63 jaar na de feiten...!

Joop Zoetemelk

C h r é t i e n B r e u k e r s De schaamte om Zoetemelk (voorbij)

Ooit, heel lang geleden, in 1975, heb ik een poster Zoetemelk werd dat jaar voor de derde keer tweede; van op de deur van mijn kledingkast wie toen dacht dat het ergste achter de rug was, gehangen (ik bedoel dus: een poster met daarop de kon natuurlijk nog niet vermoeden dat hij nog eens beeltenis van Joop Zoetemelk; om precies te zijn: op drie keer tweede zou worden: in 1978, in 1979 en in die poster was een foto van Joop Zoetemelk die een 1982. berg beklom afgedrukt en volgens mij droeg hij de zo- In 1975 waren er trouwens al hele massa’s mensen genaamde ‘bolletjestrui’ (*), in de het die niet geloofden dat Zoetemelk de tour ooit zou merkteken van de leider van het bergklassement). winnen en na 1976 nam dat aantal nog eens behoor- Zo, dat is eruit. Maar hij of zij die zich nooit eens lijk toe. Wat niet wegneemt dat het ding er misschien ergens voor heeft hoeven te schamen, werpe de eer- wel langer dan een jaar heeft gehangen (naast een ste steen; en graag de eerste keer goed raak, anders poster van Tom Okker, waarvan ik helemaal niet meer duurt mijn steniging te lang. Die poster heb ik, voer ik weet hoe die er terecht was gekomen, want tennis ter verdediging aan, meteen na afloop van de Tour de – daar wist ik toen, en nu, helemaal niets van). Mijn France 1976, die Zoetemelk geheel onnodig verloor en muziekleraar (ik speelde in die tijd bügel en het was die werd gewonnen door de lepe – leep is een helaas de bedoeling dat ik me ooit bij de plaatselijke fanfare, in onbruik geraakt woord – Belg , van Sint Caecilia, zou aansluiten, bij de eerste bügels ui- de kastdeur gehaald. teraard, want voor de tweede partij meende ik toen

88 geen aanleg te hebben) had me die poster gegeven, tot de absolute top behoren – en hoeveel successen omdat hij wist dat ik van wielrennen hield. Die liefde hij in zijn carrière ook behaalde, ik wist gewoon dat voor de wielersport moet van net iets voor de Tour hij nooit eens echt spectaculair zou uithalen; wat, te- van 1975 dateren; ik herinner me dat ik die elke dag gelijkertijd, zijn kracht was, want anders had hij het in samenvatting – de Nederlandse televisie zond nog nooit zo lang volgehouden – zijn carrière begon in niet rechtstreeks uit – bekeek. Daarom weet ik nu nog 1970 en eindigde in 1987. En juist daarom zou hij steeds hoe – de kannibaal – het dat jaar nooit een grote held worden. Toch nam de verering na veel tegenspartelen moest afleggen tegen Bernard van het Nederlandse wielerpubliek, zeker na zijn tour- Thevenet, een Franse wielrenner die ik zeer bewon- winst in 1980 en na zijn wereldtitel in 1985, soms derde, totdat hij in 1977 van een tour- groteske proporties aan; want het Nederlandse pu- zege afhield, toen was die liefde meteen over. bliek gaat alleen maar over tot massaal eerbetoon Mijn muziekleraar hield ook van wielrennen en al snel na grote sportprestaties of na zinloos geweld (in het hadden we het de hele les – ik was niet echt goed op laatste geval noemt men dat eerbetoon ‘een stille de bügel en de kans dat ik ooit een eerste bügelist tocht’ – stil inderdaad, op een oorverdovende manier, zou worden was zo goed als nul – over wielrennen. en net zo zinloos als het herdachte geweld). Hij nam de plakboeken die hij in zijn jeugd had bijge- Ik heb mijn vader één keer voor iemand zien applau- houden mee en ik mocht ze, maar alleen als ik er heel disseren en dat was voor Joop Zoetemelk. Het was in erg voorzichtig mee was, van hem lenen. Voorzichtig, 1979 en hij was weer eens tweede geworden in de bijna niet ademend, nam ik zijn plakboeken door. Dat tour (vier keer tweede, is dat beter dan twee keer vier- wilde ik ook, een plakboek van de tour bijhouden. de? – dergelijke vragen stelde ik mijzelf, toen en nu Vijf jaar achter elkaar deed ik het, van 1976 (het jaar nog wel eens af en toe). Mijn vader en ik bezochten waarin ik de poster van Zoetemelk verwijderde (en ik een criterium en toen Zoetemelk zijn opwarmronde weet nog steeds niet wat ik met die van Tom Okker reed en onze staanplaats passeerde, begon mijn va- deed) tot en met 1980. Dat jaar won Zoetemelk, om- der te klappen. Er waren meer mensen die dat deden, dat Hinault uitviel met een knieblessure, de tour. In maar daar gaat het hier niet om. 1981 ben ik nog begonnen, maar ineens hoefde het Mijn vader, ik bedoel, niet iemand anders maar mijn niet meer. vader, zag Zoetemelk passeren en begon te klappen – Het kan altijd erger. Op een helaas niet meer functi- niet hatelijk te klappen, ritmisch of zo, uit woede over onerende link vond ik ooit een interview met iemand alweer een tweede plaats, nee, hij begon waarderend die langer dan vijf jaar volhield: ‘Jazeker. Ik ben een te klappen en volgens mij zei hij ook nog, zachtjes, ongelooooflijke fan van de Tour de France sinds het dat wel, maar goed, hij zei volgens mij ook nog ‘hup WK van 1948 hier in Valkenburg. Gouden jaren met Zoetemelk’, of ‘bravo Zoetemelk’. Mijn hart brak. En en . Ah, Schulte,… tegelijkertijd werd ik overweldigd door plaatsvervan- maar won. Ik heb de Belgen nogal ver- gende schaamte: om mijn vader, om dat criterium, om vloekt die dag. Sinds 1948 heb ik van alle tours een al die mensen, om Zoetemelk, die daar fietste en zich plakboek met krantenknipsels bijgehouden. Ik moet liet toejuichen, ondanks zijn tweede plaats, om alles even naar mijn archief. (…) Voilà, enkele voorbeelden. en iedereen, om de kosmos en het universum. Alles netjes verknipt, aangeduid, uitgeteld, en dat van Ik schaamde me om mijn vader, maar Zoetemelk dag tot dag. En hier (…) een interview met mij over de kreeg de schuld: nooit meer zou ik een overwinning Tour. (…) Neem maar mee, ik heb nog wat kopies. Hebt die hij boekte met vreugde kunnen begroeten; en u trouwens mijn collectie van Vélo (het befaamde zijn mooiste overwinningen behaalde hij na 1979: de Franse wielerjaarboek, nvdr) gezien? Volledig! Is een tour in 1980 en het WK in 1985. Zoetemelk was in pak geld waard.’ mijn ogen – die zich wilden vergapen aan heldendom, Ik bedoel maar, fan zijn van de tour sinds het WK van aan roekeloosheid, aan de dood èn de gladiolen – ie- 1948, en het is nu 2003: als de man nog leeft heeft hij mand als mijn vader, iemand die genoegen nam met er sinds juli 2003 zijn 55e plakboek opzitten. bijvoorbeeld een tweede plaats en zich daarna nog Ik heb al die jaren nooit geloofd in Joop Zoetemelk. liet toejuichen op de koop toe. Wat ik toen niet goed Hoe goed hij ook was – en hij was beter dan alle Ne- zag, was dat Zoetemelk doorreed, de ogen op het as- derlandse wielrenners die nu nog actief zijn, ja, ook falt gericht, zonder op of om te kijken – ik had niet beter dan twee uitblinkers, Michael Boogerd en Erik door dat hij er niet om gaf, dat hij er niet van genoot. Dekker, die op basis van hun erelijst nog niet helemaal (Daarvan werd ik mij pas ten volle bewust na het kij-

89 ken van een aflevering van Sportpaleis De Jong op 20 ten deel viel – die aandacht berustte op een misver- juni 2003, waarin Zoetemelk centraal stond, waarover stand). zo meteen meer). Toen ik op 20 juni 2003 naar Sportpaleis De Jong ging Nu, zoveel jaar later, nu ik het meer vanop afstand kijken, deed ik dat met nog steeds mijn oude Zoe- bekijk, weet ik alleen nog maar zeker dat Zoetemelk temelkbeeld voor ogen: de held die maar geen held de beste Nederlandse wielrenner aller tijden was en is. kon zijn en van wie ik daarom de beeltenis uit mijn Hij had de pech dat hij Merckx en Hinault op zijn pad kamer verwijderde (hier krijg ik de gelegenheid om trof, maar heeft desondanks veel en veel verschillende over katholicisme en wielrennen te beginnen, maar soorten wedstrijden gewonnen; hij bleef fietsen, jaar die gelegenheid laat ik lopen – hoewel dat een mooi in jaar uit, en altijd op een hoog niveau. Misschien onderwerp zou zijn, een dankbaar onderwerp ook; la- was ik van mijn 13e tot en met mijn 22e (zo oud was ter, in een ander boek). Ik meende dat ik zou gaan kij- ik toen Zoetemelk ermee stopte, 22 pas, zo jong!) nog ken naar een programma over een sukkel, dat bedoel niet in staat om zijn zeer nadrukkelijke niet-spectacu- ik maar te zeggen. laire manier van doen te waarderen. Misschien eiste Maar het klopte niet. Zoetemelk was volledig en al- ik, op grond van mijn leeftijd, ander gedrag van een leen maar zichzelf en dreef De Jong (die op zoek was topsporter dan ik nu doe: wie geen held was en wie naar een mooi shot of naar een paar antwoorden, zich niet als een held gedroeg, ik bedoel: wie zich niet desnoods) bijna tot wanhoop met zijn zwijgzaamheid, gedroeg naar het beeld dat ‘ik’ van een held had, telde zijn onwil om een hoofdrol in het tv-programma te niet mee. gaan spelen, zijn onvermogen om uit zichzelf, uit Joop Als ik hem bezig hoorde en zag tijdens interviews, Zoetemelk, te treden. Het kwartje viel: Zoetemelk was deze onhandige man die niet uit zijn woorden kwam, dan wel geen held, hij was wel helemaal Zoetemelk en dan vond ik dat bijna beledigend, voor mij, voor de dat herkende ik nog niet, toen, begin jaren tachtig, al kijkers in het algemeen en zelfs voor de interviewer. Ik had ik dat, vind ik nu, wel moeten herkennen. stelde het gedrag van de interviewer, die op grond van Zoetemelk wilde liever niet over de wielersport praten, zijn eerdere ervaringen met Zoetemelk kon weten dat wel over zijn passie, de jacht. Eén van de eerste sport- deze geen groot prater was, niet ter discussie, sterker boeken die ik kreeg was van Jean Nelissen. Daarin nog, ik ging er van uit dat Zoetemelk de plicht had stond een foto van Joop Zoetemelk in jagerskostuum om antwoorden te geven, briljante antwoorden zelfs, – hij heeft die passie dus al langer, en ook daarin is hij in ieder geval minder onbenullige antwoorden dan hij consequent. Tegenwoordig jaagt Zoetemelk, samen anders gaf, ik ging er van uit dat hij die plicht had als met een aantal, ja, hoe noem je dat, jachtkameraden, hem iets werd gevraagd – zelfs als hij al ongelooflijk op gemzen in de franse Alpen; een bizar gezicht: Zoe- vaak had laten merken dat hij er geen prijs op stelde temelk, een hoedje met zo’n veer op, die te voet over om te worden geïnterviewd. een Alpentop gaat, het geweer over de schouder of Nooit dacht ik, in die tijd, ‘laat die man met rust, hij is onder de arm, speurend naar een gems. De Jong had niet van jullie gezeur gediend,’ nee, erger, ik nam het er weinig mee, maar ik voelde ineens sympathie voor gedachteloos op voor journalisten die iets van hem de man die stilte en afzondering zoekt (voornamelijk moesten en die hem, als stank voor dank, voorzagen omdat ik zelf helemaal niet goed functioneer in stilte, van een slechtzittend imago – de ‘eeuwige, bovendien laat staan in afzondering) en die daaruit wellicht – niet zeer spraakzame, sociaal onhandige tweede’. Hij wie zal het zeggen – kracht put, of mooie gedachtes. was en is inderdaad niet erg spraakzaam en sociaal Of helemaal niets, maar het gewoon doet omdat hij niet zeer handig, maar hij was geen eeuwige twee- het leuk vindt. de. Mijn schaamte om Zoetemelk, die blijkblaar een De Jong constateerde dat er in het appartement waar schaamte om mijn vader was, lijkt te zijn omgesla- Zoetemelk resideert als hij op jacht is, geen wielertro- gen in een schaamte voor mijn vroegere mening over feeën hingen. Nou ja, er hing één poster uit 1980, het Zoetemelk – die door journalisten ook altijd Joop of, jaar waarin hij de tour won, op het toilet. Zoetemelk erger, Jopie werd genoemd, zonder achternaam, wat lachte malicieus (ik weet niet precies wat malicieus bedoeld was om te kleineren; en het publiek nam het betekent, maar het woord past goed bij het lachje dat natuurlijk over, zodat je het publiek tijdens de criteri- hij tevoorschijn toverde) en zei: ‘Dat hebben de kinde- ums waar hij aan meedeed altijd ‘Jopie Jopie’ hoorde ren gedaan.’ Nee, Zoetemelk heeft de wielersport niet scanderen (geen wonder dat hij strak naar het wegdek uit zijn leven gebannen, Zoetemelk houdt journalisten bleef kijken en niet genoot van de aandacht die hem die hem vragen stellen over zijn wielercarrière zorg-

90 vuldig op afstand, want hij is de jager en niet de prooi. erelijst toch niet helemaal aanvaard als de grootste Daartoe zet hij alle middelen in: hij zwijgt, hij praat Nederlandse renner ooit (ja, ook beter dan Jan Jans- in korte zinnen, die voornamelijk bestaan uit herha- sen), is niet alleen óp de fiets bijzonder, hij bleek dat lingen van de vraag, hij puft en blaast, hij neemt ze ook in ‘het gewone leven’ te zijn. mee op jacht en hij wil het, als klap op de vuurpijl, Ik zag hem na het verschijnen van de biografie (al- niet over wielrennen hebben; hij zet dwaalsporen uit weer) in een programma van Wilfried de Jong. Samen en verschuilt zich. met zijn nieuwe vriendin, een verpleegster die in het Het is geweldig – ooit zal hij zichzelf helemaal uit ziekenhuis werkte waar zijn vrouw lag. Hij was inder- de publiciteit hebben weg gemanoeuvreerd, iets wat daad gelukkig, Joop, of sorry, meneer Zoetemelk. In- hem nog moeite genoeg zal kosten, want de lange eens overviel me een treurige gedachte: stel nou eens arm van de televisie reikt ver, maar hij doet zijn best, dat hij al in de jaren zeventig gelukkig was geweest… en dan, als echt niemand hem meer opzoekt, is hij, Zou hij dan de Tour hebben gewonnen? Misschien stel ik me voor, volmaakt gelukkig. Jagend, en den- wel, maar misschien was het geluk hem wel genoeg kend aan zijn wielerverleden of denkend aan helemaal geweest en had hij er net iets eerder de brui aan ge- niets, dat kan natuurlijk ook, maar hoe dan ook: vol- geven. Misschien is het geluk de kers op de taart, een maakt gelukkig. taart die hij pas na zijn carrière mocht gaan eten. De tijd dat ik posters ophing van wielerhelden is voor- Toch snap ik, nog steeds, niets van hem. Hij lijkt wel bij. Mijn plakboeken heb ik al jaren niet meer ingezien. een figuur uit de Griekse mythologie, iemand die niet Bovendien ben ik na 1980, toen Zoetemelk de Tour praat maar handelt, volgens een schema dat pas la- won, meteen gestopt met het bijhouden ervan. Omdat ter, door een schrijver, in woorden kan worden gevat. ik toch nooit meer een Tourzege van een Nederlander Hopelijk loopt dit verhaal goed af, en wordt hij niet zou meemaken, was de officiële reden; omdat ik er gedwongen om weer op reis te gaan richting het on- eigenlijk te lui voor was, zeg ik nu. Ik zat liever naar de bekende. Ik zie hem liever oud worden met die schat tv te kijken, gewoon, zoals andere mensen een boek van een verpleegster, dan dat hij op hoge leeftijd op- lezen of in de open haard staren. duikt in koersen voor veteranen. Eind 2011 verscheen een nieuwe biografie, waarin ‘het Als ik nu tien was, zou ik een poster ophangen van ware verhaal’ van Joop Zoetemelk, of beter: het ver- Zoetemelk, bij voorkeur een waarop hij samen met haal achter het imago van Zoetemelk, uiteen wordt zijn vriendin staat. ❚ gezet. Een eenzaam leven, met een zieke (en alcoho- listische) vrouw en een wat vervelende schoonfamilie. Menigeen zou op de tafel hebben geslagen. Zoetemelk (*) Dit klopt waarschijnlijk niet, want de bolletjestrui stapte op de fiets, en bleef daar tot na zijn veertigste werd pas in 1975 ingevoerd. Waarschijnlijk droeg hij op zitten. Maar Zoetemelk, ondanks zijn ongelooflijke gewoon de trui van zijn sponsor (Gitane of Gan).

91