De Geschiedenis Van Kaageiland (Deel 1) Jan Biemond
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
De geschiedenis van Kaageiland (deel 1) Jan Biemond Het kerkdorp de Kaag heeft sinds enige jaren de status van beschermd dorps- van watergangen van de Oude Rijn naar gezicht. Niet voor niets, het lintdorp langs de westelijke oever van Kaageiland het noorden. Het overtollige water kan nu kent een rijke historie. Eeuwenlang is het een belangrijke schakel geweest in de met zuidwestenwind via de Zijl, de Does en de Heimanswetering naar het Leidse- scheepvaart en een domein voor vissers die in de rijke visgronden hun brood meer en het Oude Haarlemmermeer stro- verdienden. Door haar geïsoleerde ligging en grote afhankelijkheid van de men en vervolgens door het Spaarne naar scheepvaart is het dorp erg kwetsbaar. Perioden van voorspoed, zoals in de het IJ. Door al dat extra water breiden de Gouden Eeuw, wisselen elkaar af met tijden van schrijnende armoede. Grote meren zich steeds verder uit, waardoor de golfslag krachtiger wordt, met verdere veranderingen doen zich voor in de 19e eeuw wanneer het Grote Haarlem- erosie van de veenoevers tot gevolg. Het mermeer wordt drooggemalen. Het dorp raakt verlost uit haar isolement. kaartje beschrijft de situatie van Rijnland, Door een betere bereikbaarheid en de opkomst van de watersport zetten de het stromingsgebied van de Oude Rijn, veranderingen zich versneld door in de 20e eeuw. Hierover gaat dit eerste deel. rond 1300. In het noorden zien we de In deel 2 vragen we aandacht voor een aantal oude beroepen. Waar zijn al die IJ-dijk, met bij Spaarndam een sluis om Haarlem en Amsterdam te beschermen boeren, beroepsvissers en beurtschippers gebleven? En zoomen we in op enkele tegen de getijden en de gevolgen van een nieuwe bestemmingen, meer passend bij de recreatieve functie van Kaageiland noordoosterstorm. in de 21e eeuw. Langs de zuidoostelijk oever van het Leidsemeer ligt ook een dijk, de Wen- deldijk, die Leiden moet beschermen Het ontstaan van overlast. Aan de grens tussen Holland en tegen wateroverlast bij een storm uit het Kaageiland Utrecht, bij het plaatsje Zwammerdam, noorden. Het vraagteken op de kaart bij Door een hevige stormvloed in het mid- legt men een dam in de Oude Rijn. Hier- de sluis nabij Kaageiland duidt erop dat den van de 12e eeuw verzandt de monding mee verschuift men het probleem van de de precieze locatie van dijk en sluizen van de Oude Rijn bij Katwijk. Het water Hollandse naar de Utrechtse kant, tot gro- ter plekke niet gemakkelijk te achter- kan geen kant meer op. Een groot gebied te woede van de bisschop van Utrecht. De halen is vanwege de vele stormvloeden rond Leiden krijgt te maken met water- oplossing wordt gevonden in het graven en dijkdoorbraken in latere eeuwen. Elsa Jagerman komt tot de volgende re- constructie. Op Kaageiland loopt de Wendeldijk langs de westelijke oever (thans Julianalaan), buigt vervolgens af naar het oosten over de polderkade (thans Irenelaan) richting Kever en langs de oever van de Aderpolder. Een drietal sluizen is ingetekend: een schutsluis voor de scheepvaart ter hoogte van het huidige gemaal De Leeghwater en een tweetal uit- KAAGEILAND wateringssluizen ter hoogte van de Kever en de Hanepoel. Door al deze maatrege- len ontstaat er een aaneenschakeling van goed bevaarbare meren zonder getijden- bewegingen. Dit markeert het begin van de scheepsvaart tussen Leiden, Haarlem en Amsterdam. In een acte uit 1308 wordt ‘Kaghe’ reeds genoemd, waarschijnlijk in de beteke- nis van ‘buitendijks land’. Een stuk land aan het Kagermeer als onderdeel van het Leidsemeer, noordoostelijk van de Wen- deldijk, nog niet omkaad of bedijkt, dat vele eeuwen later onderdeel zal worden van de Kagerpolder. Onder de eerste bewoners langs de westelijke oever van Rijnland rond 1300. Kaageiland rekenen we een sluiswachter, ALKMADDERS | MAART 2018 9 een aantal vissers, een herbergier voor de aanlandende schippers, een zeilmaker en een scheepmaker. Het kerkdorp de Kaag De geschiedenis van het dorp komt let- terlijk tot leven langs de oude lintbebou- wing. De intimiteit van de Julianalaan is groot door het eenvoudige, smalle en bochtige profiel, de ongedwongen ligging van de bebouwing, de kleinschaligheid en de sfeervolle doorkijkjes. In de lang- gerekte structuur is nog veel van de oor- spronkelijke bebouwing overgebleven. Deze beeldbepalende bebouwing staat vrijwel zonder uitzondering loodrecht op en aan weerszijde van de weg en siert Wendeldijk (rood) met sluizen rond 1300. de lijst van gemeentelijke monumenten of rijksmonumenten. Ook is er veel oude bebouwing verloren gegaan; je hoeft bij tantse kerk tot op de dag van vandaag. Het noordelijk deel van het eiland steekt wijze van spreken maar een spa in de Het kaagschip op de toren herinnert aan met een punt ‘den Aecken’ in het ‘Kager grond te steken of een stukje verleden het schippersdorp van weleer. Meer’. De ‘Kager Molen’ ten noorden wordt blootgelegd. van de ‘Polder Kade’ bemaalde de Het dorp kent gedurende zijn lange ge- Middenpolder, de eerste inpoldering uit Kaagdorp mag zich al zo’n zeshonderd schiedenis vele schrijfwijzen, zoals Kaag, 1566. Ten westen van Kaageiland zien we jaar ‘kerkdorp’ noemen tot op de dag van De Kaag, De Kage, Caegh, Kaage, Cage, het eiland ‘Vogelscampje’ en noordelijk vandaag. Sedert 1400 is er sprake van een Caghe, Caage of Caeghe. Wij schrijven daarvan het niet nader genoemde kapel, gewijd aan de H. Maria Magdale- ‘in’ of ‘op’ de Kaag. Op een van de eerste eiland Faljeril. De noordelijke punt van na. Het is een hulpkapel bij de parochie- betrouwbare kaarten van Rijnland van dit eiland heet ‘Schans’. Hier bouwden kerk St. Pancratius te Sassenheim. De do- de landmeters Dou en Van Broeckhuy- de Spanjaarden in 1573 een fort. Men den mogen niet op Kaageiland begraven sen uit 1647 zien we het dorp ‘De Kage’ wilde voorkomen dat geuzenschepen bij worden, maar worden per schuit overge- langs de westelijke oever van het eiland. verrassing zouden kunnen doordringen varen naar Sassenheim. Tijdens de refor- Opvallend is het grote aantal huizen, ook tot de stad Leiden om het Spaanse matie bekeert een deel van de inwoners de kerk uit 1618 is ingetekend. beleg te breken. Zo’n honderdtwintig zich tot de nieuwe leer, waarschijnlijk beïnvloed door aanlandende beurtschip- pers. Er ontstaat een kleine Hervormde (Nederduits Gereformeerde) gemeente die gebruik gaat maken van de kapel. In 1581 wordt de katholieke eredienst verboden in de Republiek. In plaats van een priester komt er nu een predikant overgeroeid uit Sassenheim. Bij slecht weer en ijsgang laat de predikant soms maanden op zich wachten. Vandaar dat er begin 1608 een petitie wordt aangebo- den aan de Classis en aan de Staten van Holland om een eigen predikant te mo- gen beroepen. Op 1 september 1608 doet de eerste eigen predikant zijn intrede en in 1618 wordt de kapel vervangen door een kerk met spitse toren, die dienstdoet tot 1873. Op de fundamenten van de oude kerk wordt een nieuwe kerk gebouwd, een kerk ge- bouwd ‘uit liefdegaven’, die op 15 maart 1874 op plechtige wijze in gebruik wordt genomen en die dienstdoet als protes- Kaart uit 1647. Het dorp ‘De Kage’ als een lint langs de westelijke oever van het eiland. 10 ALKMADDERS | MAART 2018 Spaanse soldaten werden op Kaageiland Toch is de neergang van de economie geen nieuwe getimmertens zijn gemaakt’. ingekwartierd. De inbreuk op de rust dan al voelbaar, er zijn grote financiële De daling zet zich voort in de 19e eeuw. en privacy laat zich raden. Maandag 4 tekorten in ’s lands kas, vooral ten gevol- Van der Aa schrijft in zijn Aardrijkskun- Voor een (h)eerlijk produkt uit de agrarische sector! oktober 1574, de dag na het ontzet van ge van de oorlogsinspanningen rond het dig woordenboek van 1845 dat het dorp Leiden, zijn de Spanjaarden met stille trom rampjaar 1672. De belastingen op vrijwel 28 huizen, 32 gezinnen en 167 inwoners Landwinkel Castelijn vertrokken. De rust keerde weer. Onlangs alle levensmiddelen en dagelijkse ver- telt. Dit blijkt aardig te kloppen met de is bij graafwerkzaamheden een deel van bruiksgoederen worden verhoogd. Deze kadastrale kaart uit 1811 en de volkstel- Past. v.d. Plaatstraat 40 • 2375 AL RIJPWETERING • Tel. 071-5012559 een Spaans harnas teruggevonden. belasting staat bekend als de zout-, zeep-, ling van 1829. De volgende beroepen van heere- en redemptiegelden, d.w.z. de hef- de gezinshoofden worden geregistreerd: Openingstijden: dinsdag t/m vrijdag 09.00 - 13.00 / 13.30 - 18.00 uur • zaterdag 9.00 - 17.00 uur fing voor het gebruik van zout en zeep, boeren (6), vissers (6), schippers (4), ar- Voorspoed en neergang belasting naar het aantal dienstbodes en beiders (3), zeilmakers (2), zonder beroep Al met al leiden de bewoners van Kaagei- de welstand van de ingezetenen. Ook (2), bakker (1), onderwijzer (1), koop- land eeuwenlang een vrij rustig bestaan, wordt een heffing ingevoerd voor het -ge man-schipper (1), viskoper (1). Minder meedeinend op de golven van de tijd. maal (Kagermolen). dan deze 28 woningen heeft de Kaag niet Voor voldoende inkomsten is men afhan- gekend. Het dieptepunt is bereikt. kelijk van de aanlandende beurtschippers. In de volkstelling van 1680 wordt ook ge- Gaat het goed met de scheepvaart, zoals classificeerd naar beroep. De vermogens- WONINGINRICHTING in de Gouden Eeuw met een expansieve positie van de inwoners heeft de warme Kaagdorp door de ogen ZONWERING groei van de steden Amsterdam, Haar- belangstelling van de belastingdienst. van tijdgenoten lem en Leiden, dan gaat het goed met de Men is vooral geïnteresseerd in de ‘ka- Een aantal kunstenaars heeft door de eeu- Huigsloterdijk 24 - 2156 LD Weteringbrug Kaag en gaat het aantal huizen en daar- pitalisten’ (meer dan 2000 gulden) en de wen heen de bijzondere sfeer, de rust en Tel. (071) 331 24 71 - Fax (071) 331 73 28 mee het aantal inwoners flink omhoog.