wł ączenie problematyki ochrony zabytków do bie żą cych zada ń Rady Gminy Kalinowo; 6. uwzgl ędnianie uwarunkowa ń prawnych opieki nad zabytkami.

Priorytet I Działania A. wprowadzenie do MPZP odpowiednich zapisów dotycz ących Ochrona zachowanych kształtowania przestrzeni i zabudowy, wypracowanych w oparciu elementów o nast ępuj ące zasady: poszanowanie pierwotnie zaprojektowanego zabytkowych porz ądku przestrzennego poprzez uwzgl ędnienie: linii zabudowy, układu historycznych wysoko ści budynków, podziałów elewacji, formy urbanistyczno dachów, u żytych materiałów elewacyjnych i ich kolorystyki, -przestrzennego zastosowanej stolarki okiennej i drzwiowej, form i sposobów adaptacji obiektów zabytkowych, rozmieszczania i charakteru reklam umieszczanych na obiektach zabytkowych i w bezpo średnim ich otoczeniu, sposobów wkomponowywania widocznych elementów infrastruktury technicznej; B. projektowanie nowej zabudowy w oparciu o element analizy przestrzenno-kulturowej, tj. ocen ę wpływu powstaj ącego obiektu na krajobraz kulturowy gminy; C. ograniczenie mo żliwo ści wprowadzania nowej zabudowy, która mogłaby zniekształci ć czytelny układ urbanistyc zny kompleksów urbanistycznych;

Priorytet II Działania A. wprowadzenie jednolitego systemu tablic informacyjnych, Praktyczne wykorzystanie dotycz ącego zasobów dziedzictwa kulturowego gminy Kalinowo;

zasobów B. opracowanie mapy zabytków gminy , jako atrakcyjnej graficznie dziedzictwa formy reklamy, ułatwiaj ącej dotarcie do wszystkich historycznych kulturowego dla zak ątków; wykreowania produktu C. opracowanie i oznakowanie tras turystycznych i ci ągów turystycznego spacerowych umo żliwiaj ących w ędrowanie pozwalaj ące na zapoznanie si ę z walorami przyrodniczymi i kulturowymi gminy; D. wspieranie inicjatyw lokalnych środowisk w promowaniu zasobów kulturowych i walorów środowiska naturalnego gminy; A. wykorzystanie obiektów zabytkowych w tworzenie produktów turystycznych lub obsług ę ruchu turystycznego.

Priorytet III Działania

Popularyzacja i A. wprowadzenie i wzmocnienie tematyki ochrony dziedzictwa do edukacja w systemu edukacji przedszkolnej i szkolnej poprzez wspieranie zakresie ochrony i i organizowanie zaj ęć na rzecz budowania wi ęzi ze środowiskiem opieki nad kulturowym gminy; dziedzictwem kulturowym B. popularyzacja zasobów kulturowych w środkach masowego przekazu; C. opracowanie, aktualizacja i udost ępnianie baz danych zarówno o zabytkach oraz dziedzictwie niematerialnym w gminie; E. opracowanie i upublicznienie dobrych przykładów rewaloryzacji obiektów zabytkowych wyst ępuj ących na terenie gminy.

Priorytet IV Działania

Stworzenie A. poprawa stanu zabytków: gminnego systemu ochrony - udzielanie dotacji na prowadzenie remontów i prac dziedzictwa konserwatorskich w obiektach wpisanych do rejestru zabytków do kulturowego wysoko ści środków zabezpieczonych w bud żecie na podstawie poprzez uchwały Rady Gminy; zapewnienie warunków B. dokumentowanie i badanie zasobu zabytkowego na terenie organizacyjnych i gminy: finansowych - opracowanie dokumentacji w zakresie typów stolarki okiennej umo żliwiaj ących wyst ępuj ącej na terenie gminy; sprawowanie skutecznej opieki - opracowanie dokumentacji w zakresie typów stolarki drzwiowej nad substancj ą wyst ępuj ącej na terenie gminy; zabytkow ą oraz wła ściwe - opracowanie dokumentacji w zakresie kolorystyki elewacji i utrzymanie i rodzajów tynków wyst ępuj ących na terenie gminy; zagospodarowanie - opracowanie dokumentacji w zakresie detalu architektonicznego obiektów zabytkowych wyst ępuj ącego na terenie gminy;

10. INSTRUMENTARIUM REALIZACJI PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI

GMINY KALINOWO

Przyjmuje si ę, że realizacja zada ń, poprzez działania wskazane w niniejszym programie mo żliwa b ędzie dzi ęki zastosowaniu nast ępuj ących instrumentów: - prawnych , polegaj ących na uwzgl ędnianiu zapisów niniejszego programu przy tworzeniu innych dokumentów prawa miejscowego; - finansowych , polegaj ących na finansowaniu wszelkich działa ń zawartych w programie w większej cz ęś ci z bud żetu gminy, przy czym prace konserwatorskie przy obiektach nale żą cych do osób prywatnych, b ędą wymagały zaanga żowania środków prywatnych, - koordynacji , oznaczaj ących współdziałanie w zakresie realizacji celów programów z zainteresowanymi organizacjami pozarz ądowymi i osobami fizycznymi, - społecznych , co oznacza, że program skierowany jest do odbiorcy masowego poprzez wszelkie działania edukacyjne i promocyjne, - kontrolnych , polegaj ących na egzekwowaniu zapisów dotycz ących działalno ści inwestycyjnej na obszarach obj ętych ochron ą, oraz walce z samowolami budowlanymi na zabytkach.

Obiekty, zespoły i zało żenia urbanistyczne wpisane do rejestru zabytków objęte s ą rygorami ochrony konserwatorskiej wynikaj ącymi z ustawy z dnia 23 lipca 2003 o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Rygory te obowi ązuj ą niezale żnie od poło żenia obiektu w poszczególnych strefach ochrony konserwatorskiej lub poza strefami. Wszelkie prace remontowe, zmiany własno ści, funkcji przeznaczenia obiektu wymagaj ą pisemnego pozwolenia Warmi ńsko-Mazurskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Rozporz ądzenia Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 26 maja 2011 r. w sprawie prowadzenia rejestru zabytków, krajowej, wojewódzkiej i gminnej ewidencji zabytków oraz krajowego wykazu zabytków skradzionych lub wywiezionych za granic ę niezgodnie z prawem (Dz. U. z dnia 2 czerwca 2011 r.), precyzuje wymagania wzgl ędem osób prowadz ących prace przy obiektach zabytkowych oraz tryb post ępowania. Zgodnie z art. 21 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, podstaw ą sporz ądzenia gminnego programu opieki nad zabytkami jest gminna

ewidencja zabytków. Ewidencj ą zostaj ą obj ęte zespoły i obiekty o istotnych, lokalnych walorach historycznych, kulturowych i krajobrazowych. Obowi ązek prowadzenia gminnej ewidencji zabytków nieruchomych spoczywa na burmistrzu (art. 22 ust. 4 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami). Na podstawie ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami prowadzona jest ewidencja zabytków gminy Kalinowo . Ewidencja zabytków prowadzona jest przez Wójta gminy Kalinowo w formie kart adresowych. Ewidencja obejmuje zabytki nieruchome historyczne oraz karty adresowe stanowisk archeologicznych. Dla zabytków tych na kartach adresowych podawane s ą nast ępuj ące informacje: adres, rodzaj zabytku, opis obiektu, chronologia, sposób ochrony oraz dokumentacja fotograficzna.

11. ŹRÓDŁA FINANSOWANIA OPIEKI NAD ZABYTKAMI

Finansowanie ochrony i opieki nad zabytkami w Polsce może odbywa ć si ę z ró żnych źródeł. Podstawowe to: 1. źródła publiczne: krajowe - bud żet pa ństwa – m.in. środki w ramach dotacji programów Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Ministra Administracji i Cyfryzacji, Warmi ńsko- Mazurskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków;

- bud żety jednostek samorz ądu terytorialnego – m.in. dotacje na prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane przy zabytkach wpisanych do rejestru zabytków, dotacje inwestycyjne dla instytucji kultury podległych jednostce samorz ądu terytorialnego, je żeli s ą to obiekty wpisane do rejestru zabytków; dotacje dla organizacji pozarz ądowych oraz innych podmiotów wymienionych w art. 3 ust. 3 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalno ści po żytku publicznego i o wolontariacie, na wsparcie realizacji zada ń publicznych województwa warmi ńsko- mazurskiego w zakresie kultury i ochrony dziedzictwa narodowego; 2. źródła publiczne: zagraniczne - fundusze Unii Europejskiej zwi ązane z programami uwzgl ędniaj ącymi dziedzictwo kulturowe, m.in.: Regionalny Program Operacyjny Województwa Warmi ńsko- Mazurskiego na lata 2014-2020, Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko. 3. źródła prywatne: - osób fizycznych – składki i zbiórki publiczne na okre ślony cel; - osób prawnych; - organizacji pozarz ądowych – stowarzysze ń, fundacji; - ko ścielnych osób prawnych. 1. Źródła publiczne. Środki krajowe. Ochrona zabytków i opieka nad zabytkami w Polsce może by ć finansowana z ró żnych źródeł, w tym w szczególno ści w ramach krajowych środków publicznych. Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami dopuszcza mo żliwo ść udzielania dotacji z bud żetu pa ństwa przez dysponentów jego cz ęś ci przeznaczonej na kultur ę zarówno

na poziomie krajowym, jak i wojewódzkim. Odpowiednio dotacje udzielane s ą, w drodze ogłaszanych konkursów, przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków.

I. Programy Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego dysponuje instrumentami finansuj ącymi działania zwi ązane z ochron ą dziedzictwa kulturowego na mocy przyj ętych rozwi ąza ń wynikaj ących z „Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata 2004–2020”. Jednym z trzech instrumentów wdra żania przyj ętych celów cz ąstkowych s ą Narodowe Programy Kultury, w tym Narodowy Program Kultury „Ochrona Zabytków i Dziedzictwa Kulturowego”. Okre ślony jest on poprzez podprogramy, priorytety i działania, które MKiDN realizuje w corocznie ogłaszanych programach. Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego co roku ogłasza programy, w ramach których mo żna si ę ubiega ć o dofinansowanie projektów zwi ązanych z ochron ą zabytków. Mimo, że s ą one ogłaszane ka żdego roku, zakres merytoryczny i tematyczny w poszczególnych latach zasadniczo nie ulegał zmianie. Aplikowanie w programach odbywa si ę na zasadzie konkursu, w ramach którego składa si ę wnioski w dwóch terminach: I nabór – do dnia 31 pa ździernika lub 30 listopada ka żdego roku, II nabór – do dnia 31 marca ka żdego roku, o ile środki finansowe w danym programie b ądź priorytecie nie zostan ą wyczerpanie w I naborze. Projekty dotycz ące ochrony i promocji dziedzictwa narodowego zostały zgrupowane w programie „Dziedzictwo kulturowe”, którego celem jest ochrona polskiego dziedzictwa kulturowego w kraju i za granic ą, wspieranie działalno ści muzeów oraz popularyzacja kultury ludowej. Edycja 2014 tego programu składa si ę z pi ęciu priorytetów:

„O CHRONA ZABYTKÓW ” Celem priorytetu jest ochrona i zachowanie materialnego dziedzictwa kulturowego, konserwacja i rewaloryzacja zabytków oraz udost ępnianie zabytków na cele publiczne. W ramach priorytetu mo żna ubiega ć si ę o dofinansowanie prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków, planowanych do wykonania w 2014 roku lub wykonanych w okresie 3 lat poprzedzaj ących rok zło żenia wniosku.

Dotacja na wykonanie prac lub robót budowlanych przy jednym i tym samym zabytku mo że by ć udzielona w wysoko ści do 50% ogółu nakładów na te prace lub roboty. W szczególnie uzasadnionych przypadkach, je żeli zabytek posiada wyj ątkow ą warto ść historyczn ą, artystyczn ą lub naukow ą albo wymaga przeprowadzenia zło żonych pod wzgl ędem technologicznym prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych, albo gdy sytuacja wymaga niezwłocznego podj ęcia prac lub robót budowlanych przy zabytku, dotacja mo że by ć udzielona w wysoko ści do 100% nakładów koniecznych na wykonanie tych prac lub robót budowlanych. Jednak że nale ży podkre śli ć, że ł ączna wysoko ść dotacji udzielonych z bud żetu gminnego czy samorz ądowego oraz z innych źródeł sektora finansów publicznych na dofinansowanie tych samych prac lub robót nie mo że przekracza ć 100% warto ści inwestycji. Zgodnie z wymogiem ustawowym, art. 77 ww. ustawy, dotacja mo że finansowa ć nakłady konieczne na: 1) sporz ądzenie ekspertyz technicznych i konserwatorskich; 2) przeprowadzenie bada ń konserwatorskich lub architektonicznych; 3) wykonanie dokumentacji konserwatorskiej; 4) opracowanie programu prac konserwatorskich i restauratorskich; 5) wykonanie projektu budowlanego zgodnie z przepisami prawa budowlanego; 6) sporz ądzenie projektu odtworzenia kompozycji wn ętrz; 7) zabezpieczenie, zachowanie i utrwalenie substancji zabytku; 8) stabilizacj ę konstrukcyjn ą cz ęś ci składowych zabytku lub ich odtworzenie w zakresie niezb ędnym dla zachowania tego zabytku; 9) odnowienie lub uzupełnienie tynków i okładzin architektonicznych albo ich całkowite odtworzenie, z uwzgl ędnieniem charakterystycznej dla tego zabytku kolorystyki; 10) odtworzenie zniszczonej przynale żno ści zabytku, je żeli odtworzenie to nie przekracza 50% oryginalnej substancji tej przynale żno ści; 11) odnowienie lub całkowite odtworzenie okien, w tym o ście żnic i okiennic, zewn ętrznych odrzwi i drzwi, wi ęź by dachowej, pokrycia dachowego, rynien i rur spustowych; 12) modernizacj ę instalacji elektrycznej w zabytkach drewnianych lub w zabytkach, które posiadaj ą oryginalne, wykonane z drewna cz ęś ci składowe i przynale żno ści; 13) wykonanie izolacji przeciwwilgociowej;

14) uzupełnianie narysów ziemnych dzieł architektury obronnej oraz zabytków archeologicznych nieruchomych o własnych formach krajobrazowych; 15) działania zmierzaj ące do wyeksponowania istniej ących, oryginalnych elementów zabytkowego układu parku lub ogrodu; 16) zakup materiałów konserwatorskich i budowlanych, niezb ędnych do wykonania prac i robót budowlanych przy zabytku wpisanym do rejestru, o których mowa w pkt. 7-15; 17) zakup i monta ż instalacji przeciwwłamaniowej oraz przeciwpo żarowej i odgromowej.

O dofinansowanie w ramach priorytetu mog ą ubiega ć si ę podmioty prawa polskiego – osoby fizyczne, jednostki samorz ądu terytorialnego lub inne jednostki organizacyjne, b ędące wła ścicielem b ądź posiadaczem zabytku wpisanego do rejestru albo posiadaj ące taki zabytek w trwałym zarz ądzie.

Instytucja zarz ądzaj ąca: Departament Ochrony Zabytków, ul. Ksawerów 13, 02-656 Warszawa http://bip.mkidn.gov.pl/pages/departamenty-i-biura/departament-ochrony-zabytkow.php

„WSPIERANIE DZIAŁA Ń MUZEALNYCH ” Celem priorytetu jest ochrona, zachowanie, prezentacja i popularyzacja materialnego dziedzictwa kulturowego. W ramach priorytetu mo żna ubiega ć si ę o dofinansowanie nast ępuj ących rodzajów zada ń: - organizacja czasowych wystaw muzealnych; - modernizacja stałych wystaw muzealnych; - tworzenie stałych wystaw muzealnych; - publikacja katalogów do wystaw muzealnych; - konserwacja muzealiów, archiwaliów, starych druków, r ękopisów, kartografii, muzykaliów, ikonografii, grafiki artystycznej, dokumentów życia społecznego; - zakup wyposa żenia pracowni konserwatorskich.

O dofinansowanie w ramach priorytetu ubiega ć mog ą si ę:

- samorz ądowe instytucje kultury - z wyj ątkiem instytucji współprowadzonych przez ministra i jednostki samorz ądu terytorialnego; - organizacje pozarz ądowe; - ko ścioły i zwi ązki wyznaniowe oraz ich osoby prawne.

Instytucja zarz ądzaj ąca: Narodowy Instytut Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów, ul. Okr ęż na 9, 02-916 Warszawa http://nimoz.pl/

„K ULTURA LUDOWA ” Celem priorytetu jest wzmacnianie poczucia to żsamo ści regionalnej poprzez zachowanie, dokumentowanie i przekaz elementów kultury ludowej. W ramach priorytetu można ubiega ć si ę o dofinansowanie nast ępuj ących rodzajów zada ń: ° zada ń edukacyjnych, w tym warsztatów, kursów i szkole ń dotycz ących zagadnie ń szeroko poj ętej kultury ludowej, w tym niematerialnego dziedzictwa kulturowego; ° zada ń z zakresu szeroko poj ętej animacji kulturowej i społecznej prowadzonej w oparciu o niematerialne dziedzictwo kulturowe, wspomagaj ących lokalne społeczno ści w twórczych działaniach nawi ązuj ących do miejscowych tradycji; ° publikacji ksi ąż kowych z zakresu dziedzictwa kultury ludowej; ° zada ń dotycz ących dokumentacji, archiwizacji i udost ępniania unikalnych zjawisk z zakresu dziedzictwa kultury ludowej, w tym sztuki i r ękodzieła ludowego, gwary, muzyki, ta ńca, śpiewu, obrz ędowo ści, obyczajowo ści; ° zada ń popularyzuj ących unikalne i żywe elementy kultury ludowej, w tym konkursy, przegl ądy, festiwale sztuki i r ękodzieła ludowego; ° zada ń dotycz ących ochrony architektury regionalnej; ° zada ń o charakterze artystycznym, u żytkowym inspirowanych tradycyjn ą twórczo ści ą ludow ą; ° projektów badawczych i popularyzatorskich z zakresu antropologii kulturowej, etnologii i etnografii.

Z priorytetu wył ączone s ą zadania zwi ązane z obchodami 200 rocznicy urodzin Oskara Kolberga, zadania archeologiczne, zadania o tematyce historycznej, w tym równie ż rekonstrukcje wydarze ń historycznych i turnieje rycerskie, festyny, zloty i zawody regionalne oraz zakupy strojów ludowych. O dofinansowanie w ramach priorytetu ubiega ć mog ą si ę nast ępuj ące podmioty prawa polskiego: - samorz ądowe instytucje kultury - z wyj ątkiem instytucji współprowadzonych przez ministra i jednostki samorz ądu terytorialnego; - organizacje pozarz ądowe; - podmioty prowadz ące działalno ść gospodarcz ą: - ko ścioły i zwi ązki wyznaniowe oraz ich osoby prawne.

Instytucja zarz ądzaj ąca: Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Departament Narodowych Instytucji Kultury, ul. Krakowskie Przedmie ście 15/17, 00-071 Warszawa

„O CHRONA DZIEDZICTWA KULTUROWEGO ZA GRANIC Ą” Celem priorytetu jest dokumentowanie i ochrona dziedzictwa kulturowego poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej. W ramach priorytetu mo żna ubiega ć si ę o dofinansowanie nast ępuj ących rodzajów zada ń realizowanych poza granicami i na terenie Rzeczypospolitej Polskiej: - rewaloryzacji oraz prac remontowych i konserwatorskich w zabytkach polskich lub z Polsk ą zwi ązanych, znajduj ących si ę poza granicami kraju; - rewaloryzacji, konserwacji, ochrony i zachowania zabytkowych cmentarzy i miejsc pami ęci narodowej poza granicami kraju; - dokumentowania utraconego i rozproszonego polskiego dziedzictwa kulturowego za granic ą, w tym bada ń naukowych, kwerend bibliotecznych, archiwalnych i inwentaryzacji; - publikacji oraz promocji bada ń naukowych nad dziedzictwem narodowym poza granicami kraju; - upami ętniania wybitnych osób lub zdarze ń historycznych zwi ązanych z dziedzictwem narodowym poza granicami kraju;

- pomocy instytucjom stowarzyszonym w Stałej Konferencji Muzeów, Bibliotek i Archiwów Polskich poza Krajem oraz innym instytucjom emigracyjnym i organizacjom polonijnym, prowadz ącym działalno ść w zakresie ochrony dziedzictwa narodowego.

O dofinansowanie w ramach priorytetu ubiega ć mog ą si ę nast ępuj ące podmioty prawa polskiego: - pa ństwowe instytucje kultury; - samorz ądowe instytucje kultury; - archiwa pa ństwowe; - organizacje pozarz ądowe; - ko ścioły i zwi ązki wyznaniowe oraz ich osoby prawne.

Instytucja zarz ądzaj ąca: Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Departament Dziedzictwa Kulturowego, ul. Krakowskie Przedmie ście 15/17, 00-071 Warszawa

„O CHRONA ZABYTKÓW ARCHEOLOGICZNYCH ” Celem priorytetu jest ochrona dziedzictwa archeologicznego na terenie Rzeczpospolitej Polskiej, zgodnie z zasadami konserwatorskimi opartymi na zasadzie zrównowa żonego rozwoju zapisanej w art. 5 Konstytucji RP. W ramach priorytetu mo żna ubiega ć si ę o dofinansowanie zada ń, słu żą cych ochronie dziedzictwa archeologicznego: - ewidencja i inwentaryzacja zabytków archeologicznych metod ą bada ń powierzchniowych, w tym kontynuacja bada ń w ramach programu Archeologiczne Zdj ęcie Polski oraz weryfikacja bada ń dotychczasowych; - nieinwazyjne badania archeologiczne, niezwi ązane z planowanymi b ądź realizowanymi inwestycjami, wykorzystuj ące nowoczesne metody i sprz ęt; - opracowanie, wraz z obowi ązkow ą publikacj ą ksi ąż kow ą, wyników przeprowadzonych bada ń archeologicznych, w tym analiza i konserwacja pozyskanych w ramach tych bada ń zabytków.

O dofinansowanie w ramach priorytetu ubiega ć si ę mog ą nast ępuj ące podmioty prawa polskiego:

- samorz ądowe instytucje kultury;

- pa ństwowe instytucje kultury;

- organizacje pozarz ądowe;

- publiczne uczelnie akademickie;

- niepubliczne uczelnie akademickie;

- podmioty prowadz ące działalno ść gospodarcz ą.

Instytucja zarz ądzaj ąca: Narodowy Instytut Dziedzictwa, ul. Szeroki Dunaj 5, 00-255 Warszawa http://www.nid.pl

„O CHRONA I CYFRYZACJA DZIEDZICTWA KULTUROWEGO ” Celem priorytetu jest zainicjowanie kompleksowego procesu cyfryzacji materialnych zasobów dziedzictwa kulturowego, w tym zabytków, obiektów muzealnych, archiwalnych, bibliotecznych i audiowizualnych, znajduj ących si ę pod opiek ą podmiotów spoza sfery finansów publicznych, których działalno ść nie jest nastawiona na osi ąganie zysku, lub uczelni publicznych. W ramach priorytetu mo żna ubiega ć si ę o dofinansowanie nast ępuj ących rodzajów zada ń: - opracowanie zasobów kultury i dziedzictwa narodowego ze szczególnym uwzgl ędnieniem niepa ństwowego zasobu archiwalnego wraz z przeprowadzeniem koniecznych prac konserwatorskich; - digitalizacja zasobów kultury i dziedzictwa narodowego uwzgl ędniaj ąca przeprowadzenie niezb ędnych prac konserwatorskich; - udost ępnianie cyfrowych zasobów za po średnictwem urz ądze ń multimedialnych lub/oraz sieci rozległych (Internetu) poprzez portale internetowe;

- przechowywanie zasobów cyfrowych z zapewnieniem trwało ści i bezpiecze ństwa danych cyfrowych.

O dofinansowanie w ramach priorytetu ubiega ć mog ą si ę nast ępuj ące podmioty prawa polskiego:

- organizacje pozarz ądowe; - ko ścioły i zwi ązki wyznaniowe oraz ich osoby prawne; - uczelnie publiczne.

Instytucja zarz ądzaj ąca: Narodowy Instytut Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów, ul. Goraszewska 7, 02-910 Warszawa http://nimoz.pl/

„P ROGRAM WIELOLETNI MINISTRA KULTURY I DZIEDZICTWA NARODOWEGO KULTURA+” Celem Programu Wieloletniego KULTURA+ jest poprawa dost ępu do kultury oraz uczestnictwa w życiu kulturalnym na terenach wiejskich i wiejsko-miejskich, poprzez modernizacj ę i budow ę infrastruktury bibliotecznej oraz digitalizacj ę zasobów polskich muzeów, bibliotek i archiwów. Program KULTURA+ składa si ę z dwóch Priorytetów: - Priorytetu „Biblioteka+. Infrastruktura bibliotek”, zarz ądzanego przez Instytut Ksi ąż ki w Krakowie. W ramach priorytetu wspierany jest remont, przebudowa, rozbudowa i budowa budynków bibliotek w małych gminach. Wszystkie informacje na temat priorytetu dost ępne s ą na stronie: www.bibliotekaplus.pl. - Priorytetu „Digitalizacja”, zarz ądzanego przez Narodowy Instytut Audiowizualny. Priorytet „Digitalizacja” ma na celu poszerzenie i ułatwienie dost ępu do cyfrowych zasobów polskiego dziedzictwa kulturowego, poprzez digitalizacj ę zbiorów i rozbudow ę pracowni digitalizacyjnych. Informacje dost ępne s ą na stronie: www.nina.gov.pl.

II. Wojewódzki Konserwator Zabytków Warmi ńsko-Mazurski Wojewódzki Konserwator Zabytków, działaj ąc z upowa żnienia ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami ustala kryteria i sposób naboru wniosków oraz rozdziału środków finansowych na cele zwi ązane z ochron ą zabytków i opiek ą nad zabytkami w ramach środków przyznanych przez Wojewod ę Warmi ńsko-Mazurskiego, pozostaj ących w jego dyspozycji. Rodzaje kwalifikuj ących si ę zada ń:

- prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków planowane do przeprowadzenia w roku udzielenia dotacji niewymagaj ące wyłonienia wykonawcy na podstawie przepisów o zamówieniach publicznych; - prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków planowane do przeprowadzenia w roku udzielenia dotacji wymagaj ące wyłonienia wykonawcy na podstawie przepisów o zamówieniach publicznych; - prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków przeprowadzone w okresie trzech lat poprzedzaj ących rok zło żenia wniosku (tzw. refundacja). Warunkiem ubiegania si ę wła ściciela lub posiadacza zabytku o dotacj ę celow ą na prace przy zabytku jest posiadanie odr ębnej decyzji o wpisie obiektu do rejestru zabytków lub wyszczególnienie zabytku w decyzji wpisuj ącej zespół obiektów do rejestru zabytków województwa warmi ńsko-mazurskiego. Uprawnieni wnioskodawcy: - osoby fizyczne, jednostki samorz ądu terytorialnego lub inne jednostki organizacyjne posiadaj ące tytuł prawny do zabytku wynikaj ący z prawa własno ści, u żytkowania wieczystego, trwałego zarz ądu, ograniczonego prawa rzeczowego albo stosunku zobowi ązaniowego; z wnioskiem o udzielenie dofinansowania, o którym mowa w § 2 pkt l lit. c), mo że wyst ąpi ć wnioskodawca, którego działalno ść nie jest finansowana ze środków publicznych, po wykonaniu wszystkich prac lub robót przy zabytku okre ślonych w pozwoleniu wydanym przez wojewódzkiego konserwatora zabytków. Dofinansowanie prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych mo że obejmowa ć nakłady konieczne na prace lub roboty okre ślone w art. 77 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami: - sporz ądzenie ekspertyz technicznych i konserwatorskich; - przeprowadzenie bada ń konserwatorskich lub architektonicznych; - wykonanie dokumentacji konserwatorskiej; - opracowanie programu prac konserwatorskich i restauratorskich; - wykonanie projektu budowlanego zgodnie z przepisami Prawa budowlanego; - sporz ądzenie projektu odtworzenia kompozycji wn ętrz; - zabezpieczenie, zachowanie i utrwalenie substancji zabytku;

- stabilizacj ę konstrukcyjn ą cz ęś ci składowych zabytku lub ich odtworzenie w zakresie niezb ędnym dla zachowania tego zabytku; - odnowienie lub uzupełnienie tynków i okładzin architektonicznych albo ich całkowite odtworzenie, z uwzgl ędnieniem charakterystycznej dla tego zabytku kolorystyki; - odtworzenie zniszczonej przynale żno ści zabytku, je żeli odtworzenie to nie przekracza 50% oryginalnej substancji tej przynale żności; - odnowienie lub całkowite odtworzenie okien, w tym oście żnic i okiennic, zewn ętrznych odrzwi i drzwi, wi ęź by dachowej, pokrycia dachowego, rynien i rur spustowych; - modernizacj ę instalacji elektrycznej w zabytkach drewnianych lub w zabytkach, które posiadaj ą oryginalne, wykonane z drewna cz ęś ci składowe i przynale żno ści; - wykonanie izolacji przeciwwilgociowej; - uzupełnianie narysów ziemnych dzieł architektury obronnej oraz zabytków archeologicznych nieruchomych o własnych formach krajobrazowych; - działania zmierzaj ące do wyeksponowania istniej ących, oryginalnych elementów zabytkowego układu parku lub ogrodu; - zakup materiałów konserwatorskich i budowlanych, niezb ędnych do wykonania prac i robót przy zabytku wpisanym do rejestru, o których mowa w punktach oznaczonych literami g.-o; - zakup i monta ż instalacji przeciwwłamaniowej oraz przeciwpo żarowej i odgromowej. Wnioski o udzielenie dofinansowania zada ń składa si ę w terminach: - do dnia 28 lutego - na dofinansowanie prac, które zostan ą przeprowadzone w bie żą cym roku, - do dnia 30 czerwca - na dofinansowanie prac przeprowadzonych w okresie 3 lat poprzedzaj ących rok zło żenia wniosku tzw. Refundacja.

III. Bud żety jednostek samorz ądu terytorialnego Ustawodawca w ustawie o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami przewidział te ż mo żliwo ść dofinansowywania prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytkach wpisanych do rejestru zabytków ze środków jednostek samorz ądu terytorialnego na zasadach okre ślonych przez organy stanowi ące tych jednostek. Dotyczy to samorz ądów wszystkich szczebli. W ka żdym przypadku o dotacj ę mo że ubiega ć si ę, w drodze corocznie ogłaszanego konkursu, ka żdy podmiot posiadaj ący tytuł prawny do zabytku wynikaj ący z prawa

własno ści, u żytkowania wieczystego, ograniczonego prawa rzeczowego, trwałego zarz ądu albo stosunku zobowi ązaniowego. Ze środków dotacji mo żna dofinansowa ć wykonanie planowanych prac lub robót budowlanych tylko przy zabytkach wpisanych do rejestru, które mieszcz ą si ę w katalogu wskazanym w w/w art. 77 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Analogicznie jak w przypadku dotacji Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego i Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków na realizacj ę w/w zada ń, dotacja na wykonanie prac lub robót budowlanych przy jednym i tym samym zabytku mo że by ć udzielona w wysoko ści do 50% ogółu nakładów na te prace lub roboty. W szczególnie uzasadnionych przypadkach mo że by ć udzielona w wysoko ści do 100% nakładów koniecznych na wykonanie tych prac lub robót budowlanych. Na szczeblu wojewódzkim od 2009 r. co roku w bud żecie województwa zabezpieczane s ą środki finansowe przeznaczone na udzielenie dotacji na wykonanie prac lub robót budowlanych przy zabytkach wpisanych do rejestru zabytków województwa warmi ńsko-mazurskiego. Ponadto w ramach sprawowanego mecenatu zarówno przez samorz ąd województwa, jak i gminny, udzielane s ą, w drodze corocznie ogłaszanych konkursów ofert, dotacje dla organizacji pozarz ądowych oraz innych podmiotów wymienionych w art. 3 ust. 3 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalno ści po żytku publicznego i o wolontariacie, na wsparcie realizacji zada ń publicznych w zakresie kultury i ochrony dziedzictwa narodowego.

2. Źródła publiczne. Środki zagraniczne. Mo żliwo ść finansowania ochrony zabytków została wł ączona do działań współfinansowanych środkami finansowymi Unii Europejskiej. Wej ście Polski do Unii Europejskiej otworzyło wiele nowych mo żliwo ści zwi ązanych z realizacj ą projektów z zakresu kultury i ochrony dziedzictwa narodowego. Fundusze europejskie, tj. fundusze strukturalne, programy wspólnotowe oraz Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego i Norweski Mechanizm Finansowy umo żliwiły realizacj ę wielu ciekawych inicjatyw, zarówno tych o charakterze infrastrukturalnym, jak i przedsi ęwzi ęć artystycznych. Działania zwi ązane z zakresu kultury i ochrony dziedzictwa narodowego mog ą by ć dofinansowywane z dwóch zasadniczych źródeł: I. Fundusze Unii Europejskiej 1. Fundusze strukturalne i Fundusz Spójno ści: - Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko,

- Regionalny Program Operacyjny Województwa Warmi ńsko-Mazurskiego na lata 2014–2020, II. Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego i Norweski Mechanizm Finansowy

Oprócz funduszy, wskazanych powy żej, istniej ą inicjatywy wspólnotowe . W zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego istotna jest jedna z nich: JESSICA – celem tego wspólnego przedsi ęwzi ęcia Komisji Europejskiej, Europejskiego Banku Inwestycyjnego oraz Banku Rozwoju Rady Europy jest wspieranie inwestycji słu żą cych zapewnieniu zrównowa żonego rozwoju w miastach. Zakres wsparcia w ramach inicjatywy obejmuje równie ż coraz szerszy kr ąg tematyczny – rozpoczynaj ąc od rewitalizacji, poprzez edukacj ę, kultur ę, turystyk ę i transport a ko ńcz ąc na odnawialnych źródłach energii. Inicjatywa JESSICA przewiduje stworzenie specjalnych funduszy rozwoju miast lub funduszy powierniczych, zasilonych środkami strukturalnymi, których zadaniem b ędzie wspieranie, przy pomocy instrumentów finansowych, projektów realizowanych w ramach zintegrowanych planów rozwoju miejskiego. Beneficjenci, dzi ęki tej inicjatywie b ędą mieli dost ęp do dogodnych instrumentów finansowych, takich jak korzystne kredyty, środki kapitałowe lub gwarancje cz ęsto konieczne do realizacji projektów, ale nie b ędą mieli mo żliwo ści pozyskania dotacji. Inicjatywa Jessica jest nowatorskim podej ściem do wykorzystywania środków unijnych, zakładaj ącym odej ście od finansowania dotacyjnego na rzecz finansowania zwrotnego. Dzi ęki jej pilota żowemu wdro żeniu w ramach obecnego okresu programowania, cz ęść polskich regionów, które zdecydowały si ę na jej wdra żanie, zdob ędzie niezwykle cenne do świadczenie, umo żliwiaj ące efektywniejsze wdra żanie nowatorskich instrumentów in żynierii finansowej, które maj ą stanowi ć główn ą o ś najbli ższej perspektywy finansowej UE na lata 2014–2020. Z finansowania w ramach Inicjatywy Jessica mog ą skorzysta ć projekty uprawnione do dofinansowania w ramach działania regionalnego programu operacyjnego, z którego środki zostały wyodr ębnione w celu sfinansowania Inicjatywy Jessica w danym regionie. W śród przykładowych rodzajów projektów wymieni ć mo żna m.in. przebudow ę budynków lub zespołów obiektów w celu nadania im innych ni ż dot ąd funkcji u żytkowych (np. na cele gospodarcze, społeczne, kulturowe) lub przystosowanie obiektów do nowych wymaga ń bez zmiany ich funkcji (wymiana instalacji, elementów konstrukcyjnych, itp.) przy jednoczesnym zachowaniu walorów historycznych i architektonicznych istniej ących obiektów; przywrócenie

warto ści obejmuj ące remont lub modernizacj ę obiektów o szczególnej warto ści zabytkowej, maj ące na celu wyeksponowanie warto ści zabytkowych danego obiektu; zagospodarowanie terenów poprzemysłowych i powojskowych na cele usługowe, handlowe, rozrywkowe, kulturalne, itp.

FUNDUSZE UNII EUROPEJSKIEJ

Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko 2014-2020 Środki na projekty o charakterze ponadregionalnym z zakresu dziedzictwa dost ępne s ą w ramach Priorytetu VI „Ochrona i rozwój dziedzictwa kulturowego ”. Realizacja priorytetu inwestycyjnego przyczyni si ę do osi ągni ęcia celu dotycz ącego zachowania dziedzictwa kulturowego oraz rozwoju zasobów kultury dla obecnych i przyszłych pokole ń. Rezultatem interwencji b ędzie poprawa uczestnictwa społecze ństwa w kulturze skutkuj ąca wzrostem poziomu kompetencji kulturowych oraz postaw kreatywnych, jako wa żnych elementów poprawy konkurencyjno ści gospodarki (rozwój tzw. przemysłów kreatywnych). Słu żyć temu b ędzie zwłaszcza podniesienie zdolno ści instytucji kultury do rozwijania kreatywno ści i innowacyjno ści poprzez stworzenie odpowiedniego zaplecza materialnego i programowego tych placówek. W ramach inwestycji odnosz ących si ę do ochrony dziedzictwa kulturowego wspierane będą projekty z zakresu ochrony, zachowania i udost ępnienia, w tym turystycznego, zabytkowych obiektów o znaczeniu ponadregionalnym, dotycz ące renowacji zabytków nieruchomych wraz z otoczeniem, konserwacji zabytków ruchomych i ich digitalizacji (w przypadkach kiedy została uj ęta jako element projektu). W ramach przedsi ęwzi ęć odnosz ących si ę do rozwoju zasobów kultury realizowane b ędą działania dotycz ące zwi ększenia dost ępu do zasobów kultury, poprawy jako ści funkcjonowania instytucji kultury, w tym poprzez podnoszenie standardów infrastruktury oraz zakup trwałego wyposa żenia do prowadzenia działalno ści kulturalnej i edukacyjnej. W ramach tego obszaru wsparcie uzyskaj ą równie ż szkoły i uczelnie artystyczne, które oferuj ąc m.in. przestrze ń dla działalno ści twórczej, wystawienniczej i in. spełniaj ą rol ę aktywnych instytucji kultury. Wspierane b ędą tak że projekty uzupełniaj ące inwestycje infrastrukturalne o elementy zwi ązane z wykorzystaniem nowych technologii w obszarze kultury. Beneficjentami w ramach priorytetu inwestycyjnego będą instytucje kultury, archiwa pa ństwowe, jednostki samorz ądu terytorialnego, szkoły i uczelnie artystyczne prowadzone i nadzorowane przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, ko ścioły i zwi ązki wyznaniowe, organizacje pozarz ądowe, podmioty zarz ądzaj ące obiektami indywidualnie

wpisanymi na List ę Dziedzictwa UNESCO. Wsparcie b ędą mogły uzyska ć równie ż partnerstwa projektowe zawi ązane przez uprawnionych beneficjentów. Wsparcie dotyczy całego kraju, ze szczególnym uwzględnieniem miast i ich obszarów funkcjonalnych. Ukierunkowanie wsparcia inwestycji kulturalnych dla du żych miast b ędzie oddziaływa ć na: - tworzenie wysokiej jako ści oferty kulturalnej wpływaj ącej na atrakcyjno ść inwestycyjn ą, turystyczn ą i osiedle ńcz ą miast. W miastach/metropoliach b ędzie zapewniona bogata i zró żnicowana oferta kulturalna, dostarczana przez uznane instytucje kultury funkcjonuj ące w nowoczesnych, w pełni wyposa żonych obiektach; - „o żywienie” przestrzeni miejskich poprzez ró żne formy ich zagospodarowania – poczynaj ąc od renowacji i nierzadko nadania nowych funkcji zabytkom, po zagospodarowanie współczesnych obiektów kultury; - budowanie potencjału społecznego i integracji społecznej poprzez zwi ększenie dost ępu do kultury oraz wysokiej jako ści oferty kulturalnej; - podniesienie jako ści oraz estetyki miejskich przestrzeni publicznych.

Regionalny Program Operacyjny Województwa Warmi ńsko-Mazurskiego na lata 2014-2020 Priorytet 6. Kultura i dziedzictwo Priorytet Inwestycyjny 6c „Zachowanie, ochrona, promowanie i rozwój dziedzictwa naturalnego i kulturowego” Cel szczegółowy priorytetu inwestycyjnego i oczekiwane rezultaty to „zmiana pasywnej filozofii ochrony dziedzictwa kulturowego regionu i wykorzystanie instytucji kultury do budowy to żsamo ści regionalnej”. Rezultatem działa ń podejmowanych w ramach priorytetu będzie wzrost zainteresowania miejscami zwi ązanymi z dziedzictwem kulturowym i naturalnym oraz stanowi ącymi atrakcje turystyczne. Jednocze śnie zakłada si ę zwi ększenie liczby widzów i słuchaczy w teatrach i instytucjach muzycznych oraz zwiedzaj ących muzea. Przykładowe działania/typy przedsi ęwzi ęć : - ochrona, zachowanie i zabezpieczenie obiektów dziedzictwa kulturowego i obiektów zabytkowych; - zachowanie walorów architektoniczno-krajobrazowych i kulturowych miasteczek i wsi.

- inwestycje w instytucje kultury by dostosowa ć je do nowoczesnej działalno ści kulturalnej, w tym zakup trwałego wyposa żenia oraz konserwacja muzealiów, starodruków itp.; - wsparcie instytucji kultury na rzecz wł ączenia ich w tworzenie produktów turystycznych i oferty wypoczynkowo-turystycznej, wzmocnienia ich funkcji regionotwórczej; - wsparcie rozwoju centrów informacji kulturalnej i miejsc promocji kultury (festiwale wraz ze słu żą cą im infrastruktur ą, wystawy, wydawnictwa, itp.). Grupy docelowe : tury ści, mieszka ńcy. Typy beneficjentów : - jednostki samorz ądu terytorialnego, ich zwi ązki i stowarzyszenia; - jednostki organizacyjne jednostek samorz ądu terytorialnego; - instytucje kultury; - jednostki administracji rz ądowej; - pa ństwowe jednostki bud żetowe; - organizacje pozarz ądowe; - ko ścioły i zwi ązki wyznaniowe oraz osoby prawne ko ściołów i zwi ązków wyznaniowych. Terytorialny obszar realizacji: cały obszar województwa warmi ńsko-mazurskiego z preferencjami dla obszaru strategicznej interwencji: OSI Obszary wymagaj ące restrukturyzacji i rewitalizacji.

II. Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweski Mechanizm Finansowy. Głównymi celami Mechanizmów Finansowych – podobnie jak w przypadku poprzedniej edycji 2014-2020 – jest przyczynianie si ę do zmniejszania ró żnic ekonomicznych i społecznych w obr ębie Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz wzmacnianie stosunków dwustronnych pomiędzy pa ństwami-darczy ńcami a pa ństwem-beneficjentem. Okres przyznawania dofinansowania upłynie 30 kwietnia 2014 r., natomiast okres kwalifikowalno ści wydatków w ramach wyłonionych projektów zako ńczy si ę 30 kwietnia 2016 r. Minimalna warto ść dofinansowania została ustanowiona na 170 tys. euro. Ponadto, w ramach niektórych programów przewidziano mo żliwo ść ustanowienia Funduszu małych grantów, gdzie minimalna warto ść dofinansowania mo że wynosi ć od 5 tys. euro do 250 tys.

euro. Wnioskodawcami mog ą by ć podmioty prywatne, publiczne, komercyjne b ądź niekomercyjne, oraz organizacje pozarz ądowe ustanowione jako podmiot prawny w Polsce, jak równie ż organizacje mi ędzyrz ądowe działaj ące w Polsce. Nowa perspektywa opiera na tzw. podej ściu programowym. Ustanowiono 19 programów (np. program „Konserwacja i rewitalizacja dziedzictwa kulturowego”), zorientowanych na osi ąganie zało żonych celów, rezultatów i wyników. Programami zarz ądzaj ą Operatorzy (m.in. Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego). Zakres wsparcia w ramach nowej perspektywy jest bardzo szeroki. W zakresie kultury i ochrony dziedzictwa narodowego: na konserwacj ę i rewitalizacj ę dziedzictwa kulturowego przeznaczono 60 mln euro. Oprócz tego, 10 mln euro zostanie skierowane na działania „mi ękkie” dotycz ące promocji kultury i sztuki w śród szerokiej publiczno ści oraz wzrostu świadomo ści dotycz ącej ró żnorodno ści kulturowej oraz umocnienia dialogu mi ędzykulturowego. Ponadto kontynuowane jest równie ż wsparcie na rzecz mobilno ści studentów i pracowników naukowych szkolnictwa wyższego w ramach Funduszu dla Organizacji Pozarz ądowych a tak że współpracy instytucjonalnej pod postaci ą Funduszu Stypendialnego.

W ramach Mechanizmu Finansowego EOG wyró żni ć nale ży: Program: Konserwacja i rewitalizacja dziedzictwa kulturowego. W ramach Programu zakłada si ę współfinansowanie działa ń: rewitalizacja, konserwacja, renowacja i adaptacja na cele kulturalne historycznych obiektów i zespołów zabytkowych wraz z otoczeniem (zakup wyposa żenia mo że stanowi ć integraln ą cz ęść projektu); budowa, rozbudowa, remonty i przebudowa instytucji kultury (zakup wyposa żenia mo że stanowi ć integraln ą cz ęść projektu); konserwacja zabytków ruchomych oraz zabytkowych ksi ęgozbiorów, zbiorów pi śmienniczych, archiwaliów i zbiorów audiowizualnych, w tym filmowych; rozwój zasobów cyfrowych w dziedzinie kultury, w tym: digitalizacja zabytków ruchomych oraz zabytkowych ksi ęgozbiorów, zbiorów pi śmienniczych, archiwaliów i zbiorów audio, audiowizualnych i filmowych oraz tworzenie wirtualnych instytucji kultury. Operatorem Programu jest Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Program: Promowanie ró żnorodno ści kulturowej i artystycznej w ramach europejskiego dziedzictwa kulturowego.

W ramach Programu zakłada si ę współfinansowanie działa ń: organizacja wystaw, spektakli, koncertów, festiwali (w tym filmowych) i innych wydarze ń artystycznych; wspieranie współpracy oraz wymiany artystów w zakresie m.in. sztuk plastycznych, sztuk scenicznych, muzyki, fotografii, filmu i innych; wspieranie współpracy szkół artystycznych i uczelni artystycznych; współpraca ekspertów w dziedzinie nowoczesnych technik konserwatorskich (w tym digitalizacji dóbr kultury); dokumentacji, ochrony, konserwacji i promocji dziedzictwa kulturowego, zwalczania nielegalnego wywozu i wwozu oraz handlu skarbami kultury, zarz ądzania dziedzictwem narodowym; współpraca mi ędzyinstytucjonalna instytucji kultury i archiwów.

Inne źródła finansowania ochrony zabytków i opieki nad zabytkami.

Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Projekty zwi ązane z ochron ą zabytków mog ą by ć równie ż finansowane z ró żnego rodzaju funduszy, powołanych do realizacji zada ń w innych dziedzinach. W śród nich nale ży wymieni ć Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Olsztynie, który w ramach priorytetowych działa ń wspiera prace leczniczo-piel ęgnacyjne przy drzewach i krzewach, a w szczególno ści – pomnikach przyrody oraz parkach. Warto podkre śli ć, że działania na rzecz ochrony zabytkowych parków i ogrodów oraz inicjowanie szczegółowych prac badawczych w tych obiektach prowadzone s ą tak że z ramienia Narodowego Instytutu Dziedzictwa. W ramach wieloletniej współpracy, w zakresie wspierania procesu rewaloryzacji najbardziej presti żowych historycznych zało żeń ogrodowych, pomi ędzy Narodowym Instytutem Dziedzictwa a Narodowym Funduszem Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, powstała Lista zabytkowych zało żeń ogrodowych, których wła ściciele i u żytkownicy mog ą ubiega ć si ę o dofinansowanie ze środków Funduszu. Lista składa si ę z cz ęś ci stałej „Listy najcenniejszych zabytkowych zało żeń ogrodowych Polski” i cz ęś ci ruchomej, ustalanej w cyklu trzyletnim „Listy preferencyjnej zabytkowych parków i ogrodów dla Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej”. Na stronie internetowej Narodowego Instytutu Dziedzictwa www.nid.pl opisana została szczegółowa procedura aktualizacji w/w Listy. Środki Wojewódzkiego Funduszu (a tak że Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej) mog ą by ć przeznaczone m.in. na: edukacj ę ekologiczn ą oraz propagowanie działa ń proekologicznych i zasady zrównowa żonego rozwoju,

przedsi ęwzi ęcia zwi ązane z ochron ą przyrody, w tym urz ądzanie i utrzymanie terenów zieleni, zadrzewie ń, zakrzewie ń oraz parków, dofinansowywanie działa ń zwi ązanych z utrzymaniem i zachowaniem parków oraz ogrodów, b ędących przedmiotem ochrony na podstawie przepisów o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej udziela pomocy finansowej w formie po życzek, dotacji, dopłaty do oprocentowania kredytów i po życzek zaci ąganych w bankach komercyjnych. O pomoc ze środków WFO ŚiGW w Olsztynie ubiega ć si ę mog ą zarówno jednostki samorz ądu terytorialnego, jak i przedsi ębiorcy oraz organizacje pozarz ądowe. Finansowanie zada ń zwi ązanych z ochron ą zabytków zagwarantowano w Priorytecie: Ochrona przyrody i krajobrazu. Dotacja oraz dofinansowanie w formie przekazania środków pa ństwowym jednostkom bud żetowym mog ą by ć przyznawane do wysoko ści 99% całkowitego kosztu zadania z zakresu ochrony przyrody i krajobrazu obejmuj ące prace rewitalizacyjne realizowane na terenach obj ętych ochron ą lub w stosunku do obiektów poddanych pod ochron ę, uj ętych w rejestrze albo ewidencji, zgodnie z ustaw ą z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody lub z ustaw ą z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami.

Narodowe Centrum Nauki Zgodnie z ustaw ą o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, badania konserwatorskie, architektoniczne, archeologiczne lub inne badania naukowe zwi ązane z prowadzeniem prac konserwatorskich i restauratorskich przy zabytkach mog ą by ć równie ż dofinansowane przez na zasadach okre ślonych w przepisach o zasadach finansowania nauki ze środków pozostaj ących w dyspozycji Narodowego Centrum Nauki.

Europejskie Dni Dziedzictwa Europejskie Dni Dziedzictwa to najwi ększy w Europie projekt społeczny i edukacyjny, najwa żniejsze świ ęto zabytków kultury Starego Kontynentu. Ich idea narodziła si ę w 1985 r. w Granadzie w Hiszpanii podczas II Konferencji Rady Europy. Wówczas po raz pierwszy bezpłatnie udost ępniono zwiedzaj ącym obiekty, do których dost ęp dotychczas był ograniczony. Inicjatywa cieszyła si ę tak du żym zainteresowaniem, że w 1991 r. zainspirowała Rad ę Europy do ustanowienia Europejskich Dni Dziedzictwa. Głównym celem Europejskich Dni Dziedzictwa jest promowanie regionalnego dziedzictwa kulturowego oraz przypominanie o wspólnych korzeniach kultury europejskiej. Imprezy skierowane s ą do bardzo szerokiej

i ró żnorodnej grupy odbiorców, co nadaje im wymiar uniwersalny. W obchodach Europejskich Dni Dziedzictwa uczestnicz ą wszystkie pa ństwa, członkowie Rady Europy, w tym Polska, która wł ączyła si ę do tej akcji w 1993 r. Co roku we wrze śniu organizatorzy udost ępniaj ą do zwiedzania szerokiej publiczno ści zabytki i miejsca kultury, przygotowuj ą festyny, jarmarki, imprezy plenerowe, inscenizacje, turnieje rycerskie, wystawy, odczyty naukowe, konkursy, spotkania z twórcami kultury i wiele innych imprez o ró żnorodnym charakterze, skierowanych do ró żnych grup społecznych i wiekowych. Dzi ęki temu obywatele pa ństw uczestnicz ących w EDD maj ą doskonał ą okazj ę do poznania dorobku kulturowego regionu, który zamieszkuj ą.

Ogólnopolski konkurs „Zabytek zadbany” „Zabytek Zadbany” jest corocznym konkursem ogłaszanym przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Nadzór nad konkursem sprawuje Generalny Konserwator Zabytków. Podmiotem realizuj ącym procedur ę konkursow ą, podobnie jak wy żej omówione Europejskie Dni Dziedzictwa jest Narodowy Instytut Dziedzictwa . Konkurs, skierowany jest do wła ścicieli, posiadaczy i zarz ądców zabytkowych obiektów wpisanych do rejestru zabytków, nie stanowi źródła finansowania zabytków, jednak warto o nim wspomnie ć, bowiem jego celem jest promocja opieki nad zabytkami i upowszechnianie najlepszych wzorów wła ściwego utrzymania i zagospodarowania obiektów. Charakter edukacyjny konkursu polega na popularyzacji wiedzy dotycz ącej wła ściwego post ępowania z zabytkami architektury podczas ich u żytkowania oraz w trakcie przeprowadzanych remontów.

Pozostałe źródła finansowania ochrony zabytków i opieki nad zabytkami fundusze fundacji krajowych , m.in. Fundacja im. Stefana Batorego (www.batory.org.pl), Fundacja Kronenberga (www.citibank.pl/poland/kronenberg/polish/index); fundusze europejskie, m.in. Programy Europejskiej Fundacji Kultury (www.eurocult.org), Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej (www.efrwp.pl); fundusze mi ędzynarodowe, m.in. Fundusze Wyszehradzkie (www.visegradfund.org), Szwajcarska Fundacja dla Kultury Pro Helvetia (www.prohelvetia.pl), Fundacja Współpracy Polsko–Niemieckiej (www.fwpn.org.pl), Polsko–Ameryka ńska Fundacja Wolno ści (www.pafw.pl);

fundusze organizacji mi ędzynarodowych , m.in. Europa Nostra wr ęcza nagrody za utrzymywanie i restauracj ę obiektów kulturowych w krajach europejskich (www.europanostra.org).

12. ZASADY OCENY REALIZACJI PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI

GMINY KALINOWO

Zgodnie z Ustaw ą o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, z realizacji programu Wójt gminy Kalinowo sporz ądza co dwa lata sprawozdanie, które przedstawia Radzie Gminy. Sprawozdanie o którym mowa b ędzie sporz ądzone w pierwszym kwartale po upływie dwóch lat od uchwalenia przez Rad ę Gminy Kalinowo niniejszego programu. Prace nad kolejnym programem opieki nad zabytkami powinny by ć zainicjowane na 3 miesi ące przed zako ńczeniem okresu czteroletniego obowi ązywania programu. Dwuletnia ocena realizacji programu zawarta w sprawozdaniu b ędzie słu żyła ewaluacji programu. Zmiany w programie wymagaj ą uchwały Rady Gminy Kalinowo.

Przy ocenie realizacji oraz efektów wprowadzenie programu opieki nad zabytkami gminy Kalinowo na lata 2016-2019 przyjmuje si ę nast ępuj ące kryteria oceny ( wska źniki ):

Priorytet I. Zagwarantowanie ochrony zachowanych elementów zabytkowych układu urbanistyczno-przestrzennego:

- liczba zalece ń konserwatorskich i pozwole ń na prace remontowe i budowlane przy obiektach zabytkowych; - liczba nowouchwalonych miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego uwzgl ędniaj ących przyj ęte zało żenia ochrony konserwatorskiej (z uwzgl ędnieniem procentowego udziału powierzchni miasta obj ętej w/w planami); Priorytet II. Praktyczne wykorzystanie zasobów dziedzictwa kulturowego dla wykreowania produktu turystycznego

- liczba obiektów zabytkowych oznakowanych tablicami informacyjnymi zawieraj ącymi informacje dotycz ące ich historii; - liczba tras turystycznych i ci ągów spacerowych o profilu historycznym, obejmuj ących obiekty zabytkowe na terenie gminy; - liczba wydawnictw (broszur, folderów tras turystycznych i spacerowych, opisów szlaków tematycznych) dotycz ących dziedzictwa kulturowego gminy;

- liczba wydarze ń skierowanych do mieszka ńców dotycz ących dziedzictwa kulturowego gminy; - liczba inicjatyw zrealizowanych przez środowiska lokalne (nieformalne oraz organizacje pozarz ądowe) maj ących na celu promowanie dziedzictwa kulturowego gminy, wsparte organizacyjnie lub finansowo przez gmin ę.

Priorytet III. Popularyzacja i edukacja w zakresie ochrony i opieki nad dziedzictwem kulturowym

- liczba przeprowadzonych działa ń (szkole ń, spotka ń) z mieszka ńcami gminy oraz liczba uczestników tych działa ń, dotycz ących zasad prawidłowo przeprowadzanych rewitalizacji i remontów obiektów zabytkowych; - liczba działa ń podj ętych przez placówki o światowe prowadzone przez gmin ę, maj ących na celu propagowanie w śród dzieci i młodzie ży wiedzy oraz poszanowania dla dziedzictwa kulturowego; - liczba osób uczestnicz ących w działaniach (prowadzonych przez gminne placówki oświatowe) maj ących na celu propagowanie w śród dzieci i młodzie ży wiedzy oraz poszanowania dla dziedzictwa kulturowego gminy. Priorytet IV. Stworzenie gminnego systemu ochrony dziedzictwa kulturowego poprzez zapewnienie warunków organizacyjnych i finansowych umo żliwiaj ących sprawowanie skutecznej opieki nad substancj ą zabytkow ą oraz wła ściwe utrzymanie i zagospodarowanie obiektów zabytkowych - kwota udzielonych dotacji na prowadzenie remontów i prac konserwatorskich w obiektach wpisanych do rejestru zabytków; - liczba obiektów którym udzielono dotacji na prowadzenie remontów i prac konserwatorskich w obiektach wpisanych do rejestru zabytków; - liczba opracowa ń dokumentuj ących elementy dziedzictwa kulturowego gminy.

Zał ącznik nr 1: Wykaz obiektów z terenu gminy Kalinowo, wpisanych do rejestru zabytków województwa warmi ńsko-mazurskiego, uj ętych w gminnej ewidencji zabytków

L. P. MIEJSCOWO ŚĆ OBIEKT DATOWANIE NR REJESTRU ZABYTKÓW

1. Borzymy , dz. geod. cmentarz wojenny z czasów 1914 r. A-2906 z nr 144/2 I wojny światowej 29.08.1989 r.

2. Borzymy, dz. geod. cmentarz ewangelicki, 2. połowa XIX w. A-2874 z nr 157/2 dawny 30.08.1989 r.

3. Długie , dz. geod. nr cmentarz wojenny z czasów 1914 r. A-3028 z 38 I wojny światowej (1374) 22.03.1990 r.

4. Dorsze , dz. geod. nr cmentarz wojenny z czasów pomi ędzy 1915 a A-2610 z 81 I wojny światowej 1925 r. 11.01.1989 r.

5. Dorsze 9 chałupa drewniana --- A-593 z 30.11.1966 r. Budynek zabytkowy nie istnieje; pozostaje w GEZ do czasu wykre ślenia z rejestru zabytków

6. Dudki , dz. geod. nr cmentarz wojenny z czasów 1914 r. A-2877 z 25 I wojny światowej 30.08.1989 r.

7. Dudki, dz. geod. nr cmentarz wojenny z czasów 1914 r. A-2876 z 66 I wojny światowej 30.08.1989 r.

8. Dudki, dz. geod. nr cmentarz wojenny z czasów 1914 r. A-2875 z 40 I wojny światowej 30.08.1989 r.

9. Golubie 8, dz. geod. dwór murowany w zespole 1894 r. A-1394 z nr 184 dworsko- folwarcznym 7.06.1982 r. wraz z otaczaj ącymi pozostało ściami zało żenia zieleni (szpalery, aleja)

10. Golubka , dz. geod. cmentarz ewangelicki, pocz ątek XX wieku A-3027 z nr 219 dawny z kwater ą wojenn ą z 22.03.1990 r. czasów I wojny światowej

11. Gr ądzkie Ełckie , dz. cmentarz ewangelicki, koniec XIX w. A-2865 z geod. nr 198/6 dawny z cmentarzem 29.08.1989 r. wojennym z czasów I wojny światowej

12. Gr ądzkie Ełckie, dz. wiata na przystanku kolei 1939-1945 A-3194 z geod. nr 47 wąskotorowej 30.09.1991 r.

(dec. Ełcka Kolei Dojazdowa)

13. Kalinowo ko ściół ewangelicki, ob. 1924 r. A-3260 z rzymskokatolicki p.w. 2.01.1992 r. Wniebowzi ęcia NMP

14. Kalinowo, dz. geod. cmentarz ewangelicki 1. połowa IX w. A-2864 z nr 150 (stary) z mogił ą wojenn ą z 29.08.1989 r. czasów I wojny światowej

15. Kalinowo, dz. geod. cmentarz ewangelicki 2. połowa XIX w. A-2863 z nr 198 (nowy) z kwater ą wojenn ą 29.08.1989 r. z czasów I wojny światowej

16. Kalinowo ul. budynek pomocniczy przy 1913 A-3194 z Konopnickiej 11, dz. nieistniej ącym dworcu 30.09.1991 r. geod. nr 211 kolei w ąskotorowej, ob. (dec. Ełcka budynek mieszkalny Kolei Dojazdowa)

17. Kole śniki , dz. geod. cmentarz ewangelicki, pocz ątek XX w. A-2866 z nr 247, 248 dawny z kwater ą wojenn ą z 29.08.1989 r. czasów I wojny światowej

18. Krzy żewo , dz. geod. cmentarz ewangelicki, 2. połowa XIX w. A-2856 z nr 124 dawny 28.08.1989 r.

19. Krzy żewo, dz. geod. cmentarz ewangelicki z 2. połowa XIX w. A-2860 z nr 123 kwater ą wojenn ą z czasów 28.08.1989 r. I wojny światowej

20. Krzy żewo 11 chata mazurska --- A-91 z 22.01.1953 r. (budynek nie istnieje, pozostanie w GEZ do czasu wykre ślenia go z rejestru zabytków )

21. Krzy żewo 11 budynek gospodarczy, --- A-25, A-26 z drewniany 22.01.1953 r. (budynek nie istnieje, pozostanie w GEZ do czasu wykre ślenia go z rejestru zabytków )

22. Krzy żewo 16 chata mazurska --- A-92 z 22.01.1953 r. (budynek nie istnieje, pozostanie w GEZ do czasu wykre ślenia go z rejestru zabytków )

23. Laski Wielkie , dz. cmentarz ewangelicki, pocz ątek XX w. A-3043 z geod. nr 46/1 dawny 8.05.1990 r.

24. Makosieje , dz. geod. cmentarz wojenny z czasów 1914 r. A-3026 z nr 257 I wojny światowej 22.03.1990 r.

25. Marcinowo , dz. cmentarz ewangelicki, 2. połowa XIX w. A-3025 z geod. nr 196 dawny 22.03.1990 r.

26. Ma że, dz. geod. nr cmentarz ewangelicki, 2. połowa XIX w. A-2861 z 149 dawny z kwater ą wojenn ą z 28.08.1998 r. czasów I wojny światowej

27. Milewo , dz. geod. nr cmentarz ewangelicki, 2. połowa XIX w. A-2854 z 66 dawny 28.08.1989 r.

28. Milewo, dz. geod. nr cmentarz ewangelicki, koniec XIX w. A-2843 z 124 dawny 28.08.1989 r.

29. Milewo, dz. geod. nr cmentarz ewangelicki, 2. połowa XIX w. A-2855 z 135 dawny z kwater ą wojenn ą z 28.08.1989 r. czasów I wojny światowej

30. Pi ętki , dz. geod. nr cmentarz ewangelicki, 2. połowa XIX w. A-3031 z 54 dawny 22.03.1990 r.

31. Pi ętki, dz. geod. nr cmentarz ewangelicki, pocz ątek XX w. A-3024 z 646 dawny z kwater ą wojenn ą z 22.03.1990 r. czasów I wojny światowej

32. Pi ętki, dz. geod. nr cmentarz wojenny z czasów koniec lat 20-tych A-3030 z 70 I wojny światowej XX w. 22.03.1990 r.

33. Pisanica , dz. geod. ko ściół ewangelicki, ob. 1894 A-2967 z nr 32/3 rzymskokatolicki p.w. 15.12.1989 r. Matki Boskiej Królowej Polski i św. Stanisława Kostki

34. Pisanica, dz. geod. nr kwatera wojenna z czasów 1914r. A-3228 z 32/3 I wojny światowej na 26.11.1991 r. cmentarzu przyko ścielnym

35. Romanowo , dz. cmentarz wojenny z czasów koniec 1. ćwierci A-2871 z geod. nr 74 I wojny światowej XX w. 29.08.1989 r.

36. Romanowo, dz. cmentarz wojenny czasów I 1. połowa XIX w. A-3023 z geod. nr 134/2 (d. wojny światowej 29.08.1989 r. Ryczywół)

37. Romanowo, dz. cmentarz ewangelicki, 1. połowa XIX w. A-2870 z geod. nr 134/2 dawny 29.08.1989 r.

38. Romoty, dz. geod. nr cmentarz ewangelicki, 1. ćwier ć XIX w. A-2868 z 36 dawny z mogił ą wojenn ą z 29.08.1989 r. czasów I wojny światowej

39. Romoty, dz. geod. nr cmentarz wojenny z czasów 1914 r. A-3233 z 4/2 I wojny światowej 27.11.1991 r.

40. Skom ętno Wielkie , cmentarz ewangelicki, 2. połowa XIX w. A-2872 z dz. geod. nr 113 dawny z kwater ą wojenn ą z 29.08.1989 r. czasów I wojny światowej

41. Skom ętno Wielkie, cmentarz ewangelicki, pocz ątek XX w. A-2869 z dz. geod. nr 60 dawny z kwater ą wojenn ą z 29.08.1989 r. czasów I wojny światowej

42. Sto żne , dz. geod. nr cmentarz ewangelicki z koniec XIX w. A-2862 z 130 kwater ą z czasów I wojny 29.08.1989 r. światowej

43. Sto żne, dz. geod. nr cmentarz ewangelicki, koniec XIX w. A-2867 z 76 dawny 29.08.1989 r.

44. Turowo , dz. geod. nr cmentarz ewangelicki z 2. połowa XIX w. A-3029 z 217 kwater ą wojenn ą z czasów 22.03.1990 r. I wojny światowej

45. Turowo 1, dz. geod. budynek stacyjny kolei 1913 r., 1950 r. A-3194 z nr 166 wąskotorowej 30.09.1991 r. (dec. Ełcka Kolej Dojazdowa)

46. Wysokie , dz. geod. cmentarz ewangelicki, pocz ątek XX w. A-2873 z nr 67, 68 i 69 dawny z kwater ą wojenn ą z 29.08.1989 r. czasów I wojny światowej

47. Zanie , dz. geod. nr cmentarz ewangelicki, koniec XIX w. A-3032 z 185 dawny z kwater ą wojenn ą z 22.03.1990 r. czasów I wojny światowej

48. Zocie 8 chałupa mazurska --- A-592 z 30.11.1966 r. (budynek nie istnieje, pozostanie w GEZ do czasu wykre ślenia go z rejestru zabytków )

Zał ącznik nr 2: Wykaz obiektów z terenu gminy Kalinowo uj ętych w gminnej ewidencji zabytków, niewpisanych do rejestru zabytków województwa warmińsko-mazurskiego

L. P. MIEJSCOWO ŚĆ OBIEKT DATOWANIE NR REJESTRU ZABYTKÓW

1. Borzymy, dz. geod. cmentarz ewangelicki, połowa XIX w. --- nr 142 rodzinny

2. Borzymy 21, dz. młyn elektryczny, połowa XIX w. --- geod. nr 155/4 murowany z budynkiem gospodarczym, murowanym w zespole mły ńskim

3. Borzymy 21, dz. obora murowana w zespole połowa XIX w. --- geod. nr 155/4 mły ńskim

4. Borzymy 21, dz. stodoła drewniana w połowa XIX w. --- geod. nr 155/4 zespole mły ńskim

5. Borzymy, dz. geod. relikty zało żenia zieleni 2. połowa XIX w. --- nr 217/8

6. Długie, dz. geod. nr cmentarz wojenny 1914-1915 r. --- 99 żołnierzy armii niemieckiej i rosyjskiej z czasów I wojny światowej

7. Długie, dz. geod. nr cmentarz ewangelicki, 2. połowa XIX w. --- 37 dawny

8. Długie, dz. geod. nr cmentarz ewangelicki, pocz ątek XX w. --- 91 dawny

9. Długie 10, dz. geod. budynek mieszkalny, pomi ędzy 1915 a --- nr 74/1 i 77 murowany 1925 r.

10. Długie 11, dz. geod. budynek mieszkalny, pomi ędzy 1915 a --- nr 126/12 murowany 1925 r.

11. Dorsze 1, dz. geod. budynek szkoły, murowany lata 20.-30. XX w. --- nr 37/1

12. Dorsze, dz. geod. nr budynek gospodarczy w lata 20.-30. XX w. --- 37/1 zespole szkoły

13. Dudki, dz. geod. nr cmentarz ewangelicki, koniec XIX w. --- 19, 11 dawny, rodowy (rodziny Saborowskich)

14. Dudki, dz. geod. nr cmentarz ewangelicki, pocz ątek XX w. --- 107 dawny (

15. Dudki, dz. geod. nr mogiła wojenna żołnierzy 1914 r. --- 102 armii rosyjskiej z czasów I wojny światowej

16. Ginie , dz. geod. nr cmentarz ewangelicki, pocz ątek XX w. --- 103 dawny

17. Golubie , dz. geod. nr cmentarz ewangelicki, 2. połowa XIX w. --- 141 dawny

18. Golubie, dz. geod. nr cmentarz ewangelicki, 2. połowa XIX w. --- 211 dawny

19. Golubie 6, dz. geod. budynek mieszkalny, koniec XIX w. --- nr 185 murowany

20. Golubie, dz. geod. nr park krajobrazowy w 2. połowa XIX w. --- 183 i 184 zespole dworsko- folwarcznym

21. Golubka, dz. geod. nr cmentarz ewangelicki, 2. połowa XIX w. --- 97 dawny

22. Gr ądzkie Ełckie, dz. cmentarz ewangelicki, pocz ątek XX w. --- geod. nr 89/9 dawny

23. Gr ądzkie Ełckie, dz. cmentarz ewangelicki, przełom XIX i XX --- geod. nr 153 dawny w.

24. Gr ądzkie Ełckie 6, budynek mieszkalny, 1916 – 1918 r. --- dz. geod. nr 138 murowany

25. Iwa śki , dz. geod. nr cmentarz ewangelicki, pocz ątek XX w. --- 625 dawny

26. Iwa śki, dz. geod. nr cmentarz ewangelicki, pocz ątek XX w. --- 275 dawny

27. Kalinowo, ul. Kajki, cmentarz przyko ścielny XV w. --- dz. geod. nr 103

28. Kalinowo, ul. plebania murowana 2. połowa XIX w. --- Mazurska 1, dz. geod. nr 104

29. Kalinowo, ul. Kajki budynek mieszkalny, przełom XIX i XX --- 5, dz. geod. nr 139/1 murowany w. i 140

30. Kalinowo, dz. geod. cmentarz komunalny 1976-77 --- 1, 2/1 i 6/1

31. Kole śniki, dz. geod. cmentarz ewangelicki, 2. połowa XIX w. ---

nr 65 dawny

32. Kole śniki, dz. geod. cmentarz ewangelicki, pocz ątek XX w. --- nr 66, 67 dawny

33. Kole śniki, dz. geod. cmentarz ewangelicki, okres --- nr 171 dawny mi ędzywojenny

34. Kulesze , dz. geod. nr cmentarz ewangelicki, pocz ątek XX w. --- 61 dawny

35. Lisewo , dz. geod. nr cmentarz ewangelicki, 2. połowa XIX w. --- 63 dawny

36. Łoje , dz. geod. nr cmentarz ewangelicki, 2. połowa XIX w. --- 103 dawny

37. Makosieje, dz. geod. cmentarz ewangelicki, 2. połowa XIX w. --- nr 257 dawny

38. Makosieje 3, dz. budynek mieszkalny, pocz ątek XX w. --- geod. nr 127 murowany

39. Marcinowo, dz. cmentarz ewangelicki, pocz ątek XX w. --- geod. nr 28 dawny

40. Marcinowo, dz. cmentarz ewangelicki, pocz ątek XX w. --- geod. nr 72 dawny

41. Mazurowo , dz. cmentarz ewangelicki, pocz ątek XX w. --- geod. nr 46 dawny

42. Mazurowo 10, dz. budynek mieszkalny, ok. 1930 r. --- geod. nr 56/5 murowano-drewniany

43. Mazurowo, dz. geod. relikty zieleni – pocz ątek XX w. --- nr 1/2 pozostało ści parku krajobrazowego w zespole dworsko-folwarcznym

44. Ma że, dz. geod. nr cmentarz ewangelicki, 1. połowa XIX w. --- 80 dawny

45. Mikołajki , dz. geod. cmentarz ewangelicki, pocz ątek XX w. --- nr 25 dawny

46. Pi ętki, dz. geod. nr cmentarz ewangelicki, pocz ątek XX w. --- 646 dawny

47. Pi ętki, dz. geod. nr relikty zieleni – pocz ątek XX w. --- 156 i 157 pozostało ści parku krajobrazowego w zespole dworsko-folwarcznym

48. Pisanica, dz. geod. nr mogiła pastora Teodora 1924 r. --- 32/3 Kami ńskiego na cmentarzu przyko ścielnym

49. Pisanica, dz. geod. nr cmentarz ewangelicki, 2. połowa XIX w. --- 31/3 obecnie rzymskokatolicki

50. Pisanica, dz. geod. nr cmentarz ewangelicki, pocz ątek XX w. --- 73 dawny

51. Pisanica 31, dz. dwór murowany pocz ątek XX w. --- geod. nr 136 i 137/1

52. Pisanica – Sypitki, aleja przydro żna (lipowa) pocz ątek XX w. --- dz. geod. nr 9/1, 10, 11, 1, 150, 142, 53

53. Prawdziska , dz. ko ściół parafialny p.w. św. 1918-1921 --- geod. nr 45 Andrzeja Apostoła

54. Prawdziska, dz. budynek gospodarczy w 1918-1921 --- geod. nr 45 zespole sakralnym

55. Prawdziska, dz. miejsce po ko ściele ------geod. nr 98 ewangelickim, plebanii i cmentarzu przyko ścielnym

56. Prawdziska, dz. cmentarz ewangelicki, 2. połowa XIX w. --- geod. nr 66 dawny z kwater ą wojenn ą z czasów I wojny światowej

57. Prawdziska, dz. cmentarz ewangelicki, ob. 2. połowa XIX w. --- geod. nr 29 komunalny

58. Prawdziska 7, dz. budynek mieszkalny, koniec XIX – --- geod. nr 84/1 i 84/2 murowany pocz ątek XX w.

59. Przepiórki , dz. cmentarz ewangelicki, pocz ątek XX w. --- geod. nr 161 (obr ęb dawny Sto żne)

60. Przepiórki, dz. geod. park krajobrazowy w koniec XIX lub --- nr 150 (obr ęb zespole dworsko- pocz ątek XX w. Sto żne) folwarcznym (nieistniej ącym)

61. Romanowo 5, dz. kaplica ewangelicka, koniec XIX lub --- geod. nr 19/2 i 16 obecnie budynek pocz ątek XX w. mieszkalny

62. Romoty 10, dz. dwór w zespole dworsko- koniec XIX w. --- geod. nr 32/2 folwarcznym

63. Romoty , dz. geod. nr park krajobrazowy w koniec XIX w. --- 32/2 zespole dworsko- folwarcznym

64. Ryczywół , dz. geod. relikty zieleni – pocz ątek XX w. --- nr 138/27 pozostało ści parku krajobrazowego w zespole dworsko-folwarcznym

65. Skrzypki , dz. geod. cmentarz ewangelicki, pocz ątek XX w. --- nr 31 dawny

66. Skrzypki 14, dz. budynek szkoły, murowany lata 20-te lub 30-te --- geod. nr 118 XX w.

67. Stacze , dz. geod. nr mogiła wojenna z czasów I 1914 r. --- 252/9 wojny światowej

68. Stacze, dz. geod. nr cmentarz ewangelicki, koniec XIX w. --- 250/6 dawny

69. Stacze 5, dz. geod. nr budynek szkoły, murowany pocz ątek XX w. --- 135

70. Stacze 5, dz. geod. nr budynek murowano- pocz ątek XX w. --- 135 drewniany w zespole szkolnym

71. Stare Cimochy , dz. cmentarz ewangelicki z koniec XIX w. --- geod. nr 8 kwater ą z czasów I wojny światowej

72. Sto żne, dz. geod. nr cmentarz ewangelicki, pocz ątek XX w. --- 131 dawny

73. Sto żne, dz. geod. nr krzy ż w miejscu śmierci 1945 r. --- 3/1 osoby cywilnej (miejsce pami ęci)

74. Sto żne 24, dz. geod. budynek szkoły, murowany lata 20.-30. XX w. --- nr 75

75. Sto żne, dz. geod. nr budynek gospodarczy, lata 20.-30. XX w. --- 75 murowano-drewniany w zespole szkolnym

76. Sypitki , dz. geod. nr cmentarz ewangelicki, pocz ątek XX w. --- 269/1 dawny

77. Sypitki, dz. geod. nr cmentarz ewangelicki, pocz ątek XX w. --- 258 dawny

78. Sypitki, dz. geod. nr cmentarz ewangelicki, pocz ątek XX w. ---

260/1 dawny

79. Sypitki, dz. geod. nr cmentarz ewangelicki, pocz ątek XX w. --- 269/1 dawny

80. Sypitki, dz. geod. nr cmentarz ewangelicki, pocz ątek XX w. --- 260/1 dawny

81. Sypitki 3, dz. geod. budynek szkoły, murowany lata 20.-30. XX w. --- nr 128

82. Sypitki 7, dz. geod. dom podcieniowy, koniec XIX – --- nr 101 drewniany pocz ątek XX w.

83. Sypitki 16, dz. geod. dom podcieniowy koniec XIX – --- nr 103 pocz ątek XX w.

84. Sypitki 27, dz. geod. młyn i dom młynarza, ok. 1907 r. --- nr 8/1 i 8/3 murowane

85. Wierzbowo , dz. cmentarz ewangelicki, 2. połowa XIX w. --- geod. nr 347 dawny

86. Wierzbowo, dz. cmentarz ewangelicki, 1. połowa XIX w. --- geod. nr 248 dawny z kwater ą wojenn ą z czasów I wojny światowej

87. Wysokie 35, dz. dwór w zespole dworsko- koniec XIX lub --- geod. nr 140/1 folwarcznym pocz ątek XX w.

88. Wysokie, dz. geod. stajnia w zespole dworsko- koniec XIX lub --- nr 140/1 folwarcznym pocz ątek XX w.

89. Wysokie, dz. geod. magazyn zbo żowy w koniec XIX lub --- nr 140/1 zespole dworsko- pocz ątek XX w. folwarcznym

90. Wysokie, dz. geod. park w zespole dworsko- koniec XIX lub --- nr 140/1 folwarcznym pocz ątek XX w.

91. Zocie , dz. geod. nr cmentarz ewangelicki, 1. ćwier ć XX w. --- 93 rodzinny

92. Zocie, dz. geod. nr cmentarz wojenny z czasów pomi ędzy 1915 a --- 365 I wojny światowej 1925 r.

93. Zocie, dz. geod. nr cmentarz ewangelicki, połowa XIX w. --- 16 dawny z kwater ą wojenn ą z czasów I wojny światowej (2285)

94. droga Romoty – aleja przydro żna pocz ątek XX w. --- Jędrzejki – Lisewo

95. droga Dorsze – aleja przydro żna pocz ątek XX w. --- Marcinowo – Kalinowo

96. droga nr 16 (S ędki) – aleja przydro żna (w pocz ątek XX w. --- Pisanica – Borzymy granicach gminy Kalinowo) – granica woje- wództwa (Pomiany)

97. droga Wojnasy – aleja przydro żna (w pocz ątek XX w. --- Cimochy – Dorsze – granicach gminy Kalinowo) Kalinowo droga Wysokie 98. aleja przydro żna (w pocz ątek XX w. --- (droga nr 16) – granicach gminy Kalinowo) Pisanica – Sypitki – Wi śniowo Ełckie – droga nr 1872N 99. droga Laski Małe – aleja przydro żna (w pocz ątek XX w. --- Krzywe – droga nr granicach gminy Kalinowo) 1872N

Załącznik nr 3: Wykaz stanowisk archeologicznych ujętych w gminnej ewidencji zabytków

L.p. Miejscowo ść Nr obszaru Nr stan. Nr stan. na Nr rej. zabytków AZP w miejsco- obszarze wo ści 1. Czy ńcze 23-81 1 39 --- 2. Długie 22-81 1 7 --- 3. Długie 22-81 2 8 --- 4. Długie 22-81 3 9 --- 5. Długie 22-81 4 10 --- 6. Długie 22-81 5 11 --- 7. Długie 22-81 6 12 --- 8. Dorsze 21-81 1 40 --- 9. Dorsze 21-81 2 41 --- 10. Dorsze 21-81 3 48 --- 11. Golubie 21-80 1 21 --- 12. Golubie 21-80 2 22 --- 13. Golubie 22-80 3 25 --- 14. Golubie 22-80 4 26 --- 15. Golubie 22-80 5 27 --- 16. Golubka 22-80 1 1 --- 17. Golubka 22-80 2 38 --- 18. Gr ądzkie Ełckie 22-82 1 4 --- 19. Gr ądzkie Ełckie 22-82 2 5 --- 20. Gr ądzkie Ełckie 22-82 3 10 --- 21. Gr ądzkie Ełckie 22-82 4 11 --- 22. Gr ądzkie Ełckie 22-82 5 12 --- 23. Gr ądzkie Ełckie 22-82 6 13 --- 24. Gr ądzkie Ełckie 22-82 7 25 --- 25. Iwa śki 21-81 1 42 --- 26. Iwa śki 21-81 2 43 --- 27. Iwa śki 21-81 3 44 --- 28. Iwa śki 21-81 4 45 --- 29. Iwa śki 21-81 5 53 ---

30. Iwa śki 21-81 6 56 --- 31. Iwa śki 21-81 7 57 --- 32. Iwa śki 21-81 8 58 --- 33. Iwa śki 21-81 9 59 --- 34. Iwa śki 21-81 10 60 --- 35. Iwa śki 21-81 11 61 --- 36. Jędrzejki 24-81 10 38 --- 37. Jędrzejki 24-81 11 39 --- 38. Kalinowo 22-82 1 2 --- 39. Kalinowo 22-82 2 23 --- 40. Kalinowo 22-82 3 24 --- 41. Kokoszki (Iwa śki) 21-81 1 19 --- 42. Kokoszki (Iwa śki) 21-81 2 20 --- 43. Kokoszki (Iwa śki) 21-81 3 21 --- 44. Kokoszki (Iwa śki) 21-81 4 22 --- 45. Kokoszki (Iwa śki) 21-81 5 23 --- 46. Kokoszki (Iwa śki) 21-81 6 24 --- 47. Kokoszki (Iwaśki) 21-81 7 25 --- 48. Kole śniki 22-82 1 14 --- 49. Kole śniki 22-82 2 15 --- 50. Kole śniki 22-82 3 16 --- 51. Kole śniki 22-82 4 17 --- 52. Kole śniki 22-82 5 18 --- 53. Kole śniki 22-82 6 20 --- 54. Kole śniki 22-82 7 22 --- 55. Krzy żewo 22-82 1 3 --- 56. Krzy żewo 22-82 2 6 --- 57. Krzy żewo 22-82 3 7 --- 58. Krzy żewo 22-82 4 8 --- 59. Krzy żewo 22-82 5 9 --- 60. Krzy żewo 22-82 6 19 --- 61. Krzy żewo 22-82 7 21 --- 62. Kucze 24-81 1 8 --- 63. Kucze 24-81 2 9 ---

64. Kucze 24-81 3 11 --- 65. Kucze 24-81 4 12 --- 66. Kucze 24-81 5 13 --- 67. Kucze 24-81 6 14 --- 68. Kucze 24-81 7 15 --- 69. Kucze 24-81 8 16 --- 70. Kucze 24-81 9 17 --- 71. Kucze 24-81 10 28 --- 72. Kulesze 22-81 1 26 --- 73. Kulesze 22-81 2 27 --- 74. Kulesze 22-81 3 28 --- 75. Kulesze 22-81 4 29 --- 76. Kulesze 22-81 5 30 --- 77. Laski Wielkie 23-80 1 1 --- 78. Laski Wielkie 23-80 2 3 --- 79. Laski Wielkie 23-80 3 4 --- 80. Laski Wielkie 23-80 4 5 --- 81. Laski Wielkie 23-80 5 6 --- 82. Laski Wielkie 23-80 6 7 --- 83. Laski Wielkie 23-80 7 32 --- 84. Laski Wielkie 23-80 8 33 --- 85. Laski Wielkie 23-80 9 34 --- 86. Laski Wielkie 23-80 10 35 --- 87. Laski Wielkie 23-80 11 45 --- 88. Lisewo 24-81 23 29 --- 89. Lisewo 24-81 24 30 --- 90. Lisewo 24-81 25 31 --- 91. Lisewo 24-81 26 32 --- 92. Lisewo 24-81 27 33 --- 93. Lisewo 24-81 28 34 --- 94. Lisewo 24-81 29 35 --- 95. Lisewo 24-81 30 36 --- 96. Lisewo 24-81 31 37 --- 97. Łoje 23-80 1 8 ---

98. Łoje 23-80 2 27 --- 99. Łoje 23-80 3 28 --- 100. Łoje 23-80 4 31 --- 101. Makosieje 23-80 1 2 --- 102. Makosieje 23-81 2 40 --- 103. Makosieje 23-81 3 41 --- 104. Makosieje 23-81 4 42 --- 105. Makosieje 23-81 5 43 --- 106. Makosieje 23-81 6 44 --- 107. Makosieje 23-81 7 45 --- 108. Makosieje 23-81 8 46 --- 109. Makosieje 23-81 9 54 --- 110. Makosieje 23-81 10 55 --- 111. Makosieje 23-81 11 56 --- 112. Makosieje 23-81 12 57 --- 113. Makosieje 23-80 13 9 --- 114. Makosieje 23-80 14 10 --- 115. Makosieje 23-80 15 11 --- 116. Makosieje 23-80 16 16 --- 117. Makosieje 23-80 17 17 --- 118. Makosieje 23-80 18 19 --- 119. Makosieje 23-80 19 20 --- 120. Makosieje 23-80 20 21 --- 121. Makosieje 23-80 21 26 --- 122. Makosieje 23-80 22 29 --- 123. Marcinowo 21-81 1 46 --- 124. Marcinowo 21-81 2 47 --- 125. Marcinowo 21-81 3 49 --- 126. Marcinowo 21-81 4 50 --- 127. Marcinowo 21-81 5 54 --- 128. Marcinowo 21-81 6 55 --- 129. Marcinowo 21-82 7 3 --- 130. Mazurowo 22-81 1 31 --- 131. Mazurowo 22-81 2 32 ---

132. Mazurowo 22-81 3 33 --- 133. Mazurowo 22-81 4 34 --- 134. Mazurowo 22-81 5 35 --- 135. Mazurowo 22-81 6 36 --- 136. Mazurowo 23-81 7 19 --- 137. Mazurowo 23-81 8 20 --- 138. Mazurowo 23-81 9 22 --- 139. Mazurowo 23-81 10 23 --- 140. Mazurowo 23-81 11 24 --- 141. Mazurowo 23-81 12 25 --- 142. Mazurowo 23-81 13 26 --- 143. Mazurowo 23-81 14 27 --- 144. Mazurowo 23-81 15 28 --- 145. Mazurowo 23-81 16 30 --- 146. Mazurowo 23-81 17 31 --- 147. Mikołajki 21-81 1 9 --- 148. Mikołajki 21-81 2 10 --- 149. Mikołajki 21-81 3 11 --- 150. Mikołajki 21-81 4 12 --- 151. Mikołajki 21-81 5 13 --- 152. Mikołajki 21-81 6 14 --- 153. Pi ętki 22-82 1 1 --- 154. Pi ętki 21-81 2 51 --- 155. Pi ętki 21-81 3 52 --- 156. Pi ętki 22-81 4 6 --- 157. Pisanica 23-81 1 4 --- 158. Pisanica 23-81 2 21 --- 159. Pisanica 23-81 3 29 --- 160. Pisanica 23-81 4 32 --- 161. Pisanica 23-81 5 33 --- 162. Pisanica 23-81 6 34 --- 163. Pisanica 23-81 7 35 --- 164. Pisanica 23-81 8 38 --- 165. Romanowo 23-81 1 1 ---

166. Romanowo 23-81 2 11 --- 167. Romanowo 23-81 3 12 --- 168. Romanowo 23-81 4 13 --- 169. Romanowo 23-81 5 14 --- 170. Romanowo 23-81 6 15 --- 171. Romanowo 23-81 7 16 --- 172. Romanowo 23-81 8 17 --- 173. Romanowo 23-81 9 18 --- 174. Romoty 23-81 1 2 --- 175. Romoty 23-81 2 3 --- 176. Romoty 23-81 3 5 --- 177. Romoty 23-81 4 6 --- 178. Romoty 23-81 5 7 --- 179. Romoty 23-81 6 8 --- 180. Romoty 23-81 7 9 --- 181. Romoty 23-81 9 10 --- 182. Skom ętno Wielkie 22-81 1 1 --- 183. Skom ętno Wielkie 22-81 2 2 --- 184. Skomętno Wielkie 22-81 3 3 --- 185. Skom ętno Wielkie 22-81 4 4 --- 186. Skom ętno Wielkie 22-81 5 13 --- 187. Skom ętno Wielkie 22-81 6 14 --- 188. Skom ętno Wielkie 22-81 7 15 --- 189. Skom ętno Wielkie 22-81 8 16 --- 190. Skom ętno Wielkie 22-81 9 17 --- 191. Skom ętno Wielkie 22-81 10 18 --- 192. Skom ętno Wielkie 22-81 11 19 --- 193. Skom ętno Wielkie 22-81 12 20 --- 194. Skom ętno Wielkie 22-81 13 21 --- 195. Skom ętno Wielkie 22-81 14 22 --- 196. Skom ętno Wielkie 22-81 15 23 --- 197. Skom ętno Wielkie 22-81 16 24 --- 198. Skom ętno Wielkie 22-81 17 25 --- 199. Skom ętno Wielkie 22-81 18 39 ---

200. Skom ętno Wielkie 22-81 19 40 --- 201. Skom ętno Wielkie 22-81 20 43 --- 202. Stacze 24-81 1 1 --- 203. Stacze 24-81 2 18 --- 204. Stacze 24-81 3 19 --- 205. Stacze 24-81 4 20 --- 206. Stacze 24-81 5 21 --- 207. Stacze 24-81 6 22 --- 208. Stacze 24-81 7 23 --- 209. Stacze 24-81 8 24 --- 210. Stacze 24-81 9 25 --- 211. Stacze 24-81 10 26 --- 212. Stacze 24-81 11 27 --- 213. Stacze 24-81 12 40 --- 214. Stacze 24-81 13 41 --- 215. Stacze 24-81 14 42 --- 216. Stacze 24-81 15 43 --- 217. Stacze 24-81 16 44 --- 218. Stacze 24-81 17 45 --- 219. Stacze 24-81 18 46 --- 220. Stacze 24-81 19 47 --- 221. Sypitki 24-81 1 2 --- 222. Sypitki 23-81 2 36 --- 223. Sypitki 23-81 3 37 --- 224. Sypitki 23-81 4 47 --- 225. Sypitki 23-81 5 48 --- 226. Sypitki 23-81 6 49 --- 227. Sypitki 23-81 7 50 --- 228. Sypitki 23-81 8 51 --- 229. Sypitki 23-81 9 52 --- 230. Sypitki 23-81 10 53 --- 231. Sypitki 23-81 11 58 --- 232. Sypitki 23-81 12 59 --- 233. Sypitki 24-81 13 6 ---

234. Sypitki 24-81 14 7 --- 235. Sypitki 24-81 15 10 --- 236. Sypitki 24-81 16 48 --- 237. Sypitki 24-81 17 49 --- 238. Sypitki 24-81 18 50 --- 239. Sypitki 24-81 19 51 --- 240. Sypitki 24-81 20 52 --- 241. Sypitki 24-81 21 53 --- 242. Szczudły 22-80 1 23 --- 243. Szczudły 22-80 2 24 --- 244. Wierzbowo 21-81 1 1 C-032 z 7 marca 1966 r. 245. Wierzbowo 20-82 2 6 --- 246. Wierzbowo 20-82 3 7 --- 247. Wierzbowo 20-82 4 8 --- 248. Wierzbowo 20-82 5 10 --- 249. Wierzbowo 20-82 6 12 --- 250. Wierzbowo 21-82 7 2 --- 251. Wysokie 22-81 1 37 --- 252. Wysokie 22-81 2 38 --- 253. Wysokie 22-81 3 42 --- 254. Zaborowo 21-81 1 15 --- 255. Zaborowo 21-81 2 16 --- 256. Zaborowo 21-81 3 17 --- 257. Zaborowo 22-81 4 5 --- 258. Zaborowo 22-81 5 41 --- 259. Zaborowo 22-81 6 44 --- 260. Zaborowo 22-81 7 45 --- 261. Zaborowo 22-81 8 46 --- 262. Zanie 20-82 1 5 --- 263. Zanie 21-82 2 1 --- 264. Zocie 20-82 1 1 --- 265. Zocie 20-82 2 2 --- 266. Zocie 20-82 3 3 ---

267. Zocie 20-82 4 4 --- 268. Zocie 21-82 5 4 ---