Trabzon Ahkam Defterleri'ne Göre 19. Yüzyilda Giresun
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
T.C. İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ İKTİSAT ANABİLİM DALI İKTİSAT TARİHİ BİLİM DALI YÜKSEK LİSANS TEZİ TRABZON AHKAM DEFTERLERİ’NE GÖRE 19. YÜZYILDA GİRESUN KAZASI’NIN İKTİSADİ VE SOSYAL DURUMU İlker GÜNDOĞDU 2501180358 TEZ DANIŞMANI Prof.Dr. Mehtap ÖZDEĞER İSTANBUL – 2020 ÖZ TRABZON AHKAM DEFTERLERİ’NE GÖRE 19. YÜZYILDA GİRESUN KAZASI’NIN İKTİSADİ VE SOSYAL DURUMU İlker Gündoğdu Osmanlı devlet geleneği içerisinde köylü, şehirli, asker, Müslüman, gayrimüslim, kadın, erkek herkesin dilekçe vasıtasıyla şikayetini hükümdara iletme hakkı vardır. Bu şikayetlerin kaydedildiği en önemli arşiv belgelerinden biri eyaletlere göre tasnif edilmiş olan ahkam defterleridir. Ahkam defterlerinde, halkın bireysel veya toplu halde padişaha ilettiği şikayetlerden, ilgili bölgenin sosyal ve ekonomik ilişkileri ve devletin bu ilişkilere bakış açısı ortaya çıkmaktadır. Bu çalışmada 19.yüzyılda Trabzon eyaletinin bir kazası konumunda olan Giresun araştırma konusu olarak seçilmiştir. Ahkam defterleri ile birlikte salnameler, şer’iyye sicilleri, seyyahların notları ve konsolos raporlarından derlenen bilgiler bir araya getirilerek, 19.yüzyılda Giresun’unun genel sosyo-ekonomik tablosu ortaya konulmaya çalışılmıştır. Araştırma sonucu, 19.yüzyılda Giresun halkının en önemli şikayetlerinin toprak mülkiyeti alanında olduğu görülmüştür. Toprak mülkiyeti konusu, miri toprak rejimi nedeniyle devletin iaşe kaynaklarını ve hazinesini direkt olarak ilgilendirmektedir. Miri toprakların yanında mülk toprakların bu dönemde gösterdiği gelişim dikkat çekicidir. Şikayetler arasındaki miras anlaşmazlıklarının konusu yine çoğunlukla toprak mülkiyetidir. Miras anlaşmazlıklarını, alacak verecek anlaşmazlıkları, vergi anlaşmazlıkları ve tımar-zeamet anlaşmazlıkları izlemektedir. Vergi anlaşmazlıkları ile tımar ve zeamet anlaşmazlıkları dolaylı olarak toprak mülkiyeti konusuna dahildir. Devlet bu anlaşmazlıklarda görevlileri aracılığıyla taraftır. 1858 tarihli Arazi Kanunnamesi ile toprak mülkiyeti konusu yeni düzenlemelere tabi tutulmuştur. Ahkam defterlerinde yeni arazi kanununun Giresun’da olan uygulamaları incelenmiştir. Bir diğer konu alacak-verecek anlaşmazlıkları adı altında parasal ilişkilerdir. Bu ilişkiler faiz ve tefeciliği içeren murabaha konusunu kapsamaktadır. Parasal ilişkiler alanında 1852 tarihli Murabaha Nizamnamesi ile yeni düzenlemeler yapılmıştır ve yine ahkam defterlerinde nizamnamenin Giresun’da olan uygulamaları incelenmiştir. ii Ahkam defterleri araştırılarak Giresun’un sosyal hayatına dair bazı tespitler yapmak da mümkün olmuştur. Şehirlilerin ve köylülerin sorunları, gayrimüslimlerin toplum hayatı içindeki konumu, şehrin nüfuzlu ailelerinin yani ayanların dahil olduğu şikayetler incelenmiştir. Sonuç olarak 19.yüzyılda Giresun’da yaşanan çok kimlikli sosyal ve ekonomik hayatla beraber oluşan servet birikimi tespit edilmiştir. Ek olarak salnameler, şer’iyye sicilleri, seyyahların notları ve konsolos raporlarından edindiğimiz bilgiler bir araya getirilerek, 19.yüzyıl Giresun’unun genel sosyo- ekonomik tablosu ortaya konmuştur. Anahtar Kelimeler : Giresun, Ahkam Defterleri, Trabzon Eyaleti, 19. yüzyıl, Osmanlı Devleti, Miri topraklar, Arazi Kanunnamesi, Murabaha Nizamnamesi, Gayrimüslimler, Ayanlar iii ABSTRACT THE ECONOMIC AND SOCIAL STATE OF GİRESUN IN THE 19TH CENTURY ACCORDING TO THE TRABZON AHKAM REGİSTERS İlker Gündoğdu In the Ottoman state tradition, everyone including peasants, urban, soldiers, Muslims, non-Muslims, men and women, have the right to send their complaints by petition to the Sultan. One of the most important archive documents in which these complaints are recorded, are the books of ahkam. They are classified by states. Social and economic relations of the region and the perspective of the government on these relations emerge from the individual or collective complaints submitted by the public. In this study, district of Giresun which was a administrative unit of Trabzon Province in the 19th century, was chosen as the research subject. In addition to ahkam books, the general socio-economic picture of 19th century Giresun was put together by gathering the information obtained from the yearbooks, court records, travelers notes and consul reports. As a result of the research, it was seen that the most important complaints of Giresun people in the 19th century were in the field of land ownership. The land ownership issue directly concerns the state's production and treasury due to the miri land regime. The development of property lands in this period beside Miri lands is remarkable. The complaints about inheritance disputes are also about land ownership. Inheritance disputes are followed by credit disputes and tax disputes. Tax disputes are indirectly included in land ownership, and the state is a party to its disputes through its officials. With the Land Code of 1858, the subject of land ownership was subjected to new regulations. The implementationsof the new land law in Giresun have been examined in Ahkam books. Another issue is monetary relations under the name of creditor disputes. These relationships cover the subject of murabaha, which includes interest and usury. In the field of monetary relations, new arrangements were made with the Murabaha Regulations in 1852 and the implementations of the regulation in Giresun were examined in our research, in the books of ahkam. iv It was also possible to make some evaluations about the social life of Giresun by researching Ahkam books. The problems of the urban and the peasants, the position of non-Muslims in social life, complaints involving the city's notable families named Ayans were examined. As a result, the accumulation of wealth that occurred with the multi-identity social and economic life in Giresun in the 19th century was determined. Keywords : Giresun, Ahkam Registers, Province of Trabzon, 19th century, Ottoman Empire, Miri lands, Land Code of 1858, Murabaha Regulations, Non- muslims, Ayans v ÖNSÖZ Tarihin çeşitli dönemlerinde yaşanmış iktisadi ve sosyal olaylar günümüze yol gösterecek niteliktedir. Her tarihi gelişme birbiriyle bağlantılıdır. Olay ve olgular birbirinden kopuk değildir. Tarih ve toplumlar gelişmeleri üst üste koyarak ilerlemektedir. Bu gelişimin seyrini kavradığımız zaman, toplumun ve iktisadi hayatın gerçeklerine uygun çözümler getirme şansımız artacaktır. Osmanlı iktisat tarihi çalışmaları da, günümüz Türkiye’sini ortaya çıkaran iktisadi yapıları ve koşulları kavrama imkanı sağlamaktadır. Amaç, kendi gerçeğimizi anlama çabasıdır. Bu felsefe ve düşüncelerle yola çıkarak Osmanlı’yı ele aldığımız zaman, geniş bir coğrafya ve uzun bir zaman dilimi karşımıza çıkmaktadır. İktisat tarihi çalışmalarına yeni başlayan biri olarak bu geniş alanda belli bir dönem ve belli bir bölgeyi seçerek yola çıkmalıydım. Bu sebeple çok sevdiğim Giresun şehrinin, 19.yüzyılını çalışmaya karar verdim. Bu çalışma için araştırma kaynağı olarak ahkam defterlerini seçtim. İçinde halkın şikayetlerini barındıran ahkam defterlerinin seçilmesindeki neden, meselelere hem halkın hem de devletin tarafından bakma imkanı sağlamasıdır. Tez çalışmama başladığım günden bugüne kadar hergün yeni bilgilere ulaştım. Çalışmanın sonunda artık daha fazla sorum var ve bana yeni araştırmaların kapısı açıldığı için çok memnun olduğumu belirtmeliyim. Çalışma sürecim boyunca akademik anlamda bana her türlü desteği veren danışman hocam Sayın Prof.Dr.Mehtap Özdeğer’e özellikle çok teşekkür ederim. Ayrıca beraber çok güzel bir ders yılı geçirdiğimiz İktisat Tarihi bölümündeki değerli hocalarıma, yüksek lisans bölüm arkadaşlarıma teşekkür ederim. Son olarak sevgili aileme ve sevgili eşim Nazlı’ya bu süreçte her zaman yanımda olup, beni destekledikleri için teşekkür ederim. İLKER GÜNDOĞDU İSTANBUL, 2020 vi İÇİNDEKİLER ÖZ ........................................................................................................................... ii ABSTRACT .......................................................................................................... iv ÖNSÖZ .................................................................................................................. vi TABLOLAR LİSTESİ .......................................................................................... ix KISALTMALAR LİSTESİ .................................................................................. xi KAYNAKLAR ..................................................................................................... xii GİRİŞ ......................................................................................................................1 BİRİNCİ BÖLÜM 19. YÜZYILDA GİRESUN KAZASI 1.1. Coğrafi Yapı ve Şehrin Konumu ........................................................................3 1.2. İdari Yapı ...........................................................................................................5 1.3. Nüfus ............................................................................................................... 11 1.3.1. 19. Yy. Öncesi Giresun Kazası Nüfusu ......................................................12 1.3.2. 19. Yy. Giresun Kazası Nüfusu ..................................................................14 1.4. Sosyal Yapı ...................................................................................................... 18 1.4.1. Seyyahlara Göre Giresun’da Sosyal Yapı ...................................................19 1.4.2. Salnamelere Göre Giresun’da Sosyal Yapı .................................................22 1.4.3.Şer’iyye Sicilleri’ne Göre Giresun’da