Anno 11 Distribuzione gratuita in: Mensile di attualità e cultura italo-albanese Albania, Australia, Numero 1 Belgio, Canada, Germania, Direttore editoriale: Hasan Aliaj Grecia, Francia, Italia, Febbraio 2013 Stati Uniti e Svizera

Il diritto di libertà religiosa Albanesi a Venezia nel ’400: Albanesi a Venezia nel ’400: un esempio di integrazione è un diritto pubblico un esempio di integrazione di Natasha Shehu seguito della cessione da parte assegno mensile ed alle figlie era dato, di Venezia di Scutari all’Impero in caso di matrimonio, un aiuto specifico Il diritto di libertà religiosa è ottomano ai cittadini della città per costituirne la dote. Attorno agli anni un diritto pubblico soggettivo A albanese si è data la possibilità di 1515-1520 si chiude la generazione che si inquadra nel vasto genus partire per trasferirsi sotto la protezione dei sopravvissuti agli assedi di Scutari dei diritti di libertà. Il principio del Gonfalone di San Marco. Fu in e dei castelli limitrofi e dunque anche stabilito dall’articolo 8 della conseguenza di quell’episodio che si la politica di specifico sostegno da parte Costituzione italiana – ossia, registrò il massimo di emigrazione dello stato veneziano. quello della eguale libertà di albanese verso l’altra sponda tutte le confessioni religiose dell’Adriatico, picco di una parabola Scutari, con Drivasto sede vescovile, – rappresenta uno dei pilastri che era stata in crescita lungo tutto aveva rappresentato nel ’400 una vera dell’ordinamento giuridico l’arco del ‘400. Una pubblicazione e propria enclave del cattolicesimo in italiano che si basa sul sistema “Migrazioni e integrazione. Il caso degli Albania e l’Albania aveva svolto una del pluralismo delle confessioni albanesi a Venezia (1479-1552)” è un funzione di appoggio all’occidente religiose e sulla libertà religiosa, saggio di Lucia Nadin, che ha trascorso cristiano. Nel nord dell’Albania sin individuale e collettiva. un lungo periodo di studio e lavoro in dal’200 erano presenti i grandi ordini Pagina 10 Albania – sia presso l’Istituto Italiano di religiosi (benedettini, domenicani e Cultura di Tirana che all’Università di francescani). A Venezia, divenuta Tirana – e che apre la collana “Contesti centro di smistamento di profughi che L’imperatore Adriatici” della Casa editrice Bulzoni lasciavano le terre di origine di fronte di Roma. La collana nasce all’interno Apartire seguito e della venirsene cessione da da noi, parte saranno di Venezia San di Scut Marco.ari all'Impero Fu in ottomano conseguenza ai cittadini di dellaall’avanzare città dei turchi, erano numerosi Aureliano. delle attività del Progetto Albania – un albaneseda noi recolti,si è data favoriti la possibilità e accomodati di partire perquell’episodio trasferirsi sotto che la si protezioneregistrò il massimodel Gonfalone i sacerdotidi San che provenivano dall’area progetto di cooperazione internazionale Marco.con particolare Fu in conseguenza carità di e quell’episodio benignità e chedi si emigrazioneregistrò il massimo albanese di emigrazione verso l’altra albanese dalmata verso e albanese. Gli ultimi a lasciare Figlio di un dell’Università di Firenze - caratterizzato sempre li proteggeremo, affinché le loro sponda dell’Adriatico, picco di una Scutari capitolata ai Turchi sarebbero l’altra sponda dell’Adriatico, picco di una parabola che era stata in crescita lungo tutto l’arco del da una vasta e variegata serie di famiglie possano vivere sotto la nostra parabola che era stata in crescita lungo stati proprio gli uomini di chiesa che colono illirico iniziative. La collana raccoglie studi e ‘400.protezione Una pubblicazione come ha “Migrazioni meritato la e integrazione sua tutto .l’arco Il caso del degli ‘400. albanesi a Venezia (1479-1552)”recavano è con sé “i sacri arredi delle di Maria Teresa ricerche di ambiti disciplinari diversi che unfede saggio e constantia. di Lucia Nadin, Quanto che rimanesse ha trascorso unDal lung o 1479 periodo ai di primi studio decenni e lavoro in del Albania chiese”. – sia Il Senato della Repubblica, con Carnevali catalizzano la loro attenzione sull’area pressodi vettovaglie, l’Istituto Italiano prima didella Cultura consegna di Tirana ’500 che all’Università gli albanesi scutarinidi Tirana e– drivastini e che apre lala collanatipica tempestività che caratterizzava dell’Adriatico, un’area geografica ricca “Contestidella città Adriatici” ai turchi, della dovrannoCasa editrice essere Bulzoni completarono di Roma. La collana il lungonasce all’interno periodo delle di attivitàil governo del veneziano, il 14 maggio Nella seconda metà del terzo di antiche e moderne complessità Progettodistribuite Albania fra quelli – un nostri progetto fedelissimi di cooperazione integrazione internazionale che comportò dell’Università un loro di Firenze1479 deliberò - di affrontare il problema secolo d. C. a Roma non mancano politiche a antropologiche. L’intento sudditi che volessero rimaner. Intanto diffuso insediamento non solo nella degli ecclesiastici albanesi emigrati, per caratterizzato da una vasta e variegata serie di iniziative. La collana raccoglie studi e ricerche di i nemici. Si verificarono anche della collana, non solo scientifico, vuol il da Lezze faccia pervenire l’elenco Dominante, ma anche nelle terre del deciderne la collocazione. Interessante distaccamenti dall’impero favorire la possibilità di rispondere agli ambitidi tutti disciplinari coloro che diversi lasceranno che catalizzano Scutari Dominio: la loro attenzione ciò in base sull’area alla condizione dell’Adriatico, l’elenco un’area stilato dall’autrice di questo centrale, di provincie già interrogativi del presente di Paesi che geograficaper Venezia, ricca dispecificando antiche e moderne gradi complessità e sociale po litiche dei rifugiati a antropologiche. e ai loro L’intento mestieri. della saggio collana, dei presbiteri e delle sedi loro conquistate. come, ad esempio la stanno per entrare nell’Unione europea nonprofessioni, solo scientifico, così vuol da favorire programmarne la possibilità Interessa di rispondere in agli particolare interrogativi all’autrice del presente assegnate di Paesi a Venezia e in Terraferma. Gallia che ad occidente aveva ed è aperta ad accogliere suggerimenti chel’accoglimento, stanno per entrare in rapporto nell’Unione allo europea stato edla è aper politicata ad accogliere di accoglienza suggerimenti della e contributiIl gruppodi nazionale albanese, fondato un nuovo impero a sé e contributi di studiosi di diversa studiosidi ognuno. di diversa Continuiamo formazione: a considerare letterati, ec onomisti,Serenissima, storici eil op destinoeratori delleculturali. donne, dei di religione cattolica, che faceva stante formazione: letterati, economisti, storici Scutari carissima, per la sua bambini e degli uomini scampati agli capo a Venezia alla chiesa di San Pagina 9 e operatori culturali. L’autricegrandissima ha scelto importanza come data in di Albania”.inizio del suoeventi libro il bellici.1479, anno Il saggio della cessione segue ledella loro città Maurizio,albanese attorno al 1530 promuoveva L’autrice ha scelto come data di diNei Scutari patti aisi turchispecificava, dopo avera vantaggio subito a di poca vicende distanza e di il anniprocesso due assedi.di integrazione Scutari, nel sotto ill’abbellimento dominio della propria Scuola inizio del suo libro il 1479, anno della venezianoentrambe dal le 1396 parti, al che1479, “zentilhomeni era una postazione tessuto chiave socio-economico per i commerci veneziani, veneziano collegata ed adiacente al mare a quella chiesa. Nel 1552 La letteratura cessione della città albanese di Scutari commissionava una copia di lusso damerchadanti una rete fluviale delle ed galie un centro et nave… di smistamento et illustra dei i trafficicontributi dei Balcani.albanesi Alla alla liberazione cultura della città ai turchi dopo aver subito a poca homini venientes, stantes et redeuntes umanistica veneziana. I documenti (purtroppo andata perduta e della ed il sentimento distanza di anni due assedi. Scutari, dall’assedioo per mare del o per1474 terra” di Maometto sarebbero II –stati legata d’archivioalle gesta eroiche conservano di Antonio Loredan puntuale – seguì, quale dopo esisteil una copia settecentesca) sotto il dominio veneziano dal 1396 successivosicuri “da assedio ogni molestia”. del 1478, Ai per cittadini gli interessi cronistoria veneziani dei di provvedimenticoncludere la guerra, a favore la cessionedella propria di Mariegola, il libro che nazionale: Accenni al 1479, era una postazione chiave albanesi di Scutari, di Drivasto (una delle donne scutarine e drivastine e regolava la gestione e il funzionamento per i commerci veneziani, collegata al città vescovile sulle montagne non dei loro figli, fin tanto che erano in del sodalizio. E Lucia Nadin ha scelto sulla letteratura mare da una rete fluviale ed un centro distanti da Scutari) e dei borghi vicini vita e i secondi raggiungevano l’età per questa data come termine “ad quem” del di smistamento dei traffici dei Balcani. che scegliessero di non restare sotto ottenere una opportuna sistemazione. proprio libro, come anno simbolico della Albanese Alla liberazione della città dall’assedio il dominio turco, Venezia dava quindi Ogni cinque anni, a partire dal 1479, si avvenuta integrazione nella Repubblica nga Arjan Th. Kallço del 1474 di Maometto II – legata alle la possibilità di partire per trasferirsi rinnovavano le liste degli aventi diritto. della comunità albanese profuga da gesta eroiche di Antonio Loredan – sotto la protezione del Gonfalone di Alle donne era corrisposto un regolare Scutari e dalle città vicine. La postfazione Pagina 20 seguì, dopo il successivo assedio del del volume “Cenni storiografici sui 1478, per gli interessi veneziani di rapporti tra Italia e Albania” fornisce concludere la guerra, la cessione di un approfondito resoconto degli studi Scutari ai turchi con una pace stipulata albanologici in Italia. L’interesse per Njoftim da Venezia nel gennaio 1479 e il Levante è tradizione connaturata alle Gazetën “Rrenjët” mund solennemente proclamata in Piazza San ragioni storiche che per secoli dettarono ta gjeni edhe në këto pika: Marco il 25 aprile dello stesso anno. la politica economica di Venezia in Në Tiranë, Klubi “Agimi” In vista della capitolazione, il Senato Adriatico. veneziano aveva scritto a Antonio da L’anima più propriamente culturale di përballë Mini Bashkisë Nr. Lezze, capitano a Scutari, circa la sorte quella storia fu l’Università di Padova, 5; në Vlorë, Kafe “Palma”, della popolazione: “Abbiamo convenuto meta secolare di numerosi illustri lagjia.“Lef Sallata”, Rr. che ciascun cittadino sia libero di stranieri provenienti dai Paesi balcanici “Veledin Kollozi”. rimanere in casa sua oppure di venire e danubiani. Data emblematica è in da noi, nelle nostre terre, per vivere questo caso il 6 febbraio 1936, quando Së shpejti do të shpërndahet sotto l’ombra nostra. Per quelli che Carlo Tagliavini, assumendo la cattedra edhe në qytete dhe treva të decideranno di restare non mancherà di Padova di Glottologia, teneva una tjera shqiptare. comunque la nostra riconoscenza e il prolusione solenne, pubblicata col titolo nostro amore e sempre li avremo per “La lingua albanese”. Redaksia carissimi. Tutti quelli che vorranno (Continua al pagina 21)

Scutari, con Drivasto sede vescovile, aveva rappresentato nel ’400 una vera e propria enclave del

cattolicesimo in Albaniacmyk e l’Albania aveva svolto una funzione di appoggio all’occidente cristiano. Nel nord dell’Albania sin dal’200 erano presenti i grandi ordini religiosi (benedettini, domenicani e francescani). A Venezia, divenuta centro di smistamento di profughi che lasciavano le terre di origine di fronte all’avanzare dei turchi, erano numerosi i sacerdoti che provenivano dall’area dalmata e albanese. Gli ultimi a lasciare Scutari capitolata ai Turchi sarebbero stati proprio gli uomini di chiesa che recavano con sé “i sacri arredi delle chiese”. Il Senato della Repubblica, con la tipica tempestività che caratterizzava il governo veneziano, il 14 maggio 1479 deliberò di affrontare il problema degli ecclesiastici albanesi emigrati, per deciderne la collocazione. Interessante l’elenco stilato dall’autrice di questo saggio dei presbiteri e delle sedi loro assegnate a Venezia e in Terraferma.

Il gruppo nazionale albanese, di religione cattolica, che faceva capo a Venezia alla chiesa di San Maurizio, attorno al 1530 promuoveva l’abbellimento della propria Scuola adiacente a quella chiesa. Nel 1552 commissionava una copia di lusso (purtroppo andata perduta e della quale esiste una copia settecentesca) della propria Mariegola, il libro che regolava la gestione e il funzionamento del sodalizio. E Lucia Nadin ha scelto questa data come termine “ad quem” del proprio libro, come anno simbolico della avvenuta integrazione nella Repubblica della comunità albanese profuga da Scutari e dalle città vicine. La postfazione del volume “Cenni storiografici sui rapporti tra Italia e Albania” fornisce un approfondito resoconto degli studi albanologici in Italia. L’interesse per il Levante è tradizione connaturata alle ragioni storiche che per secoli dettarono la politica economica di Venezia in Adriatico.

L’anima più propriamente culturale di quella storia fu l’Università di Padova, meta secolare di numerosi illustri stranieri provenienti dai Paesi balcanici e danubiani. Data emblematica è in questo caso il 6 febbraio 1936, quando Carlo Tagliavini, assumendo la cattedra di Padova di Glottologia, teneva una prolusione solenne, pubblicata col titolo “La lingua albanese”. Fondava quindi un Seminario di Filologia Balcanica e iniziava un corso di Lingua e Letteratura albanese, dando alle Antichità Anno 11 n.1 Febbraio 2013 pagina 2 Një poezi shqipe të paktën 3600 vjet e vjetër Nga Niko Stylos Në paraqitjen e dytë, ku kemi një hajmali të besimit (fesë) të quajtur në Të katër këto simbole janë: latinisht të Abrax-it, në qendër të mbishkrimit që mban Abrax-i, kemi dhe simbolin , që e gjejmë dhe te Disku i Festos të cilat të shkruara i gjejmë dhe dhe madje dy herë të shkruar . Tabela e alfabetit të Diskut të Festos

Hajmali (nuska) Abrax

Kjo poezi është shkruar në njërën anë të diskut të njohur me emrin Di- Lidhjen e Kerkyrës së stërlashtë me gjuhën arvan- sku i Festos ose Faistos. Ky disk, që sot ndodhet në Muzeun Arkeologjik itase dhe në përgjithësi me gjuhën e shqiptarëve, e gjejmë në historinë e të Heraklionit të Kretës, u gjet nga arkeologu italian Luigi Pernier, më këtij ishulli, gjersa sipas shkrimeve historike, para vendosjes së të qua- 3.7.1908, gjatë gërmimeve në pallatin e vjetër të Festos, i cili llogaritet jturve kolonë të parë grekë nga Eritrea e Eubesë në shek. e 8-të apo të se ishte në përdorim në periudhën kohore 1850 - 1600 p.e.r. Është një 9-të p.e.r., banohej nga ilirë. disk qeramike me diametër 158-165 dhe trashësi 16-21 milimetra dhe Për të vërtetuar origjinën arvanitase të trupit të njeriut me kokë kën- konsiderohet, nga vendi ku u gjet, se ruhej në arkivin këtij pallati. dezi, një figure fantastike, zgjodha dhe hajmalinë e dytë të këtij besimi Për Feston, shkurt do të them, se ishte një nga qytetet më të rëndë- të karakterizuar nga të kishterët e sotëm satanik dhe i mallkuar, ku siç sishme të Kretës minoike gjatë mijëvjeçarit të dytë p.e.r., dhe sot është shikojmë, kemi të shkruar me alfabetin grek emrin arvanitas ΒΡΑCA (ΒΡΑΣΑ, Vrasa), që do të thotë vrasës. Te tabela e mëparshme, të cilin unë e quaj tabelë e alfabetit të Diskut qendër (hapësirë) e shkëlqyer arkeologjike. Për emrin e tij, që konside- të Festos, jap të gjitha ato simbole me radhën që i gjemë, duke marrë rohet paragrek dhe nuk ekziston asnjë shpjegim, unë besoj se e ka marrë Gjatë kërkimit për më shumë të dhëna, zgjodha si të parë anën e sipërpërmendur, duke i shtuyar madje edhe një sht- nga hyu Ifestos (Ifaistos, Ήφαιστος) me lënien jashtë (rënien) të germës yllë, ku jap dhe se sa herë secili nga këto simbole e kemi të shkruar në nistore I (Η). dhe paraqitjen e më po- shtë, ku për burrin me tërësi. Historiani Diodor Siqelioti apo Diodori nga Sicilia (5,78), themelues të Duke arritur në përfundimin se Disku i Festos është shkruar në arva- Festos konsideron Minosin dhe te Homeri emrin e tij e gjejmë te Iliada këndesin në mburojë kemi emrin ΤΥΔΥΣ (TYDHYS). nitisht, nisa të merrem me alfabete të ndryshme të kësaj gjuhe që janë (Kënga 2, vargu 648) dhe te Odisea (Kënga 3, vargu 296). ruajtur. Ndërmjet tyre, që janë jashtëzakonisht të shumta, gjeta dhe një, Sipas arkeologëve, epoka minoike fillon më 2.600 p.e.r. dhe pal- Për TYDHYS-in, që në greqisht e quajnë Tidheus i cili edhe ai ka 53 germa, domethënë sa alfabeti i Diskut të Festos, dhe lati parë i Festos u ndërtua rreth vitit 2.000 p.e.r. me argolitodomi që në Epir është i njohur me emrin “Alfabeti i Dhaskal Thodh”. (αργολιθοδομή1)), siç e quajnë, domethënë me ndërtim muresh prej (Τυδεύς), na është e njo- hur se ishte bir i Oineas Ky alfabet, që për mua është më i përsosuri për interpretimin e gjuhës gurësh pa asnjë përpunim. arvanite dhe në përgjithësi të dialektit toskë, siç e emërtojnë albanologët, Disku i Festos (Οινέα), mbretit të Etolisë (Αιτωλίας), që ishte një vend në bregdetin e Detit Jon. Ndërsa shpje- në bibliografinë e Evropës Perëndimore e gjejmë me emrin “Alfabeti i gimin se përse mori emërtimin Vrasa (Βράσα) apo Vrasës, e gjejmë te Elbasanit” dhe nga libri “Das Buch der Schrift” i austriakut Carl Faul- Apollodori, ku lexojmë: mann, po jap në fotokopje dhe tabelën e mëpasshme me titullin “Schrift “Kur Tidheu (Tideu) u rrit dhe u bë një djalë trim, u internua, sep- von Elbassan”. se vrau, siç thonë, vëllain e Oineas Alkanthin, apo siç thotë autori i Alkmeonidës,ngaqë vrau bijtë e Melanosi), Fineun, Eurilaun, Yperlaun, Antiokun, Eumidin, Sternopin, Ksanthipin dhe Stenelaun, që komploto- nin kundër Oineas, apo më në fund, siç thotë Ferekidisi, se vrau vetë vël- lanë e tij, Olenian. Dhe meqë Agriosi (Egri) hapi gjyq kundër tij, u strehua në Argos pranë Adrastit (Άδραστο)... (Apoll. VIII. 5). Ngaqë te monedha nga Kerkyra me simbolin , nga ana tjetër kemi lopën që i jep qumësht viçit të vogël, simbol që e gjejmë në më të shumtat e monedhave të të quajturave koloni të saj, domethënë të Ana e përparme (e parë) Ana e pasme (e dytë) Apollonisë dhe Epidamnit apo Dyrrahit të mëvonshëm, zgjodha dhe dy statirët e argjendtë të mëpasshëm nga Karistoja (Κάρυστο) e Eubesë, te Ky pallat u shkatërrua nga tërmeti rreth vitit 1730 p.e.r., dhe mbi të cilët kemi po të njëjtën paraqitje. gërmadhat e tij u ndërtua më madhështor, ku dhe ai u rrënua nga zjarri rreth vitit 1600 p.e.r. Ndërkohë me metodat e reja të kronologjizimit datohet dhe prodhimi i diskut, shpëtimi i të cilit konsiderohet fatmirësi në fatkeqësi, se u ruajt pas një pjekjeje në një temperaturë shumë të lartë gjatë zjarrit, që dogji Emërtimin “Alfabeti i Elbasanit” e ka marrë se Elbasani është vendi pallatin e Festos. ku është gjetur apo më mirë është ruajtur. Gjermani Johann Georg von Studiuesit që u morën me të na thonë se konsiderohet monumenti i Hahn, që u përket studiuesve të mirë në lëmenjtë e kërkimeve të gjuhës, parë i tipografisë (i shtypshkrimit), se teksti u shtyp apo më mirë u vulos folklorit dhe gjeografisë të shekullit të më mëparparshëm, këtij alfabeti në dy pllaka prej argjile të njomë, të cilat në vijim u ngjitën në një. Mbi Duke ditur se edhe sot në Karisto flasin arvanitisht, dhe duke marrë i kushton një kapitull të tërë te libri i “Albanesische Studien”2). Dhe në të gjitha na thonë edhe se është unik për sa i përket mënyrës së grafisë këndesin, apo gjelin apo kokoshin, që gjendet në anën tjetër te të dy këto një artikull të Kostandin Kristoforidhit me titull “Doktorit von Hahn”, (shkrimit) dhe simboleve të veta; ndërsa qëllimi i ndërtimit të tij dhe pro- monedha, si simbol etnik i banorëve të Karistos, dorëshkrimi i të cilit gjendet në Arkivin Kombëtar në Tiranë, lidhur me dhuesi i tij, konsiderohen një nga misteret e shumta të arkeologjisë. atëherë do të mund të thosha se alfabeti, të cilin këtë alfabet lexojmë: e kemi të shkruar te shishja e bojës e mëposhtme Shkrimi i këtyre shenjave është i çuditshëm dhe sqarimi i tyre është i në formë këndesi, nëse nuk është alfabeti i stër- zhytur në humnerën e harresës; kaq mund të themi se banorët e Elbasanit lashtë i Karistos, të paktën është alfabet që mund i përdorin këto dhe veç këtyre edhe fshatrat e afërme; ndërsa në vendet e ta përdorte dhe ky qytet i lashtë. tjera të Shqipërisë janë krejtësisht të panjohura. Ky objekt qeramike, i tipit të famshëm të qe- Banorët e Elbasanit i mendojnë këto autentike dhe tradicionale duke ramikës së teknologjisë “bucchero”, që është ka- shtuar në të se qyteti shqiptar i shkretuar i Voskopolis i përdorte ato jashtë- rakteristik për ngjyrën e zezë të ndritshme dhe zakonisht shumë. Një dijetar banor i Elbasanit i quajtur Theodhor Filipi, për paretet e holla, është gjetur në Viterbo të Tir- që kishte studiuar në Voskopuli dhe rrojti gjer në vitin 1780, filloi të bëjë renisë dhe kronologjizohet i shek. të 7-të p.e.r. përkthimin e Dhiatës së Vjetër dhe të Re në gjuhën shqipe, të cilat i shpuri dhe sot ndodhet në Metropolitan Museum of Art gjer në fund; meqë nuk u përcollën në shtyp, u zhdukën si dhe të tjerat, nën Festos Pamje të brendshme të pallatit të Nju-Jorkut.. pështjellimin e kohës. Trajta e shenjave (shkronjave) të tanishme krahasuar me atë të shkronjave Ngaqë besoj se këta studiues nuk janë marrë dhe aq shumë me këtë të tjera, nuk ka asnjë afri, veçse me shenjat e fenikasve; prej nga studimi temë, po jap dhe paraqitjet e lashta vijuese, ku kemi dhe dy nga simbolet filologjik supozon këto me shenjat e grekëve paraardhëse të shenjave të e Diskut të Festos, nga ku mund të them se mëtimi që këto simbole nuk përdorura gjerësisht, por mbetur të palëvruara duke ruajtur trajtën e para janë gjetur asgjëkund, nuk është i saktë. Teksti i Diskut të Festos, i cili është shkruar në radhë (trajtë) helikoi- dy mijë vjetëve, meqë Kadmi duke kaluar nga Fenikia në Greqi mbarti dhe Në të parën e këtyre paraqitjeve, ku kemi një monedhë nga Kerkyra dale (spirale) me figura simbole, fillon nga të dyja anët në qendër dhe shenjat me vete, ku vërtetë i paraqiti për përdorim të popullit pellazgjik, (Korfuzi), të quajtur dhe ndryshe ishulli i Epirit, siç shikojmë ekziston shkon për nga lashtë, në një mënyrë grafie si e sotmja, domethënë me ndërsa banorët e Helladës, të shumuar u tërhoqën drejt vendeve të thella të dhe simboli , të cilin te Disku i Festos e gjejmë madje katër shkrim me drejtim nga e majta në të djathtë. Vërtetimin e kësaj mënyre Helladës, domethënë Epirit dhe Shqipërisë, duke ruajtur megjithatë gjuhën herë të shkruar . shkrimi, e kemi shumë mirë te të gjashtë simbolet me paraqitje njerë- e folur pellazgjike të lashtë. zish: Ndërsa këto shenja janë një sërë germash kur dyfishe dhe trefishe. Më hollësisht shih punimet e nënkonsullit austriak Georg Han të shtypura në ku siç shikojmë se të gjitha shohin për nga e djathta. Vjenë që trajtojnë këto dhe të tjera. Për vulosje janë përdorur në tërësi 46 vula me simbole figura të nd- Më 1854 maj 25 Durrës ryshme dhe në shumatore me to kemi 241 vulosje, 123 në të quajturën Nga K. A. Kristofori 3) nga unë ana e parë dhe 118 te tjetra Ngaqë numri i këtyre 46 simboleve apo figurave, që secila shqiptohet (Vijon numrin e ardhshëm si dhe tingulli i asaj që pasqyrohet, nuk ishte i mjaftueshëm për të dhënë 1. Mur grek në terminologjinë botërore; Mur i thatë në shqip. gjuhën arvanitase, krijuesi i këtij alfabeti, me katër nga këto simbole, 2. Studime shqiptare. plotësoi edhe 7 të tjera me të kthyer në vulosje apo në grafinë e figurës 3. Shih: Niko Stylos, “Fjalori katërgjuhësh i Daniil Voskopojarit”, Tiranë 2011, Monedhë e Kërkyrës e periudhës 350 - 270 p.e.r. së tyre, duke bërë në tërësi (shumatore) simbolet apo shkronjat e tij 53. fq. 270. NStoriaM . Anno 8 . n. 2 . Giugno 2010 . pagina 20

na sigurojnë se kjo dyndje ka ndodhur: qyteti i Sarda segue da pagina 11 (Shudah i sotëm), fisi i Sardeates ose i Ardiejve, qyteti Pelastae nga ku kemi emrin etnik Pelaestini ose Pela- Onufri Zbulohet kulla e dytë sgi, etj, etj.» pagina 3 Anno 11 n.1 Febbraio 2013 «Mendoni se mund të organizohen edhe sipër- l testo dell’iscrizione è stato tradotto daAntichità Theofan e Rrugës Egnatia marrje të tjera – jo vetëm publikime studimesh Popa: „Quando alzerai le mani presso il Divino, o por edhe sipërmarrje akademike – për të hedhur I officiante del Divino, nomina anche me peccatore Fatmira Nikolli më shumë dritë mbi këto argumente që zbulojnë e incolto pittore Onufri“. misteret e të kalurës së popujve tanë?» «Patjetër. Është e nevojshme që studjuesit shqiptarë të Il contenuto di questa iscrizione lascia intendere ia Egnatia”, e ndërtuar që në kohën e perandorisë roma- ke, na surprizon akoma. Në lagjen ‘Kala’ Pellazgët, origjinache Onufri a quei tempi non aveva ancora jonë avuto il sa- e mohuar merren me “Gjërat Sarde” për të parë nëse edhe ata, të Elbasanit, zbulohet një kullë dalëse që lidhte zonën me rrugën ‘Egnatia’. Në vendin e quajtur nga ana e tyre, identifikojnë bërthama të përbashkëta Nga Dhimitri Pilika cerdozio,Surroj, siccomeShtikë, Tren,pregava Vajzë, l’officiante Vashtëmi, perché Velçë, si ricorVlush,- moçëm i Evropës.“Kryqëzimi Argumentet i Xhepës”, do të aty huazohen, ku mendohet ind e të ketë qenë Porta Lindore e kësaj rruge që përshkonte dasse di lui durante la preparazione dei regali santi. Si V qytetërimi. Gjithashtu, shpresoj që edhe ne nga ana Vlodhinë, etj. etj.Në të mire të këtij degëzimi flasin majë,Kalanë vetëm e nëpërmjet qytetit mes kriteresh përmes, rreptësisht nxorën në shkencore dritë prej gërmimesh të rastësishme, fragmente të rëndësishme të jonë - qofshim ose jo akademikë por thjesht kureshtarë, pensa che l’iscrizione debba appartenere ad un epoca ga mesi i shekullit XX u nxorrën në shesh edhe muret pellazge ose aiakase, të pikasura anekënd, që nga kësajhistoriografia, rruge historike arkeologjia,numizmatika, dhe mure antike të saj.epigrafia, Sipas arkitektit të Institutit të Monumenteve të Kulturës, Latif ose eksperimentues të arsyeshëm pa paragjykime dhe gërmadhat e kryqytetit të Molosisë, Pasaronit, precedentenga jugu ali Thesprotisë,1554, perché tejpërtej partendo Molosisë da un’altra e Kaonisë, iscri- sfragjistika,Lazimi, aty gjuhësia,kanë qenë gjurmë etimologjia, të murit onomastika,të një kulle, por kjo nuk dukej shumë qartë. “Aty afër kullës gjendej të pajisur me dritën e llogjikës - të merremi me “Gjërat - 20 km në lindje të Kosbovicës sonë dhe 11 zionegjer di nëOnufri veri nella të Labiatise.Perveç chiesa del Venerdì kësaj, Santo është presso hetuar il etnografia,një shtëpi, folkloristika, të cilën i jurisprudenca,zoti i saj mori antropologjia,leje që ta rikonstruktonte. Pikërisht nga këto punime u bë e mundur Shqiptare”, duke studjuar në menyrë më të thelluar N villaggio Valësh della regione di Shpat abbiamo anche km në veriperëndim të Janinës, - afër vendbanimeve se, qëkur s’mbahet mend, shtegtimi I bagëtive (çoja) hematologjia,dalja në dritë ekonomia, e kullës së statistika,dytë, që mendohet demografia, të ketë qenë portë dalëse e lagjes ‘Kala’ me rrugën e vjetër dialektet, traditat dhe toponimet shqiptare. Fatkeqësi- neo-e-halkolitike të Kastricës, Kuculiosë, Hanit quest’aggiunta:të Dodonës dhe „...nomina Helopisë anche – krahine me peccatore, tepëre ftohtë, il prete me gjeografia,‘Egnatia’”, gliptografia, - tregon ai. Sipas qeramologjia, arkitektit, historiaqë prej vitesh e punon pranë IMK-së e që gjatë punës së tij ka parë sht paguajmë një peshë negative: jemi popuj të vegjël Terovo (përkatësisht 15, 12, 12 km rrotull Dodonës) Onufri,ekonomi pittore krejtësisht e Protopapa blegtorale, di Neokastron“. fillonte gushtovjeshës artit,zoologjia,mjaft prej monumenteve botanika, etj. të Në kulturës ecurinë shqiptare, e vet, kjo shtëpia u shemb. Pas kësaj, në atë vend u bënë gërmime në numër dhe nuk e di sesa do të ishim të gatëshëm si etj. si dhe qyteteve të lasht, Tekmonit e Ilionit radhaziUn’altra drejt iscrizione bregdetit nella jonian, stessa chiesa që nga è datatakullotat përpjekje,arkeologjike, ndryshe prej nga të ndonjë cilave qëu zbuluan nisej duke muret u ngjitur shumëshekullore të kullës. Kulla ka qenë e ndërtuar në formë në Shqipëri ashtu edhe në Sardenjë të thelloheshim mbi atypari. Paskëtaj s’kishte si të mohohej dot më, 1554,eAmbrakisë ciò ci induce (Artës), a pensarederi tutje che kriporeve Onufri sianatyrore nato etë nga patkoie shkuara dhe misteriozeka pasur formë drejt njëkatërkëndëshe. të sotmespekulative, Pjesa e përparme e saj ka qenë me hark. Duhet thënë se muret e këto lidhje delikate.» objektivisht, prania e prekshme e pellazgëve, shumë vissutoTragasëve nel XVI (Tragjasit), secolo. Onufripranë Orikut.non fu Krahasattivo solo Panormit nel- do tësaj çapitet janë nëntokë, duke zbritur dhe deringa etani tashmja në sipërfaqe e mirënjohur ka dalë vetëm pjesa e sipërme e tyre. kohë para luftës së Trojës, tejtej zonës thesproto- le chiesee Onhezmit, di Shpat pas e Berat, Buthrotit, ma si Orikuestese anche ishte njëoltre nga il drejt së kaluarës së panjohur…Traditat e mbara të «Cili ështe mesazhi juaj për lexuesin shqiptar dhe cili do të jetë argumenti i veprës suaj të ar- molose të përfshirë ndërmjet distriktit të Janines dhe confineportet albanese. më të mbrojtur, Negli affreschi pra më della të lakmuar,chiesa dei tëSanti cilët një populli, sipas ligjeve të brendshme të zhvillimit,Gërmimet Apostoli a Kostur troviamo questa iscrizione scritta per dhëshme?» kufijve të sotëm juglindorë të Shqipërisë.Janë po aq lidhnin ekonominë dhe tregëtinë e Dodonës, si edhe shfrytëzohenGërmimet prej lëvizjeveprivate u përparimtarekurdoherëbënë në pjesën lindore të që lagjes ‘Kala’ në Elbasan dhe zbuluan pjesë kolonash, gurë «Njëra nga dëshirat e mia kulturore do të ishte zhvillimi domethënëse edhe gjetjet e panumërta arkeologjike manoOrakullin di Onufri: e saj „Fuzulmëmadh, pitturato meda mbarëOnufri botën giunto e rrahurnegli e lypdekorativë, interesi i mozaikë, përgjithshëm. enë qeramike. Edhe ndër Bashkia ne, peshae Elbasanit ka ndërprerë punimet në këtë vend, në mënyrë që ultimi tempi dalla splendida città di Berat“. Gli affre- i një rryme edhe jashtë Shqipërisë, që të rivlerësojë gjithandej, qindra kilometra përreth së njëtës trevë, të antikitetit, që nga Danubi në Nil. Për të tilla shkaqe e sëspecialistët vërtetetës tektë nxjerrin këto shprehi përfundimet të ruajtura për zbuliminbrez pas e ri. Ata mendojnë se muri dhe fragmente të tjera i për- antikitetin ilir, ashtu si ka ndodhur për popullsitë e tje- tëobjekteve prej poçerie, të cilat provohen botërisht si schime sono rëndësi datati jetësore, intorno kjo al vatër-nënë1547. Onufri pellazge ha anche e ka paturpit- brezi,kasin ka portës qenë dalëse aq shtrembëse të ‘Via Egnatia’. sa ka detyruarBashkia e deri Elbasanit ka vendosur që ky fakt të përdoret si sondazh për turato le icone murali del Monastero di Sepçe a Shkup, ra antike indoeuropjane gati të harruara si psh. rasti i të dala drejtpërdrejt nga duart e pellazgëve, bile ehde përherë fytyrën të kthyer drejt Jonit, drejtbrigjeve të armiqtë,përfitimin që jo e vetëmprojektit t’i të pranojnë, Bashkimit por Evropian madje për edhe rikonstruksionin e kësaj rruge të zbuluar. Zbulime të tilla sagave kelte. Dëshira ime shkencore është që në studi- nga disastudiues të ndershëm grekë. Kjo qeramikë la chiesaKaonisë, della motër „Metamorfosi“ gjaku, historise, nel gjuhe…monastero di Zërze t’i respektojnë.arkeologjike Kujtesatërheqin historike edhe turistët e popullit në këtë shqiptar, sezon vere. Edhe këtë verë, Elbasanin e kanë vizituar shumë të min e ardhëshëm të thelloj disa aspekte të rindërtimit karakteristike, trashëguese, bartëse ose krijuese, ecc. OltrePytjes alle se pitture cilët janëmurali pasardhësit Onufri ha creato e pellazgëve, anche në periudha-kyçeitillë, ndërkohë qëka njëthirrur turist nevojës italian dukeqë sheh ringjallur për herë të parë vendin tonë, duket të jetë befasuar nga ato që historik dhe kulturor të lëna në harresë gjatë studimit gjithesi përfaqësuese e qartë kulturash pellazge moltestudiuesit icone movibili, nuk i janë di cui përgjigjur possiamo ende nominare prerazi, quelle sepse gjithçkaka parë. të vyer Tashmë të lënë projekti nga tëi mbështetur parët:- Kështu, nga Bashkimi Lufta Evropian parashikon ndërhyrje edhe në bazilikën në “Origjina Shqiptare e qytetërimit në Sardenjë”, pra të siGumelnica, Baden-Peceli, Vinça, Larisa, etj., gjen dellazinxhirit Chiesa historik Vangelistra ikanë e munguardi San Mitri hërpërhë all’interno një moridel Antifashisteqendër të NacionalçlirimtareElbasanit. bëri të vetën dhe e sjell jo vetëm fjalë por edhe objekte, tradita, ndërlidhje përkime deri binjake në stacionet tona prehistorike: castellounazash, di Berat. që do të na çonin pa vështirësi tek pikënisja shtjelloi më tej trashëgiminë e shëndoshë të Rilindjes reciproke dhe simbole. Më lejoni të ndahem nga ju du- Nella composizione delle icone bizantine Onufri Barç, Bënçë, Blaz, Bodrishtë, Bulçar, Burim, Burimas, pellazge. Zbrazëti të pazëvendësueshme në këtë aspekt dhe të Motit të Madh të Arbërit.- Në këtë mënyrë,Arkitekti legjendarë të Luftëssë Trojës deri tek Aleksander ke përdorur një fjalë përshëndetëse tipike shqiptare: conserva con fanatismo la tradizione bizantina e i ca- Burel, Bushkash, Cakran, Cetush, Çepunë, Qinamak, kanë shkaktuar sidomos shkretimet e mynxyrat që sipas së Sipasnjëjtës arkitektit ligjësi dialektike, të Institutit nën drejtimintë Monumenteve e Gjergj të Kulturës,Molosi …Rindërtimi, Latif Lazimi, -nga nëpërmjet këto gërmime një përpunimikanë dalë falem, që sipas të madhit Eqrem Çabej rrjedh nga lati- noni della chiesa. Le sue icone rappresentano paesaggi Pellazgët, origjina jonë e mohuar nishtja CHALARE e ruajtur edhe sot në gjuhët Sarde Çlirim, Dedaj, Dërsnik, Dishnicë, Divjakë, Dunavec, pllakosën përqark Dodonës, posaçërisht shkatërrimi Kastriotit-Skënderbeut,pjesë të rrugës së vjetër gjatë ‘Egnatia’. përleshjevekundër Ky zbulim ka të bëjëshkencor me njërën sa më prej të kullavengjeshur, hyrëse - i platformave apo dalëse historiko- të lagjes biblici, quali „La nascita di Cristo“, „L’entrata di Santa dhe Korse në vlerën origjinale “zbres” (falare). Fale- Dvoran, Fajzë, Golaj, Gajtan, Grabovë, Gradec që nga themelet (167 p.e.s.) i rreth 70 qendrave të kularit‘Kala’, turk me ukëtë shpluhuruan rrugë mjaft të e rëndësishme u mëkëmben për fijet kohën etnogjenetikekur kjo funksiononte. të shtetit Arkitekti tëArbërit shprehet kundër se ka pushtimit ide që Maria nel tempio“, „La trasfigurazione“ ecc. Onufri è nga Dhimitri Pilika minderit të gjithë juve!» (Peshkopi), Kambull, Helsham, Kakavijë, Kamnik, banuara të këtij pellgu nga kryegjenerali gjakatar romak trimëroretë ndërtohet të së shkuarësnjë urë, e sonë,cila do që të prejbashkojë Pirros kullën (319- e parëturk që (shek.XV) ekzistonte dhe me këtëtë mbretërisë që sapo është së Epirit zbuluar. në betejat Sipas stato un prete sposato e ha avuto figli, dei quali sono Katundas, Kënetë, Këputje, Klos (Mat), Kolsh, Paul Emili; dyndjet e mëpasme barbare, sidomos 272)tij, dheAleksandër disa specialistë Molosit italianë (362-331).- kanë idenë Pose urakështu, lidhëse Ngakundër mes mesi dy i shekullitkullave sundimit XX do u nxorrëntë maqedonas ishte në sheshmjaft edhe e (qindvjetoripërshtatshme, gërmadhat e kryqytetit itretë por të Molosisë, Pasaronit, - 20 uno è diventato famoso. Egli è Nikolla, che ha prose- km në lindje të Kosbovicës sonë dhe 11 km në veriperëndim të Janinës, - afër vendbanimeve«Faleminderit neo-e- Juve Professor Areddu për këtë Kom, Koplik, Kuç i Zi, Luadishtë, Luaras, Llosticë, ajo e gotëve të Totilës (554); kërditë e pandërprera nënkjo prijën sipas e tyrePirro nuk Molosit do të bëhetpër çlirimin me materialin e Epirit origjinal, nga halkolitikep.e.s.), por me të donjë Kastricës, tëtjetër na Kuculiosë,material. shpjerë Hanit përfundimisht,Vlera Terovo e këtij(përkatësisht zbulimi vetëm 15, 12, qën mbi 12- km rrotull Dodonës) etj. si guito l’attività di famiglia. Ciò viene testimoniato da intervistë shumë të këndëshme!» Maliq, Mjedë, Mollas, Nënshat, Nezir, Pazhok, Perat halldupe, etj. Ky punim do të rreket të provojë, nën shkelësitdron në maqedonas, faktin se tashmë u grish është në plotësuar ndihmë një lavdia pjesë e e njëdhembështetje “harte”, qyteteve që tëtë lasht,virtualisht sakta, Tekmonit pa hamendje“dihej” e Ilionit se atyp nëishte.ari. ajër, PaskëtajPas pa zbulimit i s’kishtemarrë si të mohohej dot më, un’iscrizione di propria mano da parte di Nikolla sulla objektivisht, prania e prekshme e pellazgëve, shumë kohë para luftës së Trojës, tejtej zonës (Mesi i Urave), Piskal, Piskovë, Plan, Podgorije, dritën e fakteve dhe argumentave shekncore, se cilit dikurshmetë kullës e së Dodonës, parë mendohej kryeqëndrës që do të sëkishte pellazgëve, edhe një tjetër, por akoma nuk ishte e qartë. Tashmë nuk ka vend porta occidentale all’interno della chiesa di Santa Maria thesproto-molosedëshirat përrealitet, të përfshirë te ndërmjetrrënjët distriktite zanafillës të Janines së dhepopullit kufijve të sotëm juglindorë të Prespë, Rashtan,Romajë, Rrajcë, Selcë, Selo, Spile, populli I takon nderi i prejardhjes nga polemi më i dhepër burreria dyshime. e katragjyshërveKullat hyrëse e tanë,dalëse që ishin nga “portat” fatosat qëShqipërisë.Janë tonë…lidhnin lagjen po “Kala” aq domethënëse(vazhdon të Elbasanit edhe ne gjetjetnumrin me errugën panumërta e ardhshem) e vjetër arkeologjike gjithandej, qindra segue da pagina 13 Vllaherna a Berat. „Il pittore è Nikolla, figlio di Onu- “Egnatia”. Ky zbulim e bën mjaft të qartë mënyrën e lidhjes së zonës me rrugën e rëndësishme. Sipas La- fri, anno 7086 secondo il calendario bizantino e 1578 zimit, nëse bëhen gërmime të reja pranë kësaj kulle, mund të zbulohen të dhëna mjaft interesante që mund Le origini albanesi della secondo quello gregoriano“. Possiamo pensare che nel të hedhin më shumë dritë mbi kohën kur rruga funksiononte. Gjarpëri në mitologjinë1756 Onufri non era più in vita populloree che suo figlio Nikol- tek shqiptarët e Maqedonisë la si propone di proseguire l’opera del grande maestro Lagjja ‘Kala’ civiltà in Sardegna Nga njerëzit i afrohen e prekin, ai nuk shef e shihnin me sy nuk i tregojnë njëri Personat okularë na thonë se nistrovasi Edibe Selimi-Osmani dell’iconografia. A Kurjan, Fier, presso la chiesa di San Lagjja “Kala”, në qytetin e Elbasanit, një nga lagjet më të vjetra pritet të kthehet pas disa vitesh në një nga dhe nuk lëvizën, me një fjalë bën një tjetrit, se ishte mëkatë besohej në të e kishte shumë vështirë gjarpërinjtë a presenza della diaspora Albanese in Kolli il teologo Theofan Popa ha scoperto un’altra iscri- lagjet më të preferuara për t’u vizituar nga turistët vendas dhe të huaj. Bashkia e Elbasanit, në bashkëpunim endimi mitologjik zen vend dhe gjumë të gjatë. Bizele- lloj gjarpëri që ardhmen do të kishin pasoja të rënda. t’i shpërndajë t’i nxjerre nga dhoma. Italia è tra le più numerose e tra le più zione, in cui il figlio di Onufri Nikolla ha pitturato la me Institutin e Monumenteve të Kulturës, Universitetin “Aleksandër Xhuvani” dhe Universitetin e Pizës hapsirë në gjithë orientimin nuk kemi të dhëna si duket. Picinok-lloj Ka raste ku gjarpëri i shtëpisë qëndron Ai, atëherë e ndryshonte tingullin e constanti che si conosca nella storia, chiesa avendo come aiutante un altro iconografo, Joan. (Itali), ka përfunduar studimin mbi njohjen, ruajtjen dhe evidentimin e vlerave arkeologjike, historike dhe «L njerëzor. Andaj në këtë rrjedhë gjarpëri „Quando në fshatin alzerai Çellopek, le mani Tetovë,presso il Divino, o officiante edhe në murin e oborrit të ndërtuar me fishkëllimës. Ritmi i fishkëllimës kur cominciando dalla antichità fin ad oggi. Pen- M urbane të lagjes “Kala”, që përcakton kriteret e ndërhyrjes në këtë lagje, nga më të vjetrat në qytet. Për këtë sa che questo legame così antico e la presenza studiuesit e ndryshëm konstatuan se është gjarpërdel Divino, uji, kanomina ngjyrë anche të gjelbërt me peccatore e incolto Joan gur,kasolla e ahure. Nuk mbahet mend i mblidhte nga ai që i nxjerrte nga qëllim, bashkia ka akorduar fondin prej 7 milionë lekësh, për shtrimin me kalldrëm të rrugëve të lagjes, që odierna degli albanesi sul territorio, possano bota e pasur mitologjike e një populli e me pikae Nikolla“. të verdha që është helmues. do të nisë nga portandonjëherë e Kalasë, deri gjarpëri te Kisha i “Shën shtëpisë Maria”. t’i ketë “Në përfundimdhoma të dallohej. studimit Personitmbi njohjen, i ruajtjen shkonte është dëshmia më e mirë e tij për të Xharpni i ujtit-gjarpër me ngjyrë të pickuar fshatarët apo kafshët shtëpiake gjatë kohë duke i larguar gjarpërinjt, aiutarci a creare un clima di reciproca fratel- dhe evidentimin e vlerave arkeologjike, historike dhe urbane të lagjes ‘Kala’, janë përcaktuar edhe një sërë lanza tra i nostri popoli e di futuri scambi tra i vërtetuar lashtësinë e tij. Mitologjia murme dhe me pikasegue të verdhada pagina që 11 kriteresh për ndërhyrjenë ahure, në këtë na zonë”. thonë Sipas banorët tij, për e lagjenRekës ‘Kala’, së nëdjersitej, të ardhmen bëhej do neverik të zbatohen i padurueshëm. dhe projekte nostri studiosi e scienziati?» shqiptare lirisht mund të themi se është strehohet më së shumti nëpër oborret të tjera për përmirësiminEpërme. total të infrastrukturës, me qëllim rritjenNuk e atraktivitetit mbahet mend të kësaj ndonjëherë zone historike banori «Sarebbe auspicabile tutto ciò. Purtroppo cadiamo in me të vërtetë një pus pa fund të cilit nuk e shtëpive ku kalon përrocka. Ky lloj për thithjen e turistëveNga vendas ekspeditave e të huaj. Rrugët që shënuam e lagjes ‘Kala’ në kanëi Nistrovës qenë të shtruarat’i ketë sulmuarme kalldrëm, gjarpërinjtë por me un momento in cui sia in Italia che in Sardegna si è i shteret kurrë ujët. Kjo fushë e gjërë e gjarpëri është i rrezikshëm.Onufri Gjarpëri kalimin e viteve gurëtteren,se kanë në dalë vitet nga 1920-1930, vendi dhe shtriminjë banor me ikalldrëm ose në pritet të kundërtën. t’i rikthejë Përveç lagjes Shamironit,identitetin. avuta una certa reazione verso l’immigrato tout court, a kulturës shqiptare është shumë e lashtë i larmë që vendasit e quajnë Zhalpni Duke qenë i vendosurfshatit në Nistrovë(Reka kryqëzimin e errugëve Epërme), Veri-Jug që ishte dhe Lindje-Perëndim,kishte edhe pesë Elbasani gjarpërinj ka shërbyer të tjerë nasi prescindere dalla qualità degli individui, e tutto ciò per sa vet populli. shark, në te eksti dominojnë i mbishkrimit ngjyrat është :e përkthyer nga Theo- pikë e rëndësishmei kalimimartuar dhe dhe si stacionnuk kishte i rëndësishëm, fëmijë, ishte duke i u thonëpërmendur anëtarët si qendër e ngushturbane, tëushtarake familjes. e ragioni di ordine pubblico e della attuale crisi economi- Në mitologjinë popullore ndër verdha, e gjelbërtafan Popa: dhe “Kurka pika të ngreshtë zeza. duart e tua te Perëndia peshkopale. Pas bllokimitmoshës të 40-50 rrugës vjeçare‘Egnatia’ (fshatarët nga dyndjet duan e barbarëve, Pasi largoheshinqyteti i Skampinit gjarpërinjtë nuk përmendej ai dy- ca. Ragionando in termini antichi, una diaspora illirica shqiptarët e Maqedonisë, ashtu si dhe në Është i Trezikshëmo meshtar si për i njerëzitPerëndisë, ashtu më përmend edhe mua më dhe u shkatërruapersoni nga bullgarët të mbetet dhe anonimostrogotët ).Një gjatë ditë migrimit në sllavo-bullgar,tre ditë ndjehej diku i lodhur,nga shekulli i raskapitur VI-VII. i potrebbe essere intravista in quei “Popoli del mare” tra popuj të tjerë indoevropian ka disa qenie edhe përmëkatarin kafshët. dhe (Reka të paditurin e Epërme- piktor Onufrin”.shjtëpisë e mbi të gjitha kafshë htonike. javë ulej këmbëkryq në mes të dhomës padisponuar.Të dhëna me interes na cui si annoverano i Shardana, che secondo l’interpreta- Gojdhëna, rite e besime të zione di studiosi come lo Schachermeyr e il Bonfante, për të cilat është besuar ndër shekuj se fshati Krakornicë.)Përmbajtja Ngae këtij materiali mbishkrimi i na le të kuptojmë me qitap në dorë.Ai,bërtite“Via meEgnatia” zë të jep edhe okulari Ejup Selmani i lindur kanë patur atribute të mbinatyrshme, si: vjelur nëse viset Onufri e banuaranë atë kohë me nukshqiptarë ishte dorëzuar Gjarpërip endeërhap klerik,ura nënë pomitologpull lartëjinë Shamiron,Shamiron,Shamiron, popullore tek 1904 në fshatin Nistrovë,ku edhe si pensa fossero proprio genti di matrice illirica, che Në fshatrat malore Koritë,Rruga Strajan, ‘Egnatia’ është ndërhyrja në infrastrukturë me te cilën romakët quajnë dhe organizojnë duke fil- spinte dalla necessità si erano rovesciate verso il del- peshku, bretkosa, urithi, bukla por më në Maqedoni,sepse i lutet kryesisht meshtarit në që fshatratta kujtojë gjatëshqiptarët përgatitjes së luare ngaMaqedonisë gjysma e dytëme e shekullit zhurmë të fishkëllyese dytë p.e.s, një i vijë mblidhte drejtuese mijëvjeçarejetonte, thotë komunikimi se burrat midis e fshatit Perëndimit kishin i veçanti dhe më me interes është kulti e Tetovësdhuratave dhe të të Gostivari,shenjtëruara. dukshëm Mendohet Tërnovë, se ky mbishkrim Padalisht komuna e Gostivar, gjarpërinjtë. Ata zbritnin nga trenat e frigë të uleshin pranë tij.Kishte rast kur ta del Nilo, per poi dirigersi verso la Palestina: molti si dhe në fshatrat maloredhe tëLindjes, Tetovës, midis Adriatikut të poshtëm dhe Egjeut verior. Inxhinierët romakë që ndërtuan rrugën arritën dati parrebbero assicurare questa provenienza: la città i gjarpërit. Këta janë simbole të zonës edhe sotduhet qëndron të jetë shkruar kulti mitologjik përpara vitit i 1554, sepse duke u të evitonin me përjashtimshtëpisë të pak që rasteve dukeshin,disa të paevitueshme, hyshin ndryshime nga i kujtohej të menjëhershme nistrovasit, të melartësisë qitap sënë rrugës. dorë, nisur nga mbishkrimi tjetër i Onufrit ështënë kishën i përhapur e Shën besimi nëse vritej di Sarda (l’odierna Shudah), e la tribù dei Sardeates o tokësore, kurse zogjtë, si: qyqja, , huti, stërgjyshërve tanë për gjarpërin si Në trasenë e rrugësdritarja ‘Egnatia’ dhe gjejmë dera teknikën e dhomës. e ndërtimit Nistrovasi, romak tëi mblidhte rrugës: arritja gjarpërinjtë. e qendrave Të nëgjithë mënyrë burrrat më degli Ardiei, la città di Pelastae, da cui l’etnonimo di lejleku, sorra e tjerë, janë përfaqësues roje familjaree Premtes dhe në të fshatin shtëpisë.Gjarpëri Valësh të krahinës Mendimigjarpëri së Shpatit i shtëpisëmitologjik ke- ai shndërrohet zen vend në dhemë hapsirëduke fishkëlluar në gjithë qëndronte orientimin me ta afër njerëzor. dy frigoheshim, Andaj në hikshin, ai qeshte me shumë bolla, atëherë i pickontë drejtpërdrejtë, njerëzit. komode, ekonomike, përpjekjeve për të evituar përmbytjet dhe uljet e terrenit me forcë. Pelaestini o Pelasgi e altre cose ancora.» të zonës qiellore.Tek Ilirët gjarpëri apo bollami e edhe shtëpisë këtë ështështojcë:”…….. rreptësisht më e përmendkëtë rrjedhëedhe mua studiuesitSistemi rrugor e ndryshëm i kohësorë. romakeMë konstatuan të madhin në zonat e gjarpërinjve qendrore se bota të e eShqipërisë, quante pasur mitologjikene./U duket shënua i ndërtuar në e ekspeditënnë kohën perandorake, e bërë gjatë Besohet në popull se në temelin e 1 është simbol i mençurisë, i së keqes, ndaluar mëkatarin,të vritej sepse prift Onufrin,qëndron piktorin besimi dhenjë Protopapë populli të Ne është- dëshmiapërbëhet nga më 4 e drejtime mirëShamiron. kryesore: e tij Ai për 1) dallohej rruga të gjatësore vërtetuar nga madhësia bregdetare lashtësinë ngaviteve Dyrrachium 1995-1997/. e tij deri. në EdheAulon, nëe cila fshatin ishte «Pensa che ci possano essere altre iniziative - çdo shrëpie ka gjarpër me karakter të shëndetit, plleshmërisë. Gjarpëri ka se ajo ishteokastrës”. roja e shtëpisë,e truallit të pjesë e rrugës nga prejEpiri të jugor tjerëve, deri atënë Dalmaci;e donte shumë 2) Rrugë sepse tërthore Sellcë,Tetovë, me drejtimin mbahetveriperëndim-juglindje, mend se mixha e non solo dei saggi scritti, ma anche iniziative demonit si padron i shtëpisë.Gjarpëri- zënë vend pothuaj se primar. Besimi në banimit, përNjë rrjedhojë, mbishkrim vrasja tjetër e sajpo nëdo këtë kishë jep vitin përbërë nga rruga egjithnjë brendshme i rinte nga mbi Dyrracium gjunjë, ndërsa deri tënë tjerët Antipatrea, Elmaz e cila Saiti duke në u koliben zgjatur earrinte Sellcës deri e në ka accademiche - per mettere più luce su questi ar- bolla e shtëpisë ka ngjyrë të zezë.Sipas te ishte aq i madh saqë arriti në kult, siç të shkaktonte1554, vdekjeni cili na ebën pashmangshme të mendojmë se Onufri ka lindur fushën e Larisës; 3)i rruga hypshin e tretë mbi përbëhej supe.Banori nga rruga i Nistrovës ‘Egnatia’, qëbart nga bollën Apollonia mbi shpatullanë juglindje dhe e drejtohejnë qafë, gomenti e svelare il mistero del passato dei nostri rëfimit të personave të moshuar ka patur na shkruan Aleksandër Stipçeviq. të një pjesëtaridhe jetuar të familjes në shekullin që do e të XVI. thotë Onufri veprimtarinë e drejt verilindjes në gjatëElbasan fishëllimës (në ditët tona); ndjente dhe njëe katërta, kënaqësi ishte vazhdime ka ushqyer i rrugës menga bukëApollonia e qumësht,e ne Elbasan, ka popoli?» raste kur natën gjarpëri del nga plasat Disa emërtime dhe lloje të se kemi tijdëshmi nuk e faktike zhvilloi edhe vetëm të kulturësnëpër kishat e Shpatit dhe të që duke u bashkuarshpirtërore. me një rrugë Shpesh perëndim-lindje here ai e ndryshonte që vinte nga ledhatuarDyrrachium dhe kalonte është nëkujdes luginën gjithmon e mesme për «Indubbiamente. Bisognerebbe che studiosi albanesi si occupassero della “Cosa sarda” per vedere se indi- gjarpërinjve shpirtëroreBeratit, ilire pore jo e vetëmshtriu tëedhe kulturën jashtë kufijvee dyshemesë të Shqipëri ku- anëtarëttë Shkumbinit e familjes duke tingullin u ngjitur deri e fishkëllimës,në vijën ujëndarëse gjarpërinjtë midis pellgut te. të Shkumbinit dhe pellgut të Drinit. Gjatë hulumtimeve të bëra në terren, materiale.së. Në afresket e kishës së Apostujveflejnë, të Shenjtëaty rri kutullaç në pranë vatrës ose përreth tij bëjshin lëvizje të ndryshme. (vazhdon ne numrin e ardhshem) viduano loro, nuclei di comune civilizzazione e altret- vërrejmë se llojet e gjarpërinjve njihen Sipas KosturAleksandër gjejmë Stipçeviqit, këtë mbishkrim gjarpëri të shkruarafër koftorit, nga dora pa emos i sulmuar njerëzit. tanto sarebbe sperabile che se non degli accademici, me një emër gjarpër, por ka raste kur është kafshëOnufrit: e cila“U pikturua me domethënien prej Onufrit e të ardhurGjatë kohët ditës e fun prap- dei curiosi, degli sperimentatori ragionevoli, delle per- ata shfaqen me emrërtime të ndryshme dit nga qyteti i shkëlqyer i Beratit”.hyn Afresket në datojnë plasat e segue da pagina 13 sone prive di pregiudizi e dotate di lume di cervello vet të shumfishtë zë vendin qendror viceversa si occupassero della “Cosa albanese” tra di si çapari- trupin e ka brezor me ngjyrë në strukturënrreth vitit religjioze 1547. Gjithashtu simbolike. Onufri Ai kadyshemesë. pikturuar ikonat Si murale edhe në Manastirin e Sepçes tënë Shkup, riturit kishën ashtu noi, magari studiando approfonditamente i loro dialetti, të murme dhe të verdhë. Xharpni i është kafshë toteme dhe kryepar i fisit tradizioni e toponomastica. Purtroppo scontiamo un pe- e “Metamorfozës” në manastirin e Zërzesedhe fëmijëtetj. Onufri nuk Origjina shqiptare e shullonit- identik me kobrën e ka helmin ilir, symbol i mençurisë, i së keqes, so negativo: che siamo popoli numericamente piccoli e shumë të fortë që rri nëpër shullëre ku shëndetit,përveç plleshmërisë, pikturave murale personifikim ka bërë i edhefrigohen mjaft ikona nga të ky non so quanti in Albania e Sardegna sarebbero disposti nuk ka ujë. Shigjetulla- lloj gjarpëri shpirtit tëlëvizshme, të ndjerit, nga mbrojtës të cilat imund vatrës të së veçojmë gjarpër, ato të edhe Kishës kur qyteterimit ne Sardenja ad approfondire queste sottili relazioni.» që kërcen. Frengjija- lloj gjarpëri që Vangjelistra dhe të Shën Mitrit në kalanë e Beratit. rania e diasporës Shqiptare në Itali ritet në malet e thata dhe thuhet se Në kompozicionin e ikonave bizantine Onufri ruan Centro Ottico është ndër më të shumtat dhe më kon- «Quale sarebbe il suo messaggio per il lettore herë pas here fluturon. Bolla pjakë- e me fanatizëm traditën bizantine dhe kanonet e kishës. «P stantet që njihen historikisht, duke ni- albanese, e quale sarà l’argomento della sua cila ka flokë, populli e quan kulçedër. Ikonat e tij paraqesin pasazhe biblike, si “Lindja e sur që nga antikiteti e duke vazhduar deri më prossima opera?» Bolla e stonit- zakonisht rin në bjeshkë, Krishtit”, “Hyrja e Shën Mërisë në Tempull”, “Shpër- sot në ditët tona. Mendoni se kjo lidhje kaq an- «Un mio desiderio culturale sarebbe che si sviluppasse ka ngjyrë hiri dhe me pika të verdha fytyrimi” etj. Onufri ka qenë prift i martuar dhe ka pa- ELMAR tike dhe prania e sotëme shqiptare në territorin un filone anche aldifuori dell’Albania di rivalutazione italian, mund të ndihmojnë në krijimin e një delle antichità illiriche, come è successo per altre an- është e rrezikshme. Kurse lloji tjetër i sur fëmijë, nga të cilët vetëm njëri është bërë i njohur. •OPTOMETRIA bollës që rrin afër stanit, është e zezë Ai është Nikolla, i cili ka vazhduar traditën e familjes. klime vëllazërore reciproke midis popujve tanë tiche popolazioni indoeuropee quasi dimenticate (pen- dhe nuk është e rrezikshme. Lloji i Këtë e vërteton një mbishkrim që është shkruar nga •CONTATTOLOGIA dhe gjithashtu shkembimeve të ardhëshme midis siamo alla fortuna delle saghe celtiche). Il mio desiderio • Optometria scientifico è sperare di lavorare a un prossimo saggio in gjarpërit bullari prej para Shën Gjergjit vetë dora e Nikollës mbi portën perëndimore brenda ki- •RIEDUCAZIONE VISIVA studjuesve e shkencëtarëve?» shës së Shën Mërisë Vllaherna në Berat. „Piktori është • Contattologia «Unë uroj që kjo gjë të ndodhë. Fatkeqësisht ndodhemi cui possano approfondire alcuni aspetti di ricostruzione deri në ditët e ftohta të vjeshtës, është •OCCHIALI dall’economico në një moment që ashtu si në Itali edhe në Sardenjë ka storica e culturale lasciati in sordina nelle “Origini al- helmues,i sulmon si njerzit ashtu edhe Nikolla, biri i Onufrit, viti 7086 sipas kalendarit bizan- al firmato tin dhe 1578 sipas atij Gregorian”. Mund të mendojmë • Rieducazione visiva patur një farë reagimi ndaj emigrantëve në vetvete (tout banesi della civiltà in Sardegna”, cioè non solo parole, kafshët. Nëse bullari e pickon me thimth ma oggetti, tradizioni, correlazioni, simboli. E ora, se se në vitin 1756 Onufri nuk jetonte më dhe biri i tij •OCCHIALI DI MARCA court), që nuk merr parasysh cilësitë personale të indi- ndonjë person ai është i detyruar që • A OPREZZIcchiali ECC EZIONALIdall’economico al vidëve,firmato dhe e gjitha kjo për arsye të rendit publik dhe të permettete, vorrei congedarmi da voi usando il tipico gjatë vitit të bëhet nun(kumbar), i merr Nikolla del si vazhduesi i veprës së mjeshtrit të madh të krizës aktuale ekonomike. Duke arsyetuar në aspektin vostro verbo dei saluti: falem, che secondo il grande flokët fëmijës ditën e Shën Gjergjit, ku ikonografisë. Gjithashtu në Kurjan të Fierit në kishën e • •CONOTcchialiROLLI DELLA di ma VISrTAca a prezziantik, eccezionaliegzistencën e një diaspore ilire mund ta shohim Eqrem Çabej deriva dal latino CHALARE, preservato besohet se në të arrdhmen as fëmijën Shën Kollit teologu Theofan Popa ka zbuluar edhe një • GRAContTUITIrolli della vista grtekatuiti “Popujt e detit” midis të cilëve përfshihen Shar- anche in sardo e in corso, solo che nelle due isole si usa e as kumbarin nuk do t’i sulmojnë mbishkrim tjetër, në të cilin biri i Onufrit Nikolla ka danat. Populli i Shardanëve, që sipas interpretimeve col solo valore originario di “scendere”: falare. Pertanto gjarpërinjtë. pikturuar kishën duke pasur si ndihmës një ikonograf VIA GASPERINA, 220 të studjuesëve Schachermeyr dhe Bonfante mendohej a voi tutti: faleminderit.» Jashtë kësaj periode kohore bullarit, tjetër Joanin. „Kur të ngresh duart para Perëndisë, o via gasperina, 220. Roma.se ishin Tnjerëzel. me06/7231552 origjinë ilire, të shtyrë nga nevoja meshtar i Perëndisë, më përmend edhe mua mëkatarin ROMA - TEL. 06/7231552 u spostuan drejt deltës së lumit Nil, për tu drejtuar «Grazie a Lei Dott. Areddu per averci lasciato dhe të paditurin Joanin dhe Nikollën“. më vonë drejt Palestinës. Janë të shumta të dhënat që questa piacevole intervista!»

Gjarpëri në mitologjinë popullore tek shqiptarët e Maqedonisë

Mendimi mitologjik zen vend dhe hapsirë në gjithë orientimin njerëzor. Andaj në këtë rrjedhë studiuesit e ndryshëm konstatuan se bota e pasur mitologjike e një populli është dëshmia më e mirë e tij për të vërtetuar lashtësinë e tij1.  Ismail Qemali, zbulohet promemoria e panjohur drejtuar Garibaldit

Nga Fatmira Nikolli zvogëlohej proporcionalisht me afirmimin e një kombësie shqiptare». Me gjithë reagimin e rezervuar të delegatit rus dhe oponencën e delegatëve osmanë, opinioni i delegatit anglez u duk se i bindi komisarët e tjerë dhe Lord Fitzmaurice i dërgoi një njoftim Foreign Office, pa fshehur, megjithatë, dyshimet mbi qëndrimin e ardhshëm të Fuqive. Në fakt, Austro-Hungaria ishte e para që i paraqiti ambasadorit anglez në Vjenë kundërshtitë e saj ndaj formimit të një Shqipërie të Madhe, e cila do Annotë linte pakicën 11 e popullsisë n.1 nën thonjtë Febbraio e tiranisë së shumicës, 2013 që në këtë paginarast do të ishin 4 Storia myslimanët. Ajo shprehu dëshirën që Malësisë së Shkodrës, me një fjalë katolikëve, t’u jepej një administratë e veçantë dhe t’u garantohej mbajtja e privilegjeve ekzistuese. Franca, si mbrojtëse e katolicizmit mbështeti pikëpamjet austriake. Për pasojë, Komisioni u mjaftua me një rekomandim adresuar Portës, për të vënë në jetë një organizim të veçantë për pjesën e malësisë katolike, rekomandim që u redaktua nga delegatët e Austro-Hungarisë dhe të Francës...

Ismail Qemali, zbulohet promemoria e panjohur drejtuar Garibaldit Nga Fatmira Nikolli shpronësuarHarta e Foreign Officeprej kuserbëve tregon Kufijt gjatë e Shqiprisësundimit që të këtyrembeten jashttë fundit. Pas përkufizimit të qartë shtë zbuluar së fundmi në Arkivat dhe kategorik të territoreve shqiptarë, italiane një promemorie e vitit Ismailçështja eQemali: qenësisë së Rrugës tyre politike për u në Vlorë 1903, shkruar nga Ismail Qemali, diskutua jo me më pak vendosmëri dhe Ë drejtuar pasardhësit të Garibalidit, kthjelltësi. Lord Fitzmaurice, i mbështetur Ricciotit. Ka qenë Darling Vlora, pinjolli nga qeveria e tij dhe i asistuar nga i plakut të Vlorës, që ka rënë në gjurmët Lordi Goschen, asokohe ambasador i Harta e Foreign e saj. I shkruar në frëngjisht, teksti i Jashtëzakonshëm pranë Sulltanit, nguli Office ku promemories shkon rreth 12 faqe format këmbë pranë kolegëve të tij që të njihej si i dhe është shtypur me makinë shkrimi. nevojshëm krijimi i një province të madhe tregon Kufijt e Shqiprisë Vende-vende ka shënime me dorë, nga të Shqipërisë, e ndarë në katër vilajete që mbeten vetë Ismail Qemali. “Dokumenti është apo sanxhakë: të Shkodrës, të Janinës, jasht gjetur me shumë vështirësi, pasi nuk është të Kosovës dhe të Manastirit. Kabineti i

i kataloguar veçmas”, thotë Darling Vlora, Saint James e aprovoi plotësisht mënyrën teksa falenderon përgjegjësin e Arkivit z. e të vepruarit të Lordit Fitzmaurice dhe

Fabrizio Alberti. Promemoria ruhet në Lord Fitzmaurice u bëpikëpamjet avokati më i zjarrtë largpamëse i të drejtave dhe të çështjesLordit së Goschen,shqiptarëve. Që gjatë takimit të parë që pati me Museo Centrale del Risorgimento (MCRR), Savas Pashën, ministrin të e cilatJashtëm janë turk me paraqitur origjinë greke, në ai mënyrëinsistoi mbi shumënevojën dhe avantazhin që do të kishte për Perandorinë Osmane pasja parasysh e këtyre të drejtave. Ai shtoi se Shqipëria nuk ishte vetëm ajo çka nënkuptohej me në: “Carte Ricciotti Garibaldi”, të grupuara këtë shprehje gjeografike,kuptimplote pra dy vilajetet në e letrënShkodrës që dhe ky të Janinës,i fundit por i edhedërgoi territoret drejt Lindjes deri në vijën e në: “Carte varie riguardi i soccorsi maleve që ndajnë ujdhesatLorditPasi që firmosën përfundojnë Granville, projektin në Adriatikmë e 26 Ligjit dhe korrik Organik,në detin 1880. Egje komisarët dhe që përmbledhin lëshuan dy pjesën deklarata, më të njëra madhe prej të të cilave kishte të bënte me all’Albania, 1902-1905”. Ismail Qemali vilajetit të Manastirit dheShqipërinë,Pasi atë të shprehu Prishtinës deklaratë në mirëkuptimmbi Kosovë të cilën drejt delegati Verilindjes të plotërus derirefuzoi ndaj në Prishtinë të vintee dhefirmën. delegatëve qytetin Nënshkruesit e Vranjës, të Austro-Hungarisë siçe këtij dokumenti deklaronin dhe se të tregohet në hartën e Kipertit,pranonin që konsiderohetmemorandumin në përgjithësi e delegatëve si favorizuese të Austro-Hungarisë ndaj sllavëve dhe dhe të nëFrancës hartën mbie Stanfordit, sanxhakun e e Shkodrës dhe se shprehnin krijoi shumë herët lidhje me R. Garibaldin Ismailpërpiluar Qemali: në favor të grekëve.mërisëdëshirën Më së që 22 shqiptarëve qeveriakorrik 1880, perandorake me tëanë rebeluar, të tënjë kishte letre dërguar parasyshZotëria Foreign imunitetete OfficeFrancës , e Lord malësorëve, Fitzmaurice mbi sanxhakun kur nguli të zbatonte e Shkodrës Rregulloren dhe e re se në për t’i ruajtur deri në fund të jetës së tij. këmbë në opinionet etij territoret tij Lordi juridike e Goschentjera dhe hodhishqiptare. poshtë u shprehAta pretendimet shtonin me se e këto nuk ngritura do terma: t’i nga kundërviheshin serbët shprehnin mbi origjinën bashkimit edëshirën banorëve të territoreve të që qeveria shqiptare perandorake në një vilajet të Rrugës përMitrovicës në Vlorë dhe të Kosovës. Ai përsëriti se të gjitha hartat që kishte konsultuar dëshmonin për origjinën shqiptare dhe jo “Promemoria nuk ka datë, ndoshta ajo vetëm, nëse Perandoria Osmane do ta konsideronte të dobishmetë kishte një gjë parasyshtë tillë. Komisari imunitetet anglez dukee malësorëve, përfituar nga sllave të këtyre rajoneve,«Kjoobjeksionet edhe racë pse këtoe ekomisarit zonamoçme në russhek. mbidhe XVII Shqipërinë e ishin fisme banuar shprehu po nga sheh serbë dëshirën dhe ishinqë kur integruar të rifillonte në Mbretërinë punimet Komisioni i pajisur me detaje ka qenë shoqëruar me ndonjë tekst tjetër, serbe, popullsia autoktonesesitë tjera,indigjene, kombësia të merrej siç e vërteton e më racave seriozisht edhe tëHahn, metjera kishte Çështjen fqinje qenë Shqiptare.e gëzonpërbërë nga Ai shqiptarët, kur bëri të diturzbatonte të shpronësuar se këtë Rregulloren deklaratë prej e lëshonte e re në me territoret qëllim që serbëve gjatë sundimit të këtyre të fundit. Pas përkufizimit të qartë dhe kategorik të territoreve shqiptarë, çështja e shqiptarët të kuptonin se Fuqitë shfaqnin të njëjtin interes për ta si edhe për popullsitë e tjera dhe se ata nuk ishin por nga përmbajtja e saj kupton se është Selanikut dhe të gadishullit të Kalkidikës; dhe vendimeve të tij formale, qenësisëpësojnë së tyresot politikembrojtjen u diskutua e jo Fuqive me më pak të vendosmërindryshme dhe evropiane kthjelltësi. Lord Fitzmaurice,e tjera shqiptare. i mbështetur ngaAta shtonin se nuk do t’i shkruar në vitin 1903”, thotë Vlora. Pjesë qeveria e tij dhe i asistuardheindiferentë nga sesi Lordi karshi aspiratat Goschen, fatit të asokohe Shqipërisë.e tyre ambasador po Të gjithë realizohen i Jashtëzakonshëm delegatët e tjerë, pranëkundërviheshin përfshi Sulltanit, edhe nguli atë këmbë rus, bashkimit deklaruan se të ndanin territoreve të njëjtat ËshtëShqipërisë, zbuluar një pjesë të territorit së fundmi të saj një zhgënjim në Arkivat të ashpër, duke italiane menduar për njëndjenja promemorienë raport me shqiptarët... e vitit 1903, shkruar nga Ismail Qemali, drejtuar pranë kolegëve të tij që të njihej si i nevojshëm krijimi i një province të madhe të Shqipërisë,shqiptare e ndarë në nëkatër njëvilajete vilajet të vetëm, nëse të kësaj promemorieje, Ismail Qemali lindor, i cili formonte një trekëndësh, që fatin që ju rezervon dispozita e reapo e adoptuar sanxhakë: të Shkodrës,në kuadrin të Janinës, e të ekzistencësKosovës dhe të Manastirit. së pavarur. Kabineti Pa i Saint James e aprovoi plotësisht i publikoi në një intervistë për gazetën pasardhësitkishte për bazë vijën tëmidis Garibalidit, malit Gramoz nga Ricciotit. dy prej Fuqive firmëtare Ka qenëtëmënyrën Traktatit e tëDarling vepruarittë sesi Shqiptarëttë Lordit bullgarët Fitzmaurice Vlora, udhe pikëpamjet emancipuan pinjolli largpamëse plotësisht të Lorditi plakut Goschen, Perandoria të cilat tëjanë paraqiturOsmaneVlorës, në do ta konsideronteqë ka rënë të në gjurmët e saj. I italiane “Il Giornale d’Italia” dhënë Vittorio mënyrë shumë kuptimplotenëVeçse në Bullgari letrën më kot që shqiptarëtky dhe i fundit pjesërisht i dhedërgoi popullsitë Lordit nëGranville, e tjeraRumelinë më shpresuan 26 korrik për 1880.dobishme 23 vjet rresht. një E gjë drejta të i tillë. la vendin Komisari nazeve dhe anglez zëri i në jug dhe qytetit të Vranjës në veri dhe Berlinit, me aprovimin e Sulltanit. ndërgjegjes publike heshti përballë mynxyrave të një personi. Pikërisht, mbështetur në kapriçot e një race nënkupto atë Vettorit, më 16 gusht 1903. Në fillim të shkruarpër kulm bërrylin në qëfrëngjisht, lumi Devoll krijon teksti Përpara i promemories se t’i hyjmë shtjellimit shkon të Lindore.bullgare rreth rrezik U qëndërgjegjësua12 Evropa faqe liberale donte mbiformat tëdëshirën evitonte me e çdodhe çmim,duke ështëdy përfituar Fuqi (nga ngagjashtështypur objeksionet të implikuara) me eu komisaritmorën makinëvesh shkrimi. Vende- promemories, në paragrafin e tretë të saj, duke ndërruar rrjedhjen e tij nga Lindja përmbajtjes së ankesave të zjarrtëmidis tyre të për Europës t’i imponuar për Sulltanit të çliruar formimin nga ezgjedha një shteti, që irus shkëpuste mbi shqiptarëve Shqipërinë treçerekun shprehu e territorit dëshirën të tyre. Ata që i duke iu referuar vitit 1878, kohë kur u fshihnin të gjithëEdwardturke popujve Grey territoret lindorë shpresën e banuara që kishin ngaushqyer ndajkur fjalës të rifillonte së nderit dhe punimet dashamirësisë Komisioni së Evropës i pajisur liberale. vendenë Perëndim ka drejt shënime Veriut. Veçse, kyme krijim dorë,shqiptarëve, nga le vetë të na lejohet Ismail Qemali.Duke ndarë “Dokumenti provincat perëndimore të Shqipërisë është me kryeqytetin, gjetur ky formim me shkëputi shumë përfundimisht çdovështirësi, lidhje dhe pasi nuk është i mbajt Kongresi i Berlinit, I. Qemali shënon doli se qe një ëndërr; para se boja e të shkurtimisht të kumtojmë komunikim midis grekët. tyre. DukePo sheh i shkëputur sesi Shqipërisësllavët në më shumëme sedetaje gjysmën të e tjera, popullsisë të merrej së saj dhe më tre tëseriozisht katërtat e ‘historia e 25 viteve të fundit’. Pak rreshta territorit dhe duke e rrudhur atë në një vend të vogël bregdetarme Çështjenme një kryeqendër Shqiptare. midis Durrësit Ai bëri dhe Vlorës,të ditur që kataloguarfamshmit Traktat të Shënveçmas”, Stefanit të thahej, thotë historikun Darling e Ligjit Vlora, Organik teksa falenderon Mal të përgjegjësinZi po mbrohen me shumë e Arkivit z. Fabrizio Alberti. Promemoria ruhet konsiston në një rrip toke prej vetëm 10 km të gjerë, qenësia kombëtare e Shqipërisë bëhet e pamundur. Këto janë faktet më tutje kur ai flet për vitin 1880, shënon Evropa e indinjuar dhe e hutuar nga situata të parashikuar nga neni 23 i këmbëngulje dhe entuziazëm se këtë deklaratë e lëshonte me qëllim që ‘shqiptarët dhe popullsia e tyre shpresuan në Museo Centrale del Risorgimento (MCRR), në: “Carte nga perandoriaRicciotti e madheGaribaldi”, shqiptarët të tëkuptonin grupuara se Fuqitë shfaqnin në: të “Carte varie riguardi i e vështirë ku ndodhej Perandoria Osmane Traktatit të Berlinit. Turqia, për 23 vjet rresht’. Të dyja shënimet dhe popujt e saj etnikisht jo sllavë, ndërhyri pasi e pat përpunuar projektin sllave e Veriut*. Po kupton njëjtin interes për ta si edhe për popullsitë e e mësipërme e bëjnë të sigurt vitin e soccorsi all’Albania, 1902-1905". Ismail Qemali krijoi shumëqë Çështja Lindore herët po zgjidhetlidhje tjerame dhe R. se ata Garibaldin nuk ishin indiferentë për karshi t’i ruajtur deri në fund për të shfuqizuar Traktatin e Shën Stefanit e këtij ligji mbi përmbajtjen e hartimit të promemories. Nga frëngjishtja, duke miratuar atë të Berlinit, i cili duke i të cilit komisionet lokale kishin nëpërmjet parimit të kombësisë fatit të Shqipërisë. Të gjithë delegatët e dokumenti është përkthyer nga Thomas tëdhënë jetës Bullgarisë së si tij.kufij vargmalet“Promemoria Ballkan, shprehur nuk në mënyrëka datë, të rregullt ndoshta ajo ka dheqenë që Gadishulli shoqëruar Ballkanik po me tjerë, ndonjë përfshi edhe tekst atë rus, tjetër, deklaruan por se nga përmbajtja e saj Frashëri dhe është redaktuar nga Darling ndanin të njëjtat ndjenja në raport me la shteg në Jug për krijimin e provincës opinionin e tyre, Ministria e ndahet gradualisht në disa raca Vlora, ndërsa sqarimet në dokument janë kuptonautonome të Rumelisë se është Lindore, shkruar me tagër Jashtme, në vitin nëpërmjet 1903”, qarkores thotë Vlora. Pjesëmbi të njëjtin të parim. kësaj Në këto promemorieje, shqiptarët... Ismail Qemali i publikoi në një bërë nga Ledia Dushku, historiane pranë për sulltanin që të pushtonte ushtarakisht kondita, ajo po kupton se është intervistë për gazetën italianesë 20 prillit 1880, “Il ftoi GiornaleFuqitë d’Italia” dhënë Vittorio Vettorit, më 16 gusht 1903. Në fillim të Institutit të Historisë në Tiranë. Më poshtë grykat e Ballkanit. Ky Traktat vendosi firmëtare të Traktatit të e vetmja që nuk po përfiton një Shqiptarët po publikojmë të plotë promemorien e gjithashtu angazhimin formal të Fuqive Berlinit t’u jepnin udhëzimet trajtim të ngjashëm. Kombësia promemories, në paragrafin e tretë të saj, duke iu referuar vitit 1878, kohë kur u mbajt Kongresi i Berlinit, I. Qemali vijën midis malit GramozIsmail nëbeut, jug që dhe flet qytetit për një të Vranjëspërkushtim në veri më dhe [të për Mëdha]kulm bërrylin për pajisjenqë lumi Devoll e provincave krijon duke të e nevojshme delegatëve të tyre që të binin e saj nuk njihet dhe territoret e Veçse më kot shqiptarët dhe popullsitë e ndërruar rrjedhjen e tëtij hershëmnga Lindja se në pavarësia Perëndim për drejt Shqipërinë. Veriut. Veçse, kytjera krijim të doliTurqisë se qe Evropiane një ëndërr; mepara institucione se boja e të dakord me Portën e Lartë dhePasi shprehu kolegët mirëkuptim banuar të plotë ndajnga mërisë shqiptarët së shqiptarëve në Veritë rebeluar, mbahen Zotëria enë tij Lorditjera Goschen shpresuan u shpreh me për këto 23 vjet rresht. E drejta shënon ‘historia e 25 viteve të fundit’. Pakterma: rreshta «Kjo racë e moçme më dhe e fismetutje po sheh kur sesi kombësia ai e flet racave të tjerapër fqinje vitin gëzon mbrojtjen 1880, e Fuqive të shënon ‘shqiptarët dhe popullsia e famshmit Traktat të Shën Stefanit të thahej, Evropa e indinjuar dheadministrative, e hutuar nga situata të afta e vështirë për t’i ku garantuar ndodhej osmanë për t’u takuar sa më shpejt për të dispozicion të malazezëve, nën patronazhin i la vendin nazeve dhe zëri i ndërgjegjes Perandoria Osmane dhe popujt e saj etnikisht jo sllavë, ndërhyri për të shfuqizuar Traktatin e Shën Stefanit duke ndryshme evropiane dhe sesi aspiratat e tyre po realizohen në kuadrin e ekzistencës së pavarur. Pa sesi bullgarët u Promemoria, shkruar banorëve të tyre ushtrimin e lirshëm të të dhënë mendimin mbi këtë ligj, emancipuanqë veç kaq plotësisht e nëRusisë, Bullgari dhendërsa pjesërisht ato në në Rumelinë Jug në Lindore. dispozicion U ndërgjegjësua publike mbi dëshirën heshti e zjarrtë përballë të mynxyrave të miratuar atë të Berlinit, i cili duke i dhënëmë Bullgarisë1903 si kufij vargmalettyre Ballkan, shpresuanla shteg në Jug për krijimin për e provincës23 vjet rresht’. Të dyjaEuropës shënimet për të çliruar tënga grekëve, zgjedha e mësipërmeturke nën territoret patronazhin e banuara nga e grekët. eAnglisë bëjnë Po sheh dhe sesi sllavët tënjë në sigurtMal personi. të Zi po mbrohen Pikërisht,vitin e mbështetur hartimit në të promemories. Nga drejtave politike dhe civile, pa dallim race priste për të hyrë në fuqi... me shumë këmbëngulje dhe entuziazëm nga perandoria e madhe sllave e Veriut*. Po kupton që Çështja Lindore po autonome të Rumelisë Lindore, me tagër për sulltanin që të pushtonte ushtarakisht grykat e Ballkanit. Ky Traktat të Francës». Pas kësaj mbrojtjeje kaq të kapriçot e një race nënkupto atë bullgare vendosi gjithashtu angazhimin formal të Fuqive [të Mëdha] për pajisjenfrëngjishtja,apo e provincave feje... Sulltani të tjera edhetë dokumentiTurqisë pse Evropiane gjithmonë me i ështëDelegati përkthyer anglez Lordi nga Fitzmaurice,zgjidhet Thomas nëpërmjet parimit të kombësisëFrashëri dhe që Gadishulli dhe Ballkanik është po ndahet gradualishtredaktuar në disa raca mbi ngatë njëjtin Darling Vlora, ndërsa sqarimet në Ngjarjet që po zhvillohen në këtë moment parim. Në këto kondita,paanshme ajo po kupton dhese është të e vetmjasinqertë, që nuk Lordpo përfiton Goschen një trajtim të ngjashëm.rrezik Kombësiaqë Evropa e saj nukliberale donte të evitonte institucione administrative, të afta për t’i garantuar banorëve të tyre ushtriminkujdesshëm e lirshëm për të tëinteresat drejtave e politike Perandorisë dhe civile, së i udhëhequr nga shpirti praktik që në Gadishullin Ballkanik janë shumë më njihet dhe territoret e shtjelloibanuar nga shqiptarëtavantazhet në Veri politike mbahen nëqë dispozicion një Shqipëri të malazezëve, me nën çdopatronazhin çmim, e Rusisë, dy Fuqi (nga gjashtë të pa dallim race apo feje... Sulltani edhe pse gjithmonë i kujdesshëm përdokument tijinteresat dhe për e Perandorisë dinjitetin janë esë një tij dhesovrani bërë për dinjitetin firmëtar nga e karakterizonLedia Dushku, racën e tij, u bëhistorianendërsa zëdhënësi ato në Jug në dispozicion pranë të grekëve, Institutit nën patronazhin e Anglisë të dhe Historisëtë Francës». Pas kësaj mbrojtjeje në kaqTiranë. të Më poshtë po publikojmë të një sovrani firmëtar tepërtë një akti serioze ndërkombëtar, sesa lëvizjet i braktisi revolucionare në mënyrë krejt të të njëpaimagjinueshme akti ndërkombëtar, dhe të pashpjegueshme i braktisi në të i kolegëve të tjerë mbi këtë paanshme pikë. Duke dhe të sinqertë,e fortë Lord Goschen do t’i shtjelloi sillte avantazhetsë ardhmes politike qëdhe një Shqipërishtoi: e fortëimplikuara) do t’i sillte së ardhmes u morën dhe vesh midis tyre për në Lindje, që ndjekin njëra tjetrën prej një shtoi: «Nëse arrihet krijimi i një Shqipërie të fortë, në rast shpërbërjeje të Perandorisë Osmanet’i imponuarnuk do të kishte Sulltanit më asnjë formimin e një shteti, drejtat e tij absolute për të pushtuar grykat e Ballkanit dhe për t’iplotë mënyrë imponuar krejt Bullgarisë promemorien të paimagjinueshme detyrimet e vasalitetit dhe e të të Ismaildhënë si shembull beut, trojet që shqiptare, motiv flet pushtimi doket nga për ana«Nëse e një fuqienjë arrihet të huaj. Një përkushtim krijimi Shqipëri e i bashkuar një Shqipërie do të pengonte më tëkalimin nga të veriu të hershëm sllavëve dhe do se pavarësia për Shqipërinë. parashkruar nga Traktatishekulli (i Berlinit). dhe janë Ai bërë varrosi për kështu publikun Ligjin si lajmeOrganik, zbatimipashpjegueshme i të cilit do t’i të kishte drejtat siguruar e tij popujve absolute të dhe nevojat e të cilave kishin nevojëta mbante për Ballkanin një nëfortë, duart dhe në autoritetin rast shpërbërjeje e popujve të tij. Në të të Perandorisëkundërt, fuqia e shqiptarëve që ipërbën shkëpuste një vështirësi shqiptarëve të treçerekun e të zakonshme për shkak të periodicitetit pakapërcyeshme në rastOsmane turbullirash. nuk Një popullsido të mekishte shumicë më myslimane asnjë do motiv të ishte burimterritorit vështirësish të të tyre.mëdha për Ata i fshihnin të gjithë tij mirëbërjet e një administrate të rregullt dhe do të kishte ruajtur unitetinpër të dhe pushtuar autoritetin grykat e Perandorisë. e Ballkanit Të gjithë dhe administrim krejt të ndryshëm ngarajonet provincat sllave apo greke që e rrethojnë. Çmoj se mundësia e një ndërhyrjeje evropiane në Gadishullin Ballkanik do të vëmendjen dhe rreptësinëtë tyre. e tij Në ai e fakt, përqendroi nuk bëhetmbi shqiptarët, më fjalë të për cilëve përu imponoi t’i imponuar nën dhunën Bullgarisë e armëve, detyrimetsakrifikimin ee e tjera, ai ngriti çështjen shqiptare, e cila u pushtimi nga ana e një fuqie të huaj. popujve lindorë shpresën që kishin ushqyer territoreve të tyre dhenjë u provincështypi çdo turketentativë që reforme ngre krye dhe çdo për shprehje të Promemoria,vasalitetit lirie... Shqiptarët, të parashkruar pasi përjetuan shkruar nga Traktatipikëllimin (ie mëbë çështja1903 kyç në bisedimet e Komisionit. Një Shqipëri e bashkuar do të pengonte ndaj fjalës së nderit dhe dashamirësisë së copëtimit të pjesshëmshkundur që Europës zgjedhën ju duk me e vjetër;vend t’u nuk impononte bëhet më trojeve Berlinit). të tyre në Aiemër varrosi të paqes kështu së përgjithshme Ligjin Organik, dhe të Veçantia kombëtare e kësaj race, uniteti i kalimin nga veriu të sllavëve dhe do ta Evropës liberale. ekuilibrit ballkanik fjalë dhe pasipër një u përkundënpopull të Lindjes me shpresat që lufton e gënjeshtërta për zbatimi që Komisioni i të cilit Evropian do t’i shprehte kishte nëpërmjetsiguruar saj territorial, e kaluara dhe e ardhmja e mbante Ballkanin në duart dhe autoritetin Duke ndarë provincat perëndimore të deklaratave dhe vendimeveemancipimin të tij formale, e tij; nëpësojnë të vërtetë sot një nën zhgënjim sytë të popujveashpër, duke të tij menduar mirëbërjet për efatin një qëadministrate ju rezervon saj si dhe kushtet që do t’i siguronin një e popujve të tij. Në të kundërt, fuqia Shqipërisë me kryeqytetin, ky formim dispozita e re e adoptuar nga dy prej Fuqive firmëtare të Traktatit të Berlinit, me aprovimin e Sulltanit. tanë po ndodh një fenomen pa precedent në Ntë gjarjetrregullt dhe do që të kishte po ruajtur zhvillohen unitetin të ardhme në më këtë të mirë, momentqenë çështje që nëu e Gadishullin shqiptarëve përbën një Ballkanik vështirësi të shkëputi janë përfundimisht shumë më çdo lidhje tepër dhe serioze sesa lëvizjet Përpara se t’i hyjmëanalet shtjellimit e Lindjes. të përmbajtjes Nga njëra së anë ankesave po vërejmë të shqiptarëve, le të na lejohet shkurtimisht të kumtojmë pakapërcyeshme në rast turbullirash. Një komunikim midis tyre. Duke i shkëputur historikun e Ligjit Organik të parashikuar nga neni 23 i Traktatit të Berlinit.dhe autoritetin Turqia, pasi e e Perandorisë.pat përpunuar Tëprojektin gjithë e shtruan dhe u diskutuan me interesin më agresionin e ndërmarrë nga një racë me revolucionarevëmendjen dhe rreptësinë në eLindje, tij ai e tëqë madh. ndjekin njëra tjetrën prejpopullsi një me shumicë shekulli myslimane dhe do të ishtejanë Shqipërisë bërë për më publikun shumë se gjysmën si lajme e të zakonshme për këtij ligji mbi përmbajtjen e të cilit komisionet lokale kishin shprehur në mënyrë të rregullt opinionin e tyre, Ministria e popullsisë së saj dhe tre të katërtat e Jashtme, nëpërmjet instinkte qarkores së gllabëruese, 20 prillit 1880, e cila ftoi Fuqitëduke paturfirmëtare përqendroi të Traktatit të mbi Berlinit shqiptarët, t’u jepnin të udhëzimet cilëve u e burim vështirësish të mëdha për rajonet nevojshme delegatëvepër të tyreqëllim që tësundimin binin dakord e saj me mbi Portën kombësitë e Lartë dhe shkakkolegëtimponoi osmanë nën të dhunën për periodicitetit t’u takuare armëve, sa më sakrifikimin shpejt për të të tyre. NëLo fakt,rdi angl nukez bëhet mësllave fjalë apo greke për që një e rrethojnë. provincë Çmoj se turketerritorit dheqë dukengre e rrudhur krye atë për në një të shkundur zgjedhën e dhënë mendimin mbie këtë tjera, ligj, që instrumentalizon veç kaq priste për të civilizimin hyrë në fuqi... jo e territoreve të tyre dhe u shtypi çdo mundësia e një ndërhyrjeje evropiane në vend të vogël bregdetar me një kryeqendër për të zbatuar rregulla të moralit dhe të vjetër;tentativë reforme nuk dhe bëhet çdo shprehje më lirie... fjalë përLord Fitzmaurice një popull u bë avokati të më Lindjes i zjarrtë Gadishullin që lufton Ballkanik pë dor emancipimin të zvogëlohej midis Durrësite tij; dhenë Vlorës, të vë qërtetë konsiston nën sytë tanë po ndodh Delegati anglez Lordidrejtësisë, Fitzmaurice por , për i udhëhequr të legjitimuar nga shpirti forcën praktik Shqiptarët, që karakterizon pasi racën përjetuan e tij, u bëpikëllimin zëdhënësi e i i të drejtave dhe çështjes së shqiptarëve. proporcionalisht me afirmimin e një në një rrip toke prej vetëm 10 km të kolegëve të tjerë mbibrutale. këtë pikë. Nga Duke ana dhënë tjetër si vërejmëshembull përlindjentrojet shqiptare, njëcopëtimit doket fenomendhe të nevojat pjesshëm e të cilave që pa Europës kishin precedent nevojë ju duk për Që gjatë në takimit analet të parë eqë pati Lindjes. me Savas Ngakombësie njërashqiptare». anë Me gjithë po reagimin vërejmë gjerë, agresionin qenësia kombëtare e e Shqipërisëndërmarrë nga një racë me një administrim krejte tënjë ndryshëm tjetër race, nga provincat e cila e edëshpëruar tjera, ai ngriti dhe çështjen me shqiptare, vend t’ue cila impononte u bë çështja trojevekyç në bisedimet të tyre Pashën, ministrin e Jashtëm turk me e rezervuar të delegatit rus dhe oponencën bëhet e pamundur. Këto janë faktet që e Komisionit. Veçantiae frikësuar kombëtare nga e kësaj perspektiva race, uniteti e ihumbjes saj territorial, së einstinkte nëkaluara emër dhe të e paqesardhmja gllabëruese, së e përgjithshmesaj si dhe kushtet dhe që e tëdo cilaorigjinë duke greke, aipatur insistoi mbipër nevojën qëllim dhe esundimin delegatëve osmanë, e saj opinioni mbi i delegatit kombësitë revoltojnë shqiptarët... e tjera, Atë instrumentalizon që shqiptarët civilizimin jo t’i siguronin një të ardhmetërësisë më territorialetë mirë, qenë dheçështje qenësisë që u shtruan së dhe saj u përdiskutuanekuilibrit të me ballkanik interesin zbatuar mëdhe të pasi madh. rregullau përkundën tëavantazhin moralit që do të kishte dhe për tëPerandorinë drejtësisë, anglez u duk por se i përbindi komisarët të legjitimuar e tjerë po vërejnë forcën me tmerr është brutale. se një fuqi Nga e ana tjetër vërejmë kombëtare është përhumbur në një luftim me shpresat e gënjeshtërta që Komisioni Osmane pasja parasysh e këtyre të drejtave. dhe Lord Fitzmaurice i dërgoi një njoftim errët (sllave, gjermanike ose tjetër, pak

për jetë a vdekje. Për të mbrojtur çështjen përlindjenEvropian shprehte e nëpërmjet një tjetër deklaratave race, Ai shtoi e cila se Shqipëria e dëshpëruar nuk ishte vetëm dheForeign e Office,frikësuar pa fshehur, nga megjithatë, perspektiva rëndësi ka) po e kërkon humbjes një rrugëdalje së për tërësisë territoriale dhe e vet që përkon bash me atë të drejtësisë ajo çka nënkuptohej me këtë shprehje dyshimet mbi qëndrimin e ardhshëm të ekspansionin e saj. Për t’u shtrirë deri në Gerald Fitzmaurice:dhe Chief të kombësiveDragoman oftë thetjera, British ekzistenca Embassy e intë Fuqive. Egje dhe Adriatik, kjo Fuqi e konsideron Turkey qenësisë së saj kombëtaregjeografike, është prapërhumbur dy vilajetet e Shkodrës në dhe një luftim për jetë a vdekje. Për të mbrojtur çështjen e vet që përkon bash cilave është gjithashtu e kërcënuar në të të Janinës, por edhe territoret drejt Lindjes Në fakt, Austro-Hungaria ishte e të domosdoshme të kalojë mbi kufomën e njëjtën shkallë dhe nga i njëjti agresor, para që i paraqiti ambasadorit anglez në Shqipërisë. Shqiptarët nuk i kundërvihen me atë të drejtësisë dhe tëderi kombësive në vijën e maleve tëqë ndajnë tjera, ujdhesat ekzistenca e të cilave është gjithashtu e kërcënuar në të njëjtën shkallë dhe ajo është përbetuar ta çojë vetëmohimin e që përfundojnë në Adriatik dhe në detin Vjenë kundërshtitë e saj ndaj formimit vendosjes së një administrate të rregullt, saj deri në flijim. Historia e njëzet e pesë nga i njëjti agresor, ajo ështëEgje dhe përbetuar që përmbledhin ta pjesën çojë më tëvetëmohimin të një Shqipërie të e Madhe, saj ederi cila do në të flijim.mungesa eHistoria së cilës i rëndon e njëzet atyre më e pesë viteve të fundit viteve të fundit na zbulon gjenezën dhe na madhe të vilajetit të Manastirit dhe atë linte pakicën e popullsisë nën thonjtë e shumë se kujtdo populli tjetër; Ata nuk shpjegon arsyet e grishjes së bullgarëve na zbulon gjenezën dhe tëna Prishtinës shpjegon në Kosovë arsyet drejt Verilindjes e grishjestiranisë së shumicës, së bullgarëve që në këtë rast do dhetë i kundërvihen të dëshpërimit as reformave pa të të shqiptarëve. cilat Të parët, të dhe të dëshpërimit të shqiptarëve. Të deri në Prishtinë dhe qytetin e Vranjës, ishin myslimanët. Ajo shprehu dëshirën ekzistenca e tyre kombëtare nuk mund parët, të favorizuar nga fati, të llastuar favorizuar nga fati, të llastuarsiç tregohet nga në dashamirësia hartën e Kipertit, që e mirëbërësveqë Malësisë së Shkodrës, të tyre, me një që fjalë i falnintë sigurohet; deri ca edhe më pak mosmirënjohjen dëshirojnë e pacipësinë nga dashamirësia e mirëbërësve të tyre, konsiderohet në përgjithësi si favorizuese katolikëve, t’u jepej një administratë e zhdukjen e Perandorisë ndaj së cilës që i falnin deri edhe mosmirënjohjen e dhe të mbajtur me pekulendaj ngasllavëve Evropa,dhe në hartën e patënStanfordit, kryeneçësinëe veçantë dhe t’u garantohejtë mendonin mbajtja e ndihense ishin të lidhur të për çliruar shumë arsye. nga Por, çdo detyrim moral a pacipësinë dhe të mbajtur me pekule nga përpiluar në favor të grekëve. Më 22 korrik privilegjeve ekzistuese. Franca, si mbrojtëse ata parapëlqejnë vdekjen më shumë se

Evropa, patën kryeneçësinë të mendonin politik dhe të ndjehen të aftë1880, met’i anë japin të një letre duar dërguar krejt Foreign tëe lira katolicizmit ambicieve mbështeti dhe pikëpamjet kapriçove skllavërinë tëdhe tyre.në këtë kontekstRusia, janë sigati shpërblim të fitores së se ishin të çliruar nga çdo detyrim moral austriake. Për pasojë, Komisioni u mjaftua të vdesin të gjithë për lirinë dhe kombësinë Office, Lord Fitzmaurice nguli këmbë në a politik dhe të ndjehen të aftë t’i japin saj, nëpërmjet Traktatit tëopinionet Shën e tij juridike Stefanit dhe hodhi arriti poshtë tëme krijonte një rekomandim Bullgarinë adresuar Portës, për e Madhe;e tyre. Me besim i këputinë drejtësinë Trakisëe popujve të gjithë pjesën me duar krejt të lira ambicieve dhe kapriçove të qytetëruar, vëllezër të parëlindur të pretendimet e ngritura nga serbët mbi të vënë në jetë një organizim të veçantë për të tyre. Rusia, si shpërblim të fitores së rëndësi në jug të maleve Ballkan,origjinën e banorëve që tështrihet Mitrovicës dhe nga të Lindjapjesën e malësisë deri katolike,në Detin rekomandim e Zi, të ndërsa cilëve me krenarinë Jug e mbajnë në vijën veten, e përshkuar nga lumi saj, nëpërmjet Traktatit të Shën Stefanit Kosovës. Ai përsëriti se të gjitha hartat që që u redaktua nga delegatët e Austro- ata kërkojnë ndihmën dhe mbështetjen arriti të krijonte Bullgarinë e Madhe; i Arda deri në derdhjen e kishtetij në konsultuar det; dëshmonin Maqedonisë, për origjinën tërësinëHungarisë dhe tëe Francës...territorit të saje me Fuqive përjashtim të Mëdha, të cilave të nëqytetit bazë të Selanikut dhe të këputi Trakisë të gjithë pjesën me rëndësi shqiptare dhe jo sllave të këtyre rajoneve, Pasi firmosën projektin e Ligjit Organik, të parimeve të drejtësisë, të shpallura në jug të maleve Ballkan, që shtrihet nga gadishullit të Kalkidikës; edheShqipërisë, pse këto zona nënjë shek. pjesë XVII ishin të territoritkomisarët lëshuan të dy saj deklarata, lindor, njëra prej i cili nga formonte Traktati i Berlinit, një me trekëndësh, mbledhjen e që kishte për bazë Lindja deri në Detin e Zi, ndërsa në Jug banuar nga serbë dhe ishin integruar në të cilave kishte të bënte me Shqipërinë, Komisionit Ndërkombëtar, azhornuar në vijën e përshkuar nga lumi Arda deri në Mbretërinë serbe, popullsia autoktone deklaratë mbi të cilën delegati rus refuzoi të pas përpunimit të Ligjit Organik, u jepet derdhjen e tij në det; Maqedonisë, tërësinë Gerald Fitzmaurice: Chief Dragoman of indigjene, siç e vërteton edhe Hahn, vinte firmën. Nënshkruesit e këtij dokumenti tashmë mundësia të rivendosin drejtësinë Lordi anglez e territorit të saj me përjashtim të qytetit të dhe paqen në Lindje. the British Embassy in Turkey kishte qenë e përbërë nga shqiptarët, të deklaronin se pranonin memorandumin pagina 5 Anno 11 n.1 Febbraio 2013 Cultura Roberto Benigni i thuri hymn ‘më të bukurës së botës’ – dhe Shqipërinë aktuale e krahasoi me mesjetën Nga ELIDA BUÇPAPAJ e ka edhe me Kushtetutën e Italisë, të të ndryshme të politikës, midis tyre ishte cilat i barazon me njëra tjetrën. Në njërën Alcide de Gasperi dhe Palmiro Togliatti, ë dhjetorin që shkoi ngjarje e anë kulturën, në tjetrën të drejtën për të ishte Benedetto Croce, ishte Aldo Moro, vitit televiziv për Italinë ishte jetuar jetën në mënyrë të bukur, si tek ishin djemtë dhe vajzat më të mirë të Ndalja e Roberto Benigni-it tek „La Vita e bella“. Ndofta Roberto Benigni Italisë, të cilët pastaj iu lanë italianëve Rai UNO, kanali kryesor i televizionit beson - ose shumë nga italianët besojnë - në trashëgiminë e tyre që ta gëzojnë publik. Roberto Benigni u shfaq përpara dhe është plotësisht afërmendjes se sipas “Gjënë më të bukur të Botës”. Kushtetuta italianëve në kohë krize globale e cila ka metempsikozës, shpirti i dantesk të ketë e Italisë, sipas Roberto Benignit është përfshirë dhe vendin e tij për t’iu dhënë kaluar nga Poeti kombëtar i Italisë tek ai, një kryevepër, sepse iu jep italianëve të kurajo, jo me fjalë, por me arsye legjitime. sepse për ndryshe si mund të shpjegohet drejtën legjitime ta jetojnë jetën ashtu Po ta përkufizoja Benigni-in, thjesht do ta ky mishërim i të dyve– i Dantes dhe si jep mundësi vetëm liria dhe një shtet quaja Danteja i kohëve moderne të Italisë Benignit. Në 2006 në Firence, Benigni demokratik, ku puna e gjithëseicilit nuk ose ndërgjegja kombëtare italiane. Ashtu mbajti një cikël kushtuar Komedisë ushqen vetëm jetën, por edhe shpirtin. si gjithnjë, rebel dhe antikonformist i Hyjnore, pastaj Benigni bëri një tur në Roberto Begnini në fluturimet e tij gatshmëm për të shpallur çdo të vërtetë Itali dhe më vonë në botë të titulluar Tutto danteske rreth Kushtetutës të Italisë, sado e hidhur qoftë, kur vendosen në Dante, që pastaj u shfaq në një show po nga bëri dallimin midis mjerimit që prodhon ROBERTOtë Mesjetës me BENIGNI partinë e Umberto I THURI Bossit, HYMNbashkimit 'MË të Italisë.TË BUKURËS Roberto Begnini SË BOTËS' ka – DHE SHQIPËRINË balancë fatet e Italisë dhe italianët. RAI UNO më 2007. Ishte një spektakël i një regjim diktatorial dhe lumturisë i cili është larguar nga kreu u partisë prej neverinë më të madhe për ta, të cilën Roberto Benigni edhe kësaj here u tregua paparë, që tregonte pushtetin e artit dhe njerëzore që është produkt i demokracisë; AKTUALEskandaleve, arrogancësE KRAHASOI dhe pafytyrësisë. ME MESJETËN e nxjerr edhe më në pah kur i përball i gatshëm për ta shqiptuar në mënyrën artistit të dimensioneve të tilla. Me mijëra bëri dallimin midis regjimeve primitive Le të kujtojmë se ky faqeziu, Umberto me Etërit e Kushtetutës, të cilët pastaj i më elegante dhe brilante të mundëshme kilometra larg distancë kohore nga plehrat komuniste dhe mundësive të pafund që të Bossi ishte nga të paktët që u takuan me krahasoi me personazhet e Woodstokut! të vërtetën, duke e transformuar atë që na ofrojnë TV sot, ku si në kohën e krijon shteti i së drejtës, ashtu si Kushtetuta Milosheviçin dhe iu kundërvu fushatës Këtu ishte një kulm tjetër Benignan, ndofta në të bukur, pra në nocion të estetikës, diktaturës kërkojnë të na i imponojnë e Italisë, e cila u krijon mundësi italianëve Ngatë NATO-s ELIDA që BUÇPAPAJdo të ndalte genocidin dhe më i bukuri, kur etërit e Kushtetutës i etikës, sociologjisë dhe moralit njerëzor. “njerëzit e kulturës”, të cilët na ofrojnë të bëhen me dije e punë njerëzit më të eksodin biblik të Shqiptarëve të Kosovës krahason me John Lennon, dhe fjalët dhe Kush e dëgjon Roberto Benignin, i vjen të vetëm akulturim dhe dekulturimin, duke lumtur të botës, sepse njeriu i lirë është i nga vendi i tyre. Dhe ndërsa platea nenet e Kushtetutës me fjalët dhe vargjet shpërthejë në të qeshura dhe në të qara shpërfytyruar e prishur shijen e artit të bekuar nga Zoti, sepse njeriu në liri mund dhe telespektatorët ishin përfshirë në e “Imagine”, me „I’m a dreamer, but I’m njëkohshëm. Gjeni i kohës sonë! Produkt vërtetë. Kësaj here, në fund të dhjetorit të krijojë mrekullinë vetë me duart dhe Nëmrekullinë dhjetorin dhe fuqinë që shkoi e artit benignian, ngjarje enot vitit the only televiziv one I hope somepër dayItalinë you’ll join ishte dalja e Roberto Benigni-it tek i kohës sonë! Larg egocentrizmitNë brutal, fakt, 2012, nuk ishtesi një ngjarje rastësi për krahasimi jetën kulturore i tij memendjen Mesjetën. e tij, ndërkohë Roberto që mund Begnini të jetë deshte Raiku tragjedinëUNO, të kanali dhe komedinë kryesor e ndajnë i televizionit us / And the publik. world will Roberto live as one“ –„UnëBenigni u shfaq përpara italianëve në prej të cilit jemi aq shumë të neveritur.nënvizonte të shkallënItalisë, Roberto e lartë Benigni të rrezikut, në vend sepse të njeriu partia më solidar e Umberto i botës Bossitme ata që është kanë ajokohëmidis që tyrekrize i vetëm globale një fije peri, e cilapapritmas ka përfshirëjam një ëndërrimtar dhe vendin dhe nuk ejam tij i vetmipër t’iu dhënë kurajo, jo me fjalë, por Në daljen e tij të kësaj here, aikundërvihet i thuri Komedisë Kushtetutës Hyjnore, italiane krijuar dhe nga bashkimit Dante më të tepërItalisë. nevojë. Roberto Dhe kështuBegnini zbukurohet ka neverinë Roberto më Benigni, iu bie kambanave dhe shpresoj se një ditë ju do të bashkoheni hymne, iu përul në gjunjë dhe iutë falmadhe jo njëripër prejta, tëetërve cilën të gjuhëse nxjerr italiane, edhe zgjodhi më në pahbota, kur dhe i përball kësisoj me kurohen Etërit e plagët Kushtetutës, e metë alarmit arsyetë për legjitime. ne shqiptarët, Po kur teksata përkufizoja me ne dhe botën Benigni-in, do ta jetojmë si thjesht të jetë do ta quaja Danteja i kohëve Biblës, por asaj të cilën e quajti cilët“Më pastajtë të isjellë krahasoi Krijesën me më personazhet të Bukur të etërvee Woodstokut! njerëzimit Këtu e ishte të shoqërisë një kulm njerëzore. tjetër Benignan, modernepërshkruante mjerimin, të Italisë primitivizmin ose dhe ndërgjegja një“ – pa ndarje, kombëtare pa kufij. Prandaj, italiane. sipas Ashtu si gjithnjë, rebel dhe bukurën e Botës”- Kushtetutës sëndofta Italisë, mëtë i Italisë bukuri, Moderne kur etërit dhe edemokratike, Kushtetutës të i Roberto krahason Begnini, me John i cili Lennon,fitoi Oskarin dhe me fjalët pashpirtësinë dhe e politikanëve të mesjetës, Robertos, është gjëja më e bukur e botës krijuar prej statistëve më të mëdhenj të cilët i lanë si trashëgim italianëve brez “La vita e bella”, është ndërgjegja jo antikonformistkujtonte njëfarë Trota, i gatshmëm që shpërdorte për Kushtetuta të shpallur e Italisë, çdo sepse të krijon vërtetë mundësi sado e hidhur qoftë, kur vendosen nenet e Kushtetutës me fjalët dhe vargjet e "Imagine", me „I'm a dreamer, but I'm not the saj, të cilët e kanë shkruar atë me një pas brezi, dhuratën më të çmuar, e cila vetëm e elitës italiane, por edhe asaj nëparatë balancë publike dhe fatet i mbytur e Italisë në ves e dheqë çdo italianët. qytetar ta jetojë Roberto në botën e lirë Benigni dhe edhe kësaj here u tregua i përkushtim hyjnor, duke i dhënëonly çdo one të I hopekrijon somemundësi day që you'llta jetosh join jetën us me / And europiane the world dhe will botërore. live asMe one“ fjalë të –„Unë tjera jamkorrupsion një blente diplomën në Shqipërinë pa kufij, në botën pa armë, pa luftë dhe gërme frymë, dashuri e humanizëm,ëndërrimtar sepse dinjitet, dhe nuk në paqejam i dhevetmi harmoni, dhe shpresoj duke ështëse një europianisti ditë ju do më tëelitar bashkoheni dhe ndërkohë me gatshëmnemesjetare! dhe Trota për ështëta shqiptuar i biri i Umberto në mënyrënme paqe. Në më mënyrë elegante hiperbolike, dhe Benigni brilante të mundëshme të vërtetën, ajo e shpallte çdo qytetar të Italisëbotën sovran do tapunuar. jetojmë Paçka si tëse jetënjë vit një“ më –parë pa nëndarje, Itali paaq kufij. i lidhur Prandaj, me njerëzit sipas eRobertos, thjeshtë, qëështë dukeBossit, gjëja e ndërsa transformuar Shqipëria mesjetare atë në që tëdoli bukur, me deduksionin pra në se nocion fjalët e Imagine të estetikës, etikës, sociologjisë dhe të fatit të vet. Kushtetuta e njëmë vendi e bukur u kremtuae botës me Kushtetuta popmpozitet e Italisë, 150 vjetori sepse shqetësohet krijon mundësi për fatin që e njeriut, çdo qytetar kur bie tanë jetojëmoralitpërshkruan në njerëzor. Benigni ështëKush Shqipëria e dëgjon janë Roberto krijuar tridhjetë Benignin, më parë nga kohai vjen kur të shpërthejë në të qeshura dhe demokratik, e mbështetur në botën parimet e lirëi unifikimitdhe pa kufij, të Italisë, në botën Roberto pa Benigni,armë, pa dorënluftë tëdhe keqe, me dhe paqe. i thur Në hymne mënyrë Biblës hiperbolike, të aktuale, që jetojmë ne të gjithë, por e krijoi John Lennon, nga Etërit e Italisë, universale, ngre në piedestal të drejtatBenigni e doliarsyen me deduksionin për të jetuar se të gjithëfjalët e italianët Imagine shtetit janë tëkrijuar së drejtës tridhjetë që nuk mëtë lë parë të gabosh. nga kohanëqë ështëtëkur qara shumë njëkohshëm. larg asaj që të ofron Gjeni paçka i kohësse mbajnë sonë!stilin e John Produkt Lennon, Jim i kohës sonë! Larg egocentrizmit njeriut dhe njeriun. Zoti është krijuese krijoi i Johnbashkë Lennon, si qytetarë nga të denjë Etërit të eEuropës, Italisë, e paçkaRoberto se Begnini mbajnë e poetizoi stilin eKushtetutën John Lennon, e brutal,një Jim Kushtetutë prej të si ajocilit e jemi Italisë, aq ku shumë çdo Morrison të neveritur. apo të Jimmy Hendrix. Duhet të njeriut, kushtetutat e vendeve demokratikeMorrison gjen apo tek të Kushtetuta Jimmy Hendrix. e Italisë, Duhete cila i bëri të shkohetItalisë si deri Biblën aty, e Sovranit, fluturoi që me i bashkon imagjinatën të qytetar e tij është Sovran i fateve të tij. shkohet deri aty, fluturoi me imagjinatën e i japin atij de jure, ato të drejta hyjnorepoetike që Robertobashkë për Benigni, ta shkruar sa të t'i gjithë kërkohet ata që, e drejtagjithë, dhe e autorëve që nuk bën Okoasnjë dallim Onës, dhe se që tekstinNë e fakt, nuk ishte rastësi krahasimi i tij poetike Roberto Benigni, sa t’i kërkohet pavarësisht bindjeve politike, e deshën nuk privilegjon askënd dhe që e shpëton tij me Mesjetën. Roberto Begnini deshte e drejta e autorëve Oko Onës, se tekstin e në mënyrë të barabartë na i ka dhënëImagine Hyu. e kanë shkruar Alcide de Gasperi e Palmiro Togliati, etërit e„gjësë më të bukurNë daljen të e tij të kësaj here, ai i thuri hymne, iu përul në gjunjë dhe iu fal jo Biblës, por asaj Roberto Benigni, poet i improvizimeve, ka Italinë deri në pikë të fundit të rrahjes të shoqërinë nga korrupsioni dhe keqbërësit. tëtë cilën nënvizonte e quajti shkallën e"Më lartë të rrezikut,bukurën Imagine e Botës"- e kanë shkruar Kushte Alcidetutës de Gasperi së Italisë, krijuar prej statistëve më një raport shumë të veçantë me Komedinëbotës“. zemrës së tyre. Krejt ndryshe nga klasa Kulmi i deklamacioneve të tij arriti kur bën sepse partia e Umberto Bossit është ajo e Palmiro Togliati, etërit e„gjësë më të Hyjnore dhe Danten. Të njëjtën afërsi ai politike në Shqipëri. Ata vinin nga kahe paralelizma midis periudhës obskurantiste tëqë mëdhenji kundërvihet tëKushtetutës saj, të italiane cilët dhe e kanëbukur shkruartë botës“. atë me një përkushtim hyjnor, duke i dhënë çdo gërme frymë, dashuri e humanizëm, sepse ajo e shpallte çdo qytetar të Italisë sovran të Nga SKËNDER BUÇTHJESHTPAPAJ ATDHEDASHURI - TË JEMI BIJ TË ATDHEUT, TË MOS JEMI VAMPIRË TË ATDHEUT fatit të vet. Kushtetuta efamilje; një vendie si rëndom demokratik, përkrahet familja e jote mbështetur thjesht për në parimet universale, ngre në dashuri, kur nuk ke një interes të kundërt, kështu a duam atdheun aq sa ai është, ta duam as Thjesht atdhedashuri - të jemipiedestal bij të drejtattë e njeriutthjesht përdhe dashuri njeriun. përkrahet Zoti qyteti është yt ose fshatikrijues yt i njeriut, kushtetutat e vendeve më të madh se është, as mëNga të SKËNDERvogël se BUÇPAPAJështë. demokratike i japin atijqë de quhet jure, atdhe. ato Sa më të shumë drejta që kyhyjnore atdhe rritet që aq në mënyrë të barabartë na i ka Më parë se të jenë fjalët e mia, këto janë fjalët më pak duhet, sepse dashuria e pjesëtuar dobësohet. T Atdheut, të mos jemi vampirë të Atdheut e François-Marie Arouet (Voltair), nga vepra e tij dhënë Hyu. Roberto Benigni,Është e pamundur poet i që improvizimeve, të duhet një familje tepërka një raport shumë të veçantë me “Fjalori filozofik”. Filozofi i madh optimist francez i një gazete. Komedinë Hyjnore dhenumerike Danten. që sapo Të e njëjtënke njohur. afërsi ai e ka edhe me Kushtetutën e Italisë, të shekullit XVIII është shembull i intelektualit krijues Ta duam atdheun do të thotë të ndërtojmë një raport Kush ka ambicjen të jetë prijës, tribun, udhëheqës, të papajtuar me politikën, i cili mbahet mend si të drejtë me atdheun.cilat Të jemi i bijbarazon të tij dhe jo mesundues njëra diktator tjetrën. bërtet Në se e njërën do atdheun, anë ndërkohë kulturën, që e do në tjetrën të drejtën për të jetuar kryqëzues i tiranisë e dogmatizmit dhe për aftësitë e të tij. Të jemi përkushtuesjetën ndaj në tij, mënyrëtë jemi shërbyes të bukur,vetëm veten si teke vet. „La Secili Vitaka dëshirë e bella“. të mund të Ndofta flejë Roberto Benigni beson - ose tij të mprehta satirizuese dhe kritike ndaj shoqërisë ndaj tij dhe jo ta vëmë atdheun tek këmbët tona. Të në shtëpinë e tij pa pasur dikush tjetër pushtetin që ta së kohës. mos e shikojmë atdheunshumë si çifligun nga tonë, italianët që mund besojnë marrë dhe - tadhe çojë tëështë flejë diku plotës tjetër, ishtsecili dëshironafërmendjes se sipas metempsikozës, Pra, thjesht atdhedashuri. Për ne shqiptarët kjo do t’ia zhveshim malet ngashpirti pyjet, imund dantesk t’ia gërryejmë të ketë të jetë kaluar i sigurt përnga pasurinë Poeti e tij kombëtar dhe për jetën ei tij. Italisë E tek ai, sepse për ndryshe si të thotë ta duam atdheun tonë në të gjithë shtrirjen e shtretërit e lumenjve, që mund t’ia nxjerrim në shitje kështu, meqë të gjithë kanë të njëjtat interesa, dhe nga tij hapësinore, ta duam atdheun tonë në pesë gjashtë për gati kurrgjë pasuritëmund dhe thesaret të shpjegohet e tij të dhuruara kyinteresat mishërim e veçanta i përbëhettë dyve– interesi i Dantesi përgjithshëm: dhe Benignit. Në 2006 në Firence, shtetet ku ai ndodhet në vijimësi të pandërprerë nga Zoti apo të krijuara nga njeriu në mijëvjeçarë. i përkushtohemi republikës, kur në fakt jemi duke iu gjeografike, në vijimësi të pandërprerë historike prej Ta mendojmë atdheun jo vetëm si atdhe të brezave përkushtuar thjesht vetes sonë.” disa mijëvjeçarësh. Ta duam Republikën e Shqipërisë bashkëkohës, por edhe si atdhe të brezave pasardhës, Në epokën e integrimeve perëndimore, në epokën dhe të mos e duam Republikën e Kosovës, kjo nuk është ta mendojmë atdheun jo vetëm si atdhe të atyre që e e integrimeve globale, në epokën që kërkon më atdhedashuri. Dhe anasjelltas: Ta duam Republikën e banojnë përkohësisht, por edhe si atdhe të atyre që shumë se kurrë integrim, dashuri midis njerëzve, Kosovës dhe të mos e duam Republikën e Shqipërisë, janë detyruar të largohen prej tij dhe ndodhen nëpër për ne shqiptarët është e pamundur ta gjejmë kjo nuk është atdhedashuri. Ta duam Myzeqenë dhe të botë, duke e mbajtur me bukë shumicën e popullit veten në rajon, në kontinent, në botë, pa e gjetur mos e duam Luginën e Preshevës (Kosovën Lindore), shqiptar që ndodhet ende në atdhe. Ta duam atdheun më parë tek njëri-tjetri. Është e pamundur që kjo nuk është atdhedashuri. Dhe anasjelltas: ta duam do të thotë të rritim mirëqenien e të gjithëve dhe jo interesat tona të jenë të përputhshme me të tjerët, Luginën e Preshevës dhe të mos e duam Myzeqenë, vetëm të një grushti të vogël njerëzish. pa qenë të përputhshme mes njëri-tjetrit. Është e kjo nuk është atdhedashuri. Ta duam Tropojën dhe të Të jemi bij të atdheut. Të mos jemi vampirë të pamundur të jemi bindës për të tjerët, kur nuk kemi mos e duam Bujanocin, kjo nuk është atdhedashuri. atdheut. Hypja në karrike, jetesa me lugë floriri, nuk mirëkuptim dhe mirëpajtim, kur nuk kemi dashuri Dhe anasjelltas: ta duam Bujanocin dhe të mos e duam të jep të drejtë që ta katandisësh atdheun në zhele. të mjaftueshme për njëri-tjetrin. Është e pamundur Tropojën, kjo nuk është atdhedashuri. Me pak fjalë: Ta Nuk do të thotë ta ndjesh veten gjel dhe atdheun ta që retorikat tona të mos tingëllojnë të zbrazëta, të duam atdheun tonë në të gjithë hapësirën e tij, në të në Tiranë, të ashtuquajturat mendje të kombit. Këto ndjesh plehun mbi të cili ti vikat. Të jesh vampir i pabazuara, prandaj të dëmshme për veten tonë dhe gjitha nënhapësirat e tij, në të gjithaTa qytetet duam dhe fshatrat atdheun teorizime aq sa janë ai ësht absolutishtë, ta duam pakaluese, as janëmë fruttë m i adhatdheut se është,do të thotë as t’i mëgrumbullosh të për vete miliardat të tjerët. Ata që janë kundër çështjes shqiptare, e tij, pavarësisht se në cilën njësi shtetërore ndodhen mungesës së ndjeshme të dijes në fushën përkatëse. dhe të tjerëve, anekënd, t’ua lësh vetëm morrat. Pse vërtet bëjnë edhe ata retorikë, por retorika e tyre sot. Ta duam njëri-tjetrin pavarësishtvogël nësese është. është NëMë vend parë që tase ndriçojnë të jenë një fjalët objekt e të mia, shenjtë, këto siç janësot, pas fjalët njëzet e vitesh François- të hapjes ndërmjet shqiptarëve, është pjesë gati e papërfillshme e veprimit të tyre. shqiptar i Shqipërisë, shqiptar i Kosovës,Marie i Maqedonisë Arouet (Voltair), është atdhedashuria, nga vepra siç e është tij "Fja çështjalori aq filozofik". e përbërë Filozofitë hapjes i sëmadh tyre ndajoptimist botës, nuk ka pasanik që të Kështu çëshjen shqiptare e dobësojnë kundërshtarët shqiptare (hapësirës shqiptare francez të Maqedonisë), i shekullit i shqiptare, XVIII ës këta,htë qoftë shembull nëpër studio, i intelektualit qoftë nëpër krijuesguxojë tatë bëjë papajtuar transparente me pasurinë e tij të vënë në e çështjes sonë dhe, njëkohësisht, e dobësojmë ne Malit të Zi shqiptar (hapësirës shqiptare të Malit të tribuna, vetëm sa e errësojnë, e komprometojnë dhe këto njëzet vite? Sepse këta janë vampirë të atdheut vetë. Prandaj miqtë dhe aleatët na këshillojnë ne të Zi), pavarësisht nëse ai është myzeqar, lab, malësor, e ndotin këtë objekt. Kjo e bën të domosdoshme që të dhe nuk janë bij të atdheut. heqim dorë nga retorikat, të shohim punën tonë, ta dibran, tetovar, kumanovas, ulqinak, preshevar, çam heqim dorë nga përdorimet fjalëve të huaja (termave Paradoksi tjetër është se pikërisht këta, pikërisht përparojmë punën tonë, ta realizojmë çështjen tonë pavarësisht ku ka lindur, pavarësisht ku jeton apo ku ndërkombëtarë), por edhe nga përdorimet e fjalëve vampirët e atdheut, janë ata që bëjnë retorika në të gjithë përbërësit e saj dhe në tërësinë e saj. ndodhet. Kjo është atdhedashuri. Është atdhedashuri tona me parashtesa apo me prapashtesa të huaja. I të mbrapshta se shkrihen krejt për atdheun, për Kështu do ta ndihmonim veten tonë, kështu do të e kulluar, e dlirë, e kthjellët. Është në të mirën tonë njëjti term ndërkombëtar, nëse përdoret nga një i kombin, për shqiptarët. Dhe nuk bëjnë gjë tjetër na ndihmonin miqtë dhe aleatët, kështu do të na dhe në dëmin e askujt. huaj çfarëdo, tingëllon shumë më butë dhe shumë veçse e komprometojnë çështjen më të shenjtë në ndihmonte vetë Zoti. Atdhedashuria jonë, atdhetaria Atdhedashuri është një term i brumit të mirëfilltë më pranueshëm se kur ai është i shqiptuar nga një botë, çështjen shqiptare. shqiptare, në shenjtërinë e saj, është absolutisht e shqip. Duket se është i vetmi term që i shkon fjalorit shqiptar, qoftë në një jubile, qoftë në një përvjetor Duke qenë te kjo pikë e temës sonë, le të kthehemi paparagjykueshme, është absolutisht qytetare, është tonë. I kam dëgjuar në media dhe i kam lexuar shumë të thjeshtë, në një festë zyrtare apo private, në një tek Voltairi (Volteri). Tek fjala Atdheu, ai shkruan: absolutisht e pandalshme drejt triumfit të saj. Siç do nga teorizimet që këto kohët e fundit i bëjnë, kryesisht bisedë në një studio, në një kollonë anash faqes së “Një atdhe është i përbërë nga më shumë se një të thoshte vetë Voltaire- ajo është qytetare e botës. Attualità

Linguistica Anno 11 n.1 Febbraio 2013 pagina 6 nga Arjan Th. Kallço Pjesëmarrës në Akademinë solemne përpjekjet që kërkojnë ndryshime të tyre. Profesori i universitetit të Çikagos, Victor Friedman, theksoi 0 vjet më parë u hap në Tiranë, më 20 se pasurimi është zhvillim dhe për të huajt është e nëntor të vitit 1972, Kongresi i Drejtshkrimit rëndësishme që gjuha të ketë standarte, pasi do të të Gjuhës Shqipe. Në të morën pjesë 87 sjellë afirmimin e vetë gjuhës. 4 Në emër të Akademisë së shkencave përshëndeti delegatë nga Shqipëria, Kosova, Maqedonia, Mali i Zi, si dhe arbëreshë nga Italia. Kongresit synonte akademiku Jorgo Bulo i cili e vuri theksin tek të përcaktonte parimet dhe drejtimet kryesore të rëndësia e Kongresit të drejtshkrimit dhe të hartimit të drejtshkrimit, për të pasur një gjuhë detyrave që ka vetë akademia për mbrojtjen dhe letrare të njësuar. Kongresi i Drejtshkrimit ishte zhvillimin e gjuhës. Më pas disa prej delegatëve akti më sublim i shqiptarëve, i të gjitha trevave sollën kujtimet e tyre të nëntorit të 40 viteve më shqipfolëse si një mesazh i qartë i bashkimit të parë, si nismëtarë të ndryshimeve të domosdoshme shpirtit, të mendimit dhe të shprehjes së identitetit në emër të nëj ideali mbarëkombëtar. Rektori tonë kombëtar, rreth një gjuhe të ngritur në normë Gjergji Mero në emër të senatit nderoi disa prej standarte. Në përkujtim të këtij evnti të pashembullt delegatëve si Nikoleta Cikuli, Emil Lafe, Rexhep për një komb dhe veçanërisht të shqiptarëve, u Qose etj. në shenjë respekti për veprën e tyre zhvillua në pranë Universitetit Fan S. Nolin ë Korçë që do të kujtohet gjithmonë nga shqiptarët, pasi një Akademi përkujtimore në kuadrin e 100 vjetorit ishte një ndihmesë në zhvillimin e gjuhës amëtare, të Pavarësisë dhe 40 vjetorit të vetë Kongresit. Ishte por edhe një trashëgimi historike për brezat. Në një nismë mbarëshqiptare që nga Korça, Tirana seancat e datës 17 nëntor u mbajtën rreth 40 në Prishtinë me pjesëmarrjen e të gjithë faktorit kumtesa që lidhen me hapin e guximshëm të kongresit dhe rëndësia e tij, me zhvillimin e gjuhës shqiptar kudo që ndodhen në Ballkan e më gjerë. Shenjtërimi i gjuhës në vitin 1972 nuk duhet të vihet në diskutim Në seancën e parë që u mbajt më datën 16 nëntor në këto 40 vjet, me standartin e saj, ecuritë dhe Shenjtërimi i gjuhës në vitin 1972 problemet e gjuhës në disa treva në Kosovë, Mal të në sallën e amfiteatrit të universitetit morën pjesë nga Arjan Th. Kallço disa prej delegatëve të Kongresit, si një dëshmi Zi, Fyrom, kontributin e studiuesve dhe patriotëve e gjallë e të gjitha përpjekjeve të emrave më në Pjesëmarrës në Akademinë solemne shqiptarë në gjuhë etj. Në mbyllje të punimeve të zë të gjuhësisë shqiptare që dhanë një kontribut nuk duhet të vihet në diskutim Akademisë studiuesi Gjovalin Shkurtaj lexoi një tepër të vyer për gjuhën dhe kulturën shqiptare, 40që vjetlidhet më me parë gjuhën u hapdhe mendimet në Tiranë, e mëshfaqura 20 nëntor në Akademisëtë vitit 1972 kujton, Kongresi një vit i Drejtshkrimit më parë momentin të Gjuhës e promemorie në emër të të gjithë organizatorëve, pjesëmarrësve dhe kumtuesve duke e vlerësuar akademikë, studiues, pedagogë, studentë dhe të Shqipe.faqet e shtypit Në të dhemorën në pjesëvend që 87 t’i delegatë bëjnë jehonë nga Shqipëria,nderimit që Kosova, Universiteti Maqedonia, i bëri atij Malidhe memoriet i Zi, si dhe e ftuar të tjerë që e ruajnë dhe e pasurojnë simbolin bashkimit që solli kongresi, përkryerjes së gjuhës, gjalla të atyre ditëve të paharrueshme të kongresit. kongresin si një realizmin të idealeve kombëtare arbëreshë nga Italia. Kongresit synonte të përcaktonte parimet dhe drejtimet kryesore të hartimit të më të shenjtë të shqiptarizmës. po përpiqen t’i vënë shkopinj në rrota ecjes në këtë Ai vuri theksin tek një fakt me të cilin po përballemi për një gjuhë të përbashkët të të gjithë shqiptarëve Në fjalën e hapjes dekani i fakultetit të edukimit drejtshkrimit,rrugë të mbarë për që të i pasurpati fillesat një gj nëuhë vitin letrare 1972. të njësuar.Ai sot, Kongresindotja e gjuhësi Drejtshkrimit shqipe nga ishte fjalët akti e mëhuaja sublim që i i dhe rëndësinë e Akademisë në kujtim të tij, si dhe Filologjisë Ali Jashari shprehu mirënjohjen e shqiptarëve,ngriti dy probleme i të gjitha që trevave lidhet me shqipfolëse stadin e sotëm si një mesazhngjan ndotjes i qartë sëi bashkimit natyrës ku të jetojmë.shpirtit, Akademikutë mendimit një detyrë e të gjithëve për ta mbajtur gjithmonë thellë për delegatët e kongresit, si guri i themelit dhetë gjuhës: të shprehjes politika së e duhuridentitetit shtetërore tonë kombëtar, gjuhësore rrethRexhep një gjuhe Qosja të në ngritur mesazhin në normë e vet estandarte. konsideron Në në qendër të vëmendjes gjuhën shqipe, duke e lartësuar në piedestalin e gjerë të kulturës sonë. që nuk mund të rrukulliset dhe të bjerë në përkujtime duhet tëtë këtij jetë eevnti detyrueshme të pashembullt dhe evidentimipër një komb Kongresin dhe veçanërisht si ngjarjen të më shqiptarëve, të madhe kombëtare u zhvillua për në i arritjeve të deritanishme si baza shkencore e identitetin dhe kulturën tonë. Gjuha shqipe i ka të Pasdite Akademia u zhvendos në një vizitë tepër kohën e sotme, si homazh i të gjithë firmatarëve pranë Universitetit Fan S. Nolin ë Korçë një Akademi përkujtimore në kuadrin e 100 vjetorit të dhe emrave më të shquar të shkencës shqiptare. dijeve që shkollat tona duhet të përhapin. Poeti gjitha mundësitë që të pasurohet më tej, por pa ia simbolike në Voskopojë ku u njohën me historinë e Aktualisht po përballemi me një problem serioz Pavarësisëi shquar Dritëro dhe 40Agolli vjetorit në përshëndetjentë vetë Kongresit. dërguar Isht e ndryshuarnjë nismë standartet, mbarëshqiptare duke hedhur që nga poshtë Korça, zërat Tirana për kësaj qendre të shquar të dijes. në Prishtinë me pjesëmarrjen e të gjithë faktorit shqiptar kudo që ndodhen në Ballkan e më gjerë. Në seancën e parë që u mbajt më datën 16 nëntor në sallën e amfiteatrit të universitetit morën Gjuhëtarjapjesë disa amerikane prej delegatëve të Kongresit, si njëqë dëshmi shkruan e gjallë e të gjitha përpjekjeve për të emrave shqipen… më ibri Përzgjedhje midis alternativave në nësidomos zë të duke gjuhësisë sjellë argumente shqiptare tëqë mbështetura dhanë një se konttë ribut tij. Në tepër këtë të libër, vyer planifikimi për gjuhën gjuhësor dhe si kulturën proces konsiderohej si detyrë patriotike ruajtja e gjuhës standardizimin e gjuhës. Rasti i shqipes, botuar shqiptare,“toskërishtja akademikë, përbën bërthamën studiues, fillestare pedagogë, të gjuhës studentë shpjegohet dhe përmestë ftuar vështrimit të tjerë të që pesë e ruajnë studiuesve dhe të e (kujtoni neologjizmat e N. Frashërit, qiellshkronja Lnë origjinal në vitin 1976, sjell argumente që pasurojnëstandarde simbolin shqipe” dhemë të që shenjtë kjo përzgjedhje të shqiptarizmës. është shquar të kohës. Byron përshkruan procedurat për (> astronomi), njeritregonja (> anatomi), e më pas tregojnë përse “toskërishtja përbën bërthamën fillestare rezultat i faktorëve kryesisht jashtëgjuhësorë, siç krijimin e një standardi të ri nga një grup dialektesh me Nolin e deri në vitet tona dhe kishte të bënte me të gjuhës standarde shqipe”. Janet Byron argumenton Nëndodh fjalën rëndom, e hapjes por dekani edhe brendagjuhësorë. i fakultetit të edukim Si një it dhetë afërta, Filologjisë f.v., procedurën Ali Jashari statistikore shprehu (sipasmirënjohjen së cilës e atë që shqipja duhet dhe ishte e vetëmjaftueshme në se kjo përzgjedhje është rezultat i faktorëve kryesisht thellëstudiuese për edelegatët thelluar e planifikimite kongresit, gjuhësor si guri nëi themelit shqipe, qëpranohen nuk mund ato të forma rrukulliset që kanë dhe përhapje të bjerë më në të madhe)kohën e materialin e saj leksikor. Autorja merret me studimin jashtëgjuhësorë, por edhe brendagjuhësorë. ajo nuk ngurron të polemizojë ashpër me studiuesit e si një akt të qëllimshëm; përdorimi i shumicës e procesit të standardizimit të shqipes dhe e sheh sotme,kohës, të si cilët homazh shpesh, i duke të gjithëqenë realistë firmatarëve në analizat dhe emravekthehet në më normë të shquarpërmes planifikimit të shkencës të vetëdijshëm shqiptare. atë si një varg operacionesh të lidhur me njëri-tjetrin Pse menduat ta sillnit këtë libër në shqip? Aktualishte tyre gjuhësore, po përballemi -thotë ajo, me – arrijnë një problem në deduksione serioz qëgjuhësor. lidhet me Duke gjuhën u nisur dhe nga mendimet një analizë e e shfaqura koncepteve në dhe jo një tërësi ngjarjesh të pavarura. Huazimi është Libri është botuar fillimisht më 1976, në Hagë, faqetjorealiste, e shtypit të ndikuara dhe në ngavend politikat që t’i bëjnë gjuhësore jehonë të bashkimitteorike që që qëndrojnë solli kongresi, në bazë përkryerjestë planifikimit së gjuhësor, gjuhës, një veçori e gjallë në standardizimin e një gjuhe dhe nga një shtëpi botuese me profil të lartë për kërkimin pokohës. përpiqen Nga vetët’i vënë argumenti shkopinj që në zhvillon rrota ecjes ky studim, në këtë ajo rrugë jep të disa mbarë modele që standardeshi pati fillesat dhe në kritereshvitin 1972. për Ai është detyrë e studiuesit të përcaktojë sesi huazimi gjuhësor. Studimi i Janet Byron u ribotua më 2010 ngritii përcakton dy probleme lexuesit: që studentët, lidhet me studiuesit stadin e gjuhës,sotëm të përzgjedhje,gjuhës: politika f.v., ajo e i duhurreferohet shtetërore një studiuesi, gjuhësore Haugen, e vepron mbi sistemin që përzgjidhet si bazë e një nga De Gruyter Mouton, që merret me botime por çështjet e gjuhës kombëtare, i kanë për zemër të në gjurmët e A. Meillet, që i karakterizon normat e gjuhe standarde dhe cilat janë rrjedhimet e këtij duhet të jetë e detyrueshme dhe evidentimi i arritjeve të deritanishme si baza shkencore e dijeve akademike, çka tregon që ky hulumtim vijon të ngjallë gjithë, jo vetëm specialistët. gjuhëve tradicionale europiane, “të shkruara nga dhe procesi huazimi në gjuhën përkatëse, në rastin tonë interes. E ka sjellë hera që çështjet e diskutuara aty, që shkollat tona duhet të përhapin. Poeti i shquarpër elitat”, Dritëro si ‘të Agolli vetëpërzgjedhura’. në përshëndetjen dërguar në shqipen standarde. Dialektet, gjuha e përkthimit, historia, kriteret e përzgjedhjes së variantit standard Ishte një opinion shkencor i ri ky, për kohën? huazimet konsiderohen si burim pasurimi për midis alternativave gjuhësore, pra çështja e shqipes Sa është njohur dhe sa ndikoi në atë kohë? Le të ndalemi pak në këtë pikë. Në një nga gjuhën. Ndërkaq purizmi diskutohet si një tendencë standarde dhe e bazës së saj dialektore, të jenë sërish Ishte një opinion ndryshe nga ai zyrtari, dhe kapitujt e librit jepet lista e personave që kanë e kundërt me huazimin. aktuale për gjuhën tonë dhe, për më tepër, vështrimi e vlerësonte procesin në një këndvështrim më qenë në krye të shtetit dhe të Partisë-shtet të i autores i ka qëndruar kohës. Për këtë studiuese objektiv nga ai i planifikuesve gjuhësorë të vendit. asaj kohe. Për ç’qëllim? Ju keni përkthyer disa tituj, të cilët sipas kisha lexuar herët gjatë punës sime, e cila sillet Sipas mendimit zyrtar të kohës (jemi menjëherë Autorja bën një renditje jorastësore sipas informacionit që kam, janë të suksesshëm. pikërisht në lëmin e sociolinguistikës. Byron citohej pas Kongresit të Drejtshkrimit), gjuha standarde përkatësisë krahinore të individëve me poste kyç Përkthimi është një hobi për ju? Çfarë lloj në literaturën gjuhësore, por para viteve ’90 si një shqipe ishte një gjuhë e përzier, në të cilën nuk në qeveri apo Partinë e Punës…dhe lexuesi shikon librash ju pëlqen të përktheni? studiuese perëndimore me qëndrime tendencioze, jo mbizotëronte asnjëri nga dialektet. Bashkëveprimi, pra përkatësitë sipas krahinave nga vijnë, ku Është një punë që më jep kënaqësi. Sigurisht, objektive, ndaj gjuhës letrare shqipe (termi i kohës) shkrirja e tyre kishte si rezultante gjuhën standarde. janë arsimuar etj., etj….Sipas Byron, toskërishtja te DITURIA kam edhe mundësi të zgjedh. Edhe dhe historisë së formimit të saj. Më vonë u përmend Janet Byron e njihte mirë procesin e evolucionit është përzgjedhur edhe për faktin që drejtuesit të propozoj, doemos. Tituj të suksesshëm? Më nga gjuhëtarë të tjerë, në një dritë ndryshe, por kur e gjuhësor, tezat e ndryshme që ishin rrahur e e vendit kanë qenë kryesisht toskë dhe prandaj vjen mirë ta dëgjoj këtë. Sepse bëhet fjalë për kërkova librin për ta konsultuar, më rezultoi që nuk diskutuar para vitit 1944, kontekstin letrar dhe kanë diktuar dialektin e tyre. Në të vërtetë edhe libra kryesisht studimorë. Librat e “suksesshëm” gjendej, dhe përgjithësisht citohej sipas citimesh. politik të shoqërisë shqiptare dhe përpjekjet disa nga veprimtarët e Rilindjes, ishin toskë. Por pushtojnë vitrinat apo ekranet. Do të doja të Prof. Emil Lafe më solli fotokopjen e materialit. Është “parasocialiste” për të zgjidhur probleme të nga ana tjetër, siç shprehet ajo vetë, ky nuk është mendoja që janë të tillë, për lexuesin e tyre, edhe në edukatën e tij të punës, që sapo lexon diçka që ndryshme të gjuhës. i vetmi motiv: shumë kritere në planifikim kanë prej përkthimit tim. Por jam e bindur që, në radhë mendon se i intereson kolegut, ia ofron menjëherë. Nuk e di sa është lexuar studimi i saj në kohën implikime që lidhen edhe me faktorë gjuhësorë. të parë janë të suksesshëm sepse janë të tillë në Meqë Shtëpia Botuese DITURIA ka një kolanë shumë kur u botua. Por në rrugë të ndryshme hulumtuesit Sipas saj, shqipja tregon se, në të vërtetë, të dy origjinë, për shkak të temave kah sillen, për autorët të mirë për gjuhësinë, një studim për gjuhën shqipe e gjuhës kishin dijeni për tezat e saj. Byron e ka normat janë përfshirë në gjuhën standarde. Sa herë që kanë. Pa dyshim, që përkthimi i librit Të thuash dhe planifikimin gjuhësor në Shqipëri ku ndërmerren mësuar e studiuar shqipen në Kosovë, ajo është që përdorimi është i përbashkët për të dy normat, gati të njëjtën gjë, i Umberto Eco-s, ka qenë një pak studime të mirëfillta sociolinguistike, ishte i takuar me shumë hulumtues të shqipes atje, të cilët i ai është kategorik për sa i përket gjuhës standarde. shkollë për mua. Me librat e tij edhe mëson, edhe përshtatshëm për të dhe lexuesin e saj. Veç kësaj, ky ka intervistuar dhe ka shkruar për gjuhën standarde “Nga ana tjetër, aty ku përdorimi është i ndryshëm, argëtohesh, edhe kuriozohesh në çdo çast, edhe libër qëndron mjaft mirë si midis titujve të gjuhësisë në Kosovë, duke bërë analiza historike-shoqërore të normat standarde krijohen në dy mënyra: disa ndihesh ngushte, sepse e di fjalën, por ja që autori ka së përgjithshme që ka botuar DITURIA, si Hyrje në zhvillimit të procesit aty, të veçorive të shqipes në vetëpërzgjidhen, d.m.th., pasqyrojnë dialektin e bërë disa ushtrime stilistike aty, dhe mund të biesh gjuhësinë teorike, vepër e Lyons, Kurs i gjuhësisë kushtet e ekzistencës si një gjuhë e pakicës. Për udhëheqjes politike, ndërsa të tjerat krijohen mbi në kurthin e tij pa e ndier fare. Iu futa atij rreziku, së përgjithshme, e Saussure, Elemente të gjuhësisë këtë arsye, në këtë libër krahas studimit themelor, baza të ndryshme gjuhësore dhe jogjuhësore, pa pasi kisha përkthyer Hudson-in, Sociolinguistika, së përgjithshme, e Martinet, Historia e gjuhësisë janë përfshirë edhe dy shkrime: Planifikimi gjuhësor pasur asgjë të përbashkët me përdorimin e tyre nga një libër midis tekstit shkollor dhe studimit të e Robins, Sintaksa, e Graffit,Struktura sintaksore në Shqipëri dhe te shqipfolësit në Jugosllavi dhe elita.” Megjithëse përdorimi i gjuhës nga elita ka mirëfilltë. Më ka bërë përshtypje të veçantë edhe e Çomskit etj., edhe sidomos mes atyre që lidhen Një vëzhgim për arritjet e planifikimit gjuhësor te përcaktuar bazën kryesore të standardit, “roli i këtij një libër tjetër, Fjalët e Ajshtajnit, që pak veta ma drejtpërdrejt me shqipen, si Dialektet e shqipes, nga shqiptarët e Jugosllavisë. Përgjithësisht në Kosovë përdorimi është zbehur gjatë ecurisë së planifikimit kanë përmendur, ndoshta e kanë perceptuar si një B. Beci, Fonetika historike e gjuhës shqipe, e K. atëherë hynte më lehtë literatura e huaj. Mendoj të gjuhës”, sipas opinionit të saj. Bindja e saj është temë të specializuar apo kanë dyshuar se mos lidhet Topallit etj. që këto analiza të saj sjellin një pamje reale të se situata e shqipes, në të cilën format e përbashkëta me ndonjë teori relativiteti! Jo, është një libër që zhvillimit të këtij procesi në Kosovë dhe është mirë të dhe jo të përbashkëta janë përfshirë në standard, flet për terminologjinë shkencore, një lëmë shumë Çfarë ka të veçantë ky libër dhe cilit lexues konsultohen tani, kur jo pak herë diskutohet problemi është një situatë tipike e të gjitha gjuhëve standarde i studiuar në botë dhe për të cilën besoj se duhet i drejtohet? i standardit. ose që po standardizohen. Po kështu është bindja të përbëjë një nga drejtimet e studimit të gjuhësisë Në këtë studim bëhet një shqyrtim, i mbështetur në e saj që tri parime kryesore të vlerësimit, të cilat shqiptare sot. Ajo që më bën të ndjehem mirë, është korniza teorike e me një njohje të gjerë të literaturës, Po çfarë është planifikimi gjuhësor? A duhet Taul-i i trajton deri në hollësitë më të vogla: qartësia, edhe fakti që për kolanën e gjuhësisë DITURIA ka shqipe dhe të huaj, i procesit të standardizimit të t’i trembemi, a është ai një proces që e fut karakteri ekonomik dhe bukuria, estetika, nuk janë përzgjedhur emra të njohur të gjuhësisë shqiptare shqipes, i kritereve, vendimeve e parimeve që patën gjuhën në korniza? pasur parasysh gjatë kodifikimit të shqipes. si Ethem Likaj, Rexhep Smajli, Genc Lafe, Tefë parasysh planifikuesit gjuhësorë. Ky shqyrtim është Planifikimi dhe politikat gjuhësore, si pjesë e tij, Topalli etj., që kanë punuar me përkushtim, duke e ndërmarrë nga një studiuese e huaj, në kuadrin janë një realitet për gjuhët e kultivuara. Planifikimi Byron flet edhe për purizmin. Ekzistonte pasuruar bibliotekën shqiptare të gjuhësisë me tituj e mbrojtjes së doktoraturës. Por J. Byron është gjuhësor është edhe studimi i proceseve gjuhësore një prirje e atëhershme për të pastruar gjuhën të mirë. Përgjithësisht, duke mos qenë as nga larg marrë edhe më pas, disa herë me shqipen. Pyetjes në lidhje me ato sociale, por përfshin edhe veprimet shqipe nga fjalët e huaja? përkthyese profesioniste, jam përpjekur të zgjedh se cili prej dialekteve është zgjedhur si bazë e gjuhësore, politike dhe legjislative që ndërmerren për Ishte një drejtim i politikës gjuhësore. Por nuk fushën ku ndihem edhe më rehat, gjuhësinë. Duket variantit standard, ajo i përgjigjet pa mëdyshje, por përdorimin ose jo të një gjuhe, dialekti apo segmenteve ishte diçka e re. Kishte filluar që në Rilindje kur që kam bërë një zgjedhje të mirë. Cultura pagina 7 Anno 11 n.1 Febbraio 2013 Storia

Nga Agron Metaj Toponime të tjera përputhen me emra të tjerë të shquar të kohës si Shullëri humë rrebeshe shkelën i Muzhaqit, Hija e Mërkurit, Hunda dhe shkretuan truallin iliro- e Ndrere. Andrea del si zot i Horës, Sarbëror. Një rrebesh tronditës myslyman, i biri i Jelës, motra e ishte lufta e tretë iliro – romake në Gjon Kastriotit. Gjini Muzaki vdiq vitin 168, para lindjes së Krishtit, në betejë me turqit dhe mendohet ku hordhitë romake të Paulus se toponimi Shullëri i Muzhaqit ka Emilus shkretuan 70 qytete të lidhje me të. Një toponim mesjetar Ilirisë së Jugut, pra, të Epirit antik është dhe Rrëza e Tereziut, ku dhe morën robër mbi 150.000 tregon se këtu në këtë qytet ka pasur bashkë me mjaft plaçka dhe mallra midis të tjerash dhe një artizanat të të shtrenjta. Historiani Tit Livi në zhvilluar si leshpunues, rrobaqepës librin “Ilirët dhe Iliria” te autorët etj. antikë, vol.1, fq.131 thotë: “… Në Horë janë zhvilluar beteja në Iliri Anici nënshtroi mbretin të mëdha kundër turqve dhe këto Gent, dhe pasi vendosi roje në luftra të pandalshme kanë bërë që Shkodër…u nis për në Epir”. Hora të vuante përsëri dhimbjen Këtu Fanote qe i pari qytet që u e mungesës së lirisë. Ajo është dorëzua… Anici pasi la roje në këtë shpërngulur herë në mal e herë qytet, prej këtej shkoi në Molosi, ku në fushë, ka marrë dhe rrugët e gjithë qytetet iu nënshtruan përveç mërgimit, por pati dhe familje që Pasaronit, Fylakes dhe Horreas…” rezistuan në shekuj, mbijetuan dhe Në fund të këtij libri, në faqen 547 trashëguan vendin e tyre dhe lirinë. bëhet sqarimi: Horrea-qendër e Edhe sot e kësaj dite besohet se në fortifikuar në Epir. Këto të dhëna Horë kanë ardhur Gjon Kastrioti dhe mund të pasurohen me mjaft Kostandin Muzaka për të organizuar tregues të tjerë: Qyteti me emrin betejën kundër turqve. Një varg i një Horrea mendojmë se është Hora e kënge popullore thotë: “Pa dëgjoni Vranishtit. erdhi Gjoni, dilni trima të luftoni për Emri Hora është shkurtimi i emrit liri!”.... Një toponim mban emrin Horea që ka kuptimin: qendër Guri i Kostandinit rrëzë Bogonicës e banuar, fshat, qytet. Horea javascript:void('0');dhe besohet se kemi të bëjmë me ka si rrënjë fjalën orea pellazge Kostandin Muzakën, ku ka ngulur që ka kuptimin “vend i bukur, i fushimin e tij kur erdhi për çlirimin mahnitshëm, i mrekullueshëm, me e Himarës dhe rrethinave të saj. klimë të shëndetshme”. Toponimi Ashtu si në Himarë është qyteti i Horës rron prej më toponimi Guri i Gjonit, në kujtim të shumë se 20 shekujsh. 5-6 km në Gjon Kastriotit. Hora e Arbëreshëve perëndim të Horës, pranë kalasë vazhdimësi e Horës së Vranishtit së Ceries gjenden edhe sot gjurmë Hora e Vranishtit s’është legjendë, as ëndërr apo Ka mjaft dokumente për të të këmbëve të urës së Bogdanit, që lidhte në këtë rajon, historinë e ngjarjeve kryesore detin. Ndonëse Hora si qytet nuk kishte arritur mbrojtur këtë tezë, por ne po përmendim Horën me qytetet Amantia, Olimpi, Kaninën në antikitet,dëshirë, shkatërrimin por e mendojmë 70 qyteteve të të sekishte është stadium (ky një është vetëmrealitet një konstatim historik pak prej tyre. Më 1916, një kapiten kavalerie dhe Aulonën antike etj. Këmbët e saj me Epirit, Hora nuk del me emrin e saj, por me vizual se kazma e arkeologut nuk është dëgjuar ka ardhur me një grup ushtarësh italianë në blloqe gurësh të gdhendur me përmasa 3x3 m. emrin Lefka Petra, domethënë Guri i Bardhë. në Horë), banorët e Horës si gjithë bota ilire i Horë. Ka dërguar në Vranisht 2-3 ushtarë Mbi këmbët prej guri hidheshin trupa drurësh PanajotisNga AravanitoiAgron Metajnë librin “Kronografia e faleshin natyrës, magjisë dhe mrekullisë së saj, dhe ka ftuar në kalanë e Horës pleqësinë e ku kalonin njerëzit e karvanët. Kjo urë është Epirit” fq. 96, mendon se Lefka Petra duhet gurit, drurit, malit, qiellit, diellit dhe natyrën e Vranishtit. Pleqësinë e gjetën në një davet, ku prishur bashkë me Horën. Si një argument i të jetë Vranisht. Ky gjykim mbyll debatin që kishin të shenjtë. Aty, pranë burimit me emrin vranishtiotët nderonin Qazim Ademin, mikun e pakundërshtueshëm rron toponimi: Vau i Palit më 1860 për vendin ku ndodhej Lefka Petra. Nona, d.m.th. nëna në Bregun e Lugut të tyre nga Bashaj – Matogjini dhe bashkë me të ku u hodh ushtria romake e komanduar nga PërcaktoriShumë “i bardhë” rrebeshe nuk përdorej shkelën në kuptimin dhe Valles, shkretuan lodronin, vallëzonin, truallin këndonin iliro-arbëror. në ditët zbritën Një në Horë. Paulus Emilus kur shkatërroi Horën. Për këtë e ngjyrës, por me diçka më madhështore, më e shenjta. Kapiteni i kavalerisë pasi i takoi përzemërsisht, shiko, midis të tjerash D. Matodashin, librin sublime.rrebesh I bardhë tronditës ka kuptimin: ishte I bekuar, lufta i e tretëKy vend iliro me emrin – romake kuptimplotë në Bregu vitin i Lugut 168, nxori para një hartë ushtarake, e ka vendosur mbi “Cmokthina 500 shtëpi” faqe 19. Qyteti ynë ka shenjtë,lindjes engjëllor, së historik,Krishtit, shpëtimtar, ku hordhitë stoik, tëromake Valles edhe të sot Paulus ruan tiparet Emilus e një amfiteatri shkretuan murin 70 e kalasë dhe me busull në dorë ka pasur një shtrirje të gjerë në dy lagje kryesore: liridashës. Gjithë këto epitete përcaktojnë vlerat natyror buzë Shushicës kaltëroshe. Banorët shkuar pranë truallit të një shtëpie të rrënuar, Në Liqerin e Horës dhe Sheshin e Mesit. e vërtetaqytete historike të të Ilirisë një kalaje së natyrore, Jugut, të një pra, e Horës të Epirit dhe të antik Gurit të dhe Bardhë, morën më vonë robër të ku ka mbi ndezur zjarrin dhe ka bërë vetë kafenë. Trojet e këtij qyteti antik dhe mesjetar janë vendbanimi150.000 shumë bashkë interesant, me të mjaft fortifikuar, plaçka Vranishtit dhe imallra faleshin Lëmittë shtrenjta. të Lelerëve në Historiani Malin Kur Titua ka servirur u ka thënë: “Po ju qeras prishur nga viti 1945-1947, ku me këta gurë të sigurt e të pashembullt. Hora dhe Guri i e Zotit (Bogonicë). Atje bënin kurbane dhe me kafe nga ky zjarr që e ndeza në vatrën e u shtrua xhadja nga Bramyshnja e Tërbaçit në QytetitLivi kanë në qenë librin një simbiozë “Ilirët historike dhe shumë Iliria” luteshin te autorët që Zoti t’iantikë, ndihmonte vol.1, me shira fq.131 dhe thotë:të parëve të mi, se unë ja Horian”. Burrat s’e Kuç. Një parcelë prej 6-7 hektarë edhe sot e e hershme,“…në nga Iliri antikiteti Anici deri nënshtroinë mesjetë, janë mbretin dëborë, Gent,për të siguruar dhe pjellorinë pasi vendosi dhe për të rokanëje nëmbajtur veten. Kafen e pinë bashkë me ka emrin Varre, pra një qytet me një varrezë shpartalluar dhe rindërtuar kushedi sa herë. siguruar jetën. Mbi Gurin e Qytetit njerëzit i lotët e gëzimit dhe dhimbjes që ndjenin për të konsiderueshme kuptohet që ka qenë një RrethShkodër…u Gurit të Qytetit, nis sidomos për nënga Epir”.ana veri- Këtufaleshin Fanote Gurit meqe Qiell i pari dhe qyteti luteshin që t’u u sillte dorëzua… të kaluarën e tyre. Kanë kënduar dhe hedhur qendër e rëndësishme. perëndimore,Anici pasi ka ledhe la romej egurë në qikllopikë këtë qytet,ku begatinë, prej lumturinë këtej shkoidhe sofrën në plot, Molosi, prandaj kui valle.gjithë Grupi i burrave e ftuan kapitenin për të Në Horë ka një kala. Historianët e shpjegojnë janë ngritur shtëpi, ku kanë banuar njerëz. thonë shpeshherë: Gurit me Qiell ose Sofra e vizituar fshatin, por ai u është përgjigjur: - Unë mesjetare, por mjaft bashkëfshatarë tregojnë Aq shumëqytetet ka hyrë iu në nënshtruan zemrën e vranishtiotëve përveç Zotit. Pasaronit, Fylakes dhe Horreas…”e ndeza Në zjarrin në oxhakun e stërgjyshërve se kur janë hapur themelet e koçekëve Guri i Qytetit sa të moshuarit betoheshin dhe Një toponim tjetër, Rraustrati plotëson të mi, po dua të vizitoj edhe kalatë e Cerjes betohenfund edhe të sot: këtijPër atë libri,gur! Njësoj në si faqenbeja: kuadrin 547 bëhete përgjithshëm sqarimi: të qytetit Horrea-qendër të Horës. e të kooperativës janë ndeshur me gurë të dhe të Boderit, të ndez edhe atje në mos Për atë diell! Rrahu – në shqip ka kuptimin pylli i prerë. mëdhenj, gjë që tregon se kjo kala mesjetare fortifikuar në Epir. Këto të dhëna mund të pasurohen me mjaft tregueszjarr nga një qiri, se amanetin s’e tret dheu. Është interesante se në regjistrin e Turqisë në Strati- stratiotët ishin ushtarët që ruanin dhe është ngritur mbi themele dhe gjurmë shumë Po ky kapiten ka treguar historinë e Shegës 1507,të fshati tjerë: Gur Qytetii Bardhë shënohetme emrin kryeneç Horrea që siguronin mendojmë jetën e qytetit se ështëtë Horës. Hora e Vranishtit. të lashta pellazgo – ilire. Hora në fushë dhe së Horës që kur kanë ikur një plakë e vjetër, s’pranoi të jepte taksat. Vranishti del i shkruar Guri i Qytetit në mal një simbiozë historike Emri Hora është shkurtimi i emrit Horea që ka kuptimin: qendërnë shenjë e kujtimi, kishte pështjellë një rrënjë që në mbretërinë e Anzhuinëve me emrin Hora dhe mesjeta madhështore. Në Malin e Lipës në lartësinë që kabanuar, sot. Më 1431, fshat, në qytet.regjistrimin Horea e parë ka si rrënjë fjalën orea pellazge qëshege ka të vogël në futën e saj, të cilën e kishte afro 700 metra mbi nivelin e detit gjendet një osmankuptimin del Ivranista. “vend Në librin i bukur, “Dokumente i mahnitshëm, të Edhe në mesjetë i mrekullueshëm, Hora është quajtur me dhe klimë mbjellë të dhe shumëzuar dhe sot quhet Shega e gur i madh gjigant, konglomerat gëlqerorësh, Periudhës Bizantine për historinë e Shqipërisë klasifikuar qytet. Këtë dëshmi të një rëndësie Horës. Ka dhe shumë dëshmi për këto lidhje. që ngrihet mbi klishe të forta. Prej shekujsh shekullishëndetshme”. VII – XN (numri i dokumentit Toponimi XLVII, qyteti të veçantë i Horës e gjejmë rron te prej libri “Familja më shumë Arianit seMbiemra 20 të familjeve të ndryshme përkojnë është quajtur Guri i Qytetit. Legjenda thotë: faqe shekujsh.86 thuhet: Një 5-6fshat me km emrin në Erohor perëndim (që Komnen të Vlora”. Horës, Në faqen pranë 295 thuhet: kalasë “Etinia, së Ceriesme mbiemra të familjeve të Vranishtit si: Shyti “Kur rrethohej kalaja e Horës nga armiqtë, për mua është një deformim i emrit Horea) vajza e Pal Matërëngës, zot i Horës, qytet (Skiuti), Meçia, në Vranisht është toponimi nëpërmjet një tuneli të nëndheshëm që kishte bashkëgjenden me panairin edhe që sot bëhet gjurmë atje ditën të e këmbëvekryesor në rajonin të urës me të njëjtin së Bogdanit, emër që përkon që rruga lidhte e Meçove (fis i larguar). Ka në Horën dalje në buzën e përroit të Kaurit (te mulliri) lindjesHorën së të ndershmes, me qytetet të të gjithë Amantia, kulluarës Olimpi,me rrjedhën Kaninën e lumit Shushicë dhe Aulonën në Prefekturën antike e Arbëreshve etj. emra e mbiemra të tillë: Zhupa dilnin të rrethuarit dhe duke shfrytëzuar relievin zonjë dhe perëndisë mëmë, si dhe të drejtat që e Vlorës”. Etinia ose Onorata ishtë bija e (në Vranisht është burimi i Nik Zhupës), Strati strehoheshin në Gurin e Qytetit”. Përmasat i përkasinKëmbët atij mbi e atësaj fshat, me ku blloqe është ndërtuar gurësh Andreas të gdhendur II Muzaka, i mecili ishtepërmasa biri i Andreas 3x3 m.është Mbi mbiemër në Horën e Arbëreshëve, në e këtij guri janë: Gjatësia 80 metra, gjerësia dhe këmbëtkisha(…).” Në prej Horë gurinë veri hidheshin– perëndim I trupa Muzaka, drurësh ku në mesin ku e shekullit kalonin XIII ishte njerëzit Vranisht e arat e Gjin Stratit. Varfi ka mbiemër mesatare rreth 20 metra, lartësia në të gjitha të kalasë gjendet toponimi Pazari, ky është sebastokrator, zot i Muzakës (Epirit). Komita si në Horën e Arbëreshëve dhe në Horën tonë. anët rreth 25 metra, ndërsa nga Lindja rreth vendikarvanët. ku organizoheshin Kjo urëPanairi është periodik prishur dhe Muzaka bashkë 1372-1396 me Horën. ishte zonjë Si e një Kaninës, argument Toponime i të tjera përkojnë tamam si në Horën 30 metra. Dikur ka qenë edhe më i madh, se pazari i përditshëm. Një qytet iliro – arbëror që Vlorës, Himarës, Pargës, Sazanit që ja kishte e Arbëreshëve dhe në Horën e Vranishtit si: prej tij janë shkëputur disa gurë të mëdhenj që bënte edhe panaire me mallra dhe prodhime dhënë pajë i vëllai Gjin Muzaka, kur u martua Honi, Gryka e Honit, Shtegu i Honit, Vali etj. janë rrokullisur më poshtë. Ky gur i ngjan një bujqësore e blegtorale flet se Hora ishte një me Balshën II. Ajo veronte në Horë dhe në Nuk na lejon vendi që të zgjerohemi në fusha trageti në udhëtim në drejtimin Jug – Veri. Ka qendër e rëndësishme ekonomike. Qyteti mal të Vranishtit. Në mal kemi toponimin Maja të tjera të dijes, ku argumentet janë të pafund, vetëm dy pika ku me kujdes dhe, jo pa vështirësi kishte edhe jetën e vet kulturore artistike. e Komitës, Qafa e Komitës, vendi ku kishte qofshin të të folmes pra, të gjuhës, të riteve mund të hipësh lart. Me mjete rrethanore këto Ai trashëgonte qysh në kohën pagane festa llënxhën, tendën e pushimit dhe prej andej dhe të bestytnive të ndryshme, te kremtimi i shtigje mund të bëhen të pakalueshme. Vetëm të shumta. Me përqafimin e fesë ortodokse kundronte gjithë pronat e saj deri në Parga. festave pagane, çështje të besimit, të këngëve, armët e zjarrit mund të dëmtojnë njerëzit mbi nderoheshin dhe respektoheshin figurat e Bija e Komitës, Rugjina nuk del në ndonjë të zbulimeve, qoftë spontane arkeologjike në këtë gur, se me armë të tjera si hark, shigjetë, shumë shenjtorëve. Kështu në rrugë kalimin toponim, por rron në kujtesën e brezave si një Vranisht dhe Horë, të cilët janë objekt i një libri jataganë, gurë me hobe etj., s’mund të dëmtosh Horë – Qafë e Shëngjergjit – Orikum ndeshemi grua impozante, heroike dhe hijerëndë. Sot që po plotësohet dita ditës. Hora e arbëreshëve asnjë njeri. Në dokumentet e kohës bizantine me: Shën Premtin, Shën Kollin, Shën Rrokun, përdoret shprehja: Ah, Rugjinë, a Rugjinë, të Italisë është një ngulim që origjinën, emrin, një relacion ku Mitropolia e Ohrit përshkruan Shën Gjergjin. Kjo tregon rëndësinë, leverdinë del edhe në formën Murgjinë edhe në formën ADN-në e ka edhe nga Hora jonë (Vranisht - Mitropolinë e Beratit, gjeografinë e kishave dhe vlerën e kësaj rruge që e lidhte me përtej mashkullore, ah Rugjo, Rugjo. Vlorë), qyteti ynë antik dhe mesjetar. Antichità

Tradizione Anno 11 n.1 Febbraio 2013 pagina 8 Si u hyjnizua “Besa” e arbërve në tempujt e faraonëve nga Fatbardha Demi Besa është shqiptare ! Në rast se do të donim të veçonim një nga tiparet Aristidh Kola më thelbësor të karakterit kombëtar të shqiptarëve, si në kronikat historike, ashtu edhe në pershtypjet e ud- në hapsirën mesdhetare të Lashtësisë, me ndryshi- hëtarëve apo të huajve që jeta i lidhi me trevat tona, me lokale dhe kohore. Edhe në rënojat e Tempul- tek studiuesit e tradites shqiptare apo politikanët e Ri- lit të “Torre di Chia” (shk VII-VI pk) në Sardenjë lindjes sonë, do të përputheshin tek emërtimi : Besa ! është gjëndur statuja e Perëndisë Bes. Ka formën e Për të mos prekur ndjeshmërinë e disa « analistëve një burri shkurtabiq, mjekër leshtor, mbi kokën e » të gatshëm për të akuzuar ndonjë autor shqiptar të cilit, një “kurorë”e gurtë na bën të mendojmë, për « patriotizëm romantik », po sjell vetëm thënien e se kemi të bejmë me një mbret të hyjnizuar. Pranë studiuesit francez të viteve 1921, Jacques Bourcart, i tij, janë gjëndur shumë statuja të njerëzve, duart e cili në veprën e tij « Shqipëria dhe Shqiptarët » (Paris, të cilëve tregonin pjesë të ndryshme të trupit. Men- 1921) dëshmon se : « Të gjithë udhëtarët që shtegto- dohet se tregonin vëndet ku ndjenin dhimbje dhe jnë në Lindje, janë të një mendje kur është rasti për të kërkonin shërim prej kesaj Perëndije. Mbreti, sikurse lëvduar virtytet morale të shqiptarëve si : ndershmërinë edhe prifti apo filozofi në lashtësi, paisej edhe me e tyre të jashtëzakonshme, besnikerinë e tyre, karakterin njohuri mbi mjekësinë. Edhe Aleksandri i Madh e një gur në krah dhe mbi varrin e të parrëve. (kreu V, Betarët “Kanuni i Lek e çiltër dhe gazmor, të hedhur e të gjallë dhe sidomos kishte këtë “profesion” të mësuar nga Aristoteli, i cili Dukagjinit”,variantii Pukes.) Të gjitha këto “rite” të bërjes së be-së, shprehin lidhjen e nderimin « fetar » që kanë për fjalën e dhënë, ishte edhe vetë mjek. “Leka, për këtë dituri, kish një botës arbërore, me Mitet e Lashta dhe besimin e periudhës më të herëshme të shoqërisë për BESËN. » (f130 ,Jacques Boucart « Shqipëria dëshirë të madhe aq sa ndonjëherë e praktikonte dhe njerëzore. Historikisht marrëveshjet midis arbërve emërtoheshin “BES-LIDHJE”. Ata që e dhe Shqipëtarët », Dituria 2004) Përcaktimi « nde- vetë” pohon M.Frasheri ne librin“Historia e lashtë Paraqitja e Perëndisë Bes dhe Kaut, simbolshkelnin i “besen”Perëndeshës (fjalen Sellenë e shenjte), (Hënës). sipas Kanunit, humbnin pasurinë, por edhe shpirtin e nderin në katund e fis. “Burr, ma kush s’e njeh” (kreu X, neni 236 Kanuni i Lek Dukagjinit rimin fetar », që autori e ka pëdorur si krahasim le- e Shqipërisë dhe e Shqipëtarëve”. Sipas studiuesve, ,varianti i Pukes). Mbajtja e fjalës, historikisht është ushqyer që me gjirin e nënave trar ndaj fjalës së dhënë, në fakt është një e vërtetë Perëndia Bes ka qënë e pranishme në të gjitha periu- historike është degëzimi i fundit i rrymës tepër të ma- arbëreshebetimin dhee Presidentëve, ishte tipari me të të qeveritarëve cilin të huajt idhe dallonin në gju shqiptarët- nga popujt e tjerë historike që dëshmohet nga materialet e arkeologjisë, dhat e besimit të lashtë egjiptian. Deri në periudhën dhe boreo-ilirike” shprehet Xh.Katapano, që zhvilloi ballkanikkata, por dhe pa europianë. shënjtërinë Edhe enë saj ditët që e kishtesotme dhënia në lashtësi. e “besës”, si shumë elemente të tjera te historisë, miteve, gjuhësisë dhe të traditës sonë po- e Faraonit Akhenaton (Dinastia XVIII,viti 1350 pk) në një shkallë të lartë shkencën, artin, filozofinë dhe të trashëgimisë pellazge, vijon të praktikohet në betimin e Presidentëve, të qeveritarëve dhe pullore. Përfshirja në të gjitha këto fusha të një kon- është paraqitur me krahë, që mendoj se janë të shqi- ezoterizmin, veçanrisht në Itali dhe Egjipt “ prej ku në gjukata,Besa, por tipar pa shënjtërinë kryesor e isaj njerezve që kishte nëte lashtësi. veprimit per cepti të vetëm, të « besës », shpreh vlerën e kësaj fjale ponjës, sikurse tek të gjitha Perënditë e para, që tre- Thoti ka përhapur në të gjithë botën dritën e Dijes”. Kombin si një Simbol kombëtar arbër. gonte përkatësinë e tyre ndaj besimit hënor dodonas, Duhet të mos harojmë, se Afrika Veriore bënte pjesë Besa,Në tipar figurë kryesor e imëposhtme njerezve te veprimit paraqitet per Kombin një kapëse, ku “sellenizmit”. Perëndesha Sellenë që përfaqësonte Në figurë e mëposhtme paraqitet një kapëse, ku Perëndia Bes shtrëngon prej brirësh dy dhi në “Europën Pellazgjike” dhe është sunduar për një dhePerëndia sipër kemi Bes dy shtrëngonmjelma. Këto prej janë brirësh simbolet dy e dhiZeusit dhe thesprot sipër e dodonas, që i gjejmë tek Përse e përfshij konceptin e « besës » në ar- Hënën, ishte bijë e Iperos (shqiponjës në dialektin kohë të gjatë nga mbretër të huaj. Pra kemi të bëjmë përkrenarjakemi dy mjelma.(dhinë) dhe Këto vula janë sekrete simbolet e Skënderbeut e Zeusit (mjelmat).(Dhimiter thesprot Pilika “Pellazget, keologji ? çam) dhe në skulptura paraqitej me krahë shqiponje me një besim të popujve ilirike, të cilëve u përkiste origjinae dodonas, jone e mohuar)që i gjejmë tek përkrenarja (dhinë) dhe Sepse përfaqësues të kësaj fjale shqipe « BES-a » (më gjërësisht tek shkrimi “Rruga e zbulimit të emrit edhe Perëndia Bes, siç e dëshmojnë jo vetëm emri, vula sekrete e Skënderbeut (mjelmat).(Dhimiter Pili- janë gjendur në statuja, figurina dhe relieve të madhë- të besimit Pellazg...”). Fillimisht Perëndia Bes ishte por edhe simbolet shoqeruese të tij. ka “Pellazget, origjina jone e mohuar) sive të ndryshme në Tempujt e Egjiptit dhe në jugun mbrojtëse e Familjes së Faraontit, më vonë, këtë det- Perëndinë Bes, (ndoshta ishte vetë Thoti) në e gadishullit italik. Fare rastësisht, duke rëmuar në yrë e shtriu edhe mbi çdo familje të Perandorisë. Në mënyrë figurative mund ta shikojmë si ruajtësin e dinastitë « thinite » të Egjiptit (fjalë shqipe-të thinjta, luftë me “shpirtrat e këqinj” përdorte, jo vetëm thikën “mbretërisë së Dijes”. Dija, si në lashtësi edhe sot, të vjetra), hasa në Perëndinë Bes. Për këtë emërtim tehë-shkurtër e njohur nga historianët si “thika ilire”, është “arma” e mirqënies dhe e mbrojtjes. nuk jepej asnjë shpjegim, por jepeshin « punët » e Pe- por edhe pamjen e tij prej fytyr-luani, si dhe veglat Së katërti: Perëndia Bes përfaqësonte “Fjalën e rëndisë, për të cilat nderohej jo vetëm nga Faraonët, muzikore (tamburin,etj). Në Egjipt njihej si mbrojtëse dhënë” dhe tek pellazgo-arbërit ishte e shenjtë, gjë por edhe banorët e thjeshtë që kujdeseshin ta kishin e shtëpisë nga syri i keq, i martesës, i lehonave dhe të që nuk vërehet tek popullsitë e tjera. Në botkuptimin në shtëpitë e tyre. Pra i faleshin të gjitha shtresat e porsalindurve, prodhimtarisë, mbrojtësi i muzikës, i e Kombit tonë, BES-a përfshin vetë thelbin e të që- shoqërisë. Falë Tempullit që ndodhej në afërsi të lo- artit etj. Sipas mitologjisë egjiptiane ishte edhe Perën- nit njeri dhe shpreh një detyrim ndaj të tjerëve, për kalitetit të Denerës, që i përkiste Mbretërisë së Egjyp- dia e vatrës. Përfshirja e të gjitha këtyre “punëve” tek çështje nga më të ndryshme. Siç vëren historiani i tit të Lartë, hasa në këtë Perëndi të gjithë-fuqishme, një Perëndi, dëshmon lashtësinë e saj, siç vërehet në besimeve Bernard Cook, tek shqiptarët :“Bes-a (sino- që studiuesit i kanë emërtuar « shamanë ». Para se të zanafillën e Mitologjisë së Pellazgëve. nim i nderit) zë vëndin e parë në kodin e sjelljes së flasim se ç’farë përfaqëson ky emërtim, le të njihemi njeriut dhe marrëdhëniet shoqërore” (Cook, Bernard me pamjen dhe veprat e Perëndisë Bes. Përse mendoj se Perëndia Bes lidhet me be- (2001). E urope since 1945: an encyclopedia. Garland simin sellenik të Dodonës dhe me arbërit ? Publishing. p. 22. ISBN 0-8153-4057-5. Retrieved Së pari : Nga vetë emri. Deri më sot, studiuesit e 2010-07-01). huaj nuk e dinë domethënjen e emrit të Perëndise Ata që në karakterin e tyre janë mbruajtur me dhe origjinën e saj. Por ata e lidhin figurën e Perëndi- BES-ën, u japin të tjerëve sigurinë për mbrojtjen e  së Bes me një citim në “Librin e të Vdekurve” (CXX- jetës së tyre dhe familjes, realizimin e qëllimeve dhe  Ky kompozim në kapëse, që ka një kuptim sim- XIII), (teksti i shënjtë i faraonëve në udhëtimin e tyre nismave të ndryshme, shprehin bashkëpunimin dhe  bolik, më kujton thënien e Betovenit, të sjellë nga pas vdekjes) ku shkruhet “ Ai nuk ka thënë se ç’farë frymezojnë optimizmin në përballimin e çdo “lufte” Kystudiuesi kompozim arbëresh, në kapëse, Xhuzepe që ka një Katapano: kuptim simbolik, “Jam përherë më kujton thënien e Betovenit, të ka parë, nuk ka përsëritur se ç’farë është thënë në në jetë. Pikërisht këtë detyrë “fetare” kryente edhe sjellë nga studiuesi arbëresh, Xhuzepe Katapano: “Jam përherë në gjëndje të kap fatin prej brirëshnë gjëndje e ta sundoj të kap atë fatin sipas prej dëshirës, brirësh me efuqinë ta sundoj e vullnetit atë ”.sipas Kjo paraqitje e Perëndisë Bes, shtëpinë e Zotit me fytyrë të panjohur”. Pra, një njëri Perëndia Bes në Egjipt, u krijonte njerëzve ndjen- kadëshirës, për bazë, me ndoshta fuqinë kodin e vullnetit më të rëndësishëm”. Kjo paraqitje të shkollës e Perën së mistereve- egjiptiane, të cilën që ka bërë betimin, “ka dhënë BES-ën” për të mos jën e sigurisë, mbrojtjes dhe të optimizmit. Francezi nadisë e zbërthen Bes, ka vetë për autori bazë, me ndoshta shpjegimin kodin që i mëbën tëfjalëve rëndësis të Betovenit- (i cili qe gjithashtu folur mbi ç’farë di, fjalë që gjëndet vetëm në gjuhën J.Boucart vëren: “Fjala « besë » më tepër do të thotë njohëshëm itë ezoterizmit): shkollës së “Do mistereve të ndalem egjiptiane,në këtë aspekt të tëcilën veçantë na tëe doktrinës së Thotit, pasi e pellazgo-shqipe dhe në asnjë gjuhë tjetër. “mbrojtje e betuar”. Por duke qënë një fjalë thellësisht gjykojzbërthen si të rëndësishëm,vetë autori themelorme shpjegimin në formimin që ei njeriutbën fjalëve të fortë (e përdor këtë cilësor në Së dyti: Dhënia e besës për të ruajtur të fshe- shqiptare, është shumë e vështirë të përkthehet. Besa kuptimintë Betovenit i plotë, (i jocili i mangët),qe gjithashtu si të domosdoshëmnjohës i ezoterizmit): për ta inicuar, (mësuar-shen im) që htën, e lidh këtë Perëndi me ezoterizmin (besim dhe është njëherazi e vërteta, burrërija, mbrojtja, betimi, fëmijë,“Do tëgradualisht, ndalem jonë vetëm këtë nëaspekt gjimnastikën të veçantë fizike të - përdoktrinës t’i dhënë forcë dhe harmoni trupit, shkencë) në Lashtësi, ritet e të cilit zhvilloheshin na- besnikëria ndaj zbatimit të një marrëveshjeje ose detyri- së Thotit, pasi e gjykoj si të rëndësishëm, themelor tën (kur “sundonte” Perëndesha Sellenë - Hëna) dhe mi…Kjo fjalë ka edhe kuptime të tjera. Për ne udhëta- në formimin e njeriut të fortë (e përdor këtë cilësor Perëndia Bes mbaheshin sekret. Rite që e kanë origjinën në trevat ret, Shqipëria na del në pah pikërisht sipas një kuptimi në kuptimin i plotë, jo i mangët), si të domosdoshëm (Tempulli pellazgjike. të besës: besa është feja e mikpritjes…mikpritja shqipta- për ta inicuar, (mësuar-shen im) që fëmijë, gradua- i Denerës, Së treti: Fakti që Perëndia Bes është mbrojtëse e re i jep të huajit tipare të shenjta”. Aq e plot-fuqishme lisht, jo vetëm në gjimnastikën fizike - për t’i dhënë Egjipt) gjumit, e lidh me ritet e mistereve. Plutarku (Mestrio ishte forca e fjalës së dhënë tek Ilirët, sa edhe trakta- forcë dhe harmoni trupit, por edhe në atë të intelektit Plutarco, viti 46 -120) pohon se “nuk është pa një tet midis mbretërive bazoheshin mbi të. Mbreti i Mol- dhe të vullnetit (të këtij mbi të gjitha) – për ta bërë Perëndia Bes paraqitet si një njeri i shkurtër me frymëzim shënjtërie ay që ka thënë, se gjumi është losëve Pirro, kur nënshkroi me maqedonasit traktatin njeri të vetëdijshëm , me moral dhe të pushtetshëm: të një kokë energjike si të luanit, me mjekër të dëndur i barabartë me misteret e vogla të vdekjes, sepse e paqes me be, therri tri fli: një cjap, një dash dhe një përgatitur, të kalitur, të gatshëm për tu përfshirë në dhe me gjuhë të nxjerrë dukshëm jashtë. Në skulp- gjumi është realisht një inicim i parë drejt vdekjes” dem. Pra “besa” ishte e shenjtë dhe i bëheshin fliji- shoqëri si element i vlefshëm (pra i domosdoshëm dhe turën e më poshtme paraqitet po si një njeri trup- dhe Plotino (viti 203-270) saktëson “rizgjimi i vër- me si një Perëndije. Kjo dëshmohet edhe nga mitet i dobishëm); të aftë, sepse të paisur me “energjinë” e shkurtër, i moshuar, që përfaqëson diturinë, fytyra e tetë qëndron në zgjimin (e shpirtit) jashtë trupit (pas pellazge, ku Zeusi cilësohet si mbrojtësi i shënjtërisë nevojshme për të prodhuar, me ndjenjën më të lartë të cilit është e rrethuar nga flokë të shumtë. vdekjes)”. Në Egjiptin e lashtë, ezoterizmi dhe shkol- së fjalës së dhënë. Shkelësi i saj në Lashtësi, dënohej të përgjegjësisë, të mira dhe pasuri, në kuptimin më Kjo statujë vjen la e mistereve, lidhet me figurën e Perëndisë Thot, që me turpërim publik. Edhe me ardhjen e kristianizmit, të gjerë dhe tepër fisnik të fjalës.” Ky shtjellim i nga një shtëpi që e gjejmë që në periudhen para-dinastike të faraoneve. roli i “Bes-ës” ishte qëndror në jetën e përditshme, Xh.Katapanos, zbërthen rrugën e hyjnizimit të nje- ndodhej në kodrën Në Mitologjinë egjiptiane Thoti trajtohet si “shkruesi ai u mbiquajt San Besso (Shen Bes-i) dhe çdo vendim rëzve, sipas moralit të besimit pellazg që mësohej në Albani, pranë liqenit hyjnor”, themeluesi i shkencës së lashtë (fetare dhe i rëndësishëm e jetik, në të gjithë hapsirën e etnisë shkollën e mistereve të Thotit. Në shk e 15-të këtë me të njejtin emër në laike), shpikësi i shkrimit dhe iniciuesi më i madh i iliro-romake, merrej mbi bazën e “be-së”. Në trevat mësim, do ta bëjë ideal të punës së tij, figura më e jug-lindje të Romës. lashtësisë”. Si Perëndi hënore, krahasohet me “diel- arbërore, sot na kanë mbritur gjashtë Kanune ( “Ka- shquar e Rilindjes europiane, arbereshi Gjergj Xhe- Të dy emërtimet lin e vdekur” (dielli gjatë natës) meqënëse vetë Hëna nun’i vjetër”, “Kanuni i Lekë Dukagjinit”, “Kanuni misto Pletone. Ky erudit-patriot, në bisedat, mesimet paraqesin etninë al- paraqitet rallë në besimin egjiptian. Vënia në qëndër i Çermenikës”, “Kanuni i Papa Zhulit”, “Kanuni i dhe shkrimet e tij drejtuar Perandorëve bizantinë dhe bane të banorëve, e Diellit, në zanafillën e besimit egjiptian, dëshmon Labërise” dhe “Kanuni i Skënderbeut” ose ndryshe bashkombësve të tij, u bënte thirrje për përkushtim që adhuronin kultin se ky besim, si periudhë kohore është më i vonshëm “Kanuni i Arbërisë”) dhe të gjitha kanë në themel ndaj vendit dhe popullit të tyre, sepse: “kur privati e Perëndisë Bes në se sa ai i Dodonës në Thesproti, që i përkiste besimit BES-ën. Rolin e saj qëndror në jetën e arbërve, e ndahet nga interesi i përgjithshëm, që të dy humbasin” Gadishullin italik. hënor-Sellenizmit (Perëndesha Sellenë përfaqësonte gjejmë të shprehur qartazi: “Beja làn gjak e varrë/Beja (shoqëria dhe individi-shën im) (19) Këtë përkujdesje Të mos harojmë, Hënën). Herodoti pohon se orakulli i Dodonës “kon- làn tokë e kufi, gjà e çdo gjà” dhe bëhej mbi kokën mbarë-popullore përfaqësonte edhe Perëndia Bes. se edhe vetë qyteti siderohet më i lashti helen (dmth pellazgjik-shën im) e fëmijeve, mbi bukën e kripën, mbi zjarrin e vatrës, i Romës së lashtë, dhe në atë kohë ishte edhe i vetmi “ (Herodot II 52). me një gur në krah dhe mbi varrin e të parrëve. (kreu Si përfundim: dikur gëzonte këtë Sipas miteve pellazge, në fillim ka ekzistuar Errësira V, Betarët “Kanuni i Lek Dukagjinit”,variantii Pu- emërtim mbretëror. dhe Nata dhe më vonë u krijua Dita, për rrjedhojë, kes.) Të gjitha këto “rite” të bërjes së be-së, shprehin “BESA” apo “Fjala e dhënë”, është një du- Sipas studiuesve, kulti i Hënës ka qënë i pari tek njeriu primitiv dhe të lidhjen e botës arbërore, me Mitet e Lashta dhe besi- kuri e popullit tonë arbër, me rrënjë që nga që fatkeqësisht nuk gjithë Perënditë e para kanë qenë hënore. Sipas stu- min e periudhës më të herëshme të shoqërisë njerë- lashtësia e herëshme (dhe jo nga Mesjeta, marrin parasysh diuesit arbëresh Xhuzepe Katapano, Thoti ishte shpi- zore. Historikisht marrëveshjet midis arbërve emër- qënien e Europës kësi i alfabetit hieroglifik fonetik egjiptian, mbi bazën toheshin “BES-LIDHJE”. Ata që e shkelnin “besen” siç dëshmohet deri më sot) dhe është për- pellazgjike, kjo e gjuhës pellazo-shqipe dhe i përkiste kombit arbër. (fjalen e shenjte), sipas Kanunit, humbnin pasurinë, faqësuar nga Perëndia Bes, pra ka qënë E Perëndi është “eksportuar” nga egjiptianet. Herodoti Vetë emri i tij, shpjegohet vetëm në shqip, dmth: “ai por edhe shpirtin e nderin në katund e fis. “Burr, ma (484-425 pk) që njihet si historiani i parë në Lashtë- që na thotë...” dhe në besimin egjiptian përfaqësonte kush s’e njeh” (kreu X, neni 236 Kanuni i Lek Du- SHENJTË. Mbreti tokësor, i etnisë arbërore, si, pohon se: « Nuk kam sigurisht qëllim të tregoj, Hënën. Pra, besimi hënor i Dodonës-Sellenizmi, jo kagjinit ,varianti i Pukes). Mbajtja e fjalës, historikisht që u hyjnizua tek kjo perëndi, ka bërë vepra gjithë sa dëgjova për hyjnitë e tyre (të egjiptianëve- vetëm që është më i lashtë se besimi egjiptian, por është ushqyer që me gjirin e nënave arbëreshe dhe shën im), përveç emrave të vet, se mendoj që të tërë ky i fundit është një shprehje e zhvillimit të tij, nga ishte tipari me të cilin të huajt i dallonin shqiptarët heroike dhe ka sjellë begati për popullin e njerëzit të njejtat (gjëra) besojnë për hyjnitë ». Kjo një besim hënor (më sakt, i Dritës hënore) drejt një nga popujt e tjerë ballkanik dhe europianë. Edhe në tij, duke përcjellë mesazhin hyjnor të besni- thënie dëshmon, jo për “eksport-importe” të kulteve besimi diellor (i Dritës diellore) i përcjellë në Egjipt ditët e sotme dhënia e “besës”, si shumë elemente të të Perëndive, por qënien e të njejtit besim pellazgjik nga mbretër dijetarë pellazgë që sunduan aty. “Iliria tjera të trashëgimisë pellazge, vijon të praktikohet në kërisë dhe të përkushtimit ndaj racës së vet. Storia Kuvendi Kishtar i Abërit e mbrojtja e identitetit kombëtar të shqiptarëve pagina 9 Anno 11 n.1 Febbraio 2013 Storia

Kuvendi Kishtar Shqiptar i Arbërit i vitit 1703 mbrojti të vërtetat e fesë Kuvendi Kishtar Shqiptar i Arbërit i vitit 1703 së krishterë dhe identitetin kombëtar mbrojtiRefleksione të vërtetat e fesë së krishterë dhe e gjuhën e popullit shqiptar. identitetin kombëtar e gjuhën e popullit shqiptar.për librin ra më 14 e 15 janar të vitit 1703 në Mërqi afër Lezhës qe organizuar Sinodi apo PKuvendi i Kishës katolike Shqiptare, i njohur Krishtërimi si Kuvendi i Arbërit. Është fjala për një Sinod apo Koncil i Kishës Katolike në trojet Shqiptare, organizuar me kërkesën e Papës Klementit XI në Shqipëri Xhanfrançesk Albanit, me prejardhje shqiptare, i cili këtë ngjarje të madhe kishtare e kombëtare nga Dr. Dion Tushi shqiptare, ia besoi kryeipeshkvit të asaj kohe të

Tivarit, imzot Vinçenc Zmajeviçit. Kështu, në ëto ditë doli nga shtypi libri Kishën e Shën Gjonit të Merqisë, tri kilometra “Krishtërimi në Shqipëri” i autorit në veri të Lezhës, nën drejtimin e Imzot Vinçenc KAndrea Llukani, i cili është pritur mirë Zmajeviçit, mblidhej Kuvendi i Arbënit, apo nga lexuesit. Krishtërimi në tërësi duke qenë mbledhja e parë e Krerëve të klerit katolik mbarë në vetvete një tërësi vlerash historike, është shqiptar, ngjarje me rëndësi të jashtëzakonshme diçka me shumë rëndësi, sepse i ka rrënjët për fatet e Kishës katolike në trojet shqiptare e mijëra vjet më parë, qysh në ditën simbol të të identitetin kombëtar e të gjuhës shqipe ndër Pralindjes më 14së Krishtit, e 15 janar ose në të kufi vitit të dy1703 epokave në Mërqi shqiptarë. Ishte pra data 14 janar 1703 e Kuvendi do të vijonte edhe të nesërmen, më 15 janar afërtë qytetërimit Lezhës njerëzor. qe organizuar Që nga kjo Sinodi kohë, apo gjithnjë të vitit 1703. Më 28 janar të vitit të largët Kuvendikisha u bë i protagonistja Kishës katolikekryesore në Shqiptare,lëvizjen i 1704 Kongregata për Ungjillëzimin e Popujve, njohurhistorike si botërore.Kuvendi Në i librinArbërit. “Krishtërimi Është fjalanë për që njihej me emërtimin latin “Propaganda Fide” njëShqipëri” Sinod teologu apo Koncil dhe studiuesi i Kishës i zellshëm Katolike në miratonte botimin e dokumenteve të këtij Konçili. Andrea Llukani, ka ditur të pasqyrojë me Askohe në fronin e Shën Pjetrit ishte ulur Papa Kuvendi Kishtar i Abërit trojetnjë vërtetësi Shqiptare, historike organizuar zanafillën e mehistorisë kërkesën së e shqiptar, Kelmendi XI, i cili i pati kërkuar ImzotPapës Klementit XI Xhanfrançesk Albanit, me prejardhje shqiptare, i cili këtë ngjarje tëkrishtërimit madhe kishtarenë viset shqiptare, e kombëtare e cila përbën shqiptare, Vinçenc Zmajeviçit, Kryeipeshkëv i Tivarit,ia besoi kryeipeshkvit të asaj kohe të Tivarit, imzot Vinçenc Zmajeviçit. Kështu, në Kishënnjë e pjesë Shën të Gjonit rëndësishme të Merqisë, të historisë tri kilom së etra të kryente vizitën kanonike në të gjitha kishatnë veri etë Lezhës, mbrojtja nën drejtimin e Imzot Vinçence identitetit Zmajeviçit, mblidhej Kuvendi i Arbënit,popullit apo mbledhjashqiptar. Duke e parë kaluar e nëpërKrerëve shekuj të klerit dhe qendrat katolike të Shqipërisë. Pas vizitës, katolik mbarë shqiptar, ngjarje me rëndësi të jashtëzakonshme për fatet e Kishës katolikedhe duke në ilustruar trojet shqiptare në mënyrë e të të detajuar identitetin që e kreu brenda tre muajve; në dhjetor 1703, faktet e njëpasnjëshme historike, të cilat kombëtar e të gjuhës shqipe ndër shqiptarë. Ishte pra data 14 janar 1703 e Kuvendi do të vijonte edhe të nesërmen, më 15 prelati mblodhi në Kuvend kryetarët e klerit: 5 kombëtar të shqiptarëve derivojnë brenda kuadrit të një strukture ipeshkvijtë e dioqezave të vendit dhe provincialinjanar gjithnjë të vitit 1703. Më 28 janar të vitit të largët 1704 Kongregata për Ungjillëziminteologjike e doPopujve, të nxirrnim që si njihejkonkluzion, me seemërtimi në n për t’iu falë nderës zemrës gazmuese, vijnë si për vjetë të Krishtit njimië e shtatqint e tre”. Marrë nga e Françeskanëve. Në përfundim, vendimet latin e “Propaganda Fide” miratonte botimin e dokumenteve të këtij Konçili. Askohe nëperiudha fronin të caktuara e Shën kohore, Pjetrit zhvillimi ishte i këtyre ulur Papa Konçilit, shkruar në shqip e latinisht nga vetë dhanti në shatorre Apostolike, në katedër të dijes “Concilli i ZÉUT ‘SCCIPNIIS” Bot. III N’Rom, me faktorëve dhe kontributet e tyre në fushën Imzot Zmajeviçi, iu paraqitën për shqyrtim Papësshqiptar, qiellore, Kelmendi Dekretet e Sinodit XI, itë cili Proviçjes i pati Arbëneshe, kërkuar Imzotsctamp VinçencT’ Cuvenit Zmajeviçit,S. T’ PROPOGANDS, Kryeipeshkëv 1878 – i Tivarit, të kryente vizitën kanonike në të dhe, pas miratimit më 28 janar 1704, u botuangjitha në mënyrëkishat që,dhe në qendratpaçin gabime, katolike të qortohen të Shqipërisë. me FQ XI Pas vizitës, që e kreu brenda tre muajve;e krishtërimit, në dhjetor në përgjithësi 1703, prelati përputhen mblodhi në në nga Propaganda Fide nën titullin “Kuvendi Kuvend i fjalë Tande. kryetarët e klerit: 5 ipeshkvijtë e dioqezavePo radhisim të më vendit poshtë dhe ipeshkvijtë provincialin dhe etërit e Françeskanëve.mënyrë të plotë me Në forcën përfundim, e karakterit vendimet dhe e humanizmin e një populli të vogël, por të Arbnit o Koncili Provinciall i mbledhun VjetitKonçilit, Unë, shkruar pra, në paça në gabueshqip si ePrelat latinisht Arbënesh, nga vij vetë katolikë Imzot që Zmajeviçi,nënshkruan Konciliniu paraqitën e Parë tëpër Kishës shqyrtim Papës dhe, pas miratimit më 28 janar mijë shtatqind e tre ndenë Shqiptarin Klementin te magjisteri i Pjetrit me u qortue; e nuk më vjen Katolike të Shqipërisë, mbajtur në Merqi në vitin lashtë dhe fisnik. XI papë Pretëmadhin”. Imzot Zmajeviçi i përcillte1704, marre u mebotuan i kthye ngandryshe Propaganda fjalët. Nuk kanë Fide kurrfarë nën titullin1703 nën “Kuvendi kryesinë i e Arbnit Shkëlqesisë o Koncili së Tij, Provinciall Imzot Njohjai mbledhun e historisë Vjetit së krishtërimit mijë shtatqind përbën e tre dokumentet me letrën që vijon, përmes së cilësndenë vlere Shqiptarin veprat tona të Klementinerrta; asgja nuk XI vlejnë papë Dekretet, Pretëmadhin”. Vincenc Zmajeviq, Imzot Zmajeviçiarqipeshkëv ii Tivarit:përcillte dokumentetnjë nevojë me letrën imediate që sidomos vijon, për përmes të gjithë së cilës shihet qartë se kleri shqiptar i qëndroi pranë nëshihet në se qartë nuk mbështeten se kleri shqiptarmbi Gurin ie qëndroipalëkundun; pr anëe nëImzot gaz Vincenz e në vajZmajeviq, popullit arqipeshkëv të vet dhei Tivarit, i parapriu popujt rilindjes e Evropës, së tij pasikombëtare. krishtërimi Me është që kanë gaz e në vaj popullit të vet dhe i parapriu rilindjeskaluar si të jenë pothuajse provue mbi treqind gurin e fortë, vjet të që forcohen kur u me shkrua, Primat ui Serbisë, detyruam Vizitator ta apostolik prekim në paksa Shqipni. gjuhëntabani e saj, i për qytetërimit ta bërë evropian. të kuptueshme Për më për së tij kombëtare. Me që kanë kaluar pothuajse profeci të pushtetes sate. Pëlqe, pra, o i Lumtuni Imzot Pjeter Karagjiku, arqipeshkëv i emnuem lexuesin: tepër, studimi i historisë së krishtërimit për treqind vjet që kur u shkrua, u detyruam ta prekim Atë, dhantitë e nderimet e përvujta, sheje të Kombit i Shkupit. popullin shqiptar, i cili e ka marrë këtë fe paksa gjuhën e saj, për ta bërë të kuptueshme për“Urdhnove, tem, por ma o forti Lumtuni tandit. E, Atë,n’e pashë me setë ndokundvizituem Apostolik,Imzot Gjergji, të Ipeshkëv vërej mbi i Zadrimës. Kishat e Arbënisë qësë nëprovinçës shekullin eseme. parë, pra Ju qyshbinda në kohëraturdhënit; ju lexuesin: sollapuna dheut; duhet lëmue, kërkova godite rruzullimin; e ndreqe me pashëgjykimin plagëtImzot e Nikollë tij. Pashë, Vladanji, –ipeshkëv uh, ç’dhimbje, i Lezhës. – vuapostolike nën haraç prej apostujve atë që të kombeve, dikur kje çështja despoti i Imzot Ndue Babi, ipeshkëv i emnuem i “Urdhnove, o i Lumtuni Atë, me të vizituemProvincjave; e shenjtnueshëm (pashë) e të pagabueshëm…(Shypninë) Zonjën Po, sepse e gjindëve ndrydhë nën thember, me dhimbjetejkalon të idhta; partikularizmin shqytin e trimave kombëtar – dheshembë; kështu këto pak të falna, që përkojnë me vobësinë Shkodrës. Apostolik, të vërej mbi Kishat e Arbënisë së përbën një pjesë të rëndësishme të historisë provinçës seme. Ju binda urdhënit; ju solla dheut;murin tonë, e me forcës gjykimin sonë e hyjnueshëm – rrenue! pagabim Pashë kanë gjindt, për hyImzot në Marin vend Gjini, shenjt; ipeshkëv kishat, i zgjedhun të flligta; i Pultit. lterët përlye. Mezi pashë vend ku të mundej së krishtërimit tashmë në një plan më të gjerë kërkova rruzullimin; pashë plagët e tij. Pashë, –populli t’u shumue me u fort.mbledhë E ndërkaq në unë,kuvend! me vëllazën Pashë të pleqtëAtë tueFra Egjidiulurue; de Arsenta,Meshta Prefektrët, shërbëtorët Apostolik i e Hyjit, tue gjimue; çobantë, vra; dhentë uh, ç’dhimbje, – vu nën haraç atë që dikur kjetretë, mij tuetë tjerë u tëshpërnda Arbënisë… dylusim udhëve; Hyjin t’ju murtajën,ruejë Ju, Misioneve që pa t’Arbënisë.mëshirë i çoroditëte të gjithë; e plasjenevropian. e Pikërisht,mortaisun, për këtëqë trimnohej arsye, është për të tepër e rëndësishme edhe njohja me këtë despoti i Provincjave; (pashë) (Shypninë) Zonjëngjanë Papën e për Arbënesh të gjatë. Pretmadhin, për shumë mot në Atë Fra Frano Maria a Lycio, Prefekt Apostolik e gjindëve ndrydhë nën thember, me dhimbje të Kishë e edhe ne të na ruejë shëndosh pa kurrnjë i Misioneve të Maqedonisë. histori. I zhvilluar në një plan të gjerë social, idhta; shqytin e trimave – shembë; murin e forcës të keqe… Atë Fra Martini nga Gjonima (Gjonmi), i pari i nëse do t’ju referoheshim diakronikisht sonë – rrenue! Pashë gjindt, hy në vend shenjt;Këto Shkruepashë në e Perastti,gjimova! ditën U e dhetëpërzien të korrikut, përmbrendcat në Provinçes e mia së Fretënve. prej dhimbe për popullin tem qyshe m’u prej coptuen, fillesave tëtek saj shihshe situatave mundimet të cilat e kishat, të flligta; lterët përlye. Mezi pashë vendbijve që po mbyteshin. Tue pamë këta, thashë, populli em u ba rob, përse s’pat dijen.e Tue përbëjnë, ankue do kaq të shohim të këqija se brenda e ngushtica kësaj të ku të mundej populli me u mbledhë në kuvend!paudha, edhe mue më shtrëngoi ngushtica; por, për sa paçë fuqi, nuk lashë ilaç pa përdorë.hisorie ruhenNevoja fakte e tëlypte rëndësishme me gjetë historike shtigje ma Pashë pleqtë tue ulurue; Meshtarët, shërbëtorët e të miraAlbanesi se vizita, a as Venezia lente moti nelme e’400: shtymë. un Ndihma esempio ma e madidhe integrazione do të ishte mbledhjapër historinëe Konçilit. e kombit Këtu tonë, i përqendrova të cilat flasin për fuqitë, Hyjit, tue gjimue; çobantë, vra; dhentë tretë, tue vlera të mëdha, që kanë një rëndësi të madhe (Continua al pagina 1) letteratura e di storia. La sua opera fondamentale u shpërnda dy udhëve; murtajën, që pa mëshirëkëtu ngula mendtë, tue ia himë, pa rrenë, një pune ma të randë se kishe fuqinë. Po Ai,sidomos që i ka për ndihmue pozicionimin vëllazënt koherent tanë,në botën që ishin Fondava quindi un Seminario di Filologia sono gli Acta Albaniae Veneta saec. XIV-XV, i çoroditëte të gjithë; e plasjen e mortaisun, qëpërdamë nëpër rruzullim të Fesë, më ndihmoi edhe mue në këtë vend. As detyra qëe kam,vlerave. si Memorja çoban ei historisëshpirtnave, kishtare as ruan kujdesi i Balcanica e iniziava un corso di Lingua e preziosissima raccolta di documenti d’archivio, trimnohej për të gjanë e për të gjatë. fortë, që kam për të krishtenët e as mendët e mia të pa afta, nuk do të mujshin me e kryebrenda një saj detyrë situata tëkaq pakundërshtueshme të randë. Po Hyji, të i cili Letteratura albanese, dando alle stampe già nel riferimento ineludibile per chi si occupi di Këto pashë e gjimova! U përzien përmbrendcat një të kaluare historike e cila kontribuon në ndërron1937 motnatdue importanti e doket, contributi. që ep La të sua rritunit scuola e mbaronrapporti storicigjithë tra punët, Venezia Ai e bani Albania që nelnjë ‘300 detyrë kaq e vështirë të kryhej si pata dëshirue. e mia prej dhimbe për popullin tem e m’u coptuen, mënyrë të veçantë në pasurimin e konceptit tek shihshe mundimet e bijve që po mbyteshin.Nën si hije apriva Tande, dalla specificità o i Lumtun prettamente Atë, po linguistica gëzon dheue nel Arbënesh ‘400: con e luimbas nasceva ndërrimit la storiografia të motit ngrihet, sikur të kishte kenë i mbuluem me historik të popullit tonë. Tue pamë këta, thashë, populli em u ba rob, përsenjegull, a orizzonti tashti più nën variegati papën di arbënesh, storia, di arte, që di latinisht scientifica don albanese. me thanë i bardhë – e del në dritë, e me zemër të mirë shpejton me s’pat dijen. Tue ankue kaq të këqija e ngushtica tëmërrijtë politica, përsëri di economia. në lumni të shkueme. MendjaMi e Atit, piace e ricordarecila asht chema e Padre madhe Giuseppe se rrethi i shekullit, i uron me dashtëni të TinZot paudha, edhe mue më shtrëngoi ngushtica; por, këtë lumniL’interesse dheut per tonë; l’Albania për chiamava t’iu falë in nderës causa Valentinizemrës S.J.gazmuese, fu uno dei piùvijnë assidui si përcollaboratori dhanti në shatorre Apostolike, në katedër të dijes për sa paçë fuqi, nuk lashë ilaç pa përdorë. Nevoja tutta la terra dalmata e quella greca: negli anni della Rivista mensile del Turismo albanese e lypte me gjetë shtigje ma të mira se vizita, asqiellore, sessanta Dekretet Tagliavini creava e Sinodit una Collana të Proviçjes di studi “DRINI” Arbëneshe, – pubblicata në më dalnyrë 1940 që, al në 1943 paçin a gabime, të qortohen me fjalë Tande. lente moti me e shtymë. Ndihma ma e madhe doUnë, sull’Europa pra, në paça orientale. gabue Fra si i suoiPrelat scolari Arbëne più sh,Tirana vij te dalle magjisteri edizioni i “DISTAPTUR”Pjetrit me u qortue – con ; e nuk më vjen marre me i kthye ndryshe të ishte mbledhja e Konçilit. Këtu i përqendrovafjalët. illustri, Nuk Giovankanë kurrfarë Battista Pellegrinivlere veprat proseguiva tona tëuna errta; serie asgja di nuk articoli vlejnë “Passeggiate Dekretet, storiche në se nuk mbështeten mbi Gurin e palëkundun; e fuqitë, këtu ngula mendtë, tue ia himë, pa rrenë, all’Università di Padova il corso universitario nell’Alta Albania”, anche oggi di grande një pune ma të randë se kishe fuqinë. Po Ai, që i di Lingua e Letteratura albanese. Lucia Nadin interesse. L’autrice prosegue la sua rassegna ka ndihmue vëllazënt tanë, që ishin përdamë nëpër ricorda un illustre studioso cui si deve un con altri importanti contributi: citiamo soltanto rruzullim të Fesë, më ndihmoi edhe mue në këtë grandissimo contributo agli studi di albanologia. – per brevità di spazio – la studiosa francese vend. As detyra që kam, si çoban i shpirtnave, as Padovano di origine – Giuseppe Valentini Brunehilde Imhaus che nel libro “Le minoranze kujdesi i fortë, që kam për të krishtenët e as mendët e mia të pa afta, nuk do të mujshin me e krye një – pressoché negli stessi anni in cui operava orientali a Venezia – 1300-1510” ricercò detyrë kaq të randë. Po Hyji, i cili ndërron motnat Carlo Tagliavini, dopo essere entrato nel 1919 in particolare le presenze albanesi nella vita e doket, që ep të rritunit e mbaron gjithë punët, Ai nella Compagnia di Gesù, si trasferì a Scutari lavorativa veneziana. Altro importante contributo bani që një detyrë kaq e vështirë të kryhej si pata iniziandovi una carriera di docente in scuole alle vicende storiche di quel periodo è il saggio dëshirue. di vario grado. Costretto nel 1943, dopo una di Oliver Jens Schmitt, “Das venezianische Nën hije Tande, o i Lumtun Atë, po gëzon dheu ventennale permanenza in Albania, a lasciare Albanien (1392-1479)” pubblicato a Monaco di Arbënesh e mbas ndërrimit të motit ngrihet, sikur il Paese a causa degli eventi bellici, fu a Roma Baviera nel 2001. Chiudiamo questa brevissima të kishte kenë i mbuluem me njegull, tashti nën e quindi a Palermo, dove divenne professore rassegna bibliografica con il recente libro sulla papën arbënesh, që latinisht don me thanë i bardhë ordinario di Lingua e Letteratura albanese in presenza degli stranieri a Venezia di Andrea – e del në dritë, e me zemër të mirë shpejton me quella Università. Una appassionata attività di Zannini, “Venezia, città aperta. Gli stranieri mërrijtë përsëri në lumni të shkueme. Mendja e ricerca, condotta fino alla vigilia della morte nel e la Serenissima XIV-XVIII secolo”, Venezia Atit, e cila asht ma e madhe se rrethi i shekullit, i 1979, confluiva in lavori numerosi e ponderosi: 2009. Una ricca iconografia e l’Indice dei nomi uron me dashtëni të TinZot këtë lumni dheut tonë; ricerche di arte, di religione, di costume, di completa il libro. _ 



REFLEKSIONEPËRLIBRINKRISHTËRIMINËSHQIPËRI



ngaDr.DionTushi

Documenta Anno 11 n.1 Febbraio 2013 pagina 10 Il diritto di libertà religiosa è un diritto pubblico di Natasha Shehu come libertà di fede religiosa per far si che, ogni di coloro che esigono di agire di loro iniziativa, dimensione etica in politica estera” , ricordando che individuo possa professare la propria fede e di farne esercitando la propria responsabile libertà, mossi nel Mondo sono stato uccisi oltre 100 mila cristiani Il diritto di libertà religiosa è un diritto propaganda. La libertà di religione viene intesa inoltre dalla coscienza del dovere e non pressati da misure a causa della fede. Il seminario internazionale si pubblico soggettivo che si inquadra nel vasto come libertà di pratica religiosa, perché comporta il coercitive. Parimenti, gli stessi esseri umani postulano svolgerà l’11 febbraio alla Farnesina e sarà allargato genus dei diritti di libertà. Il principio stabilito diritto di esercitarne in privato o in pubblico il culto. una giuridica delimitazione del potere delle autorità alle università, ai centri di ricerca e ai media. Poi dall’articolo 8 della Costituzione italiana – La disciplina della libertà religiosa è collegata a diversi pubbliche, affinché non siano troppo circoscritti i viene il “seguito naturale” della riunione organizzata altri principi costituzionali: innanzitutto il principio confini alla onesta libertà, tanto delle singole persone, a fine settembre a New York dal Ministro Terzi e il ossia, quello della eguale libertà di tutte le di eguaglianza che vieta qualunque discriminazione quanto delle associazioni. È stato questo il motivo e suo omologo giordano Judeh tra ministri di ogni fede confessioni religiose – rappresenta uno dei tra gli individui a causa della religione professata. l’esigenza di libertà religiosa nella convivenza che ha e rappresentanti di organizzazioni non governative pilastri dell’ordinamento giuridico italiano Nel primo comma dell’art.8 della Costituzione si spinto il Ministro degli Esteri Giulio Terzi pubblicare sul tema dell’educazione ai diritti e la tolleranza. Il che si basa sul sistema del pluralismo delle afferma infatti che “tutte le confessioni religiose sono come primo atto ufficiale della politica estera italiana ministro Terzi ha dato ieri istruzioni all’ambasciata confessioni religiose e sulla libertà religiosa, egualmente libere davanti alla legge”. del 2013 viene lanciato un seminario internazionale a Islamabad per effettuare un intervento presso le individuale e collettiva. L’articolo 7 inoltre detta una particolare disciplina sulla libertà religiosa. È stato il ministro degli Esteri autorità pachistane per sensibilizzarle sul caso di Asia dei rapporti tra lo Stato e la Chiesa cattolica. Pertanto Giulio Terzi a fare noto attraverso un suo articolo Bibi, la cittadina pachistana di fede cristiana che si oma, E come è affermato anche nella carta dei gli articoli 7 e 8 vanno considerati nel loro insieme comparso oggi su l’Eco di Bergamo, dove recita: “in trova reclusa dal 2009 la quale è stata condannata valori della cittadinanza e dell’integrazione come la regola fondamentale del sistema di relazioni questi mesi, l’Italia abbia posto il tema della libertà a morte per blasfemia. Il Ministro Terzi nello stesso Rdell’aprile 2007 “l’Italia favorisce il dialogo tra lo Stato e le confessioni religiose. Lo Stato, per religiosa al centro del dibattito internazionale, con tempo ha fatto presente la posizione dura e contraria interreligioso e interculturale per far crescere il rispetto regolare le relazioni con le varie confessioni religiose, un’azione intensa e costante svolta sul piano bilaterale, del Governo italiano in riferimento alla pena capitale della dignità umana e contribuire al superamento di lelegifera autorità non pachistane direttamente per sensibilizzarle e unilateralmente, sul caso di Asia ma Bibi,europeo la cittadina e multilaterale”. pachistana di Il Ministro sottolinea: “Nella e spera che anche il diritto religioso venga considerato pregiudizi e intolleranza”. fedeattraverso cristiana patti che e convenzioni si trova reclusa . Nell’età dal 2009 contemporanea la quale è stata profonda condannata convinzione a morte per che la libertà di religione sia parte dei diritti di libertà dell’uomo e che la sentenza L’art. 19 della stessa , Costituzione riconosce in blasfemia.gli esseri Il umani Ministro divengono Terzi nello sempre stesso più tempo consapevoli ha fatto presenteun catalizzatore la posizione fondamentale dura e per la promozione di di condanna a morte emessa nei confronti della Asia contrariadella propria del Governo dignità italiano di persone in riferimento e cresce alla ilpena numero capitale tuttie spera i diritti che ancheumani, il dirittol’Italia ne ha fatto il fulcro della Bibi venga revocata. modo ampio la libertà di religione. Essa viene intesa religioso venga considerato parte dei diritti di libertà dell’uomo e che la sentenza di condanna a morte emessa nei confronti della Asia Bibi venga revocata. STUDIM HISTORIK

Nyje gordiane e AdriatikutSTUDIM HISTORIK dhe ndërhyrja e Willsonit. 1918 -1920

nga DR.LAVDOSH AHMETAJ shkruante anetari i delegacionit anglez ne Konferencen e Krou Forin Ofisit, Jugosllavia do ta perdorte Shqiperine Abstract si nje leve, ne menyre krejt te ligjshme “per te shkeputur Writing is a novelty in the function of a vision itself koncesione nga Italia”. Kurse ne pjesen jugore kufiri i in the function of European politics viewed in its relation tyre mendohej te ishte perseri i kercenuar , per faktin to America. Thus in this focus Wilson’s interference in se nepermjet Shqiperise kufiri i tyre do te dominohej the Peace Conference in Paris 1919-1920 is a surgical nga pozicionet shqiptare qe ndodheshin ne duart e operation on the old European politics, which leant armates italiane, e cila kishte nje baze te fuqishme ne its contributions against the equilibrium of forces, a Vlore dhe njekohesiht ishte duke ndertuar te tjera. Pare philosophy which had victimized the Albanian region ne kete plan, duke filluar nga nga kufiri austriak dhe and as a consequence the Albanian state. In this respect duke ndejkur detin Adriatik deri ne piken e skajshme te attention is drawn by Wilson’s political philosophy which kufirit te tyre me Shqiperine, vendi yne theksone Pashici was grounded on the formation of states even if the First , do ti ekspozohej plotesosht pushtimit nga ana e ushtrise World War had rendered them fragile. This would mark italiane. Nje situate e ngjashme ,qe krijon nje epersi te tille the beginnings of a new political epoch in the international ushtarake nga njera ane dhe nje inferioritet kaq te madh relations. ne anen tjeter, nuk do te mundete te siguronte paqen, perkundrazi do te ishte nje inkurajim per nderrmarrjn e Ne kohen kur diplomacite e Fuqive te Medha po veperimtarive luftarake.Politikisht Pashici kishte arritur ballafaqoheshin me veshtiresite dhe mosmarreveshjet e ne ke te perfundim duke u nisur edhe nga nje pervoje e medha per perfundimin e traktateve te paqes me fuqite hidhur lidhur me Fjumen, ku ishin instaluar trupa rebel, NYJE GORDIANE E ADRIATIKUT DHE NDERHYRJA E WILLSONIT. 1918 -1920 e mundura ne lufte, nje konflikt i vecante dhe i mprehte perbente njekohesisht edhe nje platforme qe permban Adriatikut. Sipas nje telegrami qe i vinte “Albanias “, te cilet e kishin mbajut ne izolim prej kater muajeh ne ishte ai qe quhet “ceshtja e Adriatikut “. Kjo ceshtje vijat kryesore te politikes se jashtme te SHBA ne kete “Fjume do te vihejnga DR.LAVDOSH nen sovranitetin AHMETAJ e Italise, Shkodra kundershtim me Konferencen e Paqes se Parisit.Fjume kishte te bente me ndarjen e influencave qe kishte faze. Ky dokument perbente nje fakt te ri per politiken do ti jepej Jugosllavise,Abstract Abacia do ti mbetej Italise dhe sipas Pashicit ishte dalje e vetme ne det per shtetin e Writing is a novelty in the function of a vision itself in the function of European politics viewed in its relation to Austro –Hungaria. Situata pas luftes kishte vene perballe e SHBA, e cila ishte duke thyer kanunet e vjetra te jugosllaveve do tuAmerica. jepej Thus shpagimin this focus Wilson’s ne interference buzen in the e Peace Dalmacise”. Conference in Paris 1919-1920tyre is a surgicaldhe operation do te shkeputej prej shteti i tyre dhe nuk do te on the old European politics, which leant its contributions against the equilibrium of forces, a philosophy which had njera tjetres Italine dhe Jugosllavine. Ne Konferencen e diplomacise se Fuqive te Medha. Willson ishte i bindur Ceshtja e Adriatikutvictimized ishtethe Albanian rezultat region and as a iconsequence kontraditave the Albanian state. midisIn this respect attentionkishte is drawn mjetet by Wilson’s e nevojshme te komunikimit. Por edhe vet political philosophy which was grounded on the formation of states even if the First World War had rendered them Paqes Italia ishte orjentuar drejt marrjes se territoreve te qe Traktati i Fshehte i Londres nuk mund te vihej ne Italise e shtetit serbofragile. This–kroatoslloven would mark the beginnings ofper a new politicalndarjen epoch in ethe tokaveinternational relations. shteti kontinental nuk do te kishte burime te mjaftushme premtuara ne Traktatitin e Fshehte te Londres. Por Italia zbatim ne kushtet e krijuara ne lindje, pasi Perandoria te ish- perandoriseNe Austro-Hungareze kohen kur diplomacite e Fuqive gjate te Medhabregut po lindor ballafaqoheshin ekonomike. me veshtiresite dhe Ndersa nga pikpamja politike Fjume do te kerkonte edhe portin e Fjumes1, gje qe binte ndesh me Austro –Hungareze nuk ekzistonte me. Vija e hequr nga te detit Adriatik. mosmarreveshjetPolitika e eRomes medha per perfundiminkerkonte e traktateve te aneksonte te paqes me fuqite ekthehej mundura ne lufte,ne njenje terren lufte , nje vater agjitacioni qe do konflikt i vecante dhe i mprehte ishte ai qe quhet “ceshtja e Adriatikut “. Kjo ceshtje kishte te bente interesat e Jugosllavise. Teorikisht Italia e kishte shprehur Pakti i Londres, sipas Willsonit, ishte hequr per qellime si viset bregdetareme tendarjen Adriatikut e influencave qeLindor, kishte Austro sic –Hungari parashikoheja. Situata pas luftes kishtete venehelmonte perballe njera marredhenjet e Jugosllavise me Italine dhe tjetres Italine dhe Jugosllavine. Ne Konferencen e Paqes Italia ishte orjentuar drejt marrjes se politiken e saj nepermjet memorandumit te 9 dhjetorit te caktuara qe te krijonte nje siguri te plote per Italine ne Traktatin e Fshehteterritoreve te premtuara te Londres ne Traktatitin e e Fshehtqe e banoheshin te Londres. Por Italia kerkonteketo do edhe portinte ndikonin e negativisht ne kushtete brendeshme 1919, nepermjet te cilit shprehte se ajo do te merte nga kunder cdo veprimi armiqesor ose agresioni ndaj Austro pjeserisht ose teresisht nga sllave, ashtu edhe qytetin te shtetit jugosllav. Ndersa qyteti i Zares, me nje popullsi Lidhja e Kombeve mandatin per te administruar Shtetin – Hungarise. Por, duke u vendosur drejt ne kohe, ishte e Fjumes qe banohej nga pjesa me e madhe nga prej 12.000 banoresh, do te ishte nje shtet mikroskopik, e pavarur shqiptar. Njekohesisht ketij materiali i ishte akoma shpejt qe mentaliteti tradicional i diplomacise popullsi italiane por qe sipas traktatit duhej te mbetej e i cili nuk kishte burime te pershtatshme ekonomike, bashkanjgjitur, nje projekt rreth formes se qeverisjes, europiane te kapercehej plotesisht. Willson nuk mund Jugosllavise.” nga pikpamja ekonomike ai varrej nga departamenti i qe sipa delegacionit italian ne Paris, ajo do te merte t’i shpetonte plotesisht logjikes se Fuqive te Medha .Per Sipas traktatit Italia do te fitonte Trentinon, Tirolin tij dhe nga pjesa tjeter e Dalmacise. Zara ka qene nje mandatin. Nersa kufijte ne veri dhe ne lindje do te ishin kete ai do te ishte dakort qe Italia te merrte gjithe sa cizalpin me kufijt e saj gjegrafik e natyror (Breneri), kryeqytet administrativ i Dalmacise dhe ka ekzistuar ata qe ishin percaktuar ne Konferencene e Londres ishte akorduar nga Pakti i Londres, gjate gjithe kufirit po ashtu Triesten, rrethet Gorizia e Gradiska, gjithe vetem si i tille Ndersa SHBA edhe pse kishte pranuar 1913.Kufiri i jugut do te ishte objekt i nje shqyrtimi mbi te saj verior dhe ku teritori i saj takon me teritorin Istrine deri ne Kuarnero(Quarnero) me Volosken dhe te drejten e Italise per kontrollin e Adriatikut, duke i bazen e rezultateve te nje komisioni i cili ishte ngarkuar Austriak“. Megjithate, atmosfera ne Konferencen e ishujt e Istrias. Sa per qytetin e Vlores, ai do te jepej ne njohur asaj zoterimin e disa pikave strategjike ne kete per ceshtjet territoriale midis Greqise dhe Shqiperise. Paqes ishte tensionuar midis SHBA dhe Italise per shkak sovranitetin e Italise bashke me hinterlandin e nevojshem det, kundershtoi “aneksimin e teritoreve te banuara Politikisht Italia duke marreparasysh deshiren e Aleateve te mosmarreveshjes lidhur me ceshtjen e Adriatikut. Ne per mbrojtjen dhe zhvillimin e tij ekonomik , ne perputhje prej sllavesh”. Ky qendrim ishte pritur me kenaqesi per te plotesuar deshiren e Greqise, delegacioni Italian kete angazhim te SHBA per zgjidhjen e problemeve qe me trguesit qe permbenin nenet 6 te Traktatit te Londres nga Beogradi. Trumbici i raportonte qeverise se tij se ishte i mendimit se nje rregullim i pergjithshem nme kishin dale ne Konference, duke u munduar te hidhte 1915.. Ndersa Pashici duke vezhguar me kujdes ndikimin “momenti eshte i volitshem dhe se u gezuam shume nga ane negociatash per kete ceshtje mund te arrihej me dis poshte Traktatin e Londres 1913, ajo i beri nje thirrje politik te Italise ne Konferencen e Parisit i drejtonte qendrimi i Willsonit “. elemente faktik, qe ishin shume te njohur ne politiken e Italise qe “ajo (Italia) te vendoste te rrethohej tani e tutje nje note z. Klemenso ne 8 janar 1920, duke terhequr Politika jugosllave punoi te perfitonte nje mbeshtetje kohes, sic ishin deklaratat e Venizellosit dhe dokumentat nga vende miq, t’u tregonte popujve te cliruar serish vemendjen lidhur me idene baze te projektit te , qe sipas tij me te gjere nga Amerika. Ky ishte edhe qellimi i takimit e paraqitur prej tij ne Komisionin i cili merrej me kete ndjenjat me fisnike te shpirtmadhesise, bujare, miqesore synonte sigurimin strategjik te kufirit dhe te bregut lindor te Pashicit me Willsonin ne 17 prill 1919 . Jugosllavet ceshtje. Persa i perket kufirit prej Vjoses deri ne liqenin dhe preferencen per drejtesi ne vend te interesit te Italian . Kjo ide mendonte ai ishte unilaterale duke qene e shprehen hapur politiken e tyre nepermjet slloganit e Maliqit dukej e preferushme per tu marre si baze per ngushte “. Amerika vazhdonte te kundershtonte ne se jo nuk mbante parasysh sigurimin strategjik te Shtetit “Ballkani per ballkanasit “ dhe e shihnin me sy jo te negociatat vija e pershkruar nga Venizellos ne harten perputhje me parimet e pergjithshme te regullimit te te Jugosllavise . Por ky traktat nuk mbante parasysh as mire memorandumin e14 prillit, i cili parashikonte qe qe ai paraqiti ne Komisionin prej Vjoses ne afersi te problemit te pranuar nga fuqite e medha. Ajo ishte faktin se Italia ishte nje fuqi e madhe qe zoteronte mje Vlora t’i jepej Italise. Kjo, sipas Pashicit, ishte nje burim Permetit deri ne liqenin e Maliqit. Sa per qytetin e kunder, “qe nen sundimin italian te viheshin shumica e armate e flote te konsiderushme ,,ndersa shteti yne, ne mosmarreveshjesh ne Ballkanin e trazuar. Pare ne kete Vlores, memorandumi e percaktonte qartas, ai do te jepej popullsise sllave ne Adriatikun lindor”. vlugun e formesimit te tij, eshte i pakrahasimisht me i kendveshtrim, politika jugosllave u mundua te fitonte ne sovranitetin e plote te Italise se bashku me distriktin Ne memorandumin e 28 qershorit 1919, vihej theksi dobet se Italia dhe ka kater fish me pak banore se ajo,, mbeshtetjen e Willsonit lidhur me bashkimin doganor, ne fuksion te mbrojtjes dhe te funksion te zhvillimit ne faktin se aktet nderkombetare, nder to edhe Traktati . Per pasoj , rreziqet per kufirin e Jugosllavise, qe mund politik dhe ushtarak te Jugosllavise me Shqiperine. ekonomik, ne perputhjeme treguesit qe permbante neni i Londres, ishin hartuar ne kohe te ndryshme dhe nen ti vinin nga Italia ishin shume te medha ne krahasim me Duke pare pozitat e Italise dhe te Jugosllavise, mund 6 i Traktatit te Fshehte te Londres 1915. Kjo ngjalli shtytjen e faktoreve krejt te ndryshem, “prandaj jane ate qe mund ti vinin Italise nga ,,ana e shtetit tone,,. te thuhet se Italia ishte e njohur si nje faktor politik nje konflikt i cili arriti ne nje pike kritike qe detyroi pjeserisht te vjeteruar ose po behen te tille... , prandaj Mbi bazen e ketij arsyetimi Pashici mendonte se paqia me influence ne Ballkan dhe me interesa me te gjera nderhyrjen e Presidenti Willson qe, ne mesazhin e tij edhe nuk mund te zbatohen ne teresine e tyre “. Ne nuk mund te vendosej mbi bazen e shqyrtuar deri tani , ndersa shteti Jugosllav nuk mund te kishte te njejtin rol me 14 pikat drejtuar Kongresit amerikan pa mbaruar kete memorandum, spjegohet se situata ne kushtet e reja perkundrazi ajo do te kthehej ne nje burim konfliktesh si Italia. Por, ne rivalitetin Italo – Jugosllav, fuqite e ende lufta, ne fillim te janarit 1918, i referohej parimit duhet te trajtohet serisht me pjesmarrjen e fuqive qe do te e ferkimesh te perhershme,, nje zgjidhje e tille do te medha u munduan te aplikonin politiken e tyre te vjeter te kombesise si baze e regullimit te paqes pas luftes. trajtonin ceshtjen e Adriatikut ku duhej te perfshihej edhe krijonte per ne nje gjendje varesie, ajo nuk do te ishte e te ekuilibrit te forcave. Ja si e trajton kete problem Henri Ja nga disa pikat kryesore te Willsonit te deklaruara Amerika, si nje faktor kryesor ne situatat e reja . Kjo do qendrushme dhe do behej e padurushme,,. Per rrjedhoje Kissinger: ”Udheheqesit europiane nuk kishin kategori ne Kongresin amerikan ne 11 janar 1918. Cdo pale e te behej per te arrire ne nje zgjidhje qe te plotesoheshin delegacioni serbo-kroato – slloven mendonte se, Armates mendimi per te kapur pikpamje te tilla. As institucionet regullimit perfundimtar duhet te meshtetet mbi ate cka edhe interesat materiale te Italise, por pa harruar edhe te se italiane i krijoheshin mundesi, duke zbritur nga Alpet e tyre te brendshme dhe as rendi i tyre nderkombetar perben drejtesine e vertete per cdo rast te vecante dhe drejtat e fqinjeve te saj. Ne kete memorandum mungonte Juliane ndjek luginen e Saves dhe Draves e duke kaluar nuk bazoheshin ne teori politike qe nisnin nga miresia ndreqjet sipas gjases, tejene shume te sakta ne menyre ne pergjithesi fryma e leshimit dhe u vihej kufiri synimeve neper Lublane e ne Zagreb,,do te pushtonte zemren e thelbesore e njeriut. Ato me teper ishin krijuar per te qe te fitohet nje paqje definitive.Popujt dhe provincat italiane. Memorandumi mbyllej me idene se, “ne qofte vendit tone. Ky do te lehetesohej dhe inkurajohej me vene egoizmin e shprehur te njeriut ne sherbim te nje te nuk duhet te kembehen me ndermjet qeverive sikur se Italia synon te realizoje me ane te forces ate qe ajo demilitarizimin e rajonit te Aslingut. Ne raste lufte, te mire me te larte. Diplomacia europiane nuk predikonte te ishin kope ose figura shahu , madje edhe kur behet e quan si nje te drejte te saj, rezultati i pashmangshem gjithe ishujt tane do te ishin te pambrojtur dhe do te natyren paqesore te shteteve, por prirjen e tyre per lufte, fjale per kete skakiere te diskretituar pergjithmone e qe do te jete nje izolim i plote”. Ja si e pasqyron”Albania” pushtoheshin menjehere prej armikut Ky pushtim do te e cila ose duhej te dekurajohej ose te ekuilibrohej”. quhet ekujliber i fuqive. Kjo prekte interesat teritoriale te politiken e fuqive te medha per ceshtjene Adriatikut nga ishte aq me i lehte e me i shpejte per Italine , meqe Italia Jugosllavia, per te nxjerre perfitime nga nje coptim i Italise pasi, nje nga pikat kishte te bente me “kufijte e saj shkaku i qendrimit qe mori Amerika: “Italia u mundua ka ne dore ishujt Lusin, Lisa e Pelasgos qe komandojne mundshem i Shqiperise, ne maj – qershor u njohu Fuqive (Italise ) qe, gjithashtu, duhej te caktoheshin sipas linjave te beje Adriatikun nje liqen italian. Aleatet e saj nuk ne afersi te ishujve tane, forcat italiane do te mund te te Medha noten qe kerkonte qe kufiri i ri Shqiptaro te qarta te Kombesise”. Pas nje viti, ne Konferencen e lejojne te plotesoje ambiciet e saj ne Adriatik”. Por transportoheshin me lehtesi nga ishujt tane ne bregun –Jugosllav te kalonte ne Drinin e Zi deri ne bashkimin e e Paqes, ai ripohonte qendrimin amerikan kunder politika italiane e dalluar per intrigat e saj punonte per tone. Franca dhe Anglia, te prirura te mbeshtesnin tij me Drinin e Bardhe dhe, qe andej, te ndiqte rrjedhen synimeve teritoriale te Italise. Memorandumi i 14 prillit te realizuar me patjeter interesat ne Adriatik. Dy lideret shtetin e Jugosllavise dhe pastaj ta perdornin ate si e tij deri ne detin Adriatik. Ndersa dy nota te tjera, te 1919 drejtuar delegacionit italian ne Lindje, kishte te e politikes Italiane dhe Jugosllave, perkatsisht Niti dhe kunderpeshe ndaj Italise, nuk u dhane perkrahje te plote 27 majit dhe 10 qershorit, perseritnin alternativen se, bente edhe me ceshtjen e Adriatikut. Ky memorandum Pashic, kishin arritur ne nje marreveshje ne ceshtjen e pretendimeve italiane ne Adriatikun Lindor. Sikurse (Vijon në faqen 11) pagina 11 Anno 11 n.1 Febbraio 2013 Cultura Në kuadër të 100 vjetorit të lindjes së tij (1913 – 2013) Shpirti i Isuf Luzajt, endur mes rreshtave... nga Zyba Hysen Hysa Gjetja e së drejtës përherë dhemb, por nuk ka dhimbje më të bukur se ajo që shkakton zbulimi jatë bisedave të ndryshme që kam bërë në dhe thënia e së vërtetës, ajo ngjan me dhembjet e lidhje me shkrimin e librit “Sharrajt në jetën e lindjes, që më pas nëna provon kënaqësinë më të Gkombit”, ka dalë në pah edhe emri i Isuf Luzajt, bukur të jetës, kur merr foshnjën në prehër dhe e si një ndër patriotët e devotshëm që veprimtarinë e tij vendos për herë të parë në gji. Ndaj është e vështirë në shërbim të çështjes kombëtare e ka nisur që në të kërkosh të vërtetën, ajo është një perlë që për fat bangat e shkollës së mesme në Shkodër e më pastaj të keq gjendet në thellësi, sa më shumë mundim, aq deri sa dha frymën e fundit. më shumë shkëlqim i falim jetës, kohës, shoqërisë, Që kur më ra në dorë libri “Filozofia e bukurisë”, së ardhmes... më pas “Përtej të mirës e të ligës”, “ Glorja e Shumë kanë shkruar për Isuf Luzajn, shumë më çmendjes”... të gjitha ato libra që kanë pasur fatin të shumë do të shkruajnë, por të kërkosh deri fijet e botohen, nuk ka bisedë mes miqsh dhe krijuesish që rrënjëve të tij, do të thotë, se ke bërë pjesë të shpirtit të mos shpalos adhurimin tim për veprën e tij dhe me dhe mendjes kauzën e tij, atë kauzë që e ushqeu me mundësitë e mia shpirtërore jam përpjekur që të ndikoj dritë shpirti dhe mendjeje, me luftë, sakrificë, vetmi, sado pak në institucionet shqiptare për të financuar dhembje malli për familjen, plisat, gurët dhe drurët e në botimin e plotë të veprës (rreth 120 vepra) së të këtij vendi që e rriti dhe që e ushqeu me një dashuri veçantit, që siç tha Z. Elaham Sharra në një bisedë se: sublime, deri në antagonizëm të thellë mendimesh dhe “Isuf Luzaj, duke lëmë mënjanë politikën e të flasim veprimesh me antikombëtarët e sot duket si në dritë të drejtën, nuk pati fatin e shumicës së shqiptarëve të diellit se cili kishte pasur të drejtë dhe se idealet e që ikin jashtë shtetit dhe ‘humbën’, ai bëri emër dhe Isuf Luzajt për bashkimin e Kombit tonë, janë dhe sot këtë emër e bëri në Amerikë” e kësaj dite më se të ndritura, ndaj t’i njohim dhe të Shpesh në debate, shpalosen mendime të ndryshme luftojmë për t’i vënë në jetë, ato që ai nuk mundi t’i për Isuf Luzajn. Më trondit ky fakt, ndaj mendoj se realizonte prej përndjekjes nga diktatura komuniste. këto kanë qenë dhe janë qëllime dashakeqe të njerëzve Në një studim të kryer më 28 prill 2012 publikuar antikombëtarë, që familjet patriote në Vlorë t’i vendosin tek “Diaspora shqiptare, ndër të tjera shkruhet: përballë njëra – tjetrës, pra të krijojnë përçarje për “Ndoshta dikush do të hapë e të pasurojë në të të sunduar më lehtë. Unë nuk kam pse zgjatem për ardhmen një bibliotekë, galeri apo muze, që do ta madhështinë e familjes Sharraj në kontributin për ketë zili edhe simotrat e trojeve shqiptare! Pale, çështjen kombëtare, se diçka kam thënë (nuk kam kur të bashkëngjiten arkivat e bibliotekat e Vatrës, arritur të them shumëçka, aq sa e meritojnë, kurrë të dijetarëve Fan S. Noli e Faik Konica me shokë, nuk do të ketë penë ta përshkruajë), por një gjë shihet Të mendosh se Isuf Luzaj shkonte deri në kombëtare, e pse mund të ketë pasur mospërputhje të nobelistëve Nanë Tereza e Ferid Murati, të qartë, se në këtë familje, Isuf Luzaj hynte e dilte si antagonizëm me personat që e kundërshtonin në idetë idesh, për të realizuar idealin e madh të Bashkimit shkencëtarit e artistit fotograf me famë botërore Gjon në shtëpinë e kombit e ndaj dhe goditet kjo figurë me që shpaloste ai, është absurde, por gjithashtu nuk e tonë kombëtar, (kjo është normale), është absurde Mili, kineastit Sten Dragoti, të studiuesit dhe autorëve një “gur” që vret këtë bashkëpunim patriotik në Vlorë. mendoj Isuf Luzajn të mos kishte kurajë të shpaloste për mua,të besoj akuzave që dashakeqët i zhveshin të disa librave me vlera të veçanta, Prof. Petër Prifti Unë kurrë nuk do nxirrja nga goja ime, aq më pak idetë e tij dhe të luftonte për t’i vënë ato në jetë, por nga vetja dhe kërkojnë t’ia veshin Isuf Luzajt, por sa e Xhevat Kallajxhi, Prof. Nikolla Cako, Prof. Isuf nga mendja ime ndonjë fjalë ndryshe për shenjtërinë unë dal në përfundim se: Isuf Luzin pak e kuptuan e ditët kalojnë, sa vitet rendin, Ishuf Luzaj po del më Luzaj, Prof. Rexhep Krasniqi, studiuesit e arkivistit e veprimtarisë patriotike të Sharrajve, por nëse do shumë pak e mbështetën, ai nuk ishte vetëm nacionalist në dritë dhe lum ai që di të përfitojë nga veprat e tij të pasionuar Idriz Lamaj, koleksionistit Bekim Lajci hesht për Isuf Luzajn, do të thotë që unë jam shumë që i përkiste vetëm organizatës së Ballit Kombëtar, se dritë pa fikura, se kam lexuar disa libra tij dhe unë që e Sait Kryeziu, Nexhat Peshkopia, Hasan Dosti, fytyrëshe, këtë nuk e pranoj kurrën e kurrës, ndaj duke në fillim kjo organizatë u krijua mbarëkombëtare, më shkruaj, di të njoh fisnikun nga krimineli, hajduti... se Qerim Panariti, Gaqo Goga, Halim Begeja,Shaqir folur hapur, duhet që të zbardhim hijet e së kaluarës, pas denigroi në parti politike e unë sikur kam qënë kriminelët shkruajnë vetëm për ato prapësi, ndërsa Gjoka, Dr. Nuci Kota, Tonon Mirakaj dhe nga shumë ato hije që na çuan në keqkuptime, mëri, vëllavrasje, aty, e mendoj Isuf Luzajn, për kushtet në të cilat ishte Ai flet për Kombin, për te bukuren, te pastrën, për patriotë të tjerë, të bisnesmenëve bujarë të Atdheut të përçarje deri në thelb. Unë mendoj, që e kaluara vendi ynë, të ishte prijësi i popullit tonë, se idealet e dritën, te mirën, për fisniken dhe nuk e bën njeriun kahershëm e gjer te më i riu Richard Lukaj, vëllezërit jonë nuk ka qenë bardhë e zi, por nuk ka qenë edhe tij i kapërcenin bindjet politike, ai ishte patriot dhe absolut të keq, por me te mirat e te ligat e tij. Meritë Bitici, studio “Iliria”, të Shoqatave, institucioneve e vetëm e bardhë, apo vetëm e zezë, se siç tha një ditë z. kërkonte bashkimin kombëtar. Një veteran, Serri është e atyre që mendojnë veprojnë dhe jetojnë përtej individëve të shumtë. Gjithçka do të jetë e vlefshme Shemsi Rrapaj se “Isufi, këtu në Vlorë, për fat të keq, Petanaj në opinionin e tij për Isuf Luzajn tha: “Unë e të mirës dhe të ligës. Unë kurrë nuk do ta besoja se dhe në përkushtim të rritjes shpirtërore, krenarisë e interpretohet bardhë e zi, por nuk ka argumente për kam parë dhe dëgjuar vetë Isuf Luzaj, kur erdhi një Isuf Luzajt do t’i shkonin për shtat epitetet e pabaza identitetit të gjithë popullit e Kombit Shqiptar”. ato që fliten, Isufi është intelektual brilant i shkallës së herë në Llakatund, mblodhi popullin dhe u foli: “Të që i kanë vënë ndër vite. Mendoj se ka ardhur koha, Siç e shohim, Isuf Luzaj nuk ka nevojë për lartë nga më të rrallët” bashkohemi rreth organizatës së Ballit Kombëtar, si e që të mos merremi më me fjalët “e lopçarëve”, apo vlerësimin që i bëj unë, apo dikush tjetër, ai është Të kesh ide ndryshe nga tjerët është më se normale vetmja organizatë që do na çojë në marrjen e Kosovës me të atyre që kurrë nuk e arritën dot lartësinë e tij i vlerësuar dhe i vendosur në radhën e ndritur të e të kesh kundërshti për to nga të tjerët, përsëri është dhe trojeve tjera etnike, se komunistet kanë rrugën për ta parë në sy, por i ka bezdisur hija e tij prej drite, kokave që i kanë dhënë këtij vendi mundin dhe më se normale, por e rëndësishme është që këto ide ruso – serbe dhe kurrë nuk do na lejojnë të bashkojmë prej një drite që sa vinte e shkëlqente më shumë, prej mendjen, që i kanë falur Kombit shpirtin, si të vetmen të nxisin iniciativën individuale për t’i vënë në jetë, se kombin tonë’. Unë isha rreth 12 – 13 vjeç, por nuk një drite që sa vite shkojnë, aq me shumë ndrit. pasuri të pavdekshme që ka njeriu e këtë shpirt ai e siç thekson Isuf Luzaj në librin “Rindërtimi i tipareve kisha dëgjuar njeri orator si ai, ai fliste pa letër dhe Isuf Luzaj dallohet edhe pas kaq vjetësh që ka ka shpalosur mes rreshtave të librave dhe të bëmave shpirtërore” në faqen 52 “Janë burra vetëm ata që të bënte për vete me fjalët që thoshte”. Pra Ai është ndërruar jetë e njihet përmes shkrimeve të tij, po kush në dobi të çështjes kombëtare. Ne na mbetet për e lëvrojnë vetë vijën e ugarit të tyre” dhe më poshtë i gjithë shqiptarëve, ndaj atë nuk e përmendin as të mund ta shikojë e ta dallojë shpirtin e tij? Sigurisht detyrë ta njohim veprën dhe të frymëzohemi prej shton: “Poet ose filozof, apostul ose artist, ki besim në majtët, as të djathtët e sotëm, se si të majtët, si të ata që kanë sy të shohin përmes të vërtetës dhe të saj për të nxitur brenda vetes ide përparimtare që veten tënde dhe mos ndiq rrugë të huaja, mos e var djathtët e pse e kanë të shkruar në kushtetutë që do lexojnë edhe përmes rreshtave të krijimtarisë së tij, se na zgjojnë dëshirën për veprim në dobi të çështjes vullnetin tënd prej vullnetesh të tjera, mos e lidh dhe të luftojnë për bashkimin tonë kombëtar, nuk kanë as në bardhësinë mes rreshtave shtrihet shpirti i tij prej kombëtare, për të cilën jetoi, punoi, luftoi dhe shkroi mos u ngatërro me hije që errësojnë, as mos kërko më të voglën ide dhe nuk kanë asnjë projekt për këtë një mendimtari, luftëtari, poeti dhe filozofi nga më të Prof. Dr. Isuf Luzaj. Kush nuk ka në gji mirësinë dhe mbrojtje nga të tjerët, sepse ajo mbrojtje të përul. Nga bashkim,nuk kanë trokitur në asnjë organizatë apo rrallët që ka pasur Shqipëria. dëlirësinë, se siç thotë vetë Isuf Luzaj “Të fluturojmë ata që dinë më shumë, mëso pa i imituar, nga ata që shtet në botë qw t’i paraqesin me shkrim platformën Të përmendësh Isuf Luzajn, është nder, është lart, përtej të mirës dhe të ligës dhe të hyjmë në një japin më shumë, largohu, mos kërko kurrë. Në qofsh e Bashkimit tonë kombëtar, përveç se shfrytëzojnë privilegj, është vlerë për atë që e përmend, se ai nuk sferë mbinjerëzore ideale në të cilën njeriu jeton i i aftë të realizosh idealin tënd, nuk të nevojitet asnjë ndjenjat kombëtare të popullit për të siguruar një ka nevojë për fjalët tona për t’u ndriçuar, se ai ndriçoi zhveshur nga të gjitha pasionet, veset dhe ethet e diçka potente; asgjë, askush nuk të bën të zotin për të kolltuk për vete. Ai ishte një njeri iluminist dhe si në një shtet aq të madh sa është Amerika, ne na duhet mishit dhe të gjakut...” (Përtej të mirës dhe të ligës), realizuar ëndrrën tënde, duaj, duaj, me këmbëngulje, i tillë kurrë nuk mund të ishte tiran, diktator, ndaj ta shfletomë e të mësojmë prej tij, se vepra e tij janë nuk besoj se ka dritë të mjaftueshme për të dalluar me të gjithë mendjen tënde e me të gjithë zemrën e pse mund të ketë pasur mospërputhje idesh për drita e së ardhmes sonë, janë udha e bashkimit tonë veprën e Isuf Luzajt e aq më pak për ta bërë pronë tënde...” realizimin e idealit të lartë që i vuri vetes për çështjen si komb. të tij. Nyje gordiane e Adriatikut dhe ndërhyrja e Willsonit. 1918 -1920 (Vijon nga faqja 10) rreth 50 mije sllave, vec atyre qe prekeshin nga paten shprehur aprovimin e tyre per menyren se si i do te ishte ne gjendje tu qendronte vete synimeve dhe “ne raste se Italia do te ishte e pranishme ne Shqiperi, propozimi i Willsonit. Fjume behej nje shtet i pavarur pati pritur Presidenti te gjitha kerkesat e papritura here interesave te fuqive ballkanase , as te marre masa per Jugosllavia do ushtronte te drejten e saj per te aneksuar nen garancine e Lidhjes se kombeve dhe autoriteti i kesaj pas here nga Italia per te perfshire teritore me popullsi zhvillimin e vet pa iu siguruar mjetet e pershtatshme”. teritoret shqiptare ne anen e djathte te Drinit”. Ceshtja te fundit do te ishte absolut ne portin e Fjumes dhe i italiane. Kjo donte te thoshte se inisiativa administrative e Adriatikut doli me ne pah si ceshtje e rendesishme drejperdrejte per te gjithe te interesuarit. Kryeministri Opinioni i tyre i perbashket ka qene “se nuk eshte per te kujdesurit e Shqiperise i perkiste vetem Italise menjehere pas trajtimit te ceshtjes se Gjermanise. Fuqite Francez dhe ai Anglez mendonin se duhej te “merreshin as e drejte, as zgjidhje, qe te aneksohen si placke lufte , seps per ate sipas Titonit kishte arsye themelore qe e Medha tashme u treguan me aktive ne gjetjen e nje menjehere masa te tilla”, qe te mundesonin kapercimin teritore te banuara nga nje race e huaj”. Megjithate, ekzistencen e shtetit te ri (Shqiperise ) e bente te ishte zgjidhje ne rivalitetin Italo –Jugosllav. Qeveria e Nitit qe e situates qe ishte midis dy aleateve te saj nepermjet aneksimi i Istrias ishte parashikuar ne 14 janar, ndersa nje interes i perbashket italian dhe njeherash shqiptar. erdhi ne fuqi ne qershor 1919 u perpoq te realizonte konsultimeve te thella e te panderprera, duke perfituar ai i 9 dhjetorit kishte patur kujdesin te perjashtonte cdo Ne kete memorandum theksohej se politika italiane interesat e politikes italiane nepermjet kompromisit. Ky nga rasti qe te gjithe ishin te grumbualluar ne Paris. forme sovraniteti te Italise mbi Fjumen. Sipas mendimit nuk kishte qellime te tjera vecse te garantonte ndihmen ishte nje qendrim me i moderruar dhe me i favorshem Kryeministrat e Frances dhe Anglise, ne pergjigje te te politikes Amerikane, memorandumi i 14 janarit i dhe perparimin nepermjet mbeshtetjes se te drejtave te per te perfituar ne ceshtjen e Adriatikut. Qeveria notes se 10 shkurtit te Presidentit Willson, bene verejtje kishte hapur rruge kontrollit te Italise mbi marredhenjet shqiptarve, kjo perbente nje veper e nisur qe nga lufta italiane po mundohej me te gjitha mjetet diplomatike se i jepet Italise nje rrip i ngushte territori qe shtrihet e jashtme te Fjumes. Kjo perbente nje menyre per te e Pare Boterore, nepermjet zhvilimit te qyteterimit dhe per te realizuar endrren “Adriatikn si liqen te saj”. Niti, gjate bregdetit ne Fjume. Persa i perket Shqiperise, ishte vendosur sovranitetin e Italise mbi portin e nje vendi te ekonomise neper krahinat e Shqiperise do te ecte me nga ana e tij, komunikoi disa propozime qe synonin bere nje perpjekje per te plotesuar nevojat thelbesore te fqinj dhe, per pasoje, lehtesonte nderhyrjen italiane me gjalleri , vecse ne kohen qe Italia do te ngarkohej te ndryshonin memorandumin e perbashket qe iu te gjitha paleve te interesuara. ne kete territor te lakmuar. Nje zgjidhje e tille, bashke per te vazhduar punen, qe Italia kishte filuar. Pra po komunikua zotit Scialona nga perfaqesuesit e SHBA, Detajet e administrimit te Shqiperise nga Jugosllavia e me shtrirjen e Italise ne Fjume, bente te mundur te nisemi nga ato investime te bera nga Italia ne pjesen Frances dhe Britanise me 9 dhjetor 1919. Clemenso Greqia nuk ishin perpunuar ende por, gjate punes, nuk pregatitjen ne nje te ardhme te aneksimit nga ana e lidore te Adriatikut duket qartas se ato i kan rrezistuar dhe George nxiten menjehere mbajtjen e negociatave do te liheshin menjane ndjenjat dhe interesat e popullit Italise. Memorandumi i 9 dhjetorit siguronte mbrojtjen kohes ne menyren me dinjitoze, por ne kohen qe midis qeverise italiane dhe perfaqesuesve jugosllave dhe shqiptar, “do te behen te gjitha perpjekjet ne menyre e nevojshme te vijes hekurudhore e cila, ne veri, lidhte politika italiane trajtonte “ceshtjen Vlora” ajo ne menyre arriten keshtu ne nje projekt rregullim, te cilin e quajten qe te merren parasysh plotesisht gjate pregatitjes se Fiumen me brendesine e vendit. Ai i 14 janarit i jepte kategorike mendonte se “kjo ceshtje duhej te mbetej si sistemin me te mire te pajtimit praktikisht te mundshem rregullimit perfundimtar”. Memorandumi i 9 dhjetorit Italise pozicione strategjike qe e “komandonte nga fare jashte cdo kundershtimi”. Pra ne te gjitha dokumentat midis pikpamjeve italiane dhe jugosllave. Detajet e ketij hidhte poshte kombinacionin qe lidhte Fiumen me Italine afer vijen hekurudhore ne nje numer te caktuar pikash e vezhguara lidhur me kete ceshtje, mendoj se Italia rregullimi jane si vijon. Qeverite franceze dhe britanike nepermjet nje rrypi te ngushte bregdetar dhe e quante si kritike”. Keto dispozita te negociuara nga fuqite e medha ishte e pa tolerushme , lidhur me pjesen lidore te ishin te prirura te mendonin se ne praktike te gjitha te pazbatueshem, sepse mund shkaktonte komplikacione pa dijenine e Amerikes e ndryshonin te gjithe regullimin e Adriatikut, duke u nisur edhe nga fakti se e shihte si pikat e rendesishme te memorandumit te dhjetorit 1919 te jashtezakonshme ne lidhje me funksionimin e ceshtjes se Adriatikut. Per rrjedhoje ato benin te mundur nje pladzdarm drejt lindjes. Athere dergate shqiptare ne mbeteshin te paprekura por, nder kohe, kishin marre doganave, sherbimin e rojeve bregdetare dhe ceshtje te qe komplikacini nderballkanik te mos zgjidhej ne favor Paris , ne 24 korrik 1919 terheq vemendjen e Kryeterit dhe aprovimin e kryeministrit italian. Vetm dy pika te tjera. Ky memorandum hidhte poshte kerkesen e Italise te vendeve ballkanike ne pergjithesi dhe te Shqiperise te Konferences se Paqes, se kishte marre vesh nepermjet memorandumit kishin pesuar ndryshime dhe te dyja per aneksimin e Triestes ne teresine e saj , duke u nisur ne vecanti. Ndersa delegacioni italian mendonte se Italia shtypit se Keshilli i Larte i Konferences ishte duke marre kishin te benin me favoret e Jugosllavise. Se pari, Shteti nga fakti se nje aneksim e kesaj natyre nuk mund te ishte me e pershtatshmja midis Fuqive te Medha Aleate, te shqyrtim ceshtjen e Adriatikut .Ceshtje e cila ishte e i lire i Fjumes qe kishte shkeputur 200 mije jugosllave perligjej nga asnje argument strategjik ose ekonomik. Por per te mmarre mandatin mbi kete shtet te ri, qe ishte lidhur me te drejtat e shqiptarve ne brigjet lindore te nga atdheu i tyre nuk eshte me, tre te katertat e kesaj ne favor te ketij propozimi ishte vetem deshira e Italise duke formuar konturet e veta me aq shume veshtiresi Adriatikut “te drejta te cilat i perkasin ne nje menyre te popullisie i bashkangjiten tani pergjithmone Jugosllavise. per te marre territore te tjera te banuara nga popullsi qe te vena ne pikpyetje nga nga politikat ekujlibruse. pakundershtushme shtetit shqiptar”, per kete delegacioni Ne kembim t’i leshoheshin territore ne te cilet jetojne dihej qe ishin jugosllave. Qeverite franceze dhe angleze Politika italiane mendonte se nje Shqiperi e pavarur nuk shqiptar. Poesia Anno 11 n.1 Febbraio 2013 pagina 12 Pika vese Për ty Më çmende poet, sonte më çmende Nga Piro Loli Nga Drita ÇOMO (Mikut tim Perikli Jorgoni)

Pika pika e mblodha vesën Lëkunden pishat nën retë që ikin Nga Nase Jani Që të laj fytyrën tënde Ikin e ikin retë nëpër shi… Dhe petalet e trëndafilit çelen në buzë Unë pres të shoh pas reve pak qiell Më çmende poet, sonte më çmende... Hapat e tua hapën fusha me bar te njome Ashtu siç pres pasditeve, të më telefonosh ti mbi detin e librave si noton kështu?! Yjet shkundnin supet Po ti s’dukesh gjëkund. Ku paske humbur, Shekspiri s’fle, ç’të thotë Seferis, Dhe pikonin manushaqe mbi flotat e tua. Ka kaq ditë që pres. Dhe bie shi… Po Esenini pse të rri mbi gjunjë...? Si mund të jetoj, pa pak qiell të kaltër Si mund te jetoj, pa zërin tënd, pa ty Më çmende poet, sonte më çmende... Ti do të vish, unë e di, do vish patjetër Me Gëten çke që zihesh në mesnatë?! Perëndim dielli Po unë dua të vish tani, nëpër shi Gëtja shkruan me mall një vjershë për Lilin, Pastaj retë do te ikin dhe do dalë dielli në dallgët e shpirtit tënd s’notojnë dot gratë... Nga Arqile Gjata Po unë dua diellin të ma sjellësh ti Më çmende poet, sonte më çmende... gjithë netëve poezinë dashuron, ...çaste meditimi kush shpirtin e Poetit do zbulojë, do jetë më i madhi astronom... I krehur bukur, Revolte poetike Më çmende, poet, Perikli Jorgoni (1936-2012) perëndimi i diellit përkëdhelej me detin! sonte më çmende!... Nga Eleonora K.Gjoka, Nju Jork Si të dehur këndonin sëbashku këngë detare. Dua te shkruaj, ndjej thelle revolte As di ta pershkruaj, as e pertyp dot! jetë koha, sado e drithërueshme shpresa, etja e për dritën kurrë nuk duhet të shuhet e të vdesë. Ky është Mbi dallgët joshëse Te drejten e prones, e prene ne bese, Jul Varibopa: Poeti i parë mësimi i madh që del nga poeti i pashoq i disidencës së heshtur Zef Zorba, zëri i të cilit është vertetë perëndimi i diellit qëmtonte fjalë erotike... Kaluan dekada, u shua cdo shprese! apoteoza e dritës së munguar nën diktaturë, të cilën tashmë, për fatin tonë, fatlumturisht e arritën ta kemi. dhe nis fluturimin, Tungjatjeta poet, nderim për ty që i thure apoteoze dritës në errësirën më të thellë ne sistemin qivur të veshur me të kuqe! Atje ku natyra mer pamje t’argjendta, i talentuarkomunizmit diabolik, ndër mundimetarbëresh! më të mëdha, kur të tjerët që ende mbahen me të madh, ishin puthadorët e diktatorit, apologje të diktaturës, pjellë e kasnecë të errësirës. Ani pse nuk jeton më që nga Arma, plugu, sepata rrendon si penda, Nga Halil Bregasi aferta me Çamerishten dhe gjirokastrishten, mund te Ne Token e bekuar, ku dergjen fisnike, janari i vitit 1993, sot e në të ardhmen je e do të mbetesh zëri i parë në koralen e lirisë së mendimit e krijmit, ti disidenti i heshtur ethuhet i pakompromis me siguri në po ezi,se doZef teZorba! jete themeluar nga familje te Kaloi shume kohe, djalli mbolli krype! je figure e ndritur e poezise shqiptare me shperngulura prej Toskerie. Nje analize me te plote e Throniushi gurashë origjine nga zona e Cakranit,eshte dhe Jul me vlere te leksikut te Varibopes ka botuar Prof. Mak- Do ngreme zerin, te njihet e verteta NVaribopa.Ai u lind ne nje fshat te Kozences similian Lambertzi, qe citohet dhe nga Sh.Demiraj,ku nga Tommaso Campera Arberesh Te pastrojne ligjet, u bene legjenda ne Itali qe vendasit e quajne “Mbuzat”.Jul Varibopa: Sipas shume Poeti ne faqeni pare 47 i tetalentuar studimit te arberesh!tij, ai shfaq mendimin se Te ikin mostrat, pronat te dorezojne, autoreve qe kane shkruar per Varibopen, ai u lind llagapi Variboba lidhet me emrin e fshatit Varibop, Ulur, këmbëngriqur ne nje familje me origjine nga Mallakastra, dhe si- d.m.th. stergjysherit e Varibopes jane shperngu- Ndryshe gjaku vluan, do bere zakoni! nga Halil Bregasi mbi thronushi gurashë pas Robert Elsie qe ka botuar:”Histori e letersise lur nga ai katund i Mallakastres, emrin e te cilit e shqiptare” cilesohet nga Mallakastra e Shqiperise mbajten si llagapin e familjes se tyre. Ai shton se to- thorzë biblliotekja. Zakoni i lashte i tokes se lire Chaone, jugore. Te njejten gje e perserisin ne botimet e tyre: ponimi Variboba eshte nje nga toponimet e shumta Tura zgjedhur poezishë Te vihet drejtesia, te jemi zoter prone, De Rada, M.Markianoi,Zef Skiroi,Albert Stratikoi, te sllave te Shqiperise dhe do te thote: ”Zieje groshen”. ma nufullat nguqurë I rrini larg vendit ku flasin gjurme, cilet i permend dhe Akademik Mua, artikullshkruesit,ky spjegim një vjershë të kishë hje. Te punes e djerses, neteve pa gjume! Shaban Demiraj, ne nje material nuk me bind e nuk me pelqen. Nga ndën vetullatë t’vargura per Jul Varibopen. Ngulimet e Me duket me i argumentuar e buzëqeshurë... ti më ruaja arberesheve ne Itali jane te peri- domethenes mendimi i Spiro Duarve te cara nga gershera e sopata, udhave te ndryshme, por sipas te N.Konda, i cili fjalen Varibop e shtruar, u, mbi barit i njomë: Lindjet e veshtira te nenave te ngrata, gjitha te dhenave, thuhet se fshati spjegon me zberthimin: Varri i të vëja kufi! Largohuni sa nuk ka mbaruar durimi, San Giorgio Albanese e qe ven- Bobit, e qe me duket me bindes. Ma gaz i hareshëm: Nuk ishte tradite, te vidhej mundimi! dasit e therrasin Mbusat, eshte Ndoshta dhe Varri i babit qe me të më bëja një dhurat themeluar rreth viteve 1467- vone ka evoluar ne varri i bobit. ndë t’sprasmin nxora kriqan: Shohim si shkelet, digjet per dru ulliri, 1471, pra menjehere pas vdekjes Perfundimisht, si dhe vertetohet “Bëta më pe... Parajzin!” Hidhen agrumet pa droje ne mes tymit, se Skenderbeut. Ne shqiptimin nga autor te tjere, prejardhja e e emrit ka pak ndryshim. Sipas tyre nga fshati Varibop i Cakranit Shkyhen deget e brishta nga fiq te bute, Robert Elsie quhet Mbuzat, kurse eshte i argumentueshem, por le Pemeve si perla, u jane humbe gjurmet! sipas Ak.Shaban Demiraj thirret te flasim per vepren e tij.. Me Mbusat.Duket e parendesishme, mbarimin e kolegjit, Juli kthehet Pres U kthyen ne djerrina nga zoter te rinj por nga emri mund te percakto- ne fshat per te ndihmuar te atin As mbollen as korren ne tokat e tyre, het edhe prejardhja, ose familja e moshuar, Xhovani kryeprift i fa- Nga Myrteza Mara Oh, si me plas xhani, sa here qe kaloj themeluese e fshatit.Nuk dihet ne mullise aty. Duket qe ishte i apa- se familja Varibopa eshte theme- sionuar pas fese,prandaj dhe krijoi Rivieren tone nga plaget nuk e dalloj! Ku të gjej një udhë, luese apo nder te parat, sepse Juli ka lindur rreth tre aty nje kongregacion, ku u grumbulluan vajzat me te Ku të gjej një shteg! shekuj me vone. Nje figure e ndritur e poezise shqiptarendershme me origjine te nga fshatit, zona e Cakranit,eshteqe u quajten: dhe Jul ”BijatVaribopa.Ai e uMaries”. lind ne nje fshat te U mbuluan fushat ne shkurre te egra, Kozences ne Itali qe vendasit e quajne “Mbuzat”.Sipas shume autoreve qe kane shkruar per Varibopen,ai u lind ne nje Si guri ndën gurë Qysh ne fillim me duhet te them,familje se meperse origjine nisa nga Mallakastra,dhete Nuk dihet sipas Robertne se Elsie ishte qe kae botuar:”Historivertet apo eshpifje,por letersise shqiptare” kunder cilesohet nga Bimet e kultures, i zevendesoi ferra, shkruaj Variboben ? Mallakastra e Shqiperise jugore.TeVaribobes njejten gje eu perserisin hap fjala ne botimetse paskesh e tyre:De pasur Rada, M.Markianoi,Zef lidhje me nje Skiroi,Albert Një jetë që po pres! Stratikoi,te cilet i permend dhe Akademik Shaban Demiraj,ne nje material per Jul Varibopen. Ngulimet e arberesheve ne Rrezuar tarracat ngjajne si germadhe Se pari.- Me beri pershtypje mbiemriItali jane te periudhave i tij, e te qe ndryshme,por nga ketosipas tevajza. gjitha te dhenave,thuhetKjo beri qe se fshatiai te San largohet Giorgio Albanese nga efsha qe vendasit- e Nuk lene te qete stergjyshet ne varr! lidhet me emrin e fshatit nga eshte larguartherrasin Mbusat, kjo familje. eshte themeluarti rreth dhe viteve te 1467-1471,pra vendoset menjehere ne Rome.Aty pas vdekjes mendohet se Skenderbeut. se Ne beri shqiptimin e Pres të hapet qielli, emrit ka pak ndryshim.Sipas Robert Elsie quhet Mbuzat,kurse sipas Ak.Shaban Demiraj thirret Mbusat.Duket e Kishin kaluar me pak se tre shekuj parendesishme,pornga emigrimi ngai tyre emri mundjete te te percaktohet mbyllur edhe fetare prejardhja,ose duke familjaiu lutur themeluese Shen e Merise fshatit.Nuk per dihet ne se Pres të ikin retë. dhe ata mbanin akoma per mbiemer,emrinfamilja Varibopa e fshatit eshte th emeluesemekatet. apo nderStratikoi te parat,sepse thote se Juli ne ka Rome lindur rreth Jul tre Varibopen shekuj me vone. Tek shkruaj vargje, ngjajne kushtrim, Qysh ne fillim me duhet te them,se perse nisa te shkruaj Variboben ? Pres një rreze drite te paraardhesve te tyre, e qe u kujtonte se ishin nga e nderonin shume per sjellje te mire dhe diturine e Himare e Shqiperi mbare atdheu im, Pres një amanet! Varibopi i Cakranit, gje qe do e vertetojme me vone. tij dhe se ishte emeruar sekretar i nje Urdheri fetar, Veproni shpejt se nuk pret me koha, Se dyti.-Ky njeri, pra Jul Variboba,eshte cilesuar ku mendohet se ka kaluar dite te mira. Mendohet se Mjaft me abuzime, na ktheni pronat! Pres një zjarr syri, nga shume autor si: ”Poeti pare Arberesh i talentuar” pelqente me shume ritin katolik te besimit sidomos nga R.Elsie; “Nje nder poetet me te degjuar te leter- ne Rome. Pres një trok zemre. Grushtet me dhe po te shtrydhen fort, sise arbereshe”, nga Sh.Demiraj;”Si autor i vertet dhe Sipas gojdhenes te permendur nga Stratikoi, prin- Pres një gjurmë ylli, Do degjohen rrenkime, do pikojne lot! krijues original” nga S.Hamiti;”Poeti i pare i vertet i derit e Varibopes, me qe e kishuin bir te vetem,donin Pres një gjysmë ëndrre. Na i ktheni pronat, jane mundimi yne, krejt letersise shqipe”,thuhet ne Fjalorin Enciklope- ta martonin, para se te shungurohej prift,duke qene dik letrar f.287, bot. 2001. se prifterinjte arberesh te ritit orthodoks lejohen te Ndryshe Lazaret, nga varret do vijne! Pres një dorë bese, Nisur nga keto,mendoi te beje te njohura disa te martohen, para se te fillojne jeten e prifterise. Sipas Pres një fjalë të dhënë. dhena per jeten e tij e disa mendime nga studjues te shenimeve te A.Chinigo ne “Arbri i ri”,-Variboba Pres një buzëqeshje, ndryshem. ne fillim kishte pranuar kete deshire te prinderve, e Pranohet nga te gjithe qe ai ka ndjekur studimet ne prandaj u kishte thene se do te shkonte ne Napoli Që ta mbjell në këngë. Si shallin diellor... Seminarin Korsini ne Shen Benedithi (San Benedetto per tete gjetur gruan me te bukur e fisnike Kur ishte Ullano). Ky seminar, sipas Robert Elsie eshte theme- kthyer, kishte thene se e kishte gjetur gruan, dhe per M’u mpinë sytë tek qielli, Nga VIKTORIA XHAKO luar ne vitin 1732 nga Papa Klementi XII,ndersa si- $udi te vendasve qe po e prisnin me nuse, ata paske- Pse kaq larg o jetë!?... pas De Rada cilesuar ne vepren e vet: ”Antologji Al- shin pare shtatoren e Shen Merise. Sido qe ky tregim Po s’erdhe me diellin (ZHORZH SAND) banese” f.59,e cituar dhe nga Shaban Demiraj thote: ka formen e nje anekdode, ai hedh drite mbi ate qe Do të nisem vetë! Jul Variboba ishte i biri i kryepriftit te Mbusatit dhe Juli ishte i dhene fort pas fese, dhe kjo duket edhe i Vashia Kanadese dhe ka qene nje nder nxenesit e ne vepren e tij letrare. Fakti qe Varobopa ka ndjekur Ti, ëndërr, puth muzgjet e agimet hijeshon, pare te Kolegjit italo-shqiptar te San Benedetto Ulla- mesimet ne San Benedetto Ullano e pastaj ka jetuar Ti, ëndërr, prek sythet më të fshehta në blerim, nos, qe u themelua ne vitin 1733 nga Felice Samuele ne Rome si sekretar i nje Urdheri fetar, na bene te Ti, ëndërr, ndjenjat e fjetura lëmon, Rodota, fisnik shqiptar nga San Benedetto Ullano. mendojme se ai ka pasur dituri per kohen. Kete na e Vendi im Ti, ëndërr, ke pushtuar shpirtin tim. Pra kemi nje ndryshim ne vitin e themelimit dhe te verteton dhe nje anekdode,qe e tregon De Rada ne Si gjethe vërtitem në ciklonin ankth, themeluesit. Per mua qendron varianti i dyte,sepse “Antologjia Albanese”. Po e shkruaj shkurt: Kur ne nga Fahredin Shehu Nga e panjohura që më skërmitet pas, si do dali dhe me poshte, ky kolegj eshte i ritit or- kryesine e Kolegjit te San Benedetto Ullanos erdhi Më mungon fryma jote përkëdhelëse, thodoks dhe ne se krijohej nga nje Pap,duhej te ishte peshkopi Archiopoli, mori ne katedren e lendeve hu- Gurëve tek më ec në të praruara shtigje i ritit katolik, keshtu qe nje fisnik vendas i fese or- manitare nje ish nxenes aty, i quajtur Avato, te cilin Që, ngatërruar në flokët e mi, ishte me ajrin e thodokse mund ta themelonte. Sigurisht qe kjo ka pak me vone e zevendesoi me Jul Varibopen. Kjo tregon Grurishteve të arta me lulekuqe prore bardhë Gërvishtin qenien time të virgjër mallkueshëm rendesi ne shkrimin tone, por me poshte do ndeshemi se Varibopa duhet te kete pasur nje fare kulture dhe Me dallgën e Adriatikut e Jonit të largët, per kete problem me Julin. Me mbarimin e ketij semi- inteligjence te mire, deri sa peshkopi Archiopoli ka Gërshetat e shprishura nga era lajkatare ndjellin Mallin tënd të valë dërgoma këtu. nari apo kolegji, Jul Variboba u shungurua prift,kjo menduar ta beje drejtor ne kembe te nje tjetri, per te Groteskë trishtim xanxë dhe lemeri fryme Mos harro t’i lutesh edhe një pulëbardhe, rreth vitit 1749, sipas R.Elsie,i ritit orthodoks. Sipas cilin De Rada thote se ishte nje nga nxenesit me te Dhe greminave të maleve, mos harro, gjithashtu. Markianoit, te cituar nga Sh.Demiraj,:”Dialektet e Ka- mire te Kolegjit e me inteligjence te rralle. Por ajo qe Rrënjët në balt shohë të ngulura Krahët m’i mbështjell dëbora e ftohtë, labrise, te Pulias e te Siqelise, jane pasqyre besnike e beri Julin te njohur ne qarqet letrare eshte vepra e Lule të bukura mbi ujë të shkulura Mbi kokë, vetëm një qiell perëndi. e te folurit te Toskerishtes”, por flitet dhe per koloni tij: ”Ghiella e Shen Meris Virgjer” (Jeta e Shen Merise arbereshe te ardhur nga vise te tjera te Shqiperise Virgjer), botuar ne Rome ne vitin 1762.Si$ thote Hallka vathë e byzylykë të ndritur Po ti mosu vono, dërgoma përqafimin e ngrohtë, Bukuroshe Kosova ime e stolisur. se siperme. Persa i perket katundit Mbusat, gjuha e edhe vet poeti neparatheien e keaj vepre,ai qekur Si shallin diellor mbi supet e mi. te cilit eshte nje torkerishte me disa karakteristika te ishte i ri i vinte ndore t shkruanteer te qeshur,por e

cmyk

pagina 13 Anno 11 n.1 Febbraio 2013 Poesia Në 20 vjetorin e vdekjes së poetit( 1920- janar 1993) Në 20 vjetorin e vdekjes së poetit (1920- janar 1993) Disidenti i heshtur Zef Zorba - Qëmtime në jetën e poezinë e poetit - nga KOLEC TRABOINI Tungjatjeta poet, nderim për ty që poetike të lartë, fryt i asaj kohe absurde që ngriu në buzë fjalën e pathënë, pse jo edhe ironinë tragjike hkodra është kryeqyteti i tërë Shqipërisë, i thure apoteoze dritës në errësirën për bëmat e çoroditura të një shteti të çmendur, të shkruante ne vitin 1907, Provinciali i parë i një shoqërie të ndaluar në vend dhe të shkëputur nga franceskaneve në Shqipëri At Lovro Mihaceviq, me të thellë, ndër mundimet bota.” Tërë ëndrrat dhe pasioniet një ditë ju ngrinë. Sfranceskan boshnjak. Dhe vazhdonte,....ka një pozitë më të mëdha, kur të tjerët që Nuk shkoi gjatë e për një a dy fjalë të thëna a të pa të mrekullueshme, është vend i shëndetshëm dhe thëna në mes miqësh artistë të rinj, arrestohet aktorja romantik. Këngët popullore askund nuk përshkruajnë ende mbahen me të madh, ishin e re e talentuar Terezina Pali e pas pak edhe i dashuri aqë bukur bukurinë mrekullueshme të natyrës se në i saj regjisori Zef Zorba. këto pak vargje të cilat na rrëfejnë imazhin e pamjes puthadorët e diktatorit, apologje Pastaj, n’teater; një Gjido/ i larë në djersë/ përpëlitej së gjallë e të mrekullueshme të natyrës që rrethon të diktaturës, pjellë e kasnecë të i falisur./shkuleshe n’ gaz me të madhe,/por në sy të Shkodrën: vetetinte/ stuhia e Shtatorit.../ A të kujtohet. (Terezës) Po si na qenka Shkodra në breg të Bunës, errësirës. Ani pse nuk jeton më që Ishte shtatori i vitit 1946.Të dy në trupën e teatrit, Me ato male e kodra përmbi det, nga janari i vitit 1993, sot e në të të pasionuar e talentuar, të dy të dashuruar, të dy të Plot me fiq e me ullinj, arrestuar në një kohë, të dy në të njëtin gjyq mizorësh E me vreshta mbushë me rrush; ardhmen je e do të mbetesh zëri i e përbindshah të kuq,... e të dy të dënuar me burg. Kur shikon përfund të këtij qyteti, Historia e dy të dashuruarve Zef Zorba dhe Terezina shprazet/ në gjymtyrët e këputura. /Heq këmba këmben Arat mbushur grurë të bardhë, parë në koralen e lirisë së mendimit Pali është vertetë një prej dramave me të fuqishme DISIDENTIzvarrë. I HESHTUR ZEF ZORBA Përreth fusha me bar të njomë, e krijmit, ti disidenti i heshtur e i njerëzore në qytetin e Shkodrës, por që gjithësesi falë Por a e dinte valle ai madhështine e punës së vet. Përmjedis rrjedh i shkon Buna lum... cilësive të larta morale të këtyre dy të rinjëve rregjimi Apo thjeshtë shkruante sepse, i privuar prej të drejtës Natyrisht në gjysmën e dytë të shekullit të shkuar, pakompromis në poezi, Zef Zorba! nuk arriti tua ktheje jeten në një tragjedi fatale. U - tëQëmtime merrej me art, në nuk jetën donte e ta poezinë linte shpirtin e epoetit vet prej - prej të cilës do ta nis këtë qëmtim për poetin Zef përdorën tërë mjetet e mënyrat barbare që dashuria artisti të vdesë. E kështu si të burgosurit, për të thyer Zorba, Shkodrës i kishte humbur shumçka nga ky dhe devijimi i Drinit duke krijuar Drinasen, mbushja e tyre të thyhej. Tungjatjetavetminë në mespoet, të murevenderim tëpër ftohta ty që të qelisë,i thure flasin apoteoze dritës në errësirën me të thellë, ndër mundimet më të shkelqim. Aso kohe, në femijërinë time tashmë të e Bunës me aluvione, e izoloi qytetin në një farë I errët ky shteg. Nuk mundem/ rrugën me e gjetë pa me vehte që të mos harrojnë të flasin, të mos harrojnë largët, jetoja me Daden Katrinë e cila, si besimtare mënyre. Por izolimin me të tmerrshem Shkodres nuk dritën/ tande. (Ç’ka më sëmbon?) /Në cep të greminës,/ mëdha,të dëgjojnë, kur keshtutë tjerët dhe që aiende shkruante mbahen e shkruante.me të madh, ishin puthadorët e diktatorit, apologje të diktaturës, pjellë e devotshme shkonte përditë në Kishen e Madhe, do t’ja sillnin fatkeqesitë natyrore por ato njerëzore. që josh e ngujon, / a e shef si po lëkundem?/ Ndoshta per ndonje shkak tjeter drojes se i flashkej ku ngrinte meshë nipi i saj Don Ernest Çoba, që më Vendosja e sundimit komunist e diktatorial vertetë u Por jo. Zef Zorba dhe Terezina Pali që ishin ndarë e e shpirti.kasnecë Gjithësesi të errësirës. kur të Ani kesh pse lexuar nuk poezitë jeton emë tij, që nga janari i vitit 1993, sot e në të ardhmen je e do të pas ka vdekur në burgjet e diktaturës. E, kur kthehej konsiderua prej shkodranëve si pushtimi më i eger e burgosur mizorish, sa fituan lirinë u hodhën në krahët mbeteshtë shkruara zëri në i errësirëparë në e koralen në vetmi, e do lirisë të ndjesh së mendimit se e krijmit, ti disidenti i heshtur e i pakompromis në poezi, prej meshe, përmes Serreqit, Dada Katrinë ndalonte me shkatrrimtar që ka pësuar ky qytet ndër shekuj. e njeri tjetrit. Atë dritë që nuk e gjenin dot në jetën e çfarë masakrimi bënin shkrimtarët zyrtar në poetikën tek motra e vet Milena Skanjeti-Zorba, nëna e poetit E pezull varen/ në tehun e një rrezeje/ qeniet e këputura./ përditshme sociale e gjetën tek njeri tjetri. Zefshqipe Zorba! duke e përdhunuar publikisht. Thënë hapur, Zef Zorba. Kur kthehej në shtëpi, si hiqte velin e zi, Me mallë të mënjanuara,/me pezme/ stërklapen/ me ta Kur mbetesha vetëm me ty,/ o zemra ime,/netësh të poezia shqipe ishte bërë një lavire ku shfrynin epshet ulej të shplodhej para se të niste të gatuante dreken. këputë shpirtin.( Zef Zorba, vjeshtë 1946). mbarsura me stuhi,/mergime kujtesash në atë dhomë të kodoshët e realizmit shtatanik socialist. Ndërkohë që Në atë pak kohë shplodhje, se ishte fort e moçme, ajo Nuk mbet asgjë nga ato që përbënin nderin e gjatë,/ pa dritë.( dimër, 1946) ngae verteta KOLEC mbulohej TRABOINI shtat pash nën dhè, këtë dëshirë më fliste se si e kish kaluar tek familja Zorba, si rritej dinjitetin e këtij qyteti të lashte veç mureve të kalasë. U martuan. Ju lindën dy vajza që i pagëzuan Elena kishin edhe për dritën, atë dritë që rrezaton në shpirt Lejla e vogël, gëzimi i shtëpisë, i Bepit (se kështu e Intelektualët e klerikët studjues të shquar të kulturës dhe Luçia. Zef Zorba aso kohe u kish thënë njerëzve edhe në fund të dheut po të fusin, por veç asaj nuk thërriste nipin e vet Dada Katrinë) dhe Terezinës, e shqiptare u pushkatuan a vdiqën burgjeve. U arrit deri të familjes se vajzave do t‘u thërriste Lejla dhe Lali. Shkodrakish çfarë ti është bënin. kryeqyteti i tërë Shqipërisë, shkruante ne vitin 1907, Provinciali i parë i çfarë sherresh të reja kish ba vogëlushja. Kështu Lejla atje sa edhe Flamurin që Ded Gjo Luli kish ngritur Edhe sot e kësaj dite dy vajzave të Zef Zorbes ashtu u franceskaneveE mjerisht ende sot, në ka Shqipëri të vjetër por At edhe Lovro të rinj që Mihaceviq, i franceskan boshnjak. Dhe vazhdonte,....ka trazovaqe ishte ba jo vetëm shpirti e gëzimi i gjyshes së në Deçiq e tek Kisha e Brigjes në Hot, që ruhej nga thërrasin. Pas daljes prej burgut, martesës, lindjës së bëjnë hosana të së shkuarës e lavdërojnë madje edhe vet Milena, por edhe i Dadës sime Katrinë. Franseskanët, ta marrin e ta djegin sepse ai nuk e fëmijëve dhe punësimit të tij si llogaritar jeta e tij do të njësurogatot pozitë poemezezat të mrekullueshme, e komunizmit, qe është nuk ishinvend i shëndetshëm dhe romantik. Këngët popullore Milena e Katrina ishin dy prej pesë vajzave e një kishte yllin me pesë cepa të bolshevikëve të Rusisë. rridhte e qetë. Por veç me një qetësi sipërfaqore sepse kurgje tjeter por himn i dhunes e gjakut qe rridhte djali që kishte pru në jetë Motra Tone, Xhokonda E na i harruan kushtrimet:/lëmuç mbi njeri tjetrin/ s’u vepra e tij letrare poetike, e botuar post mortum, tregon askundrrkaje neper nuk gjoksin përshkruajnë e atdheut, hymne aqë per bukur vrasesit qebukurinë mrekullueshme të natyrës se në këto pak e shqiptarëve, motra e Kol Idromenos, e shoqja e ndienkan për së gjalli ;/ të mos ketë mbetur frymè/ që se shpirti i tij nuk ishte i qetë. Ai e vuante mungesen vargjepushkatonin të cilat intelektuale na rrëfejnë te lidhur imazhindore per dore e pamjesme së gjallë e të mrekullueshme të natyrës që italianit Andrea Skanjeti, drejtorit të shkollës Tregtare rishtaz t’i buçasë ?...... / O jetë ! Edhe në zgrip,/shtegtarët e lirisë së shprehjes që ishte akoma më e rëndë se tela me gjemba. E ky gjak ende nuk është shpaguar Italiane në Shkodër, që ka nxjerrë me dhjetra e dhjetra e tu/gjithnjë të dashurojnë ! ajo e lëvizjes, madje edhe se vetë burgu sepse tek e rrethonjo vetëm prejShkodrën: kriminelëve që vranë, por as të paktën figura madhore në historinë jo vetëm të Shkodrës por Njeri nga ata që e pësoi prej murtajes së kuqe, ishte fundit bëhesh guardiani i shpirtit tend, i vetndalimit moralisht nga ata që e himnizuan dhe e poetizuan mbarë botës shqiptare. Motra e tretë ishte edhe ajo në dhe i riu intelektual shkodran Zef Zorba. Ish lindur dhe vetburgosjes. krimin e përbindshëm të diktaturës komuniste. Shkodër, Orsolina Çoba, nëna e Don Ernestos, e Lecit, ne 1920, në një familje shkodrane në Bosnjë. Pas Unë nuk vij dot me ty/Nuk kam si shkoqem prej kësi PoKrijimtaria si na qenka poetike Shkodr të poetita në Zef breg Zorba të Bunës, vlerësohet Gjylianës, Xhyzepinës dhe, Lindës, që ishte martuar mbarimit të gjimnazit të Shkodrës, ndjek studimet në ngujimi/ku frymën e mbaj gjallë/me cirka arsyetimi/ si “histori e një shpirtit të sakatuar, që jeton duke në Itali. Dy vajzat e tjera të Motrës Tone ishin Matilda Universitetin e Padovës në Fakultetin e Shkencave ku foshnja/piqet në djep/prej ethesh përvëluese/ ku jeta- përtypur shpresë e ironi të vetvetes” në kushtet me të e Domenika, të dyja të martuara në Kosovë, me të cilat Shoqërore. Por në vitin 1943 për arsye të ngjarjeve dhuratë përbuzet,/ ku hiqet dreqi me vdekë.( Shkalla e Meerrta ato të regjimitmale e totalitar,kodra kur,përmbi të shkruaje det, të tilla poezi janë ndarë e nuk janë parë më kurrë me njëra tjetren. të luftës së Dytë të përbotëshme kthehet në Shkodër Kakarriqit) ishe i destinuar të përfundojë tragjikisht. Zef Zorba, Njëra prej këtyre motrave është vrarë me thikë në e nis punën si nënpunës banke. Kish rënë në sy për “Në heshtjen e thellë të këtij gjysmëshekulli, Zorba, i anipse e njohu burgun që në rini të tij, ai edhe me pas gjoks prej sërbëve, po të njëjtin fat ka pësuar dhe i biri kulturën e tij të gjërë dhe aftësitë krijuese ndaj ne pajisur me një kulturë të mrekullueshme vizatoi figurën Plotguxoi me të fiqfliste e meme veteullinj, me një poezi revolte, ani pse Viktori. Sipas tërë gjasave, njëra prej vajzave të motres vitet 1945-1946 e punësojnë regjisor në Shtëpinë e e një intelektuali të vërtetë, larg kompromiseve. Ai kjo revolte që e ndryme brenda vargjesh hermetike Tone të martuara në Kosovë, duhet të jetë gjyshja e Kulturës Shkodër, ku zhvillon një veprimtari artistike krijoi një afinitet të çuditshëm me letërsinë e filozofinë si vargoj, ashtu si vetë jeta shoqnore qe e mbyllur Shpresa Gashit këngëtare e njohur në Kosovë. E bija të admirueshme. Por rregjimi i ri që nisi të kontrollojë moderne, duke përkthyer poetë të tillë si R. Frost, Xh. Ehermetikish me vreshta dhe mbushë e izoluar menga rrush;bota. Në këtë mizori e e Zef Zorbës, e vogla Lali kujton se “nga Kosova kana çdo gjë në jetën shoqërore e veprimtaritë kulturore Hungareti, S. Kuazimodo, E. Montale, T. S. Eliot, terrinë, falsitet e hipokrizi, kur laperdharët e errësirës ardhe dikur vonë dhe e kanë takue baben, por se kush nuk mund të linte që biri i një aristokrati shkodran dramaturg si Shou. Pirandelo, Uelld, Uajllder, Martin, thurnin hymn e ditirambe servile për ca shqiponja e për çfarë ai nuk e zinte në gojë”. Me siguri do të qenë të drejtonte me sukses trupën e teatrit. Poeti dhe e filozofë si B. Kroçe, H. Xh. Gadamer, etj., etj.” qielli( kur njerëzit ishin kthyer në krimba shiu), ai ndonje prej bijëve të tezes së vet. Ndërsa vëllai i pesë studiuesi shkodran Anton Çefa, në një analizë të tij shkruan Stefan Çapaliku, në shenimin në kopërtinën e meditonte në vetmi të thellë, ku degjohej veç prej motrave, ka qënë Zef Skanjeti, inxhinjer i njohur për mbi disidencen e heshtur të letersisë nën diktaturë ka fundit të librit “Buzë të ngrira në gaz”. vetes, si një burim uji mijra metra nen dhè që zemra punët botore në qytetin e Shkodrës. Ndërkohe që Jak theksuar tiparet e poezisë së Zef Zorbës të lindur në Vete poeti ne pasthenien e librit, te shkruar ne vitin e tokës e ndjen. Që nga ajo thellësi bulëzonte zëri i Zorba, burri i Tezës Lenë, gjithmonë është konsideruar kushtet e mungesës së plotë të çdo lloj lirie. 1989 pohon: “Lexuesit të sotëm i kërkohet përgatitje poetit Zef Zorba, atij eruditi e njohësi e përkthyesi një prej njerëzve në zë dhe familje filantropësh. Tokat “Zef Zorba - shkruan Anton Çefa, - vuri në skenë shpirtërore, kulturore e artistike për ta bërë veten të letërsisë botërore, që anipse tepër vone u zbulua, e veta në bregun e lumit të Kirit, kjo familje shkodrane pjesën dramatike “Juda Makabe” të Fishtës, e cila bashkautor me artistin, jo vetëm për të interpretuar atë shfaqi me plotëri dritën e saj. ja ka falë Kishës dhe kjo e fundit ka ngritur aty vorret trajtonte luftën për çlirim dhe tradhtinë kombëtare, që i komunikohet, por për ta ndjerë e për ta vuajtur Le te citojme serisht shkrimin e Anton Cefes: “Në e katolikëve, që sot janë pjesa historike monumentale problemet më të mprehta kombëtare, në atë periudhe bashkë me poetin, duke kërkuar në vepër përfytyrimin vitin 1996, Zorbës iu dha çmimi “Martin Camaj”, në fort në zë i këtij qyteti. Edhe sot në qëndër të varrezave kur në fshatrat per rreth Shkodrës, në Postribë, në vetjak, qoftë në formë krejt individuale e ndoshta edhe arsyetimin e të cilit nga komisioni përkatës i përbamë të Rrmajit lartësohet çinari i madh shumëshekullor me Malësi të Madhe dhe në Mirditë vlonte lufta për të mos botëkuptimore tjetër.Konsumatorit te sotem i kerkohet prej albanologut Hans Joachim Lanksch, prof. dr. emrin Çinari i Zorbës. E sjell këtë hyrje për të vu në rënë nën thundrën komuniste ose për ta përmbysur te jete si ai vizitori i Luvrit që kuvendon me Da Vincin Walter Breu (Universiteti i Kostancës), prof. dr. Elvira dukje se poeti Zef Zorba rrjedh prej një nga familjet atë. (Zef Zorba, “Disidenca e parë e organizuar e para Xhokondës, ose si ai që ankon e gladon me Glaser (Universiteti i Zurihut) dhe prof. dr. Wilfrich aristokratike të Shkodrës, të asaj Shkodre që i thonin intelektualëve të Shkodrës”, “Hylli i Dritës”, numër i Van Gogun para një pejsazhi norman. Ose si lexuesi Fiedler (Universiteti i Munihut), thuhet “Zorba i edhe Venecja e dytë, qoftë për shkak të rrethimit me posaçëm, Tiranë, 1996). Kështu, Zorba e shpalli vetën i Ungaretit që vuan e heq të zitë e ullirit bashkë me takon një qarku të vogël shkrimtarësh në Shqipni ujra, por edhe se ka qënë një qënder me kulturë e tradita haptas si disident i regjimit, që porsa kishte filluar të poetin në llogoret e luftës.” që, artistikisht dhe moralisht, e rimerrshin fillin e të hershme. Kryekreje është qyteti i Teutës, i Barletit e lëshonte rrënjë. Pas vdekjes, nën kujdesin e Stefan Dhe më tej duke spjeguar platformen e vet këputun të vazhdimësisë së letërsisë shqiptare dhe shumë figurave të tjera që vinë nga mijëvjeçarët deri në Çapalikut, iu botua vëllimi poetik “Buzë të ngrira estetike shkruan: “Rrugën e “esencialitetit” ose të e rimkambëshin lidhjen me rangun e saj të naltë që kohën e re. Në vitet 1800 Buna ishte e lundrueshme në gaz”, një përmbledhje poezish lirike të shkruara “Hermetizmit” e kam përqafuar kryesisht sepse ashtu kishte fitue me autorë si Lasgush Poradeci, Mitrush dhe aty rrëzë kalasë vinin anije tregtare prej Adriatikut brenda skajeve të një jete të tërë, prej rreth 40-50 e kam ndjerë mundësinë e dhënies emocionale dhe të Kuteli, Ernest Koliqi.” Dhe më poshtë: “Vjershat e e Mesdheut. Termeti në kapercyell të atij shekull viteve. “Buzë të ngrira në gaz” është shqiptimi i një krijimit të përftyrimit vetiak. Njiherit kam këqyrë të mos Zorbës janë art autonom i fjalës, art që ushqehet nga bie, qoftë dhe pa vetedije në binarët e “hermetikeve”, substanca fizike e shpirtërore e fjalës” dhe “Zorba asht sado të adhurueshëm që ato binarë janë... pasimi modernisti i parë genuin dhe njiherit hermetiku i parë i rrugëve emocionale të tyre do të kishte qënë një i poezisë së re shqiptare, me sa asht fjala për atë të Jul Varibopa: Poeti i parë i talentuar arbëresh! vazhdim i mjerë e i pafrut.” Kujtoj se me Zef Zorben shkruar në Shqipni”. (Hans-Joachim Lanksch: “Arti para veper ne gjuhen shqipe eshte vellimi me vjersha Ajo eshte nderthurur sic eshte me kenge popullore, jam takuar shumë vite të shkuara, aty nga 1970, kur autonom i fjalës”, “Phoenix”, 1997 / 1, f. 49-52). fetare,qe u botua me titullin e mesiperm. Megjithese qendron madje ne stilin realist e konkret. Nje nga pje- punonin të dy në Kombinatin e Drurit në Shkodër. “Poezi e Zef Zorbës na kujton se sado e errët të jetë Zef Skiroi e ndonje tjeter thote se kane patur ne dore set me karakteristike, eshte Kenka e te zgjuarit, ne te Kurrë nuk mund ta mendoja se ai llogaritari që me koha, sado e drithërueshme shpresa, etja e për dritën nje doreshkrim me vjersha te tjera fetare te tija, por cilen Shen Meria e zgjon te voglin e saj per te marre tefter në dorë numuronte karriket e Ndermarrjes së kurrë nuk duhet të shuhet e të vdesë. Ky është mësimi i Skiroi nuk jep spjegim ne se ka qene shtypur ndonje adhurimin e barinjve te thjeshte, Nikolle, Frangut, Prodhimeve, ishte poeti që zërin e mbyste brenda vetes. madh që del nga poeti i pashoq i disidencës së heshtur nga keto vjersha e kur, prandaj Varibopa, ne histo- Xhudites, Elizabetes, te gjith me dhurata nga fshati. Ishte koha kur uturonin shumë rangalla fjalësh. Edhe Zef Zorba, zëri i të cilit është vertetë apoteoza e dritës rine e letersise sone njihet vetem me vepren: ”Gjella Per Jul Varibopen gjen te shkruar ne Buletinin: Per ato karrike që po merrnim ishin për sallën e madhe të së munguar nën diktaturë, të cilën tashmë, për fatin e Shen Merise Virgjer”. Shkencat Shoqerore,viti 1953,nr.1,2 3,nga Shaban mbledhjeve të Kombinatit të Drurit në Shkodrës, ku tonë, fatlumturisht e arritën ta kemi. Tungjatjeta poet, Kjo poeme prej 4717 vargjesh, me nje strukture Demiraj; Ne Histori e letersise shqiptare,Dukagjin, do të buçiste zëri i fuqishëm i partisë “për fitore të nderim për ty që i thure apoteoze dritës në errësirën pjesesh jo fort te lidhura, e shkruar teresisht ne dialek- Peje,2001,f.114-117,nga Robert Elsie; Ne tekstin reja”. Poeti Zef Zorba, i heshtur, i menduar, do të linte më të thellë ne sistemin qivur të komunizmit diabolik, tin e Mbusatit, deshmon me shume per nje tonalitet mesimor “Letersia shqiptare e vjeter” nga Dr.Sabri tefterin e ditës për të marrë në dorë tefterin e natës. ndër mundimet më të mëdha, kur të tjerët që ende lirizmi e balade popullore, duke i shndruar person- Hamiti;ne Fjalorin Enciklopedik Letrar me autor Por veç, ndërsa në tefterin e ditës shkruhej me gjuhën mbahen me të madh, ishin puthadorët e diktatorit, azhet besimtare te Dhjates se Re ne fshatare truplid- Gjergj Zheji, e prof.as.Dr.Natasha Xhafka etj. e karbonit, e të zezës, në mbremje poeti shkruante me apologje të diktaturës, pjellë e kasnecë të errësirës. Ani hur kalabrez te shekullit te tetembedhjete. Varibopa Si autor i vertet dhe krijues original,Varibopa kri- gjuhën e bardhë të zemrës, me gërmat e të vertetës pse nuk jeton më që nga janari i vitit 1993, sot e në nuk e ka shoqin ne letersine e vjeter shqiptare si per jon lloje vargjesh e figiurash krejt origjinale, qe hyjne si drita. të ardhmen je e do të mbetesh zëri i parë në koralen ndjeshmerine e kthjellet e te thjeshte poetike, ashtu ne fondin e krijimit letrar. Gjithe vepra e tij ka struk- Tash muzgu sa me vrap/ qullos rrugën time,/(telet e e lirisë së mendimit e krijmit, ti disidenti i heshtur e i edhe per larmine e shprehjes ritmike, ndonese cilesia ture letrare, trajte shkrimi te njehsuar, poezi-vargje dritës siku janë çartë)/Prej trurit trishtimi/ shkumbëzon e pakompromis në poezi, Zef Zorba! artistike e tij ka dallime te medha nga vargu ne varg. dhe shkruhet per qellime letrare.

cmyk Shkruar nga Rasim Bebo

“Një këngëtar i asaj kohe i kushton një poemë, ku e quan “Pasardhës i Pirros” “Kapedan” dhe e njëson me “Akil Ajaden dhe Aleksandrin e Madh”. (A. Kola “Arvanitasit”, f.241). Bëmat dhe personaliteti i tij fillonë të çfaqen: si udhëheqës i madh i forcave kalorsiake dhe si një nga trimat mercenarë, që nuk i bënte përshtypje që kalonte nga një vend në tjetrin. Në vitin 1496, ai u ndesh me fiorentinasit, të cilët kishin sulmuar dhe marrë Pizen. Mërkuri, sëbashku me luftëtarët shqiptarë prej 400 kalorësish, në aleancë me venecianët, goditën fiorentinasit dhe doli fitimtar mbi ta, në fushën e Akropolit. Një tjetër betejë, që shtoi edhe më tej intetresin ndaj këtij personaliteti ushtarak, ishte beteja që u zhvillua në vitin 1497 kundër mbretit Karli VIII i Francës në Lombardi. Edhe në këtë betejë, Mërkur Bua, me trimat e tij Çamë, tregoi një aftësi të shkëlqyer strategjike. Në vitin 1498 në Francë vdes mbreti Karl VIII dhe në fron ngjitet Ludoviku XII. Ky përgatiti focat dhe risulmon dhe pushton Milanon. Mërkur Bua, i ngarkuar për të goditur forcat pushtuese, ndeshet me të dhe i thyen francezët dhe largohen nga qyteti. Më pas Mërkur Bua çliron Pavian, Bicevanon, Navarën Anno 11 nga n.1forcat Febbraio franceze. 2013 pagina 14 Storia Në vitin 1502 mbreti Ludovik XII u bë sundimtari Këngët kështjellare Lombardisë dhe lidhi nga Rasim Bebo, Addison Çikago me francezët. Veprimet luftarake të Mërkur Buas në aleancë me markezin fushën e luftimeve e befasuan dhe e mahnitën mbretin e Mantovës. Forcat e atedra e muzikologjisë së Bonit, (Gjermania e Francës. Entuziazmuar nga fitoria që i dhuroi ky Perëndimore) studenteve të Fakultetit të aleat në betejë kundra spanjollëve, monarku francez i bashkuara të kësaj Kmuzikologjisë para se të merrnin dipllomën dha titullin e kontit dhe gradën e gjeneralit, gjithashtu aleance, këtë vit, u duhej të zbulonin se cili popullShkruar i ka kënduarnga Rasim këngët Bebo ai u bë komandanti i kavalerisë franceze që përbëhej kështjellare. Për këtë eksplorim duhet të shkonin nga 6000 kalorës. ndeshën me në Europën Jugore dhe në Ballkan. Në maj të MbretiKËNG iË Frances,T KËS HmbasTJE LndeshjeveLARE dhe fitoreve të spanjollët, përkrah vitit 1955, vinë nga Greqia dhe trokasin në piken bujshme mbi spanjollët e ftoi Mërkur Buan në Paris. kufitare në Kakavie. Shteti i mirë priti dhe u vuri dy Për nder të tij, ai organizoi një pritje madhështore kësaj aleance u nga Rasim Bebo Addison Çikago muzikantë për shoqërimin e tyre, Ramadan Sokolin ku mbas fjalimeve të zjarrta kushtuar bëmave të këtij bashkua edhe Mërkur dhe Pjetër Gaçin. Grupimi i rreth 40 studenteve me heroi, e mbushi atë me dhurata të shumta. profesorë të muzikës, të gjuhës dhe inxhinjerë të Në vitin 1506, shkon për të ndihmuar Papën e Bua me 400 kalorësit aparaturave të inçizimit. Mesuesi Çam Katedra Neim e Dalipi,muzikologjisë Romës së Bonit, në luftë (Gjermania kundër Venedikut Perëndimore) që i studentkishte pushtuarɺve të Fakultetit të muzikologjisë para se të merrnin dipllomën duhej të zbulonin se cili popull i ka kënduar këngët e tij, i shtirë nga kur u informua për qëllimin ekështjellare. grupit i shoqëroi Për këtë përeksplorim Bolonjën. duhet tëNë shkonin betejën në që Europën u zhvillua Jugore në dheafërsi në tëBallkan. qyteti Në maj të në vendbanimet e çamëve, në vititUjë 1955,të Ftohët vinë në nga Vlorë, Greqia dhetë Bolonjës, trokasin në Mërkur piken kufitareBua doli në fitimtar. Kakavie. Papa Shteti në ishënjë mirë priti dhe u miqësia që kishte me në Babicë, në Fier, Rogozhinë,vuri Durrës dy muzikantë dhe Tiranë. për shoqërimin mirënjohje e tyre, për Ramadan këtë nder Sokolin kaq dhetë madh Pjetër që Gaçin. i bëri Grupimi Bua, i rreth 40 markezin e Matovës, Kudo ku shkuan dëgjuan këngëstudenteve solo dhe me polifonike profesorë të muzikës,i dhuroi tënjë gjuhës brez dhetë artë inxhinjerë dhe 1000 të aparaturave flori dhe etë bekoi inçizimit. me mosha dhe gjini të ndryshme,Mesuesi maj Çam– gusht Neim 1955. Dalipi, kurme udorën informua e tij. për qëllimin e grupit i shoqëroi për në vendbanimet e me gjithse pak kohë Mbas një pune sistematike çamëve,Në territoret në Ujë të Ftohët italiane në tëVlorë, në më parë ishte ndeshur inçizuese dhe komunikuese Babicë,Gjenovës në Fier, ngritën Rogozhinë, krye për Durrës dhe me Bonin, vendosën se ky Tiranë.të larguar Kudo trupat ku shkuan pushtuese dëgjuan mekëngëmë vonshëm.francezët. Po renditim Veprimet ngjarje luftarake të besnikërise,të të Mërkurmaje, ku ju Buas hani, / nëN’ ato fushën kroje, ku e ju luftimeve pini, / N’ ato e befasuan dhe e popull i ka kënduar këngët solofranceze. dhe polifonike Ludoviku me mosha XII dhetrimërisë gjini të të valles dhe të vajtimit, të flijimit burrëror hije, ku ju rrini, / N’ato valle, ku vallzoni, / Kjani e ndryshme, maj – gusht 1955. Mbasmahnitën një mbretin e Francës. Entuziazmuar nga fitoria që i dhuroi ky aleat në betejë kundra kështjellare. niset bashkë me njësitë e pa nënshtrim ndaj armikut duke preferuar vdekjen lott mos i pushoni, / Perse tash, ehu! n’ ata curra / pune sistematike inçizuese dhe Mbas pesë vjetëve, në komunikueseshqiptarëve të me Merkur Bonin, Buas.vendosën spanjollëve,pa se mëdyshjeky se sa monarku skllavërimin. Këtufrancez është burimi i dha i titullinKan me mbete,e kontit ehu! njatadhe burra, gradën / Me aqe gjeneralit,kujdes qi gjithashtu ai u bë fillim të vitit 1960, në popullSipas i kronikaveka kënduar këngët ushtarake kështjellare. komandantikëngëve kështjellare. i kavalerisë franceze që përbëheji kini rritun, nga/ N’ armë 6000 e n’ kalorës.luftë qi i patët vaditun: Bibliotekën Kombëtare ishin të kohës Mbas thuhet pesë se vjetëve, luftëtarët në fillim tëKomandanti vitit çam nga Konispoli Haxhi Mehmet / Qi edhe vete i kini msue / Me msy anmikun pa u ekspozuar dy volume në 1960,e Mërkurit në Bibliotekën asgjësuan Kombëtare në ishinDalani me Mbreti 800 kalorësit i Frances, e tij luftoi mbas për çlirimin ndeshjeve e frigue...”, dhe (“Lahuta...”, fitoreve bot. të 1997, bujshme f. 24, 67, mbi88.) spanjollët e ftoi Mërkur gjuhën gjermane me titull: ekspozuarfushbetejë dy volume rreth në 2000gjuhën gjermaneBuanKretës nënë betejën Paris. me Për turqit, nder në Maj të të tij, vitit ai 1828. organizoi Kështjella një e pritjeRongut, madhështoreështë nga e djathta kue rrugës mbas fjalimeve të zjarrta “Die Albanische kultur meushtarë, titull: “Die plagosen Albanische 1000 kultur të mitNë përpjekje para kështjellës, vritet komandanti që kalon nga Preveza për në Janinë, ne kilometrin mit Chamische gesenge” Chamischetjerë dhe zurigesenge” rob (Kultura 500, të hqiptarekushtuarlegjendar me Haxhi bëmave Dalani, luftëtarët të këtij e tij heroi,mohuan ftesën e mbushi 32 lartësohet atë me një kodërdhurata e bukur të në shumta. këmbët e së cilës (Kultura hqiptare me këngët këngëtcilët içame). dërgoi Por në këto kampin dy librat ishinpër tej dorëzim Në e falje.vitin Luftuan 1506, duke shkon kënduar për këngët të ndihmuarrrjedh lumi i Luri.Papën Epishkopi e Romës kreshnik nëT’imzot luftë Josifi, kundër Venedikut që i çame). Por këto dy librat rezervimite francezëve, dhe futur ku në i bodrum priste dhekështjellare nuk i dhe hidhnin vallen e fundit konispolate më 10 Prill 1826 në pushtimin e Mesollongjit prej nxorrën jashtë. Në fillim te vitit 1990 më ishin tej rezervimit dhe vetë mbreti Ludovik. kishtetë Osman pushtuar Takes. Për këtë Bolonjën. betejë shkrimtari Në grek betejën Niko turqëve, që u zhvilluduke parë arrezikun në afërsi prej tyre të shumë qyteti familje të Bolonjës, Mërkur Bua ranë në dorë të dy volumet. Botova një futur në bodrum dhe nuk i artikullKapedani te gazeta shqiptar “Vatra u çame” prit dhedoliKazanzaqi një fitimtar. shkruan Papa romanin në historik shënjë “Ja vdekjemirënjohje ja vine për në kështjellë këtë nder për t’u kaq siguruar, të madh shumica që ishin i bëri Bua, i dhuroi një brez nxorrën jashtë. Në fillim te artikulme entuziazem më vonë e botoi të Ramadan madh Sokoli.liri”. gra dhe fëmije. Mbas luftimeve të përgjakshme me vitit 1990 më ranë në dorë Nënga mos mbreti... gabohem Prapë prapë keto luftë, dy vepratë Studjuesiartë kanë dhe angles 1000 Henri flori Holland dhe i cili evizitoi bekoi vendin me mbrojtёsitdorën e kështjellës,tij. që u flijuan. Turqit u futën të dy volumet. Botova një zënëprapë bodrumin. fitore në Kjo kështjellën është një temë tonë tjetër, në kohën Në eterritoret Ali Pashë Tepelenës italiane shkruan: të Gje “Nënovës në kështjelle ngritën dhe filluan krye masakrën për të kundra larguar familjarëve trupat pushtuese franceze. artikull te gazeta “Vatra vetëme Gjenovës. për një prezantim. Ludoviku XII një darkë në kështjellën e Artës qëndronin në dhomë, dhe përmbysjen e çdo gjëje. Atëhere Imzot Josifi çame” dhe një artikul më vonë e Përhapja botoi Ramadan dhe fama qëe morrën emëroi këngët komandant kështjellare të qytetit nga Ballkan të Gjenovësi në Europë Mërkur iu përket Ludovikuna mbi tërhoqi vëmëndjen XII niset tingujt bashkë që vinin ngame dhomanjësitë vendosi e shqiptarëv më mirë i e vdekur të Merkur duke kënduar Buas. sesa Sipas të kronikave ushtarake Sokoli. Në mos gabohem prapë400 keto kalorësve dy vepra luftëtarë kanë çamë Buan. të udhëhequr nga çami Mërkur Bue Shpata. Ata kanë qëndruartëtjetër kohës në e kështjellës. thuhet Brenda se luftëtarëtnë të gjetëm rreth e Mërkurit 12-13 presish asgjësuan vdekjen nga në hanxhari fushbete turkutjë dhe rreth kështu 2000 i ushtarë, plagosen zënë bodrumin. Kjo është njëkështjellat temë tjetër, e Europës vetëm përpër më seNë 60 vitinvjet (1496-1560),1509, një numur si kapedanë princash të tjerëdhe membretërish luftëtarë kalorës,luftëtarë në shqiptarë. Një luftëtar na qerasi me verë vuri zjarrin depos së municjonit dhe e hodhi në erë një prezantim. kohë të ndryshme. Si në kështjellateuropianë e Spanjës, e italianë Francës, lidhën Gjermanisë, një aleancë Venedikut ushtarake dhe Vatikanit me kafetë dhe me nargjile duhani. Mbas pak filloi me gjithë pushtuesit turq. (Albert Kotini, “Çamëria Papës etj. Në këto Kështjella kanë kënduar, vajtuar dhe valltuar me këngë dhe valle Çame, kanë Përhapja dhe fama që morrën këngët kështjellare kundër Republikës Veneciane. Nën këtë aleancë mbrojtur në luftëra me besnikëri dhe trimëri si luftëtarë këta kalorsa mercenarë. përsëri muzika! Dy luftëtarë çamë filluan të këndonin denoncon”, f. 135). nga Ballkani në Europë iu përket mbi Në 400 historinë kalorësve Europiane përfshiheshin: Mërkur Bua njihej forcat si nj ë nga gjermane luftëtarët të më perandorittë famshëm, i këngëcili morri popullore në gjuhën e tyre të shoqëruar nga Vallja e Osman Takës, këcehej dhe këndohej në çdo luftëtarë çamë të udhëhequr gradënnga çami “gjeneral” Mërkur të Bue kavalerisë Maksimilian, franceze të atombretit franceze Ludovik të XII. mbretit Madje Ludovik në dokumentat XII, një violine, një fyell dhe një def. Këngët e tyre ishin kështjellë. Është një valle tradicionale çame, me të Shpata. Ata kanë qëndruar nëVenedikase, kështjellat ai e cilësohejEuropës “Magnificotë Papa conte Julit Mercuri III, etj. Bua Këta” apo synonin “Dominus dobësimin Mercurio dhe Bua ”.të Nganatyrës të së luftës! Shpesh dy zëra të këngëtarëve gjithë elementët çame. Kërcehet me shumë elegancë. për më se 60 vjet (1496-1560),parët si kronistkapedanë të vjetër të tjerë është italnënshtriminiani Marini e Sanudo, kësaj fuqie i cili tëpërshkruan madhe detare. prestigjin Goditjen e këtij luftëtari.zbuteshin dhe nga variante të veçante bashkoheshin Ajo është valle epike, por mbrenda këtij epizmi ka me luftëtarë kalorës, në kohë të ndryshme. Si në e parë e dhanë forcat franceze me 500 kalorësit e në një linjë të vetme, harmonike dhe muzikore, me një lirizëm, ka një lirshmëri i tërë trupi kërcen në kështjellat e Spanjës, Francës, Gjermanisë, Venedikut Mërkur Buas. Në ndeshjen me forcat e Mërkurit në tone herë të shtruara dhe herë të egërsuara...duke i organikë me shpirtin e atij që e kërcen vallen, por dhe Vatikanit të Papës etj. Në këto Kështjella kanë afërsi të lumit Ada, forcat veneciane u thyen keq dhe dhënë tone ashpërsie dhe frike, muzikës. edhe me ata që i u bien veglave muzikore. kënduar, vajtuar dhe valltuar me këngë dhe valle u tërhoqën në panik. Figura e Mërkur Buas si strateg Më pas luftëtarët u ngritën dhe filluan një valle Osmani arriti të bëhej një nga krerët e rëndësishëm Çame, kanë mbrojtur në luftëra me besnikëri dhe mori famë në tërë Europën. Perandori i gjermanisë shqiptare (çame) e cila ishte më shumë shprehëse. në kryengritjen anti osmane. U kap dhe u burgos në trimëri si luftëtarë këta kalorsa mercenarë. Maksimilian, e ftoi Mërkur Buan me kalorësit e tij për Ajo u ekzekutua nga një valltar i vetëm, ndërsa defi burgun e Janinës, ku dhe dënohet me varje. Para Në historinë Europiane Mërkur Bua njihej si një të nënshtruar kundërshtarët e tij të rrezikshëm. Mbasi dhe fyelli shoqëronin lëvizjet e tij. Valltari hidhte pas se ta varnin ai shprehu dëshirën e tij të fundit: një nga luftëtarët më të famshëm, i cili morri gradën mësoi nga Perandori objeksionet ushtarake, Mërkuri flokët e tij të gjatë që turfullonin, mbyllte sytë dhe pa orkestër, e cila të luante vallen çame. Osman Taka nisi “gjeneral” të kavalerisë franceze të mbretit Ludovik u nis për në Flandër, për t’u ndeshur me kalorësin ndalur për dhjetë minuta rresht ai mori tërë pozicionet të kërcejë para valiut të Janinës dhe bashkëshortes XII. Madje në dokumentat Venedikase, ai cilësohej Karlo Edmond, i cili kishte pushtuar dukatin e dinamike dhe të pa imagjinueshme që mund të shohë së tij. Vallen e kërceu shumë bukur. Falë bukurisë “Magnifico conte Mercuri Bua” apo “Dominus Geltherit. Merkur Bua mundi të thyej kundërshtarët njeriu. Shpesh kthente fytyrën e tij në njërën anë trupore, shkathësisë, dhe zhdërvjelltësisë, bëri që Mercurio Bua”. Nga të parët kronist të vjetër është dhe kthehet fitimtarë. Mbas kësaj zhvilloi betejën e në profil, pastaj binte në gjunjë për pak sekonda, vajza e valiut gati të rrëzohej nga dritarja. Dokumetat italiani Marini Sanudo, i cili përshkruan prestigjin e dytë në Dukatin e Bavarisë kundër kontit Baladino rrutullohej fluturimthi, pastaj kryqëzonte duart me arkivore të Janinës bëjnë të ditur, me kërkesën e këtij luftëtari. “Një këngëtar i asaj kohe i kushton një si pushtues i kësaj ane, Bua triumfoi. Maksimiliani i forcë rreth kokës se tij. (I. Koçollari, “Arvanitët”, f. të shoqes së Valiut, Osmanit i falet jeta. Valltari i poemë, ku e quan “Pasardhës i Pirros” “Kapedan” befasuar dhe i entuziazmuar së tepërmi për këto dy 199). përkryer Taip Madani thotë: Në Festivalin Folklorik dhe e njëson me “Akil Ajaden dhe Aleksandrin e fitore njëra pas tjetrës të Mërkur Buas, organizoi një Dora D’Istria shkruante: “Gratë marshuan mbi në Girokastër në vitit 1973, ai ka marrë çmimin Madh”. (A. Kola “Arvanitasit”, f.241). pritje dhe ceremoni madhështore i dha tituj, dhurata, Zallongun, fshat i vendosur në një farë largësie nga “Laureat i Festivalit”. Bëmat dhe personaliteti i tij fillonë të çfaqen: si pare (1000 flori), i veshi me dorën e tij pelerinën e rruga e Sulit për në Loru (në Çamëri), duke parë Zonja Nexhmije Zaimi, gazetaria e parë shqiptare udhëheqës i madh i forcave kalorsiake dhe si një qindisur me ar, i fali feude, e shpalli gjeneral të parë. që mbrojtësit e tyre vonuan dhe rreziku u afrua, u në “CNN” dhe “Zërin e Amerikës”, “Mbretëresha nga trimat mercenarë, që nuk i bënte përshtypje (Dodona, bot 2008, f.120). mblodhën rreth 60 vetë mbi një shkëmb të rëpire, që e pa kurorëzuar e shqiptarëve” shkruante: “Kur që kalonte nga një vend në tjetrin. Në vitin 1496, Mërkur Bua në momente emocionale takohet me zotëronte një humnerë në fund të së cilës një përua përfunduam intervistën në Jordani, mbreti mbreti ai u ndesh me fiorentinasit, të cilët kishin sulmuar gjeneralin venecian Bartolemeo Albiano, rikujtojnë të coptohej nën shkëmbinj të e thepisur. Shumica ishin Hussein më tha se do të më përcillte deri te hyrja dhe marrë Pizen. Mërkuri, sëbashku me luftëtarët kaluarën e tyre, Atdheun, gjakun e përbashkët dhe nëna dhe vajza të reja. Vendimi nuk zgjati shumë! e pallatit mbretëror, madje vuri në dukje se kishte shqiptarë prej 400 kalorësish, në aleancë me në përfundim, Mërkur Bua bie dakord të kthehet në Pasi i puthwn për të fundit herë fëmijtë e tyre, Ato u rezervuar një suprizë për mua, ndërsa zbrisnim venecianët, goditën fiorentinasit dhe doli fitimtar shërbim të venecianëve përsëri. zunë për dore dhe, duke kënduar nje himn vajtues, shkallët e pallatit, në të dy anët e tyre na nderonin me mbi ta, në fushën e Akropolit. Një tjetër betejë, që Lajmi i rikthimit të Buas me njësitë e tij në shërbim u hodhen pa asnjë mëdyshje në humnerë, ku gjetën qëndrim gatitu 60 roje të gjatë të veshur me uniformë shtoi edhe më tej intetresin ndaj këtij personaliteti të venecianëve ngjalli gëzim dhe entuziazëm të vdekjen... më e ëmbël se skllaveria. (“Rinia”, f. 43). ceremoniale. Diku më tha se mund të komunikoja me ushtarak, ishte beteja që u zhvillua në vitin 1497 papërshkrueshëm. Senati me vendim të veçantë e At Fishta shkruan: “Oso Kuka me 40 djelm të ta. “Anglisht” i thashë “Jo shqip”, -më tha ai, duke kundër mbretit Karli VIII i Francës në Lombardi. ftoi atë zyrtarisht si hero dhe falenderoi njëkohësisht zgjedhun , “veshë e mathë e m’ armë shterngue – ndalur para tyre. “Shqip?!” “Po, po shqip”, -më tha Edhe në këtë betejë, Mërkur Bua, me trimat e tij gjeneralin Albiano “që i riktheu Republikes një forcë thue se krushq po duen me shkue”, rreshtohen më ai. Këmbënguli mbreti Hussein. “Si ka mundësi”? -e Çamë, tregoi një aftësi të shkëlqyer strategjike. të tyllë si Mërkur Bua”. nji lundër në grykë të Bunës dhe nisen për Vraninë... pyeta unë e habitur. “Këta të gjithë janë shqiptarë”, Në vitin 1498 në Francë vdes mbreti Karl VIII Mërkur Bua zhvilloi shumë beteja dhe fitore, Në darkë, ku marrin pjesë heronjt e Vraninës. Oso sqaroi ai surprizën që kishte vendosur të më bënte dhe në fron ngjitet Ludoviku XII. Ky përgatiti focat vdiq në vitin 1560 në qytetin Trevizos. Në epitafin Kukës i lidhet buka. Han sa me thanë, lan dueret, në ndarje e sipër. Kur i thashë se pse kishte zgjedhur dhe risulmon dhe pushton Milanon. Mërkur Bua, i perkujtimor janë të gdhendur: “Mercurio Bua del m’anesh e pështetet bri votrës. Duhani ia lehtson pikërisht shqiptarët për t’i bërë roje, Mbreti Hussein ngarkuar për të goditur forcat pushtuese, ndeshet me comiti e principibus Peleponnesi Equtium ducteri mendimet. Hieja e dekës, qi n’anderr i u gja se i dha shpjegoi se ata janë besnikë dhe trima”. të dhe i thyen francezët dhe largohen nga qyteti. Më qui gallisin arragonezos dimicantibs saepius lisden zjarr barutit te xhebehanes, s’i hiqet mendsh... Kjo është fryma e përhapjes në pellgun e Mesdheut pas Mërkur Bua çliron Pavian, Bicevanon, Navarën e regnoneapoleos e jectis prostatis pisanis libertate “Ah kadale, Nikollë, t’ vraftë Zoti! / Pse ktu i thonë dhe në Europë te shpërdarë në për kështjella të nga forcat franceze. donatis”. Ndërsa memorialin e varrit të tij e punoi Oso baroti: / Se s’ ke pa shqiptar me sy, / Se djegë djemëve Çamë si mercenarë, që kanë kënduar këngë Në vitin 1502 mbreti Ludovik XII u bë sundimtari për dy vjet skulptori i njohur Antonio Lombardi. vehten edhe ty!” / Edhe zjarrë i dha barotit, / Aman, vajtimi dhe nuk janë dorëzuar kundërshtarit, duke Lombardisë dhe lidhi aleancë me markezin e Kur luftëtarët e tij çam nuk ishin mbi kuaj kalorës, falë i kjofshim Zotit, / Kur ka dhanun zjarrë barotit, pritur vdekjen me këngë kështjellare. Kështu që Mantovës. Forcat e bashkuara të kësaj aleance, këtë ata qëndronin në kështjella duke kënduar këngë / Se ç’ a dridhë Vranina e shkretë! / Se ç’ a hjedhe grupi i muzikologjisë gjermane i gjeti te pasardhësit e vit, u ndeshën me spanjollët, përkrah kësaj aleance vajtimi kështjellare dhe duke valltuar vallen çame. kulla perpjetë! / Se edhe L’qeni ç’ ka gjimue / M’ tyre çame në Shqipëri, që trashëgonin bres pas brezi u bashkua edhe Mërkur Bua me 400 kalorësit e Në radhët e njerëzve të shpatës mund të renditen kala t’ Shkoders tuj ushtue! / Qepra, tjeglla, gur e këngët kështjellare. Ata i vunë vulën e një studimi tij, i shtirë nga miqësia që kishte me markezin e një numur i madh luftëtarësh dhe personalitetesh trena: / Hi e tym e flake shkndija, / ‘Shi mje m’ Viri shkencor, që këto këngë i ka kënduar populli çam i Matovës, me gjithse pak kohë më parë ishte ndeshur bashkëkohës të Mërkur Buas, të më parshëm apo të i hodh duhija ... Kjani, kjani oj Zana, kjani / N’ato Vilajetit të Janinës shqiptare. pagina 15 Anno 11 n.1 Febbraio 2013 Opinione Ikja në heshtje e një NJERIU Faruk Myrtaj, sjellë atdheun nga TEODOR LAÇO rusishtes dhe e mbyllte orën e mësimit duke i quajtur tjetër të tij prej fjale “hamej” autorët e tekstit, rusë edhe ata, për shkak të Nuk besoj të jem i gabuar zgjidhjeve të koklavitura. I treti ishte Thimaqi, pas tij Vështrim për një roman që të emocionon deri në tepri, nëse pohoj se më të Misheli, Akli… padukshmit, më të harruarit Thimaqit i ra në pjesë të paguajë më shumë se të tjerët dhe që çdo emigrant e bën që të ndjehet krenarë në nga gjithë “shërbyesit” e mëkatin e mbiemrit që ish i dyshimtë për pushtetin vendin ku jeton, punon, e ndërton jetën e tij. shoqërisë, nga ata që shteti komunist. Ai e meritonte një katedër në universitet, Nga Aleko Likaj Të vjedh. Por edhe i quan nëpunës civilë, janë por e mbajtën rob në provincë. Dhe pavarësisht se antenat që ta sjellin afër mësuesit e thjeshtë. Vëreni qendra e kësaj province, me një substrat të dukshëm kje dhe Atdhe, janë dy “shtyllat” ku shkrimtari në ekrane, edhe pse ndonjëherë… mediat vizive, intelektual kishte një emër zulmëmadh, në shoshitjen Faruk Myrtaj i vendos ngjarjet në romanin e tij nganjëherë të mbajnë kronikat, opinionet, debatet. në emër të luftës së klasave, të vigjilencës apo të fundit, i cili tashmë është në librari, i gatshëm rrob të surrogatove Lexoni disa dhjetëra gazeta e revista dhe do të përzgjedhjes së besnikëve, nuk kishte asnjë dallim I për të shkuar tek lexuesi. Një hapsirë e velur dhe e që përgatisin stacionet në këtë shoqëri konsumi alla bindeni se nuk është vetëm një mosvëmendje. Është nga simotrat. Thimaqi në çdo dy-tre vjet duhej të endur njëkohësisht midis të dyjave, me pak ngjyrë shqiptarëshe. Gjithësesi pas kësaj rrokoapuje, Atdheu shpërfillje. Sigurisht, kronikat e krimit, të dhunës, merrte nga një transferim, nga mësues i maturantëve e ankth pëlhure prej Penelope. Përcillen kujtime qendron, ashtu si një motiv, real, me dimensione si ekstravagancat e VIP-ave (status herë i merituar në mësues të fillestarëve në 7-vjeçaret e fshatrave, dhe përjetimet e një njeriu, për shkaqe që nuk janë një fortesë, krejtësisht i pastërt, e fluoreshent. dhe ca më shpesh i vetëshpallur), historitë rozë të nga Pirgu në qytezën e Bilishtit, nga fshati malor aspak të varura prej tij, endet në këtë qerthull, midis Po pse ndodh? bukurosheve e të bandillëve të tyre, flirtet, divorcet, Gjonomadh, nja dy vjet në Korçë, pastaj në Menkulas vetë ikjes si një proces natyral dhe atdheut, ashtu Shkaqet dhe arsyet ne i thamë më sipër. Por hobet e tekat, karrierat e ish-anonimëve të fryrë me të Devollit, sërish në Bilisht… Është interesante të si një barkë në detin e tallazitur, e cila, pas shumë shkrimtari Myrtaj në romanin e tij “Atdhe tjetër” pompën e “Vëllait të Madh”. E di që janë ku e ku më vërehet se si mëkati “klasor”, baticat e zbaticat e asaj mundimesh e betejash me forcat e natyrës, zë dhé, në një stil kafkian, jo nga forma, por nga nënteksi, ngacmuese sesa udhëtimi nëpër tufan i atij mësuesit lufte, e futnin brenda ose e linin në periferi atë që duke dalë në breg, që do ti bëhet pastaj të ikurit, një ritmi e metafora, që në rastin tonë konkret është e nga qyteti që ka kaluar të dielën me familjen e tij ishte mësuesi më i zot i matematikës. Atdhe tjetër. Në kuptimin më të gjërë të fjalës. shfaqet tepër fuqishëm e sjell mjeshtërisht këtë raport dhe pret në një kryqëzim rrugësh ndonjë makinë. Në vitet ’66-’68, vitet e ashpërsimit pas Letrës Për ikjet është shkruar vazhdimisht. Natyrisht do midis ikje dhe atdheut.I njohur në prozën shqiptare Në fillimet e mia letrare pata botuar një tregim për së Hapur dhe mohimit të fesë, e çojnë në fshatin të shkruhet përsëri. Ballkanasit, por edhe italianët, në keto tre dekadat e fundit, me tregimet e tij, që një mësues që mbeti në dëborë, pesëqind metra larg e thellë Gjonomadh. Në vitin ’71, kur u duk se po më pak nga Europa Lindore, dhe ndoshta nga një për mua gjithmonë të zgjojnë mendime, për shkak të shkollës së fshatit, që nuk e gjente dot për shkak të frynte një erë liberalizmi, në Bilisht zbarkon papritur vend tjetër i këtij pellgu, ikjen, apo mërgimin, siç mesazheve qytetare që përcjellin ato, por edhe për mjegullës së dendur. Ishte një ngjarje e vërtetë dhe një ekip i ministrisë që don të shohë një orë mësimi jemi mësuar ne ta emërtojmë, e përjetojnë si dramë, gjuhën e pasur dhe të pastërt, e krejtësisht figurative, shpesh më vjen inat me veten që i sajova një emër të matematikës në maturë. Pa ndonjë dëshirë të si plagë shpirtërore, por që në fakt, s’është gjë me tharm dhe elokuencë, ku ndjehet një intonacion i personazhi dhe tani nuk ia mbaj mend emrin e vërtetë. dukshme, e çojnë aty ku jep mësim Thimaqi. Ministri tjetër, veçse një emocion. Ikjet në përgjithësi nuk fuqishëm folku i zonës ku ka lindur dhe jetuar vite më Shikuesi e lexuesi i sotëm ka kohë që mëkohen me Deljana mbetet i habitur nga përgatitja e nxënësve dhe janë drama. Janë “aksioma”, ku njeriu guxon që të parë, autori të befason sërish. Pa dyshim që Faruk historitë e pasarelave. Është një zgjedhje ndoshta e niveli i mësimdhënies. Një mësues si ky në një qoshe kërkojë dhe të vendosë një realitet krejt të ri, duke Myrtaj është tashmë nga prozatorët e tregimtarët tanë pashmangshme, sepse ato janë më tërheqëse, pra si Bilishti? E marr me mend prezantimin e vendorëve: menduar se do ta përballoj më mirë jetën e tij. Dhe më të mirë në fushën e letrave tona shqipe edhe më komerciale sesa e përditshmja njerëzore e “I zoti, por… ka një kleçkë në biografi”. Gjithsesi, lëvizjet demografike gjatë gjithë ekzistencës së botës, Më duket se është sprova e dytë në roman, e mësuesve të heshtur që presin me ankth transferimet, vendosin, le të mbetet këtu, por të organizojmë një kanë ndodhur për shkaqe nga më të ndryshme, duke Myrtajt, dhe në këtë gjini, vjen e shpërvilet po aq emërimet, provimet që duhet të japin, por puna e seminar kombëtar. Dhe meqë atij i vjen përdoresh… filluar nga luftërat, sëmundjet epidemike, mungesat mjeshtërisht si në tregim. Ka të njëjtat ngjyra, në stil, tyre meriton më shumë sesa ndonjë vlerësim që e (në orët e lira ai dëgjon vetëm muzikë klasike dhe e ushqimeve, por edhe në sensin tjetër, ku njeriu, dhe në mënyrën e të rrëfyerit e kompozimit, që e marrin nga ndonjë ish-nxënës, kur ylli i tij ngjitet sajon mjete mësimore), le të drejtojë nja dy seminare individi, i çfarëdo shkalle shoqerore qoftë, ndjen që i dallon krijimin e tij nga plot autorë të tjerë. lart dhe kujton (me respekt!) atë që i ka mësuar abc- për bazën materiale në Elbasan e në Vlorë. Duket mungon liria, në të shprehur, por edhe në mendimin Më kish ndodhur të udhëtoja me atë tren në. Nuk prirem të idealizoj gjithë mësuesit, sepse sikur do të zbardhet një ditë edhe për të. Por dita se si i perjeton gjërat ai në mjedisin që e rrethon. Në lokal, por ishim mësuar me të, s’kish pse na as ata nuk janë jashtë qerthullit të rrogëtarëve që e ngryset shpejt, vijnë vitet e egra ’75-’77 dhe ai duhet këtë rastin e fundit, shoqëria ku ai po jeton, është dukej i çuditshëm. I çuditshëm po më dukej më bëjnë detyrën shkel-e-shko. Në të përditshmen tonë, të degdiset 40 km larg familjes, në Menkulas, ku nuk dhe mbahet peng i politikave të mbrapshta që prekin vonë, pasi dikush që vizitoi vendlindjen time kuptimi i profesionit jo vetëm si një mundësi për të i bën punë as biçikleta e tij e pandarë… Këto “lëvizje” individin, duke e trajtuar atë thjesht si numër, a shifër vërejti se ky tren ecte aq ngadalë sa mund të siguruar jetën, por edhe si një detyrë, si një mision, përfliten si normale për mësuesit, por në rastin e tij arithmetike, që do ti shërbejë pastaj ligjvënësve për zbrisje prej vagonit të fundit, të ndizje cigarin po mpaket e po rrudhet nga lakmia e fitimit, por kjo dhe të tjerëve ka qenë e padiskutueshme që ishin një votë më shumë, në ndrimin e kuajve të pushtetit. te një këmbësor dhe të hipje sërish. nuk do të thotë se misionarët mungojnë. një formë e stërholluar e luftës së klasave. Përveç Edhe pse duket sikur këto ndodhin vetëm në shoqëritë Kjo situatë ka gjendje . E vizatuar nën një ndriçim Sall për këtë, për t’i nxjerrë ata nga skutat e harrimit, të persekutuarve të mirëfilltë, ka ekzistuar edhe një totalitare, koha po tregon se edhe në demokracite e gati surealist, dhe e nënvizuar që në fillimin e librit, të ia vlen të thërrasim në ndihmë kujtesën, ndërgjegjen kategori intelektualësh të mënjanuar, të lënë në hije, brishta si kjo e jona, ndodh.Ndodh. duket sikur të merr përdore dhe të fut menjëherë në dhe përgjegjësinë tonë morale. Kësisoj refleksionesh, në komandën e mediokritetit. Të nënvleftësuar, kur Nuk e di pse, se, në baladat për mërgimin, këngët, rrjedhën e romanit: “Atdhe tjetër“. Është jeta dhe fati përthyerje të vetëdijes, më lindën kur vetëm pas një të gjithë e dinin se kishin vlera të mëdha, ata duhej rapsoditë, krijimet poetike të autorëve anonimë i një intelektuali, në rastin konkret, që përjeton irealen viti mësova se Ai kishte ndërruar jetë! Kjo vonesë të mbeteshin robër të bindur, të pranonin çdo punë, popullorë, që në fakt janë një vlerë, një thesar i në një shoqëri me demokraci tepër të brishtë si ajo e tregon se nuk jam i motivuar nga ndonjë ndjenjë barrë të rëndë, dhe asnjëherë të mos përpiqeshin ta patjetërsueshëm dhe i padiskutueshëm i folklorit tonë, jona, që e bën atë të jetë gjithmonë në udhëkryqe, dhe sentimentale. Kishim qenë kolegë për nja dy vjet kalonin stekën e vendosur për ta, stekë që vendosej ka shumë dhimbje, mall dhe lot. Një dramë e vërtetë që në shumicën e rasteve nuk të nxjerrin kurrkund, në shkollën e mesme në Bilisht dhe atë Pedagogjike sipas “kleçkës” në biografi. Për çdo njeri të mençur, në kufijtë e tragjedisë. Dhe legjendës njëkohësisht. nuk të jep shpresë dhe liri. domosdoshërisht të në Korçë, ruanim për njëri-tjetrin ndjenja të mira të vetëdijshëm për mundësitë dhe vlerat e veta, kjo Të paktën kështu i përjetojmë dhe sot. Duket si një kërkuara për një normalitet shoqëror. respekti, përshëndeteshim në xhiron e bulevardit që është një formë e trysnisë psikologjike. Ata që nuk lloj pengu a marazi për të ikurit e shumtë të kësaj Njeriu shkon drejt mbylljes, sapo pushon së asokohe ishte si një rit, me fjalët e zhargonit “ku je rebelohen dot, për shkak të natyrës së tyre a për bote, të afërmit tanë, miku apo shoku. Kështu na kërkuari, por hijen e palirisë e ndjenë kur i o kolonë?!”, shprehje jo dhe aq pa kuptim, që donte shkak të përgjegjësisë ndaj familjes, e kanë vuajtur konstrukturohet përpara syve ngrehina e ikjes, si një kufizohet hapësira. të thoshte se me gjithë peripecitë që na ruante koha, atë në vetminë e tyre, duke pasur si të vetmen kompleks dhimbje, e hatashme, si një humbje që nuk Pohon çiltërsisht personazhi kryesor i romanit të duhej të mbaheshim, pastaj shumë vite pa u takuar, kënaqësi MISIONIN. Ata që e kuptojnë detyrën si zevendsohet kurrë. “Iksh e marrësh dhenë“, duan të Myrtajt. Dhe pas kësaj natyrisht merr edhe vendimin, meqë nuk jetonim më në të njëjtin qytet. Nuk kishim mision, i përballojnë më me dinjitet tekat e një fati që namatisin dikë, kur ky me sjelljet e tij, qëndrimin, që është i barazvlershëm me ikjen, që në fakt mban hyrje-dalje familjare, ishim natyra të ndryshme, pra jo vetëm nuk i ledhaton, po përkundrazi, i fshikullon raportet midis njerërzve, dashakeqesinë, bëhet brenda asaj dhimbjen, dashurinë dhe mallin për të vetëkuptohet, nuk mund të quheshim miq, megjithëse duke ua mohuar atë mirënjohje që e meritojnë nga problematik. Po ku të iki? Prapa maleve thoshin nënat afërmit, miqtë e raportet me ta, ambjentin...është miqësia me të të bënte nder. Ky njeri ishe mësues shoqëria. Kjo dukuri quhet stoicizëm. Njëri prej e gjyshet tona… Iksh, iksh…..ikje ikje. Por njerëzit sot vetë atdheu brenda atij përjetimi, që gjithësesi, të matematike. Ose më drejt, matematicien, nëse do të këtyre stoikëve ishte edhe ai. Për karaktere të tilla nuk ikin për shkaqe që i mendonin, ato të urtat e të krijon një stres, a nostalgji. emërojmë kështu kapacitete të mëdha. Quhej Thimaq janë të papranueshme lëshimet, hatëret, ndërhyrjet, mirat tona, edhe pse nomatisnin aq ashpërsisht në Njeriu tashmë e ka bërë zgjidhjen...por vjen në Fundo (1933-2012). Ishte nip i patriotit Thimi Marko, shpërblimet për favore. Për ta, kapërcimi i moralit kuptimin figurativ. Kurrkush nuk i thotë sot që “iksh ndihmë poeti: prej të cilit kishte trashëguar emrin dhe pinjoll i fisit profesional është i huaj. Së bashku këto mund të të e marrësh malet“ njeriut që e ka një hall, a brengë, “…Do duhet të lësh gjithçka që ke dashur të Korçës aristokrate Fundo. Qyteti i serenatave ka mashtrojnë duke krijuar imazhin e një stereotipi të një dramë brenda tij që bie ndesh me realitetin ku më shumë, kjo është shigjeta që harku i ekzilit edhe shenja të tjera të dukshme identifikimi. Një rreptë. Përkundër, ai ishte i butë, me sjellje delikate, jeton. Është një zgjedhje krejtësisht individuale, si një godet së pari…” prej tyre është matematika. Katedrat e matematikës i gatshëm për të ndihmuar këdo që ia kërkonte. ëndërr për shpëtim, për një jetë më të mirë. Eshtë në Realitetet nuk janë gjithmonë ato që gjithkush i në universitetet e para ishin të drejtuara, madje të Vitet pas daljes në pension, i vlerësuar me ndonjë fund të fundit një provë. Një provë qendrese. paramendon. Këtë përjeton edhe personazhi i Myrtajt, mbipopulluara me korçarë, ish-nxënës të Liceut fletë nderi dhe me një urdhër “N. Frashëri” III, ai Ikja për të ikurit nuk është kurrfargjëje, përveçse ku i duhet të përballet jo vetëm një mori problemesh, të famshëm Francez dhe të universiteteve më në u aktivizua në shoqatën “Korça, tradita, progresi”, “Varka e Noes“, figurativisht. që nga akomodimi, kurset, ecejaket nëpër zyra deri zë të Europës. Mund të rreshtoja një varg të gjatë por pa kërkuar ndonjëherë të dalë në vijën e parë. Natyrisht, ai që mbetet pas është Atdheu. Atje tek sigurimi i një pune për të jetuar. Pikërisht, ky me emra. Nuk po e bëj që të shpëtoj sadopak nga Modest, i përzemërt me të gjithë, ai e gjente kuptimin ku na ka rënur koka, thotë një nga rilindasit tanë. është momenti i streseve që në një retrospektivë e etiketimi si lokalist. Por nëse do të kërkojmë në këtë dhe kënaqësinë e jetës në gjirin e familjes, midis Është ky që me fije të padukshme të mban lidhur me bën emigrantin ta vuaj ikjen, si një dramë, a si një grup një traditë brezash, një gjen matematike (po qe hobit të tij për muzikën klasike dhe librave. Lexonte përjetimet, dashuritë për njerëzit, kujtimet, së bashku kujtim i ndërprerë i mbetur në një celuloid filmi që se në misteret e gjenetikës gjendet edhe një i tillë), atë e fliste frëngjisht, italisht, rusisht, spanjisht e greqisht. me nostalgjitë. Kur themi, atdheu, nënkuptojmë nuk do ta shoh më. do ta gjejmë në mënyrë të padiskutueshme te Fundot. Dhe kur e pyesnin sa nxënës kishte pasur, nënqeshte kombin. Esteti Ernest Reman ka thënë: “kombi është ...kemi lënë aq shumë gjëra...Lamë prindërit, Fisi i tyre, zbritur nga Voskopoja, bashkë me ca fise e thoshte se kjo ishte një llogari e vështirë, por mund një frymë, një parim shpirtëror“. “Balta e gjaku“, e miqtë, po ndërrojmë gjuhën, dhe, po të lemë të tjera, tregtarë e pronarë të mëdhenj, mbase ishin të thoshte me siguri cilët kishin shkëlqyer. Njëri ishte përkufizon një shkrimtar shqiptar i ditëve të sotme. edhe cigarin...duket se mbetemi pa gjë... zanafilla e një historie që ka ngjyrat e anekdotës. U një djalë nga Bilishti që quhej Tomi Tomorri, i cili Është pikërisht ky që të trazon gjumin e natës, në Thotë ai, ndërsa përballja me realitetin e ri do ta shfaq edhe në Korçë për të bërë biznes si në qytete studioi për fizikë dhe shërbeu për vite të gjata nëpër momentin e parë, që i ikuri e ka lënë nga pas. U vejë tashmë me sfida krejt të reja. Por ajo që do ta të tjera, një tregtar hebre, por pas pak kohe u largua shkolla të Librazhdit (e kishte edhe ai një “kleçkë”) ndodh të gjithëve. Dhe s’ka se si, që të mos krijojë shoqërojë të ikurin gjatë gjithë atij fillimi të vështirë, dhe u tha të vetëve: “Aty nuk ka vend për ne, se dhe tjetri… këtu s’kish më kuptim modestia, sepse vuajtje, brengë, plagë në shpirt. Eshtë pikërisht kjo, është brenga që ka lënë nga pas. Nëna…..letrat e janë voskopojarët”. Në Korçë s’mbahet mend të ketë do të ndihej fajtor po të mos e bënte vlerësimin, që ne sot kemi një trashëgimi të shkëlqyer në folklor, saj që i shuajnë mallin e djalit të ikur, kthehet në pasur ndonjë familje izraelite. Ky nuk është racizëm, ishte i biri, Akli, trashëgimtari i gjenit matematikor në arte dhe letërsi. Atdheu tërheq si një magnet, dhe një lejtmotiv. Pastaj fotografitë që emigrantët marrin është vetëm konkurrencë me logjikën e tregut. Dhe të Fundove, njëri nga dhjetoristët e vijës së parë që të ikurit në këto kohë moderne që po përjetojmë sot, me vete... janë penelatat plot nngjyra që autori e ajo e matematika janë binjake. Dy matematicienët e mund të kishte bërë një karrierë të shpejtë në politikë, vendosin lidhjet, sapo kanë cekur “bregun tjetër”, në mban mjeshtërisht lexuesin e tij brenda dramës së parë me mbiemrin Fundo, Kiço dhe Petro, ishin nga por që “thirrja e të parëve” e mban fort në katedrat një realitet krejt të ri. Nuk është aspak rastësi që këtë personazheve të tij. “Asët” e Sorbonës. Përveç matematikës, dy vëllezërit e Universitetit. lloj statusi e mardhëniesh me kombin, shqiptarët e Emigrimi s’është gjë e re në historinë e botës, s’kishin asgjë të ngjashme. Kiço, Kiçka, siç i thoshin Kështu, ikja e qetë nga jeta e këtij njeriu të urtë kanë saksionuar e fiksuar edhe në himnin kombëtar, por është plagë e re në kujtesën e vendit tim rëndom, ishte një murg në manastirin e matematikës. e plot vlera më bëri të kujtoj se ka në këtë botë plot ku thuhet: Se zoti vetë e tha me gojë/ Se kombet të mbyllur. Peçua sot do të quhej pleyboj. E kam pasur pedagog njerëz që jetojnë midis tamtameve dhe përcillen po shuhen përmbi dhe/ Por Shqipëria do të rrojë/ Por njeriu e gjen një forcë, nuk qaravitet, e shpërvjel në vitin e tretë të gjimnazit. Ditën e fillonte në ashtu, me bujë e tamtame, dhe ka të tjerë, po aq me Për të, për të luftojmë ne. mjeshtërisht dimensionin e tij. Personazhi i Faruk mandolinatën e radios, ka pasur dikur një formacion vlera, që ikin siç kanë jetuar, pa zhurmë, rrethuar Tepër sinjifikative. Befasuese, me një dashuri e Myrtajt, nuk është aspak disfatist, madje i përgjegjshëm të tillë që luante live, ku i binte mandolinës. Kur kishte vetëm nga heshtja e dhimbja e të afërmve e miqve, përkushtim deri në sublim. Këtu shqiptarët nuk të falin. për gjithçkah realizon e krijon me punën e tij, atje në të kremte, kthehej në katedrale, pinte ndonjë kafe te që kurrë s’kanë kërkuar medalje mirënjohjeje. Është Ndërkohë që sot në shekullin e ri distancat shuhen. mjedisin tjetër me njerëz krejt të rrinj e të huaj, që do një mikeshë aty rrotull, pastaj vinte në gjimnaz, ku një peng moral që duhet ta nxjerrin në dritë ata që i Bëhen inekzistente, deri në tepri. Interneti dhe ti ketë këtej e tutje shok e miq të rrinj. “për shkak të syzeve”, refuzonte të vinte në kursin e kanë njohur. lundrimi në të, që për hir të realitetit të merr kohë. (vazhdon ne numrin e ardhshem) Muzikologia Anno 11 n.1 Febbraio 2013 pagina 16 çaste të vështira, forca e karakterit të T. T. Koços - vullneti i hekurt dhe vitalteti shpirtëror, cilësi që kërkonin të superonin edhe sëmundjen e rendë që Miti i vokalit po e mundonte dita-ditës dhe që së fundi i prishi të gjitha ëndrrat dhe dëshirat e projektuara, të cilat u fikën shumë shpejt, në moshën 37 vjeçare (i njëjti fat tragjik e ndjek edhe bashkëshortin pas dy viteve shqiptar në optikën në të njëjtën moshe), ashtu si edhe fati i Mimisë në fund të operas së Puçinit – paralele që vjen trishtueshëm në libër përmes fjalëve të dirigjentit M. Krantja (njohës dhe vlerësues i punës së saj). muzikologjike Ne këtë kontekst, përveç shtjellimit gati shterrues të të dhënave dhe fakteve me shumë interes, arrihet edhe në konkluzione estetike, të cilat vijnë më të nga Doc. Holta SINA (Kilica) plota e të arsyetuara, duke i’u referuar dëshmive Muzikologe, Pedagoge në Universitetin e Arteve, të mbledhura në mënyre gojore të afërmve të Tiranë sopranos, por edhe personaliteteve të njohur të artit, kulturës dhe letrave shqipe si dhe veprës irigjenti dhe muzikologu P. Bello vjen para apo mendimit te tyre (S. Mio, Dh. Shuteriqi, M. lexuesit shqiptar me këtë monografi të Krantja, M. Kraja, L. Poradeci, T. Zavalani etj.). Dshumëpritur, dedikuar një prej ikonave të Mbi Edhe referencat ndaj personaliteteve të artit dhe artit dhe kulturës sonë kombëtare, sopranos Tefta kulturës botërore janë të qëmtuara me kujdes, si Tashko Koço. monografinë në hyrjet e momenteve shtjelluese ashtu edhe në Si një prej pedagogëve dhe drejtuesve të Liceut Tefta Tashko brendësi të lëndës. që mban emrin e saj në Korçë, P. Bello ashtu si Po kështu, fotot e marra nga fototeka e Marubit sopranoja në fjalë nuk e “tradhëtoi” qytetin që e Koço - Miti apo Sotirit janë një vlerë e shtuar e kësaj monografie, lindi dhe e rriti, për të cilin vijon të jape një kontribut i sopranos të pasi edhe ato “flasin” me gjuhën e tyre - si për të çmuar në cilësinë e dirigjentit dhe muzikologut. momente të lumtura dhe ato të trishtuara, por flasin E, pikërisht, edhe ky punim monografik, dëshmon muzikologut edhe përmes komenteve apo analizave estetike të lidhjen e ngushtë të studiuesit me vendlindjen; me P. Bello. autorit (me syrin e kritikut të artit në këtë rast), artin dhe kulturën e ngjizur në AND- në e saj; me sidomos për fotot-portret të mjeshtrit Sotiri (që personalitetet që lindën prej saj, ku si një gur i janë gati konkuruese me pikturen-portret) dhe të çmuar qëndron Tefta Tashko Koço – një zonjë impresionojnë sa herë qe i sheh pasi “meditimi që e madhe e kantos, siç e quan autori sopranon e reflekton artistja.… i bën ato t’i shohim si tabllo të vyer. heshtura dhe statike që flasin”. Nga ky pikëshikim Formimi muzikologjik i autorit dhe jo vetëm estetik, artistik por edhe psikologjik zbulohet dhe (diplomimi i tij në vitin 1980 për dirizhim në një prirje e studiuesit (por edhe e artistit P. Bello) klasën e Prof. R. Jorganxhi dhe në muzikologji për të hyrë në labirinthet e artit të fotografisë pse në klasën e Prof. A.Paparistos) vjen përmes një dhe Paris). Informacione të rëndësishme vijnë ekziston as vlera”); ndërsa i dyti, i kahut të kundërt jo dhe të pikturës, si dhe përmes tyre në të fshehtat CV të pasur që përfshin sidomos harkun kohor të edhe për konkurset dhe çmimet e fituara gjatë - vlerësimet që kolegë, artiste të ndryshëm dhe e psikologjisë së portretit, ku siç pohon vetë ai - dy dekadave të fundit, ku vlen për t’u përmendur kësaj periudhe studimoreMiti itepër vokalit intensive shqiptar në keto shtypi në optikënkanë dhënë përmuzikologjike të ndër vite, janë pikërisht Sotiri ka mundur “ti lexojë” shpirtin sopranos së veçanërisht mbrojtja e disertacionit në vitin 1991 dy qytete me një kulturë superiore. momentet e dedikuara në libër: “Një personazh bukur dhe bëri qe i biri - Eno Koço të krijojë një me temë: “Muzika shqiptare në Kosovë”, me Blloku qëndror i kësaj monografie shtjellon tragjik i pakuptuar” dhe “Artistja e admiruar”. (Mbi monografinë Tefta Tashko Koço - Miti i sopranos të muzikologut P. Bello)lidhje shpirtërore të munguar nënë e bir (lidhje që udhëheqës Prof. Çesk Zadejën. Po ashtu, për t’u pikërisht aktivitetin e pasur koncertor dhe të rrallë Pikërisht, këta dy tituj, duket sikur e parathonë u nderpre mes tyre kur ai ishte vetëm 4 vjeç) duke evidentuar janë pjesëmarrjet e tij në simpoziume për kohën, të sopranos në Shqipëri (pas mbarimit dualizmin nëse do t’i vendosnim përballë njëri pohuar me fjalë tepër të ndjera dhe emocionuese e konferenca shkencore në Shqipëri e Rumani të studimeve) duke e vendosur atë në kontekstin – tjetrit në këtë mënyrë: “E pakuptuar” apo “E se “Ato fotografi folën me mua tërë jetën”. (vend në të cilin për pak kohë ka jetuar e punuar). historik, të para dhenga pas Doc. luftës. Holta Por, kësaj SINA situate (Kilica) admiruar” - dualizëm i nuhatur dhe kapur me Gjykoj se pika më e rëndësishme dhe kulmore Ndërsa, një gamë e gjerë e artikujve të tij studimorë i shtohet edhe konteksti artistik, pasi veprimtaria inteligjencë nga autori si shfaqje ekzistente të Muzikologe, Pedagoge në Universitetin e Arteve, Tiranë e monografisë është pikërisht “Performancë dhe janë botuar në revista shkencore si brenda dhe koncertore e T. T. Koços shihet krahas asaj të kohës, shtjelluar me shumë finesë dhe njëkohëshëm stil”. Performanca vokalo-skenike e T. T. Koços jashtë vendit. Tematika e tyre i përket kulturës protagonistëve të tjerë të skenës muzikore të kohës, me kompetence në të dy këto kontekste në dukje është vërtetë një performancë “me stil” tepër muzikore gjithëkombëtare. Gjithashtu, P. Bello si L. (Aleksi) Gjoka, K. Antoniu, M. (Paluca) Kraja, përjashtuese nga njera - tjetra (ndoshta dikush të veçantë dhe, natyrisht, në këtë aspekt për të eshte ideator e organizator i shumë koncerteve J. (Filce) Truja, T. Guraziu, K. Trako me të cilët tjetër do të kishte nguruar të polemizonte mbi “të analizuar cilësitë e saj vokale dhe interpretative, me repertor klasik, të cilët kanë prekur skenat e ajo bashkëpunoi intensivisht. pakuptuarën”!). Dhe, pikërisht në kahun “pozitiv”, si dhe ndryshimet në vite të ngjyrës së vokalit dhe Shqipërisë, Rumanisë, Greqisë, Maqedonisë etj. si Një meritë e veçantëDirigjenti e autorit dhe eshte muzikologu kapja e studiuesi P. Bello vlerëson vjen faktin para se polexue ky “personazhsit shqiptar tragjik me pjekurisë këtë monografi artistike, studiuesin të shumëpritur, e kanë ndihmuar, së dhe është aktualisht dirigjenti i Bandës dhe i Korit thelbit të shpirtit artistikdedikuar të Teftës një prej (siç eikonave thërret tëi pakuptuar” artit dhe ishtekulturës ndërkohë sonë “artistja kombëtare, e admiruar” sopranos pari, vetëTefta interpretimet Tashko eKoço. 20 viteve të jetës së saj pasi ajo “…ishte e para interpretuese që prezantoi “Lyra” të qytetit të tij të lindjes. Por, një aspekt autori me një ajër Sigati njëfamiljar) prej si pedagogëvedhe nxjerrja në dhe drejtuesve të Liceut që mban emrin eartistike, saj në porKorçë, edhe konsideratatP. Bello ashtue bashkëkohësve si ndoshta i panjohur i studiuesit në fjalë eshte edhe pah e aspektit më të rëndësishëm të karrierës së veprat vokale shqiptare të kompozitorëve K. Kono, dhe shtypit të këtyre viteve (e më pas). Në fokus të përkthimi dhe, pikërisht, ai është përkthyes i disa saj në lidhje me kulturënsopranoja muzikore në fjalë kombëtare nuk - e K. “tradhëtoi” Trako dhe E. qytetin Kovaci”. që e lindi dhe e rriti,këtij për momenti të cilin shtjellues, vijon që zë të edhe jape një hapesirë një më prej veprave të autorëve më të zgjedhur të letërsisë rregjistrimin (inçiziminkontribut në pllaka të gramafoni) çmuar në në cilësinëPor, momentet e dirigjentit më të rëndësishme dhe muzikologut. të kësaj të E, madhe pikërisht, trajtimi, është edhe repertori ky punimi saj: si ai klasik rumune, ku veçohen veprat e V. Eftimiut. Paris (me N. Mukonmonografik, dhe grupin) si dhe dëshmon në Milano lidhjen monografie, e ngushtë ku thellohet të dhe studiu del esitnë pah me më vendlindjen;tepër botëror që me “ishte artin një lloj dhe burimi kulturën i pashtershëm e dhe Qëllimi i autorit për te realizuar një studim të - të këngeve shqiptare (zbulimi dhe prezantimi i të puna e studiuesit muzikolog, janë pikërisht ato shumë i synuar prej sopranos”, por mbi të gjitha thelluar monografik për një figurë të tillë, lidhet së cilave i takon të biritngjizur - dirigjentit në AND-dhe muzikologut në e saj; qëme flasin personalitetet në mënyrë analitike që lindën për karakteristikatprej saj, ku sirepertori një gur i pasur i çmuar i këngëve qëndron popullore, Tefta rreth 40 të pari me një detyrim moral ndaj asaj ç’farë ka dhënë Eno Koço). PikërishtTashko këto këngëKoço si– dhenjë zonjë pjesët eprofesionale madhe e kantos,të sopranos, siç për e quandimensionin autori e sopranonsaj si inçizuara e vyer. dhe 80 të faktuara në shënimet e saj. Një si vlerë sidomos për kulturën tonë kombëtare kjo klasike që sopranojaFormimi i kishte në repertor,muzikologjik fituan prej i autoritartiste edhe vokalit, jo vetëmkonkretisht (diplomimi në: “Skena ie tijoperas, në vitin informacion 1980 për shumë dirizhim domethënës, në klasën që del e në dritë artiste, por nga ana tjetër është e lidhur dhe me saj një zë dhe individualitet të papërsëritshëm, gjë tempulli i ëndërruar”, “Koncerti i fundit” si dhe si rrjedhim, është se shumë prej këtyre këngëve pasurimin e memories sonë kulturore. Duke pasur që çmohet dhe vlerësohetProf. R. si arritjeJorganxhi e madhe dhe për në “Performancëmuzikologji dhe në stil”. klasën e Prof. A.Paparistos)janë vjen mbledhur përmes prej sajnjë në CV treva të tëpasur ndryshme të parasysh se për këtë artiste është folur dhe shkruar kohën dhe në kohëqë (në përfshin jetëgjatësi). sidomos Pra, rëndësia harkun “Skenakohor etë operas, dy dekadave tempull i të ëndërruar” fundit, ështëku vlen Shqipërisë, për t’u gjëpërmendur që e kompleton veçanërisht akoma më shumë shumë edhe më parë, një sipërmarrje e tillë ka historike dhe dokumentarembrojtja e tyre, e disertacionit siç del edhe nga në pikërishtvitin 1991 pikëtakimi me temë: i i lexuesist “Muzika me shqiptare aktivitetin nëfigurën Kosovë dhe personalitetin”, me udhëheqës intelektual Prof. e artistik të saj kërkuar një angazhim tepër serioz, për të sjellë faktet, qëndron në ekzistencën e audios të ardhur operistik të T. T. Koços, i cili kulmoi në Operan në sytë e lexuesit. Përmes analizave muzikologjike një kontribut të ri (nisur nga një këndvështrim i ri) deri tek ne, duke pasur parasysh vitet kur ato u e Beogradit ku sopranoja jonë ishte protagonistja shumë të arsyetuara dhe përfundimeve logjike, përmes një punimi të thelluar dhe shumëplanësh. inçizuan (përkatësisht, vitet:‘30, ‘37, ‘42). Në ekskluzive e roleve kryesore të heroinave: ndriçohen vlerat e çmuara interpretative por edhe Ky libër, i konceptuar në 13 momente të këtë kontekst, një aspekt shumë i veçantë dhe i Rozina nga “Berberi i Sevijes” se Rosinit dhe ato “rikrijuese” në një kuptim të T. T. Koços, në rëndësishme që progresojnë narracionin biografik cilësueshëm (në lidhje me rregjistrimet e para të Mimia nga “Bohema” e Puçinit. Gjykoj se për lidhje me pasurimin, emancipimin apo kultivimin, si human dhe profesional të artistes, krahas bëra në Francë) është njohja me zërin e sopranos artistët dhe artdashësit ky është një fakt që e pra me ridimensionimin që i bën ajo këtyre shtjellimit dokumentar dhe analitik, është i që në moshën 20 vjeçare. rrit shumë personalitetin e saj artistik ne sytë e këngëve, duke thelluar vlerën autoktone dhe çliruar pasuruar me detaje letrare-artistike të spikatura. Tek të dyja pikat e tjera shtjelluese, të tyre, duke gjykuar se dëshira për të kënduar në prej tyre frymën shqiptare (larg orientalizmit) nën Që në fillesë të librit, ngjall menjëhere një interes konceptuara nën titujt shumë domethënës dhe të opera i kaperceu kufijtë shtetërore, për arsye të statusin e vulës së saj personale. të veçantë për lexuesin, pasqyrimi i shumanshëm goditur artistikisht: “Muzat nuk ndalen” si dhe pamundesisë për të interpretuar në atë kohë Nuk e di nëse do të kishte qënë e mundur që i të dhënave që lidhen me prejardhjen sociale “Dashuri dhe Art” autori lidh natyrshëm aspektin një opera të plotë në skenën shqiptare. Sa të autori të realizonte edhe një CD audio shoqëruese të sopranos, pikërisht duke nisur nga prindërit profesional të artistes me atë njerëzor. Shfaqet mrekullon fakti aq edhe të trishton destini se i me librin, ku të përmblidheshin interpretimet më dhe familja, si shtyllat e forta në formimin e natyrshëm edhe kjo anë e jetës së saj humane, gjithë ky impenjim dhe kjo punë këmbëngulëse të mira dhe më përfaqësuese të kësaj artisteje personalitetit të saj. Njëkohësisht dhe evidentimi pikërisht ajo bashkëshortore me të shoqin, shumë rezultative, ky sukses që po i jepte kësaj “mit” (siç cilësohet që në titullin e librit). i frymës sociale, ambjentit intelektual dhe situatës baritonin Kristo Koço (sidomos e vlerte në këtë këngëtareje shqiptare me një zë mahnitës vendin Ndërsa, duke shkuar drejt përmbylljes së kulturore dhe artistike ku ajo u rrit (m.gj. se lindi drejtim është korrespondenca kur ata ishin larg e merituar edhe jashtë kufijëve, do të përfundonte monografisë, lexohet një konstatim i ngritur si në Fajum të Egjiptit, ajo në moshën katër vjeçare njëri-tjetrit) por, në të njëjtën kohë, del në pah shumë shpejt me “Koncertin e fundit” te datës rezultat i përvojës së studiuesit (por që është i u kthye në atdhe, në origjinën e familjes së saj edhe bashkëpunimi artistik i tyre, ku veçohen 24 prill 1946 në atdhe, i cili do të ulte siparin njohur) se: “Interpretimi është një fushë delikate në Korçë) janë aspekte plotësuese që krijojnë gjatë inçizimet në Radio-Tirana. Përmes këtyre të përfundimisht për rolet por, mbi të gjitha, për edhe sot për kritikën”- konstatim shumë i drejtë, leximit një përfytyrim gati vizual. fundit, studiuesi bën edhe një analizë të shkurtër “kryerolin” – vetë jetën e saj. Ashtu si ne operat duke e parë në raport me krijimtarinë, por që në Autori depërton më tej në labirinthet e karakterit të cilësive interpretatitve të baritonit K. Koço - pak dramatike, ku kulmi vjen shpeshherë bashkë me këtë botim është superuar me sukses, si rezultat i dhe anës emocionale të këngëtares, të formuar në i njohur tek ne për aktivitetin artistik dhe vlerat që zgjidhjen (tragjedinë), ashtu edhe në libër autori cilësive intelektuale të tij dhe përvojës profesionale këtë situatë komplekse. Veçanërisht, ndriçohen mbartte. ka ditur të përcjellë me konseguencë momentet të formuar ndër vite. dhe evidentohen hapat e njëpasnjëshëm dhe të Ndërsa, dy momentet e spikatura të librit, i pari më kulminante të karrierës së saj, momente që për Si përfundim, edhe ky botim monografik është sigurt të T. T. Koços, në rrugën e mundimshme në lidhje me etikën sociale të Teftës dhe cilësitë ironi të fatit bashkohen edhe me pengesat absurde finalizimi i akumulimit të punës disa vjeçare në dhe shumë të bukur të artit vokal, pikërisht përmes karakteriale të saj (të pakompromis me padrejtësitë të krijuara nga politika e rregjimit të kohës, që nuk kerkimet muzikologjike e më gjerë, të studiuesit shumë fakteve të panjohura, duke nisur që nga dhe mediokritetin) të cilat shpesh binin ndesh e lejoi të shkonte dhe të realizonte, ashtu siç dinte P. Bello dhe një kontribut më shumë në studimet vendi që zë në formimin si artiste e ardhshme e me xhelozitë e hapura apo të fshehura, që kanë ajo, mjeshtërisht kryerolet e Traviatës së Verdit muzikologjike shqiptare, që jam e bindur se do të skenës - pedagogu i saj i parë - Sotir Kozmo e, deri ekzistuar dhe ekzistojnë gjithmonë mes artistëve dhe Batërflait të Puçinit përsëri në Beograd. Del pasohet edhe nga të tjera prurje po kaq cilësore të tek shkollimi dhe karriera në Francë (Montpelie (sikur duan te thonë se “Atje ku nuk ka armiq nuk në pah përmes përshkrimit të autorit, edhe në këto këtij studiuesi në të ardhmen. pagina 17 Anno 11 n.1 Febbraio 2013 Storia Mirë ardhsh Ali Pashë Tepelena, Luani i Shqipërisë Nga Keze Kozeta Zylo me jelekun prej kadifeje të qëndisur me ar, me popullit tepelenas dhe gjithë patriotëve shqiptarë. xhamadanin prej stofe të zezë dhe me koburen dhe Ai u përjetësua në këngët popullore, në poetët eklaratën e kreut të ekzekutivit të shtetit kamën me doreza prej argjendi të punuar. Tar- e shquar tepelenas dhe shkrimtarët. Aliu ishte i shqiptar z.Sali Berisha në mbledhjen e tarët me qylafet e gjatë mbi krye; Turqët me çall- gjallë në vendlindjen e Tij, Beçishtin. Madhështia Dkomitetit ndërshtetëror për 100 Vjetorin e mat dhe kaftanët e veshun me gëzof përbrënda. dhe bëmat e Tij tregoheshin nga burrat e moçëm Pavarësisë se do të sjellë së shpejti kokën e Ali Pa- Te gjithe këto kostume të bukur plot ngjyra dhe beçishtjotë buze rrapit ku ishte ulur këmbëkryq di- shë Tepelenës, Bonapartin e Ballkanit, nga shteti shkëlqim, ashtu edhe banesa e Ali Pashës for- kur Pashai. E rritur me nënë nga Beçishti sa herë turk e mirëprita. Berisha pohoi se Aliu është një monin një pamje fort të këndshme për nje të huaj. shkoja pranë gjyshërve atje, ishte e pamundur të strateg dhe i tha botës se ky komb është i pam- Më futën në nje dhomë që ishte shtruar mjaft bu- mos dëgjoje histori të vërteta të Pashait kthyer në poshtur. “Kaq e vërtetë është sa sulltani i kërkoi kur dhe Sekretari i Vezirit më pyeti për shëndetin legjenda, ata i tregonin me një krenari të ligjshme, kokën për të vërtetuar që ishte vrarë. Ne duhet mbas modës turke. Nuk më lejuan të paguaj as për por pse jo dhe të trishtuar që figures së Tij nuk të bëjmë gjithçka që ta kthejmë. Midis Tepelenës fjetjen, as për ushqimin dhe as për i ishte dhënë vendi dhe merita dhe Muzeut Kombëtar kjo do zgjidhet, ai ka një ndonje send tjetër”. e duhur historike... Ai u rrit në vend të merituar në histori”. Edhe pse është tepër Perandoria turke dridhej përballë familjen aristokrate të Beçishtit ku e vonuar sjellja e eshtrave të Ali Pashe Tepelenës strategut dhe Luanit të Epirit Ali nëna e tij vinte nga dera e madhe kjo si rezultat i politikave gllabëruese të admin- Pashë Tepelenës, ndaj dhe Sulltani e Konicajve nga Faik Konica. Aliu istratave dhe historianëve që kanë drejtuar dhe kërkoi kokën e shqiptarit tepelenas ishte i biri i Veli Bej Tepelenës dhe shkruar për Kombin tonë, deklarata e Kryemin- në tepsi që ta besonte se Aliun e Hankos e cila ndikoi fuqishëm në istrit duhet përgëzuar. Kjo për arsyet dhe faktet vranë... Gjithmonë më ka shqetë- rritjen e birit të saj, vezirit të Epirit, e shkuara, në një kohë ku armiqtë tanë na bërta- e padiskutueshme që ka figura e shquar historike suar fakti që: “Si është e mundur ndaj dhe populli i ka kënduar: sin për ditë në faqe t’Evropës se kurrë nukë jemi e Ali Pashë Tepelenës. Veprat dhe luftrat e Aliut që historianët kanë heshtur per- Koka epërpiekur Ali Pashe Tepelenes për lirimin i dorezohet t’onë, është Sulltanit turp, thom të janë përkthyer në 40 gjuhë të botës, siç shikohet ballë figurës madhore dhe tepër të ... Hanko kur polle Alinë ndodhen njerëz të lindur Shqipëtarë qi përpiqen figura e tij renditet pas Heroit Kombëtar Gjergj rëndësishme të Kombit shqiptar Ali të pakësojnë fytyrat qi i dhanë çkëlqim Shqipërisë, Kastriot Skënderbeut. Pashai tepelenas tërhoqi Pashë Tepelenës i cili me zgjuarësi ndriti bota vetëtimë...! në vënt që të përpiqen të rëfejnë se fajet e atyre vëmendjen botërore, të studjuesve të shquar, të dhe diplomaci iu tregoi vendin hor- Eshtë fakt se ka pasur shumë fytyrave ishin fajet e asaj kohe po vlera ish vlera politikanëve më në zë, të poetëve të famshëm si dhive turke duke e mbajtur gjithë kundërshtarë për Ali Pashë Tepele- e tyre. Eshte vërtet se, kur mendohem se ç’farë Bajroni etj... dhe i uli këmbëkryq në Kalanë mad- Epirin jashtë pushtimit turk?” Këtu nën dhe do te ketë, biles disa prej Shqipëtarë jan’ ata qi duan të mbulojnë me kël- hështore të Tepelenës që ngrihet mbi lumin Vjosa e kam fjalën për ata historianë që tyre armiq të betuar të Tij të cilët baza emërin e luanit qi i vuri spatën Turqërisë, dhe me te drejte e kanë quajtur si ballkoni i Perën- fatkeqësisht kanë firmën “de jure” i janë bashkuar njerit prej armiqve shpejt ngushëllohemi”... Por le të hidhemi përsëri dive Pagane. dhe nisen nga interesa meskine dhe të Tij Pukëvilit famëkeq francez. tek koka e Pashait që do të kthehet në Shqipëri, Ja si shkruan Lord Bajroni kur vizitoi Tepelenën të çastit ku më së shumti e kanë shtrembëruar dhe Por a duhet që këta dashakeq të historisë sonë pyetja është po trupi i tij që ndodhet në Janinë kur dhe kalanë e Aliut: çoroditur lexuesin. Asnjë institucion nuk ka deri të thonë fjalën e fundit dhe ta zhvirgjërojnë his- do të vijë? Shpresoj që së shpejti të kthehet dhe “Nuk do të harroj kurre ditën kur hymë në Te- me sot emrin e Tij, asnjë Muze nuk është ngritur torinë? Në periudha të caktuara ka pasur dhe ka trupi i Pashait dhe të prehen të qetë në Mëmëd- pelenë, në orën pesë të mbremjes, ndërsa dielli për Atë, ndërsa Kalaja madhështore u popullua nga burra Shqipëria që iu kanë treguar vendin e duhur heun e Tij për të cilin luftoi gjer në fund të jetes ishte duke perënduar. Më erdhi në mëndje, me banorët vendas ... Në Beçisht ku është vendlindja këtyre alla studjueseve shqiptarë dhe të huaj që së tij për Pavaresi dhe shkëputje nga Perandoria pak ndryshime në veshjen, përshkrimi i Branstone e Pashait, një fshat nga më piktoreskët që shtri- hedhin baltë mbi Historinë. Midis tyre më duhet otomane turke që e mbajti nën zgjedhë për 500 Castle në nje nga librat e Walter Scott. Veshja het butësisht rrëzë Shëndëllise dhe ka përballë të përmend Faik Konicën një nga korifejtë e kul- vjet të robëruar. Atëhere do të përmbushet një nga ndryshon mbas kombësise së trimave që janë në Tepelenën, nuk ekziston asgjë, edhe pse më parë turës shqiptare i cili iu është përgjigjur armiqve të misionet historike e institucioneve shtetërore për ta shërbim të Vezirit. Shqiptarët kanë petkun ma të dukeshin rrënojat e shtëpisë së tij... Megjithatë Pashait si më poshtë: “Eshtë turp, në një kohë ku vendosur Ali Pashe Tepelenën atje ku e ka vendin, mrekullueshëm të botës me fustanellën e bardhë, Ali Pashai ngeli rrënjë gjer në eshtër në zemrat e kombi shqipëtar zuri të pendohet për pa-udhësit’ pikërisht në Muzeumin Kombëtar. Át Vinçenc Prennushi, martir i fesë dhe i demokracisë Nga Prof.Dr.Albert Frashëri e Shqypnís zhvilluen në dhén t’anë studimin e folklorit. Pikërisht këto ishte në logjikën e kësaj figure poliedrike falë talentit, nji program të bazuem mbi “fé e kritere janë meritë e madhe edhe kulturës dhe njohjes së thellë të gjuhës shqipe dhe deja e këtij shkrimi lidhet me qindvjetorin e atdhé” fort të dobishëm për kombin Át Vinçencit, që në parathënien e shumë gjuhëve duke filluar nga gjermanishtja. Kjo e Pavarësisë së vendit qe, fatmirësisht, na gjen tej shqyptár.” [“Vepra atdhetare e Visareve shkruan: “Poezia popullore vërtetë përkon me traditën e intelektualëve shqiptarë Iperiudhës së totalitarizmit komunist, që çensuroi Françeskanvet në Shqypní”, botuar e, jo vetëm s’do lanë m’anesh, por do para, gjatë e pas Rilindjes Kombëtare, nga jugu në arbitrarisht shumë figura të rëndësishme të Rilindjes në “Hylli i Dritës”, 1940 (XVI), ruejtë si nji visar i çmueshëm, si nji veri të trojeve shqiptare. Ndoshta ata e ngritën në Kombëtare e të periudhave të tjera historike. nr. 12]. Át Vinçenci drejtoi disa flakë prej së cillës do të marrë dritë e piedestal rolin e gjuhës amtare dhe të gjuhëve në Personalisht jam magjepsur nga hiri e madhështia revista ndër të cilat “Hylli i Dritës”, nder kombi”. Dhe në fakt krijimtaria përgjithësi, sepse vetëm gjuha u jepte lirinë për të e personaliteteve të shquara që regjimi komunist vatër e botimeve letrare, pra një letrare e tij “mori dritë” prej poezisë vleresuar e adhuruar atë që ende sot quajmë Troje dhunoi duke dashur të shpërfytyrojë thelbin e ideve kuvend i intelektualëve për kulturën popullore ku aq shumë u mbështet. Shqiptare. Kjo fjalë e lashtë i shkon për shtat të te tyre. Ndër ta, nga më të ndriturit, është padyshim e problemet shoqërore të vendit. Krahas përkushtimit në disa fusha, qenurit shqiptar dhe kush e shqipton, provon nje fare Át Vinçenc Prennushi: personalitet i shquar i kulturës Krijoi të përjavshmen “Fletorja e së në vitin 1917 ai dha ndihmën e ndjenje mes nostalgjisë dhe brengës. Brenga ishte dhe i kishës katolike, luftëtar i demokracisë së re që diellës” e të përkohshmen “Zani i vet si anëtar i Komisisë Letrare të pasoje e mungeses se nje shteti unitar, qe ne nje fare po lindte në Shqipëri në gjysmen e parë të qindvjeçarit Shna Ndout” e, n’atë kohë, përktheu gjuhës shqipe në Shkodër që donte menyre zavendesohej nga termi “Trojet e te folmes të shkuar dhe, për këte, i dënuar me një vdekje në e botoi pjesë të Testamentit të Ri, të përcaktonte rregullat e para të shqip”, pra Trojet shqiptare. Sigurisht që njerëzit e tortura çnjerëzore në burgjet e regjimit të shkuar. veprat “Jeta e Shën Françeskut”, drejtshkrimit. Më 1918 botoi “Fjala kishës gjatë katër qindvjeçarëve e kanë vuajtur më Át Vinçenci nuk u mposht e nuk braktisi parimet “Jeta e Shna Ndout”, etj. Me të hyrë e Zotit” dhe “Grueja shqyptare”. Më shumë atë ndjenjë e, bashkë me të, edhe vakumin demokratike që frymëzuan jetën e tij, por i mbrojti në atdhe nga Austria, iu kushtua me 1919, botoi dhe shfaqi në Shkodër që solli në botën shqiptare humbja e lidhjeve me ato me çmimin e një jete të vyer. Padrejtësia që iu ba shumë pasion mbledhjes e sistemimit dramën “E tradhtuemja”, një Europën mëmë. Bëj mirë të kujtoj që edhe shkrimtari figurave si Fishta, Prennushi, Konica, etj. përbënte të folklorit të pasur të vendit, sepse përshtatje nga letërsia e huaj. Në vitin i madh i trojeve shqiptare, Kadare, shprehet qartazi një njollë të zezë, të frymëzuar nga obskurantizmi i mendonte që “çdo plak që vdes, merr me vehte 1921, në moshën 36 vjeçare, boton përmbledhjen për nevojën jetike të lidhjeve me Europën, të cilës i totalitarizmit komunist. Ajo ideologji e privoi qytetarin edhe nji pjesë të kulturës sonë, që ndoshta nuk do e njohur poetike: “Gjeth’ e Lule”. I ndrituri prof. përket kombi ynë, sot si në të gjitha kohërat.Pjesë e nga mundësia për të formuar personalitetin dhe ta gjejmë ma. “. Në një kohë relativisht të shkurtër E. Çabej e quante Át Vinçencin poetin e qytetit rëndësishme e jetës së Át Vinçencit është veprimtaria vetëdijen e tij në detin e pafund të ideve dhe veprave mblodhi dhe botoi në Sarajevë me 1911 veprën të Shkodrës, ndërsa F. Konica ishte i magjepsur patriotike. Vitet me një herë pas shpalljes së të njerëzve të shquar të vendit. Është detyra jonë “Kangë popullore gegnishte”, që bëhet themeli mbi nga lirikat e tij. Vlerën e poezisë se Át Vinçencit e pavarësisë, ishin të vështira edhe për Shkodrën. Kjo, të plotësojmë ato boshllëqe që dhuna dhe çensura të cilin më pas do të ngrihej vepra madhore “Visaret dëshmon edhe fakti që mbas luftës, me 1945 e1946, sepse qyteti ishte i pushtuar nga forcat ushtarake të komuniste krijoi ne vetëdijen e kombit. Kjo aresye më e Kombit”.Pasi falënderon, në parathënie, mikun e në librat shkollore ishin edhe poezitë e njohura te vendeve të ndryshme dhe qyteti ende nuk bënte pjesë shtyn të analizoj veprën e një patrioti, intelektuali dhe studiuesin e shquar të kultures shqiptare, Karl Patsch, Prennushit, “Lulekuqja”, “Nanës”, “Ushtari i vogël”, në shtetin shqiptar. Át Marin Sirdani, në studimin e personaliteti te shquar të kishës sonë dymijëvjeçare, për ndihmën në kriteret e sistemimit te “Kangëve”, deri në arrestimin e tij nga pushteti komunist. Kur cituar më lart, shkruan: “Në ket kohë Át Gjergj Fishta siç është i Ndrituni Át Vinçenci.Shumë e pasur e Át Prennushi përvijon me një qartësi largpamëse, mësoi për vdekjen ndër tortura të Át Vinçencit, poeti e Át Vinçenc Prennushi mbajnë ligjerata publike komplekse figura e Át Vinçencit për ta paraqitur në që rrjedh nga dashuria e pakufishme për kombin e Lasgush Poradeci tha: “E vramë poetin ... e vramë me neper gjytete, mbi të drejta të Shqypnís.” pak radhë. kulturën e tij, edhe piksynimet që, edhe sot, mbas heshtjen tonë”. Poezia e poemthit “Grueja shqyptare” Ne 1913 Át Fishta ngriti flamurin e shqipes në Ai u lind në Shkodër më 4 shtator 1885 e u pagëzua 101 vitesh, e ngrejnë këte figurë, të pastër si ari, në e Prennushit, frymëzoi Át Martin Gjokën, i cili e këmbanoren e KishësFrançeskane të Shkodrës, por me emrin Kolë. Pas shkollimit të pare në vendlindje, Panteonin e Atdheut. Ja çfarë thotë në parathanien muzikoi poemthin dhe në prag të pushtimit fashist, u detyrua të linte qytetin sepse ende për shumë pranë kolegjës françeskane, plotësoi studimet në Itali, e vepres së vet. “Të vendosun mbi ket mendim e në vitin 1939, në mbledhjet publike këndoheshin shqiptarë ajo shkaba e zezë dykrenare në sfondin Poloni dhe Austri. Kthehet në atdhe me një formim t’pershkuem prej dashtniis së perparimit e gjytetnimit ato vargje që u banë shkëndijë per demostratat që e kuq të lirisë, nuk kish kuptim pas katërqind vjet të përsosur e të shumanshëm dhe më 25 mars 1908 të kombit, kemi perpjekë mendimin nja disa vetë me shpërthyen në Tiranë e Shkodër kundër atij pushtimi. robërie. N’atë kohë, Át Vinçenci, më i ri se Fishta e shugurohet meshtar i Urdhnit Françeskan e nga ajo ditë mbledhë e me botue kangët, kanunin, prrallat, fjalët Vinçenc Prennushi ishte konseguent me parimet e me marrëdhanie të mira me të gjithë qytetin, arriti me merr emrin Át Vinçenci. Pati detyra të randësishme e t’moçmit, gojdhanat e besimet e hershme t’popullit veta demokratike. Kjo shihet edhe në zgjedhjen e durim t’i bindi të gjithë bashkëqytetarët për një miting në saje të përkushtimit të madh ndaj kultit fetar, por tone, si n’Gegni ashtu n’Toskni e nder shqyptarët veprave që përktheu në shqipen e tij elegante e të të madh në kështjellën e Rozafës. Të gjithë së bashku edhe ndaj kulturës dhe dashurisë për vendin e tij. të përjashtes, e ket vepër e kemi quejtë “Visari pasur. Përktheu dhe botoi romanin “Fabiola – Kisha n’ate miting të paharruar të popullit të Shkodrës Dy herë provincial i françeskanëve; ipeshkëv i Sapës Kombtar”, pse kjo do të vlejë per me perpilue historin nëndhe” të kardinalit anglez Nicholas Wiseman të shtunën e largët të 14 marsit 1914, lartësuan e më pas arqipeshkëv i dioqezës Tiranë-Durrës. e Shqypnis e për me zhdrivillue e hijeshue gjuhen, pa (1802-1865), romanin “Quo Vadis” (Ku po shkon?) flamurin kombëtar pasi mposhten rrethimin e qytetit Me gjithë ngarkesën e madhe në këto detyra, ai iu të cillat s’mundet me perparue kurrë nji komb, tuj të shkrimtarit polak Henryk Sienkiewicz (1846-1916), prej malazezve. Madhështor dhe i paharrueshëm qe kushtua me mish e shpirt problemeve të kulturës të kenë se historija asht msuesja e jetës e gjuha asht romanin “Burgjet e mija” të italianit Silvio Pellico mitingu i shkodranëve, të gjithë pa dallim feje. Më qytetit të tij dhe të mbarë vendit. Veprimtaria e tij vegla ma e para e t’perpjekunit të mendimeve tona (1789-1854) si dhe nëntë këngë të eposit gjerman shumë se njëzet mijë vetë u tubuan në atë kështjellë klerikale nuk mund të veçohet nga krijimtaria letrare, e kryethemeli i kombsis.”. Në “Visaret e Kombit” te Nibelungeve. Babai i një mikut tim shkodran më të lashtë, përpara të cilëve foli Vinçenc Prennushi sepse të dyja kanë një bosht të përbashkët: dashurinë u botuan, më tej, vertetë thesare si Kanuni i Leke tregonte per respektin qe kishin myslimanet për të: 29 vjeçar. Ishte një fjalim i zjarrtë, botuar disa herë për vendin, ndjenjë që në personin e tij ndërthurej Dukagjinit, Përrallat e At Donat Kurtit etj. Deri vone “Át Vinçencin ne myslimanët e quanim Melek”. nga shtypi i kohës e qe frymëzoi atdhetarët deri në mrekullisht me parimet demokratike. Pra mund të Instituti i Kultures Popullore e ruante si sytë e ballit Melek do të thotë Ëngjell. Profesor V.Bala, autor i ardhjen e komunizmit. Prennushi ishte i vetëdijshëm themi që në personalitetin e Át Vinçencit jeton e këtë vepër, por pa cituar asnjëherë autorin e saj, Át studimit “Historia e letërsisë së pavarsisë”, permend për vështirësitë e ndërtimit të një shteti modern, që udhëheq trinomi “françeskan – atdhetar – demokrat”. Vinçencin. Sipas këtij instituti, “Visaret e Kombit” Nolin, Konicën e Prennushin si perkthyesit më të duhet të kthente shikimin nga Lindja në Perëndim, Shkruan historiani Át Marin Sirdani: “Françeskanët përbajnë veprën e parë me kritere shkencore në shquar te asaj periudhe. Vlerësimi i lartë si përkthyes (Vijon në faqen 22) Cultura Anno 11 n.1 Febbraio 2013 pagina 18 Jean Moréas, arvanitasi që themeloi simbolizmin francez Nga Luan Rama de la Grèce, ku ai flet për vëllezërit Tombazi, njëri prej të cilëve i quajtur Poeti i Moresë Manolis, i cili ishte guvernator i Hidrës“. Ai tregon se Manolis, gjyshi i Moréas-it “Grek nga Athina dhe me origjinë nga nëna, “mori anijen e tij në Nafplio shqiptare, nga e ëma, – shkruante poeti dhe me 200 luftëtarë zbarkoi në gjirin e i madh francez Guillaume Apollinaire Kisanos, duke pushtuar portin Drapani. (Gijom Apoliner), – Moréas ishte i tillë Kështjella e Kisanos, e rrethuar nga ai më edhe nga i ati. Atij i pëlqente të bënte të së fundi u dorëzua nga turqit. Tombazi njohur se mbiemri i tij i gjatë, që fshihte kishte sjellë topa dhe pastaj i kishte vënë një pseudonim të pëlqyeshëm për veshin ato në bedenat e kështjellës. Më pas, e francezëve, nuk ishte veçse një formë sulmoi drejt Kandanos, duke nxituar më e helenizuar e emrit shqiptar Diamanti… vonë në kryengritjen e Selinos…“ Edhe Nga trungu i familjes së tij, ai kishte gjysh Jacob Tombazi, vëllai i tij ishte një nga komandantin e lavdishëm të flotës greke, prijësit e Revolucionit Grek. Në historinë Tombazi, trimëritë dhe betejat e të cilit i e kësaj familje shkruhet se ata ishin në dhanë atij një emër të famshëm, në kohën këshillin qeverisës të ishullit. Më 1821 kjo kur grekët ngritën krye më 1821 për të familje i dha Revolucionit të katër anijet shpëtuar nga pushtimi otoman. Detari e saj të quajtura „Leonidha“, “Cimon“, i pathyeshëm pati idenë tu vinte zjarrin “Terpsichore“ dhe „Themistokli“, ku kjo një kolezh në Mynih për bijtë e heronjve anijeve turke, duke i shkatërruar aq shumë e fundit cila ishte më e madhja e flotës greke të rënë në Mesallongj. Kështu, ato, çka nxitën dhe heroizmin e Kanaris. greke, me dy topa dhe komandohej nga i ati i tij, Adamandio, u rrit me kulturë Ai më fliste për detarët hidriotë dhe Jacob-i. Rininë e tij, Jani nga Morea e gjermane. Ai bëri studimet për drejtësi në ishullin e bardhë, për Hidrën, e banuar kaloi nëpër rrugët që të çonin në sheshin Heidelberg dhe në Berlin u rrit me poezitë e Heine-s, Schiler-it dhe Goethe-s. Më nga shqiptarët, që kurrë nuk i kishin lënë Dhe shkëmbinjtë e rrahur nga vetëtimat, “Omonia“ dhe “Stygmatia“, që do t’i Rrënjët 1854, Adamandio u martua me të bijën turqit të zbarkonin atje…” të ngrëna nga dallgët janë. Jani nga Morea lindi në shtëpinë e kujtojë më pas në poezitë e tij Buzë një e admiralit të famshëm shqiptar Tombazi. Do të ishte një shkrim i poetit Në kulmin e lavdisë së tij në Paris, prindërve të tij në 15 prill të vitit 1856 dhe deti kam lindur: Vajza e tij quhej Parashqevi apo Shqevo Apoliner, (Apollinaire), botuar në librin Moréas, i deklaronte biografit Byvanck: si shumë arvanitas, ai u rrit në një shtëpi Kam lindur buzë një deti Jurdi, nga Hidra. Që i ri ai u dallua për e tij Bredharaku i dy brigjeve, që do të “Unë kam qenë gjithnjë një rebel. Në në lagjen “Plaka“, rrëzë Akropolit. Familja Që përcjell ëmbëlsisht ngjyrat e safirit të prirjet poetike. Ernest Reynaud shkruante zgjonte te unë kureshtjen për të madhin venat e mia rrjedh gjak klefti. Në fakt, e tij banonte në rrugën e “Filohelenëve“ Lindjes në studimin e tij rreth Moréas-it se „Turqit Jean Moréas, (Zhan Moréas) siç e njihnin unë nuk i përkas racës greke dhe besoj pranë sheshit të Kushtetutës dhe Pallatit E ku lisat mbi rërë gëlojnë… i përzunë shqiptarët nga Peloponezi dhe francezët, apo Jani nga Morea siç e se nuk ka më përfaqësues të llojit tonë. Mbretëror, e më vonë, në vitet 1873- A nuk janë në portretin tënd të trishtë ata u vendosën me shumicë në ishullin kishte francizuar emrin ai, pasi Moréas Familja jonë fisnike është me origjinë 1874, në rrugën Shën Filothea, pranë Zambakët e zbehtë të detit të e Hidrës, nga ku dolën familje të mëdha në fakt quhej Jani Papadiamanti. Rrënjët nga Epiri. Ajo quhet Papadiamantopulos, lagjes aristokratike „Plaka“. Pas tij lindën vendlindjes? si ajo e Kunduriotit, Vulgarit, Miaulit, e Moréas ishin bota arvanitase e ngjizur mbiemër disi i zgjatur në mënyrë komike dy fëmijë të tjerë, të cilët vdiqën shpejt A nuk është trupi yt i brishtë Tombazit, etj.“ Në Kujtime mbi Greqinë, me shtegtimin dhe fatet e historisë së por që besoj se do të thotë “diamant“ dhe më pas lindi e motra e tij, Kristina. Si kërcenjtë e gjatë të zambakëve të detit M. Max, pasi përmënd familjet e mëdha dy popujve, shqiptar e grek, rrënjë për dhe “papa, d.m.th. që ka patur një prift I ati i tij kishte një shpirt artisti. Ai e të vendlindjes? hidriote, dallon mes tyre Konduriotin të cilat ai shkruan dhe në poezitë e tij. në familjen tonë dhe “pulos“ është siç janë donte artin dhe që i ri kishte marrë një O dashuria ime! Ti paske vuajtur dhe Tombazët, shkruan ndër të tjera Ishte nostalgji që do ta ndjekë atë gjatë prapashtesat „viç“ në gjuhët sllave Para kulturë gjermane e franceze. Përkthente Që veç një dëshirë e gëzuar të na se „Hidriotët dhe fqinjët e tyre speciotë gjithë jetës në Perëndim, gjer ditën kur persekutimeve të turqve ne kemi emigruar Goethe-n nga gjermanishtja, por pëlqente udhëheqë janë me origjinë shqiptare. Ata flasin dhe do të vdiste si një pelerin dhe evropian nga trojet tona bashkë me familje të tjera shumë dhe gjuhën e letërsinë frënge. A nuk janë sytë e tu vetë gjëmimi i detit greqishten dhe shqipen. Janë shtatlartë e njëkohësisht. Apollinaire-i që e njohu në Peloponez apo Moré, siç i themi ne në Shkruante poezi, siç dëshmojnë dhe disa të vendlindjes? të fuqishëm, trima dhe me ecje krenare. nga afër Moréas-in, veçanërisht në vitet fillimin e shekullit. Prandaj dhe vjen emri poezi që kanë mbetur nga ajo kohë, një Atje ku takoheshin rruga “Eole” dhe Kanë një lloj mburrje dhe përbuzje për e fundit të poetit arvanitas, shkruante: Moréa, të cilin ne e adoptuam. Gjyshi im prej të cilave, poema e gjatë Vetëvrasja e “Hermes” ishte kafeneja “Greqia e grekët që jetojnë në kontinent. Ndryshe “Shumë herë, Moréas më ka folur për dhe vëllai i tij janë shquar në luftën për ushtarit të moçëm. Ai adhuronte ndër të bukur” ku shkonin zakonisht letrarët e nga të tjerët, vëllezërit Tombazi i presin të gjyshin e tij: “Kam shumë shënime që kanë Pavarësi. Nuk dua të mburr bëmat e tyre tjera dhe tablotë e El Greco-s apo poezitë rinj. Adoleshent, prindërit e thërrisnin huajt në mënyrë të gëzuar. Shtëpia e tyre të bëjnë me kohë të shkuara, të vjetra, – por mjafton të them se kjo familje ka nxjerrë e Schiller-it. Pikërisht këtë ndjesi artistike Janko. Në Athinë, në atë kohë ekzistonin është plot makete e modele anijesh, të cilat më tha njëherë ai, – por ato janë në një shumë heronj. Babai im jetonte në Athinë, e trashëgoi dhe Moréas-i. Historiani Julien veçse tri periodikë: ai i Biblikotekës i kanë marrë në vëndet e huaja. Të gjithë sunduk bashkë me një tufë dokumentash. në rrethin e princit bavarez, mbretit Othon, Gaultier, në librin e tij “Promenades Kombëtare, “Ilissos” dhe “Byron”, ku janë marinarë. Aty takuam dhe kapitenin Kur të kem kohë do t’i shoh dhe do të të cilin e sollën Fuqitë e Mëdha… Dhe et visites“ shkruan se “Babai i Jean ai lexonte me etje poetët e asaj kohe. Shahin, kunatin e Tombazit, i njohur për shkruaj diçka”. Ndonjëherë unë ia kujtoja pikërisht në këtë kohë nisi rebelimi im.” Moréas ishte rritur në Munih në një Disa dekada më vonë, duke iu përgjigjur betejat e tij detare…“ Po kështu, udhëtarja punën e sundukut. “S’kam patur kohë, – Në librin Jean Moréas, écrivain grec, (Jean kolezh të ngritur nga mbreti Othon për pyetjeve të gazetarit te gazetës Le Temps, franceze Adelaide Dufrénoy, e cila vizitoi më përgjigjej ai, – “por duhet të merrem Moréas, shkrimtar grek), Robert Jouanny bijtë e heronjve të rënë në Misalongj“. zotit Joseph Gaultier, Moréas i deklaronte: në këtë periudhë Greqinë, në librin e saj vërtet me to”! Dhe ai më fliste sërrish për citon dhe një përgjigje të Moréas dhënë Në një letër që shumë vite më vonë, “Kur isha fëmijë, kisha një guvernante Bukuri të Historisë greke, shkruan ndër të detarët hidriotë dhe ishullin e bardhë, gazetarit të revistës Lutece në vitin 1885 miku i ngushtë i Moréas-it, Raymond me shije mjaft të holla dhe të shkolluar, tjera se „komandanti suljot Diamantis ishte Hidrën, të banuar nga shqiptarët, që kurrë lidhur me emrin e tij. “Ju e citoni jo me de la Tailhède i shkruante nënës së tij, zonjën Dumény, hallën e aktorit tonë të një nga komandantët më të guximshëm nuk i kishin lejuar turqit të zbarkonin atje. saktësi emrin tim patronimik. Më lejoni t’ua ai i pohonte se „Jean Moréas është biri i famshëm Dumény. Kohën e adoleshencës dhe më të shkathët të ushtrisë greke. Më Një ditë Moréas po e sodiste ishullin. Ai them të plotë: është Papadiamantopulos kryetarit të Gjykatës së Lartë të Athinës unë e kam kaluar me poetët francezë. 1803 suliotët u detyruan të tërhiqen në ishte në kuvertën e anijes që po e largonte dhe është një emër për të cilin jam dhe nip i ministrit Papadiamantopulos, Lexoja pa pushim dhe pa u bërë ende ishujt jonianë dhe ai shkoi në Agarfa dku u nga Greqia. Ai e vështroi Hidrën gjersa krenar, një emër i lavdishëm në historinë të mbretit Jorgo… Nga piratët e ishullit dhjetë vjeç dukej se do këndoja me “lirën” lidh me dy luftëtarë grekë, Kazantonis dhe ajo dukej ende, ashtu e tëra si në mermer. e pavarësisë greke. Eshtë emri i të parit Hidra dhe heronjtë e viteve 1820, ai ka franceze. Dhe hynitë e plotësuan dëshirën Lepeniote, të cilët luftonin kundër pashait. Toka, shtëpitë dhe vargjet e Orientales, tim Papadiamantopulos, “gotzabas“ i marrë krenarinë e njerëzve që kanë lindur time… Historia e familjes së poetit është Meqë pashai nuk i mposhti dot, ai i njohu atij i vinin në mëndje: More-së, për të cilin historiani Gervinus për të komanduar…“ Duke kërkuar mbi e mbushur plot fakte e ngjarje trimërie. ata si „armatolë“, shef milicie të Livadhiasë. ”Lamtumirë atdheu im krenar, Hidra, ka shkruar: “Kur të gjithë menduan se prejardhjen e Moréas-it, interesant është Rrënjët e saj ishin fillimisht në Margarit Komandanti Diamantis i vazhdoi betejat Spartë e re! Misolongji humbi, ai shkoi në Zantes mes dhe informacioni se në „”onën e Dodonës, të Çamërisë. Por pas mizorive turke, e tij herë në Livadhja e herë në Eubea Lirinë tënde që sapo ke fituar, këngët lart njëmijë rreziqesh për të fituar ose për të në Epir, janë rrënjët e shtëpisë së Gjergj gjyshi i tij u vendos në Patras, ku shpejt (Evia), në Olimp apo Volos e gjetkë.“ Siç e ngrejnë, vdekur bashkë me mbrojtësit heroikë… Margaritit, i cili më 1742 ishte varur nga u bë i pasur. Por si shumë shqiptarë të dihet, më vonë, më 10 prill të vitit 1826, Direkët mbulojnë muret e tua, o qytet i Pothuaj në të njëjtën kohë gjyshi im tjetër, turqit. Biri apo vëllai i tij mbante emrin tjerë, pasurinë e tij ai e vuri në shërbim të Jani Papadiamanti, gjyshi i Moréas-it, u detarëve! Tombazi, me luftrat e tij kishte tronditur “Diamanti“: Papa Diamanti Margariti“. revolucionit. Madje ai ishte nga të parët që vra në mënyrë heroike në kështjellën e Lamtumirë! E dua ishullin tonë, ku armadën detare të sulltanit, siç thotë dhe Eshtë me interes të citojmë dhe disa nisi revoltën kundër otomanëve gjersa ra Misolongjit, në moshën 52 vjeçare. shpresa jonë gjallon, një këngë akoma popullore ndër marinarët rreshta të historianit anglez George Finlay hero në Mesallongj, ashtu si dhe Boçari. (vijon ne numrin e ardhshem) Lëndinat e tua valët i përkëdhelin, e arqipelagut“. nga libri i tij Insurection et régénération Në atë kohë, mbreti Othon kishte ngritur Aleksandër Moisiu, kundër kohës e harresës nga Aleks Buda sot oshëtimën e zërit të tij në rolin të ngihej ngadalë (sepse shfaqja jepej e Jedermanit. Nuk mund ta shpreh përjashta), kudo zotëronte heshtja dhe rijuesi i skenës e ka më të dot më bukur se ç’e ka thënë për të në skenë –vetëm Ai. Me fisnikërinë e vështirë se çdo artist tjetër që të shkrimtari austriak, Vilhelm Shmidbom: sjelljes, harmoninë e zërit, me lëvizjet, Kluftojë kundër kohës e harresës, “Zëri yt flet duke kënduar, por edhe që përbënin madhështinë e aktorit, me që vepra e tij të çmohet, shijohet e me zemërim, sikur hedh shkëmbinj improvizimin që i bënte pjesës duke i studiohet e shkëputur nga çasti i krijimit, e lisa, një vigan që në britjen e tij dhënë një jehonë të re dramës, ai ishte e shkëputur edhe nga krijuesi i saj, siç grumbullon zërin e botës e qetësohet i papërsëritshëm. mund të bëhet me librin, pëlhurën apo pastaj, i ndritur nga drita e një bote të Në një natyrë mahnitëse, me male gurin e gdhendur. Edhe vetë Moisiu çuditshme. Trupi yt, tretet, sallë e mure madhështore në sfond, në arkitekturën e ka theksuar dikur këtë karakter të zhduken – vetëm zëri yt mbetet, që ka e mrekullueshme të një skene të njëhershëm e të papërsëritshëm të artit marrë zërin tim nga goja. Ajo që mbetet improvizuar jehonte si oshëtimë zëri: të aktorit, ndoshta me keqardhje. Por prej teje kur zëri yt jehon përtej mureve “Jedermann, Jedermann”. ‘Jedermann’ në shumë figura dramaturgjike. Është vetëm zëri i papërsëritshëm i Moisiut “artisti i madh tejkalon kohët”, – kjo është një njeri i vetëm sa unë, si unë”. shqip do të thotë ‘çdo njeri’. Këtë titull kjo veçori krijuese një anë e spikatur e tregoi se ç’forcë të madhe transformuese fjalë e Gëtes vlen po aq për Aleksandër Të njëjtën gjë provoja dhe unë, kur isha mbante drama e Hofmanshtalit, me një artit të tij. Moisiu – Jedermann bëri të mund të ketë artisti. Ç’është e vërteta, Moisiun që la gjurmë të gjalla në fytyrën i ri, në amfiteatrin antik të Salcburgut, subjekt mesjetar që zhvillonte idenë pamundurën dhe arriti me madhështinë siç thotë edhe Tomas Mani duke folur artistike-kulturore të kohës së vet, një ku luheshin opera të Moxartit dhe ekzistencialiste: Njeri, mos mendo për e tij të sfidojë vdekjen, jeta e shfaqi për vlerat e regjisorit Maks Rainhard kontribut të shquar në thesarin e shfaqje teatrore. Aty Moisiu ishte i ftuar të tjerët, shpejt do të vijë vdekja e do të si kurrë ndonjëherë kuptimin e saj në ‘një meritë e madhe e tij është se zbuloi kulturës botërore, të pavjetërsuar edhe i përvitshëm në festivalin e teatrit të mbarosh. Ndërsa Moisiu në kundërshtim rënien e Jedermannit, që fitoi lirinë e poezinë rinore aq melodioze të Moisiut, në ditët tona, ndonëse me dëshpërim organizuar nga regjisori i shquar, Maks me konceptimin pesimist të Hofmanit e plotë si njeri, pikërisht në momentin të cilën me durim dhe bindje e mbrojti më duhet të them se çka është ruajtur Rainhard (Max Reinhard). Ai ishte interpretoi dramën duke i dhënë forcë e vdekjes, duke shkelmuar iluzionet e dhe e çoi deri në fitore, megjithëse nga zëri i tij është larg realitetit. Nuk aktori kryesor i dramave që luheshin. idesë së jetës kundër vdekjes, ide e shoqërisë së gënjeshtërt ku jetoi. Një kritika dhe publiku ishin disi skeptikë kam për ta harruar kurrë, e kujtoj edhe Sapo fshihej dielli dhe perdja fillonte lartë që aktori i madh e ka mishëruar skenë pa stolisje, pa dekor, ku zotëronte ne fillim”. pagina 19 Anno 11 n.1 Febbraio 2013 antichità L’imperatore Aureliano. Figlio di un colono illirico di Maria Teresa Carnevali provincia detta Dacia Ripense che ebbe pregiati Anche l’edilizia romana non per capoluogo Sardinia (Sofia). era più quella dal gusto classico e ella seconda metà del terzo secolo Rimase tuttavia in questa nuova tesa a dimostrare e diffondere l’idea d. C. a Roma non mancano i provincia un forte contingente di del bello e del prestigioso. Sotto Nnemici. Si verificarono anche popolazione romana romanizzata che Aureliano l’edilizia era protesa alla distaccamenti dall’impero centrale, di costituì il primo ceppo della popolazione difesa. Mura massicce, costruzioni provincie già conquistate. come, ad romena. A questo quadro di difficoltà poderosi. Interessava mostrare forza, esempio la Gallia che ad occidente si aggiunse la questione di Palmira. inespugnabilità. Anche in questa fase aveva fondato un nuovo impero a sé Alla morte in guerra di Edonato re critica Aureliano non disdegnosa stante di Palmira in difesa di Roma contro i costruzione di edifici pubblici come Dal nord si riversavano, inesorabili, Persiani, sua moglie Zenobia prese il la ricostruzione del foro di Cesare, le orde gotiche, sfondando le difese dei comando della provincia palmirena. della curia romana, del tempio della confini e razziando i territori romani. Il Zenobia era una donna dalla forte concordia e, particolarmente caro ad disperato bisogno di denaro e di soldati tempra, ambiziosa conquistatrice, Aureliano, il tempio dedicato al Sole. creava scompiglio in tutto l’impero, e protesa ad estendere il suo dominio alle Questa nuova edilizia, tesa non più a gli usurpatori sfruttavano questo caos provincie orientali di Roma fino alla riva significati propagandistici, bensì a scopi per rivendicare e spesso ottenere la destra dell’Eufrate. Fece una politica difensivi, costituì un grande impegno porpora imperiale. A tale scopo era contraria al suo defunto marito. Si alleò per Aureliano, sia per la ricerca del invalso l’uso da parte delle soldatesche con la Persiani contro Roma. Aureliano settore imprenditoriale, sia per le di destituire e persino di uccidere i loro dovette affrontare i suoi nuovi nemici forniture di laterizi. Molto spesso furono comandanti, al fine di intraprendere a più riprese. La sorte gli arrisi e poté impiegati materiali di recupero da la scalata al sommo potere. Si andava ritornare in possesso di Palmira e di edifici appartenuti ad altri proprietari, sfaldando, quindi, anche l’ordinamento tutto il territorio costiero fino in Egitto, edifici ormai dismessi delle famiglie dell’esercito. nonche eraZenobiapiù quellaaveva dalannessogusto aiclassico territori etesagentilizie,adimostrare come lee diffondere ricche dimore,l’idea le delbelloedelprestigioso. Le coorti romane non più formate SottoPalmireni. Aureliano In tal modol’edilizia Aureliano era protesa aveva  allaprestigiose difesa.  “Domus”Mura massicce, romane. costruzioni Alcune  poderosi. Interessava soltanto da forze centrali, perdevano di scongiurato la perdita di una provincia “bolle” riportavano impresse il marchio efficacia, rendendo ancor più vulnerabili edifici attribuiti ad Adriano che fu vero Molto impegnativa fu la campagna mostrareche forniva forza, a Roma inespugnabilità. grandi risorse. Anche indelle questa casate. fase  critica Aureliano non disdegnosa costruzione di i confini dell’impero. diffusore di cultura e di arte romana. contro i Vandali che avevano già invaso edificiCosìpubblici ridefiniticome i confinilaricostruzione romani, Romadel foroAurelianodiCesare, puòdella esserecuria romana, annoveratodel tempiodellaconcordiae, Dopo la sconfitta di Valeriano Sotto quella goduta pace romana, la Pannonia In tali frangenti Aureliano particolarmentestessa sembrò rivivere caro lead antiche Aureliano, glorie, il  tempionella  schieradedicato degli al Sole. imperatori Questa non nuova di  edilizia, tesa non più a contro i Persiani, costoro ostentarono Palmira prosperava libera di decise di agire diplomaticamente e con sentendosi di nuovo “Caput Mundi” conquista ma di difesa, suo malgrado. un’arrogante fiducia in se stessi e commerciare con gli Arabi, la Cina e gli astuzia nei confronti del nemico. Mise significatie attribuì propagandistici, Ad Aureliano  l’appellativobensìascopi Edifensivi, in questocostituì fu validissimo,ungrande ancheimpegno se i perAureliano,siaperla coltivavano l’esaltante sogno di ottenere altri paesi orientali. Importa spezie e sete al riparo dentro le città tutto ciò che ricercadi “Restitutor”,delsettore cioèimprenditoriale, “Restauratore”sia pertempileforniture non lo aiutarono.dilaterizi. UnMolto imperatorespesso furonoimpiegatimateriali il controllo di tutto l’Oriente romano. Tra i in cambio di oro romano, trattenendone poteva costituire il vettovagliamento didell’anticarecupero  potenzadaedifici romana.appartenuti Tuttaviaadaltri conproprietari, “La manoedifici sullaormai spada”dismessi come delle lo famigliegentilizie,come generali che si adoperarono a respingereL' perimperatore una giusta percentuale. Aurelianoancché. Figlio i soldati non di avessero un acolono soffrire Aureliano illirico. si rese conto che la pace appellarono i suoi soldati, ma con la i Persiani, figura Edonato di Palmira. Proprio nel momento in cui Roma per mancanza di cibo e quant’altro fosse leconcessaricche dimore,ai nemicile di prestigioseRoma non poteva“Domus” tempraromane. dell’uomoAlcune di“bolle” governo.riportavano Aureliano impresseilmarchiodelle Palmira era la capitale di una provincia subisce l’assalto di molti nemici diventa utile. Dimostrò in tal modo perspicacia e casate.essere duratura, ma soltanto una breve seppe destreggiarsi con la Spada e con romana, potenza dominante in tutta ladi imperatoreMaria TeresaDomizio Aureliano Carnevali Domizio interesse alla buona salute ed efficienza tregua. Troppi erano i fronti in cui aveva lo scettro. Con l’introduzione dei muri regione affacciata sul Mediterraneo Aureliano, figlio di un contadino illirico dell’esercito. Iniziò quindi la battaglia Aurelianodovuto combattere. può essere Considerato annoverato che nellale di schiera cinta  degli nelle  imperatori città Aureliano non  avevadi conquista  ma di difesa, suo di fronte all’isola di Cuprum (l’attuale atto alle armi, impegnato a difendere i che si concluse con la vittoria di orde nemiche potessero riattaccare i sancito la fine della potenza romana. malgrado.Einquestofuvalidissimo,ancheseitempinonloaiutarono.Unimperatorecon“Lamano Cipro). Era un complesso di oasi conNella territori seconda illirici, avvia metà anche suodel figlio terzo al Aureliano. secolo I Vandalid. C. furonoa Roma costretti nona confini mancano romani non i piùnemici. difesi soltanto Si verificarono Aveva dato inizio anche ad una nuova era . tracce di insediamenti risalenti adistaccamenti mestiere delle armi. dall’impero Presto Aureliano centrale, trattare ladi pace. provincie Saggiamente già Aureliano conquistate. sullada coortispada” come, romane,comelo ad bensì’appellarono esempio anche isuoi da lasoldati,inizia Gallia unma evocon diche lamezzotempra ad tra l’eradell’uomo classicadi governo.Aurelianoseppe 7000 anni prima dell’era cristiana. imparo ad apprezzare il prestigio del chiese il consenso o meno ai suoi soldati destreggiarsisoldatesche romanizzate,conlaSpada chee avrebberoconloscettro. edCon un’eral’introduzione più avanzata,deimuri nascevadicinta il nellecittàAurelianoaveva Era divenuto possedimento romano, vasto impero di cui era divenuto il sommo potuto venir meno al loro impegno e Medioevo. Gli si devono riconoscere occidenteavevafondatounnuovose concedereimpero o noa séla pace.stante Ricordiamo sancitolafinedellapotenzaromana.Avevadatoinizioadunanuovaera.iniziaunevodimezzotral’era non per conquista, ma per spontanea responsabile e costantemente s’impegnò il largo potere decisionale che i soldati lasciate indifese le linee di frontiera, qualità di valide diplomatiche, di astuzia accettazione. Era stato un calcolo a difenderlo dai vari attacchi di orde avevano rispetto ai propri comandanti. classicaprese una ed  decisione.un’era più Obbligò avanzata, tutte nasceva le diplomazia il Medioevo. in belligeranza, Gli si devono ma anche riconoscere  qualità di valide oculato, dato che al tempo dei suoiDal barbariche.nordsi  Circariversavano, 230 primainesorabili, della I soldatile furonoorde d’accordo,gotiche, a condizionesfondando diplomatiche,città le a cingersidifesedi diastuzia dei muraconfini  adiplomazia loro difesa.erazziandoin belligeranza,doti di pacificatoreiterritorimaanche di caotichedotidi tendenzepacificatore dicaotichetendenze più illuminati imperatori Roma aveva nascita di Cristo la calata dei barbari che i Vandali si ritirassero senza molestie religiose.Intorno  allaEgli porta stessa in RomaOccidente Aurelianoilculto delreligiose.Sole,cui Eglisin dai portaprimordi in Occidenteleantiche il civiltàsirivolgevanocome goduto di tranquillità e benessere.romani. era divenutaIl disperato sempre più  massiccia.bisogno I  dial denaroterritorio e enel di contempo soldati il generalecreava inizioscompiglio la costruzione in ditutto tali poi l’impero, terminati cultoe gli del usurpatori Sole, cui sin dai primordi le Lo testimoniano le vestigia delle Goti, distinti in due tronconi, Ostrogoti doveva fornire di approvvigionamenti forzadai  suoirigenerarti. successori. Il Dio Ai Sole tempi non  diproteggeva antiche civiltàsolo sil’Imperatore, rivolgevano comema tuttoforza  l’Impero. Era l’elemento ammirevoli costruzioni, non solo nellasfruttavano e Visigoti. I primiquesto spadroneggiavanocaosper neirivendicare l’esercito nemicoespesso onde evitareottenere atti di launificatoreCesare,porpora Traiano, di tutteimperiale. Adriano le fedi la situazionecheAtalepreludevano scoporigenerarti. ileraCristianesimo, Il invalsoDio Sole nonufficializzato, proteggeva in seguito, dai vari editti stessa capitale, ma estese anche a possedimenti romani più a oriente, i barbarie. Altri attacchi la Pannonia subì costantisi sarebbenei. potuta salvare, ma ormai solo l’Imperatore, ma tutto l’Impero. tutte le provincie conquistate. Nei varil’uso secondi da si rivolgevanoparte delle verso le soldatescheprovincie dai Iuturgi, di destituire mentre si apriva e unpersino altro tuttodi erauccidere deteriorato i  eloro compromesso. comandanti, Era l’elemento al fine unificatore di di tutte le territori in zone africane si possono romane più occidentali. Giungendo fronte, nell’Illiria e nella Tracia invase Ovviamente, in tale dissesto generale fedi che preludevano il Cristianesimo, ammirare a tutt’oggi i sontuosi templi eintraprendere in prossimità dellela  Alpi.scalata Gli Alemannialsommo dai potere. Goti tornatiSi andava all’attacco. sfaldando, Respinti anchequindi, l’economiaanche ne l’ordinamento risenti. L’aurea ufficializzato,dell’esercito. in seguito, dai vari editti edifici pubblici dai poderosi colonnati e avevano già valicato le Alpi. Oltre ai i Goti oltre il Danubio, Aureliano moneta romana era ormai scomparsa. costanti nei. rivestimenti interni in pregevoli mosaici, Goti, incalzavano Sciiti e Seleuciti. creò sulla destra di questo fiume una VendbanimiLa moneta si batteva antik con i Nikaias metalli meno në Klos të Mallakastres Lecoortiromanenonpiùformatesoltantodaforzecentrali,perdevanodiefficacia,rendendoancorpiù Vendbanimi antikvulnerabili i Nikaiasiconfini nëdell’impero. Klos të Mallakastrës Pak e njohin, shumica as te ndryshme, qe duken te mbira nuk e dijnë që egziston. E Dopo la sconfitta di Valeriano pergjatecontro te i  gjithePersiani, territorit. costoro Prania  eostentarono  un’arrogante fiducia in se stessi e renojave te zbuluara nga arkeologet kjo për shkak të mungesës coltivavano l’esaltante sogno diqe paraottenere viteve ’90, il renojatcontrollo e nje teatri, di tutto l’Oriente romano. Tra i generali che si së vëmendjes që e ka nxjerrë shetitoreje, stadiumi dhe gjimnazi në mënyrë thuajse tërësore adoperarono a respingere i Persiani,deshmojne figura zhvillimin Edonato urban  tedi  saj.Palmira.  Palmira era la capitale di una provincia Pikerisht, nga ky vend lindi me pas nga harta e vendeve të romana, potenza dominante inBylisitutta si  pasojela regione e nevojes affacciata se banoreve  sulMediterraneo di fronte all’isola di Cuprum vizitueshme. te ketushem per te patur me shume (l’attualeCipro).Erauncomplessohapsiredi  eoasi per  tecon perballuartracce rritjendiinsediamenti e risalentia7000anniprimadell’era endbanimi antik i Nikaias nëcristiana.  Eradivenuto possedimentomadhe. E romano, megjithate,  Nikaianon per thuajseconquista, ma per spontaneaaccettazione. Era Klos të Mallakastres dergjet i nuk njihet nga publiku i gjere e dergjur

Vbraktisur pa u prekur jo me ngastato  un calcolo oculato, datokështuche ial rrenuar, tempo i harruar. dei suoiNe krahun più  illuminati imperatori Roma aveva goduto di investimet, por as nga projektet që nuk Pakka e njohin, shtrire shumica rrenjet as nuk e gjithedijnë që egziston. anesh E kjo si për nje shkak të tjetermungesës dallohet së vëmendjes edhe që e ka muri nxjerrë mbrojtesnë mënyrë prej duken kurrkund rreth trupit të tij. Njëtranquillità thuajsesemundje tërësore nga vdekjeprurese. hartae ebenessere. vendeve të vizitueshme. “Ky  teaterLo testimonianote cilit mund te kuptoshlevestigia edhe teknikendelle ammirevolicostruzioni,nonsolonellastessa vlerë e madhe që po trajtohen si një tregon se ketu ka pasur nje qyteterim e larte te ndertimit qe eshte perdorur, karakatinë pa kurrfarë historie. capitale,Vendbanimite zhvilluar, antikma i Nikaias njeestese në qytet Klos të me ancheMallakastres teater  dergjeta kututte i braktisurpor  le edhepa  u provincieprekur blloqet jo me nga impresionueseinvestimet,conquistate. por as nga te Neivariterritoriinzoneafricanesipossono Një rrugë e sakatosur si mos më keq projektetjepeshin që nuk ketu duken ne kurrkund kete rreth moment trupit të tij. ku Një jemivlerë e madhegureve që po trajtohente cilet si njëper karakatinë fat te pakeq kurrfarë kane historie. nisur e qe duket sikur vertitet rreth vetesammirare Njëne, rrugë ne eorkestren sakatosura situtt’oggi mose tij më shfaqeshin keq e qe duketisontuosi dramat sikur vertitet rrethte templivetesdemtohen nga mungesa epergjateedifici e çdo lloj nje sinjalistike pubblicipjese apo te tabele mire dai poderosicolonnatierivestimentiinterniin nga mungesa e çdo lloj sinjalistike apo treguesee Aristofanit, te hedh prane e KlositEskilit ne zemer te Sofokliutte Mallakastres. sot, Qe prej se largeti dallohen renojat e qytetit antik te Nikajas i cili pregevolingre krye me veshtiresimosaici, mes shtepiveedifici te fshatit e gjelberimitattribuiti te hedhurte trupit tejad e tej. te MakinaAdriano tyre. nuk Ashtu mund teche sishkoje mbishkrimet fume tej,vero teksa i ediffusore diculturaediarteromana. tabele treguese te hedh prane Klosit afroheshtashme qytetit kane antik mbetur gjithçka bëhet deshmitare edhe më e vështirë vetem permes dikurshme skermitjeve ashtu qe copë-copë egzistonin qe ta bejnene keto te pamundur mure e ne zemer te Mallakastres. Qe prej se kalimindisa normalpunëtore ne territorin qe embledhin tij. Qyteti hije-rende ullinjte shfaqet apo i braktisur qe mes sot monumenteve jane zhdukur qe duket sikurplotesisht. kerkojne te “Eshtengrene largeti dallohen renojat e qytetit antik herethjesht pas here mali kryet i eTomorit, zhuritura nga kreshtaerozioni i tokes. e te Pas cilit viteve 90, jo vetem kujdesja, por edhe mungesa e informacionit jane kthyer ne pjese muresh me llaç kujdesur per t’u marre me aktivitete jane hedhur si mjegull mbytese ne historine e qytetit paraardhespunuar te Bylisit te me famshem. saktesi Demtimet te dallohen madhe kudo sa edhe dhe te Nikajas i cili ngre krye me veshtiresi dallohet qarte. E bera kete pershkrim tehu i nje thike nuk futet midis gureve, e tulla, ashtu si gjithçka tjeter frut te tjera ekonomike dhe kemi lene pas kaosi qe ka shtrire rrenjet gjithe anesh si nje semundje vdekjeprurese. “Ky teater tregon se ketu ka pasur nje qyteterim te i nje harrese te frikshme nga ana e dore trashigimine kulturore dhe pse jo mes shtepive te fshatit e gjelberimit te zhvilluar,paksa njeletrar qytet sepse me teater urbanizimi ku jepeshin ketu mungon. ne kete moment te kucilet jemi ne,me ne kalimin orkestren e tijkohes shfaqeshin pastaj dramat jane e hedhur tej e tej. Makina nuk mund te Aristofanit,Dikur Mallakastra e Eskilit te Sofokliut me sot, dy tashme teatro, kane mbeturteatrin deshmitare lidhur vetem medisa punëtorenjeri-tjetrin qe mbledhin duke ullinjte u apo bere thjesht nje strukturave perkatese. “Nqs ky park, ky turizmin kulturor. Ndoshta, tani krahu i shkoje me tej, teksa i afrohesh qytetit malie qytetit i Tomorit, nenekreshta e te te cilit Nikaias dallohet qarte. dhe E teatrit bera kete pershkrim paksa letrar sepse urbanizimi mungon. Dikur sit do te kishte nje guide, do te kishte lavjerresit ndryshon e le te shpresojme”, Mallakastra me dy teatro, teatrin e qytetit nene te Nikaias dhe teatritmase te qytetit monolite. bije 1,5 kilometro Natyrisht, me tej te Bylisit, erozioni sot nu kka antik gjithçka bëhet edhe më e vështirë te qytetit bije 1,5 kilometro me tej te bere te veten siç shikohet edhe ketu infrastrukture, do te kishte sinjalistike, argumentoi Gjika. E veshtire te kuptosh, ka nje teater dhe eshte mungesa e infrastruktures dhe e rruges ka bere qe te jete nje zone periferike larg turizmit natyrisht do te kishte edhe rruge te te mendosh, te analizosh, sesi nje hapsire permes skermitjeve ashtu copë-copë qe kulturor”,Bylisit, deklaroi sot nukhistoriani ka dhe nje studiuesi teater Ilirjan dhe Gjika. eshte Vendbanimi depertimi i bylineve, lindur i ujit. ne shekullin Qellimi e 8 para yne Krishtit eshte duket qei ta bejne te pamundur kalimin normal fjeturmungesa mes te njejteve e infrastruktures dhe vetmeve vizitore dhe nese e mund rruges te quhen tete tille sensibilizojme qe ikin e vijne ngeshem nepermjet çdo dite pa ikameres njohur vlerat. se mira per ta lidhur me autostraden e e tille e jashtezakonshme mund te lihet ne territorin e tij. Qyteti hije-rende ka bere qe te jete nje zone periferike larg jugut, atehere dhe vete njerezit do t’i ne kete gjendje, te mjere, te deformuar, Monumente te çapeluara e qeramika te ndryshme, qe duken tetelevizionit mbira pergjate te tuaj gjithe publikun,territorit. Prania institucionet e renojave te shfaqet i braktisur mes monumenteve turizmit kulturor”, deklaroi historiani e specializuara, institucionet perkatese, ofroheshin vete Nikaias dhe nuk do ne meshire te fatit, ku çdo dite mes zbuluara nga arkeologet qe para viteve ’90, renojat e nje teatri, shetitoreje, stadiumi dhe gjimnazi deshmojne zhvillimin quhej me qytet i harruar dhe duke monumenteve te mbetur fishket zhbehet qe duket sikur kerkojne te ngrene here urbandhe testudiuesi saj. Pikerisht, Ilirjan nga ky Gjika.vend lindi Vendbanimi me pas Bylisi si pasoje pastaj e nevojes fjalen se banoreve e tyre te ketushem le ta per thone te patur midis me pas here kryet e zhuritura nga erozioni i shumei bylineve, hapsire e lindurper te perballuar ne shekullin rritjen e madhe. e 8 Epara megjithate, morise Nikaia thuajse se madhenuk njihet nga te publiku problematikes i gjere e dergjur qe ardhur njerezit kjo gje do ndikonte historia. Nikaja i ka mbijetuar shekujve tokes. Pas viteve 90, jo vetem kujdesja, kështuKrishtit i rrenuar, duket i harruar. i fjeturNe krahun mes tjeter dallohet te njejteve edhe muri mbrojtes prej te cilit mund te kuptosh edhe tekniken e larte qe edhe arkeologet te trokisnin me e shekujve, i ka mbijetuar dallgeve te te ndertimit qe eshte perdorur, por edhe blloqet impresionuese tembartin gureve te cilette gjitha per fat temonumentet, keq kane nisur te demtohensitet apo por edhe mungesa e informacionit jane dhe vetmeve vizitore nese mund te qytetet antike dhe renojat e tyre vete kazmat e tyre. Pse kaq pak vemendje historise, por sot nuk po i mbijeton pergjate nje pjese te mire te trupit te tyre. Ashtu si mbishkrimet e dikurshme qe egzistonin ne keto mure e qe sot jane per kete qytet? Ndoshta kjo ka qene demokracise 22-vjeçare shqiptare, qe hedhur si mjegull mbytese ne historine e zhdukurquhen plotesisht. te tille “Eshte qe punuarikin mee vijnesaktesi tengeshem madhe sa dhe tehuspecialistet”, i nje thike nuk futet shtoi midis Gjika. gureve, te cilet me kalimin qytetit paraardhes te Bylisit te famshem. eçdo kohes dite pastaj pa jane i lidhurnjohur me njeri-tjetrin vlerat. duke u bere nje mase monolite.Pergjate Natyrisht, fshatit,erozioni ka bere mund te veten te siç shikohet dallosh zone periferike larg infrastruktures, po i shuan vlerat duke i renuar historine Demtimet dallohen kudo edhe kaosi qe edheMonumente ketu depertimi i te ujit. çapeluara Qellimi yne eshtee qeramika qe te sensibilizojme nepermjet kameres se televizionit tuaj publikun, ndoshta neve ne keto 20 vite jemi dhe identitetin. institucionet e specializuara, institucionet perkatese, pastaj fjalendhimbshem e tyre le ta sesi thone gure midis morise te qytetit se madhe antik te problematikes qe mbartin te gjitha monumentet, sitet apo qytetet antike dhe renojat e tyre vete specialistet”, shtoi Gjika.

Pergjate fshatit, mund te dallosh dhimbshem sesi gure te qytetit antik jane kthyer ne pjese muresh me llaç e tulla, ashtu si gjithçka tjeter frut i nje harrese te frikshme nga ana e strukturave perkatese. “Nqs ky park, ky sit do te kishte nje guide, do te kishte infrastrukture, do te kishte sinjalistike, natyrisht do te kishte edhe rruge te mira per ta lidhur me autostraden e jugut, atehere dhe vete njerezit do t’i ofroheshin vete Nikaias dhe nuk do quhej me qytet i harruar dhe duke ardhur njerezit kjo gje do ndikonte qe edhe arkeologet te trokisnin me kazmat e tyre. Pse kaq pak vemendje per kete qytet? Ndoshta kjo ka qene zone periferike larg infrastruktures, ndoshta neve ne keto 20 vite jemi kujdesur per t’u marre me aktivitete te tjera ekonomike dhe kemi lene pas dore trashigimine kulturore dhe pse jo turizmin kulturor. Ndoshta, tani krahu i lavjerresit ndryshon e le te shpresojme”, argumentoi Gjika. E veshtire te kuptosh, te mendosh, te analizosh, sesi nje hapsire e tille e jashtezakonshme mund te lihet ne kete gjendje, te mjere, te deformuar, ne meshire te fatit, ku çdo Letteratura Anno 11 n.1 Febbraio 2013 pagina 20 all’indipendenza. Un gruppo di scrittori quali Migjeni, poeta rivoluzionario mettendo al centro La letteratura ed il sentimento nazionale: delle opera la vita e la gente povera del paese; Asdreni e’ anche poeta del nostro inno nazionale; Vasa con i suoi versi proclama “Non badate a chiese e moschee, perche’ la religione degli albanesi Accenni sulla letteratura Albanese e’l’albanesita’ ”, scrissero opere epiche e storiche, anche se la poesia faceva da padrone di casa. nga Arjan Th. Kallço possiamo definirlo come lo sviluppo di una certa storia della poesia albanese e’ il manifesto poetico Lo scrittore piu’ interessante dopo la Prima letteratura in albanese. degli ideali nazionali della Lega albanese di Prizren, Guerra fu Fan S. Noli, il cui nome porta la nostra a letteratura albanese e’ la letteratura di un Secoli fa, dopo la morte di Scanderbeg, bussammo O Albania. universita’ a Korce. E’ poeta, traduttore, saggista, popolo e di un paese piccolo per quanto a questa grande porta chiamata “Italia” che non Naim Frashëri poeta, pensatore e attivista musicologo, politico e molti suoi libri trattano riguarda le dimenssioni, ma di un grande l’abbiamo mai trovata chiusa. Molti grandi letterati sociale e politico al centro del movimento della argomenti religiosi, ma ci sono memorabili L introduzioni alle opere tradotte di Shakespeare, spirito vitale, perche’ ha sempre combattuto per la si formarono, si sono formati e si stanno formando in liberazione nazionale, il piu’ grande poeta del propria sopravvinenza. E’ la letteratura di uno dei Italia. Uno sguardo al passato ci fa tornare indietro Rinascimento, il Dante albanese per eccellenza, il Khayyam, Cervantes, Ibsen, che lo resero il critico popoli piu’ vecchi del Continente, sempre di fianco nel tempo quando tra gli arberesh comincia a fiorire vate stesso. Sono i suoi i versi piu’ belli dedicati letterario piu’ importante dell’Albania, il nostro De alle fortune e sfortune comuni, che malgrado tutto, la loro letteratura. Percio’ possiamo parlare di una alla lingua e specialmente alla mia citta’, in cui si Sanctis. riusci’ a creare una propria cultura materiale e diramazione significativa durante il XVI - XVIII istitui’ per la prima volta la prima scuola albanese ; Durante la seconda Guerra mondiale c’e’ anche spirituale ricca, la sua vera identita’ culturale, ma che secolo, quella antica degli arberesh che segui’ la La nostra lingua, com’e’ bella, come e’ buona... e un movimento letterario patriotico, simile alla sfortunatamente quella scritta, viene documentata scia della letteratura creata in Albania. Una delle Beata te, o Korçë, o fiore che dietro lasciasti le tue Resistenza italiana, che nasce tra i partigiani sulle molto tardi. Se conoscete la nostra storia, sicuramente figure piu’ famose degli umanisti, la cui opera ebbe compagne...Il suo testamento politico fu La storia di montagne, sia a forma di canzoni che poesie vere capirete anche le ragioni di una letteratura e cultura un eco in Europa e che ne influenzo’ la storiografia Scanderbeg, seguendo le orme di Barleti. e proprie che incitavano il popolo alla ribellione e che e’ sempre andata avanti di pari passo con gli su Scanderbeg, era Marin Barleti che dopo la Ndre Mjeda dal seminario italiano di Scutari, alla guerra contro gli invasori, che stigmatizzavano ideali della liberta’ e del progresso. Per capire bene caduta della citta’ di Scutari, emigro’ a Venezia. passo’ agli studi in molti paesi tra cui anche l’Italia. i tradittori e i nemici, che cantavano la liberta’ e la tutta la letteratura Albanese, bisogna prima di tutto La sua opera non e’ una vera e propria letteraria, Religioso e patriota non pote’ far convivere i due patria del futuro. rivolgersi alla storia che, pur essendo un paese nel ma gli umanisti guardavano alla storia come un sentimenti e cosi’ abbandono’ l’ordine dei gesuiti Ogni epoca anche da noi ebbe i suoi discepoli, cuore dell’Europa, non e’ mai stata benevola con ramo della scienza e dell’arte. Da questo punto di in Italia, dove insegnava e si dedico’ ai problemi ma il nostro fatale scherzo del destino, fino al 1944 noi. Non c’e’ paese in Europa che abbia subito vista le opere avevano le caratteristiche delle opere patriotici nazionali. quando l’Albania venne liberata, ci trascino’ per l’invasione ottomana per piu’ di cinque secoli come artistico-letterarie, con una ricca figurazione, la In Italia presso gli alberesh possiamo citare: secoli a farci diventare, anche se non avevamo l’Albania, che fini’ agli albori del secolo scorso, lingua elevata ed emotiva e lo stile patetico. Barleti Zef Serembe (Giuseppe Serembe) nacque nel la possibilita’ per fare del male a nessun paese quando il piu’ famoso diplomatico del tempo, non dedico’ tutta l’attenzione all’idea patriotica, diede 1844 a Strigari San Cosmo Albanese della regione dell’Europa, teatro di guerre e battaglie infinite. solo albanese, innalzo’ la bandiera, proclamandola eco al sentimento per la liberta’ degli albanesi e di Cosenza. Era poeta lirico albanese-italiano che Come dire, gli occupatori si davano cambio dopo la indipendente. La guerra interminabile contro le orde tramite esso, volle stimare la liberta’ del pensiero, la studio’ al collegio di Sant’ Adriano ed ebbe come fine di ogni ostilita’ e l’Albania fu costretta a pagare e il dominio seppellirono le tracce incancellabili, la personalita’ dell’uomo, capace di gesta ammirevoli. maestro De Rada con cui poi diventarono amici. La un caro prezzo. Gli albanesi in mezzo alle avversita’ testimonianza piu’ diretta, i monumenti piu’ antichi Nella sua opera lui descrisse a forma di un diario poverta’ e la salute lo costrinsero di interrompere la enormi e mai finiti, si sforzarono a consolidare la della letteratura, documenti storici e molti altri le battaglie contro gli eserciti dei sultani. Al centro scuola e di fare ritorno al suo paese natio. Tra le sue propria identita’ nazionale. valori inestimabili che oggi ci avrebbero indicato il la figura di Scanderbeg come difensore della patria, opere possiamo menzionare “Poesie italiane e canti La letteratura portava il sigillo patriotico, i patrioti vero peso della nostra cultura e letteratura. della civilta’ europea, liberatore, vendicatore della originali tradotti dall’albanese”, “Il reduce soldato, fuggiti dal paese si recarono nei paesi eurpoei, dove Per cinque secoli abbiamo subito di tutto, liberta’. ballata lirica”, “Sonetti vari” ecc. riuscirono a colmare il vuoto nel proprio paese, ma addirittura gli effetti dell’assimilazione, perche’ ci La nostra lingua data molto piu’ tardi rispetto a Gavril Dara i Riu nacque nel 1826 a Palazzo anche lirico, epico, romantico, e durante gli anni, vietavano persino la lingua e l’istruzione alla nostra paesi che furono la guida del tempo, quella luce Adriano in Sicilia in una famiglia emigrata che dopo il 1944, anche realistico. lingua. La resistenza armata degli albanesi per la chiara e raggiante che illumino’ il mondo, piu’ attraverso’ l’Adriatico nella meta’ del ‘400. Studio’ In Albania ho potuto incontrare a Tirana acuni liberta’, incoraggio’ anche quella spirituale, delle di 500 anni fa, nasce il primo documento scritto presso il seminario italo-arberesh di Palermo, dove scrittori e poeti albanesi che vivono in Italia e che tradizioni, della lingua e cultura, che era parte attiva che segno’ il difficile cammino della storia della si laureo’ in giurisprudenza. Lui divenne il poeta scrivono in due lingue, e sono fermamente convinto, della resistenza generale del popolo albanese contro nostra lingua e letteratura, ma non fu realmente ereditiere di suo nonno Gavril Dara – Senior. Questa i tempi sono oramai cambiati, che per loro e’ una l’occupazione. Si puo’ pensare a una letteratura subito letteratura. Il documento venne pubblicato eredita’ culturale familiare ed naturalmente il suo fortuna avere due patrie e due sentimenti diversi nazionale se non studi la tua lingua? Se non scrivi nel 1555, e quella e’ la prima opera in albanese, talento saranno le basi della sua grande poetica. d’amore, ma senza dubbio e’ un vero amore, ne la tua lingua? Nessuno potrebbe confermare che conservata ancora oggi, non so se sia stata una Pubblico’ un quaderno letterario famoso Paligenesi, sono testimone : uno, natio che li ha cresciuti e la loro letteratura venne scritta prima in una altra semplice fortuna, presso la biblioteca del Vaticano, che si occupava della letteratura italiana. A Roma l’altro del paese che 20 anni fa li ha ospitati. La lingua e poi venne tradotta. Come se non bastasse negli anni della Riforma, ed era tra le opere scritte diresse La Riforma. casa editrice Besa, pubblicando molti scrittori l’invasione territoriale e amministrativa, gli ottomani non soltanto religiose e didattiche, ma che serviva Jeronim De Rada (Girolamo de Rada), nacque contemporanei Albanesi, ha dato e continua a dare esercitarono una vera e propria agressione e anche per lo studio. I nomi piu’ imoprtanti di quel nel 1814 a Macchia, in Calabria e studio’ al un grande contributo alla diffusione della letteratura diversione ideologica, usufruendosi dell’islam come periodo sono Buzuku, il primo libro porta la sua collegio Sant’Adriano, poi giurisprudenza a Napoli, Albanese al pubblico italiano tra cui anche donne mezzo per raggiungere il loro scopo, la conversione firma; Budi, la figura piu’ ricca della letteratura del dove prese parte attiva al movimento politico e : Kazoruhi, Hajdari, Kubati e donne come Dones, alla loro religione, lingua, cultura, addirittura nord d’Albania, con una ampia attivita’ religiosa, culturale del tempo. Era una figura poliedrica, Guza, Vorpsi ecc. Una altra casa editrice a Livorno, l’assimilazione completa degli albanesi. politica e letteraria; Bardhi con un dizionario poeta, pubblicista, saggista, folklorista, filologo e l’editore e’ un Albanese, pubblica autori italiani e Non c’e’ nessuno che testimoni il contrario latino-albanese e una apologia su Scanderbeg, in maestro, fondatore della letteratura e della cultura albanesi. di quel tragico destino nostro nei secoli. E per latino; Bogdani che aveva studiato a Roma e poi arberesh, mettendo al centro della sua tematica, Va sottolineato che a volte la letteratura di questi questo che trovarsi di fronte a storie e popoli piu’ divenne arcivescovo di Scutari. la problematica suggerita dai movimenti nazionali. nuovi scrittori non e’ cosi’ reale, specialmente grandi che l’hanno segnata, a una letteratura unica La storia ci e’ testimone quando molti albanesi, Pubblico’ il primo giornale albanese “L’Albanese quando parlano dell’Albania prima degli anni ’90. nazionale italiana e mondiale, in ogni epoca, questa in un esodo biblico, abbandonarono la patria per d’Italia”, in cui espresse i suoi punti di vista sugli Non parlero’ della letteratura create dal 1944- di oggi, e’ una buona occasione per testimoniare andare in Italia, ma pure li’, tra tante difficolta’, avvenimenti del tempo. Dal 1861, anno dell’Unita’ 1990, perche’ temo che molti non la capiscano. Ci che, nonostante tutto, la letteratura albanese volle seppero conservare la lingua, le tradizioni e usanze d’Italia, lui venne considerato come una delle figure vuole un altro articolo per poter spiegare la vera e vuole essere parte viva di quella europea, parte degli antichi, oggi conosciuti con il nome arberesh. piu’ in voga del nostro Rinascimento nazionale ed storia della corrente battezzata realismo socialista, di quel tesoro meraviglioso, di quel patrimonio La legge italiana sulle minoranze etniche e’ un apprezzato molto anche dai cerchi letterari europei. per poter parlare della ideolgia alla quale molti che i nostri antenati europei crearono e che si crea esempio chiaro di come vanno trattate esse, come Tra le sue opere citiamo Principii di estetica, scrittori e poeti si ispirarono, scrivendo capolavori tuttora. In essa c’e’ lo spirito del nostro popolo, risorse e valori da conservare, parte del grande “Rapsodie d’un poema albanese” ecc. E’ il primo stimati pure in Italia; dei sentimenti che davano tutta la tradizione culturale, la filosofia ed i pensieri, fondo del patrimonio nazionale. Nel XIX secolo studioso sulle origini degli albanesi e della loro lingua vita alla societa’ Albanese, dei personaggi e dei le usanze, la vita tramandata di generazione in anche a sud d’Italia penetro’ la cultura italiana e di cui studio’ la struttura grammaticale. L’opera che protagonisti delle opere, di tutte quelle opere che generazione. Se in molti paesi dell’Europa lo cosi’ molti villaggi persero la fisionomia albanese, gli porto’ fama come poeta talentuoso e’ il poema oggi e’ quasi impossibile trovarle, figuriamoci sviluppo economico portava anche quello culturale, la lingua madre, ma non le tradizioni. La nostra lirico-epico Le canzoni di Milosao, l’opera maggiore crearle. Un semplice raffronto superficiale non da’ sono sempre dialetticamnete inseparabili, da noi lingua in Albania conobbe progressi e la normale in italiano, la prima opera della nostra letteratura, che idee sbagliate e oscure della nostra letteratura. l’invasione interrupe e soffoco’ il processo naturale evoluzione, mentre la loro rimane tuttora quella portatrice di grandi valori artistici. Nel 2010 nell’ambito dell’evento Due popoli, un dello sviluppo culturale. vecchia e arretrata. Il Rinascimento nazionale Naturalmente la letteratura creata nei paesi ospitali mare, un amicizia, ho pubblicato un libro di poesie scritte in due lingue col titolo Prima dell’occupazione gli albanesi si albanese fu un ampio e potente movimento non ebbe la fortuna di diventare anche nazionale La tua immensita’ poesie scritte durante i miei soggiorni distinguevano per la loro cultura particolare e questo liberatorio in tutto il paese e all’estero presso gli in essi, perche’ circolava soltanto fra le comunita’ m’ubriaca, in Grecia, opera all’insegna del bilinguismo, e sono ebbe una grande importanza nella resistenza armata, arberesh dagli anni ‘30 del XIX secolo fino al 1912 albanesi che ci vivevano, non allargandosi oltre con fiero di sentirmi bene, come gli autori citati, fra conservando la propria identita’ e individualita’, di con la proclamazione della Indipendenza nazionale. l’intenzione di integrarsi. le due patrie: l’Albania e l’Italia. Presto c’e’ un fronte alle pressioni assimilanti per sradicare dalla Alla base del movimento c’e’ il patriotismo che Forse era difficile fare un passo simile, perche’ altro regalo che vorrei dedicare al paese che mi mente una tradizione millenaria e impressa nella venne deciso dalla situazione e dalle condizioni in dominava anche in quei paesi il sentimento ha fatto crescere nella lingua, in 21 anni circa, tra memoria di un popolo che aveva sempre patito cui esso si sviluppo’. Il programma del movimento patriotico. Poi la situazione interna albanese era corsi di aggiornamento, borse e ricerche; che mi il proporio destino, il destino comune europeo, parlava di piena indipendenza che sarebbe arrivata completamente diversa da quella dove vivevano e ha sempre sostenuto nel mio lavoro, che tramite i mettendoci in prima linea contro i turchi per soltanto con le armi, contro il nemico. dove veniva creata la loro produzione letteraria. La suoi rappresentanti, mi ha reso partecipe a tante difendere la nostra comune civilta’ europea e che ci Il loro illuminismo fu originale, nazionale che si letteratura creata in albanese trovava difficolta’ a stupende manifestazioni ogni anno. Non smettero’ riservo’ molte dure lunghe battaglie quotidiane. Se lego’ alle circostanze concrete e richieste fondamentali diffondersi, per la censura imposta dagli occupatori. mai di dire : Grazie di tutto il cuore per quello che non ci fosse stato il valoroso eroe Scanderbeg, oggi del movimento per la liberta’. Come primo mezzo Veniva comunque fatta entrare di nascosto ed aveva avete fatto e continuate a fare per me e per molti non sapremmo mai come sarebbe andata la storia. per lo sviluppo della cultura scelsero la lingua. I un grande costo politico, economico e sociale, miei colleghi albanesi. Possiamo ancora parlare Quelle lunghe sofferenze non ci permmisero di poter poeti nazionali cantarono la bellezza, la ricchezza e la perche’ esperimendo la linea patriotica o di ideali di una tradizione che ebbe inizio secoli fa e che diffondere in Albania la nuova Era, il nuovo vento dolcezza della lingua. Oltre a questo lavorarono per patriotici, veniva colpito ogni tentativo di risveglio. continua a mantenere vivo il ricordo, ad alimentare che invece in Europa stava dilagando e diventando diffondere la lingua tra le masse popolari, essendo Economico perche’ i libri finivano bruciati o quel fuoco della amicizia che ci lega per sempre. dominante, l’Umanesimo. Ma l’occupazione non cosi’ non soltanto poeti, ma anche maestri e studiosi fatti scomparire e si sa il tempo che ci voleva Il buon vicino si conosce nelle avversita’ – recita il pote’ spegnere la nostra tradizione culturale e della lingua madre. Poi i patrioti gettarono le basi per ripubblicarli, all’estero. Sociale perche’ nostro proverbio! L’Italia e’ stata per noi albanesi la tutto quel patrimonio che si era creato. Le due della scuola albanese, come pilastri del patriotismo e ogni persona che veniva colta in fallo, veniva seconda patria, secoli fa ed due decenni fa! E’ una religioni, quella cattolica e ortodossa, ebbero un della sapienza. Le figure piu’ importanti sono Vasa, perseguitata, messa in prigione o esiliata. Incutere storia che nonostante l’assenza della clemenza, ci ruolo importante nello sviluppo culturale del paese. i fratelli Frashëri, Veqilharxhi, Jubani, Kristoforidhi, terrore per tenere a bada un sentimento che uni’ allora e ci unisce tuttora nel bene e nel male, E’ noto che nel Medioevo il clero aveva in mano il Mitko, Mjeda ecc. ardeva nello spirito e cuore, era la strategia degli che ci fa capire l’importanza sulla conservazione di monopolio anche della cultura e la lingua albanese Pashko Vasa era attivista, ideologo e letterato, opressori. I turchi avevano proibito l’insegnamento tutta questa fantastica tradizione e ci indica la via sarebbe stata utile alla predicazione religiosa fra idealista del Rinascimento. Politico, patriota, della lingua nelle scuole per evitare la diffusione per poterla portare avanti tra le altre generazioni. Mi le masse, visto che il vento stava risvegliando i conoscitore delle tradizioni, usi e virtu’ degli dei sentimenti antiturchi. L’adozione delle lettere e piace riportare una frase del prof. Emilio Benvenuto sentimenti patriotici. La letteratura approfitto’ albanesi, aveva una grande preparazione storica, dell’ortografia standartizzate nel 1908, al Congresso che, durante la sua singolare conferenza presso la di questa occasione e concessione prodigiosa, ci linguistica e conosceva bene i Balcani e L’Est. di Manastir (oggi Bitola), proprio quando gli scrittori nostra universita’, nell’ambito delle manifestazioni vuole poco che i sentimenti e le parole volino in Pubblico’ in italiano la raccolta poetica Rose e del Rinascimento Nazionale unirono le forze con per la festa dell’Unita’, ha detto : “ Siamo fratelli e alto, e pubblicarono libri religiosi in albanese, che spine, ma la poesia che gli fece avere un posto nella quelle del movimento Albanese, spiano’ la strada continuiamo a rimanerci per sempre”. pagina 21 Anno 11 n.1 Febbraio 2013 Cultura Olympia Gargano - imazhi Mark Gjonaj, Burri i Shqipërisë në letërsinë që bëri histori... evropiane për shekuj xix-xx Nga Keze Kozeta Zylo

nga GËZIM LLOJDIA e krenari të ligjshme dhe plot emocion u mblodhën shqiptarët lympia Gargano ka bërë dy vjet Me Nju Jorkut për të marrë pjesë më parë pjesë të aspiraturës në ceremoninë e betimit të z.Mark Onë Universitetin e Nice Sophia Gjonaj i cili fitoi vendin në Asamble- Antipolis - France studimin: Imazhi i në e Shtetit të Nju Jorkut. Z.Douglas Shqipërisë në letërsinë Evropiane për E.McKeon gjykatës dhe drejtor i zyrës shekuj XIX – XX. Kryesisht Gargano së Betimit për shtetin e Nju Jorkut e është përqëndruar tek Edit Durham. udhëhoqi ceremoninë e inagurimit. Tek gazeta Vlora botova një shkrim Salla ishte e mbushur plot e përplot nga për shoqëruesin e Edit Durhamit nga qindra e qindra shqiptarë, amerikanë do të dëgjohet dhe më me respekt dhe im, por ai është edhe juaji. Tepelena në Vlorë. Të dhënat i morra dhe nga komunitete të tjera që votuan dashuri nga shumë politikanë ameri- Në fund ceremonia u finalizua me rreth 20 vite më parë në vendlindjen bindshëm për Mark Gjonaj. Në këtë kanë. Z.Gjonaj është shqiptari i parë në betimin e z.Gjonaj. e shoqëruesit të miss Durhamit, në ceremoni përshëndetën personalitete të gjithë historinë tonë që ngjitet në postin Udhëheqësi i ceremonisë ftoi në

Mezhgoran të Tepelenës. Olimpia shquara në fushën e politikës si Senatori e lartë të politikës amerikane. skenë familjen e Markut, bashkëshorten veteran Chuck Schumer, Kongresmeni Gargano më dërgoi një mesazh për ta Gjate ceremonisë e cila zgjati për tri Robertën me dy djemtë Jozefin dhe Eliot Engel, senatori Jeff Klein, Ruben orë rresht u fol gjatë për Shqipërinë nga Nicholas. Z.Gjonaj me dorën e majtë pasur këtë shkrim mbasi ajo punonte Diaz Jr.Elito, Christine Quinn, James senatorët dhe përfaqësuesit e politikës tek Bibla që e mbanin dy djemtë e tij temën e saj në Universitetin e Nicës Vacca, etj.. Ndërsa nga shteti shqiptar amerikane. Në sfond midis flamurit përsëriste fjalët e Gjykatësit Douglas Sophia Antipolis - France. Olympias. përshëndeti Ambasadori i Shqipërisë amerikan, shtetit të Nju Jorkut, Kuven- E. McKeon njëherazi drejtori i Zyrës G ja dërgova këtë matërial ndërkaq në Uashington z.Gilbert Galanxhi i cili dit dhe Policisë ndrinte dhe Flamuri së Betimit: Zot më ndihmo mua!... Të i kërkova që të më niste pjesë nga lexoi dhe përshëndetjen e kryeminstrit Shqiptar. Krahas hymnit amerikan u gjithë por veçanërisht pjesëmarrësit studimi i saj për shqiptarët,kryesisht:” Në fillim të shekullit të njëzetë, z.Sali Berisha. Nga shteti i Kosovës për- këndua dhe ai shqiptar nga artistja e shqiptarë u larguan nga kjo ceremo- Imazhi i Shqipërisë në letërsinë Shqipëria mbetet një nga vendet më shëndeti ambasadori z.Akan Ismaili. mirënjohur Merita Halili shoqëruar në ni me plot krenari dhe dashuri pasi Evropiane për shekuj XIX - XX “, të pak të njohura evropiane. Deri në Në emër të stafit të punës që kanë fizarmonikë nga Raif Hyseni. Skuadra dëgjuan nga përfaqësues të lartë të cilën ajo ma dërgoi në gjuhën frënge ku fund të shekullit të tetëmbëdhjetë, ndihmuar në fushatë të z.Mark Gjonaj e Policisë së Nju Jorkut egzekutoi më politikës amerikane vlerësimin maksi- ajo mbroi aspiraturën në universitetin udhëtarët të cilët kishin kaluar ishin ka përshëndetur drejtori ekzekutiv Tony z. parë Dovolani marshin Nga e policisë. pjatalarës Lutjen nëdhe “Kërcim be- mal me për yjet” z.Mark Gjonaj, dhe në respekt e dëgjuar francez. Universiteti i Nicës kryesisht tregtarët dhe diplomatët në Vuksan “Sony” Vataj. Fjala e tij u ndër- kimin e ka dhënë i përndershmi, krye- të tij u fol gjatë dhe për Shqipërinë. Sa Sophia Antipolis ku mbrojti temën rrugën e tyre në Konstandinopojë pre disa herë nga duartrokitjet. Znj.Mund tëfamullitari kishte zgjedhur itë Kishës martohej në“Zonja Hollivud, e por Shkodrës” zgjodhi një amerikane më meshumë origjinë shqiptarënga Dibra e Madhe. do të Mund ketë aq dhe për Shqipërinë O.Gargano, është një përgjatë rrugës Via Egnatia një, Artenida Gjeli, drejtoresha e marrëdtë jetonte- Dom në Beverli Pjeter Hills, porPopaj. zgjodhi Me familjen shumë në Konektikat emocion më mirë Amerika do te jetë tha Senatori hënieve me publikun e cila u mirëprit është pritur fjala e nënës fisnike së veteran Chuck Shumer. universitet francez multidisiplinare, i kanali i lashtë i komunikimit, i cili Historia e emigrantit që mbërriti ilegalisht në SHBA dhe që fitoi trofeun e themeluar në vitin 1965, gjendet në ishte ndërtuar nga romakët gjatë nga salla përshëndeti në gjuhën shqipeshumëlakmuar z.Mark Gjonaj, të “Dan Rozacing Gjonaj,ëith the eStars” cila në Kur burra të tillë ja zbardhin faqen Nice të Alpes Maritimes. Ka rreth shekullit të II p.e.s si zgjerimi ideal në nderim të origjinës së z.Mark Gjonaj përshëndetjen e saj ndërmjet të tjerash Kombit, medoemos bëjnë Histori. 26.000 studentë, duke përfshirë të Ëay Appian, duke çuar nga Roma i cili vjen nga një familje shëmbullore tha: Më falni në skenë kurrë s’kam dalë, Mark Gjonaj hyri në Historinë Shq- 1.300 studentëve të diplomuar dhe në Brindisi. Via Egnatia që niset në emigrantësh nga Reci i Ulqinit dhe ar- E ju mirë se keni ardh/ ...Baba, nana e iptare si i pari shqiptar në politikën gati 20% të huajt, është përhapur mbi Durrës, gjendet në bregdetin Adriatik ritën të edukojnë fëmijë plot kulturë familja po të urojnë, ruaje fort ti emnin amerikane që do të na perfaqësojë den- disa kampuset dhe njësitë trajnimi të Shqipërisë, në Stamboll, duke dhe mirësi. Midis të tjerash znj.Gjeli tha tonë/ E ke marre kët detyrë të randë, jësisht në Asamblenë e Shtetit të Nju dhe hulumtimi. Ka mbi 1300 mësues, kaluar nëpër Shqipëri, Maqedonia, se z.Gjonaj krijoi besimin në të gjithë Zoti ty djalë të prifte mbarë/ Nje dit mr- Jorkut. votuesit, pasi panë tek ai njeriun me viz- rish në shtëpi të Bardhë!... Së shpejti TV Alba Life do të sjellë lektorë dhe instruktorët. Universiteti Bullgari dhe Turqi. Ajo ishte vetëm në ion dhe që do t’i përfaqësojë denjësisht Ka vazhduar me motrën e Markut, pranë jush kronikën nga ceremonia e i Nicës përbëhet nga tetë fakulteteve fillim të shekullit të nëntëmbëdhjetë, në Asamblenë e shtetit të Nju Jorkut. e cila duke e uruar me një dashuri të inagurimit të betimit të z.Mark Gjonaj si rezultat i popullaritetit të “Tour (UFR), një IUT, një PSI, një Mark Gjonaj i dha Kombit shqiptar dhu- veçantë vëllain e saj tha se: Duke filluar të zhvilluar në Shkollën “Christopher Universitetit Politeknik dhe një Hum. Grand”, që udhëtarët evropiane ratën më të bukur pasi emri i Shqipërisë nga sot Marku nuk është vetëm vëllai Columbus” në Bronx. filluan të konsiderojnë Shqipërinë si Kush është Olympia Gargano një destinacion për të vizituar. Ndër udhëtarët e parë që i ka kushtuar Tony Dovolani: Nga pjatalarës në “Kërcim me yjet” Lindur në Ravello në bregdetin atij veprat letrare, ishte François Amalfi, me një diplomë në Classics, Pouqueville dhe Lord Bajroni. Mund të kishte zgjedhur të me specializim në gjuhësi dhe Master Në udhëtimin e tij për nga Morea martohej në Hollivud, por italiane në mësim të gjuhës italiane në Kostandinopojë, në Shqipëri, dhe zgjodhi një amerikane me për të huajt. E përkthyese (nga në shumë pjesë të tjera të Perandorisë origjinë nga Dibra e Madhe. anglisht, frëngjisht, gjermanisht), ka Osmane, botuar në 1805, ishte Mund të jetonte në Beverli përkthyer vepra të reja nga udhëtarët Pouqueville që zbuloi thesaret Hills, por zgjodhi familjen në e huaj në Italinë jugore . Profesorë e arkeologjike, që lidhen me traditën gjuhës italiane dhe latine në shkolla klasike. Në anën e anglezeve, “zbulimi” Konektikat të larta, u angazhua në një projekt i Shqipërisë në letërsinë moderne Historia e emigrantit që mbërriti kërkimor për imazhin e Shqipërisë të është për shkak të Lord Bajroni, i cili ilegalisht në SHBA dhe që fitoi letërsisë moderne dhe bashkëkohore bëri skenarin e aventurat e heroit të tij trofeun e shumëlakmuar të evropiane në Universitetin Nice Sophia në shtegtimin e Çajld Haroldit. “Sot, “Dancing With the Stars” Antipolis – France. Aktualisht Punon ka tani ka një prodhim shumë të pasur te Ministrisë e Shërbimeve Publike letrare në letërsinë Evropiane për nga Marko Caka arsim. Njeh këto gjuhë të huaja: italisht, shekuj XIX - XX e cila është objekt anglisht, gjermanisht, greqishten e i hulumtimit tim. Një prej autorëve shtë pa diskutim shqiptari më i vjetër, latinisht, frëngjisht. Ka studiuar që do të veproj në mënyrë specifike suksesshëm për vitin 2012. Me Université de Nice Sophia Antipolis në projektin tim është angleze Edith Ëfitoren e spektaklit më të shikue- Doctorant Littérature compare- Durham, e cili në fillim të shekullit shëm të Amerikës “Dancing ëith the Letteratura Comparatadottoranda. ‘20 udhëtoi për në Shqipëri vetëm. Stars” bëhet shqiptari i parë që fiton një Università degli studi di Napoli Shtyrë për të udhëtuar nga mjeku i trofe të tillë në shtetin më të fuqishëm të L’Orientale. Ja disa pjesë të kësaj saj, i cili e këshilloi atë, që të lëvizë botës me një popullsi mbi 300 milionë kumtese që Olimpia Gargano ja ka nga koha në kohë për të mbështetur banorë dhe shikueshmëria në natën fi- kushtuar letrave shqipe. Imazhi i më mirë detyrat e ndihmës për nënën nale kishte kapur rekordin e 32 milionë Shqipërisë në letërsinë Evropiane e saj të sëmurë, znj Durham, artiste teleshikuesve. Dhe ky është Tony Do- time, si data të shpirtit sakrificës që fi- iptarë. Megjithëkëtë padrejtësi ai kurrë për shekuj XIX - XX shkruan ajo. dhe shkrimtare, udhëtoi në Adriatik volani nga Prishtina. Djaloshi kosovar tohet gjithçka”. Do të shprehej i entu- nuk mban mëri për askënd, sepse thotë Tregimet e udhëtimit në Ballkan thotë në vitin 1900. Gjatë turneut të saj me shpirt shqiptari thotë në intervistën ziazmuar, balerini shqiptar nga Kosova e bëj për shpirtin tim kuqezi dhe për O.Gargano, është një subjekt ende të parë, ajo vizitoi Cetinje (Mal i Zi) e tij të parë për mediat në Shqipëri se për gazetën “Shqip”. Një shqiptar që ka gjakun e heronjve shqiptarë, me të cilët pak të hulumtuar mes provave letrare dhe në Shqipëri: ajo ishte fillimi i një këtë fitore ua ka dedikuar të gjithë shq- provuar gjithçka për të ardhur deri te krenohet kudo edhe me miqtë e tij më e udhëtime në Evropë, në mesin e dashurie që zgjati gjatë gjithë jetës. iptarëve në 100-vjetorin e Pavarësisë. suksesi. E ka filluar jetën emigrante që të famshëm hollivudianë. “U ndjeva më i lumturi në botë që fi- tyre, shumë më pak të njohura janë Për 20 vjet, Edith Durham kaloi në pjatalarës dhe për të përfunduar në ën- Shqiptari nga Prishtina arriti të tra- tova këtë trofe pikërisht në ditën e Pa- jnojë me vallëzimin e tij artistë të mëd- librat e udhëtimit në Shqipëri, një Shqipëri, Kosovë dhe Serbi, ka vizituar drrën e gjithsecilit, në jetën hollivudiane varësisë me 28 Nëntor”. Ishte një punë vetëm në sajë të pasionit të tij të madh henj, si Richard Gere, Jenifer Lopez, vend të cilit njohurit dhe hapje me vende dhe njerëz me përvojë, dhe u bë e përkushtueshme disavjeçare për të për vallëzimin. Dy herë kampion bote e Ëill Smith, Sara Evans, Suzan Luci, e një partizane e pasionuar të pavarësisë jashtë ishin bllokuar për gati 50 vjet të ardhur te nata e suksesit të madh. Ky bën pa diskutim si rekordmenin e parë sa e sa të tjerë deri te Melissa Recroft regjimit totalitar, deri në fillim të viteve së Shqipërisë. Kujtime udhëtimesh e e trofe është si sakrifica shumëshekullore shqiptar që njeh një sukses të tillë. me të cilën ndau edhe trofeun e fundit 1990. Projektin tim hulumtimi ka për saj, në Shqipëri (1909), është ende një e popullit shqiptar për të ardhur më 28 Megjithëse me gjithë këto trofe dhe të këtij viti.. Ky është kampioni abso- qëllim të hapë koordinatat e imazhit nga burimet e njohurive dhe frymëzim Nëntor të vitit 1912 ku burrat e kombit famë botërore ai asnjëherë nuk u kujtua lut, Tony Dovolani, i rritur me ndjenja të Shqipërisë në kontekstin e kulturës më të pasur letrare për të gjithë ata që me Ismail Qemalin në krye ngritën fla- nga autoritetet shqiptare dhe kosovare, të larta patriotike në sajë të edukimit të evropiane, sidomos të literaturës janë përfshirë në kulturën dhe traditat murin në Vlorë. Prandaj për mua do të të cilët janë më të interesuar për per- familjes së tij që dhanë gjithçka për pa- në italisht, frëngjisht dhe anglisht. shqiptare. mbetën dy data të shënuara në kujtesën formancën e artistëve komercialë shq- varësinë e Kosovës. Attualità Anno 11 n.1 Febbraio 2013 pagina 22 Meditime në bordin e avionit… Át Vinçenc Prennushi, martir i fesë dhe i demokracisë Nga MURAT GECAJ (Vijon nga faqja 17) njerëzve të ndritun. U lind një të shtunë fenë. Shqipëria dhe patriotët shqiptarë, Át Vinçenci. Pra hyri në këtë jetë e doli përfshi vëllezërit Frashëri, Hasan Tahsini dokush, mund të thotë se, kah ai univers kulturor të cilit i përkiste që në agimin e vet. I vemendshëm për fatet prej saj në prag të së djelës, për të hyrë po e te tjerë që vinin nga sfera islamike, tashmë, nuk është diçka e rrallë e shtetit të ri shqiptar, falë autoritetit dhe atë ditë në jetën e amshuar. Gjithmonë formalisht e jo në pikëpamje kulturore, Nose e veçantë, që të ndodhesh në patriotizmit të tij. Në periudhën 1923-24 pranë ditëve të shënuara, siç ishte e ishin njerëz të ndritur. Ata e panë të bordet e avionëve. Bile dhe të fluturosh ndjek me vemendjet ngjarjet plot zhvillime shënuar jeta e tij që ia kushtoi njerëzve, ardhmen e Shqipërisë kah perëndimi. në linja shumë të largëta, deri në Amerikë të asaj kohe. kishës e vendit. Deri në çastin e fundit Kujtojme vargjet e Naimit: Jak’, o dit’ e e Kanada, Kinë e Australi, pa përmendur Që në vitin 1910 At Vinçenci 25 vjeçar shërbeu si një Át i mirë. Na e dëshmon bekuar/qe lind nga perendon/At’anì e ke shtetet e ndryshme të Europës. Kjo gjë pati shkruajtur dhe botuar essènë e miku i tij i qelisë Arshi Pipa. Tregon se në ndriçuar/e ne pse na harron?/ Per është plotësisht e saktë, se këto mundësi famshme “Liri në mendime”. Kjo përsiatje minutat e fundit të vuajtjes, meshtari i shqiptaret dita e bekuar lind nga dikur të dëshiruara, në një periudhë gati e tij solli ajër të freskët në universin Vlorës Dom Jul Bonati kërkoi bekimin e perendimi. Ata nuk e kane harruar fene te 50-vjeçare, ka më shumë se 22 vjet, që kulturor shqiptar, të mrekulluar n’ato vite fundit nga Át Vinçenci. Para se të kalonte pareve. Në veprën e tij Naimi i referohet janë bërë realitet i prekshëm për cilindo prej mirazhit të lirisë e më pas të në amshim, me mundim, Prennushi i vuri fesë të të parëve tanë, fesë të stërgjyshërve shqiptar. Jo për t’u “mburrur” këtu, po demokracisë. Këto ide i zhvilloi më gjërë dorën në kokë Dom Bonatit. Ishte bekimi tanë. Ja vargjet e tija: “Tani më kanë shënoj se rasti e ka sjellë që, duke u nisur në vitin 1924 në broshuren “Ndër lamijet dhe shërbesa e fundit e tij. Pak çaste pasi dërguar / Nga fron i lart’i Perëndisë / Si nga Rinasi, të udhëtoj në linja të tilla, si: e demokracisë së vërtetë” – një bekoi një njeri, Át Vinçenci dha frymën e ëngjëllin e Marisë / Me frymë të Lubjanë, Londër, Sofje e Nju Jork, Bolonjë udhërrëfyes mbi kuptimin modern të fundit. Shkruan Pipa: “Shpesh nuk kishim shënjtëruar/”.Ismail Kadare i ka kushtuar dru zjarri në qeli. Kur fikeshin xixat e vemendje problemeve të identitetit dhe e Gjenova të Italisë, Vjenë e Goteborg të Në aeroportin Malpensa të Milanos... Nga e demokracisë. Në këtë studim aishpreh Në aeroportin Malpensa të Milanos... Nga e djathta:pikëpamjet Murati, e veta Lori për e një Altini shtet (Foto demokratik nga: fundme dhe errësina peshonte në birucë, integrimit në Europë me shkrime dhe Suedisë… Pra, shpesh kam patur mjaft djathta: Murati, Lori e Altini ngriheshim prej shtrati dhe i rrijshim të intervista të rëndësishme. Duke folur për kohë për të medituar e menduar për Marcello) të tipit perëndimor.Përkushtimi i tij është (Foto nga: Marcello) i trefishtë: një personalitet i shquar i smundit te kryet. Tue folë, tue i dhanë Rilindjen Kombëtare ai thotë: “Me sa e sa gjëra. Tema më e prekshme dhe zemër, tue e gënjye se do të bishim dru programin e saj të qartë europianist, me Gjatëqë nuk afër ishte një as ore sa enjë gjysëm gisht dore!? udhëtimi Kur me kishës makinë katolike bëmë bise dheda qytetar të ndryshme. i rrallë i më e afërt për mua ka qenë dhe është Shkodrës së tij, nga ana tjetër njeri i ose se nata ishte në të sosun . . . . . Nji kthjelltësinë e mendimit, strategjinë emigracioni. Megjithëse kanë kaluar kaq Ndërkaq,u ktheva përsërisigurisht, këtu, solla për ndërme kërshëri,nd, pyetame një farëndritur nostalgjie i letrave të përligjur, dhe i se kulturës në Asti në natë të tillë më tha copa-copa: “Tash po burrërore dhe idetë iluministe, ajo e vite, e mbaj mend mirë se, që në vitin kamse ku shkruar, ndodheshin për hërë gjërat, të pa qërë, mbaheshinqë në tetor 1991,përgjithësi si dhe në e sëshumë fundi raste në të fushen tjerë. politikëPor kujtoj fjalët e Goethes: Mher Licht! (Dua mënjanoi si një rreckë atë kinse kulturë që 1991, udhëtova me tragete e trena, nga “peng”, po askush nuk më dha përgjigje kujtova me kënaqësi edhe vizitën e këtyre ditëvedallohet atje, sitakimet, luftëtar shëtitjet i demokracisë dhe bisedat dhe si dritë)”. Ajo dritë, së cilës Poeti i kishte po rrihte t’i zinte frymën Shqipërisë.” Bari e Brindizi, Ankona e Trisete, në të saktë! Megjithatë, mendova se rregullat një nga ideologët e saj. Kjo jetë e pasur e thirrë në pikë të mortjes, nuk ishte drita qi Është detyra jonë të ruajmë respektin e gjurmët e emigrantëve tanë, që kaluam mejanë miqtë rregulla e të njohurit dhe ato e duhen mi shqiptarë, zbatuar mesi Robert At VinçencitMergo, Ha mësan 19Bakalli, mars Eri 1936 Zhegu i jep shohin sytë tanë shqisorë. Dhe këte Imzoti rilindasve per të gjitha besimet fetare, Adriatikun dhe u shpërndanë nëpër epërpikëmëri të tjerë. Gjithashtu, nga kushdo, përveç sidomosfamiljarëve kur të mi,petkun përmes e ipeshkvit Internetit të e Sapës, telefonit, detyrë mbajta të cilin e dinte mirë . . . .”Jemi më 8 maj 1993. sepse kjo është një çeshtje personale e qytete të ndryshme të Italisë, Francës, lidhjelidhen tëme pashkëputura sigurinë e lëvizjes me së kolegët njerezve, e të afërmite mban në deri Tiranë në 1940. dhe në Në shtete këte vit të ai Përsëri e shtunë! Në prag të së dielës së qytetarit. Ai ekuilibër dhe paqe mes me mjete ajrore fluturuese. dytë te majit 93, pas 43 vitesh nga vdekja, besimeve fetare të ndryshme në jetën Gjermanisë e tjerë. Ndodhi kështu se, ndër ndryshme, si me Viron Konën, Loni Peppon,emërohet Agim Mërturin arqipeshkëv e Manjola metropolitan Milon i ta, kanë qenë edhe dy djemtë e mi. Sa e Në sallën e pritjes së aeroportit gjeta dioqezës Durrës – Tiranë.Me gjendjen e Át Vinçenc Prennushi shpallet Martir i shqiptare, duhet të na japë krenari. Duke sa prindër e gjyshër i kanë marrë udhët për (Tiranë),mjaft udhëtarë Fiqiri Shahinllarin të linjës Milano-Tiranë. (Virxhinia-SHBA), vështirë Sokol të krijuar Demakun nga (Suedi), regjimi komunist Halil Demokracisë në qytetin e Durrësit ku i folur për rolin e botes katolike duhet te tek ata, gjatë këtyre viteve, të zhuritur nga HaxhosajnSigurisht, shumica (Gjakovë) e tyre e disa ishin të shqiptarë tjerë. Ndërsa dhe e vërtetandëshkimet është e pashembullta se tërë kohën ndaj mua, fesë, shërbeu si Imzot, kishës e demokracisë. shpreh bindjen per rolin e madh të të dashuria e malli për bijtë e bijat, nipat dhe kryesisht,dhe në fytyrat mendja e tyre “më dalloje punonte” një farë më huje shumë vdiqënpër Tiranën dhe u eliminuan dhe Shqipërinë. pjesa ma Se e madhe me Le të kthehemi te Át Vinçenci në kërkim gjithë popullit pa dallim feje, sepse të e drejtuesve të kishës katolike të vendit. të kuptimit ma të plotë të veprës së tij. gjithë kanë vuajtur dhe janësakrifikuar mbesat e tyre. Po nuk janë të paktë që ngjantepezmatimi që isha e përmallimi,larguar prej tyre që vintemuaj më nga parë, pra jo vetëm disa ditë. edhe emigrantë të moshuar kanë kaluar ndarja me të afërmit e tyre. Ndër ta, kishte Në vitin 1945 E.Hoxha, i kërkon një Flijimi i tij për kishën dhe demokracinë gjatë robërisë otomane dhe asaj komuniste burra e gra, por dhe të moshuar e fëmijë takim Át Vinçenc Prennushit dhe ky më sjell ndër mend flijimin e Jezù Krishtit e secili ka kontribuar sipas idesë dhe Detin Adriatik e, bile, Atllantikun e largët, Sapo arritëm në aeroportin Malpensa dhe dorëzova bagazhet, patëm kohë të në misionin që i pati caktuar Perëndia. Át mundësisë vetiake. Vemendja e sotme për të jetuar sa më afër me bijtë e bijat ose të vegjël. Me atë padurimin e udhëtimit paraqitet së bashku me Imzot Gaspër qendronim pak kohë bashkë të katër, pra unë,Thaçin. Altini e Hoxha Lori me kërkoi Marcellon prej tyre e vogël,shkëputjen i Vinçencin, dëshmon Arshì Pipa, e lidhën kah katolikët rjedh nga fakti që regjimi nipat e mbesat e tyre. Në mes tyre, janë të pritshëm, i kaluam edhe 20 minuta në një hu druni porsi një dash dhe e lanë dëmtoi më shumë të krishterët; kjo sepse cilinga e koha,kreu detyrën kur avioni e fotografit. “Bell Air” Sigurisht duhej, atoe fofografi kishës katolikedo t’i kemi nga kujtim, Vatikani. nga Tëato dy edhe kolegë të mi, në Amerikë e Kanada, prelatët e quajtën të pamundur një hap të të varun në pritje të torturave të mëtejshme ata ishin ne shekuj shprehje e qarte e si Fiqiriu e Fuati, Qatipi, Hysa, Tomsoni e çastetë kishte ndarjeje. fluturuar?! Kur largohesha Sigurisht, me shikimin shkaku pas,tillë. i përshëndeta Katoliçizmi me shqiptar dorë shoqëruesit kishte dhënë e duke shprehur urrejtje e mizori me fjalë botës europiane permes kultures dhe fesë. Kiçua dhe shumë të tjerë. i vonesës ka qenë i arsyetuar, ndoshta kontribute të shquara në historinë e fyese të pafund. Kjo figurë më ngjan me E.Hoxha i shihte myslimanët si të ”Arsye” kryesore, për t’i shkruar edhe nga koha, që ishte me mjegull të krishtërimit me shenjtorë, peshkopë e mundimin e fundit të Krishtit me kryqin ambjentuar me botën otomane, si më te këto pak radhë, u bë udhëtimi im me dendur. Pastaj hymë nëpër një “tunel” të kardinalë të shquar, mes tyre edhe disa në krah që shkon drejt vendit të kryqëzimit. mësuar me diktaturen. Natyrisht ai gaboi, avion, në pasditën e datës 13 janar gjatë dhe u futëm brenda. Udhëtarët i kryetarë të kishes katolike. Pas këtij Unë do përpiqem të shpreh bindjen time si në shumë gjëra të tjera. Intelektualë 2013, nga Malpensa e Milanos, për në zunë shpejt vendet e tyre dhe stjuardesat refuzimi, persekutimi i klerikëve u që jeta dhe akti i fundit i Át Prennushit na dhe patriotë si vëllezërit Frashëri, Tahsini, Rinas të Tiranës, nga ku isha nisur që po na jepnin udhëzimet e rastit, që të ashpërsua edhe ma shumë me forma e përket të gjithëve, sepse në thelb kishte të Murat Toptani, Konica, Boletini, etj. janë më 27 dhjetor 2012, me biletën e prerë mbërthenim rripat e sigurisë dhe se si dhunë të pabesueshme. Në maj 1946 bënte me idealin e demokracisë. Për vetëm disa nga emrat e shquar të tyre. në agjencinë e udhëtimeve “Drita” të duhej të vepronim, në rast rreziku. Imzot Thaçi vdiq i semurë në trup e i veprën dhe aktin e fundit të ketij biri të Jeta shqiptare, idetë dhe qëndrimi i Tiranës, që drejtohet nga Pashk Preka. Unë isha në radhën 4-D të avionit. plagosur në shpirt, thuajse i izoluar në Shkodrës, ne duhet tu përulemi me rilindasve e bëjnë unikal shembullin Kisha qendruar afër tri javë, pra edhe në Pranë meje zunë vend një grua, mbi 50- banesën e tij, duke çuar në varr vetëm nderim të gjithë qytetit dhe Malësisë rreth shqiptar për bashkëjetesën dhe harmonine festën e Vitit të Ri, në Asti të Italisë. Është vjeçare dhe më tej një djalë i ri, mbi 40- dëshpërim e pesimizëm. Po ato ditë Shkodrës për rolin e madh që ka patur në ndërfetare, sikunder theksoi ne 5 maj qytet i vogël, i qetë dhe i gjelbëruar, në vjeçar. Ajo më tregoi se vinte aty që nga komunistat arrestuan Dom Mikel Koliqin, historinë tonë, për kulturën dhe 2012 papa Benedikti XVI në takimin me veriperëndim të atij vendi, afër një gjysëm larg dhe se i kishte emigrantë, në shtete famulltar i Katedrales Shën Stefani të demokracinë. Ketë mirënjohje çdo qytetar Presidentin shqiptar. Flijimi i Át Vinçencit të ndryshme, katër fëmijët e vet. Prandaj Shkodrës, që e mbyllën në burgje dhe i trojeve shqiptare duhet ta bajë të vetën, ishte heroik dhe i lidhur si me veprën ore me makinë, larg Torinos. Meqenëse sepse per 50 vite të diktaturës më të fetare ashtu edhe me ate patriotike të tij. erdhi koha e caktuar nga unë vetë, për dhe i shfaqi hapur emocionet, duke lotuar, kampe të punës së detyruar per 38 vjet. Kam patur fatin ta njoh ne vitin 1994 në rreptë qe ky popull ka njohur, partia e Ajo duhet interpretuar kryesisht me vlerën qëndrimin tim atje, mora udhën e kthimit. sapo foli në celular me një vajzë të saj dhe dhunës dhe e terrorit ka mohuar dhe që ka kisha katolike e vendit tonë si urë i tregoi se ishim gati për nisje. Sakaq edhe festimet e pavarësisë në Ambasadën Në një veturë të rehatshme, të cilën e shqiptare në Romë. Biseduam gjatë. çensuruar me paturpësi rolin e Shkodrës, mes nesh e familjes së vendeve drejtonte djali im i vogël, Altini, tanimë ai djaloshi vlonjat nisi të “rrëfehej”. Ai na Njohatek kardinal Koliqi përunjësinë dhe traditat, meritat e saja në të gjitha fushat perëndomore, të cilës Shqipëria i përket mbi 42-vjeçar, me ne ishte edhe Lori me tha se kishte qenë emigrant në Greqi dhe, diturinë, që së bashku me elegancën fizike dhe bujarinë e pafund të saj. Me këtë që nga lindja e krishtërimit, madje dhe më djalin e saj, Marcellon. më pas, disa vjet në Itali. Por, më në fund, dhe mendore, i jepnin atij pamjen e një përsiatje unë dua të theksoj që gjatë 45 pare se vetë Europa. Ai u flijua për të mos Gjatë afër një ore e gjysëm udhëtimi kishte vendosur të largohej nga ai vend shenjtori të gjallë. Dhe mendova: i tillë ka viteve të totalitarizmit komunist është ndarë kishën katolike nga Vatikani, sepse me makinë bëmë biseda të ndryshme. “i huaj” dhe ishte kthyer përfundimisht qenë dhe V. Prennushi). Pas këtyre mohuar roli i klerikëve dhe në përgjithësi vetëm kështu do ta mbante vendin në Ndërkaq, sigurisht, solla ndërmend, me në Shqipëri. Kur po tregonte, m’u kujtua ngjarjeve Át Vinçenc Prennushi emërohet i fetarëve në jetën e vendit. Në çeshtjen orbitën e kulturës perëndimore dhe ideali një farë nostalgjie të përligjur, se në Asti edhe nipi im, Fatmiri me të shoqen, të Primat Katolik i Shqipërisë. Kjo është kombëtare kanë konvergjuar të gjitha i lirisë do të ishte i pranishëm në kam shkruar, për hërë të parë, që në tetor cilët dy vjet më parë u kthyen, nga Greqia periudha më e randë që feja katolike ka besimet fetare të trojeve shqiptare. Kjo e ndërgjegjen e popullit edhe gjatë robërisë 1991, si dhe në shumë raste të tjerë. Por në Durrës. Këtu ndërtuan shtëpinë e tyre patur në historinë e saj. Shkatërrime, vërtetë fisnike kadëshmuar shkallën e komuniste. Kjo e lartëson figurën e kujtova me kënaqësi edhe vizitën e këtyre dhe janë sistemuar në punë. Po kështu burgime, vrasje pa gjyq ose me proçese sa lartë të emancipimit të shoqërisë shqiptare, jashtëzakonshme të Vinçenc Prennushit, ditëve atje, takimet, shëtitjet dhe bisedat veproi edhe kolegu im, poet e publicist, hap e mbyll syte e tortura të padëgjuara. që në artikuj të mëparshëm e kam së pari si patriot në kuptimin laik të fjalës, me miqtë e të njohurit e mi shqiptarë, si Përparimi, i cili u kthye me bashkëshorten Kjo dramë është vetëm një nga pamjet e analizuar posaçërisht. Përse Át Vinçenc pastaj edhe për aktin e fundit të jetës, që Robert Mergo, Hasan Bakalli, Eri Zhegu nga Amerika dhe u vendosën në Tiranë. mënxyrës komuniste që errësoi si Prennushi është një martir i demokracisë ka rrënjën në traditën e lashtë të kishës e të tjerë. Gjithashtu, përveç familjarëve Shembuj të tjerë të ngjashëm ka plot dhe ata asnjëherë jetën dhe të ardhmen e mbarë po aq sa dhe martir i fesë. (Komisioni shqiptare. Martiri Vinçenc Prennushi dëshmojnë se, edhe në fundin e botës po të popullit. Pikërisht ky realitet i hidhur dhe pranë Selisë së Shejtë e ka shpallë të tillë natyrshëm na kujton martirin e Shën Astit. të mi, përmes Internetit e telefonit, bashkë me 40 të tjerë). Trojet shqiptare, Asti i Durrësit u lind dhe vdiq në Durrës mbajta lidhje të pashkëputura me kolegët shkosh, vendi yt, vendlindja, të tërheq si ndjeshmëria thellësisht njerëzore e Át Vinçencit, e vështirësuan detyrën e tij. që nga koha e ilirëve, kanë shënuar kufirin rreth viti 100 dhe ishte një katolik e të afërmit në Tiranë dhe në shtete të një magnet i fuqishëm jetëdhënës. mes Lindjes e Perëndimit, mes katoliçizmit shqiptar. Peshkop i dioqezës së Durrësit, Në një çast, punonjësja e shërbimit në Por ai u gjend përhera krah qytetarëve ndryshme, si me Viron Konën, Loni dhe njerëzve të kishës, me fjalën e e ortodoksizmit. Me shtrirjen otomane, themeluar në vitin 58 e.r., nderohet nga Peppon, Agim Mërturin e Manjola Milon avion, na paralajmëroi se po i afroheshim Perëndisë dhe arsyen e tij të shëndoshë këto troje u bënë qëndra ku konvergjonin kisha katolike në datën 5 korrik, si shenjtor (Tiranë), Fiqiri Shahinllarin (Virxhinia- Rinasit dhe porositi t’i mbanim të lidhur që nuk hiqte dorë nga shpresa te Zoti dhe (apo divergjonin, sipas rastit) dy drejtime dhe me atributin Palma e Martirit. Shën SHBA), Sokol Demakun (Suedi), Halil rripat e sigurisë. Po, në fakt, ai kishte qenë tek mirësia e njerëzve. Qëndresa e kryesore të krishtërimit dhe islamizmi, pra Asti u arrestua me urdhër të prefektit të Haxhosajn (Gjakovë) e disa të tjerë. ende larg. Përsëri, ndoshta, arsyeja lidhej njerëzve të kishës, objekti kryesor i u formua një realitet fetar tredimensional. Ilirisë, Agricolao. I kërkuan të adhurojë Ndërsa e vërteta është se tërë kohën me kohën me re të dendura, në ato lartësi ndëshkimeve komuniste, ishte e Shkruan Át Sirdani në “Veprën atdhetare ritin e Dionisit, por ai refuzoi. E rrahën mua, kryesisht, mendja “më punonte” më e frikën nga turbulancat e mundshme. Por, pashembullt. Edhe pse klerikët të françeskanve” që popujt fqinjë të barbarisht, i lyen trupin me mjaltë dhe e shumë për Tiranën dhe Shqipërinë. Se për fat, çdo gjë shkoi mirë dhe, pas pritjes mënjanonin provokimet, ata nuk braktisën shqiptarëve e identifikonin idenë e fesë lidhën në kryq duke e braktisur në vapë me ngjante që isha larguar prej tyre muaj së zakonshme për të marrë valixhet tona, asnjëherë misionin e tyre të shenjtë. Vranë me konceptin e shtetit. Asnjë prej tyre nuk deri sa dha shpirt. Të nesërmen një grup më parë, pra jo vetëm disa ditë. dolëm nga aeroporti. Mua më prisnin aty fretën të rinj e të moshuar, kalbën në burg kishte atë emancipim kulturor, si vendet kristianësh që u kishin shpëtuar Sapo arritëm në aeroportin Malpensa bashkëshortja. Katarina dhe nipi, Deivisi, e në kampet e punës fretën të thjeshtë e europiane, qe duke qenë të besimit ndëshkimeve, shkonin drejt Durrësit. dhe dorëzova bagazhet, patëm kohë të i cili e drejtonte një makinë të sapoblerë. prelatë. Kjo gjendje i krijoi një farë izolimi katolik, nuk thonin që gjermanët, francezët Ndeshën në kufomën e Shën Astit qendronim pak kohë bashkë të katër, Ndërsa sot u bëra një vizitë, në shtëpinë primatit të Kishës katolike, Át Vinçencit, e spanjollët na qënkeshin italianë. Fan S. martirizuar në kryq. Të frymëzuar nga pra unë, Altini e Lori me Marcellon e e tyre dhe u çmalla me vajzën Mirela, bashkëpuntorët e të cilët rralloheshin dhe Noli, në “Histori e Skënderbeut” [Boston, flijimi i peshkopit të Durrësit, hynë në vogël, i cili e kreu detyrën e fotografit. mbesën Dorela e dhëndrrin, Shpëtimin. frika e njerëzve për pjesëmarrjen në ritet 1921, k. I, f. 32-33] shkruan “Për të qytet dhe nuk patën frikë të deklarohen si …Tani, kur u erdhi fundi këtyre fetare shtohej. Kalvari i Át Vinçencit fillon këputur çdo lidhje me Serbinë, Balsha I kristianë, gjë që shkaktoi edhe vrasjen e Sigurisht, ato fofografi do t’i kemi kujtim, dhe të bijtë, qe ishin orthodoksë, u kthyen tyre. Kjo është tradita e kishës antike nga ato çaste ndarjeje. Kur largohesha radhëve, për udhëtimin e treguar më të hanën e tretë të majit 1947. Mbas kësaj date diktatori E.Hoxha foli me shumë katholikë duke hequn pas edhe nje shqiptare, të cilës i përket Át Vinçenc me shikimin pas, i përshëndeta me dorë sipër, nga Malpensa e Milanos, për në shumicë të madhe prej subjekteve të tyre. Prennushi. Ky peshkop i kohëve moderne, Rinas të Tiranës, u kërkoj të falur lexuesve ashpërsi kundër Prennushit, sikur shoqëruesit e mi të dashur. Pastaj, si arrestimi arbitrar i tij të mos e kish ngopur. Idea prapa kësaj levisjeje ishte të në krye të dioqezës më antike të Europës gjithë të tjerët, po më bënin kontrollin për çfarë shkrova. Janë mendime e Është 19 maj data e arrestit të tij. Me bashkohej Shqiprija aq politikisht, sa dhe e që dikur e drejtonte Shën Asti, u flijua vetjak të sigurisë dhe më pyetën, nëse në mbresa, që i ka secili udhëtar shqiptar, në arrestin fillon dhe kronika që nuk do të fetarisht, dhe të kthente sytë prej Anadollit për kishën dhe demokracinë e popullit të çantën e vogël të dorës kisha lëngje me fluturimet e lira, me pasaporta biometrike, donim të shkruanim kurrë: torturohet çdo në Prendim”.Është e qartë si drita e Diellit tij, për bindjen që ky popull nuk mund të vete. Sakaq, nxora një shishe të vogël me drejt shteteve të Europës, por dhe në ato ditë. Të enjten 18dhjetor ‘47 gjykata e që krijimi i kishës ortodokse autoqefale kuptohet jashtë Europës dhe traditave të ujë, e hapa atë e piva pak, duke u thënë me viza, për në SHBA e Kanada dhe Durrësit e dënon me 20 vjet burg; të shqiptare nga Noli, ishte një vepër e vyera te saj. Për këtë arsye ne i përulemi se atë e mbaja “në gatishmëri”, nëse më vende tjerë të botës. Urojmë e besojmë hënën e 23 shkurtit ‘48 dënimi madhe patriotike, në mbrojtje të kombit me respekt të thellë veprës së këtij njeriu nevojitej për ilaçet. Kontrollori u tregua që, së shpejti, edhe këto udhëtime të konfirmohet nga gjykata e Tiranës; të shqiptar dhe identitetit kulturor të tij. Këto të madh, këtij Martiri të Kishës dhe dashëmirës dhe shishen e ujit e mora me jenë të lira, pra pa pengesa, për të gjithë shtunën e 19 marsit ’49, i plagosur në probleme, sikundër dihet fare mirë, nuk demokracisë shqiptare. Ylli i Àt Vinçenc vete, pasi nuk ishte “lëndë eksplozive”. bashkatdhetarët tanë. Sepse Planeti ynë, shpirt dhe i dobësuar në trup prej kanë ekzistuar mes shteteve perëndimore Prennushit le të ndrisi nga hera horizontin Ndërkaq, m’u kujtua se, kur u nisa në Toka është e përbashkët dhe ne, na takon torturave më mizore, shuhet në duart e europiane; ato asnjë herë nuk kanë e botës së rilindur shqiptare, për të cilën Rinas, ma mbajtën një biçak fare të vogël, një “pjesë” e saj. Arshi Pipës, mik i qelisë së errët të këtyre menduar të identifikojnë kombësinë me ai u flijua 63 vjet më parë. pagina 23 Anno 11 n.1 Febbraio 2013 Attualità di Gianluca Mammola strette di mano sincere all’avversario. Che ne sanno di come si barcolla dopo il decimo ’allenamento è finito, con il braccio piegato che giro di campo, e ti reggi spalla contro spalla con regge il borsone, ti fermi a guardare il campo gli altri, nessuno si ferma, si arriva alla fine tutti Lilluminato dalla luce della strada. Terra e sassi insieme. ecco su cosa giochi, terra e sassi che ti hanno fatto Stanco che nemmeno riesci a sputare ma l’hai uscire il sangue, che ti hanno fatto cadere, che ti fatta. hanno dato tanta gioia, terra e sassi che hai dentro Che ne sanno di partite che avevi già vinto prima di gli scarpini, che ti hanno sporcato, che sono la tua iniziarle per quanto eri carico. casa. Cosa ti spinge ogni anno a iniziare una nuova Che ne sanno di avversari pezzi di merda che ti sei stagione: “Ci hai n’età... ancora che giochi?”, ti senti andato a pizzicare nel girone di ritorno e che ancora dire dalla gente, “La domenica mi piace dormì”, ti ti si ricordano. dicono i “palestrati”, “Non stiamo mai insieme”, ti Che ne sanno degli abbracci dati mentre aspetti in dice la tua ragazza, “Mejo er calcetto”, ti dicono gli fila di fare gli scatti, quell’abbraccio muto che vuol amici, “Pensa al lavoro”, ti dicono i tuoi genitori. Ci dire ti voglio bene. pensi e sorridi, cosa ne sanno loro di cosa vuol dire Che ne sanno delle sveglie che ha preso chi aveva il calcio per te? tentato di colpire uno di noi. Che ne sanno della tensione che il sabato non ti fa Che ne sanno dei gol che da difensore hai festeggiato dormire, delle partite che hai giocato da infortunato, “per conto tuo” abbracciato a centrocampo insieme di quello che provi quando sei il primo ad abbracciare al libero, mentre gli altri esultano per conti loro. chi ha segnato e subito dopo sei sommerso da tutta Che ne sanno di quanta gente hai fatto volare a la squadra compresa, la panchina, ed ogni botta che bordo campo, e di quante stecche hai preso senza senti è un giocatore che arriva e saltando si aggiunge nemmeno capire da dove arrivassero. al mucchio. Che ne sanno loro! Che ne sanno delle tue scaramanzie, delle docce Che ne sanno delle corse che ti sei fatto per non  fredde che ti sei fatto, delle cene dopo gli allenamenti, fare tardi agli allenamenti ed arrivare al campo con la Che ne sanno di quanto dolce è la carezza che, Che ne sanno di cosa ti passa per la mente quando dei campi che non riuscivi a trovare, degli arbitri che squadra già schierata in circolo che ascolta il Mister, senza guardarti, chi gioca dall’inizio ti dà, uscendo  fai lo stretching prima della partita. Che ne sanno di ti si ricordavano. che ne sanno di quel Gol che hai fatto anni fa ma che dallo spogliatoio per andare a riscaldarsi, mentre sei quanta sicurezza ti dà la prima entrata in scivolata Che ne sanno di quanto ami questo sport, di senti come se lo avessi fatto ora. rimasto seduto con una maglia numero quattordici tra sulla palla. quanto sei legato a questa squadra e di quanto bene Che ne sanno di quanta forza ti dà laChe pacca sulla ne le manisanno e le lacrime loro! agli occhi. Che ne sanno della fatica che ti prende alla mezz’ora gli vuoi... Terra e sassi, un pallone, dieci persone al schiena dal tuo compagno di squadra alla fine dei giri Che ne sanno di cosa si prova a stare uno a zero a del primo tempo, o del dolore dopo un fallo. tuo fianco, undici di fronte a te, un fischio lungo e di campo che ti hanno stremato. cinque minuti dalla fine. Che ne sanno dello stomaco che ti si stringe quando secco, la palla che per un attimo supera la linea del Che ne sanno di come trattieni il fiatodi quando Gianluca la Che Mammola ne sanno di come riesci a capirti con i tuoi segna quello che ti stai marcando. Che ne sanno delle centrocampo, e che ritorna velocemente indietro, le domenica mattina il Mister annuncia la formazione. compagni con uno sguardo che dura un secondo. gomitate che hai preso, dei calci che hai dato, e delle maglie che si mischiano, questa è la tua vita...

L'allenamento è finito,Altin Rraklli: con Kualifikimi, il braccio objektivi madhor piegato i kombëtares së femraveche regge il borsone, ti fermi a Altin Rraklli:guardare Kualifikimi, il campo illuminato objektivi dalla luce dellamadhor strada. Terrai kombëtares e sassi ecco su së femrave Trajneri i Kombëtares së Femrave: “Është historike, jashtë trajnohen në kushte më të mira stërvitore, por jo se në vendin cosa giochi, terra e sassi che ti hanno fatto uscire il sangue, tonëche nuk ti kahanno lojtare të talentuara,fatto si Ana Baro, Aurora Seranaj, apo fakti që Shqipëria merr pjesë në një Botëror” futbolliste që luajnë me Adën, Jubanjin. cadere, che ti hanno dato tanta gioia, terra e sassi che hai dentro- Në Gjermani, gli scarpini, kosovarja Fatmire Bajramaj është shembulli i lojtares Altin Rraklli, trajneri i Kombëtaresche Shqiptare ti hanno së Femrave sporcato, che sono la tua casa. Cosa ti spingeqë ka bërë ogni histori me anno Kombëtaren a gjermane. A kemi ndonjë talent tjetër në futboll, pohoi për gazetën “Telegraf” se, pjesëmarrja e shqiptar në Europë? Shqipërisë në eliminatoret e Kampionatitiniziare Botëror una për nuova Femra stagione: "Ci hai n'età... ancora che giochi?",- Lira Bajramaj ti senti është dire me të vërtetë një futbolliste e madhe. Ajo është një moment historik. “Do tadalla konsideroja gente, me të vërtetë, "La domenica mi piace dormì", ti dicono i "palestrati",ka dalë kampione e Gjermanisë, "Non Europës dhe e Botës, plus që ka si një moment historik për futbollin tonë të femrave. Ekipi qenë dhe ndër lojtaret më të mira në botë në vitin 2010. Është Kombëtar i ynë është i ri, dhe përstiamo më tepër ne mai marrim insieme", pjesë ti dice la tua ragazza, "Mejo er calcetto",një shembull ti diconoshumë i mirë gli për vajzat tona. Nëse ato do të punojnë për herë të parë në eliminatoret eamici, një Kampionati "Pensa Botëror”. al lavoro", ti dicono i tuoi genitori. Ci pensi eseriozisht sorridi, edhe mundcosa të arrijnëne atë emër të mirë që kanë venë Lira Shqipëria bën pjesë në grupin 1 paraeliminator, së bashku në futbollin e femrave. Në vëzhgojmë në vazhdimësi të gjitha vajzat edhe Maltën, Luksemburgun dhesanno Letoninë. loro Ndeshjet di cosado të vuol dire il calcio per te? që luajnë në futbollin europian. zhvillohen në Maltë, nga 4 deri më 9 prill të vitit 2013. - Ndodhemi në merkaton dimërore. A kemi edhe në futbollin e

Altin Rraklli fillimet e tij i ka me Besën e Kavajës, dhe Trajneri i Kombëtares së Femrave: “Është historike, fakti që Shqipëria merr pjesë në një Botëror” femrave? përveç disa ekipeve në Gjermani, me SC Freiburg, Hertha Altindhe Rraklli, kanë trajneri zhvilluar i Kombëtares më Shqiptareshumë së ndeshjeFemrave në futboll,zyrtare. pohoi për gazetën “Telegraf” - Po, është e njëjta procedurë si me futbollin e meshkujve, pra janë Che ne sanno dellase, tensione pjesëmarrja e Shqipërisë nëche eliminatoret il e sabatoKampionatit Botëror non për Femra ti është fa një moment dormire, delle partite che BSC, SpVgg Unterhaching, SSV Jahn Regensburg dhe SpVgg historik.- Cilat “Do tajanë konsideroja objektivat me të vërtetë, e Shqipërisë si një moment në historik këto për eliminatore? futbollin tonë të femrave. të njëjtat rregulla. Bayern Hof, ka veshur edhe atë të Tiranës, me të cilën doli Ekipi Kombëtar i ynë është i ri, dhe për më tepër ne marrim pjesë për herë të parë në eliminatoret e hai giocato da infortunato,një Kampionati- Sigurisht Botëror”. që, Shqipëria ne di kemi bën quello pjesëobjektivat në grupin 1 tona.paraeliminator, che Të kualifikohemi provisë bashku edhe Maltën, quando në fazën sei- A kemi il pasur primo ndonjë rast, ad kur ndonjë futbolliste shqiptare është kampion në sezonin 2004-2005. Altin Rraklli e veshi 63 Luksemburguneliminatore dhe ështëLetoninë. objektiviNdeshjet do të izhvillohen madh, në ndërsaMaltë, nga 4përsa deri më 9 iprill përket të vitit 2013. renditjes, transferuar në Europë? abbracciare chi ha Altinsegnato Rraklli fillimet e tij ei ka mesubito Besën e Kavajës, dopo dhe përveç disa sei ekipeve sonë Gjermani,mmerso me SC da tutta la squadra herë fanellën e Kombëtares shqiptare, duke shënuar 11 Freiburg,i parë-i Hertha dytë, BSC, është SpVgg Unterhaching,synimi i SSVdytë. Jahn Do Regensburg të ishte dhe SpVgg një Bayernhap Hof,historik ka për - Po, kemi pasur. Para dy sezonesh, Ana Baro dhe Aurora Sinanaj gola. Ai është shënuesi i katërt më i mirë i Shqipërisë, pas veshur edhe atë të Tiranës, me të cilën doli kampion në sezonin 2004-2005. Altin Rraklli e veshi 63 compresa, la panchina,herëKombëtaren fanellën e edKombëtares tonë: ogni shqiptare, pjesëmarrja dukebotta shënua r e11 parëgola.che Ai dheështë senti shënuesi kualifikimi i katërt è më përuni mirë i herë giocatore të u transferuan che në arrivaGjermani, nëe kampionatin e kategorisë së tretë, por Erjon Bogdanit (18), Alban Bushit (14) dhe Ervin Skelës Shqipërisë,parë. Na pas Erjonduhet Bogdanit të punojmë (18), Alban Bushit shumë (14) dhe për Ervin të Skelës arritur (12) këtë objektiv. Deri u rikthyen për shkak të rregullave të punës në Gjermani. saltando si aggiunge al mucchio. (12) Rraklli,tani, Shqipëriakontaktet do të marrëme pjesëvajzat për herëe kemi të parë nëtë eliminatoretshpeshta, e një dheKampionati unë Botëror personalisht të - Ju keni ndjekur ndeshje nga kampionat kosovar i futbollit për Rraklli, Shqipëria do të marrë pjesë për herë të parë në eliminatoret futbollitkam ndjekurpër femra.. Tashmë, me shumë është hedhur vëmendje dhe shorti, ku si jemi kampionatin në fazën eliminatore shqiptar, do të përballemi ashtu dhe femra. Cila është cilësia? Che ne sanno delleme cors Maltën, Luksemburgune che dhe Letoninë.ti sei Si do tafatto vlerësonit? per non fare tardi agli allenamenti ed e një Kampionati Botëror të futbollit për femra.. Tashmë, është hedhur atë kosovar. - Kosova ka një kampionat të rregullt për femra dhe kanë ekipe dhe shorti, ku jemi në fazën eliminatorearrivare do të përballemi al campome Maltën, con- Do ta konsiderojala squadra me të vërtetë, si njëgià moment schi historik përerata futbollin tonë in të femrave.circolo Ekipi che ascolta il Mister, Kombëtar- Altin, i ynë është është i ri, dhe formuar për më tepër një ne marrim bazë pjesë e mirë, për herë tëtë parë paktën në eliminatoret përsa e një u përket cilësore, madje dhe më të mira se tonat. Kanë lojtarë të mira. Luksemburgun dhe Letoninë. Si do ta vlerësonit? Kampionatindeshjeve Botëror. miqësore: Shqipëria bën pese pjesë ndeshje, në grupin 1 pesëparaeliminator, fitore. së bashkuSa ju edhe ndihmon Maltën, kjo - Po, futbolli shqiptar i femrave, çfarë niveli ka? che ne sanno di quelLuksemburgun Gol dhe che Letoninë. Nehai kemi zhvilluarfatto disa ndeshjeanni miqësore fa ndërkombëtare, ma che qysh kur usenti come se lo avessi - Do ta konsideroja me të vërtetë, si një moment historik për futbollin krijuamstatistikë? para dy vitesh si ekip Kombëtar. - Kampionati shqiptar po zhvillon sezonin e tij të katërt. Shoh tonë të femrave. Ekipi Kombëtar i ynëfatto është iora. ri, dhe për më tepër - Kjo shërben vetëm si një analizë fillestare për mua si trajner, përmirësime në cilësinë e lojës dhe te disa lojtare. Ka akoma punë ne marrim pjesë për herë të parë në eliminatoret e një Kampionati apo si një statistikë. Por, dua ta theksoj këtë, ndeshjet miqësore janë për të bërë për një kampionat më cilësor dhe kompetitiv. Botëror. Shqipëria bën pjesë në grupin 1 paraeliminator, së bashku krejt ndryshe nga ato zyrtare. Nuk kemi zhvilluar asnjë takim zyrtar. edhe Maltën, Luksemburgun dhe Letoninë. Ne kemi zhvilluar disa Nëse do të dalim me sukses në këto të fundit, atëherë miqësoret do

ndeshje miqësore ndërkombëtare, qysh kur u krijuam para dy vitesh ∑ të kishin vlerë, nëse dështojmë ato do të harrohen shumë shpejt. Nuk ∑ si ekip Kombëtar. duhet të futemi me mendimin se, kemi fituar ndeshjet miqësore. er scoprire le radici e zbuloshe rrenjet dell’albero gene- e trungut gjinetik P alogico bisogna T patjeter duhet te - Kombëtarja e femrave është një ekip relativisht i ri, ndërkohë që dhe essere muniti di conoscenza jesh i paisur me dituri e ku- - Ndeshjet zyrtare do të luhen në muajin prill, në Maltë. A keni e coraggio, cose che a noi rajo, te cilat ne shqiptareve albanesi non mancano. nuk na mungojne. Shqipëria ka pak traditë. Cilat janë lojtarët e ekipit përfaqësues? «Le stelle non si vergogna- «Yjet nuk e kane per turp te planifikuar gjatë kësaj kohe ndonjë ndeshje miqësore? no di sembrare lucciole, ma duken si xixellonja,por dhe anche le lucciole si onorano xixellonjat e kane per nder - Jemi munduar të ndërtojmë një ekip sa më kompetitiv, në një di sembrare stelle». te duken si yjet». - Po mundohemi, për të gjetur kundërshtarë nga Ballkani: ∑ ∑ kohë relativisht të shkurtër. Jemi munduar të grumbulluar lojtarët Maqedoni, Mali i Zi, Greqi, Bullgari. . Anno 8 . Distribuzione gratuita in: më të mira të kampionatit shqiptar, nga ai kosovar, por dhe nga Mensile di. attualità Mensile di attualità e ecultura cultura italo-albanese italo-albanese . Albania, Australia, - Edhe Kombëtarja U-19 e femrave do të marrë pjesë për herë të parë . numero 2 Belgio, Canada, Germania, Direttore editoriale: Hasan Aliaj Grecia, Francia, Italia, diaspora, pra nga ato që luajnë në Europë, por dhe në botë. Pra, në eliminatoret e një Kampionati Europian. Çfarë është bërë me këtë . Giugno 2010 Anno 11 = Numero 1 = Febrario 2013 Stati Uniti e Svizzera jemi munduar të bëjmë një seleksionim të gjithanshëm. Pra, në Giorgio Castriota Gjergj Kastrioti Gjergj Kastrioti ekip? Scanderbeg Skenderbeu Scanderbeg një farë mënyre, ashtu si ekipet kombëtare të meshkujve, që kanë - Federata Shqiptare e Futbollit dhe Presidenti i saj më ka diDirettore Rembrandt editoriale: Hasani Rembrendit Aliaj by Rembrandt l nostro “Scanderbeg” di Rembrandt van Rijn esi- nga Fotaq Andrea France ur Scanderbeg painted by the prominent paint- në gjirin e tyre lojtarë kosovarë, edhe ajo e femrave është në këtë ngarkuar mua që, të merrem edhe me ekipin Kombëtar U-19. ste.Sede Si trova lì, neioperativa ricchi fondi del Museo delle presso Bel- : Hasan Aliaj er Rembrandt Harmenszoon van Rijn (1606 - I le Arti di Nancy, capitale dei duchi di Lorena. Si kënderbeu” ynë i Rijn Rembrandit ekziston. O 1669) exists. It is over there in the rich inven- trova lì, ancora fresco, con la sua sensibile acquaforte, “ Është atje, në fondet e pasura të Muzeut të tory of the Museum of Fine Arts in Nancy, France, the traditë. Jemi një komb, të gjithë shqiptare dhe patjetër duhet të kemi con le tracce della planchette da cui fu ricavato ancora S Arteve të Bukura të Nansisë, kryeqendrës center of the Duchy of Lorraine. It is there, still fresh Jam marrë personalisht edhe me formimin e asaj skuadre. Duhet visibili.via E noi loFilippo toccammo come per salutarlo,Coridoni lo os- së dukëve të 23,Lorrenës. Është 00046 atje, ende i freskët, me with its sensitive etching, with still visible footprints servammo a lungo, sodisfammo la nostra sete, lo ammi- ravijëzimet e veta gravurore të ndjeshme, me gjurmët of the planchette from which it was made. And us, we rammo pieni di cenni d’affermazione silenziosi dei capi, ende të dukshme të planshetës nga është nxjerrë. touched it with our own hands as if greeting him, we një ekip Kombëtar. Në këtë kontekst, jam munduar të thërras lojtarët Grottaferrataalla presenza della conservatrice (Roma) del Museo, la sig.ra T el.Dhe ne, +39/3335912236 e prekëm me dorë si për ta përshëndetur, looked at him for long moments, we tasted it with thirsty theksuar se, është më e vështirë krijimin e Kombëtares U-19 sesa Sophie Harent. Per di più, questo ritratto di Scanderbeg e këqyrëm çaste të gjatë, e shijuam me sy të etur, e eyes, we admired him noding in aprovement in the pres- non risulta sconosciuto agli amanti dell’arte albanesi. admiruam gjithë lëvizje pohuese e të heshtura të ence of the keeper of the museum Sophie Harent. This më të mira, të bazuar në tre linja: pra nga Shqipëria, Kosova dhe Eppure, è sorprendente sapere che la storiografia al- kryeve, në prani të konservatores së Muzeut, Zonjës portret of Scanderbeg is not uknown to the Albanian asaj A, pasi dhe mosha e lojtarëve është më e vogël. Është pak e banese ha definito [email protected] ritratto del nostro Eroe sem- Sophie Harent. Për më tepër, ky portret i Skënderbeut artlovers. However, the big surprise is that the Albanian plicemente come un’opera anonima, di fantasia, prove- nuk është se është i panjohur për artdashësin shqiptar. histography has described this portrait of our hero as niente dalle profondità dei tempi non identificata, senza Mirëpo, çudia këtu është se historiografia shqiptare e only an anonymous portrait, as a fantasy, that has come Diaspora. vështirë që, në të marrim futbolliste nga Kosova, që ende nuk e che i [email protected] in essa contenuti fossero decifrati, seppur ka cilësuar këtë portret të Heroit tonë thjesht si vepër from the depths of an unidentified time period, undecif- pubblicata ovunque, ieri e oggi, perfino sulle cartoline anonime, fantaziste, ardhur nga thellësitë e kohërave ered from the mysteries that it carries on, even though o i poster, ultimamente anche a colori. e paidentifikuar, e padeshifruar nga misteret që ka it was published time after time, even it was made into - Emrat e kundërshtarëve tashmë dihen. Sa i njihni ata? In verità, il primo segnale utile all’identificazione mbartur, ndonëse e botuar lart e poshtë, dje dhe sot, greeting cards and posters recently in colour. kanë marrë nënshtetësinë shqiptare, apo nga Diaspora. Megjithatë, di queso [email protected] come uno dei disegni di Rembrandt lo madje edhe kartolinë e poster, dhe kohët e fundit edhe In fact, the first sign for helping to identify this riscontrammo nel Catalogo regionale “Dei libri d’arte me ngjyra. portrait as one of the drawings of Rembrandt was d’antichita posseduti dal conte Cicognara” del 1821, Në fakt, sinjalin e parë për identifikimin e kësaj found in the regional catalogue “From the antique art - Për të qenë i sinqertë, për momentin nuk i njohim ekipet ne kemi bërë një grumbullim me Kombëtaren U-19, të cilin unë do Hanno collaborato:dove al numero Giovanni 2132, il nome del ritratto “Scanderbec”Armillotta, gravure si vizatim nga MariaRembrandi e hasëm nëT Kataloguneresa books inCarnevalli possesion of count Cicognara” [Dei libri d’arte risulta elencato tra i “trentaquattro persoaggi storici rajonal “Dei libri d’arte d’antichita posseduti dal conte d’antichita posseduti dal conte Cicognara] of the year ed eroici stampati da F.L.D. Ciartres”. Notammo nella Cicognara” (katalogu i veprave të artit antik, në zotërim 1821, with the serial number 2132, where the name of kundërshtare, ose më saktë kemi informacione të pakta, kjo përmes serie di questi personaggi – che in realtà sono trenta- të kontit Cicognara) të vitit 1821, ku në numrin rendor the portrait “Scanderbec” is found listed between “34 ta konsideroja relativisht të suksesshëm. Gjithsesi, kemi më shumë sei, secondo gli studi -, nomi famosi che hannoPisani, lasciato 2132, emri i portretit “Scanderbec” figuron i radhitur historical and heroic figures stamped from the F. L. D impronte nella storia mondiale, quali Attila, Barbaros- mes “tridhjetë e katër personazheve historikë e heroikë Ciatres”. sa, Timur Leng, Dioniso, Atabaliba re del Perù, Archi- stampuar nga F.L.D. Ciartres. “Vërejmë në serinë e këtyre It is observed in the series of these characters – internetit. Gjithsesi, deri në muajin prill, kohë edhe kur do të luhen kohë në dispozicion, pasi dhe ndeshjet e U-19-s zhvillohen në muajin Stefanmede, Pitagora,Kume, Diogene, Platone, Saimir Socrate, Sulejman, Lojla,personazheve - që Moikomnë faktjanë tridhjetë e gjashtë, Z nëeqo, which from the reasech there are in fact, - all famous Thomas More, Gaston de Foix, Scanderbeg, Cadamosto, bazë të studimeve -, emra të njohur që kanë lënë gjurmë names that have left their marks in the history of the Aristotele, Nogai il Grande di Persia, Nangasaki, l’im- në historinë botërore, si Atila, Barbarosa, Timurlengu, world, like Attila, Barbarossa, Timur the Lame, Dionis, ndeshjet zyrtare kemi tre muaj kohë që, të marrim më shumë peratore del Giappone, Empedocle, Faust, Saladino ecc Dionisi, Atabalipa mbreti i Perusë, Arkimedi, Pitagora, Atabalipa the king of Peru, Archimedes, Pythagoras, shtator 2013. Pavli Haxhillazi,ecc. È vero che la maggior parte Gezimdi questi personaggi Llojdia,Diogjeni, Platoni, Sokrati, Andrea Sulejmani, Tomas Mori,Llukani Diogenes, Plato, Socrates, Suleiman, Thomas More, (21 ritratti) sono disegni di Claude Vignon (1593-1670), Gaston dë Fua, Scanderbec, Kadamosti, Aristoteli, Gaston de Foix, Scanderbeg, Cadamosto, Aristotle, The uno dei pittori francesi esponente dello stile barocco, il Nogai i madh i Persisë, Nangasaki, mbreti i Japonisë, great Nogai of Persia, Suleiman, Nangasaki the king of informacione. Unë, si trajneri i ekipit Kombëtar do të mundohem të - Jemi mësuar ta përdorim termin “legjionarë” për futbollistët più famosoTraduttrice: all’epoca di Luigi XIII. BesianaEmpedokli, Fausti, Polovina Saladini, etj. etj. Japan, Empedocles, Faust, Saladin etc. segue a pagina 17 segue a pagina 17 segue a pagina 18 marrë pjesë edhe në ndonjë ndeshje miqësore që ato do të zhvillojnë. meshkuj, por a kemi lojtare femra që luajnë jashtë? Direttore responsabile: Massimo Marciano Gjithsesi, e dimë se në eliminatoret e kampionatit të kaluar, ekipet si L’Albania e Shqiperia Albania - Po, janë shumë femra që luajnë jashtë, madje disa në kampionate il Proprietariomovimento ed editore:dhe Ulevizjaniversità Popolareand the deifree Castelli Romani'Albanët me Malta, Luksemburgu, janë ndeshur me Maqedoninë, një kundërshtar të rëndësishme. Gjithsesi, unë personalisht nuk dua të bëj një ndarje Direzione,libero redazionee e lire amministrazione: e movement via Cavour n. 21, 00044Famë që ne jemi ndeshur disa herë në ndeshje miqësore. Por, duhet e senza visto pa viza without visas në Mijëvjeçarë' midis atyre që luajnë në Shqipëri me ato që luajnë jashtë. Në listën Frascatinorevole Presidente (Roma).della Commissione Tel.humë 0689012752, i nderuari President i Komisionit fax 0662276721,reatly honored president of the Europe- e-mail mediaser- Europea, gentile José Manuel Barroso, Europian, i dashur José Manuel Barroso. an commission, dear Jose Manuel Bar- pagina 2 O vi saluto amichevolmente da Valona e S Unë ju përshëndes miqësisht nga Vlora G roso I greet you from Valona and wish theksuar se, ndeshjet miqësore nga ato zyrtare janë krejtësisht të vi faccio i miei migliori auguri. dhe ju uroj gjithë të mirat. you all the best. përfundimtare prej 22 lojtaresh do të thërras ato që janë më në Ringraziandovi per l’appoggio a noi dato [email protected] desidero informarvi che sta per compiersi un Duke ju falenderuar për mbështetjen e By thanking you for the support you have ndryshme. I konsideroj si ekipe të nivelit tonë, por me një plus më të anno dalla felice inaugurazione del mio proget- dhënë du t’ju informoje se po mbushet gati një given, I would like to inform you that it is has formë, pavarësisht se ku luajnë. Në urimin tim për Vitin e Ri dërguar to “100 passi verso l’Europa” avvenuto a Pogra- vit nga inaugurimi i suksesshëm i projektit tim been almost a year since the successful in- dec,Registrazione sul lago di Ohr, un progetto che ha conqui del- Tribunale„100 hapa drejt Europës“ zbatuar civile në Pogradec, di Velletriauguration of my project,n. “10011/2003 steps towards del 25/6/2003Il contributo stato non solo i cuori e le menti dei residenti e në liqenin e Ohrit-- një projekt ky që fitoi jo Europe”, implemented in Pogradec, a project vogël më shumë, pasi kanë vite që janë krijuar dhe kanë më shumë dell’intera regione, ma anche dei nostri grandi vetëm zemrat dhe mendjet e banorëve të qytetit that won not only the hearts and minds of the degli albanesi al vajzave, u kërkoja të preokupoheshin në ruajtjen e gjendjes fizike, amici europeiPërkujdesja quali Vaclav Havel, Imre Kergrafike:- e të gjithë Bujar rajonit, por edhe Karoshi të miqve tanë të (M&Bhabitants of -the Botimecity and the whole region, dhe but Studio Grafike) tezs, Heinz Fischer, Werner Faymann, Benita mëdhenj europian si Vaclav Havel, Imre Ker- also those of our most important friends in Eu- eksperiencë. Marrin pjesë prej disa vitesh në fazën paraeliminatore Ferrero Waldner, Michael Spindelegger, Peter tezs, Heinz Fischer, Werner Faymann, Benita rope such as Vaclav Havel, Imre Kertezs, Heinz risorgimento italiano përpara eliminatoreve. Është normale që, lojtaret që vijnë nga Balatzs, Doris Pack e Hannes Swoboda ecc... Ferrero Waldner, Michael Spindelegger, Peter Fischer, Werner Faymann, Benita Ferrero che classificarono l’evento come il miglioreTel. 00355Balatzs, Doris Pack4 e 22Hannes Swoboda33 etj...283 të / Waldner,00355 Michael Spindelegger, 69 20 Peter Balatzs, 68 603 dei mezzi per il raggiungimento dell’obiettivo cilët e klasifikuan atë si mjetin më të shkëlq- Doris Pack and Hannes Swoboda etc, who clas- pagina 4 proposto dallo slogan “Riuniamo l’Europa at- yer në përmbushjen e slloganit „T’a bashkojmë sified it as the best way to fulfill our slogan “To traverso la cultura”. La realizzazione di questo europën nëpërmjet kulturës“. unite Europe through culture”. progetto ha fatto in modo che venisse proposta Për këtë projekt unë tashmë jam propozuar For this project I have been nominated to la mia candidatura per il premio “European për marrjen e cmimit „European Citizen Prize“, receive the “European citizen prize” award, an Citizen Prize”, consegnato dal presidente del cmim ky që e jep presidenti i EU Parlament në award given out by the president of the EU Par- parlamento europeo a Bruxelles. Bruxelles. liament in Brussels. Kujtese dhe Nel quadro dell’inaugurazione del progetto Në kaudër të inaugurimit të këtij projekti Within the inauguration of this project I ho avuto il piacere e l’onore di ricevere una let- unë pata kënaqësinë dhe nderin të marrë dhe had the pleasure and honor to receive a letter tera da voi in cui Lei, gentile amico, assieme al një letër nga ana juaj në të cilën ju i dashuri from your part in which, you my beloved friend, mirenjohje gradimento delle mie idee e dei miei concetti Mik bashkë me kënaqësinë qe ju sollën idetë together with the pleasure that these ideas and mi scriveva alcune delle sue idee sull’identità dhe konceptet e mia më derguat edhe disa ide concepts brought to you, send me some of your për Nenen e l’unione dell’Europa. tuajat mbi identitetin dhe bashkimin europian. own ideas about the identity and the EU. segue a pagina 19 segue a pagina 19 segue a pagina 19 pagina 9 Storia Anno 11 n.1 Febbraio 2013 pagina 24 nga Kosta Gjoka Ne Bregdet vera ka qene gjithmone ne tavoline jo vetem per miqte, por per cdo rast. Vreshtat e e 331 BC ( para Krishtit ), ne Athine fameshme te kodrave te Bregdetit si ato te Lugjezes, asambleja votoi ne menyre demokratike Lizikoit, Gradishtes, Megajthit etj, jane ne taraca Mligjin qe ndalon grate te pinin vere. te ndertuara me mure mije vjecare. Ne familjet Eva Kantarela tregon se ate vit pati helmime te Vera e Kuqe tona ishte mjeshter bres pas brezi cdo burre ne jashtezakonshme te shume burrave te shquar nga berjen e veres se kuqe. Dr.Taso Nini nga Kudhes- grate e tyre. Burrat e doni per vete ate. Qe ne Qeparo, mjeshtri me i mire i verave ne Shqiperi, lashtesi ja dinin vleren Veres se Kuqe. Perendia e ka botuar nje liber te vlefshem per prodhuesit e veres Dionysos perdorte vetem vere te kuqe. Cdo vegjel ne kushte shtepiake. Ne shtepine tone, si ne lloj vere tjeter nuk quhej ne fakt vere, por emertohej cdo familje bregase, mbajme vazhdimisht vere te me emra te vecante. Dionysi i vleresuar aqe shume vjeter, duke u kujdesur qe veren e re sipas studimit nga dijetaret, nga vete helenet dhe banoret e gjithe te mesiperm, ta leme per me vone edhe nqs se botes se lashte pagane, per shume kohe ishte lene ne nuk kemi tjeter. Prinderit tane L. Gjoka, kur nuk harrese. Nicia i beri nje rivleresim kesaj Perendie, kishte me se te hante buken, bente pershesh me e sidomos ceremonive ne festat dionysiane te vere vazhdimisht. Nuk duhet pire shume se po shoqeruara qe te gjitha me vere te kuqe. Shkenca po mbaroi, po qe se nuk ke gjendje per te nesermen, verteton sot, se ne saje te vetive te perberesve te saj, atehere pirja nje here sot, e nje here mot nuk ka njeriu ndjehet i qete kur pi vere te kuqe edhe kur efekt ne rritjen e rezistences, imunitetit, per te ha, kur te doje, e c’te doje, pa asnje lloj rregjimi e gjitha organet e trupit, dmth ne jete gjatesine e orari. Vera e kuqe forcon zemren, rrit rezistencen e shendeteshme. trupit ndaj semundjeve dhe zgjat jeten. Keto veti tek vera e kuqe krijohen ne saje te taninit qe ka. Tanini krijohet vete, kur vera eshte e mbyllur hermetikisht, mbas tre vjetesh nga data e prodhimit. Vera me e re, ka pak efekte, eshte si e bardha, ndonse ka shije asnje lloj diete. Mbrron zemren, ka aktivitet anti nje familjeje shume te varfer qe piu uje. Tek ata por nuk permban cilesite sheruese. kancer, mbron melcine kur perdoret ushqim me qe pine vere te kuqe rregullisht, ulen risqet e Studimet kane treguar se kjo lloj vere ka nje yndyre te madhe. Ksenofoni ne kthimin e 10 mije atakeve te zemres dhe te semundjeve te saj, ulen perberes te quajtur resveratrol qe ndihmon per ushtareve nga Babilonia, qendra e Persise, per ne ne pergjithesi vdekjet. Per kete ndikon polyfenoli shendet te mire dhe ndikon ne jete-gjatesi. Kush Greqi u detyrua te kalonte pergjate rrjedhes se qe permban alkoli i veres. pi rregullisht pak vere te kuqe, nuk ka nevoje per Veralumit, drejt e veriut,Kuqe neper shkretetira, neper male Vera e bere ne shtepi, sidomos ne brigjet e te ashpera, vende te pa banuara dhe ne mungese Mesdheut, ka perqindje me te larte te polyfenolit. ngate theksuarKosta Gjoka te ushqimit. Por ne saje te mjaltit dhe Ne keto vende jete gjatesia e burrave eshte me veres se kuqe qe u be dieta ditore, per rreth nje e madhe se ne vendet e tjera.Vera e kuqe eshte viti, asnje person nuk humbi jeten nga uria ose plot e perplot me resveratrol antioksidues i cili Mesemundjet. 331 BC Per ( para ata qe Krishtit hane pa mase), ne dheAthine shendeti asambleja ndihmon votoi ne parandaliminne menyre edemokratike mpiksjes se gjakut,ligjin qei tepert ndalon kthehet grate ne te semundje, pinin veravere. e kuqe Eva do Kant ti areladmth tregon pengon krijiminse ate e vit trompozave. pati helmime Studimet te jashtezakonshmenormalizonte. Pervec te efektitshume kundra burra dhjamosjes,ve te shquar tregojne nga grate se ata e qe ty pinere. Burratperdite njee donigote vere per ( vetesido redukton efektet negative te semundjeve qe qe te jete ), kane trup atleti. ate.shoqerohen Qe ne lashtesi me diabetin. ja dinin Te semureve vleren meVeres zemer, se Kuqe.Kerkuesit Perendia kane zbuluare veres se Dionysos vere piresit perdorte kane bel vetemdiabet, vere kancer, te kuqe.cregullime Cdo nervore, lloj vere ju ben tjeter mire nukte holle, quhej jo nebark fa tekt dale vere, qe deformon por emertohej trupin. Kush me emravera ete kuqe. vecante. Mbas cdo Dionysi lufte ushtareve i vleresuar te legjioneve aqe shumepi 9 gotanga me dijeta vodka,ret, raki, nga gin, vete uzo helenet ose wiski dhe ne banoretRomake e u gjithejepej vere botes me bollek. se lashte Dom Frangpagane, Bardhi per shumejave i rritet kohe propabiliteti ishte lene 3 here ne perharrese. kancer Niciakolone. i me 1637 tregon se gjate vizites se tij neper kishat e Kush pi vere te kuqe perdite, nuk ka asnje rrezik beri nje rivleresim kesaj Perendie, e sidomos ceremonive ne festat dionysiane te  Pukes, kudo ku shkonte pinte vetem vere, pervec nga kanceri. shoqeruara qe te gjitha me vere te kuqe. Shkenca po verteton sot, se ne saje te vetive  te perberesve te saj, njeriu ndjehet i qete kur pi vere te kuqe edhe kur ha, kur te doje, e c'te doje, pa asnje lloj rregjimi e orari. Vera e kuqe forcon zemren, rrit rezistencen e trupit ndaj semundjeve dhe zgjat jeten. Keto veti tek vera e kuqe krijohen ne saje te taninit qe ka. Tanini krijohet vete, kur vera eshte e mbyllur hermetikisht, mbas tre vjetesh nga data e prodhimit. Vera me e re, ka pak efekte, eshte si e bardha, ndonse ka shije por nuk permban cilesite sheruese.

 VLORE - ITALI - VLORE  Kompania Hermes Lines garanton shërbime cilësore për VLOREͲITALIͲVLORE pasagjerë e grupe turistësh, çdo ditë të javës duke përjashtuar Kompania Hermes Lines garanton shërbime cilësore për pasagjerë e ditën e diel. grupeturistësh,çdoditëtëjavësdukepërjashtuarditënediel. Ja disa prej qyteteve kryesore në Itali dhe stacionet ku autobusi Ja disa prej qyteteve kryesore në Itali dhe stacionet ku autobusi jonë qëndron. jonë qëndron.

  BRINDISI BRINDISI BRINDISIBRINDISI BARI (AUTOGRILE) BARI (AUTOGRILE)  BARI(AUTOGRILE)  BARI(AUTOGRILE)   BENEVENTO(AUTOGRILE) PESKARA(AUTOGRILE)  BENEVENTO (AUTOGRILE) PESKARA(AUTOGRILE)  ROME(ANANJINA)  ANCONA(AUTOGRILE) ROME(ANANJINA) ANCONA(AUTOGRILE)  FROSINONE(AUTOGRILE)  RIMINI(AUTOGRILE) FROSINONE(AUTOGRILE) RIMINI(AUTOGRILE)  AREZZO(AUTOGRILE) BOLOGNA(STACIONTRENI) AREZZO(AUTOGRILE) BOLOGNA(STACION TRENI)  PRATO(AUTOGRILE)  MILANO(CHASHINAGOBA)  PRATO(AUTOGRILE) MILANO(CHASHINAGOBA) PERUGGIA(PIAZZA PARTIZANI) TORINO(PALLATI I DREJTESISE) FIRENZE(SITA STACION TR) BERGAMO(DALMINE)

Numrat e shoferëve të ndarë sipas linjave, të cilët në çdo kohë dhe moment do t’ju përgjigjen me përgjegjësi. Ata janë në shërbimin tuaj:

TANI: 3272833785 ILIR: 3881715651 ALBANO: 3293092492 VANGJEL: 3498396384 ZYRA:0035533233300 Edi: 3207921904

Kompania Hermes Line ju uron udhëtim të këndshëm!

cmyk