Łączność Konspiracyjna 1939–1945 Biblioteka Fundacji „Archiwum Pomorskie Armii Krajowej” W Toruniu
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Łączność konspiracyjna 1939–1945 Biblioteka Fundacji „Archiwum Pomorskie Armii Krajowej” w Toruniu Tom LXXIII Komitet Redakcyjny Biblioteki Przewodniczący BOGDAN CHRZANOWSki Członkowie ANDRZEJ GąSIOROWSki, SYLWia GrOCHOWINA, KatarZYNA MINCZYKOWSka-TarGOWSka, JaNUSZ MarSZalEC, DOROta ZaWacka-WakarECY Sekretarz AGNIESZka ŁUCZYWEK-WarSZEWSka Pozycja dotowana przez Gminę Miasto Toruń Łączność konspiracyjna 1939–1945 Materiały z XXVII sesji naukowej w Toruniu w dniach 16–17 XI 2017 roku pod redakcją Bogdana Chrzanowskiego Fundacja Generał Elżbiety Zawackiej Toruń 2019 Recenzenci zbiorowych wydawnictw Fundacji prof. dr hab. Grzegorz Berendt, dr hab. Sylwia Grochowina, prof. dr hab. Józef Borzyszkowski, prof. dr hab. Bogdan Chrzanowski, prof. dr hab. Andrzej Gąsiorowski i prof. dr hab. Jan Sziling Redaktor prowadzący ANETA dąBROWSKA-KORZUS Projekt okładki ZUZANNA FILARSKA Adiustacja i korekty ANETA dąBROWSKA-KORZUS Indeksy BARTOSZ DRZEWIECKI Skład wŁODZIMIERZ DąBROWSKI Na okładce: mjr Janina Karaś ps. Bronka szef Wydziału Łączności Konspiracyjnej KG ZWZ–AK Leszek Biały ps. Jakub szef łączności ZWZ–AK Pomorze Printed in Poland Copyright by Fundacja Generał Elżbiety Zawackiej. Archiwum i Muzeum Pomorskie Armii Krajowej oraz Wojskowej Służby Polek Toruń 2019 ISBN 978-83-88693-83-3 KSIęgARNIA INTERNETOWA www.zawacka.pl SPIS TREŚCI STRESZCZENIE / SUMMARY / ZESAMMENFASUNG ................................... 7 WYKAZ WAŻNIEJSZYCH SKRÓTÓW ............................................................... 9 WSTęP ........................................................................................................................ 11 FOTOGRAFIE Z SESJI ............................................................................................. 13 Krzysztof Osiński, Działalność ppor. Leszka Białego w Wydziale Łączności AK na Pomorze (zarys problemu) ............................................................................ 15 Alicja Paczoska-Hauke, Bydgoska komórka łączności DSZ–WiN w 1945 roku . 29 Waldemar Grabowski, Cywilna łączność radiowa Polskiego Państwa Podziem- nego. Wybrane zagadnienia ................................................................................ 49 Aleksandra Pietrowicz, Łączność kurierska Głównej Delegatury Rządu dla ziem polskich wcielonych do III Rzeszy z Rządem RP na emigracji ........................ 71 Marek Jedynak, Pomoc ludzi i struktur Oddziału V Łączności Komendy Głów- nej Armii Krajowej w przerzutach żołnierzy AK na Zachód (rekonesans ba- dawczy na przykładzie 2. Dywizji Piechoty Legionów AK) ............................ 91 Piotr Niwiński, Kpt. AK Zofia Dąb-Biernacka „Jagienka” (1919–2011) ............. 103 Bogdan Chrzanowski, Łączność wojskowa i cywilna Polskiego Państwa Pod- ziemnego na Pomorzu podczas okupacji niemieckiej ...................................... 123 Andrzej Gąsiorowski, Aresztowania w pionie łączności organizacji konspiracyj- nych na Pomorzu Gdańskim i ich konsekwencje .............................................. 145 Marcin Urynowicz, Zagadnienie łączności w działalności „Żegoty” .................... 169 Anna Maria Wrzesińska, Zagadnienia łączności w oddziale ZWZ–AK Obwodu Gąbin, Inspektorat Płock ..................................................................................... 183 J. Krzysztof Lenartowicz, Ppor. Alina z Lenartowiczów Billewiczowa (1919– 2001) „Alina”, „Rena” ......................................................................................... 211 INDEKS OSOBOWY ................................................................................................ 233 INDEKS GEOGRAFICZNY .................................................................................... 252 WYKAZ PUBLIKACJI WŁASNYCH FUNDACJI WSTęP Słowa kluczowe: Łączność konspiracyjna 1939–1945, Polskie Państwo Podziemne, Oku- pacja Polski, Delegatura Rządu RP na Kraj, Okręg Pomorski Armii Krajowej, Oddział V (Łączności) Komendy Głównej Armii Krajowej, Wydział Łączności Polskiego Państwa Podziemnego na Pomorzu, Wydział Łączności Komendy Okręgu Wileńskiego, „Żegota” – Rada Pomocy Żydom, Związek Walki Zbrojnej – Armia Krajowa W listopadzie 2017 r. dla uczczenia Święta Niepodległości problematyce utrzy- mywania łączności w okupowanym kraju poświęcona została XXVII konferencja naukowa w Toruniu „Łączność konspiracyjna 1939–1945”. Konferencja odbyła się w dniach 16–17 listopada 2017 r. i została zorganizowana przez Fundację Generał Elżbiety Zawackiej, Wydział Nauk Historycznych i Instytut Historii i Archiwistyki Uniwersytetu Mikołaja Kopernika oraz Instytut Pamięci Narodowej przy współ- pracy Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku. Podczas dwudniowej konferencji wygłoszono dwanaście referatów i komunikatów. Zaprezentowano w nich sylwetki osób organizujących i kierujących łącznością Polskiego Państwa Podziemnego jak również struktury i działalność pionu łączności niezbędnej do funkcjonowania konspiracji na terenach okupowanej Polski. Wszystkie referaty reprezentują wyso- ki poziom i aparat naukowy wypełniając lukę w historiografii Polski Podziemnej i Polskiego Państwa Podziemnego. Bogdan Chrzanowski INTRODUCTION Key words: underground communications 1939–1945, Polish Underground State, Occu- pation of Poland, Polish Government Delegation for Poland, Pomeranian District of the Home Army, Division V (Communications) of the Home Army Main Command, Depart- ment of Communications of the Polish Underground State in Pomerania, Department of Communications of the Vilnius District Command, „Żegota” – Council for Aid to Jews, Union of Armed Struggle – the Home Army In November 2017, to celebrate the Independence Day the 27th scientific con- ference in Toruń entitled „Conspiracy communications 1939–1945” was devoted to the issue of maintaining communications in the occupied country. The con- ference was held on 16–17 November 2017 and was organized by the General Elżbieta Zawacka Foundation, the Faculty of Historical Sciences and the Institute of History and Archival Sciences of Nicolaus Copernicus University, the Insti- tute of National Remembrance in cooperation with the Museum of the Second World War in Gdańsk. Twelve papers and announcements were delivered during the two-day conference. They presented profiles of people involved in organizing and managing the communications of the Polish Underground State along with the structure and activity of the communications department necessary for the functioning of the underground in occupied Poland. All the papers represent a high research level filling the gap in the historiography of Underground Poland and the Polish Underground State. Translation: Agnieszka Chabros EiNFÜHRUNG Schlüsselwörter: Konspirativer Feldmeldeverkehr 1939–1945, Polnischer Untergrund- staat, Besatzung Polens, Polnische Regierungsvertretung im Lande, Pommerscher Bezirk der Heimatarmee, Abteilung V (Führungs- und Feldmeldeangelegenheiten der Heimat- armee), Abteilung für Feldmeldeverkehr des Polnischen Untergrundstaates in Pommern, Abteilung für Feldmeldeverkehr der Vilnius-Bezirkskommandantur, „Żegota” – Rat für Angelegenheiten der Rettung der jüdischen Bevölkerung, Bund für den Bewaffneten Kampf – Heimatarmee Im November 2017 wurde die XXVII. Wissenschaftliche Konferenz in Toruń mit dem Titel „Konspirativer Feldmeldeverkehr im besetzten Land 1939–1945” dem Polnischen Unabhängigkeitstag gewidmet. Die Konferenz fand vom 16. bis zum 17. November 2017 statt und wurde von der Generalin Elżbieta Zawacka- Stiftung, der Fakultät für Geschichtswissenschaften und dem Institut für Ge- schichte und Archivwissenschaften der Nicolaus-Kopernikus-Universität sowie dem Institut für Nationales Gedenken in Zusammenarbeit mit dem Museum des Zweiten Weltkriegs in Danzig organisiert. Während der zweitägigen Konferenz wurden zwölf Vorträge und Reden gehalten. Sie präsentieren Profile von Perso- nen, die den Feldmeldeverkehr des polnischen Untergrundstaates organisierten und verwalteten, sowie die Struktur und Aktivität des Feldmeldeverkehrs, der für das Funktionieren des Untergrunds im besetzten Polen erforderlich war. Alle Re- ferate stellen einen hochrangigen und wissenschaftlichen Apparat dar und füllen eine Lücke in der Geschichtsschreibung des Polnischen Untergrundstaates und des Polnischen Untergrundstaates. Übersetzt von: Edyta Falkowska WYkaZ WażNIEJSZYCH SkrótóW AAN – Archiwum Akt Nowych AIPN – Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej AK – Armia Krajowa AK-DSZ – Armia Krajowa – Delegatura Sił Zbrojnych AMSt. – Archiwum Muzeum Stutthof AWIH – Archiwum Wojskowego Instytutu Historycznego AŻIH – Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego BiP – Biuro Informacji i Propagandy BU – Biuro Edukacji cc – cichociemny CKRL – Centralne Kierownictwo Ruchu Ludowego DAG – niemiecka fabryka zbrojeniowa koncernu Dynamit Nobel AG (DAG – Al- fred Nobel Dynamit Aktien Gesellschaft) DP – Dywizja Piechoty DR – Delegatura Rządu RP na Kraj DSZ-WiN – Delegatura Sił Zbrojnych – Zrzeszenie „Wolność i Niezawisłość” DVL – Deutsche Volksliste (Niemiecka Lista Narodowa) FGEZ – Fundacja Generał Elżbiety Zawackiej GG – Generalne Gubernatorstwo IH PAN – Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk IPMS – Instytut Polski i Muzeum gen. Sikorskiego Kds – Kommandeur der Sicherheitspolizei Und Sicherheitsdienst (Komendant Policji Bezpieczeństwa i Służby Bezpieczeństwa) KG BCh – Komenda Główna Batalionów Chłopskich KG AK – Komenda Główna Armii Krajowej KL – Konzentrationslager (obóz koncentracyjny) KO – Komenda Okręgu KOP – Komenda Obrońców Polski KWC – Kierownictwo Walki Cywilnej KWC/KOS – Kierownictwo Walki Cywilnej//Kierownictwo Oporu Społecznego