Program Ochrony Przyrody Nadleśnictwa Rajgród Jest Integralną Częścią „Planu Urządzenia Lasu Nadleśnictwa Rajgród” (PUL), Sporządzonego Na Okres Od 1.01.2020 R

REGIONALNA DYREKCJA LASÓW PAŃSTWOWYCH W BIAŁYMSTOKU

PROGRAM OCHRONY PRZYRODY

PLAN URZĄDZENIA LASU NADLEŚNICTWA RAJGRÓD NA OKRES 01.01.2020 – 31.12.2029

Wykonano na zlecenie Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Białymstoku

Wykonawca Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej Oddział w Białymstoku ul. Lipowa 51, 15-424 Białystok tel. (85) 713 15 17, faks (85) 713 15 20 e-mail: [email protected]

Dokument opracował mgr inż. Grzegorz Siemieńczuk – Taksator Specjalista

Nadzór nad opracowaniem dr inż. Marek Ksepko – Z-ca Dyrektora Oddziału BULiGL mgr inż. Janusz Porowski – Starszy Inspektor Nadzoru i Kontroli

Białystok 2019

SPIS TREŚCI 1. Wstęp ...... 9 1.1. Cel i założenia metodyczne ...... 9 1.2. System ochrony przyrody i kształtowania środowiska naturalnego w lasach nadleśnictwa ...... 10 1.3. Treść i układ Programu Ochrony Przyrody...... 12 2. Ogólna charakterystyka obszaru nadleśnictwa ...... 13 2.1. Położenie ...... 13 2.1.1. Położenie administracyjne ...... 13 2.1.2. Położenie fizycznogeograficzne ...... 13 2.2. Stan posiadania ...... 15 2.3. Zasoby naturalne ...... 17 3. Formy ochrony przyrody, krajobrazu i obszary funkcyjne ...... 18 3.1. Ochrona powierzchniowa i indywidualna ...... 18 3.1.1. Rezerwaty przyrody ...... 18 3.1.2. Obszary chronionego krajobrazu ...... 25 3.1.3. Użytki ekologiczne ...... 27 3.1.4. Pomniki przyrody ...... 28 3.1.5. Gatunki roślin, grzybów i zwierząt podlegających ochronie prawnej ...... 29 3.2. Sieć Natura 2000 ...... 42 3.2.1. Obszary specjalnej ochrony ptaków ...... 43 3.2.2. Specjalne obszary ochrony siedlisk ...... 45 3.2.3. Siedliska przyrodnicze ...... 46 3.2.4. Gatunki roślin i zwierząt chronionych w ramach sieci Natura 2000...... 53 3.3. Obszary funkcyjne...... 54 3.3.1. Lasy ochronne ...... 54 3.3.2. Lasy wielofunkcyjne (gospodarcze) ...... 55 3.4. Inne formy zabezpieczenia cennych elementów przyrody i krajobrazu ...... 56 3.4.1. Bagna ...... 56 3.4.2. Grunty do sukcesji ...... 57 3.4.3. Otuliny parków narodowych ...... 57 3.4.4. System certyfikacji zrównoważonej gospodarki leśnej ...... 57 3.5. Teren nadleśnictwa na tle koncepcji obszarów chronionych ...... 59 4. Walory przyrodniczo-leśne nadleśnictwa ...... 61 4.1. Geomorfologia i rzeźba terenu ...... 61 4.2. Stosunki wodne ...... 62 4.3. Klimat ...... 65 4.4. Charakterystyka gleb ...... 71 4.5. Charakterystyka lasów ...... 73 4.5.1. Typy siedliskowe lasu ...... 73 4.5.2. Grupy lasu i kategorie ochronności ...... 76 4.5.3. Struktura wiekowa drzewostanów ...... 76 4.5.4. Struktura gatunkowa drzewostanów...... 78 4.5.5. Bogactwo gatunkowe drzewostanów ...... 80 4.5.6. Struktura pionowa drzewostanów ...... 82 4.5.7. Pochodzenie drzewostanów ...... 83

5. Walory historyczno-kulturowe ...... 85 5.1. Rys historyczny ...... 85 5.2. Obiekty kultury materialnej i budownictwa ...... 93 5.3. Zabytki archeologiczne ...... 97 5.4. Mogiły i miejsca pamięci narodowej ...... 97 6. Zagrożenia środowiska przyrodniczego...... 100 6.1. Środowisko przyrodnicze i oddziaływanie na nie człowieka ...... 100 6.2. Czynniki wpływające na trwałość ekosystemów leśnych ...... 100 6.3. Rodzaje zagrożeń ...... 101 6.4. Zagrożenia antropogeniczne ...... 102 6.4.1. Zanieczyszczenia powietrza ...... 102 6.4.2. Zanieczyszczenia wód ...... 103 6.4.3. Zanieczyszczenia gruntów ...... 106 6.4.4. Hałas ...... 107 6.4.5. Promieniowanie elektromagnetyczne ...... 108 6.4.6. Struktura drzewostanów ...... 108 6.4.7. Pożary lasu ...... 112 6.4.8. Szkodnictwo leśne ...... 113 6.4.9. Presja turystyczna ...... 114 6.4.10. Wadliwe wykonywanie czynności hodowlano-ochronnych ...... 114 6.5. Zagrożenia abiotyczne ...... 114 6.5.1. Czynniki atmosferyczne...... 115 6.5.2. Gleby porolne...... 115 6.6. Zagrożenia biotyczne ...... 116 6.6.1. Szkodniki owadzie ...... 116 6.6.2. Grzybowe choroby infekcyjne ...... 117 6.6.3. Zjawisko zamierania jesionów i innych gatunków liściastych ...... 117 6.6.4. Nadmierne występowanie zwierząt roślinożernych ...... 117 6.6.5. Podtopienia powodowane przez bobry ...... 118 6.6.6. Gatunki zwierząt obcego pochodzenia ...... 119 6.6.7. Gatunki roślin zielnych obcego pochodzenia ...... 119 6.7. Poziom uszkodzeń drzewostanów w oparciu o inwentaryzację BULiGL ...... 119 6.8. Poziom uszkodzeń drzewostanów w oparciu o monitoring ...... 121 7. Plan działań z zakresu ochrony przyrody...... 122 7.1. Zadania dotyczące szczególnych form ochrony przyrody ...... 122 7.1.1. Rezerwaty przyrody ...... 122 7.1.2. Obszary chronionego krajobrazu ...... 122 7.1.3. Użytki ekologiczne ...... 123 7.1.4. Otuliny parków narodowych...... 123 7.1.5. Pomniki przyrody...... 123 7.1.6. Ochrona gatunkowa roślin ...... 123 7.1.7. Ochrona gatunkowa grzybów ...... 124 7.1.8. Ochrona gatunkowa zwierząt ...... 125 7.1.9. Ochrona roślin i zwierząt z Załącznika II Dyrektywy Siedliskowej i Załącznika I Dyrektywy Ptasiej ...... 126 7.1.10. Siedliska przyrodnicze z Załącznika I Dyrektywy Siedliskowej ...... 128 7.1.11. Wytyczne do organizacji gospodarstwa leśnego, regulacji użytkowania zasobów oraz wykonywania prac leśnych ...... 130

7.2. Zadania dotyczące lasów ochronnych ...... 132 7.2.1. Lasy stanowiące ostoje zwierząt i stanowiska roślin podlegających ochronie gatunkowej ...... 132 7.2.2. Lasy wodochronne...... 133 7.2.3. Lasy glebochronne...... 134 7.2.4. Lasy stanowiące cenne fragmenty rodzimej przyrody ...... 134 7.2.5. Lasy na stałych powierzchniach badawczych i doświadczalnych ...... 134 7.2.6. Lasy położone w granicach administracyjnych miast ...... 134 7.2.7. Lasy mające szczególne znaczenie dla obronności i bezpieczeństwa państwa .... 134 7.3. Ochrona obiektów kultury materialnej, walorów historycznych i krajobrazowych ... 134 7.4. Kształtowanie stosunków wodnych, mała retencja ...... 134 7.5. Kształtowanie granicy rolno-leśnej ...... 135 7.6. Ochrona różnorodności biologicznej ...... 135 7.7. Martwe drewno ...... 137 7.8. Dobre praktyki w zakresie gospodarki leśnej ...... 138 7.9. Założenia w zakresie stosowania obcych gatunków drzew i krzewów ...... 139 7.10. Zadania dotyczące ochrony środowiska ...... 140 7.11. Założenia ochronne w zakresie rekreacji i turystyki ...... 140 7.12. Inne zadania z zakresu Programu Ochrony Przyrody ...... 140 8. Turystyka i promocja wartości przyrodniczych ...... 141 9. Porównanie stanu lasu – zestawienia historyczne ...... 146 10. Monitoring skutków realizacji postanowień Planu ...... 151 LITERATURA ...... 152 ZAŁĄCZNIKI ...... 159 Załącznik 1. Wykaz stanowisk chronionych roślin w Nadleśnictwie Rajgród ...... 159 Załącznik 2. Wykaz stanowisk chronionych porostów w Nadleśnictwie Rajgród ...... 176 Załącznik 3. Wykaz stanowisk chronionych zwierząt w Nadleśnictwie Rajgród ...... 177 Załącznik 4. Wykaz bagien na terenie Nadleśnictwa Rajgród ...... 179 Załącznik 5. Grunty do naturalnej sukcesji w Nadleśnictwie Rajgród ...... 181 Załącznik 6. Wykaz drzewostanów bez zabiegów gospodarczych ...... 182 Załącznik 7. Zestawienie przedmiotów ochrony, dla których wyznaczono obszary Natura 2000 w lasach Nadleśnictwa Rajgród ...... 186 Załącznik 8. Zestawienie zadań z zakresu ochrony przyrody ...... 193 KRONIKA ...... 197

SPIS TABEL Tabela 1. Stan posiadania Nadleśnictwa Rajgród (bez współwłasności) ...... 15 Tabela 2. Struktura gruntów Nadleśnictwa Rajgród ...... 17 Tabela 3. Rezerwaty w Nadleśnictwie Rajgród ...... 18 Tabela 4. Porównanie wybranych cech taksacyjnych drzewostanów w rezerwatach przyrody na tle drzewostanów Nadleśnictwa Rajgród ...... 25 Tabela 5. Pomniki przyrody na gruntach innych własności w zasięgu terytorialnym Nadleśnictwa Rajgród ...... 29 Tabela 6. Chronione gatunki roślin i grzybów potencjalnie występujące na obszarze Nadleśnictwa Rajgród ...... 31 Tabela 7. Chronione gatunki zwierząt potencjalnie występujące na obszarze Nadleśnictwa Rajgród ...... 34 Tabela 8. Siedliska przyrodnicze z Załącznika I Dyrektywy Siedliskowej występujące na gruntach nadleśnictwa w rozbiciu na stan zachowania siedliska przyrodniczego ...... 47 Tabela 9. Siedliska przyrodnicze z Załącznika I Dyrektywy Siedliskowej wg inwentaryzacji LP, prac fitosocjologicznych i Planu UL (wg wydzieleń) ...... 48 Tabela 10. Lista gatunków roślin i zwierząt chronionych w ramach programu Natura 2000 występujących na gruntach nadleśnictwa ...... 53 Tabela 11. Porównanie wybranych cech drzewostanów w ramach funkcji lasu ...... 55 Tabela 12. Kategorie lasów HCVF wyznaczonych na terenie nadleśnictwa ...... 58 Tabela 13. Rzeki w zasięgu terytorialnym Nadleśnictwa Rajgród* ...... 62 Tabela 14. Średnie miesięczne i roczne temperatury powietrza dla stacji w Biebrzy w latach 1961-2018 ...... 67 Tabela 15. Średnia prędkość wiatru w m/s w układzie miesięcznym dla stacji w Biebrzy ...... 68 Tabela 16. Średnie miesięczne i roczne sumy opadów [mm] dla stacji meteorologicznej w Biebrzy ...... 69 Tabela 17. Powierzchniowe zróżnicowanie gleb nadleśnictwa wg operatu siedliskowego z 2008 r...... 71 Tabela 18. Zestawienie typów siedliskowych lasu w Nadleśnictwie Rajgród na powierzchni leśnej zalesionej i niezalesionej ...... 74 Tabela 19. Podział powierzchni leśnej Nadleśnictwa Rajgród wg dominujących funkcji lasu ...... 76 Tabela 20. Udział powierzchniowy i miąższościowy oraz zasobność w klasach i podklasach wieku w Nadleśnictwie Rajgród ...... 77 Tabela 21. Udział powierzchniowy i miąższościowy oraz zasobność dla gatunków panujących Nadleśnictwie Rajgród na gruntach leśnych zalesionych (z przestojami) . 78 Tabela 22. Udział powierzchniowy i miąższościowy oraz zasobność dla gatunków rzeczywistych w Nadleśnictwie Rajgród na gruntach leśnych zalesionych (bez przestoi) ...... 80 Tabela 23. Bogactwo gatunkowe drzewostanów Nadleśnictwa Rajgród ...... 81 Tabela 24. Podział drzewostanów Nadleśnictwa Rajgród wg struktury piętrowej ...... 82 Tabela 25. Zestawienie powierzchni i miąższości według rodzajów i pochodzenia drzewostanów oraz grup wiekowych ...... 83 Tabela 26. Zmiany powierzchni Nadleśnictwa Rajgród w latach 1965-2020 ...... 93 Tabela 27. Klasyfikacja stanu/potencjału ekologicznego, stanu chemicznego i stanu wód w 2017 roku, z uwzględnieniem wyników z cyklu badań 2010-2016 ...... 103 Tabela 28. Ocena JCWP jezior: Rajgrodzkiego i Dręstwo ...... 105 Tabela 29. Zestawienie powierzchni (ha) wg form borowacenia ...... 109 Tabela 30. Zestawienie powierzchni drzewostanów w stopniach zgodności składu gatunkowego z siedliskiem ...... 112

Tabela 31. Zestawienie pożarów na terenie Nadleśnictwa Rajgród w okresie 2010-2019 .... 113 Tabela 32. Czynności z zakresu zwalczania szkodliwych owadów w minionym 10-leciu w Nadleśnictwie Rajgród ...... 116 Tabela 33. Powierzchnia zabezpieczeń przed szkodami powodowanymi przez zwierzynę w Nadleśnictwie Rajgród ...... 118 Tabela 34. Powierzchnia poszczególnych typów uszkodzeń drzewostanów w Nadleśnictwie Rajgród ...... 120 Tabela 35. Zasięg stref ochronnych oraz okresowe terminy ochrony w ostojach w Nadleśnictwie Rajgród ...... 133 Tabela 36. Zalecane gatunki biocenotyczne i domieszkowe w odnowieniu lasu ...... 136 Tabela 37. Średnie wartości martwego drewna w drzewostanach nadleśnictwa ...... 137 Tabela 38. Zmiany bogactwa gatunkowego w Nadleśnictwie Rajgród ...... 146 Tabela 39. Zmiany stopnia borowacenia w Nadleśnictwie Rajgród ...... 147 Tabela 40. Zmiany w typach siedliskowych lasu pomiędzy IV i V rewizją urządzania lasu (pow. leśna zalesiona i niezalesiona) ...... 148 Tabela 41. Zmiany przeciętnej zasobności na powierzchni leśnej w kolejnych rewizjach urządzania lasu ...... 149 Tabela 42. Zmiany w powierzchni klas wieku pomiędzy IV i V rewizją urządzania lasu w Nadleśnictwie Rajgród ...... 150 Tabela 43. Zmiany przeciętnego wieku drzewostanów w kolejnych rewizjach urządzania lasu ...... 151

SPIS RYCIN Ryc. 1. Schemat systemu ochrony przyrody i kształtowania środowiska naturalnego w lasach Nadleśnictwa Rajgród ...... 10 Ryc. 2. Mapa zasięgu administracyjnego Nadleśnictwa Rajgród ...... 13 Ryc. 3. Mezoregiony przyrodniczo-leśne w granicach Nadleśnictwa Rajgród ...... 14 Ryc. 4. Położenie Nadleśnictwa Rajgród na tle RDLP w Białymstoku ...... 16 Ryc. 5. Położenie rezerwatów przyrody w Nadleśnictwie Rajgród ...... 19 Ryc. 6. Starodrzew sosnowo-świerkowy w rezerwacie Czapliniec Bełda, oddz.18a ...... 20 Ryc. 7. Tablica informacyjna przy rezerwacie Ławski Las I ...... 22 Ryc. 8. Ols porzeczkowy Ribeso nigri-Alnetum w rezerwacie Ławski Las II, oddz.308c ...... 24 Ryc. 9. Położenie Obszaru Chronionego Krajobrazu Pojezierze Rajgrodzkie i użytku ekologicznego Ślepe Jezioro Okoniówek w zasięgu terytorialnym Nadleśnictwa Rajgród ...... 26 Ryc. 10. Widok na Jezioro Rajgrodzkie z Góry Zamkowej ...... 27 Ryc. 11. Jezioro Ślepe ...... 27 Ryc. 12. Fragment pomnikowej alei nr 45.ł w miejscowości Wojewodzin ...... 28 Ryc. 13. Brzoza niska Betula humilis, obr. Grajewo - oddz. 134b ...... 30 Ryc. 14. Młoda żmija zygzakowataVipera berus ...... 34 Ryc. 15. Zasięg Obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków Ostoja Biebrzańska na terenie Nadleśnictwa Rajgród ...... 44 Ryc. 16. Zasięg Specjalnego Obszaru Ochrony Siedlisk Dolina Biebrzy na terenie Nadleśnictwa Rajgród ...... 46 Ryc. 17. Ciepłolubne śródlądowe murawy napiaskowe, obr. Grajewo - oddz. 180b...... 49 Ryc. 18. Grąd czyśćcowy, obr. Grajewo - oddz. 302a ...... 51 Ryc. 19. Sosnowo-brzozowy las bagienny, obr. Grajewo - oddz. 142a ...... 52 Ryc. 20. Porównanie przeciętnej zasobności grup drzewostanów w Nadleśnictwie Rajgród . 55

Ryc. 21. Porównanie przeciętnego wieku dla grup drzewostanów w Nadleśnictwie Rajgród . 56 Ryc. 22. Kanał Rudzki na wysokości wsi Sojczyn Grądowy ...... 64 Ryc. 23. Rozkład średnich miesięcznych temperatur powietrza dla stacji meteorologicznej w Biebrzy w latach 1961-2018...... 67 Ryc. 24. Rozkład średnich miesięcznych opadów [mm] dla stacji meteorologicznej w Biebrzy w latach 1961-2018...... 69 Ryc. 25. Udział powierzchni [%] dominujących typów gleb w Nadleśnictwie Rajgród ...... 73 Ryc. 26. Udział procentowy powierzchni siedliskowych typów lasu w Nadleśnictwie Rajgród ...... 74 Ryc. 27. Udział procentowy powierzchni siedlisk wg żyzności w Nadleśnictwie Rajgród ..... 75 Ryc. 28. Udział procentowy powierzchni siedlisk wg wilgotności w Nadleśnictwie Rajgród 75 Ryc. 29. Struktura wiekowa drzewostanów według udziału [%] powierzchni leśnej w Nadleśnictwie Rajgród ...... 77 Ryc. 30. Struktura wiekowa drzewostanów według udziału [%] miąższości w Nadleśnictwie Rajgród ...... 78 Ryc. 31. Udział [%] powierzchniowy gatunków panujących i rzeczywistych w Nadleśnictwie Rajgród ...... 79 Ryc. 32. Udział miąższości gatunków panujących i rzeczywistych w Nadleśnictwie Rajgród ...... 79 Ryc. 33. Udział powierzchniowy [%] drzewostanów wg bogactwa gatunkowego w Nadleśnictwie Rajgród ...... 81 Ryc. 34. Struktura drzewostanów w % powierzchni w Nadleśnictwie Rajgród ...... 82 Ryc. 35. Udział powierzchni [%] drzewostanów wg pochodzenia w Nadleśnictwie Rajgród . 84 Ryc. 36. Zespół klasztorny zakonu Pijarów w Szczuczynie ...... 93 Ryc. 37. Pomnik poświęcony żołnierzom AK poległym na Grzędach, obr. Rajgród - oddz. 16b ...... 99 Ryc. 38. Stopień borowacenia [%] w lasach w Nadleśnictwa Rajgród ...... 109 Ryc. 39. Stopień zgodności składu gatunkowego z siedliskiem w % powierzchni ...... 112 Ryc. 40. Typy uszkodzeń drzewostanów według czynnika sprawczego w % powierzchni Nadleśnictwa Rajgród ...... 120 Ryc. 41. Tablica przy ścieżce edukacyjnej ...... 142 Ryc. 42. Wiata i tablica informacyjna przy miejscu popasowym na szlaku konnym, obr. Rajgród - oddz. 64c ...... 143 Ryc. 43. Zmiany bogactwa gatunkowego drzewostanów w % powierzchni leśnej zalesionej w Nadleśnictwie Rajgród ...... 146 Ryc. 44. Zmiany stopnia borowacenia w % powierzchni leśnej zalesionej w Nadleśnictwie Rajgród ...... 147 Ryc. 45. Zmiany powierzchni leśnej zalesionej i niezalesionej (w ha) typów siedliskowych lasu w Nadleśnictwie Rajgród ...... 148 Ryc. 46. Zasobność (m3/ha) w kolejnych rewizjach u.l...... 149 Ryc. 47. Zmiany w układzie powierzchniowym (w ha) klas wieku w Nadleśnictwie Rajgród ...... 150

1. Wstęp 1.1. Cel i założenia metodyczne Program Ochrony Przyrody Nadleśnictwa Rajgród jest integralną częścią „Planu Urządzenia Lasu Nadleśnictwa Rajgród” (PUL), sporządzonego na okres od 1.01.2020 r. do 31.12.2029 r. Dane inwentaryzacyjne przedstawiono wg stanu na 1.01.2020 r. Program Ochrony Przyrody Nadleśnictwa Rajgród został sporządzony w celu:  zobrazowania bogactwa przyrodniczego lasów nadleśnictwa,  przedstawienia istniejących i potencjalnych zagrożeń ekosystemów leśnych oraz środowiska przyrodniczego,  ułatwienia prowadzenia gospodarki leśnej na podstawach ekologicznych i w zgodzie z potrzebami społecznymi,  ulepszenia i rozwijania metod ochrony przyrody,  umożliwienia w przyszłości porównań i analiz zmian zachodzących w środowisku przyrodniczym,  wytyczenia kierunków działań w zakresie ochrony środowiska. Podstawą merytoryczną wykonania programu ochrony przyrody była „Instrukcja sporządzania programu ochrony przyrody w nadleśnictwie”, wydana przez Departament Leśnictwa Ministerstwa Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa, zatwierdzona do użytku służbowego w dniu 28 maja 1996 roku przez Podsekretarza Stanu prof. dr hab. Andrzeja Szujeckiego [MOŚZNiL 1996]. Program Ochrony Przyrody na lata 2020–2029, zaktualizowany został zgodnie z § 3 ust.4 oraz § 110 i 111 Instrukcji Urządzania Lasu [PGL LP 2012c] i wg zaleceń wynikających z posiedzenia Komisji Założeń Planu Nadleśnictwa Rajgród, które odbyło się 9 października 2017 r. Program wykonano w formie szczegółowej dla lasów i gruntów nieleśnych pozostających w zarządzie Nadleśnictwa Rajgród oraz w formie uproszczonej dla obszaru w zasięgu terytorialnym nadleśnictwa. Program opracowano na podstawie danych zebranych w trakcie prac terenowych, dostępnych waloryzacji przyrodniczych oraz w oparciu o publikacje i opracowania z zakresu ochrony przyrody i środowiska będące w posiadaniu: Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Białymstoku, Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska, Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska, Podlaskiego Konserwatora Zabytków, Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Białymstoku, Nadleśnictwa Rajgród, urzędów gmin i innych. Integralną częścią programu ochrony przyrody jest „Mapa sytuacyjno-przeglądowa walorów przyrodniczo-kulturowych Nadleśnictwa Rajgród” wykonana na bazie leśnej mapy numerycznej w skali 1 : 50000. Na mapie umieszczono wszystkie elementy i obszary podlegające ochronie przyrodniczej (w miarę posiadanych danych), obiekty cenne przyrodniczo oraz obiekty o znaczeniu kulturowym.

1.2. System ochrony przyrody i kształtowania środowiska naturalnego w lasach nadleśnictwa System ochrony przyrody i kształtowania środowiska naturalnego w nadleśnictwie wynika z dominujących funkcji lasów, a formę i zakres określają ustawowe akty prawne oraz przepisy i wytyczne branżowe. W skrócie można to ująć w sposób następujący:

Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody

Obszary Sieci Natura 2000  Rezerwaty przyrody  Ochrona gat. roślin

 Obszary Specjalnej  Obszar chronionego krajobrazu  Ochrona gat. zwierząt Ochrony Ptaków – OSO  Ochrona gat. grzybów  Użytek ekologiczny  Specjalne Obszary Ochrony – SOO

 Ochrona gatunków i siedlisk z Załącznika I i II DS i DP poza obszarami Natura 2000

Ustawa z dnia 28 września 1991 r. o Ustawa z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów lasach z późniejszymi zmianami rolnych i leśnych

Ogólne zasady ochrony lasów zawarte w: Lasy ochronne (w tym):

 Art. 7, 8, 13 – powszechna ochrona lasów glebochronne, wodochronne, cenne (trwałość, ciągłość) przyrodniczo, nasienne, badawcze  Art. 16 – uznawanie lasów ochronnych i doświadczalne, ostoje zwierzyny,

 Art. 18 – program ochrony przyrody w granicach miast, o znaczeniu obronnym. (ruszt ekologiczny)

Ryc. 1. Schemat systemu ochrony przyrody i kształtowania środowiska naturalnego w lasach Nadleśnictwa Rajgród Wejście w życie ustaw z 3 października 2008 roku: „Ustawa o zmianie ustawy o ochronie przyrody” i „Ustawa o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz ocenach oddziaływania na środowisko”,

zmieniła w istotny sposób dotychczasowe funkcjonowanie wielu obszarów gospodarki leśnej. Powołanie obszarów Natura 2000 na dużej powierzchni Lasów Państwowych powoduje konieczność weryfikacji dotychczasowej gospodarki na tych terenach i kształtowanie jej z uwzględnieniem ochrony gatunków i siedlisk z list Dyrektywy Ptasiej i Siedliskowej.

Ochrona przyrody w lasach nadleśnictwa to [MOŚZNiL 1996]:  ochrona obszarów, obiektów i gatunków objętych różnymi formami ochrony przyrody występujących na gruntach Lasów Państwowych,  zachowanie w dobrym stanie siedlisk i gatunków objętych ochroną w ramach sieci Natura 2000, na terenie nadleśnictwa,  racjonalna gospodarka leśna w oparciu o ideę trwałego i zrównoważonego rozwoju i różnorodności biologicznej, zdefiniowana w art. 6 ustawy o lasach,  dbałość o pozaprodukcyjne funkcje lasów,  propagowanie idei ochrony lasu oraz roli lasów i leśnictwa w aspekcie gospodarczym i społecznym, czyli edukacja ekologiczna społeczeństwa przez leśników,  ograniczenie negatywnego wpływu na lasy źródeł zagrożenia znajdujących się poza obszarami leśnymi, rozpoznanie skali powyższych zagrożeń poprzez monitoring techniczny i biologiczny. Zadania z zakresu ochrony przyrody w lasach nadleśnictwa wynikają z dominujących funkcji lasów (istniejących form ochrony przyrody), formę i zakres określają ustawowe akty prawne oraz przepisy i wytyczne branżowe (ryc. 1). Realizacja ochrony przyrody w lasach to: W obiektach chronionych na mocy ustawy o ochronie przyrody  Realizacja zapisów planów ochrony (planów zadań ochronnych) rezerwatów przyrody;  Realizacja zapisów planów zadań ochronnych obszarów Natura 2000 tj. obszarów specjalnej ochrony ptaków oraz specjalnych obszarów ochrony siedlisk;  Zachowanie właściwego stanu ochrony gatunków chronionych;  Zachowanie właściwego stanu ochrony siedlisk chronionych;  Czynności przy pomnikach przyrody. W innych cennych obiektach i obszarach chronionych na podstawie ustawy o lasach  Realizacja zapisów w planie urządzenia lasu (w tym z programu ochrony przyrody);  Realizacja zapisów w programach ochrony przyrody;  Realizacja doraźnych decyzji i zarządzeń branżowych;  Ochrona lasów, zwłaszcza lasów i ekosystemów leśnych stanowiących naturalne fragmenty rodzimej przyrody lub lasów szczególnie cennych ze względu na zachowanie różnorodności przyrodniczej (lasy ochronne). Działania edukacyjne i popularyzujące wiedzę o lesie  Zgodnie z zarządzeniem nr 57 Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych z dnia 9 maja 2003 roku w sprawie wytycznych prowadzenia edukacji leśnej;  Tworzenie ośrodków edukacji przyrodniczo – leśnej.

1.3. Treść i układ Programu Ochrony Przyrody Program Ochrony Przyrody, zgodnie z ustaleniami między zleceniodawcą i wykonawcą, stanowi odrębnie oprawione opracowanie – część tomu I. Sporządzony został według następującego schematu: Część 1. - Wstęp. Część 2. - Ogólna charakterystyka obszaru nadleśnictwa. Część 3. - Formy ochrony przyrody, krajobrazu i obszary funkcyjne. Część 4. - Walory przyrodniczo-leśne nadleśnictwa. Część 5. - Walory historyczno-kulturowe. Część 6. - Zagrożenia środowiska przyrodniczego. Część 7. - Plan działań z zakresu ochrony przyrody. Część 8. - Turystyka i promocja wartości przyrodniczych. Część 9. - Porównanie stanu lasu – zestawienia historyczne. Część 10. - Monitoring skutków realizacji postanowień planu. Część 11. - Literatura. Część 12. - Załączniki. Część 13. - Kronika. Część 14. - Materiały kartograficzne.

2. Ogólna charakterystyka obszaru nadleśnictwa 2.1. Położenie 2.1.1. Położenie administracyjne Nadleśnictwo Rajgród położone jest na terenie województwa podlaskiego, w powiatach: grajewskim (gminy: Grajewo, Grajewo miasto, Radziłów, Rajgród, Rajgród miasto, Szczuczyn, Szczuczyn miasto, Wąsosz) i monieckim (gmina Goniądz).

Ryc. 2. Mapa zasięgu administracyjnego Nadleśnictwa Rajgród

2.1.2. Położenie fizycznogeograficzne Nadleśnictwo Rajgród położone jest między 53o21’ a 53o45’ szerokości geograficznej północnej oraz między 22o08’ a 23o50’ długości geograficznej wschodniej. W podziale fizyczno-geograficznym Polski [Kondracki 2014] obszar Nadleśnictwa Rajgród położony jest w następujących jednostkach:  Megaregion: Niż Wschodnioeuropejski (8);

 Prowincja: Niziny Wschodniobałtycko-Białoruskie (84);  Podprowincja: Wysoczyzny Podlasko-Białoruskie (843);  Makroregion: Nizina Północnopodlaska (843.3);  Mezoregion: Wysoczyzna Kolneńska (843.31);  Mezoregion: Kotlina Biebrzańska (843.32).  Podprowincja: Pojezierze Wschodniobałtyckie (842);  Makroregion: Pojezierze Mazurskie (842.8);  Mezoregion: Pojezierze Ełckie (842.86).

Ryc. 3. Mezoregiony przyrodniczo-leśne w granicach Nadleśnictwa Rajgród

Zgodnie z regionalizacją przyrodniczo-leśną [ZIELONY & KLICZKOWSKA 2012] nadleśnictwo znajduje się w następujących jednostkach:  Kraina Przyrodniczo-Leśna: Mazursko-Podlaska (II);  Mezoregion: Wysoczyzny Kolneńskiej (II.5);  Mezoregion: Pojezierza Ełckiego (II.6);

 Mezoregion: Kotliny Biebrzańskiej (II.13).

Według podziału geobotanicznego [MATUSZKIEWICZ 2008] teren Nadleśnictwa Rajgród należy do następujących jednostek:  Dział: Mazowiecko-Poleski (E);  Poddział Mazowiecki (E);  Kraina: Północnomazowiecko-Kurpiowska (E.2);  Podkraina: Kolneńska (E.2c);  Okręg: Wysoczyzny Kolneńskiej (E.2c.11);  Podokręg: Dmuski (E.2c.11.a);  Podokręg: Kolneńsko-Jedwabski (E.2c.11.b);  Podokręg: Radziłowski (E.2c.11.d);  Dział: Północny Mazursko-Białoruski (F);  Kraina: Mazurska (F.1);  Podkraina: Wschodniomazurska (F.1b);  Okręg: Pojezierza Południowoełckiego (F.1b.9);  Podokręg: Grajewski (F.1b.9.b);  Podokręg: Prostecki (F.1b.9.d);  Podokręg: Kopijski (F.1b.9.f);  Podokręg: Stacki (F.1b.9.g);  Podokręg: Rajgrodzko-Kalinowski (F.1b.9.h);  Kraina: Północnopodlaska (F.3);  Podkraina: Biebrzańska (F.3a);  Okręg: Bagien Biebrzańsko-Narwiańskich (F.3a.1);  Podokręg: Bagien ”Ławki”, „Podlaskiego” i „Biebrzańskiego” (F.3a.1.d);  Podokręg: Ciemnoszyjski (F.3a.1.f);  Podokręg: Czerwonego Bagna (F.3a.1.g). 2.2. Stan posiadania Powierzchnia gruntów Nadleśnictwa Rajgród, bez współwłasności, wynosi 12107,8724 ha (tab. 1). W jego skład wchodzą 2 obręby leśne (Grajewo, Rajgród) oraz 9 leśnictw (Bełda, Przejma, Ruda, Podlasek, Białaszewo, Przechody, Kędziorowo, Żebry i Ławsk).

Tabela 1. Stan posiadania Nadleśnictwa Rajgród (bez współwłasności)

Powierzchnia wynikająca z sumy Obręb leśny, Powierzchnia ewidencyjna opisów taksacyjnych poszczególnych Nadleśnictwo [ha] wydzieleń [ha]*

1 2 3 Grajewo 8744,0785 8744,15 Rajgród 3363,7939 3363,87

Nadleśnictwo Rajgród 12107,8724 12108,02 * różnica między powierzchnią ewidencyjną a wynikającą z opisów taksacyjnych wynika z zaokrągleń.

Ryc. 4. Położenie Nadleśnictwa Rajgród na tle RDLP w Białymstoku

Nadleśnictwo Rajgród od południowego wschodu i zgodnie z ruchem wskazówek zegara graniczy z Biebrzańskim Parkiem Narodowym, następnie nadleśnictwami: Łomża, Drygały, Ełk i Augustów. Siedziba nadleśnictwa mieści się w miejscowości Tama, w oddziale 13i obrębu Rajgród. Stan posiadania i podział gruntów na główne grupy użytków przedstawia poniższa tabela.

Tabela 2. Struktura gruntów Nadleśnictwa Rajgród Obręb Nadleśnictwo Grupa i rodzaj użytku Grajewo Rajgród Rajgród powierzchnia – ha 1 2 3 4 Lasy – razem 8202,72 3218,92 11421,64 grunty leśne zalesione 7885,95 3052,43 10938,38 grunty leśne niezalesione 145,21 83,35 228,56 grunty związane z gosp. leśną 171,56 83,14 254,70 Grunty nieleśne - razem 541,43 144,95 686,38 grunty zadrzewione i zakrzewione 3,87 3,87 użytki rolne 219,48 30,64 250,12 grunty pod wodami 0,09 0,09 użytki ekologiczne 62,03 62,03 tereny różne grunty zabudowane 0,92 10,55 11,47 nieużytki 317,07 41,73 358,80 Ogółem 8744,15 3363,87 12108,02

2.3. Zasoby naturalne Surowce występujące na omawianym terenie należą do kopalin pospolitych. W zasięgu terytorialnym nadleśnictwa znajduje się kilkanaście wyrobisk eksploatowanych głównie na budowę dróg, remonty oraz budownictwo. Spośród udokumentowanych złóż kopalin, w zasięgu terytorialnym nadleśnictwa, największe czynne kopalnie piasków i żwirów usytuowane są w Wąsoszu, Grajewie i Łosewie. Na żwirowni w Wąsoszu jedna z działek należy do Nadleśnictwa Rajgród (obr. Grajewo – oddz. 18l), Ponadto przeznaczono jedno wydzielenie (obr. Grajewo – oddz. 3b) do eksploatacji piasku i jedno (obr. Grajewo – oddz. 1a) do eksploatacji torfu. Zasobami naturalnymi interesującymi w kontekście PUL jest drewno „zmagazynowane” w drzewostanach nadleśnictwa. Charakterystykę tych zasobów omówiono szczegółowo w punkcie 4.5.

3. Formy ochrony przyrody, krajobrazu i obszary funkcyjne Obszar zasięgu terytorialnego Nadleśnictwa Rajgród cechuje duże bogactwo przyrodnicze. Mamy tu do czynienia z różnymi formami ochrony przyrody, krajobrazu i obszarami funkcyjnymi o zróżnicowanym układzie reżimów ochronnych, począwszy od rezerwatów przyrody poprzez obszar chronionego krajobrazu, użytek ekologiczny, pomniki przyrody, ochronę gatunkową roślin i zwierząt, po obszary Natura 2000. W pierwszej części rozdziału przedstawione zostały formy ochrony przyrody w rozumieniu Ustawy o ochronie przyrody (art. 6 punkt 1). W drugiej części inne formy ochrony krajobrazu i obszary funkcyjne, które wpływają na zachowanie (ochronę) cennych przyrodniczo miejsc i obszarów.

3.1. Ochrona powierzchniowa i indywidualna 3.1.1. Rezerwaty przyrody Na gruntach Nadleśnictwa Rajgród zlokalizowano 3 rezerwaty przyrody (tab. 3), w których chronione są najcenniejsze przyrodniczo obiekty omawianego obszaru. Wszystkie znajdują się w całości na gruntach w zarządzie Nadleśnictwa Rajgród.

Tabela 3. Rezerwaty w Nadleśnictwie Rajgród Nazwa Gmina Rodzaj* Pow. całk. Lp. Oddz., pododdz. Cel ochrony rezerwatu Leśnictwo typ ekosyst. pow. PUL 1 2 3 4 5 6 7 Zachowanie fragmentu leśny Czapliniec Rajgród obr. Rajgród: 18 a, b, c, 11,58 1 zbiorowiska grądowego o leśny Bełda Bełda d, f, ~a 11,58 cechach naturalnych i borowy obr. Grajewo: 297 a, b, ~a; 298 a, b, c, d, f, g, h, Zachowanie fragmentów leśny Wąsosz 109,35 2 Ławski Las I ~a, ~b; 299 a, b, c, d, f, olsu i łęgu jesionowo- leśny Ławsk 109,37 g, ~a, ~b; 300 a, b, c, d, olszowego i borowy ~a, ~b obr. Grajewo: 307 b, c; 308 a, b, c, d, f, ~a, ~b; Zachowanie fragmentów leśny Wąsosz 74,91 3 Ławski Las II 309 a, ~a, ~b; 310 a, b, olsu i łęgu jesionowo- leśny Ławsk 74,65 ~b, ~c; 311 a, b, d, ~a; olszowego i borowy 312 a, ~a 195,84 Razem powierzchnia 195,60 * rodzaj i typ ekosystemu zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 30 marca 2005 r. w sprawie rodzajów, typów i podtypów rezerwatów przyrody

Ryc. 5. Położenie rezerwatów przyrody w Nadleśnictwie Rajgród Rezerwat przyrody ,,Czapliniec Bełda” powołano Zarządzeniem Dyrektora NLP z dnia 15 marca 1933 r., ponownie zatwierdzono Zarządzeniem Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 30 lipca 1958 r. w sprawie uznania za rezerwat przyrody (M. P. Nr 69, poz. 405, z późn. zm.) zmieniony Zarządzeniem Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Białymstoku z dnia 25 maja 2015 r. w sprawie rezerwatu przyrody "Czapliniec Bełda" (Dz. Urz. Woj. Podl. poz. 1867). Jest to rezerwat częściowy o charakterze faunistycznym, o powierzchni 11,58 ha. Celem ochrony rezerwatu jest zachowanie fragmentu zbiorowiska grądowego o cechach naturalnych. Pierwotnym celem utworzenia rezerwatu była ochrona stanowisk czapli siwej, jednak już w 1975 r., podczas tworzenia pierwszego planu urządzenia rezerwatu, nie zinwentaryzowano tego gatunku. Rezerwat położony jest na piaszczysto-żwirowych utworach sandrowych akumulacji wodnolodowcowej. Jedynie na wschodnim skraju rezerwatu, pod płytkimi utworami wodno- lodowcowymi, odnotowano obecność glin zwałowych. Teren rezerwatu jest płaski, różnice

wzniesień nie przekraczają 3 m. Dominują tu zdecydowanie gleby rdzawe właściwe (77% powierzchni), a pozostałą część zajmują gleby glejowo-bielicowe właściwe. Spośród typów siedliskowych lasu dominuje tu wyraźnie BMśw, a na mniejszym areale występują: LMśw, LMw i BMw.

Ryc. 6. Starodrzew sosnowo-świerkowy w rezerwacie Czapliniec Bełda, oddz.18a (fot. G. Siemieńczuk) Na terenie rezerwatu występuje duża ilość drzew o znacznych wymiarach. Stwierdzono 125 sosen i 50 świerków o pierśnicy min. 70 cm [KWIATKOWSKI… 2016]. Występują tu następujące zbiorowiska roślinne: Querco-Pinetum, Querco-Piceetum, Tilio-Carpinetum calamagrostietosum i Tilio-Carpinetum caricetosum remota. Poza zbiorowiskami leśnymi występują też: Ptelea trifoliata – Padus serotina na dawnej szkółce leśnej, Elymus repens – Poa pratensis na poletku łowieckim oraz Sorbaria sorbifolia na niewielkich gniazdach w środkowej części rezerwatu [KWIATKOWSKI… 2016]. Podczas inwentaryzacji z lat 2015-2016 w rezerwacie stwierdzono występowanie: 18 gatunków grzybów i porostów (spis nie obejmował grzybów kapeluszowych), 42 gatunków mszaków (12 podlegających częściowej ochronie gatunkowej) i 148 gatunków roślin naczyniowych. Spośród stwierdzonych roślin naczyniowych częściową ochroną gatunkową objęte są: pomocnik baldaszkowy Chimaphila umbellata, wawrzynek wilczełyko Daphne mezereum, wroniec widlasty Huperzia selago, widłak jałowcowaty Lycopodium annotinum i widłak goździsty Lycopodium clavatum [KWIATKOWSKI… 2016]. W wyniku prac nad planem ochrony rezerwatu przeprowadzono również obserwacje fauny. W wyniku zastosowania pułapek Barbera i Merickego odłowiono 64 gatunki chrząszczy. Poza chrząszczami stwierdzono występowanie 8 gatunków bezkręgowców w tym 2 gatunki objęte ochroną częściową: trzmiel kamiennik Bombus lapidarius i mrówka rudnica Formica rufa. Obserwowano 1 gatunek płaza tj. żabę trawną Rana temporaria, objęty ochroną częściową. Stwierdzono obecność 31 gatunków ptaków (30 podlegających ochronie

ścisłej), wśród nich 3 gatunki z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej: bocian czarny Ciconia nigra, dzięcioł czarny Dryocopus martius i muchołówka mała Ficedula parva. Nie prowadzono szczegółowych badań ssaków w rezerwacie, stwierdzono jednak wykorzystywanie terenu przez 8-11 gatunków, wśród których kilka podlega ochronie ścisłej: mopek zachodni Barbastella barbastellus, gacek szary Plecotus austriacus i/lub gacek brunatny Plecotus auritus, a także ochronie częściowej: bóbr Castor fiber, łasica Mustela nivalis lub gronostaj Mustela erminea oraz wiewiórka Sciurus vulgaris [KWIATKOWSKI… 2016]. Niekorzystnym zjawiskiem występującym na terenie rezerwatu jest silna ekspansja gatunków obcych. Neofityzacja wyraźnie nasiliła się w ostatnich kilkunastu latach (obecnie odnotowano 12 gatunków). W runie najbardziej ekspansywnym gatunkiem jest niecierpek drobnokwiatowy Impatiens parviflora, a w podszycie czeremcha amerykańska Padus serotina. Pewnym zagrożeniem jest stałe oddziaływanie hałasu komunikacyjnego (droga krajowa nr 61) oraz penetracja ludzka [KWIATKOWSKI… 2016]. Rezerwat posiada plan ochrony ustanowiony Zarządzeniem Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Białymstoku z dnia 04 października 2017 r. w sprawie ustanowienia planu ochrony dla rezerwatu przyrody „Czapliniec Bełda” (Dz. Urz. Woj. Podl. z dnia 5 października 2017 r. poz. 3676). Rezerwat przyrody ,,Ławski Las I” utworzono na podstawie Rozporządzenia Ministra Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 23 grudnia 1998 r. w sprawie uznania za rezerwat przyrody (Dz. U. Nr 166, poz. 1225). Aktualny akt prawny to Zarządzenie Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Białymstoku z dnia 13 września 2019 r. w sprawie rezerwatu przyrody „Ławski Las I” (Dz. Urz. Woj. Podl. z dnia 16 września 2019 r., poz. 4455). Powierzchnia ogólna rezerwatu z zarządzenia wynosi 109,35 ha (powierzchnia geometryczna), natomiast powierzchnia geodezyjna wynosi 109,37 ha. Rezerwat objęty jest ochroną czynną. Celem ochrony przyrody w rezerwacie jest zachowanie fragmentów olsu i łęgu jesionowo-olszowego. Dominującym rodzajem gruntu jest powierzchnia leśna zalesiona (107,78 ha). Pozostałą część rezerwatu stanowi powierzchnia leśna związana z gospodarką rezerwatową, a w tym rowy, drogi i linie podziału powierzchniowego (1,59 ha). Celem utworzenia rezerwatu jest ochrona siedlisk olsu i łęgu olszowo-jesionowego, położonych na peryferiach rzeki Wissy, w pobliżu Basenu Środkowej Biebrzy. Ochroną objęte są fitocenozy Carici elongatae-Alnetum oraz fragmenty zespołów Circaeo-Alnetum i wilgotnych form zespołu Tilio-Carpinetum. Ochroną rezerwatową objęte są również zespoły gleb hydrogenicznych, głównie torfowisk niskich, pobagiennych gleb murszowych i gleb murszowatych. [CZERWIŃSKI… 2004a] Rezerwat położony jest na obszarze Wysoczyzny Kolneńskiej, ukształtowanej w stadiale północno-mazowieckim zlodowacenia środkowopolskiego. Obiekt zajmuje zagłębienie terenu wypełnione organicznymi utworami holoceńskimi, otoczone pagórkami kemowymi od strony północnej oraz moreną czołową od strony południowej. Deniwelacja terenu rezerwatu nie przekracza 10 m. [CZERWIŃSKI… 2004a]

Ryc. 7. Tablica informacyjna przy rezerwacie Ławski Las I (fot. J. Porowski)

Na terenie rezerwatu zinwentaryzowano 3 typy siedliskowe lasu. Dominującym typem siedlisk jest ols i las wilgotny, niewielką część rezerwatu zajmuje las mieszany świeży. Na terenie rezerwatu zanotowano występowanie 157 gatunków roślin, a w tym 10 gatunków drzew, 15 gatunków krzewów, 107 gatunków ziół, 11 skrzypów, widłaków i paprotników oraz 14 gatunków mszaków. Na terenie rezerwatu stwierdzono występowanie 2 gatunków roślin objętych ochroną ścisłą oraz 14 objętych ochroną częściową. Wśród gatunków chronionych wyróżnić należy: fiołka bagiennego (Viola uliginosa), lilię złotogłów (Lilium martagon), kruszczyka szerokolistnego (Epipactis helleborine), orlika pospolitego (Aquilegia vulgaris) oraz pomocnika baldaszkowatego (Chimaphila unbellata). Na terenie rezerwatu zinwentaryzowano 8 zespołów roślinnych, a w tym 1 z klasy Vaccinio-Piceetea, 5 z klasy Querco-Fagetea oraz 2 z klasy Alnetea glutinosae. Na terenie rezerwatu oraz przyległych stawów rybnych stwierdzono występowanie 129 gatunków ptaków. Wśród nich 66 to gatunki lęgowe, 52 prawdopodobnie lęgowe, 4 zalatujące i 7 przelotnych. Stwierdzono występowanie 9 dużych drapieżników: błotniaka stawowego Circus aeruginosus, błotniaka łąkowego Circus pygargus, jastrzębia Accipiter gentilis, kani czarnej Milvus migrans, kobuza Falco subbuteo, krogulca Accipiter nisus, myszołowa zwyczajnego Buteo buteo, orlika krzykliwego Clanga pomarina i trzmielojada Pernis apivorus. Ponadto stwierdzono obecność 5 gatunków dzięciołów, w tym dzięcioła czarnego Dryocopus martius i dzięcioła białogrzbietego Dendrocopos leucotos. Bytuje tu również liczna grupa ssaków, wśród których ochronie częściowej podlegają: kret Talpa europaea oraz wiewiórka Sciurus vulgaris. Na omawianym obszarze zanotowano także występowanie płazów, podlegających ochronie ścisłej: ropuchy zielonej Pseudepidalea viridis, kumaka nizinnego Bombina bombina i grzebiuszki ziemnej Pelobates fuscus oraz ochronie częściowej: żaby trawnej Rana temporaria, ropuchy szarej Bufo bufo i traszki zwyczajnej Lissotriton vulgaris. Wśród gadów stwierdzono obecność padalca zwyczajnego

Anguis fragilis, jaszczurki zwinki Lacerta agilis, żmii zygzakowatej Vipera berus oraz zaskrońca zwyczajnego Natrix natrix [CZERWIŃSKI… 2004a]. Rezerwat posiada plan ochrony ustanowiony Rozporządzeniem Nr 17/07 Wojewody Podlaskiego z dnia 3 grudnia 2007 r. w sprawie ustanowienia planu ochrony dla rezerwatu przyrody "Ławski Las I" (Dz. Urz. Woj. Podl. Nr 271 poz. 2961). Rezerwat przyrody ,,Ławski Las II” powołano na podstawie Rozporządzenia Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 23 grudnia1998 r. w sprawie uznania za rezerwat przyrody (Dz. U. Nr 166, poz. 1226) zmieniony przez Zarządzenie Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Białymstoku z dnia 13 września 2019 r. zmieniające zarządzenie w sprawie rezerwatu przyrody „Ławski Las II” (Dz. Urz. Woj. Podl. z dnia 16 września 2019 r., poz. 4456). Powierzchnia ogólna rezerwatu z zarządzenia wynosi 74,91 ha (powierzchnia geometryczna), natomiast powierzchnia geodezyjna wynosi 74,65 ha. Rezerwat objęty jest ochroną czynną. Celem ochrony przyrody w rezerwacie jest zachowanie fragmentów olsu i łęgu jesionowo-olszowego. W skład rezerwatu wchodzą następujące rodzaje gruntów: powierzchnia leśna zalesiona (73,11 ha) oraz powierzchnia leśna związana z gospodarką rezerwatową (1,54 ha). Jednym z podstawowych celów utworzenia rezerwatu jest ochrona siedlisk olsu i łęgu olszowo-jesionowego, położonych na peryferiach rzeki Wissy, w pobliżu Basenu Środkowej Biebrzy. Ochroną objęte są fitocenozy Carici elongatae-Alnetum oraz fragmenty zespołów Circaeo-Alnetum i wilgotnych form zespołu Tilio-Carpinetum. Ochroną rezerwatową objęte są również zespoły gleb hydrogenicznych, głównie torfowisk niskich, pobagiennych gleb murszowych i gleb murszowatych. Rezerwat stanowi także ostoje licznych gatunków ptaków drapieżnych. Część gatunków występujących na terenie rezerwatu, to gatunki rzadkie w skali całego kraju. Gniazdowanie rzadkich gatunków ptaków uzależnione jest od obecności odpowiednich łowisk, które znajdują się na łąkach i stawach rybnych w pobliżu rezerwatu oraz od dostępności wysokich i grubych drzew do zakładania gniazd. Rezerwat położony jest na obszarze Wysoczyzny Kolneńskiej, ukształtowanej w stadiale północno-mazowieckim zlodowacenia środkowopolskiego. Obiekt zajmuje zagłębienie terenu wypełnione organicznymi utworami holoceńskimi. Deniwelacja terenu rezerwatu nie przekracza 7 m [CZERWIŃSKI… 2004b]. Na terenie rezerwatu zinwentaryzowano 3 typy siedliskowe lasu. Dominującym typem siedlisk jest las wilgotny, znaczną powierzchnię zajmuje ols typowy, a pozostały obszar rezerwatu ols jesionowy. Stwierdzono tu występowanie 181 gatunków roślin, a w tym 12 gatunków drzew, 14 gatunków krzewów, 129 gatunków ziół, 13 skrzypów, widłaków i paprotników oraz 13 gatunków mszaków. Na terenie rezerwatu stwierdzono występowanie 2 gatunków roślin objętych ochroną ścisłą oraz 11 objętych ochroną częściową. Wśród gatunków chronionych wyróżnić należy: fiołka bagiennego (Viola uliginosa), lilię złotogłów (Lilium martagon), kruszczyka szerokolistnego (Epipactis helleborine) oraz orlika pospolitego (Aquilegia vulgaris).

Ryc. 8. Ols porzeczkowy Ribeso nigri-Alnetum w rezerwacie Ławski Las II, oddz.308c (fot. G. Siemieńczuk) Na terenie rezerwatu zinwentaryzowano 2 zespoły roślinne i 3 podzespoły z klasy Querco-Fagetea i 2 zespoły z klasy Alnetea glutinosae. Na podstawie Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 14.08.2001 r. w sprawie określenia rodzaju siedlisk przyrodniczych podlegających ochronie, na terenie rezerwatu ,,Ławski Las II” wyróżniono: grąd subkontynentalny Tilio-Carpinetum, łęg jesionowo- wiązowy Ficario-Ulmetum oraz łęg jesionowo-olchowy Fraxino-Alnetum. Na terenie rezerwatu oraz przyległych stawów rybnych stwierdzono występowanie 129 gatunków ptaków. Wśród nich 66 to gatunki lęgowe, 52 prawdopodobnie lęgowe, 4 zalatujące i 7 przelotnych. Stwierdzono występowanie 9 dużych drapieżników: błotniaka stawowego Circus aeruginosus, błotniaka łąkowego Circus pygargus, jastrzębia Accipiter gentilis, kani czarnej Milvus migrans, kobuza Falco subbuteo, krogulca Accipiter nisus, myszołowa zwyczajnego Buteo buteo, orlika krzykliwego Clanga pomarina (gniazduje na terenie rezerwatu) i trzmielojada Pernis apivorus. Ponadto stwierdzono obecność 5 gatunków dzięciołów, w tym dzięcioła czarnego Dryocopus martius i dzięcioła białogrzbietego Dendrocopos leucotos. Bytuje tu również liczna grupa ssaków, wśród których ochronie częściowej podlegają: kret Talpa europaea oraz wiewiórka Sciurus vulgaris. Na omawianym obszarze zanotowano także występowanie płazów, podlegających ochronie ścisłej: ropuchy zielonej Pseudepidalea viridis, kumaka nizinnego Bombina bombina i grzebiuszki ziemnej Pelobates fuscus oraz ochronie częściowej: żaby trawnej Rana temporaria, ropuchy szarej Bufo bufo i traszki zwyczajnej Lissotriton vulgaris. Wśród gadów stwierdzono obecność padalca zwyczajnego Anguis fragilis, jaszczurki zwinki Lacerta agilis, żmii zygzakowatej Vipera berus oraz zaskrońca zwyczajnego Natrix natrix [CZERWIŃSKI… 2004b].

Rezerwat posiada plan ochrony ustanowiony Rozporządzeniem Nr 16/07 Wojewody Podlaskiego z dnia 3 grudnia 2007 r. w sprawie ustanowienia planu ochrony dla rezerwatu przyrody "Ławski Las II" (Dz. Urz. Woj. Podl. Nr 271 poz. 2960)

Tabela 4. Porównanie wybranych cech taksacyjnych drzewostanów w rezerwatach przyrody na tle drzewostanów Nadleśnictwa Rajgród Udział Udział Przeciętny Przeciętny Średni Obiekt, nazwa: siedlisk gatunków wiek zapas przyrost rezerwatu, nadleśnictwa borowych iglastych [lat] [m3/ha] [m3/ha] [%] [%] 1 2 3 4 5 6 Czapliniec Bełda 71 318,0 4,5 74,4 78,9 Ławski Las I 75 374,8 5,0 0,0 12,4 Ławski Las II 82 317,9 3,9 0,0 1,8 Ogółem nadleśnictwo 62 279,0 4,5 62,5 74,9

3.1.2. Obszary chronionego krajobrazu Obszar chronionego krajobrazu obejmuje tereny chronione ze względu na wyróżniający się krajobraz o zróżnicowanych ekosystemach, wartościowe ze względu na możliwość zaspokajania potrzeb związanych z turystyką i wypoczynkiem lub pełniące funkcje korytarzy ekologicznych. Obszary chronionego krajobrazu powinny być wyłączone z projektowania i lokalizowania inwestycji uciążliwych dla środowiska naturalnego, natomiast właściwe są dla lokalizowania wszelkich inwestycji pobytowo - wypoczynkowych takich jak: ośrodki wypoczynkowe, pola namiotowe i miejsca biwakowe. W zasięgu terytorialnym Nadleśnictwa Rajgród znajduje się jeden taki obszar. Obszar Chronionego Krajobrazu „Pojezierze Rajgrodzkie” został powołany Uchwałą Nr X/46/82 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Łomży z dnia 27 kwietnia 1982 roku (Dz. Urz. WRN w Łomży z 1982 r., Nr 2, poz. 18), aktualnym aktem prawnym jest Uchwała Nr XII/91/15 Sejmiku Województwa Podlaskiego z dnia 22 czerwca 2015 r. w sprawie wyznaczenia Obszaru Chronionego Krajobrazu „Pojezierze Rajgrodzkie” (Dz. Urz. Woj. Podl. z 2015 r. poz. 2119).

Ryc. 9. Położenie Obszaru Chronionego Krajobrazu Pojezierze Rajgrodzkie i użytku ekologicznego Ślepe Jezioro Okoniówek w zasięgu terytorialnym Nadleśnictwa Rajgród

Obszar położony jest w województwie podlaskim, na terenie gmin: Augustów i Bargłów Kościelny w powiecie Augustowskim oraz w gminie Rajgród w powiecie grajewskim. Obszar zajmuje południową część Pojezierza Ełckiego i graniczy z Kotliną Biebrzańską. Obejmuje Jezioro Rajgrodzkie, które zajmuje jego północną część, kompleksy leśne w części południowej oraz role, stawy i bagna. Jezioro Rajgrodzkie jest dużym jeziorem rynnowym, o pow.1514 ha i głębokości 52,0 m. Kompleksy leśne w południowej części obszaru są to głównie bory sosnowo-świerkowe oraz olsy. W ich obrębie znajduje się rezerwat Czapliniec Bełda. Powierzchnia obszaru wynosi 14928,07 ha. Czynna ochrona ekosystemów polega na zachowaniu różnorodności biologicznej siedlisk przyrodniczych Pojezierza rajgrodzkiego. Nadzór nad Obszarem sprawuje Zarząd Województwa Podlaskiego. W skład obszaru wchodzi 2949,44 ha gruntów Nadleśnictwa Rajgród.

Ryc. 10. Widok na Jezioro Rajgrodzkie z Góry Zamkowej (fot. G. Siemieńczuk)

3.1.3. Użytki ekologiczne Użytki ekologiczne to zwykle obiekty o niewielkiej powierzchni – małe oczka wodne, śródpolne kępy drzew i krzewów, torfowiska, bagna i wydmy. To pozostałości ekosystemów, mające znaczenie dla zachowania różnorodności biologicznej.

Ryc. 11. Jezioro Ślepe (fot. G. Siemieńczuk)

W zasięgu administracyjnym Nadleśnictwa Rajgród funkcjonuje jeden użytek ekologiczny - Ślepe Jezioro Okoniówek, położony na zachód od miasta Rajgród i przylega do Jeziora Rajgrodzkiego. Został powołany Rozporządzeniem Nr 55/05 Wojewody Podlaskiego z dn. 24 maja 2005 r. (Dz. Urz. Woj. Podl. z dn. 09.06.2005 Nr 140 poz. 1654). Został powołany w celu zachowania ze względów przyrodniczych, naukowych, dydaktycznych i krajobrazowych ekosystemu torfowiska przejściowego ze stanowiskami regionalnie rzadkich i ustępujących gatunków roślin i ptaków. Użytek ma powierzchnię 62,03 ha i w całości leży na gruntach Nadleśnictwa Rajgród.

3.1.4. Pomniki przyrody Pomniki przyrody to pojedyncze twory przyrody żywej i nieożywionej lub ich skupiska o szczególnej wartości przyrodniczej, naukowej, kulturowej, historycznej lub krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród innych tworów, okazałych rozmiarów drzewa, krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe oraz jaskinie. Na terenach niezabudowanych, jeżeli nie stanowi to zagrożenia dla ludzi lub mienia, drzewa stanowiące pomniki przyrody podlegają ochronie aż do ich samoistnego rozpadu. Obecnie nadzór nad pomnikami przyrody sprawują rady gmin. Są one władne ustanawiać nowe pomniki, jak i likwidować istniejące. Na gruntach w zarządzie Nadleśnictwa Rajgród nie występują pomniki przyrody.

Ryc. 12. Fragment pomnikowej alei nr 45.ł w miejscowości Wojewodzin (fot. G. Siemieńczuk) W graniach zasięgu administracyjnego, na gruntach innych własności, zlokalizowanych jest 16 pomników przyrody.

Poniższa tabela została opracowana na podstawie „Rejestru pomników przyrody w województwie podlaskim” umieszczonym w Rejestrze form ochrony przyrody Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Białymstoku (wg stanu na 21 sierpnia 2018 r.).

Tabela 5. Pomniki przyrody na gruntach innych własności w zasięgu terytorialnym Nadleśnictwa Rajgród Nr Obwód Wys. Rok Lp. Przedmiot ochrony Obiekt Gmina Lokalizacja pomn. [cm] [m] uznania 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Wojewodzin, droga powiatowa Aleja drzew, Aleje drzew o 1 45.ł Grajewo Grajewo - Wojewodzin - 80-360 15-19 1982 200 drzew długości 1030 m Wierzbowo drzewo Bzury, Centralna część placu 2 40.ł Jesion wyniosły Szczuczyn 325 25 1982 pojedyńcze szkolnego drzewo 3 60.ł Jesion wyniosły Szczuczyn Chojnowo, Park podworski 390 20 1982 pojedyńcze Obrytki, Droga lokalna do drzewo 4 91.ł Sosna pospolita Szczuczyn Wąsosza, w pasie drogowym 25 1983 pojedyńcze drogi Obrytki-Łępice Grupa 27 lip 5 92.ł grupa drzew Szczuczyn Niećkowo, Park podworski 120-315 24 1983 drobnolistnych drzewo Niećkowo, Zespół Szkół 6 94.ł Kasztanowiec Szczuczyn 300 25 1983 pojedyńcze Rolniczych drzewo Niećkowo, Zespół Szkół 7 95.ł Kasztanowiec Szczuczyn 355 17 1983 pojedyńcze Rolniczych Niećkowo, Park podworski - drzewo 8 96.ł Jesion wyniosly Szczuczyn centralna część, niewielkie 445 1983 pojedyńcze wyniesienie Aleja lipowa, 9 98.ł grupa drzew Szczuczyn Niećkowo, Park podworski 100-270 14-17 1983 105 drzew drzewo Niećkowo, Klomb przed 10 99.ł Kasztanowiec Szczuczyn 250 18 1983 pojedyńcze gmachem głównym ZSR Grupa 18 Niećkowo, Wschodnia część 11 100.ł jesionów grupa drzew Szczuczyn 135-430 18-22 1983 Parku podworskiego wyniosłych Grupa 8 dębów Niećkowo, Wschodnia część 12 101.ł grupa drzew Szczuczyn 133-405 18-22 1983 szypułkowych Parku podworskiego drzewo Bzury, Plac szkolny-Szkoła 13 183.ł Klon pospolity Szczuczyn 249 1992 pojedyńcze Podstawowa w Bzurach drzewo Bzury, Plac szkolny-Szkoła 14 184.ł Jesion wyniosly Szczuczyn 305 1992 pojedyńcze Podstawowa w Bzurach drzewo Bzury, Plac szkolny-Szkoła 15 185.ł Jesion weniosły Szczuczyn 253 1992 pojedyńcze Podstawowa w Bzurach drzewo 16 186.ł Dąb szypułkowy Wąsosz Wąsosz, Park wiejski 235 15 1992 pojedyńcze

3.1.5. Gatunki roślin, grzybów i zwierząt podlegających ochronie prawnej Ochrona gatunkowa ma na celu zapewnienie przetrwania i właściwego stanu ochrony dziko występujących gatunków roślin, zwierząt i grzybów oraz ich siedlisk i ostoi. Dotyczy to gatunków rzadkich, endemicznych, podatnych na zagrożenia i zagrożonych wyginięciem oraz objętych ochroną na podstawie przepisów umów międzynarodowych, których Rzeczpospolita Polska jest stroną. W celu ochrony ostoi i stanowisk roślin lub grzybów objętych ochroną gatunkową lub ostoi, miejsc rozrodu i regularnego przebywania zwierząt objętych ochroną gatunkową mogą być ustalane strefy ochrony. W oparciu o opracowania odnoszące się do opisywanego terenu, plany ochrony rezerwatów, dokumentację dotyczącą obszarów Natura 2000, bazy INVENT 2007, opracowania glebowo-siedliskowego [BULIGL ODDZ. W BIAŁYMSTOKU 2008]

i fitosocjologicznego [BULIGL ODDZ. W BIAŁYMSTOKU 2019], danych przekazanych przez Nadleśnictwo Rajgród, Regionalną Dyrekcję Ochrony Środowiska, a także obserwacji własnych podczas prac taksacyjnych, sporządzono listę roślin i zwierząt podlegających ochronie prawnej, a występujących na terenie objętym zasięgiem terytorialnym Nadleśnictwa Rajgród. Część z wymienionych gatunków nie posiada zainwentaryzowanej wielkości populacji, ani lokalizacji stanowisk, w związku z tym, ich występowanie na przedmiotowym terenie należy uznać za potencjalne. Rośliny i grzyby chronione W zasięgu terytorialnym Nadleśnictwa Rajgród możliwe jest występowanie: - 90 gatunków roślin objętych ochroną: 20 – ścisłą, 70 – częściową, - 7 gatunków porostów objętych ochroną: 1 – ścisłą, 6 – częściową.

Ryc. 13. Brzoza niska Betula humilis, obr. Grajewo - oddz. 134b (fot. G. Siemieńczuk) W poniższej tabeli zestawiono gatunki roślin i grzybów (w tym zlichenizowanych) podlegające ochronie, występujące lub mogące występować na gruntach nadleśnictwa. Tylko część stanowisk posiada potwierdzoną lokalizację, natomiast pozostałe według dostępnych danych (wyniki inwentaryzacji, literatura), mogą występować na przedmiotowym obszarze. Stanowiska gatunków chronionych, dla których znamy lokalizację, są zapisane w bazie SILP w bloku „osobliwości przyrodnicze”. Lista stanowisk, zwłaszcza gatunków rzadkich, powinna być na bieżąco uzupełniana a dane zapisywane w bazie SILP i na mapie numerycznej.

Tabela 6. Chronione gatunki roślin i grzybów potencjalnie występujące na obszarze Nadleśnictwa Rajgród Lp. Nazwa polska Nazwa łacińska Ochr DS CzK 1 2 3 4 5 6 ROŚLINY 1 arnika górska (1) Arnica montana ś 2 bagnica torfowa Scheuchzeria palustris ś 3 bagno zwyczajne Ledum palustre cz 4 bezlist zwyczajny Buxbaumia aphylla cz 5 biczyca trójwrębna Bazzania trilobata cz 6 bielistka siwa Leucobryum glaucum cz 7 bobrek trójlistkowy Menyanthes trifoliata cz 8 brodawkowiec czysty Pseudoscleropodium purum cz 9 brzoza niska (1) (3) Betula humilis ś EN 10 centuria pospolita Centaurium erythraea cz 11 drabik drzewkowaty Climacium dendroides cz 12 dzióbkowiec bruzdowany Eurhynchium striatum cz 13 dzióbkowiec Zetterstedta Eurhynchium angustirete cz 14 fałdownik nastroszony Rhytidiadelphus squarrosus cz 15 fałdownik trzyrzędowy Rhytidiadelphus triquetrus cz 16 fiołek bagienny Viola uliginosa ś VU 17 gajnik lśniący Hylocomium splendens cz 18 gładysz paprociowaty Homalia trichomanoides cz 19 gnieźnik leśny Neottia nidus-avis cz 20 goryczka wąskolistna (1) Gentiana pneumonanthe ś 21 goździk piaskowy Dianthus arenarius cz 22 groszek błotny Lathyrus palustris cz 23 gruszyczka mniejsza Pyrola minor cz 24 gruszyczka okrągłolistna Pyrola rotundifolia cz 25 gruszyczka zielonawa Pyrola chlorantha cz 26 grzybienie białe Nymphaea alba cz 27 grzybienie północne Nymphaea candida cz NT haczykowiec (sierpowiec) błyszczący Hamatocaulis (Drepanocladus) 28 ś Z II (2) (3) vernicosus 29 jaskier wielki Ranunculus lingua cz 30 jodłówka pospolita Abietinella abietina cz 31 kocanki piaskowe Helichrysum arenarium cz 32 kosaciec syberyjski (1) Iris sibirica ś 33 kruszczyk szerokolistny Epipactis helleborine cz 34 kukułka (storczyk) krwista Dactylorhiza incarnata cz 35 kukułka (storczyk) szerokolistna Dactylorhiza majalis cz 36 leniec bezpodkwiatkowy (1) (2) (3) Thesium ebracteatum ś Z II VU 37 lilia złotogłów Lilium martagon ś 38 lipiennik Loesela (1) (2) (3) Liparis loeselii ś Z II VU 39 listera jajowata Listera ovata cz 40 mącznica lekarska Arctostaphylos uva-ursi ś 41 miechera spłaszczona Neckera complanata cz 42 miodownik melisowaty Melittis mellisophyllum cz 43 modrzewnica zwyczajna Andromeda polifolia cz

Lp. Nazwa polska Nazwa łacińska Ochr DS CzK 1 2 3 4 5 6 44 mokradłoszka zaostrzona Calliergonella cuspidata cz 45 naparstnica zwyczajna Digitalis grandiflora cz 46 nowellia krzywolistna Nowellia curvifolia cz 47 obuwik pospolity (1) (2) (3) Cypripedium calceolus ś Z II VU 48 orlik pospolity Aquilegia vulgaris cz 49 piórkowiec kutnerowaty Trichocolea tomentella cz 50 piórosz pierzasty Ptilium crista-castrensis cz 51 płonnik cienki Polytrichum strictum cz 52 płonnik pospolity Polytrichum commune cz 53 pływacz drobny (3) Utricularia minor ś 54 podkolan biały Platanthera bifolia cz 55 pomocnik baldaszkowy Chimaphila umbellata cz 56 próchniczek błotny Aulacomnium palustre cz 57 rojownik (rojnik) pospolity Jovibarba sobolifera ś 58 rokietnik pospolity Pleurozium schreberi cz 59 rosiczka okrągłolistna Drosera rotundifolia ś 60 rzęsiak pospolity Ptilidium ciliare cz 61 sasanka łąkowa (1) (2) Pulsatilla pratensis ś 62 sasanka otwarta (1) (2) (3) Pulsatilla patens ś Z II EN 63 skalnica torfowiskowa (2) (3) Saxifraga hirculus ś Z II EN 64 skosatka zanokcicowata Plagiochila asplenioides cz 65 tajęża jednostronna Goodyera repens ś 66 torfowiec błotny Sphagnum palustre cz 67 torfowiec brunatny Sphagnum fuscum cz 68 torfowiec frędzlowany Sphagnum fimbriatum cz 69 torfowiec Girgensohna Sphagnum girgensohnii cz 70 torfowiec kończysty Sphagnum fallax cz 71 torfowiec magellański Sphagnum magellanicum cz 72 torfowiec miękki Sphagnum molle cz 73 torfowiec nastroszony Sphagnum squarrosum cz 74 torfowiec ostrolistny Sphagnum capillifolium cz 75 torfowiec Russowa Sphagnum russowii cz 76 torfowiec spiczastolistny Sphagnum cuspidatum cz 77 tujowiec tamaryszkowaty Thuidium tamariscinum cz 78 turówka leśna Hierochloë australis cz 79 wawrzynek wilczełyko Daphne mezereum cz 80 widlicz (widłak) spłaszczony Diphasiastrum complanatum cz 81 widłak goździsty Lycopodium clavatum cz 82 widłak jałowcowaty Lycopodium annotinum cz 83 widłoząb kędzierzawy Dicranum polysetum cz 84 widłoząb miotłowy Dicranum scoparium cz 85 wielosił błękitny (1) Polemonium coeruleum ś 86 wroniec widlasty (widłak wroniec) Huperzia selago cz 87 zawilec wielkokwiatowy (z. leśny) Anemone sylvestris cz 88 zwiślik długolistny Anomodon longifolius cz 89 zwiślik maczugowaty Anomodon attenuatus cz

Lp. Nazwa polska Nazwa łacińska Ochr DS CzK 1 2 3 4 5 6 90 zwiślik wiciowy Anomodon viticulosus cz GRZYBY ZLICHENIZOWANE (POROSTY) 1 brodaczka kępkowa Usnea hirta cz 2 chrobotek leśny Cladonia arbuscula cz 3 chrobotek reniferowy Cladonia rangiferina cz 4 odnożyca kępkowa Ramalina fastigiata ś 5 pawężnica psia Peltigera canina cz 6 płucnica islandzka Cetraria islandica cz 7 popielak pylasty Imshaugia aleurites cz Objaśnienia: s - gatunek objęty ochroną ścisłą, cz - gatunek objęty ochroną częściową, * - gatunek objęty ochroną strefową, Z II - gatunek z Załącznika II Dyrektywy Siedliskowej (DS), CzK - gatunek w Polskiej Czerwonej Księdze Roślin [KAŹMIERCZAKOWA I IN. (red) 2014], w tym: CR - krytycznie zagrożony, EN - zagrożony, VU - narażony na wyginięcie, NT - bliski zagrożenia, LC - najniższego zainteresowania, (1) - gatunki wymagające ochrony czynnej według Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin, (2) - gatunki, których dotyczy zakaz transportu okazów gatunków roślin dziko występujących, zgodnie z § 6 ust. 1 pkt 6 rozporządzenia oraz nie dotyczy odstępstwo, o którym mowa w § 8 pkt 3 Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin, (3) - gatunki, których nie dotyczy odstępstwo, o którym mowa w § 8 pkt 1 Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin, (4) - gatunek, dla którego nie stosuje się odstępstwa od zakazów określonego w § 7 pkt 1 Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej grzybów. Lokalizację stanowisk gatunków chronionych roślin i grzybów na gruntach nadleśnictwa zamieszczono w załącznikach nr 1 i 2. Gatunki zwierząt chronionych W zasięgu terytorialnym Nadleśnictwa Rajgród może występować 290 gatunków zwierząt objętych ochroną: 237 – ścisłą, 53 – częściową, w tym: - 26 owadów (10 objętych ochroną ścisłą i 16 częściową), - 5 mięczaków (3 objęte ochroną ścisłą i 2 częściową), - 4 ryby kostne (objęte ochroną częściową), - 13 płazów (7 objętych ochroną ścisłą i 6 częściową), - 5 gadów (wszystkie objęte ochroną częściową), - 27 ssaków (15 objętych ochroną ścisłą i 12 częściową), - 210 ptaków (202 objęte ochroną ścisłą i 8 częściową).

Ryc. 14. Młoda żmija zygzakowata Vipera berus (fot. G. Siemieńczuk)

Tabela 7. Chronione gatunki zwierząt potencjalnie występujące na obszarze Nadleśnictwa Rajgród Lp. Nazwa polska Nazwa łacińska Ochr DS DP CKZ 1 2 3 4 5 6 7 OWADY 1 biegacz skórzasty Carabus coriaceus cz 2 czerwończyk fioletek (1) Lycaena helle ś Z II VU 3 czerwończyk nieparek (1) Lycaena dispar ś Z II VU 4 dostojka eunomia Boloria eunomia cz 5 iglica mała x Nehalennia speciosa ś 6 modraszek alkon Phengaris alcon cz VU 7 modraszek arion (1) x Phengaris arion ś EN 8 modraszek bagniczek (1) Plebeius optilete cz VU 9 mrówka ćmawa (4) Formica polyctena cz 10 mrówka łąkowa (4) Formica pratensis cz 11 mrówka pniakowa Formica truncorum cz 12 mrówka północna Formica aquilonia cz 13 mrówka rudnica (m. ruda) (4) Formica rufa cz 14 mrówka smętnica Formica lugubris cz 15 osadnik wielkooki (1) Lopinga achine ś Z II LR 16 przeplatka maturna (1) Euphydryas maturna ś Z II LR 17 strzępotek edypus (1) Coenonympha oedippus ś Z II CR 18 szlaczkoń torfowiec Colias palaeno cz 19 trzepla zielona (1) Ophiogomphus cecilia ś 20 trzmiel kamiennik Bombus lapidarius cz 21 trzmiel leśny Bombus pratorum cz 22 trzmiel ogrodowy Bombus hortorum cz

Lp. Nazwa polska Nazwa łacińska Ochr DS DP CKZ 1 2 3 4 5 6 7 23 trzmiel rudy Bombus pascuorum cz 24 trzmiel ziemny Bombus terrestris cz 25 zalotka białoczelna (1) Leucorrhinia albifrons ś 26 zalotka większa (1) Leucorrhinia pectoralis ś Z II MIECZAKI 1 skójka gruboskorupowa (1) x Unio crassus ś Z II EN 2 ślimak winniczek (4) Helix pomatia cz 3 poczwarówka Geyera Vertigo geyeri cz Z II 4 poczwarówka jajowata Vertigo moulinsiana ś Z II CR 5 poczwarówka zwężona Vertigo angustior ś Z II EN RYBY KOSTNE 1 koza pospolita Cobitis taenia cz Z II 2 minóg ukraiński Eudontomyzon mariae cz Z II NT 3 piskorz Misgurnus fossilis cz Z II NT 4 różanka Rhodeus amarus cz Z II NT PŁAZY 1 grzebiuszka ziemna (1) Pelobates fuscus ś 2 kumak nizinny (1) x Bombina bombina ś ZII 3 ropucha paskówka (1) Epidalea calamita (Bufo calamita) ś 4 ropucha szara (1) Bufo bufo cz 5 ropucha zielona (1) Pseudepidalea viridis (Bufo viridis) ś 6 rzekotka drzewna (1) x Hyla arborea ś 7 traszka grzebieniasta (1) x Triturus cristatus ś ZII NT 8 traszka zwyczajna (1) Lissotriton vulgaris (Triturus vulgaris) cz 9 żaba jeziorkowa (1) (4) Pelophylax lessonae (Rana lessonae) cz 10 żaba moczarowa (1) Rana arvalis ś 11 żaba śmieszka Pelophylax ridibundus(Rana ridibunda) cz 12 żaba trawna (1) Rana temporaria cz 13 żaba wodna (1) (4) Pelophylax esculentus (Rana esculenta) cz GADY 1 jaszczurka zwinka (1) Lacerta agilis cz 2 jaszczurka żyworodna (1) Zootoca vivipara cz 3 padalec zwyczajny (1) Anguis fragilis cz 4 zaskroniec zwyczajny (1) Natrix natrix cz 5 żmija zygzakowata (1) (4) Vipera berus cz SSAKI 1 badylarka Micromys minutus cz 2 borowiec wielki (1) (3) x Nyctalus noctula ś 3 bóbr europejski (1) Castor fiber cz Z II 4 gacek brunatny (1) (3) x Plecotus auritus ś 5 gacek szary Plecotus austriacus ś 6 gronostaj (1) Mustela erminea cz 7 jeż wschodni (1) Erinaceus roumanicus cz 8 karczownik ziemnowodny Arvicola amphibius cz 9 karlik większy (1) (3) x Pipistrellus nathusii ś

Lp. Nazwa polska Nazwa łacińska Ochr DS DP CKZ 1 2 3 4 5 6 7 10 kret (1) Talpa europaea cz 11 łasica (1) Mustela nivalis cz 12 mopek zachodni (1) (3) x Barbastella barbastellus ś Z II DD 13 mroczek późny (1) (3) x Eptesicus serotinus ś 14 mysz zaroślowa Apodemus sylvaticus cz 15 nocek Brandta (1) (3) x Myotis brandtii ś 16 nocek łydkowłosy (1) (3) x Myotis dasycneme ś Z II EN 17 nocek Natterera (1) (3) x Myotis nattereri ś 18 nocek rudy (1) (3) x Myotis daubentonii ś 19 orzesznica (1) Muscardinus avellanarius ś 20 ryjowka malutka (1) Sorex minimus cz 21 ryjówka aksamitka (1) Sorex araneus ś 22 ryś * (1) x Lynx lynx ś Z II NT 23 rzęsorek rzeczek Neomys fodiens cz 24 smużka leśna (1) Sicista betulina ś 25 wiewiórka pospolita (1) Sciurus vulgaris cz 26 wilk * (1) x Canis lupus ś Z II NT 27 wydra (1) Lutra lutra cz Z II PTAKI 1 batalion (2) (3) x Philomachus pugnax ś Z I EN 2 bączek (2) x Ixobrychus minutus ś Z I VU 3 bąk (2) Botaurus stellaris ś Z I LC 4 bekasik Lymnocryptes minimus ś CR 5 bernikla białolica (2) Branta leucopsis ś Z I 6 białorzytka (2) Oenanthe oenanthe ś 7 biegus mały (2) Calidris temminckii ś 8 biegus zmienny (2) (3) x Calidris alpina ś EN 9 bielaczek (2) Mergellus albellus ś Z I 10 bielik * (2) (3) Haliaeetus albicilla ś Z I LC 11 błotniak łąkowy (2) (3) x Circus pygargus ś Z I 12 błotniak stawowy (2) (3) x Circus aeruginosus ś Z I 13 błotniak zbożowy (2) (3) x Circus cyaneus ś Z I VU 14 bocian biały (2) x Ciconia ciconia ś Z I 15 bocian czarny * (2) (3) x Ciconia nigra ś Z I 16 bogatka (2) Parus major ś 17 brodziec piskliwy (2) (3) Actitis hypoleucos ś 18 brodziec pławny Tringa stagnatilis ś EN 19 brzegówka (2) Riparia riparia ś 20 brzęczka (2) Locustella luscinioides ś 21 cierniówka (2) Sylvia communis ś 22 cietrzew (1) (3) x Lyrurus tetrix ś Z I EN 23 cyranka (2) x Anas querquedula ś 24 czajka (2) x Vanellus vanellus ś 25 czapla biała (2) Egretta alba ś Z I 26 czapla siwa (2) Ardea cinerea cz

Lp. Nazwa polska Nazwa łacińska Ochr DS DP CKZ 1 2 3 4 5 6 7 27 czarnogłówka (2) Poecile montanus ś 28 czeczotka (2) Carduelis flammea ś LC 29 czubatka (2) Lophophanes cristatus ś 30 czyż (2) Carduelis spinus ś 31 derkacz (2) x Crex crex ś Z I 32 droździk (2) Turdus iliacus ś 33 drzemlik (2) Falco columbarius ś Z I 34 dubelt (2) (3) Gallinago media ś Z I VU 35 dudek (2) x Upupa epops ś 36 dymówka (2) Hirundo rustica ś 37 dzierlatka Galerida cristata ś 38 dzięcioł białogrzbiety (2) (3) x Dendrocopos leucotos ś Z I TN 39 dzięcioł białoszyi Dendrocopos syriacus ś Z I 40 dzięcioł czarny (2) x Dryocopus martius ś Z I 41 dzięcioł duży (2) Dendrocopos major ś 42 dzięcioł średni (2) x Dendrocopos medius ś Z I 43 dzięcioł trójpalczasty (2) (3) x Picoides tridactylus ś Z I VU 44 dzięcioł zielonosiwy (2) x Picus canus ś Z I 45 dzięcioł zielony (2) x Picus viridis ś 46 dzięciołek (2) Dendrocopos minor ś 47 dziwonia (2) Carpodacus erythrinus ś 48 dzwoniec (2) Chloris chloris ś 49 gadożer Circaetus gallicus ś Z I CR 50 gajówka (2) Sylvia borin ś 51 gawron Corvus frugilegus ś 52 gągoł (2) x Bucephala clangula ś 53 gąsiorek (2) Lanius collurio ś Z I 54 gil (2) Pyrrhula pyrrhula ś 55 gołąb miejski (2) Columba livia forma urbana cz 56 górniczek Eremophila alpestris ś 57 grubodziób (2) Coccothraustes coccothraustes ś 58 jarzębatka Sylvia nisoria ś Z I 59 jastrząb (2) (3) Accipiter gentilis ś 60 jemiołuszka (2) Bombycilla garrulus ś 61 jer (2) Fringilla montifringilla ś 62 jerzyk (2) x Apus apus ś 63 kania czarna * (2) (3) Milvus migrans ś Z I NT 64 kania ruda* (2) (3) x Milvus milvus ś Z I NT 65 kapturka (2) Sylvia atricapilla ś 66 kawka (2) Corvus monedula ś 67 kobczyk (2) Falco vespertinus ś Z I EXP 68 kobuz (2) (3) x Falco subbuteo ś 69 kokoszka (2) Gallinula chloropus ś , 70 kopciuszek (2) Phoenicurus ochruros ś 71 kormoran (2) Phalacrocorax carbo cz

Lp. Nazwa polska Nazwa łacińska Ochr DS DP CKZ 1 2 3 4 5 6 7 72 kos (2) Turdus merula ś 73 kowalik (2) Sitta europaea ś 74 krakwa (2) x Anas strepera ś ZI 75 krętogłów (2) Jynx torquilla ś 76 krogulec (2) (3) Accipiter nisus ś 77 kropiatka (2) x Porzana porzana ś Z I 78 kruk (2) Corvus corax cz 79 krwawodziób (2) (3) x Tringa totanus ś 80 krzyżodziób świerkowy (2) Loxia curvirostra ś 81 kszyk (2) (3) Gallinago gallinago ś 82 kukułka (2) Cuculus canorus ś 83 kulczyk (2) Serinus serinus ś 84 kulik mniejszy (2) Numenius phaeopus ś 85 kulik wielki (2) (3) x Numenius arquata ś VU 86 kwiczoł (2) Turdus pilaris ś 87 kwokacz (2) Tringa nebularia ś 88 lelek (2) Caprimulgus europaeus ś Z I 89 lerka (2) Lullula arborea ś Z I 90 łabędź czarnodzioby (2) Cygnus columbianus ś Z I 91 łabędź krzykliwy (2) Cygnus cygnus ś Z I 92 łabędź niemy (2) Cygnus olor ś ZI 93 łęczak (2) (3) x Tringa glareola ś Z I CR 94 łozówka (2) Acrocephalus palustris ś 95 makolągwa (2) Carduelis cannabina ś 96 mazurek (2) Passer montanus ś 97 mewa białogłowa (2) Larus cachinnans cz 98 mewa czarnogłowa (2) (3) x Larus melanocephalus ś Z I 99 mewa mała (2) (3) x Hydrocoloeus minutus ś Z I LC 100 mewa siwa Larus canus ś 101 mewa srebrzysta (2) Larus argentatus cz 102 mewa żółtonoga (2) Larus fuscus ś 103 modraszka (2) Cyanistes caeruleus ś 104 muchołówka białoszyja Ficedula albicollis ś Z I 105 muchołówka mała (2) Ficedula parva ś Z I 106 muchołówka szara (2) Muscicapa striata ś 107 muchołówka żałobna (2) Ficedula hypoleuca ś 108 mysikrólik (2) Regulus regulus ś 109 myszołów (2) (3) Buteo buteo ś 110 myszołów włochaty (2) Buteo lagopus ś 111 nurogęś (2) x Mergus merganser ś 112 ogorzałka (2) Aythya marila ś 113 oknówka (2) Delichon urbicum ś 114 orlik grubodzioby (1) (3) x Aquila clanga ś Z I CR 115 orlik krzykliwy * (2) (3) x Aquila pomarina ś Z I LC 116 ortolan (2) Emberiza hortulana ś Z I

Lp. Nazwa polska Nazwa łacińska Ochr DS DP CKZ 1 2 3 4 5 6 7 117 orzechówka (2) Nucifraga caryocatactes ś 118 paszkot (2) Turdus viscivorus ś 119 pełzacz leśny (2) Certhia familiaris ś 120 perkoz dwuczuby (2) Podiceps cristatus ś 121 perkoz rdzawoszyi (2) Podiceps grisegena ś 122 perkozek (2) Tachybaptus ruficollis ś 123 piecuszek (2) Phylloscopus trochilus ś 124 piegża (2) Sylvia curruca ś 125 pierwiosnek (2) Phylloscopus collybita ś 126 pleszka (2) Phoenicurus phoenicurus ś 127 pliszka cytrynowa (2) (3) Motacilla citreola ś 128 pliszka siwa (2) Motacilla alba ś 129 pliszka żółta (2) Motacilla flava ś 130 płaskonos (2) x Anas clypeata ś 131 płomykówka Tyto alba ś 132 podgorzałka (2) x Aythya nyroca ś Z I EN 133 podróżniczek (2) Luscinia svecica ś Z I NT 134 pokląskwa (2) Saxicola rubetra ś 135 pokrzywnica (2) Prunella modularis ś 136 potrzeszcz (2) Emberiza calandra ś 137 potrzos (2) Emberiza schoeniclus ś 138 pójdźka Athene noctua ś 139 przepiórka (2) Coturnix coturnix ś 140 puchacz (2) (3) x Bubo bubo ś Z I NT 141 pustułka (2) x Falco tinnunculus ś 142 puszczyk (2) Strix aluco ś 143 raniuszek (2) Aegithalos caudatus ś 144 remiz (2) Remiz pendulinus ś 145 rokitniczka (2) Acrocephalus schoenobaenus ś 146 rożeniec (2) x Anas acuta ś EN 147 rudzik (2) Erithacus rubecula ś 148 rybitwa białoczelna (2) (3) x Sternula albifrons ś Z I CR 149 rybitwa białoskrzydła (2) (3) x Chlidonias leucopterus ś NT 150 rybitwa białowąsa (2) (3) x Chlidonias hybrida ś Z I CR 151 rybitwa czarna (2) (3) x Chlidonias niger ś Z I 152 rybitwa rzeczna (2) (3) x Sterna hirundo ś Z I 153 rybitwa wielkodzioba (2) Hydroprogne caspia ś Z I 154 rybołów * (2) (3) x Pandion haliaetus ś Z I VU 155 rycyk (2) (3) x Limosa limosa ś 156 rzepołuch (2) Carduelis flavirostris ś 157 samotnik (2) (3) x Tringa ochropus ś 158 sierpówka (2) Streptopelia decaocto ś 159 sieweczka obrożna (2) (3) x Charadrius hiaticula ś VU 160 sieweczka rzeczna (2) Charadrius dubius ś 161 siewka złota (2) Pluvialis apricaria ś EXP

Lp. Nazwa polska Nazwa łacińska Ochr DS DP CKZ 1 2 3 4 5 6 7 162 sikora uboga (2) Poecile palustris ś 163 siniak (2) Columba oenas ś ZI 164 skowronek (2) Alauda arvensis ś 165 słowik szary (2) Luscinia luscinia ś 166 sokół wędrowny (2) (3) x Falco peregrinus ś Z I CR 167 sosnówka (2) Periparus ater ś 168 sójka (2) Garrulus glandarius ś 169 sóweczka * (2) (3) x Glaucidium passerinum ś Z I LC 170 sroka (2) Pica pica cz 171 srokosz (2) Lanius excubitor ś 172 strumieniówka (2) Locustella fluviatilis ś 173 strzyżyk (2) Troglodytes troglodytes ś 174 szablodziób (2) (3) Recurvirostra avosetta ś Z I 175 szczudłak (2) (3) Himantopus himantopus ś Z I 176 szczygieł (2) Carduelis carduelis ś 177 szpak (2) Sturnus vulgaris ś 178 ślepowron (2) (3) x Nycticorax nycticorax ś Z I LC 179 śmieszka (2) Chroicocephalus ridibundus ś 180 śnieguła (2) Plectrophenax nivalis ś 181 śpiewak (2) Turdus philomelos ś 182 świergotek drzewny (2) Anthus trivialis ś 183 świergotek łąkowy (2) Anthus pratensis ś 184 świergotek polny (2) Anthus campestris ś Z I 185 świerszczak (2) Locustella naevia ś 186 świstun (2) Anas penelope ś ZI CR 187 świstunka leśna (2) Phylloscopus sibilatrix ś 188 trzciniak (2) Acrocephalus arundinaceus ś 189 trzcinniczek (2) Acrocephalus scirpaceus ś 190 trzmielojad (2) (3) Pernis apivorus ś Z I 191 trznadel (2) Emberiza citrinella ś 192 turkawka (2) Streptopelia turtur ś 193 uszatka (2) Asio otus ś 194 uszatka błotna (2) (3) x Asio flammeus ś Z I VU 195 wąsatka (2) Panurus biarmicus ś LC 196 wilga (2) Oriolus oriolus ś 197 włochatka * (2) (3) x Aegolius funereus ś Z I LC 198 wodniczka (2) (3) x Acrocephalus paludicola ś Z I VU 199 wodnik (2) Rallus aquaticus ś 200 wójcik (2) (3) Phylloscopus trochiloides ś 201 wrona siwa Corvus cornix cz 202 wróbel (2) Passer domesticus ś 203 zaganiacz (2) Hippolais icterina ś 204 zaroślówka (2) (3) Acrocephalus dumetorum ś 205 zausznik (2) Podiceps nigricollis ś 206 zielonka (2) Porzana parva ś Z I NT

Lp. Nazwa polska Nazwa łacińska Ochr DS DP CKZ 1 2 3 4 5 6 7 207 zięba (2) Fringilla coelebs ś 208 zimorodek (2) Alcedo atthis ś Z I 209 zniczek (2) Regulus ignicapilla ś 210 żuraw (2) Grus grus ś Z I Objaśnienia: ś - gatunek objęty ochroną ścisłą; cz - gatunek objęty ochroną częściową; Z II - gatunek z Załącznika II Dyrektywy Siedliskowej (DS), Z I - gatunek z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej (DP),

CKZ - gatunek w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt Tom I Kręgowce [GŁOWACIŃSKI 2001] i Tom II Bezkręgowce [GŁOWACIŃSKI & NOWACKI 2004] : CR - skrajnie zagrożony, EN - bardzo wysokiego ryzyka, silnie zagrożony, VU - wysokiego ryzyka, narażony, NT - niższego ryzyka, ale bliskie zagrożenia, LC - na razie nie zagrożone.

* - gatunek objęty ochroną strefową, (1) - gatunek, którego dotyczy zakaz umyślnego płoszenia lub niepokojenia, (2) - gatunek, którego dotyczy zakaz umyślnego płoszenia lub niepokojenia w miejscach noclegu, w okresie lęgowym w miejscach rozrodu lub wychowywania młodych, lub w miejscach żerowania zgrupowań ptaków migrujących lub zimujących, (3) - gatunek, którego dotyczy zakaz fotografowania, filmowania lub obserwacji, mogących powodować ich płoszenie lub niepokojenie, (4) - gatunek, którego dotyczy odstępstwo od zakazu przetrzymywania, posiadania, oferowania do sprzedaży, wymiany, darowizny, a także wywożenia poza granice państwa, o których mowa w § 6 ust. 1 pkt 6,10 i 11 oraz w § 7 pkt 4-6, okazów pozyskanych poza granicą państwa i wwiezionych z zagranicy na podstawie zezwolenia regionalnego dyrektora ochrony środowiska lub GDOŚ, x - gatunki wymagające ochrony czynnej.

Na omawianym terenie mogą występować także: jarząbek (Bonasa bonasia), cyraneczka (Anas crecca), czernica (Aythya fuligula), gęś białoczelna (Anser albifrons) i łyska (Fulica atra). W Polsce ptaki te są gatunkami łownymi, natomiast wymieniono je w Załącznikach I, II i III Dyrektywy Ptasiej. Podobnie boleń pospolity (Aspius aspius) nie jest gatunkiem chronionym, został wymieniony w załączniku II Dyrektywy Siedliskowej. Na terenie Nadleśnictwa Rajgród według stanu na 01.01.2020 r. ustanowiono 32 strefy obejmujących ochroną miejsca lęgowe ptaków: 1 wspólna strefa ochrony obejmująca miejsca rozrodu i regularnego przebywania orlika grubodziobego (Clanga clanga) i orlika krzykliwego (Clanga pomarina), 17 stref ochronnych orlika krzykliwego (Clanga pomarina), 7 stref ochronnych bociana czarnego (Ciconia nigra), 3 strefy ochronne bielika (Haliaeetus albicilla), 2 strefy ochronne puchacza (Bubo bubo), 1 strefa ochronna sóweczki (Glaucidium passerinum) i 1 strefa ochronna kani rudej (Milvus milvus). Zajmują one łącznie 1238,95 ha. Lokalizacje stanowisk gatunków chronionych zwierząt na gruntach nadleśnictwa zamieszczono w załączniku nr 3 (z wyjątkiem gatunków strefowych – dane wrażliwe).

3.2. Sieć Natura 2000 Europejska Sieć Ekologiczna Natura 2000 jest systemem ochrony zagrożonych składników różnorodności biologicznej kontynentu europejskiego, wdrażanym od 1992 roku, w sposób spójny pod względem metodycznym i organizacyjnym, na terytorium wszystkich państw członkowskich Unii Europejskiej. Celem utworzenia sieci Natura 2000 jest zachowanie zarówno zagrożonych wyginięciem siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt w skali Europy, ale też typowych, wciąż jeszcze powszechnie występujących gatunków i siedlisk przyrodniczych. Podstawą prawną tworzenia sieci Natura 2000 jest Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/147/WE z dnia 30 listopada 2009 roku w sprawie ochrony dzikiego ptactwa i Dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 roku w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory, które zostały transponowane do polskiego prawa. Wszystkie aspekty funkcjonowania obszarów Natura 2000 w Polsce zostały zawarte w Ustawie o ochronie przyrody oraz w Ustawie o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie oraz ocenach oddziaływania na środowisko. W skład sieci Natura 2000 wchodzą:  obszary specjalnej ochrony ptaków (PLB),  specjalne obszary ochrony siedlisk (PLH),  obszary specjalnej ochrony ptaków pokrywające się z specjalnymi obszarami ochrony siedlisk (PLC). Dyrektywa Siedliskowa nie określa sposobów ochrony poszczególnych siedlisk i gatunków, ale nakazuje zachowanie tzw. właściwego stanu ich ochrony. W odniesieniu do siedliska przyrodniczego oznacza to, że (art. 33 ustawy o ochronie przyrody):  naturalny zasięg nie zmniejsza się,  zachowuje ono specyficzną strukturę i swoje funkcje ekologiczne,  stan zachowania typowych dla niego gatunków jest właściwy. W odniesieniu do gatunków, właściwy stan ochrony oznacza natomiast, że:  zachowana zostaje liczebność populacji, gwarantująca jej utrzymanie się w biocenozie przez dłuższy czas,  naturalny zasięg gatunku nie zmniejsza się,  pozostaje zachowana wystarczająco duża powierzchnia siedliska gatunku. Dyrektywa Ptasia ma na celu ochronę i zachowanie wszystkich populacji ptaków naturalnie występujących w stanie dzikim, prawne uregulowanie zasad handlu i pozyskiwania ptaków łownych oraz przeciwdziałanie metodom ich łapania i zabijania. Dyrektywa ta dotyczy zarówno obszarów lęgowych, jak i morskich, które stanowią siedlisko występowania ptaków. Dyrektywa Ptasia zobowiązuje do następujących działań:  wdrażania, zgodnie z potrzebami życiowymi ptaków, zasad zrównoważonego gospodarowania w miejscach ich występowania,  naturalizacji, bądź odtwarzania przekształconych siedlisk,  kontroli przestrzegani prawa,

 ustalania zasad eksploatacji populacji ptaków łownych. Dyrektywa zabrania w szczególności:  umyślnego zabijania ptaków lub chwytania tych ptaków jakąkolwiek metodą,  umyślnego niszczenia lub uszkadzania ich gniazd i jaj lub usuwania tych gniazd,  zbierania jaj tych ptaków w naturalnych siedliskach oraz zatrzymywania jaj, nawet jeśli jaja te są puste,  umyślnego płoszenia tych ptaków, zwłaszcza w okresie lęgowym i wyprowadzania młodych, w takim zakresie, w jakim płoszenie to miałoby znaczenie ze względu na cele niniejszej dyrektywy,  przetrzymywania ptaków z gatunków, na które polowanie lub których chwytanie jest zabronione. W obszarach Natura 2000 obowiązuje formalnie jeden „zakaz”, zabrania się podejmowania działań mogących, osobno lub w połączeniu z innymi działaniami, znacząco negatywnie oddziaływać na cele ochronne obszaru Natura 2000. Najważniejszymi instrumentami realizacji celów sieci Natura 2000 są oceny oddziaływania na środowisko oraz plany ochrony siedlisk przyrodniczych i gatunków, dla których utworzono obszar Natura 2000. Działania ochronne winny uwzględniać wymogi gospodarcze, społeczne i kulturowe oraz cechy regionalne i lokalne danego obszaru Natura 2000. Cele te realizuje się poprzez ustanowienie planu zadań ochronnych lub planu ochrony dla obszaru Natura 2000. W zasięgu terytorialnym Nadleśnictwa Rajgród znajdują się następujące obszary Natura 2000, zatwierdzone przez Komisję Europejską i polski rząd:

 PLB200006 – Ostoja Biebrzańska,  PLH200008 – Dolina Biebrzy. Mapa walorów przyrodniczych Nadleśnictwa Rajgród przedstawia granice obszarów Natura 2000 względem zasięgu nadleśnictwa. Poniższe opisy dotyczą całych obszarów Natura 2000 a nie części w granicach nadleśnictwa.

3.2.1. Obszary specjalnej ochrony ptaków

Ostoja Biebrzańska – PLB200006 Ostoja zajmuje powierzchnię 148509,33 ha. W skład obszaru wchodzi 8491,86 ha gruntów Nadleśnictwa Rajgród. Ostoja Biebrzańska stanowi rozległe, zatorfione obniżenie terenu, otoczone wysoczyznami morenowymi i równinami sandrowymi o długości ponad 100 km i szerokości od kilku do ponad 20 km. Jest to obecnie największy kompleks dobrze zachowanych torfowisk niskich w Europie środkowej. Ostoja obejmuje prawie całą Kotlinę Biebrzańską oraz mieszczącą się w niej dolinę rzeki Biebrzy, niemal od źródeł pod Dąbrową Białostocką, aż do ujścia do Narwi pod Wizną. Naturalne przewężenia dzielą Kotlinę Biebrzańską na trzy baseny: górny (powyżej Rutkowszczyzny), środkowy (między Rutkowszczyzną a Osowcem) oraz dolny (między Osowcem i ujściem Biebrzy do Narwi). Główną rzeką ostoi jest Biebrza. Większe jej dopływy to: Sidra, Netta z kanałem Augustowskim, Brzozówka, Ełk z Jegrznią i Wissą. Rzeka ma charakter naturalny, niewielki

spadek i tworzy liczne meandry, którym towarzyszą starorzecza, odnogi i rozwidlenia koryta. Biebrza i dolne odcinki jej dopływów regularnie wylewają w okresie wiosennym, z czym związany jest strefowy układ roślinności, szczególnie dobrze widoczny w basenie dolnym. Lasy zajmują tu około ¼ powierzchni, rosną zarówno na gruntach podmokłych (olsy porzeczkowe i torfowcowe, łęg olszowo-jesionowy czy bór bagienny), jak też na gruntach mineralnych (bory i grądy). Na całym terenie ostoi występują różne zarośla wierzbowe, w tym wierzby lapońskiej i brzozy niskiej.

Ryc. 15. Zasięg Obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków Ostoja Biebrzańska na terenie Nadleśnictwa Rajgród W ostoi stwierdzono występowanie, co najmniej 43 gatunków ptaków wymienionych w Załączniku I Dyrektywy Ptasiej, spośród których 40 uznano za przedmioty ochrony obszaru [SDF PLB200006…, aktualizacja: 09.2018]. Ponadto 25 gatunków zostało zamieszczonych w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt. Ostoja Biebrzańska jest najważniejszą w Polsce i Unii Europejskiej ostoją wodniczki Acrocephalus paludicola i orlika grubodziobego Aquila clanga. Największą liczebność w Polsce i jedną z największych w Unii Europejskiej, osiągają

ponadto: błotniak stawowy Circus aeruginosus, cietrzew Tetrao tetrix, derkacz Crex crex, dubelt Gallinago media, uszatka błotna Asio flammeus, kropiatka Porzana porzana, rybitwa czarna Chlidonias niger i rybitwa białoskrzydła Chlidonias leucopterus (w latach o wysokim poziomie wody). Jest to również bardzo ważna ostoja ptaków drapieżnych (kania ruda Milvus milvus, kania czarna Milvus migrans, bielik Haliaeetus albicilla, błotniak zbożowy Circus cyaneus, gadożer Circaetus gallicus, orzeł przedni Aquila chrysaetos i orzełek Aquila pennata). Trwają prace nad opracowaniem ostatecznej wersji planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 Ostoja Biebrzańska PLB200006. W momencie zatwierdzenia, PZO staje się aktem prawa miejscowego i jego zapisy należy realizować, bez względu na zapisy w PUL.

3.2.2. Specjalne obszary ochrony siedlisk

Dolina Biebrzy – PLH200008 Powierzchnia obszaru Dolina Biebrzy wynosi 121206,23 ha. W skład obszaru wchodzi 3514,34 ha gruntów Nadleśnictwa Rajgród. Dolina Biebrzy to szerokie, płaskie obniżenie terenu wypełnione torfem, położone od kilkunastu do kilkudziesięciu metrów poniżej sąsiadujących wysoczyzn: Grodzieńskiej, Sokólskiej, Goniądzkiej, Wysokomazowieckiej i Kolneńskiej. Dolinę otaczają wysoczyzny morenowe, z wyjątkiem północy i północnego wschodu, gdzie wchodzą do niej sandry: Augustowski, Rajgrodzki i Ełcki. Wyróżnia się w niej trzy niższe jednostki geomorfologiczne zwane basenami: północny - obejmujący dolinę na wschód od Sztabina, środkowy – od Sztabina do Osowca i trzeci, południowy – od Osowca do ujścia Biebrzy do Narwi. Baseny rozdzielone są przewężeniami doliny o szerokości ok. 1 km. Obszar obejmuje także część Basenu Wizny. Dominującymi siedliskami w obszarze są siedliska mokradłowe: zalewane wodami rzecznymi lub podtapiane wodami podziemnymi torfowiska niskie ze zbiorowiskami turzycowymi i turzycowo-mszystymi, corocznie zalewane wodami rzecznymi mułowiska i torfowiska porośnięte szuwarami właściwymi, bagienne olsy, okresowo zalewane przyrzeczne równiny madowe oraz odwodnione i zagospodarowane torfowiska ze zbiorowiskami łąkowymi. Stwierdzono tutaj występowanie 19 siedlisk przyrodniczych z załącznika I Dyrektywy siedliskowej, z których 17 uznano za przedmioty ochrony. Jest to jedna z najważniejszych w Polsce ostoi siedliska 7140 – torfowiska przejściowe i trzęsawiska [SDF PLH200008…, aktualizacja 02.2017]. Spośród gatunków roślin, 6 z załącznika II Dyrektywy siedliskowej uznano za przedmioty ochrony [SDF PLH200008]. Jest to największa w Polsce ostoja haczykowca błyszczącego Hamatocaulis vernicosus, leńca bezpodkwiatkowego Thesium ebracteatum i obuwika pospolitego Cypripedium calceolus. Za przedmioty ochorny uznano tutaj także 22 gatunki zwierząt (poza ptakami) wymienione w załączniku II Dyrektywy. Jest to ważna w skali kraju ostoja bobra Castor fiber, nietoperzy: nocka łydkowłosego Myotis desycneme, minogów Eudontomyzom spp., motyli: czerwończyka fioletka Lycaena helle, przeplatki maturna Euphydryas maturna, ślimaki: poczwarówka jajowata Vertigo moulisiana, p. Geyera V. geyeri, p. zwężona V. angustior.

Ryc. 16. Zasięg Specjalnego Obszaru Ochrony Siedlisk Dolina Biebrzy na terenie Nadleśnictwa Rajgród Trwają prace nad opracowaniem ostatecznej wersji planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 Dolina Biebrzy PLH200008. W momencie zatwierdzenia, PZO staje się aktem prawa miejscowego i jego zapisy należy realizować, bez względu na zapisy w PUL.

3.2.3. Siedliska przyrodnicze Siedliska przyrodnicze z Załącznika I Dyrektywy Siedliskowej, zgodnie z interpretacją GDOŚ, podlegają ochronie w całym nadleśnictwie, a nie tylko w obszarach Natura 2000. Siedliska przyrodnicze w PUL Nadleśnictwa Rajgród na lata 2020-2029 zostały ujęte na podstawie weryfikacji terenowej danych INVENT 2007, przeprowadzonej w 2018 roku [BULIGL ODDZ. W BIAŁYMSTOKU 2019]. Ostatecznie stwierdzono występowanie na gruntach nadleśnictwa 12 typów siedlisk przyrodniczych Natura 2000, ale jedynie w przypadku 8 stanowią przeważającą część wydzieleń. Łączna powierzchnia wydzieleń z dominującym siedliskiem przyrodniczym wynosi w Nadleśnictwie Rajgród 941,61 ha, z czego siedliska leśne występują na 903,45 ha.

Tabela 8. Siedliska przyrodnicze z Załącznika I Dyrektywy Siedliskowej występujące na gruntach nadleśnictwa w rozbiciu na stan zachowania siedliska przyrodniczego Kod typu Stan zachowania** Pow. Lp. siedliska Typ siedlisk przyrodniczych [ha] A B C przyrodniczego 1 2 3 4 5 6 7 Starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze 1 3150 13,09 13,09 zbiorowiskami z Nymphaeion, Potamion Niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie 2 6510 21,72 4,27 17,45 (Arrhenatherion elatioris) 3 7110* Torfowiska wysokie z roślinnością torfotwórczą (żywe) 2,60 2,60 Torfowiska przejściowe i trzęsawiska (przeważnie 4 7140 0,75 0,75 z roślinnością z Scheuchzerio-Caricetea) Grąd subkontynentalny (Tilio-Carpinetum, Melitti- 5 9170 348,46 2,53 52,11 293,82 Carpinetum) Bory i lasy bagienne (Vaccinio uliginosi-Pinetum, 6 91D0* Sphagno girgensohnii-Piceetum i brzozowo-sosnowe 445,72 87,40 358,32 bagienne lasy borealne) Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe 7 91E0* (Salicetum albo-fragilis, Populetum albae, Alnenion 48,17 3,12 45,05 glutinoso-incanae, olsy źródliskowe) Łęgowe lasy dębowo-wiązowo-jesionowe (Ficario- 8 91F0 61,10 61,10 Ulmetum) RAZEM 941,61 6,80 176,52 758,29 * siedliska priorytetowe **powierzchnia wydzieleń z siedliskmi przyrodniczymi; ocena stanu wykształcenia i zachowania siedlisk wg Metodyki inwentaryzacji leśnych siedlisk przyrodniczych Natura 2000 w Lasach Państwowych z 2006 r.

Wykazane w tabelach wielkości są sumą powierzchni pododdziałów z danym siedliskiem przyrodniczym. Nie wykazano powierzchni dla płatów siedlisk występujących punktowo. Powierzchnie te nie są ujęte w zestawieniach PUL, a jedynie wymienione w informacjach dodatkowych w bazie danych. Są one także ukazane w postaci punktów (centroidów na mapach przeglądowych siedlisk przyrodniczych i gatunków wymienionych w załącznikach 1 i 2 dyrektywy Rady 92/43 EWG. Zainwentaryzowane siedliska przyrodnicze z Załącznika I Dyrektywy Siedliskowej zajmują 7,8% powierzchni ogólnej nadleśnictwa. Wśród nich największą powierzchnię zajmują bory i lasy bagienne (3,7% powierzchni) a kolejne siedlisko - grąd subkontynentalny 2,9% powierzchni. Siedliska przyrodnicze nieleśne występują na 0,3% powierzchni ogólnej nadleśnictwa. Najcenniejsze siedliska: 7110, 91D0 i 91E0 występują w nadleśnictwie na powierzchni 496,49 ha. Są to siedliska priorytetowe – zagrożone zanikiem na terytorium państw członkowskich Unii Europejskiej. Największa część siedlisk przyrodniczych została zaliczona do stanu C, czyli siedlisk o złym stanie. Siedliska leśne w stanie A zajmują jedynie 6,80 ha, czyli 0,7% powierzchni siedlisk przyrodniczych. Powierzchnia wydzieleń z siedliskami przyrodniczymi, w stosunku do wykazanej w poprzednim PUL z 2010 r. zmniejszyła się. Wnika to z uaktualnienia informacji podczas inwentaryzacji terenowej w trakcie przeprowadzonych prac fitosocjologicznych. Największy spadek powierzchni nastąpił w stosunku do siedliska łęgów olszowych i jesionowych – 91E0. Znaczny wzrost miał natomiast miejsce w przypadku łęgowych lasów dębowo-wiązowo-jesionowych – 91F0. Negatywnie zweryfikowano siedliska wydm

śródlądowych – 2330, śródlądowych muraw napiaskowych – 6120, łąk trzęślicowych – 6410 oraz borów chrobotkowych 91T0. Pewne różnice mogą wynikać także z faktu, iż niekiedy siedliska występują punktowo (nie stanowią większości powierzchni wydzielenia), wówczas powierzchnie te nie są ujęte w zestawieniu PUL, a jedynie wymienione w informacjach dodatkowych w bazie danych. W przypadkach, gdy siedlisko przyrodnicze stanowiło większość powierzchni wydzielenia, tworząc swoistą mozaikę z obszarem, który nie został uznany za siedlisko Natura 2000, opisano występowanie siedliska przyrodniczego na całej powierzchni wydzielenia, co umożliwia lepszą ochronę siedliska, stosując odpowiednie planowanie czynności gospodarczych. W stosunku do siedlisk, występujących wg PUL punktowo (fragment siedliska) w wydzieleniach, należy również stosować zapisy dotyczące ich ochrony zawarte w PZO, a w przypadku zaplanowania rębni w wydzieleniach z fragmentami siedliska przyrodniczego 91D0 należy sytuować kępy ekologiczne w części stanowiącej siedlisko przyrodnicze. Podobne działanie zaleca się także w przypadku występowania punktowo siedliska 91E0. W poniższej tabeli zestawiono porównanie siedlisk z poprzedniego PUL z 2010 r. [BULIGL ODDZ. W BIAŁYMSTOKU 2010] z danymi zawartymi w aktualnym Planie Urządzenia Lasu [BULIGL ODDZ. W BIAŁYMSTOKU 2019].

Tabela 9. Siedliska przyrodnicze z Załącznika I Dyrektywy Siedliskowej wg inwentaryzacji LP, prac fitosocjologicznych i Planu UL (wg wydzieleń) Pow. wg PUL Kod typu siedliska Pow. wg PUL Różnica Lp. z 2010 r. przyrodniczego powierzchnia [ha] 1 2 3 4 5 1 2330 8,40 -8,40 2 3150 13,09 13,09 0,00 3 6120* 0,50 -0,50 4 6410 77,07 -77,07 5 6510 31,54 21,72 -9,82 6 7110* 2,60 2,60 0,00 7 7140 27,31 0,75 -26,56 8 9170 436,79 348,46 -88,33 9 91D0* 452,37 445,72 -6,65 10 91E0* 348,18 48,17 -300,01 11 91F0 14,51 61,10 46,59 12 91T0 5,19 -5,19 Razem 1417,55 941,61 -475,94 * siedliska priorytetowe 2330 Wydmy śródlądowe z murawami napiaskowymi. Są to luźne murawy napiaskowe, a konkretnie te ich płaty, które występują na piaskach wydmowych. Siedlisko to jest inicjalnym stadium sukcesji na piaskach wydmowych, które prowadzi następnie do wykształcenia się bardziej zwartych muraw napiaskowych lub też borów sosnowych. Siedlisko ma charakter wtórny, powstało wskutek działalności człowieka w miejscu zniszczonych borów sosnowych. Stąd też często najlepiej wykształcone płaty znajdują się np. na poligonach, gdzie występuje odpowiednia presja człowieka.

3150 Starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z Nymphaeion i Potamion. Są to naturalne jeziora i stałe niewielkie zbiorniki wodne oraz odcięte fragmenty koryt rzecznych z wolno pływającymi w toni wodnej makrofitami (Potamion i częściowo Nympheion), makrofitami zakorzenionymi w dnie oraz o liściach pływających (część Nympheion), a także prymitywnymi skupieniami drobnych roślin pływających po powierzchni wody (Lemnetea). Zaopatrywane w wodę mogą być ze źródeł powierzchniowych (opad atmosferyczny, spływ powierzchniowy, dopływy rzeczne) lub ze źródeł podziemnych - dopływ gruntowy. Wzrastający udział obszarów przekształconych przez człowieka (pól uprawnych, terenów zabudowanych itp.) w zlewni powoduje, iż zbiorniki ulegają przyspieszonej eutrofizacji. 6120 Ciepłolubne śródlądowe murawy napiaskowe. Występują w miejscach suchych, nasłonecznionych, na terenach niemal płaskich oraz na zboczach o wystawie południowej i wschodniej, przy wysokich temperaturach powietrza i gleby oraz niskiej wilgotności podłoża. Są zbiorowiskami względnie trwałymi ze względu na skrajne warunki glebowe i termiczne, w jakich występują. Często odgrywają rolę pionierską, zwłaszcza na obrywach piaszczystych i w dolinach rzecznych, a wtedy naturalne procesy sukcesyjne zachodzą stosunkowo wolno. Jednak większość zbiorowisk ciepłolubnych muraw napiaskowych ma wyraźnie charakter półnaturalny, wykształcający się pod wpływem ekstensywnej gospodarki. Przy braku oddziaływania czynników antropogenicznych naturalne procesy sukcesyjne zachodzą tu znacznie szybciej. Niewielki nawet wzrost żyzności podłoża (eutrofizacja siedliska) prowadzi do zmiany warunków świetlnych, poprzez zwiększenie zwarcia murawy i stopniową eliminację gatunków światłolubnych i roślin o niskim wzroście, które pojawiały się pomiędzy kępami traw.

Ryc. 17. Ciepłolubne śródlądowe murawy napiaskowe, obr. Grajewo - oddz. 180b (fot. M. Wołkowycki)

6410 Zmiennowilgotne łąki trzęślicowe Molinion. Ukształtowanie się siedliska jest konsekwencją nałożenia się specyficznych czynników naturalnych i ekstensywnego sposobu użytkowania. Łąki te wykształcają się w zmiennych warunkach wodnych, tj. podtopieniach od jesieni do wiosny i przesuszeniach w okresie letnim. Zagrożeniem są melioracje wodne i zanik tradycyjnej, ekstensywnej gospodarki łąkarskiej. 6510 Niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris). Łąki świeże są bogatymi florystycznie siedliskami. Występują na żyznych glebach mineralnych, rzadziej organicznych, o poziomie wody gruntowej zalegającej nie płycej niż 40-50 cm. Powstały w wyniku wycięcia lasów liściastych i zagospodarowania tych terenów, jako łąki kośne. Zagrożeniem jest zanik tradycyjnej, ekstensywnej gospodarki łąkarskiej. 7110 Torfowiska wysokie z roślinnością torfotwórczą. Mszary na skrajnie ubogich w substancje odżywcze i silnie kwaśnych torfach, zasilane wyłącznie lub niemal wyłącznie wodami opadowymi. Lustro wody w złożu torfowym jest położone wyżej w stosunku do poziomu wody gruntowej w otoczeniu torfowiska. Zagrożeniem są melioracje odwadniające i eutrofizacja. 7140 Torfowiska przejściowe i trzęsawiska (przeważnie z roślinnością z Scheuchzerio- Caricetea). Siedlisko obejmujące torfowiska przejściowe, zasilane wodami oligo lub mezotroficznymi pochodzącymi częściowo z opadów, częściowo ze spływów wód powierzchniowych, wód podziemnych, lub przepływowych o spowolnionym przepływie. Porośnięte są przez różnorodne torfotwórcze zbiorowiska roślinne, w formie kołyszących się na powierzchni wody kożuchów, pływających dywanów (pła), trzęsawisk, zbudowanych przez średnio wysokie i niskie turzyce, torfowce i mchy brunatne. Pod względem warunków hydrologicznych, troficznych, charakteru roślinności i stanu dynamicznego mają cechy pośrednie między typowymi torfowiskami niskimi a torfowiskami wysokimi. Zagrożeniem jest obniżenie poziomu wód gruntowych, eutrofizacja, zarastanie. 9170 Grąd subkontynentalny (Tilio-Carpinetum, Melitti-Carpinetum). Zbiorowiska te na terenach nizinnych są szeroko rozpowszechnione. Występują na glinach zwałowych, piaskach akumulacji lodowcowej oraz piaskach rzecznych tarasów akumulacyjnych i niektórych utworach sandrowych oraz aluwialnych. Grądy mogą wykształcić się na następujących typach siedliskowych lasu: las mieszany świeży, las mieszany wilgotny, las świeży i las wilgotny. Grąd subkontynentalny jest zbiorowiskiem o złożonej, wielopiętrowej strukturze i zbudowany jest najczęściej z dębu szypułkowego Quercus robur, graba zwyczajnego Carpinus betulus, lipy drobnolistnej Tilia cordata i klonu pospolitego Acer platanoides. Grąd subkontynentalny jest zespołem bardzo zmiennym, zarówno pod względem geograficznym, jak i siedliskowym.

Ryc. 18. Grąd czyśćcowy, obr. Grajewo - oddz. 302a (fot. J. Porowski)

W zakresie zmienności grądu subkontynentalnego mieszczą się różne postaci tego lasu o zasięgu regionalnym lub lokalnym. W północno-wschodniej części kraju został opisany zespół grądu miodnikowego Melitti-Carpinetum [SOKOŁOWSKI 2006], który ma charakter zbiorowiska ciepłolubnego z florystycznymi nawiązaniami do kserotermicznych dąbrów. Dla tego zespołu sosna pospolita Pinus sylvestris jest naturalnym składnikiem górnego piętra drzewostanu. 91D0 Bory i lasy bagienne (Vaccinio uliginosi-Betuletum pubescentis, Vaccinio uliginosi-Pinetum, Ledo-Sphagnetum, Sphagno girgensohnii-Piceetum i brzozowo-sosnowe bagienne lasy borealne). Bory i lasy bagienne najczęściej związane są z kompleksami torfowisk wysokich i przejściowych. Pozostają zwykle pod wpływem zasilania ubogą w związki odżywcze, wodą opadową lub z płytkich warstw gruntowych. Zbiorowiska budowane głównie przez brzozę omszoną Betula pubescens, sosnę zwyczajną Pinus sylvestris i świerka pospolitego Picea abies oraz gatunki specyficzne dla oligotroficznych i mezotroficznych terenów bagiennych, w tym gatunki z rodzajów torfowiec Sphagnum spp., turzyca Carex spp. i borówka Vaccinium spp. Na gruntach nadleśnictwa występują następujące podtypy siedlisk przyrodniczych z grupy 91DO:  Sosnowy bór bagienny 91DO-2,  Sosnowo-brzozowy las bagienny 91DO-6. Największym zagrożeniem dla siedliska jest zaburzenie stosunków wodnych.

Ryc. 19. Sosnowo-brzozowy las bagienny, obr. Grajewo - oddz. 142a (fot. M. Wołkowycki)

91E0 Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, Populetum albae, Fraxino-Alnetum, olsy źródliskowe). Są to przeważnie nadrzeczne lasy: olszowe, jesionowe, olszowo-jesionowe, wierzby białej i kruchej oraz topoli białej i czarnej. Biotopy omawianej grupy mają wysoką wartość przyrodniczą, gdyż odznaczają się ponadprzeciętnym bogactwem związanej z nimi flory i fauny. Zagrożeniem są działania polegające na modyfikowaniu warunków wodnych i regulowaniu cieków wodnych. 91F0 – łęgowe lasy dębowo-wiązowo-jesionowe (Ficario-Ulmetum). Są to wilgotne lasy związane z siedliskami okazjonalnie zalewanymi wodami rzecznymi lub pozostającymi pod wpływem okresowych spływów wód powierzchniowych albo ruchomych wód gruntowych. Występują w dolinkach małych cieków, ich charakter zdeterminowany jest przez ruch wody, zwykle jednak nie przybiera on charakteru zalewu powierzchniowego i występują najczęściej pośród wilgotnych postaci grądów oraz łęgów jesionowo-olszowych i olsów, zwykle w strefie przejścia między nimi. Zagrożeniem są zespoły chorobowe powodujące zamieranie jesionu i wiązów. Zaplanowane zabiegi gospodarcze powinny być wykonane tak, by zminimalizować ich negatywny wpływ na siedlisko. 91T0 Sosnowy bór chrobotkowy (Cladonio-Pinetum i chrobotkowa postać Peucedano-Pinetum). Spośród wszystkich borów sosnowych bory chrobotkowe zajmują najuboższe i zazwyczaj najsuchsze siedliska - można do niego zaliczyć siedlisko boru suchego. Ubóstwo gleb i częsty stres suszy sprawiają, że drzewostany są zazwyczaj niskiej bonitacji. Bory chrobotkowe często są stadiami sukcesji roślinności na śródlądowych wydmach. Prawdopodobnie na najsuchszych siedliskach są jej końcowymi stadiami, tj. typem trwałego zbiorowiska leśnego. W innych przypadkach mogą być stadiami dynamiki prowadzącej np. do pewnych postaci borów świeżych. Mogą być też stadiami sukcesji na ubogich gruntach porolnych, spontanicznej bądź wymuszonej nasadzeniem sosny.

3.2.4. Gatunki roślin i zwierząt chronionych w ramach sieci Natura 2000 Na podstawie badań do planów zadań ochronnych poszczególnych obszarów Natura 2000, danych uzyskanych z Nadleśnictwa Rajgród, Parku Krajobrazowego Puszczy Knyszyńskiej oraz raportu z inwentaryzacji przyrodniczej Natura 2000 Nadleśnictwa Rajgród w 2007 r. wykonanej na podstawie Decyzji Nr 63 DGLP z dnia 7 sierpnia 2006 roku z późniejszymi zmianami w sprawie przeprowadzenia w roku 2006 i 2007 powszechnej inwentaryzacji siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory, o których mowa w dyrektywach Rady Europejskiej nr 92/43/EWG z 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory, jak też 92/62/WE z 27 października 1997 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory zebrano informacje o występowaniu na omawianym obszarze gatunków roślin i zwierząt chronionych w ramach programu Natura 2000.

Tabela 10. Lista gatunków roślin i zwierząt chronionych w ramach programu Natura 2000 występujących na gruntach nadleśnictwa Nazwy gatunków roślin, Lp. Kod nazwy gatunków zwierząt 1 2 3 1 A021 Botaurus stellaris (bąk) 2 A030 Ciconia nigra (bocian czarny) 3 A074 Milvus milvus (kania ruda) 4 A075 Haliaeetus albicilla (bielik) 5 A081 Circus aeruginosus (błotniak stawowy) 6 A089 Clanga pomarina (orlik krzykliwy) 7 A090 Clanga clanga (orlik grubodzioby) 8 A122 Crex crex (derkacz) 9 A127 Grus grus (żuraw) 10 A215 Bubo bubo (puchacz) 11 A217 Glaucidium passerinum (sóweczka) 12 A219 Strix aluco (puszczyk) 13 A224 Caprimulgus europaeus (lelek) 14 A234 Picus canus (dzięcioł zielonosiwy) 15 A236 Dryocopus martius (dzięcioł czarny) 16 A238 Dendrocopos medius (dzięcioł średni) 17 A239 Dendrocopos leucotos (dzięcioł białogrzbiety) 18 A246 Lullula arborea (lerka) 19 A320 Ficedula parva (muchołówka mała)

Nazwy gatunków roślin, Lp. Kod nazwy gatunków zwierząt 1 2 3 20 1188 Bombina bombina (kumak nizinny) 21 1337 Castor fiber (bóbr) 22 1352 Canis lupus (wilk) 23 1355 Lutra lutra (wydra) 24 1361 Lynx lynx (ryś) 25 1477 Pulsatilla patens (sasanka otwarta) 26 6216 Hamatocaulis vernicosus (haczykowiec błyszczący) Szczegółowe lokalizacje gatunków roślin i zwierząt chronionych w ramach programu Natura 2000 występujących na gruntach nadleśnictwa (z wyjątkiem gatunków strefowych – dane wrażliwe) przedstawiono w załączniku nr 6 (tabela XXII wg IUL) do niniejszego opracowania. 3.3. Obszary funkcyjne 3.3.1. Lasy ochronne Są to lasy pełniące funkcje ochronne, ustanawiane w drodze odnośnych decyzji Ministra Środowiska na wniosek Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych, po uprzednim zasięgnięciu opinii właściwych terytorialnie rad gminnych. Ze względu na funkcje, jakie pełnią, podzielić je można na dwie zasadnicze grupy: lasy ochronne ogólnego przeznaczenia i lasy ochronne specjalnego przeznaczenia. Poniższy podział wynika z ustaleń Systemu Ochrony Przyrody i Kształtowania Środowiska Naturalnego w Lasach Państwowych [porównaj: MOŚZNiL 1996]. Różne kategorie lasów ochronnych mogą się wzajemnie nakładać, wtedy ustala się kategorię wiodącą. Szczegółowy wykaz lasów ochronnych znajduje się w tomie I Planu Urządzenia Lasu. Lasy ochronne występują na powierzchni 3242,90 ha i stanowią 29,04% ogółu powierzchni leśnej zalesionej i niezalesionej nadleśnictwa. W skład tej grupy lasów ochronnych wchodzą:  lasy glebochronne – 9,93 ha,  lasy wodochronne – 1683,21 ha,  lasy stanowiące cenne fragmenty rodzimej przyrody – 210,31 ha,  lasy na stałych powierzchniach badawczych i doświadczalnych – 0,57 ha,  lasy stanowiące ostoje zwierząt podlegających ochronie gatunkowej – 1107,01 ha,  lasy położone w granicach administracyjnych miast i w odległości do 10 km od granic administracyjnych miast liczących ponad 50 tys. mieszkańców – 214,98 ha,  lasy mające szczególne znaczenie dla obronności i bezpieczeństwa państwa – 16,89 ha. Jest to podział pod kątem wiodących kategorii ochronności, wynikający z przepisów Ustawy o lasach. W praktyce często spotkać można poszczególne wydzielenia leśne o podwójnej oraz potrójnej kategorii ochronności. Zasady gospodarowania w lasach ochronnych zostały opisane w rozdziale 7.2 tego opracowania.

3.3.2. Lasy wielofunkcyjne (gospodarcze) W Nadleśnictwie Rajgród lasy gospodarcze zajmują powierzchnię 7731,77 ha, co stanowi 69,24% powierzchni leśnej zalesionej i niezalesionej.

Tabela 11. Porównanie wybranych cech drzewostanów w ramach funkcji lasu Udział Udział Przecię- Przeciętna Bieżący Obręb, siedlisk gatunków Funkcja lasu tny zasobność przyrost Nadleśnictwo borowych iglastych wiek m3/ha % 1 2 3 4 5 6 7 Rezerwaty 78 351,8 4,5 0,0 7,4 Lasy ochronne 59 227,3 3,9 20,9 23,5 Grajewo Lasy gospodarcze 58 274,2 4,7 73,2 93,4 Razem 58 264 4,5 58,0 73,3 Rezerwaty 264 755,9 2,9 100,0 100,0 Lasy ochronne 69 269,4 3,9 39,2 46,7 Rajgród Lasy gospodarcze 72 342,7 4,8 94,2 97,1 Razem 71 318 4,5 74,4 78,9 Rezerwaty 89 375,0 4,2 5,7 12,7 Lasy ochronne 62 242,0 3,9 27,3 31,6 Nadleśnictwo Rajgród Lasy gospodarcze 61 291,7 4,8 78,6 94,4 Ogółem n-ctwo 62 279 4,5 62,5 74,9

400

350

300

250 Rezerwaty

200 375,0 291,7 Lasy ochronne 242,0 Lasy gospodarcze

150 Zasobność [m3/ha] Zasobność 100

Ryc. 20. Porównanie przeciętnej zasobności grup drzewostanów w Nadleśnictwie Rajgród

100 90 80 70

60 Rezerwaty 50 Lasy ochronne 89

Wiek [lata] Wiek 40 Lasy gospodarcze 62 61 30 20 10 0

Ryc. 21. Porównanie przeciętnego wieku dla grup drzewostanów w Nadleśnictwie Rajgród

3.4. Inne formy zabezpieczenia cennych elementów przyrody i krajobrazu 3.4.1. Bagna Cennym elementem przyrodniczo-krajobrazowym są bagna i śródleśne bagienka. Wywierają one korzystny wpływ na lokalne stosunki wodne, biorą udział w lokalnej retencji wód powierzchniowych i tym samym dodatnio wpływają na otaczające je agrocenozy. Jako pozostałości różnych ekosystemów mają znaczenie dla zachowania tworzących się tu spontanicznie różnorodnych, często unikatowych zbiorowisk, które wśród monotonii lasów stanowią oazy biocenotyczne. Spełniają one funkcje lokalnych banków genów wielu gatunków roślin i są ostoją biologicznej różnorodności. Występują w nich liczne gatunki roślin oraz znaczna liczba ptaków i drobnych zwierząt, głównie bezkręgowców. Wiele z nich to rzadkie i zanikające składniki rodzimej flory i fauny. Ochrona tych walorów stanowi ważny element całego systemu ochrony przyrody nadleśnictwa. Do zabagnienia terenu często przyczyniają się bobry, zatrzymując znaczne ilości wody w miejscu bytowania. Dla zachowania naturalnej bioróżnorodności, bagna powinny pozostać w stanie niezmienionym (nie zaplanowano tu żadnych wskazań gospodarczych). Dotyczy to także małych, śródleśnych bagienek, które nie są wyłączeniami. Należy zaniechać prób ich odnawiania, gdyż ewentualne korzyści nie zrekompensują szkód wyrządzonych środowisku naturalnemu. Ilość i powierzchnia bagien na gruntach Nadleśnictwa Rajgród przedstawia się następująco:  w obrębie Grajewo - 135 szt. 316,04 ha  w obrębie Rajgród - 37 szt. 41,21 ha  w Nadleśnictwie Rajgród - 172 szt. 357,25 ha Na części bagien w obrębie Rajgród zaewidencjonowano siedliska z Załącznika I Dyrektywy Siedliskowej, które zajmują powierzchnię 6,98 ha. Są to: - 7110 – w 3 wydzieleniach, na powierzchni 2,60 ha, - 91D0 – w 3 wydzieleniach na powierzchni 4,38 ha.

Szczegółowe zestawienie bagien znajduje się na końcu opracowania – załącznik 4. 3.4.2. Grunty do sukcesji Grunty do sukcesji są to (według ewidencji gruntów) grunty leśne niezalesione. Wyodrębniono je tam, gdzie prowadzenie racjonalnej gospodarki leśnej jest nieefektywne ze względu na wyjątkowo trudne warunki siedliskowe (tereny zalane przez bobry, zabagnione, wydmy itp.). Powierzchnie takie pozostawia się bez wskazówek gospodarczych. Stanowią one ostoje bioróżnorodności (występuje tu wiele specyficznych gatunków roślin i zwierząt) i przyczyniają się do naturalnej regulacji stosunków wodnych w ekosystemie (z reguły obejmują siedliska bagienne). Ilość i powierzchnia gruntów do sukcesji na gruntach Nadleśnictwa Rajgród przedstawia się następująco:  w obrębie Grajewo - 48 szt. 50,68 ha  w obrębie Rajgród - 18 szt. 32,19 ha  w Nadleśnictwie Rajgród - 66 szt. 82,87 ha Na części wydzieleń do naturalnej sukcesji zaewidencjonowano siedliska z Załącznika I Dyrektywy Siedliskowej, które zajmują powierzchnię 3,17 ha. Są to:  w obrębie Grajewo: - 6510 – w 1 wydzieleniu, na powierzchni 0,02 ha, - 91D0 – w 2 wydzieleniach na powierzchni 2,40 ha.  w obrębie Rajgród: - 7140 – w 1 wydzieleniu, na powierzchni 0,75 ha. Zestawienie tych gruntów znajduje się na końcu opracowania – załącznik 5.

3.4.3. Otuliny parków narodowych Otuliny parków narodowych stanowią strefę ochronną mającą zabezpieczać je przed szkodliwym wpływem czynników zewnętrznych. Otulina Biebrzańskiego Parku Narodowego Największy w Polsce Park Narodowy jest szczególnie cennym obiektem wpisanym w 1995 roku na listę konwencji RAMSAR-skiej tj. obszarów mokradłowych o międzynarodowym znaczeniu, zwłaszcza jako środowisko życia ptactwa wodno-błotnego. Pokrywa powierzchnię 59 223 ha, otulina 66 824 ha. Otulina obejmuje znaczny fragment południowo-wschodniej i południowej części Nadleśnictwa Rajgród.

3.4.4. System certyfikacji zrównoważonej gospodarki leśnej Kierując się zasadami dobrej gospodarki leśnej według zasad i standardów FSC (Forest Stewardship Council) Nadleśnictwo Rajgród wyznaczyło obszary ochrony ekosystemów reprezentatywnych w ramach krajobrazu (obszary wyłączone z użytkowania) oraz lasy o szczególnych walorach przyrodniczych HCVF (High Conservation Value Forests). W nadchodzącym okresie gospodarczym, z powodu wejścia w życie nowego planu urządzenia lasu, zasięg poszczególnych kategorii lasów HCVF wyznaczony na terenie nadleśnictwa będzie musiał zostać zweryfikowany.

Kategorie lasów HCVF występujące na terenie nadleśnictwa wg stanu na 29 lipca 2019 r. przedstawia poniższe zastawienie. Należy pamiętać, że poszczególne kategorie mogą się nakładać na siebie. Lokalizacja poszczególnych kategorii lasów HCVF znajduje się na stronie internetowej nadleśnictwa.

Tabela 12. Kategorie lasów HCVF wyznaczonych na terenie nadleśnictwa Kategoria Nazwa kategorii Pow. (ha) Opis i zasady gospodarowania w danej kategorii HCVF 1 2 3 4 1.1 Obszary chronione 195,60 Rezerwaty: Czapliniec, Ławski Las I, Ławski Las II Ostoje zagrożonych i ginących gatunków (strefy ochronne wokół gniazd orlika krzykliwego, grubodziobego, puchacza, Ostoje zagrożonych i ginących 1.2 1239,45 bociana czarnego, bielika, sóweczki, kani rudej) gatunków zwierząt W strefach ochrony wokół gniazd zadania wynikające z potrzeb ochronnych wykonywane są w uzgodnieniu z RDOŚ Ekosystemy skrajnie rzadkie i ginące, Lasy stanowiące siedliska priorytetowe programu Natura priorytetowe dla programu Natura 2000, w których nie ma potrzeby wykonywania zabiegów 3.1 470,27 2000, wyłączone z gospodarki leśnej, pielęgnacyjnych lub ochronnych. Są to wydzielenia będące poza rezerwatami przyrody wyłączone z gospodarki leśnej Lasy stanowiące siedliska programu Natura 2000, w których planowane jest wykonanie zabiegów gospodarczych. Sposób Ekosystemy rzadkie i zagrożone w zagospodarowania tych lasów uwzględnia potrzebę 3.2 skali Europy, w których planowane jest 750,85 stosowania rębni złożonych (w zależności od wymagań wykonanie zabiegów ochronnych ekologicznych poszczególnych gatunków drzew) oraz dostosowania gospodarczego typu drzewostanu do składu gatunkowego potencjalnego siedliska przyrodniczego Do tej kategorii zaliczono drzewostany, które w PUL zostały zakwalifikowane do lasów wodochronnych. Wskazówki 4.1 Lasy wodochronne 2786,85 gospodarcze uwzględniają rygory ochronności dla tej kategorii lasów Do tej kategorii zaliczono drzewostany, które w PUL zostały zakwalifikowane do lasów glebochronnych. Wskazówki 4.2 Lasy glebochronne 4,85 gospodarcze uwzględniają rygory ochronności dla tej kategorii lasów Cmentarze, kapliczki, mogiły występujące punktowo. Lasy kluczowe dla tożsamości 6 5,44 Wyłączone z użytkowania lub użytkowane w sposób kulturowej społeczności lokalnej zapewniający trwałość spełnianej funkcji

Dodatkowo 28 nadleśnictw wchodzących w skład RDLP w Białymstoku, w tym także Nadleśnictwo Rajgród, zostało objętych certyfikatem PEFC (Programme for the Endorsement of Forest Certification Schemes) o numerze CSL/722/2017, ważnym do 13.11.2020 r. Przyznany dokument potwierdza, że na terenie tych nadleśnictw prowadzona jest trwale zrównoważona, proekologiczna gospodarka leśna spełniająca podstawy do przejścia procedury certyfikacyjnej, którymi są następujące kryteria:  Kryterium I - Utrzymanie, odpowiednie wzmocnienie oraz powiększanie i podnoszenie wartości zasobów leśnych i ich udział w globalnym bilansie węgla;  Kryterium II - Zachowanie i wzmocnienie zdrowia i witalności ekosystemów leśnych;  Kryterium III - Utrzymanie i wzmocnienie produkcyjnych funkcji lasów;  Kryterium IV - Zachowanie, ochrona o odpowiednie wzbogacenie leśnej różnorodności biologicznej;

 Kryterium V - Utrzymanie i rozszerzenie ochronnych funkcji lasów zwłaszcza funkcji glebo- i wodochronnych;  Kryterium VI - Utrzymanie i rozwój innych społeczno-ekonomicznych funkcji lasów.

3.5. Teren nadleśnictwa na tle koncepcji obszarów chronionych Unikatowe walory środowiska północno - wschodniej Polski oraz dotychczasowe doświadczenia w zakresie ochrony przyrody i krajobrazu stanowiły punkt wyjścia do poszukiwań metod skutecznej i kompleksowej ochrony zasobów naturalnych regionu. Koncepcja „Zielonych Płuc Polski” Jest to najstarszy program ochrony zasobów regionu ściśle powiązany z „przyjaznym” dla środowiska rozwojem gospodarczym i poprawą życia jego mieszkańców. Koncepcja, która powstała już w 1983 roku, zakłada integrację ochrony środowiska z rozwojem gospodarczym i postępem cywilizacyjnym na terenie północno-wschodniej Polski. Porozumienie Zielone Płuca Polski tworzy wielkoprzestrzenny obszar obejmujący swym zasięgiem około 63 235 km2, co stanowi ok. 20% powierzchni kraju. Jednym z głównych zadań programu jest ochrona naturalnego krajobrazu. Ingerencja człowieka w środowisko, konieczna przecież z rozmaitych powodów, nie może powodować zakłóceń estetyki otoczenia i niszczyć bezpowrotnie delikatnej tkanki przyrody. Koncepcja Zielonych Płuc Polski zakłada, że obecnie istnieje konieczność stosowania dużo szerszych form ochrony środowiska przyrodniczego aniżeli parki narodowe i krajobrazowe - tworzenie całych regionów ochronnych, legitymujących się szczególnymi walorami przyrodniczymi i kulturowymi oraz równocześnie niską presją cywilizacyjną. Obszar Zielonych Płuc Polski stanowi integralną część koncepcji Zielonego Pierścienia Bałtyku.

EECONET (European ECOlogical NETwork) Koncepcja europejskiej sieci obszarów chronionych, mającej na celu zintegrowanie obszarów podlegających ochronie i utworzenie spójnego systemu ochrony w poszczególnych krajach europejskich. Koncepcja EECONET odgrywa istotną rolę we współpracy międzynarodowej, wiążąc się ściśle z Konwencją o Różnorodności Biologicznej (1992) i Paneuropejską strategią ochrony różnorodności biologicznej i krajobrazowej (1995). Choć sieć ECONET - POLSKA nie posiada umocowania prawnego, jest pewną wytyczną polityki przestrzennej. Obszar nadleśnictwa według koncepcji sieci ECONET-PL wpisuje się w obszar węzłowy o znaczeniu międzynarodowym. Najcenniejsze fragmenty tego węzła to obecność bagiennego obszaru rzeki Biebrzy. Euroregion Niemen Inicjatywa organizacji współpracy transgranicznej Polski, Rosji, Litwy i Białorusi pojawiła się na początku 1995 roku. W 1997 roku podpisano porozumienie o utworzeniu trójstronnego związku Euroregion Niemen, którego założycielami zostali woj. Suwalskie (Polska), województwa Alytus i Mariampol (Litwa) oraz Obwód Grodzieński (Białoruś). Zabrakło strony rosyjskiej, która dopiero w kwietniu 2002 roku przystąpiła do Euroregionu. Priorytetowe dziedziny działalności Euroregionu Niemen obejmują:

 Rozwój gospodarczy;  Rozwój turystyki (min. odbudowa i zagospodarowanie Kanału Augustowskiego, wytyczenie systemu turystycznych szlaków transgranicznych: kajakowych, rowerowych i pieszych);  Szkolenia, edukacja i rynek pracy;  Ochronę środowiska (ochrona zlewni rzeki Niemen, budowa oczyszczalni, gospodarka odpadami, utworzenie transgranicznych obszarów chronionych, wykorzystanie odnawialnych źródeł energii);  Rozwój kultury i spraw socjalnych;  Rozwój transportu. Celem Euroregionu jest ułatwienie współpracy transgranicznej, organizowanie i koordynowanie kontaktów gospodarczych, kulturalnych, sportowych, naukowych, ochrona środowiska i rozwój turystyki.

4. Walory przyrodniczo-leśne nadleśnictwa 4.1. Geomorfologia i rzeźba terenu Nadleśnictwo Rajgród położone jest w granicach trzech mezoregionów fizyczno- geograficznych [Kondracki 2014], a mianowicie: Wysoczyzny Kolneńskiej, Kotliny Biebrzańskiej i Pojezierza Ełckiego. Na terenie Nadleśnictwa Rajgród utwory starsze niż czwartorzędowe nie pojawiają się nigdzie na powierzchni terenu. Grubość pokrywy czwartorzędowej jest silnie zróżnicowana i z reguły przekracza 100 metrów. W profilu stratygraficznym osadów czwartorzędowych wydzielono osady:  plejstocenu odpowiadające najstarszemu zlodowaceniu Narwi, zlodowaceniom południowopolskim: Nidy, Sanu i Wilgi, zlodowaceniom środkowopolskim: Odry i Warty, zlodowaceniu północnopolskiemu Wisły oraz osady rzeczne i jeziorne interglacjałów: augustowskiego, ferdynandowskiego, wielkiego (zlodowacenie Liwca i interglacjału mazowieckiego) i emskiego;  czwartorzędu nierozdzielnego;  holocenu. Na terenach byłych województw łomżyńskiego i suwalskiego zarysowuje się ogółem kilkanaście linii postojowych lodowca. Linia najdalszego zasięgu zlodowacenia północnopolskiego przebiega przez Choinówek pod Szczuczynem - Grajewo - Czarną Wieś pod Rajgrodem - Orzechówkę nad jeziorem Tajno. Linia ta dzieli teren na dwie strefy geomorfologiczne (południową i północną) występujące w zasięgu dwóch zlodowaceń: środkowopolskiego (Odry i Warty) i północnopolskiego (Wisły). Każda z nich wykazuje odmienny typ rzeźby. Teren na północ od Grajewa jest urozmaicony młodymi formami geomorfologicznymi z wykształconymi misami jezior Dręstwo, Rajgrodzkie, Toczyłowskie i Mieruckie. Część wschodnia ma charakter powierzchni speneplenizowanej, pokrytej sandrami i bagnami. Wyraźne obniżenia stanowią tu szerokie doliny meandrujących rzek Biebrzy, Jegrzni i Ełku. Pradolina Biebrzy stanowi wschodnią granicę między strefami. W zachodniej części obszaru przejście strefy będącej w zasięgu lądolodu zlodowacenia środkowopolskiego w strefę zlodowacenia północnopolskiego jest słabo zaznaczone - jedynie zmiennością form (formy kemowe przechodzą w ciąg moren). Krajobraz jest tu bardziej jednolity - przedstawia obraz wyżyny lodowcowej z charakterystycznymi formami jak moreny czołowe i denne, moreny martwego lodu, ozy i kemy. Powierzchnia wyżyny została przemodelowana przez procesy peryglacjalne (w warunkach klimatu tundrowego na przedpolu lodowca), efektem czego jest mała ilość zagłębień bezodpływowych oraz liczne niecki korazyjne. Z ostatnim zlodowaceniem wiąże się geneza Kotliny Biebrzańskiej. Ta rozległa depresja (ok. 100 m n.p.m.) funkcjonująca w okresie zlodowacenia północnopolskiego, jako pradolina obecnie jest terenem zabagnionym, pokrytym torfowiskami, wykorzystywanym przez rzeki Narew i Biebrzę. Wody topniejącego lodowca spływały zgodnie z nachyleniem terenu pradoliną Biebrzy, Narwi i Bugu do Pradoliny Warszawsko-Berlińskiej. Zabierając ze sobą drobny materiał piaszczysty i osadzając go na przedpolach lodowca tworzyły sandry. Znaczny terasowaty obszar sandrów rozciąga się właśnie na wschód od Grajewa na pograniczu z Kotliną Augustowską. Stosunkowo płaskie formy sandrowe dominują

w budowie geomorfologicznej zwartego kompleksu leśnego obrębu Rajgród. Ich struktura geomorfologiczna upodabnia siedliska tej części nadleśnictwa do analogicznych siedlisk Puszczy Augustowskiej. Obszar Nadleśnictwa Rajgród wykazuje znaczne zróżnicowanie pionowe. Najwyżej położony punkt znajduje się na zachód od Grajewa, w okolicy Niedźwiadnej - wysokość terenu sięga do 203 m n.p.m. W części południowej, najniżej położony punkt znajduje się w okolicy Okrasina - teren obniża się tu do 104 m n.p.m. Różnica wysokości między najwyżej i najniżej położonymi obszarami (deniwelacja) wynosi tu więc około 100 m. Cały obszar generalnie pochylony jest z północy na południe i dlatego wszystkie cieki wodne płyną w kierunku południowym. 4.2. Stosunki wodne Wody powierzchniowe to głównie sieć rzek i jezior uzupełniona system sztucznych kanałów i rowów melioracyjnych, a także stawów. Prawie cały obszar Nadleśnictwa Rajgród położony jest w dorzeczu III rzędu rzeki Biebrza. Biebrza jest prawym dopływem Narwi. Całkowita długość to ok. 174,9 km a powierzchnia dorzecza wynosi 7 067 km2. Swoje źródła ma na południe od Nowego Dworu w formie wysięków z podnóża występujących tu wzgórz morenowych, uchodzi zaś do Narwi ok. 3 km od Wizny. Płynie ona zabagnioną doliną zwaną Kotliną Biebrzańską, stanowiącą największy obszar bagien w Polsce (Kuwasy, Czerwone Bagno). Pojemność retencyjna tego obszaru jest największa w Polsce (porównywalna do pojemności największych w kraju zbiorników wodnych). Jest to szczególnie ważne w czasie wiosennych roztopów, gdy rzeka tworzy rozległe rozlewiska. Spadki Biebrzy wahają się od 2% w górnym biegu do 0,15% w dolnym, średni przepływ przy ujściu wynosi 30 m3/sek. Biebrzę charakteryzuje asymetria dorzecza, bardziej rozwinięte jest dorzecze prawobrzeżne - 75,5% (głównie rzeki spływające z Pojezierza Mazurskiego). Głównymi dopływami Biebrzy, przepływającymi przez teren Nadleśnictwa Rajgród, są: Jegrznia, Ełk (z Kanałem Rudzkim) i Wissa. Poprzez Nettę i Kanał Augustowski Biebrza łączy się z Niemnem.

Tabela 13. Rzeki w zasięgu terytorialnym Nadleśnictwa Rajgród* Identyfikator Rząd Całkowita Rzeki główne i dopływy hydrgraficzny rzeki dorzecza długość [km] 1 2 3 4 262 Biebrza III 174,9 2626 Jegrznia (z Kanałem Woźnawiejskim) IV 135,7 262678 Przepiórka V 11,7 262698 Stare koryto Jegrzni V 27,4 2626982 Stare koryto Ełku VI 12,0 26269822 Kanał Pieńczykowski VII 5,2 26269824 Kanał spod Stoczka VII 8,7 262742 Kanał spod Kapic V 9,2 2628 Ełk (z Kanałem Rudzkim) IV 125,0 262896 Różanica V 15,0 2628962 Dopływ z jez. Lipno VI 7,8 2628972 Dopływ z jez. Toczyłowo V 18,0 26289722 Dopływ spod Wiśniowa Ełckiego VI 11,0 2628974 Dopływ spod Konopek V 7,7 2628976 Binduga V 14,7

Identyfikator Rząd Całkowita Rzeki główne i dopływy hydrgraficzny rzeki dorzecza długość [km] 1 2 3 4 26289762 Dopływ z Wierzbowa VI 3,9 26289764 Dopływ spod Popowa VI 10,8 262898 Kanał Kuwasy V 14,9 2628982 Dopływ spod Skrodzkich VI 7,1 2628984 Kanał Szymański VI 7,0 2628992 Dopływ spod Sojczyna Borowego V 3,7 2628994 Dopływ spod Gackich V 6,5 2628996 Kanał Łęg V 11,9 26292 Klimaszewnica IV 14,2 262932 Dopływ spod Mścich IV 3,3 262934 Rów Kacapski IV 8,7 26296 Wissa IV 57,0 2629612 Dopływ spod Dołęg V 4,5 2629614 Dopływ ze Świdrów V 5,9 262962 Kanał Wissy V 6,1 2629632 Dopływ spod Bęćkowa V 9,1 2629634 Dopływ spod Konieck V 5,3 262964 Dopływ spod Nieckowa V 13,0 262966 Dopływ w Wąsoszu V 7,4 2629662 Dopływ spod Pasich VI 5,0 2629672 Dopływ z Ławska V 8,3 2629674 Dopływ z Zakrzewa V 5,9 2629676 Dopływ z Kramarzewa V 4,6 262968 Matlak V 19,5 2629686 Dopływ spod Mikut VI 2,8 26296872 Dopływ spod Złotej Górki VI 5,0 2629688 Przytulanka VI 23,5 2629692 Dopływ w m. Łoje-Awissa V 8,9 * na podstawie danych przestrzennych podziału hydrograficznego Polski (RZGW w Warszawie) przekazanych przez RDLP w Białymstoku

Ważnymi zbiornikami wodnymi znajdującymi się w zasięgu terytorialnym lub bezpośrednim sąsiedztwie Nadleśnictwa Rajgród jest pięć jezior: Rajgrodzkie, Toczyłowskie, Dręstwo, Mieruckie i Tajno, znajdujące się na południowym skraju Pojezierza Ełckiego. Największym z nich jest Jezioro Rajgrodzkie. Jego powierzchnia wynosi 1459 ha, długość 10,5 km a średnia głębokość 9,8 m. W odległości około 2 km na południowy wschód od Jeziora Rajgrodzkiego zlokalizowane jest Jezioro Dręstwo. Jego powierzchnia to 525 ha, a maksymalna głębokość 25 m. Na północ od Grajewa leży Jezioro Toczyłowskie o powierzchni 106 ha i maksymalnej głębokości 9,9 m. Jezioro Mieruckie znajduje się obok wsi Mierucie (powierzchnia ok. 32 ha). Jezioro Tajno, leżące przy wschodnim skraju Nadleśnictwa Rajgród, ma powierzchnię ok. 233 ha. Z innych zbiorników wodnych na uwagę zasługują stawy rybne w Wojdach i Ławsku. Ważne znaczenie dla gospodarki wodnej mają kanały: Woźnawiejski, Rudzki i Łęg, odwadniające teren rozległych bagien Kotliny Biebrzańskiej. Te trzy sztuczne cieki, a szczególnie Kanał Rudzki, wpłynęły osuszająco na przyległe do nich tereny torfowe, w wyniku czego na znacznych obszarach, a szczególnie na tzw. Modzelówce zahamowany został proces torfotwórczy i zapoczątkowany proces degradacji torfowisk.

Ryc. 22. Kanał Rudzki na wysokości wsi Sojczyn Grądowy (fot. G. Siemieńczuk)

W ciągu ostatnich 150 lat stosunki hydrograficzne na obszarze dorzecza Biebrzy ulegały stopniowym przemianom na skutek działalności człowieka. Do połowy XIX wieku przez Basen Środkowy przepływała jedynie rzeka Ełk z dopływem Jegrznią, a przed ujściem do Biebrzy od rzeki Ełk oddzielało się prawe ramię - Dybła. Wschodnim skrajem basenu płynęła Netta, od której przed ujściem do Biebrzy, oddzielało się ramię - Kopytkówka. Zmiany stosunków hydrograficznych polegały na uporządkowaniu sieci rzecznej, regulacji koryt rzecznych oraz wykonaniu sztucznych cieków wodnych. W latach 1823-1838 został zbudowany Kanał Augustowski, który miał uniezależnić Królestwo Polskie od portów w Gdańsku. W XIX wieku powstały również Kanał Rudzki i Woźnawiejski oraz kilka pomniejszych, jak Kapicki i Łęg. Powstanie Kanału Rudzkiego wiązano z budową twierdzy w Osowcu w celu zasilenia w wodę fos systemu obronnego twierdzy. Pozostałe kanały miały odprowadzać nadmiar wody z podmokłych łąk bagiennych i miały zapewnić zamieszkałej ludności środki do życia (powstały w latach 1845-1861 po klęsce głodu w 1844 roku). Osuszenie łąk spowodowało rozpoczęcie wykorzystywania ich rolniczo oraz możliwość zbioru siana. Na ten sam okres przypadają również pierwsze melioracje szczegółowe. Sieć rowów została wykonana w kompleksie leśnym Brzeziny Ciszewskie oraz w innych częściach Kuwas. W Basenie Dolnym Biebrzy wykonano melioracje szczegółowe, w efekcie których powstała zupełnie nowa sieć hydrograficzna. Okres międzywojenny to prace głównie na terenie Kuwas, mające na celu obniżenie zwierciadła wody i zagospodarowanie torfowisk. Powstały kanały: Kuwaski, Łamane Grądy i Pieńczykowski. Prace na Kuwasach były pierwszymi, a zarazem największymi pracami melioracyjnymi w okresie powojennym. Utworzony wcześniej system melioracyjny poddano

renowacji i modernizacji. Wykonano również regulację kilku cieków oraz melioracje szczegółowe obiektów w dolinie Biebrzy. Północno-wschodnia część Polski wyróżnia się występowaniem znacznych powierzchni zabagnionych, to znaczy o płytkim zaleganiu wód gruntowych (mniej niż 1 m). Są to tereny, na których występują torfowiska o miąższości powyżej 0,5 m, a niejednokrotnie przekraczające kilka metrów. Ponieważ torf zawiera 85-90% wody, rola retencyjna bagien jest znaczna. Większość torfowisk należy do typu niskich, zasilanych przez wody gruntowe, a więc zasobnych w sole mineralne. Ocenia się jednak, że blisko 6% torfowisk należy do typu wysokich, ubogich w sole mineralne. Istnieją również formy pośrednie torfowisk określane jako torfowiska przejściowe. Wody podziemne stanowią istotne ogniwo w ogólnym obiegu. Występowanie wód powierzchniowych, a więc rzek, jezior i bagien, jest ściśle związane z występowaniem wód podziemnych. Na opisywanym terenie zbiornikami wód podziemnych są głównie utwory czwartorzędowe. Poza wodonoścami czwartorzędowymi większe, użytkowe ilości wód podziemnych mogą występować jedynie lokalnie. Ma to miejsce w utworach trzeciorzędowych na obszarach wysoczyznowych graniczących z Kotliną Biebrzy Środkowej i Dolnej. Kotlina Biebrzy Środkowej jest obszarem silnie drenującym w stosunku do terenów otaczających, a wody podziemne odgrywają wielką rolę w jej zasilaniu. Cieki zasilające Biebrzę deformują kształt zwierciadła wód podziemnych. Na terenie nadleśnictwa wyraźny wpływ na kształt zwierciadła głównego międzymorenowego poziomu wód ma również dolina rzeki Ełk oraz strefa wyznaczona przez Jezioro Rajgrodzkie i Jezioro Dręstwo. Zasilanie ze strony sandru rajgrodzkiego i sandrowej doliny Ełku należy do największych wokół Kotliny Biebrzańskiej. Podobne warunki hydrogeologiczne panują na obszarze Kotliny Biebrzy Dolnej. Silne, drenujące oddziaływanie na głębsze poziomy wód podziemnych wykazuje tu dolina Wissy. Wodonosiec przypowierzchniowy jest połączony z międzymorenowym i tworzy na ok. 30 m, jednolity, piaszczysto-żwirowy, poziom wodonośny o zwierciadle swobodnym. Kotlina Biebrzańska jest zasobna w wody podziemne. Dotyczy to szczególnie Kotliny Biebrzy Dolnej i Środkowej ze względu na ciągłość poziomu wodonośnego na bardzo dużym obszarze i jednocześnie jego sporą miąższość przy dość dobrych właściwościach filtracyjnych serii wodonośnych. 4.3. Klimat Wyróżniające się przestrzennie zróżnicowanie parametrów meteorologicznych, w skali kraju i regionu, skutkuje wyróżnieniem obszaru w szeregu regionalizacji klimatycznych. Zgodnie z podziałem Polski na dzielnice i regiony rolniczo-klimatyczne według GUMIŃSKIEGO [1948], opisywany obszar znajduje się w dzielnicy IX - Wschodniej. WISZNIEWSKI I CHEŁCHOWSKI [1987] umieszczają ten obszar w Regionie Mazursko- Białostockim.

Według podziału Polski na regiony klimatyczne na podstawie średniej rocznej frekwencji dni z różnymi typami pogody A. WOSIA [1999] obszar ten leży w regionie XII - Mazursko-Podlaskim oraz XI - Środkowomazurskim. W podziale klimatycznym województwa podlaskiego A. GÓRNIAKA [2000] Nadleśnictwo Rajgród w większości ulokowane jest w regionie Podlaskim, subregionach Kolneńskim i Biebrzańskim. Klimat regionu cechuje krótki okres wegetacji, długi okres zalegania pokrywy śnieżnej, późne wiosenne i wczesne jesienne przymrozki, maksimum opadów przypadające na okres letni oraz dominacja wiatrów z sektora zachodniego [LORENC 1994]. W sumie warunki klimatyczne w tej części kraju są niekorzystne, a pod względem surowości porównywalne z pasem pogórzy. W regionie Mazursko-Podlaskim względnie dużo jest również dni z pogodą dość mroźną. Rejestruje się tu również maksymalnie wysoką liczbę dni typów pogody dość mroźnej pochmurnej lub z dużym zachmurzeniem [WOŚ 1999]. Klimat Kotliny Biebrzańskiej, charakteryzujący się nieco odmiennym reżimem opadowym, wilgotnością powietrza, częstotliwością występowania burz i gradów, okresem zalegania pokrywy śnieżnej oraz swoistym przebiegiem zachmurzenia wywiera swój wpływ na przyległe tereny. Uwidacznia się to poprzez zwiększoną wilgotność powietrza, niższe temperatury wiosny i lata oraz nieco wyższe w listopadzie i grudniu. Napływ mas powietrza w połączeniu z warunkami naturalnymi panującymi na tym terenie kształtuje różne typy pogody. Najczęściej dociera powietrze polarno-morskie (przez około 145 dni w roku). Powoduje ono w zimie ocieplenie, co prowadzi często do gwałtownych odwilży. W lecie natomiast przynosi pogodę chłodną, powodując opady o charakterze ulewnym połączone z burzami. Przez około 10% dni w roku napływa chłodne powietrze arktyczne powodujące zimą silne mrozy, wiosną i jesienią znaczne przymrozki. W ciepłej porze roku powietrze arktyczne w dzień nagrzewa się od dołu, w wyniku czego tworzy się duże zachmurzenie i powstają chmury kłębiaste. Powietrze zwrotnikowe pojawia się bardzo rzadko (5% dni w roku), zazwyczaj powoduje w lecie pogodę gorącą z opadami o charakterze ulewnym. Klimat charakteryzuje się znacznym kontynentalizmem, co wyraża się długością pór roku - długa zima (110 dni), długie lato (90 dni). Spośród elementów klimatycznych, w odniesieniu do terenu Nadleśnictwa Rajgród, poniżej zostaną omówione: temperatura powietrza, usłonecznienie i zachmurzenie, wiatry, opady atmosferyczne, wilgotność powietrza, pokrywa śnieżna oraz typy pogody i topoklimat obszarów leśnych. W tekście oraz w zestawieniach podano wyniki Stacji Meteorologicznej w Biebrzy za okres 1961-2018 [METEOMODEL.PL] oraz archiwalne dane klimatyczne z lat 1961-1995 [GÓRNIAK 2000]. Temperatura powietrza Średnia roczna temperatura w latach 1961-2018 wyniosła dla stacji w Biebrzy 6,8°C. W okresie letnim, średnia temperatura lipca-sierpnia wynosi od 16,5°C do 17,6°C, natomiast w okresie zimowym, średnia temperatura stycznia-lutego, od -3,3°C do -4,0°C. Skrajne wartości temperatury osiągnęły w Biebrzy maksimum 35,1oC oraz minimum -35,6oC. Średnie miesięczne i roczne temperatury, wg danych ze stacji meteorologicznej w Biebrzy, przedstawiono w poniższej tabeli i na wykresie.

Tabela 14. Średnie miesięczne i roczne temperatury powietrza dla stacji w Biebrzy w latach 1961-2018 w okresie Miesiąc średnio I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII wegetacyjnym (okres) rocznie IV-X średnia -4,0 -3,3 0,5 6,7 12,6 15,8 17,6 16,5 11,8 6,9 2,2 -1,9 12,6 6,8 absolutna 11,9 15,5 21,1 29,4 31,3 32,9 34,8 35,1 33,3 24,4 17,0 13,5 35,1 35,1 temp. maks. absolutna -35,6 -35,3 -30,0 -11,4 -6,4 -2,4 1,7 -2,8 -6,7 -12,9 -22,6 -29,8 -12,9 -35,6 temp. min.

20 °C

0 I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII -5 miesiące

Ryc. 23. Rozkład średnich miesięcznych temperatur powietrza dla stacji meteorologicznej w Biebrzy w latach 1961-2018 W województwie podlaskim przeważa pogoda ciepła, która utrzymuje się przez ponad 4 miesiące w roku. Okres ze średnią dobową temperaturą poniżej zera, w Polsce północno- wschodniej, jest najdłuższy w ciągu roku w nizinnej części kraju. Ponadto w większej części województwa czas trwania pogody mroźnej (tmin i tmax < 0) jest praktycznie taki sam, jak w Zakopanem. Średni okres bezprzymrozkowy wynosi dla Biebrzy 124 dni (przykładowo dla Białegostoku 155 dni). Data ostatnich przymrozków przypada na 3 maja (±11 dni), a pierwszych na 5 października (± 8 dni) [PIÓRO 1973]. Okres wegetacyjny według kryterium termicznego (średnia dobowa temperatura powietrza wyższa od 5oC) zaczyna się pod koniec pierwszej dekady kwietnia i kończy się w trzeciej dekadzie października [NIEDŹWIEDŹ, LIMANÓWKA 1992]. Trwa więc około 186-196 dni dla Biebrzy i 195-200 dla Białegostoku [PIÓRO 1973]. Zmienność wieloletnia temperatury powietrza ma określoną cykliczność. Na terenie Polski najczęściej powtarza się 7,7-letni cykl [LORENC 1994]. Usłonecznienie i zachmurzenie Usłonecznienie (okres dopływu bezpośredniego promieniowania słonecznego do określonego miejsca wyrażony w godzinach) jest elementem bardzo zmiennym. Wykazuje duże wahania dzienne, okresowe i wieloletnie. Wyniki pomiarów z lat 1966-1995, wskazują, że przeciętnie w ciągu roku usłonecznienie rzeczywiste trwa w województwie podlaskim 1548-1579 godzin, a więc

średnio 4,2-4,3 godziny dziennie. Od maja do sierpnia średnie usłonecznienie w ciągu doby trwa ponad 7 godzin, natomiast w okresie od listopada do stycznia nie przekracza średnio 1,2 godziny [GÓRNIAK 2000]. Warunki termiczne oraz większe niż średnio w Polsce zachmurzenie i znaczne parowanie powodują, że liczba dni pogodnych z pełnym nasłonecznieniem jest tu dość niska, stąd też ilość otrzymywanej energii słonecznej jest znacznie niższa niż średnia krajowa. Zachmurzenie uwarunkowane jest rodzajem masy powietrza i modyfikowane jest przez sezonowe zmiany intensywności promieniowania słonecznego oraz charakter powierzchni terenu. Średnie zachmurzenie w województwie jest najmniejsze od maja do września, a największe od listopada do lutego. Największa zmienność zachmurzenia przypada na lipiec i sierpień. Na skraju Kotliny Biebrzańskiej jest przeciętnie 26-27 dni pogodnych w roku [PIÓRO 1973]. Wiatry Charakteryzujemy je przede wszystkim ze względu na przeważający kierunek i prędkość. Średnia prędkość wiatru w Biebrzy (w latach 1961-2018) wynosi 3,1 m/s. Minimum średniej miesięcznej prędkości wiatru, w Kotlinie Biebrzańskiej przypada na sierpień, a maksimum na marzec. Średnie miesięczne i roczne prędkości wiatru w m/s, wg danych wieloletnich ze stacji meteorologicznej w Biebrzy, przedstawiono w poniższej tabeli.

Tabela 15. Średnia prędkość wiatru w m/s w układzie miesięcznym dla stacji w Biebrzy Miesiąc średnio I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII (okres) rocznie 1961-2018 3,4 3,3 3,4 3,4 3,0 3,0 2,8 2,5 2,8 3,0 3,3 3,3 3,1

Od października do marca w województwie podlaskim dominują wiatry południowo- zachodnie, a od kwietnia do września północno-zachodnie i zachodnie. Generalnie przeważają tu wiatry z sektora zachodniego. Wiatry silne, w latach 1961-1995, o prędkości co najmniej 10 m/s, notuje się podczas 1,8% obserwacji dla stacji synoptycznej w Biebrzy. Średni czas występowania cisz wynosi 13,3% [GÓRNIAK 2000]. Opady atmosferyczne Na omawianym obszarze średnia wielkość opadów atmosferycznych w latach 1961- 2018 wyniosła 549 mm. Opady przeważają w półroczu ciepłym (kwiecień-wrzesień), stanowiąc wtedy 64% sumy rocznej. Maksimum, podobnie jak w większości dzielnic Polski, przypada na miesiące letnie (czerwiec-sierpień), minimum na miesiące zimowe. Pośród rodzajów opadów dominuje deszcz. Okresy o silnych opadach występują często na przemian z okresami posuchy. Średnie miesięczne i roczne sumy opadów atmosferycznych, wg danych ze stacji meteorologicznej w Biebrzy, przedstawiono w poniższej tabeli i na wykresie.

Tabela 16. Średnie miesięczne i roczne sumy opadów [mm] dla stacji meteorologicznej w Biebrzy w okresie Miesiąc średnio I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII wegetacyjnym (okres) rocznie IV-X 1961-2018 27 22 29 35 54 67 80 65 51 41 43 35 393 549

100 mm 90 80 70 60 50 40 30 20 I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII miesiące Ryc. 24. Rozkład średnich miesięcznych opadów [mm] dla stacji meteorologicznej w Biebrzy w latach 1961-2018 Opady letnie (VI-VIII) są ponad dwukrotnie wyższe od sumy opadów zimowych (XII-II), jednak w okresie zimowym wody przenikając do głębszych poziomów gleby, przy małym parowaniu, tworzą niewielkie zapasy wodne. Do głębokości 50 cm przenika przeciętnie 10,9%, do głębokości 100 cm 13,6% i do głębokości 200 cm 10,4% wody opadowej dochodzącej do powierzchni gruntu. Największe ujemne zmiany retencyjne wody w gruncie występują w maju i czerwcu. Dopiero na początku grudnia zapas wody osiąga stan zbliżony do stanu notowanego w kwietniu. Na wybranych posterunkach opadowych Podlasia, gdzie obserwacje prowadzone są od 1891 roku, zauważono, że w latach 1961-1995 sumy roczne opadów (dla 8 z 17 punktów obserwacyjnych) są o 10-15% wyższe niż w okresie 1891-1930. Wyraźny wzrost odnotowano głównie w rejonach, gdzie w ostatnich 50 latach nastąpiło znaczne zwiększenie powierzchni leśnych. Jest to efekt większej wilgotności powietrza nad lasami, wywołanej podwyższoną transpiracją roślin oraz konwekcji mas powietrza [TOMANEK 1972]. Wilgotność powietrza Zawartość pary wodnej w powietrzu, czyli wilgotność względna, jest zależna głównie od warunków fizjograficznych, temperatury powietrza i opadów atmosferycznych. Przeciętna roczna względna wilgotność powietrza, w latach 1961-1995, w województwie podlaskim waha się od 74,5 do 88,7%. Na obszarach wysoczyzn wynosi 81,5-81,8% i jest niższa niż w strefie pojezierzy i rozległych dolinach rzek (w Kotlinie Biebrzańskiej 83,1%). Okres od października do lutego należy do najwilgotniejszej części roku ze średnimi wartościami przekraczającymi 85%. Najmniejsza wilgotność występuje w maju spadając czasami poniżej 65% [GÓRNIAK 2000].

Pokrywa śnieżna Opady śniegu stanowią średnio 21-22% sumy rocznej opadów. Pokrywa śnieżna w północno-wschodniej Polsce występuje od początku listopada do końca kwietnia i ma charakter nietrwały (powodowany śródzimowymi odwilżami). W rejonie Biebrzy pokrywa śnieżna, w latach 1961-1995, utrzymuje się przez 65 dni (minimalnie 13, maksymalnie 131). Maksymalna grubość pokrywy śnieżnej dla sezonu zimowego wynosiła w Biebrzy 84 cm [GÓRNIAK 2000]. W ostatnich latach obserwuje się wyraźną tendencję zmniejszania dni z zaleganiem pokrywy śnieżnej. Typy pogody Omawiany obszar, ze względu na typy występowania pogody, zaliczono w większości do Mazursko-Podlaskiego Regionu Klimatycznego [WOŚ 1999]. Na tle innych regionów klimatycznych obserwuje się tu stosunkowo największą częstość pojawiania się pogody najmroźniejszej, ze średnią dobową temperaturą powietrza poniżej -15°C. Notuje się tutaj średnio w roku 3,9 dni z pogodą bardzo mroźną. Wśród nich jest 1,7 dni bardzo mroźnych i słonecznych oraz 2,1 dni bardzo mroźnych i jednocześnie pochmurnych. W tym regionie występuje również względnie największa liczba dni z pogodą dość mroźną. Jest ich średnio w roku 33,6. W porównaniu z resztą kraju, w Regionie Mazursko-Podlaskim występują maksymalne liczby dni ze wszystkimi typami pogody mroźnej i jednocześnie pochmurnej lub z dużym zachmurzeniem nieba. Również tutaj występują maksymalne na obszarze Polski liczby dni z pogodą przymrozkową, umiarkowanie zimną, z dużym zachmurzeniem bez opadu (5,9 dni) lub z opadem (10,0 dni). Cechą charakterystyczną stosunków klimatycznych w tym regionie jest najmniejsza częstość występowania dni z pogodą chłodną i jednocześnie pochmurną bez opadu (6,1 dni) lub z opadem (5,0 dni). Mała frekwencja cechuje także dni z pogodą umiarkowanie ciepłą i zarazem słoneczną bez opadu (tylko 7,2 dni) [WOŚ 1999]. Topoklimat obszarów leśnych Podstawowym czynnikiem kształtującym klimat wnętrza lasu jest stopień zwarcia koron, które w znacznej mierze pochłaniają energię słoneczną oraz rodzaj podłoża, na którym rośnie las. Zwarta szata roślinna w dzień hamuje dopływ energii słonecznej do powierzchni gruntu, a w nocy wypromieniowanie ciepła. Roślinność stanowi źródło pary wodnej, która w wyniku procesu ewapotranspiracji przechodzi do powietrza atmosferycznego. Swoisty klimat miejscowy wytwarzają kompleksy leśne. Las cechuje większa, niż tereny przylegle, wilgotność powietrza, a także hamuje swobodny przepływ powietrza [WOŚ 1999]. Dobowa amplituda temperatury wewnątrz kompleksów leśnych jest mniejsza, co czyni klimat tych obszarów łagodniejszym w porównaniu z terenami otwartymi. Pod względem termicznym wnętrze lasu jest w lecie chłodniejsze, zimą - cieplejsze niż teren otwarty. W związku z tym las wiosną i jesienią zmniejsza częstość przymrozków, wpływa również na wzrost wilgotności powietrza w warstwie przygruntowej. Stosunkowo duży kontynentalizm klimatu powoduje, że zagrożenie przymrozkami późnymi nie jest tak poważne, jak na obszarach o bardziej morskim klimacie. Rodzaj i rozmiar szkód spowodowanych przez mróz zależy od terminu jego wystąpienia i od temperatury.

Przy spadkach temperatury poniżej -10oC w okresie zimowym mogą wystąpić uszkodzenia igieł. Należy pamiętać, iż liczba dni mroźnych i bardzo mroźnych (temperatury poniżej 0oC i -10oC) w lesie jest nieco większa. Temperatury przygruntowej warstwy powietrza, które przekraczają 50oC, występują stosunkowo rzadko. Niższa temperatura w lesie i mniejsza prędkość wiatru powoduje, że parowanie wody jest w nim mniejsze niż na otwartym terenie. Zwarty kompleks leśny modyfikuje prędkość i kierunek wiatru. Hamuje on w swym wnętrzu poziomy ruch powietrza, wzmaga zaś ponad koronami drzew. Uważa się również, że powierzchnie leśne wpływają na zwiększenie opadów w najbliższej okolicy. Wokół lasu, na jego brzegu powstaje specyficzny mikroklimat, zależny od położenia ściany drzew w stosunku do stron świata i przeważającym kierunku napływu mas powietrza.

4.4. Charakterystyka gleb Prace glebowo-siedliskowe na terenie Nadleśnictwa Rajgród przeprowadzone zostały w latach 2006-2008 przez BULiGL Oddział w Białymstoku. Wykazały one występowanie 37 podtypów gleb zgrupowanych w 15 typach [BULiGL ODDZ. W BIAŁYMSTOKU 2008]. Powierzchniowe zróżnicowanie gleb nadleśnictwa przedstawiono w poniższej tabeli oraz na rycinie.

Tabela 17. Powierzchniowe zróżnicowanie gleb nadleśnictwa wg operatu siedliskowego z 2008 r. Nadleśnictwo Rajgród Typ Podtyp Udział Powierzchnia [ha] [%] 1 2 3 4 8,65 0,1 Arenosole inicjalne (ARi) 6,45 0,1 Arenosole (AR) Arenosole bielicowane (ARb) 0,45 0,0 Arenosole właściwe (ARw) 1,75 0,0 Pararędziny (PR) Pararędziny brunatne (PRbr) 20,55 0,2 101,25 0,9 Czarne ziemie murszaste (CZms) 56,13 0,5 Czarne ziemie (CZ) Czarne ziemie właściwe (CZw) 32,47 0,3 Czarne ziemie wyługowane (CZwy) 7,32 0,1 Czarne ziemie brunatne (CZbr) 5,33 0,0 13,43 0,1 Brunatne (BR) Brunatne właściwe (BRw) 1,06 0,0 Brunatne wyługowane (BRwy) 12,37 0,1 390,76 3,5 Płowe (P) Płowe właściwe (Pw) 18,96 0,2 Płowe brunatne (Pbr) 371,80 3,3 7642,10 67,6 Rdzawe bielicowe (RDb) 2407,10 21,3 Rdzawe (RD) Rdzawe brunatne (RDbr) 923,44 8,2 Rdzawe właściwe (RDw) 4311,56 38,1 707,64 6,2 Bielicowe właściwe (Bw) 226,78 2,0 Bielicowe (B) Glejo-bielicowe właściwe (Bgw) 449,59 4,0 Glejo-bielicowe murszaste (Bgms) 28,82 0,2 Glejo-bielicowe torfiaste (Bgts) 2,45 0,0

Nadleśnictwo Rajgród Typ Podtyp Udział Powierzchnia [ha] [%] 1 2 3 4 564,44 4,9 Gruntowoglejowe właściwe (Gw) 390,84 3,4 Gruntowoglejowe murszowe (Gm) 11,36 0,1 Gruntowoglejowe (G) Gruntowoglejowe murszaste (Gms) 140,50 1,2 Gruntowoglejowe torfowe (Gt) 12,39 0,1 Gruntowoglejowe torfiaste (Gts) 9,35 0,1 Opadowoglejowe (OG) Opadowoglejowe właściwe (OGw) 9,10 0,1 Mułowe (MŁ) Gleby gytiowe (MŁgy) 12,60 0,1 239,01 2,1 Gleby torfowe torfowisk niskich (Tn) 220,01 1,9 Torfowe (T) Gleby torfowe torfowisk przejściowych (Tp) 6,79 0,1 Gleby torfowe torfowisk wysokich (Tw) 12,21 0,1 1186,36 10,4 Murszowe (M) Torfowo-murszowe (Mt) 1184,26 10,4 Namurszowe (Mn) 2,10 0,0 394,57 3,5 Mineralno-murszowe (MRm) 92,04 0,8 Murszowate (MR) Murszowate właściwe (MRw) 238,71 2,1 Murszowate murszaste (MRms) 63,82 0,6 2,57 0,0 Deluwialne (D) Deluwialne właściwe (Dw) 0,35 0,0 Deluwialne brunatne (Dbr) 2,22 0,0 Gleby industrioziemne Gleby industrioziemne i urbanoziemne (AU) 23,12 0,2 i urbanoziemne (AU) Grunty niesklasyfikowane 8,59 0,1 ŁĄCZNIE 11324,74 100,0

Łącznie w Nadleśnictwie Rajgród największą grupą gleb, jeśli chodzi o zajmowaną powierzchnię, są gleby rdzawe (7642,10 ha i 67,6%), a w nich podtyp gleb rdzawych właściwych zajmujący 38,1% areału obiektu. Znaczny udział powierzchni stanowią również gleby murszowe, zajmujące 1186,36 ha (10,4%), bielicowe – 707,64 ha (6,2%) czy gruntowoglejowe – 564,44 ha (4,9%). Najmniej licznie reprezentowane są typy gleb: brunatne, mułowe, opadowoglejowe, arenosole i deluwialne. Powierzchnie przez nie zajmowane nie przekroczyły 1% areału gleb nadleśnictwa.

Rdzawe (RD) 0,9% 0,2% 0,2% Murszowe (M) 2,1% 3,5% 0,5% Bielicowe (B) 3,5% Gruntowoglejowe (G) 4,9% Murszowate (MR) 6,2% Płowe (P) Torfowe (T) 10,4% Czarne ziemie (CZ) Industrioziemne (AU) 67,6% Pararędziny (PR) Pozostałe

Ryc. 25. Udział powierzchni [%] dominujących typów gleb w Nadleśnictwie Rajgród

4.5. Charakterystyka lasów 4.5.1. Typy siedliskowe lasu Podstawowym warunkiem stworzenia właściwych podstaw do oceny warunków przyrodniczych oraz podejmowania trafnych decyzji ochronnych, hodowlanych i renaturalizacyjnych, jest pełne rozpoznanie wartości przyrodniczych, a w szczególności gleb, siedlisk leśnych. Prace z tego zakresu wykonano w latach 2006 – 2008 [BULiGL ODDZ. W BIAŁYMSTOKU 2008]. Zasadniczymi elementami typologicznymi, mającymi wpływ na przestrzenny i ilościowy układ siedlisk, są: rzeźba terenu i utwory geologiczne, typ próchnicy, stosunki wilgotnościowe oraz chemiczne i fizyko-chemiczne właściwości gleb. Z elementami tymi ściśle związana jest szata roślinna, zwłaszcza runo i gatunki lasotwórcze. Poziom i charakter wody gruntowej był podstawą do wyróżnienia trzech zasadniczych szeregów wilgotnościowych siedlisk: świeżych, wilgotnych, bagiennych i ich wariantów. Podstawową jednostką klasyfikacyjną siedlisk, jest siedliskowy typ lasu, jako typ ekosystemu leśnego, obejmujący fragmenty lasu o zbliżonej żyzności i zdolności produkcyjnej. W szczegółowym scharakteryzowaniu warunków siedliskowych uwzględniono warianty uwilgotnienia siedlisk, ich rodzaje i stan. Warianty uwilgotnienia siedlisk ustalono na podstawie stopni występowania wody gruntowej (g1-g7) lub opadowo-glejowej (og1-og6). Aktualny stan siedliska, określający aktualny stan żyzności i produkcyjności siedliska, uwzględnia się w celu wyróżnienia siedlisk odbiegających od stanu naturalnego. Udział typów siedliskowych lasu nadleśnictwa w ujęciu powierzchniowym i procentowym przedstawiono dalej w formie tabeli oraz wykresów (stan na 1.01.2020 r.). Poniższe zestawienie zawiera dane wynikające z rozliczenia powierzchni w ramach wyłączeń taksacyjnych.

Tabela 18. Zestawienie typów siedliskowych lasu w Nadleśnictwie Rajgród na powierzchni leśnej zalesionej i niezalesionej Typy Obręb Nadleśnictwo siedliskowe Grajewo Rajgród lasu pow. ha udział % pow. ha udział % pow. ha udział % 1 2 3 4 5 6 7 Bs 4,72 0,06 - 0,00 4,72 0,04 Bśw 1291,28 16,08 329,28 10,50 1620,56 14,51 Bw 4,46 0,06 3,54 0,11 8,00 0,07 Bb - 0,00 0,75 0,02 0,75 0,01 BMśw 3132,04 38,98 1816,18 57,92 4948,22 44,30 BMw 201,49 2,51 156,99 5,01 358,48 3,21 BMb 15,02 0,19 12,55 0,40 27,57 0,25 LMśw 1305,17 16,25 189,78 6,05 1494,95 13,39 LMw 378,87 4,72 104,18 3,32 483,05 4,33 LMb 524,37 6,53 365,30 11,65 889,67 7,97 Lśw 261,44 3,26 12,00 0,38 273,44 2,45 Lw 213,97 2,66 33,09 1,06 247,06 2,21 Ol 617,55 7,69 96,27 3,07 713,82 6,39 OlJ 80,78 1,01 15,87 0,51 96,65 0,87 Ogółem 8031,16 100,00 3135,78 100,00 11166,94 100,00

0,87 6,39 0,37 Bśw 2,21 2,45 BMśw 7,97 14,51 BMw

4,33 LMśw LMw LMb 13,39 Lśw 44,30 Lw Ol OlJ 3,21 Pozostałe

Ryc. 26. Udział procentowy powierzchni siedliskowych typów lasu w Nadleśnictwie Rajgród

Dominującymi typami siedliskowymi lasu w Nadleśnictwie Rajgród są: BMśw (44,30%) a następnie Bśw, którego udział stanowi 14,51% powierzchni i LMśw 13,39%. Ze względu na strukturę troficzną siedliska dzielimy na:  bory i bory mieszane (Bs, Bśw, Bw, Bb, BMśw, BMw, BMb) – 62,39% (6968,30 ha),  lasy i lasy mieszane (LMśw, LMw, LMb, Lśw, Lw) – 30,35% (3388,17 ha),  olsy i lasy łęgowe (Ol, OlJ) – 7,26% (810,47 ha).

Przyjmując za kryterium strukturę wilgotnościową, wyróżniamy:  siedliska suche i świeże (Bs, Bśw, BMśw, LMśw, Lśw) – 74,69% pow. (8341,89 ha),  siedliska wilgotne (Bw, BMw, LMw, Lw) – 9,82% powierzchni (1096,59 ha),  siedliska bagienne (Bb, BMb, LMb, Ol) – 14,62% powierzchni (1631,81 ha),  siedliska zalewowe (OlJ) – 0,87% powierzchni (96,65 ha).

olsy i lasy łęgowe 7,26

lasy i lasy mieszane bory i bory 30,35 mieszane 62,39

Ryc. 27. Udział procentowy powierzchni siedlisk wg żyzności w Nadleśnictwie Rajgród

siedliska bagienne siedliska zalewowe 14,62 0,87

siedliska wilgotne 9,82

siedliska suche i świeże 74,69

Ryc. 28. Udział procentowy powierzchni siedlisk wg wilgotności w Nadleśnictwie Rajgród

4.5.2. Grupy lasu i kategorie ochronności

Tabela 19. Podział powierzchni leśnej Nadleśnictwa Rajgród wg dominujących funkcji lasu Obręb Nadleśnictwo Kategoria lasów Grajewo Rajgród Rajgród powierzchnia leśna (zalesiona i niezalesiona) [ha] [%] 1 2 3 4 5 Rezerwaty 180,89 11,38 192,27 1,72 Lasy glebochronne 9,93 9,93 0,09 Lasy wodochronne 1171,99 511,22 1683,21 15,07 Lasy stanowiące cenne 192,70 17,61 210,31 1,88 fragmenty rodzimej przyrody Lasy na stałych powierzchniach 0,57 0,57 0,01 badawczych Lasy stanowiące ostoje zwierząt 690,46 416,55 1107,01 9,91 podl. ochronie gatunkowej Lasy położone w miastach i 33,89 181,09 214,98 1,93 wokół miast Lasy mające szczególne 16,89 16,89 0,15 znaczenie dla obronności Razem lasy ochronne 2098,97 1143,93 3242,90 29,04 Lasy gospodarcze 5751,30 1980,47 7731,77 69,24 Ogółem 8031,16 3135,78 11166,94 100,00

Z powyższego zestawienia wynika, że 29,04% powierzchni lasów Nadleśnictwa Rajgród stanowią lasy ochronne, których dominującym celem są funkcje pozaprodukcyjne. Wśród lasów ochronnych największą powierzchnię zajmują lasy wodochronne (15,07% powierzchni ogólnej lasów). Rezerwaty zajmują 1,72% powierzchni leśnej nadleśnictwa. 4.5.3. Struktura wiekowa drzewostanów Podstawowymi jednostkami w analizie struktury wiekowej drzewostanów są klasa i podklasa wieku. Powierzchniowy i miąższościowy udział poszczególnych klas wieku oraz przeciętną zasobność drzewostanów w nadleśnictwie przedstawia poniższe zestawienie i wykresy (stan na 1.01.2020 r.).

Tabela 20. Udział powierzchniowy i miąższościowy oraz zasobność w klasach i podklasach wieku w Nadleśnictwie Rajgród Grupa Powierzchnia Zapas Zasobność drzewostanów, 3 3 podklasa wieku [ha] [%] [m brutto] [%] [m /ha] 1 2 3 4 5 6 płazowiny 3,02 0,03 200 0,01 66 halizny i zręby 123,53 1,11 1297 0,04 10 w produkcji ub. 22,31 0,20 163 0,01 7 pozostałe 79,70 0,71 2350 0,08 29 przestoje - - 19228 0,63 Ia 534,52 4,79 605 0,02 1 Ib 501,02 4,49 12715 0,41 25 IIa 499,33 4,47 69385 2,26 139 IIb 815,75 7,30 162200 5,28 199 IIIa 725,45 6,50 170930 5,56 236 IIIb 1752,36 15,69 476375 15,50 272 IVa 2393,51 21,43 786775 25,60 329 IVb 1026,90 9,19 353590 11,50 344 Va 1082,74 9,70 427320 13,90 395 Vb 822,24 7,36 344835 11,22 419 VI 178,23 1,60 70995 2,31 398 VII 86,73 0,78 39575 1,29 456 VIII i starsze 51,99 0,46 27590 0,90 531 KO 465,72 4,17 106760 3,47 229 KDO 1,89 0,02 420 0,01 222 Razem 11166,94 100,00 3073308 100,00 275

25%

20%

15%

10%

0% niezal. Ia Ib IIa IIb IIIa IIIb IVa IVb Va Vb VI VII VIII i st. KO KDO

Ryc. 29. Struktura wiekowa drzewostanów według udziału [%] powierzchni leśnej w Nadleśnictwie Rajgród

30%

25%

20%

15%

10%

0% niezal. Ia Ib IIa IIb IIIa IIIb IVa IVb Va Vb VI VII VIII i st. KO KDO

Ryc. 30. Struktura wiekowa drzewostanów według udziału [%] miąższości w Nadleśnictwie Rajgród

4.5.4. Struktura gatunkowa drzewostanów Charakterystykę gatunkowej struktury drzewostanów wykonano na podstawie analizy powierzchniowego i miąższościowego udziału gatunków panujących i rzeczywistych. Poniższe zestawienia przedstawiają powierzchnię i zapas drzewostanów wg gatunków panujących, udział powierzchniowy i miąższościowy wg gatunków rzeczywistych oraz przeciętna zasobność w m3/ha grubizny brutto.

Tabela 21. Udział powierzchniowy i miąższościowy oraz zasobność dla gatunków panujących Nadleśnictwie Rajgród na gruntach leśnych zalesionych (z przestojami) Powierzchnia Miąższość Zasobność Gatunek panujący [ha] [%] [m3 brutto] [%] [m3/ha] 1 2 3 4 5 6 Sosna 7739,11 70,76 2363466 77,04 305 Modrzew 81,39 0,74 14021 0,46 172 Świerk 368,07 3,36 69882 2,28 190 Dąb 261,64 2,39 56358 1,84 215 Dąb czerwony 8,62 0,08 2445 0,08 284 Klon 0,32 0,00 5 0,00 16 Jesion 3,10 0,03 315 0,01 102 Grab 1,13 0,01 370 0,01 327 Brzoza 1442,37 13,19 270959 8,83 188 Olsza 1011,13 9,24 284157 9,26 281 Osika 21,50 0,20 5720 0,19 266 Razem 10938,38 100,00 3067698 100,00 280

80% gat. panujące gat. rzeczywiste 70%

60%

50%

40%

30%

20%

10%

0% So Md Św Bk Db Db.c Kl Jw Wz Js Gb Brz Ol Ol.s Ak Os Wb Lp

Ryc. 31. Udział [%] powierzchniowy gatunków panujących i rzeczywistych w Nadleśnictwie Rajgród

80% gat. panujące

70% gat. rzeczywiste

60%

50%

40%

30%

20%

10%

0% So Md Św Bk Db Db.c Kl Jw Wz Js Gb Brz Ol Ol.s Ak Os Wb Lp

Ryc. 32. Udział miąższości gatunków panujących i rzeczywistych w Nadleśnictwie Rajgród

Tabela 22. Udział powierzchniowy i miąższościowy oraz zasobność dla gatunków rzeczywistych w Nadleśnictwie Rajgród na gruntach leśnych zalesionych (bez przestoi) Gatunek Powierzchnia Miąższość* Zasobność rzeczywisty [ha] [%] [m3 brutto] [%] [m3/ha] 1 2 3 4 5 6 Sosna 6698,58 61,24 2149365 70,51 321 Modrzew 99,09 0,91 20610 0,68 208 Świerk 913,77 8,35 202845 6,65 222 Buk 15,61 0,14 7765 0,25 497 Dąb 467,39 4,27 67920 2,23 145 Dąb czerwony 13,67 0,12 2860 0,09 209 Klon 3,96 0,04 1015 0,03 256 Jawor 40 0,00 Wiąz 3,93 0,04 180 0,01 46 Jesion 11,43 0,10 2305 0,08 202 Grab 51,69 0,47 8100 0,27 157 Brzoza 1574,76 14,40 298810 9,80 190 Olsza 993,83 9,09 264160 8,67 266 Olsza szara 1,43 0,01 225 0,01 157 Robinia akacjowa 0,27 0,00 30 0,00 111 Osika 59,62 0,55 19615 0,64 329 Wierzba 0,60 0,01 115 0,00 192 Lipa 28,75 0,26 2510 0,08 87 Razem 10938,38 100,00 3048470 100,00 279 * Tabela Vb wg IUL, w której zestawiona miąższość drzewostanów według gatunków rzeczywistych, nie uwzględnia miąższości przestoina gruntach leśnych.

Wykazana miąższość wg gatunków rzeczywistych jest mniejsza, niż miąższość wg gatunków panujących, gdyż tabela instrukcyjna Vb nie ujmuje masy przestoi na gruntach leśnych. Powyższe dane wskazują na dominację sosny w drzewostanach Nadleśnictwa Rajgród. Udział świerka wg gatunków rzeczywistych jest znacznie wyższy niż wg gatunków panujących. Wchodzi on w skład wielu drzewostanów, często w formie drugiego piętra lub podrostu o charakterze drugiego piętra. 4.5.5. Bogactwo gatunkowe drzewostanów Bogactwo gatunkowe drzewostanów nadleśnictwa analizowano pod względem ilości gatunków w składzie górnej warstwy drzewostanu. Wyniki zestawiono w tabeli i na wykresie. Z analizy przedstawionych danych wynika, iż drzewostany Nadleśnictwie Rajgród są mało zróżnicowane pod względem bogactwa gatunkowego. Najwięcej jest drzewostanów jednogatunkowych, mniej dwugatunkowych. Najmniejszą powierzchnię zajmują drzewostany cztero- i więcej gatunkowe.

13,1

17,6 45,2 jednogatunkowe dwugatunkowe trzygatunkowe cztery- i więcej gatunkowe 24,1

Ryc. 33. Udział powierzchniowy [%] drzewostanów wg bogactwa gatunkowego w Nadleśnictwie Rajgród

Tabela 23. Bogactwo gatunkowe drzewostanów Nadleśnictwa Rajgród Wiek Obręb, Ogółem Ogółem Drzewostany do 40 lat 41-80lat pow. 80 lat Nadleśnictwo [%] powierzchnia w ha / m3 1 2 3 4 5 6 7 335,10 2670,68 598,52 3604,30 45,7 jednogatunkowe 57538 791997 216700 1066235 50,9 344,05 1112,68 346,84 1803,57 22,9 dwugatunkowe 49557 342064 129015 520636 24,9 541,83 560,15 215,77 1317,75 16,7 Grajewo trzygatunkowe 49727 164750 70425 284902 13,6 599,47 442,25 118,61 1160,33 14,7 cztero- i więcej gatunkowe 49633 133391 39485 222509 10,6 1820,45 4785,76 1279,74 7885,95 100,0 Razem 206455 1432202 455625 2094282 100,0 54,43 566,02 724,77 1345,22 44,1 jednogatunkowe 10191 173685 312455 496331 50,8 116,21 361,53 354,01 831,75 27,2 dwugatunkowe 13379 109550 152670 275599 28,3 264,69 246,05 93,09 603,83 19,8 Rajgród trzygatunkowe 29670 74400 40000 144070 14,8 97,92 93,80 79,91 271,63 8,9 cztero- i więcej gatunkowe 4646 28845 25525 59016 6,1 533,25 1267,40 1251,78 3052,43 100,0 Razem 57886 386480 530650 975016 100,0 389,53 3236,70 1323,29 4949,52 45,2 jednogatunkowe 67729 965682 529155 1562566 50,9 460,26 1474,21 700,85 2635,32 24,1 dwugatunkowe 62936 451614 281685 796235 25,9 Nadleśnictwo 806,52 806,20 308,86 1921,58 17,6 trzygatunkowe Rajgród 79397 239150 110425 428972 14,0 697,39 536,05 198,52 1431,96 13,1 cztero- i więcej gatunkowe 54279 162236 65010 281525 9,2 2353,70 6053,16 2531,52 10938,38 100,0 Razem 264341 1818682 986275 3069298 100,0

4.5.6. Struktura pionowa drzewostanów Strukturę pionową analizowano pod względem ilości warstw (pięter) w drzewostanie. W Nadleśnictwie Rajgród wyróżniono drzewostany: jednopiętrowe, dwupiętrowe oraz drzewostany w klasie odnowienia i klasie do odnowienia. Dane zestawiono poniżej.

Tabela 24. Podział drzewostanów Nadleśnictwa Rajgród wg struktury piętrowej powierzchnia [ha] / miąższość [m3] Obręb, Struktura Ogółem Wiek Nadleśnictwo drzewostanu Ogółem [%] do 40 lat 41 do 80 lat powyżej 80 lat 1 2 3 4 5 6 7 1817,37 4603,61 957,27 7378,25 93,6 jednopiętrowe 205695 1390997 368900 1965592 93,9 27,21 47,40 74,61 0,9 dwupiętrowe 10745 21185 31930 1,5 Grajewo 3,08 154,94 275,07 433,09 5,5 KO i KDO 760 30460 65540 96760 4,6 1820,45 4785,76 1279,74 7885,95 100,0 Razem 206455 1432202 455625 2094282 100,0 533,25 1266,03 1201,62 3000,90 98,3 jednopiętrowe 57886 385980 510985 954851 97,9 1,37 15,64 17,01 0,6 dwupiętrowe 500 9245 9745 1 Rajgród 34,52 34,52 1,1 KO i KDO 10420 10420 1,1 533,25 1267,40 1251,78 3052,43 100,0 Razem 57886 386480 530650 975016 100,0 2350,62 5869,64 2158,89 10379,15 94,9 jednopiętrowe Nadleśnictwo 263581 1776977 879885 2920443 95,1 Rajgród 28,58 63,04 91,62 0,8 dwupiętrowe 11245 30430 41675 1,4 3,08 154,94 309,59 467,61 4,3 KO i KDO 760 30460 75960 107180 3,5

2353,70 6053,16 2531,52 10938,38 100,0 Razem 264341 1818682 986275 3069298 100,0

0,8 4,3

jednopiętrowe

dwupiętrowe 94,9 KO i DO

Ryc. 34. Struktura drzewostanów w % powierzchni w Nadleśnictwie Rajgród

4.5.7. Pochodzenie drzewostanów Cecha ta określa, w jaki sposób powstał konkretny drzewostan. Pochodzenie drzewostanów jest dokumentowane od niedawna, dlatego tak duża powierzchnia drzewostanów jest zakwalifikowana do kategorii – brak informacji.

Tabela 25. Zestawienie powierzchni i miąższości według rodzajów i pochodzenia drzewostanów oraz grup wiekowych Obręb, Rodzaj i pochodzenie Wiek Ogółem Jednostka Ogółem Nadleśnictwo drzewostanów <=40 lat 41-80 lat > 80 lat [%] 1 2 3 4 5 6 7 8 ha 2,91 2,91 0,0 odroślowe m3 390 390 0,0 ha 44,90 12,99 57,89 0,7 z samosiewu m3 2910 3615 6525 0,3 Grajewo ha 1122,94 895,73 280,19 2298,86 29,2 z sadzenia m3 115692 322389 106775 544856 26,0 ha 649,70 3877,04 999,55 5526,29 70,1 brak informacji m3 87463 1106198 348850 1542511 73,7 ha 1820,45 4785,76 1279,74 7885,95 100,0 Razem m3 206455 1432202 455625 2094282 100,0 ha 2,79 8,06 2,02 12,87 0,4 odroślowe m3 165 2840 845 3850 0,4 ha 30,17 4,03 2,97 37,17 1,2 z samosiewu m3 2546 1070 1050 4666 0,5 ha 161,13 126,61 85,75 373,49 12,2 Rajgród z sadzenia m3 11987 36285 37195 85467 8,8 ha 339,16 1128,70 1161,04 2628,90 86,2 brak informacji m3 43188 346285 491560 881033 90,3 ha 533,25 1267,40 1251,78 3052,43 100,0 Razem m3 57886 386480 530650 975016 100,0 ha 5,70 8,06 2,02 15,78 0,1 odroślowe m3 555 2840 845 4240 0,1 ha 75,07 17,02 2,97 95,06 0,9 z samosiewu m3 5456 4685 1050 11191 0,4 Nadleśnictwo ha 1284,07 1022,34 365,94 2672,35 24,4 Rajgród z sadzenia m3 127679 358674 143970 630323 20,5 ha 988,86 5005,74 2160,59 8155,19 74,6 brak informacji m3 130651 1452483 840410 2423544 79,0 ha 2353,70 6053,16 2531,52 10938,38 100,0 Ogółem m3 264341 1818682 986275 3069298 100,0

0,1 0,9

24,4 74,6

odroślowe z samosiewu z sadzenia brak informacji Ryc. 35. Udział powierzchni [%] drzewostanów wg pochodzenia w Nadleśnictwie Rajgród

5. Walory historyczno-kulturowe 5.1. Rys historyczny Dolina rzeki Biebrzy wraz z przyległymi obszarami od zawsze była terenem trudno dostępnym i przez długi czas pozostawała bez przynależności państwowej i politycznej. Od X wieku zaczęła tu napływać ludność mazowiecka, obejmując swym zasięgiem dorzecze górnej Narwi i sięgając aż po Niemen, a jaćwieska i litewska na wschodzie, utrzymywała się nad dopływami górnej Biebrzy i nad Niemnem. Tereny na północ od Biebrzy do 1283 r. pozostawały we władaniu Jaćwingów. Było to bałtyjskie plemię blisko spokrewnione z Prusami. Badania archeologiczne, prowadzone w tych terenach, nie ujawniły żadnych osad. Teren ten nie nadawał się do osadnictwa, ale miał bardzo ważne znaczenie ze względów obronnych. Ochraniał Jaćwieżan przez większą część roku przed najazdami Mazowszan i Rusinów. Jaćwingowie nie tworzyli form państwowych, prowadzili napady w głąb Rusi i Polski docierając aż do Małopolski. Najeżdżani nie pozostawali dłużni prowadząc akcje odwetowe. W 1230 r. do walk dołączył się, sprowadzony do Polski przez Konrada Mazowieckiego, Zakon Krzyżacki. Wyprawy krzyżackie doprowadziły do przesiedlenia podbitych w głąb Prus. Upadek Jaćwieży (ok. 1283 r.) spowodował powstanie pustki osadniczej na obszarach wcześniej przez nich zajętych. Nie cały jednak obszar naddolinny w X-XIII w. był w rękach Jaćwingów. Od zachodu wzdłuż dolnego biegu Biebrzy (od ujścia Wissy) aż do ujścia do Narwi teren należał do Mazowsza i podporządkowany był grodowi w Wiźnie. Terytorium to przed X w. również należało do plemion bałtyjskich o czym świadczą nazwy rzek (Wissa, Ława) i osad (Wizna, Kajmy, Kumelsko). Gród w Wiźnie miał niezwykle ważne, strategiczne znaczenie - ochraniać wschodnie rubieże Mazowsza przed atakami wrogów. Zniszczenie Jaćwingów nie zakończyło walk, wprost przeciwnie rozgorzały silne, długotrwałe wojny o pozostawione ziemie między Zakonem Krzyżackim, Mazowszem i Litwą. W toku walk o ziemie pojaćwieskie nastąpił podział ziem nad Biebrzą, podpisany 13 sierpnia 1358 r. przez księcia mazowieckiego Ziemowita i Kiejstuta - księcia litewskiego. Akt ten wyznaczał granicę ciągnącą się od Kamiennego Brodu - na granicy pruskiej, dalej tą granicą do Rajgrodu, następnie wzdłuż biegu rzeki Netty, aż do jej ujścia do Biebrzy, a Biebrzą do Targowiska, skąd przebiega do Wielkiej Strugi (tj. Brzozówka), a dalej do źródeł Małej Sokołdy. Po 1376 r., po ostatnim najeździe litewskim i po Unii w Krewie (1385 r.) zapanował względny spokój, który dał szansę na rozwój osadnictwa ziem nad Biebrzą i Narwią. Granica wytyczona w 1358 r. była granicą trwałą. Kiedy w 1569 r. Podlasie ponownie przywrócono Koronie Polskiej okazało się, że było ono w północnej swej części wyodrębnione właśnie wzdłuż podziału Unii w Krewie - od Kamiennego Brodu aż do ujścia jej do Biebrzy, dalej rzeczką Brzozówką i Czarną. Tak nakreślona granica aż do 1795 r. była rubieżą Wielkiego Księstwa Litewskiego i Korony Polskiej. Przełom wieku XIV i XV przyniósł koniec wojen w regionie i w miarę stabilizację osadniczą. Wielcy Książęta Litewscy stopniowo utrwalali swe panowanie na Podlasiu i nad Biebrzą. Władcy Mazowsza ustąpili z ziemi goniądzkiej i rajgrodzkiej. We wrześniu 1422 r. Układem Melneńskim ostatecznie dokonano podziału ziem nad Doliną Biebrzy. Wytyczanie granicy krzyżacko-litewskiej rozpoczęto w Kamiennym Brodzie po rzece Ełk w pobliżu Jeziora Toczyłowa i Jeziora Greywy. Granicę poprowadzono dalej

przez puszczę, środek Jeziora Rajgrodzkiego, do Uroczyska Preywysti i dalej na północ. Rzeka Ełk stała się na półtora wieku granicą mazowiecko-litewską, a później granicą województw mazowieckiego i podlaskiego. Pod względem czasu zasiedlenia, gęstości osadnictwa, warunków geograficznych można wyróżnić na terenie dzisiejszego Nadleśnictwa Rajgród 4 regiony osadnicze - dwa w części mazowieckiej i dwa w części podlaskiej. Pierwszy stanowią tereny nad Wissą i między górną Wissą a Grajewem, zasiedlone głównie przez drobną szlachtę w XV w. Drugi region to dawna Puszcza Dybła, przynależna do królewszczyzn, poprzerywana licznymi łąkami, bagnami, dużymi wsiami pochodzącymi z XVIII w. Jedynie na jej skraju zachodnim i południowym znajdują się wsie z końca XV i pierwszej połowie XVI w. Przedłużeniem tego regionu jest podobne osadnictwo bagienne na części podlaskiej między Ełkiem a Jegrznią. Różni się ono tym, że stare wsie z końca XV w. zasiedliła drobna szlachta a inne wsie założone dopiero w XVIII i XIX w zamieszkiwała ludność chłopska i szlachecka. Ziemie między Ełkiem, dawną granicą pruską, bagnami a Rajgrodem zajęły wsie drobnej szlachty i parę wsi chłopów królewskich. Wsie te powstały w XV-XVI w. [WIŚNIEWSKI 1975]. Lata 1410-1429 stanowią w dziejach powiatu grajewskiego jeden z najważniejszych okresów - okres początków osadnictwa. W latach tych powstały zalążki około 87 wsi, z czego 79 miejscowości istnieje do dziś, m.in. Szczuczyn, Wąsosz czy Grajewo. Część wsi otrzymała nazwy topograficzne: od rzeczek (Ciemianka, Klimaszewnica, Ławsk, Słucz), od innych obiektów topograficznych (Bagienice, Brzeźno, Grajwa, Zalesie). Niektóre nazwy miejscowości, które były pochodzenia topograficznego zostały wyparte przez nazwy rodowe: Gąski, Kownaty, Romany, Szczuki. Inne tworzono od imienia lub przydomku założyciela wsi: Bzury, Cyprki, Szymany, Czerwonki. Zasiedlanie ziem nad Wissą kontynuowano w latach 1435-1455. Powstały wówczas pierwsze wsie chłopskie i pierwsze większe dobra szlacheckie. Dnia 13 maja 1436 r. nadano prawo lokacji miasta Wąsosz, które dzięki dogodnej lokalizacji stało się ośrodkiem wymiany handlowej i produkcji rzemieślniczej. Rozpoczęto również zakładanie drugiego miasta Radziłowa (1454 r., ale prawa miejskie uzyskało dopiero w 1466 r.). Największe nadanie z tego okresu (aż 60 włók) dostał nadworny księcia Kazimierza III Jan z Białowieży. 23 listopada 1472 r. otrzymał ziemie w granicach, w których znajdowało się Grajwo i stworzył największą w ziemi wiskiej majętność, w której oprócz Grajwa założył jeszcze Konopki i Mierucie. Dla obsługi dóbr polecił zbudować młyn. Grajewo przywilej miejski otrzymało 12 lipca 1540 r. na prawie magdeburskim. W wyniku rozdania włók pod przyszłe wsie Dybła, Wierzbowo, Wojewodzin, Popowo, Świdrowa i Grajwa powstał pas osadniczy łączący okolice Wąsosza z doliną rzeki Ełk i nowa grupa wsi chłopskich oraz skupienie większej własności szlacheckiej. Na północ od tego pasa pozostała jeszcze Puszcza Różyńsko, a na południe Puszcza Dybła, w której to Kazimierz III poczynił pierwsze nadania, ale nie stały się one zalążkami nowych wsi [WIŚNIEWSKI 1975]. W ciągu drugiej połowy XV w. rozwinął się proces rozdrabniania własności rycerskiej. Przeważnie 10-włókowe nadania z każdym pokoleniem rozpadały się na mniejsze majętności. Większe dobra prawie zawsze powstawały z łaski książęcej. Powstały tak m.in. majętności Jana Białowieskiego-Grajewskiego (Grajwy z wsiami), Jana Lipskiego kasztelana wiskiego (Dybła i Romany) i kilka innych.

Głównym miastem ziemi wiskiej była Wizna. Jednak zasięg jej wpływów nie przeszkadzał w rozwoju nowo lokowanemu miastu - Wąsosz. Rosnący ruch handlowy spowodował powstanie w nim komory celnej. Niewątpliwie był też miejscem skupu lokalnych produktów: ryb, miodu, wosku, dziegciu, smoły. O bogactwie, zamożności kupców może świadczyć fakt, iż kilku mieszczan z Wąsosza było w stanie nabyć majątki ziemskie. Drugie miasteczko - Radziłów nie rozwinęło się w prężny ośrodek handlu i rzemiosła. Było tylko małym ośrodkiem lokalnym, pośrednią stacją miedzy Wizną i Wąsoszem. Mimo ogólnej nieprzydatności terenów w okolicy puszczy Dybła, po kilkudziesięciu latach osadnictwo wkroczyło i tam (lata 1524-25). Sprzedażą i nadaniami objęto obszar ziem na południowym skraju puszczy Dybła nad Gołą Bielą w lasach Siodło i Brzozowo, między Klimaszewnicą a Domastochami (Lipińskiem). Ostatnie nadania nad Gołą Bielą i na skraju puszczy Dybła kończą zasadniczy proces zasiedlania ziem mazowieckiej części powiatu grajewskiego. Powstało wtedy 11 wsi [WIŚNIEWSKI 1975]. Po śmierci ostatniego Piasta na tronie mazowieckim - Janusza III (10 marzec 1526 r.), po pertraktacjach z siostrą zmarłego księżniczką Anną, ziemia wiska z całym Mazowszem znalazła się w granicach Rzeczypospolitej Polskiej. Zygmunt Stary, a ściślej zarządzająca tymi dobrami królowa Bona wstrzymała całkowicie rozdawanie i sprzedaż ziem, skupiając się na lepszym zagospodarowaniu dóbr królewskich, kolonizacją chłopami królewskimi tam gdzie było to jeszcze możliwe. Za Jagiellonów założono tylko jedną wieś królewską Rudę, przy opuszczonej rudzie i młynie. Za rządów Zygmunta Starego, przywilejem w Wilnie 12 VII 1540 r., powstało pierwsze prywatne miasto w powiecie wąsoskim - Grajwy (Grajewo). Mimo korzystnego położenia miasto nie rozwinęło się (kryzys miast w Polsce, podział Grajewa między licznych spadkobierców). Przez lata Grajewo było praktycznie wsią targową. Dopiero pod koniec XVII w. zaznaczył się powolny jego rozwój. Na części zajętej przez wielkich książąt litewskich osadnictwo w XV w. rozwijało się słabo, żywiej dopiero w końcu tego wieku, a przede wszystkim w pierwszej połowie XVI w. Pierwszą osadą był Rajgród, a w nim wzniesiony na jaćwieskim grodzisku dwór obronny, pod którym osiedlili się pierwsi mieszkańcy. Wiadomo, że w 1519 r. nadano akt odnowienia parafii w Rajgrodzie. W XV w. powstało łącznie z Rajgrodem 8 miejscowości, m.in. Woźna Wieś, Czarna Wieś, Międzylesie (Popowo), Barszcze, Ciszewo. Pełen przywilej miejski Rajgród dostał dopiero w 6 VII 1568 r., na prawie magdeburskim. Tereny włości rajgrodzkiej w latach 1509-1571 stanowiły część państwa goniądzko-rajgrodzkiego Radziwiłłów. Dzięki nim rozwinął się eksport drewna i smoły do Gdańska. Za czasów ich panowania powstało około 21 wsi. Wsie szlacheckie wraz z mieszkającą w nich drobną szlachtą tworzyły podstawę militarną i urzędniczą dóbr radziwiłłowskich, które były zorganizowane na wzór państwa feudalnego. Stolicą tego państwa był Goniądz, z zamkiem nad Biebrzą - rezydencją Radziwiłłów. Aktem z dnia 14 IV 1571 r. wojewodzina Anna Radziwiłłówna Kiszczyna przekazała dobra goniądzko-rajgrodzkie królowi Zygmuntowi Augustowi w zamian za dobra Sielce w powiecie brzeskim. W ten sposób przestało istnieć państwo radziwiłłowskie na Podlasiu kończąc jednocześnie etap kolonizacji ziem między Ełkiem i Rajgrodem. Do tego okresu powstała większość wsi obecnie istniejących. Najazd szwedzki (1655-1660) i wojna północna były brzemienne w skutkach dla regionu. Oddziały szwedzkie, tatarskie a nawet wojska polskie spowodowały ogromne

zniszczenia w ziemi wiskiej i pod Rajgrodem. Sprzymierzeni z Polakami Tatarzy, po bitwie pod Prostkami za odebranie im wziętego do niewoli Bogusława Radziwiłła spalili dziesiątki wsi nie tylko na Mazurach, ale też między Kolnem i Augustowem, uprowadzili ich mieszkańców w jasyr, cofnęli na wiele lat rozwój zasiedlenia i zaludnienia powiatu grajewskiego. Wiele wsi opustoszało, szereg z nich jeszcze 10 lat po zakończeniu wojny nie istniało. Najważniejszym wydarzeniem w regionie po najeździe Szwedów było założenie nowego miasta Szczuczyna. Zamożny szlachcic litewski Stanisław Antoni Szczuka w 1683 r. nabył miejscowość Szczuki-Litwa, a w ciągu następnych kilkunastu lat posiadł 14 całych wsi, pola po 6 wsiach i części 9 wsi. W 1689 r. przystąpiono do budowy miasta, które 9 listopada 1692 r. dostało prawa miejskie od króla Jana III. Kolejny cios osadnictwu na tych terenach zadała wojna północna (1702-1711). Oddziały szwedzkie i moskiewskie niszczyły i rabowały wsie i miasteczka. Przywleczona przez wrogie wojska zaraza zdziesiątkowała ludność. W ciągu XVIII w. odbudowano zniszczone wsie i ponownie je zasiedlono. Miasto Szczuczyn rozwijało się. Założone w nim kolegium pijarskie stało się głównym źródłem oświaty w tej części Mazowsza. Nowe osadnictwo objęło grądy wśród lasów Puszczy Dybła i bagien nad Ełkiem i Jegrznią. Powstało wówczas w sumie 26 nowych wsi i osad. Rozbiory przerwały odbudowę regionu i wprowadzanie reform polityczno- społecznych. W latach 1795-1807 cała dolina Biebrzy znalazła się w zaborze pruskim i weszła w skład departamentu białostockiego (powiat biebrzański z siedzibą władz w Goniądzu). W 1807 r., na skutek pokoju w Tylży, Biebrza stała się rzeką graniczną: teren na północ został włączony do Księstwa Warszawskiego, a na południe do Rosji carskiej. Od 1815 r. do odzyskania przez Polskę niepodległości cała Dolina Biebrzy znalazła się pod protektoratem Rosji. Rzeka ta stanowiła ciągle granicę między Rosją, a utworzonym w 1815 r. Królestwem Polskim. Rozbiory i okres wojen napoleońskich nie wpłynęły w większym stopniu na osadnictwo. Jedyne ważniejsze zmiany dotyczyły własności. Rząd pruski skonfiskował własność kościelną i połączył je z dobrami królewskimi zwanymi następnie dobrami rządowymi. Stan wsi był zły. Gospodarka rolna i leśna najlepiej rozwijała się w dobrach rządowych i większych majątkach prywatnych. W miastach, wraz z rozbudową, zmieniał się charakter etniczny ludności. Rósł w nich zdecydowanie udział społeczności żydowskiej, (głównie w miastach prywatnych), przekraczając w Grajewie i Szczuczynie 50%. Najmniej liczna gmina żydowska występowała w Wąsoszu (19%). Z miasteczek najlepiej rozwijał się Szczuczyn, który w 1867 r. stał się siedzibą powiatu. Wąsosz mimo podwojenia ludności w XIX w. podupadł zupełnie, jako ośrodek handlowo-rzemieślniczy, i stał się miasteczkiem rolniczym. Grajewo, dzięki położeniu na skrzyżowanie ruchliwych traktów, zaczęło się dynamicznie rozwijać, żeby w drugiej połowie XIX wyprzedzić, a następnie zdystansować Szczuczyn. Mimo to Grajewo nie odzyskało praw miejskich, które utraciło po powstaniu styczniowym. Kilkuletnie rządy niemieckie w czasie I wojny światowej (od 1915 do początku 1918 roku) charakteryzujące się ogromnymi kontrybucjami i rabunkową gospodarką, pozostawiły

zakłady przemysłu drzewnego (tartaki, destylarnie) w osadach podpuszczańskich, do których ściągała ludność z różnych stron. Odzyskanie niepodległości w 1918 roku nie przyniosło zmian osadniczych. Z miast rozwijało się jedynie Grajewo. Od 1 marca 1918 r. stało się stolicą powiatu szczuczyńskiego, a 4 lutego 1919 r. odzyskało z powrotem prawa miejskie. Jedynymi zmianami osadniczymi w okresie międzywojennym był dalszy rozwój przemysłowych osad leśnych oraz parcelacja części folwarków i początek likwidacji szachownicy gruntów. Działania operacyjne II wojny światowej objęły rejon Grajewa już 1 września 1939 roku. Teren ten był ważny strategicznie ze względu na lokalizację umocnień fortyfikacyjnych Osowca i Wizny oraz bliskość granicy Prus Wschodnich. Twierdza Osowiec została zajęta przez jednostki niemieckie 14 września, a 25 września, skutkiem Paktu Ribbentrop-Mołotow, przeszła w ręce sowieckie. Okupacja sowiecka, charakteryzowała się intensywną polityką kontroli i represji w stosunku do jakichkolwiek przejawów polskości. W odruchu samoobrony szybko zaczęły powstawać struktury organizacji podziemnych. Do najbardziej prężnych należał Związek Walki Zbrojnej oraz Narodowe Siły Zbrojne. Po wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej tereny te przeszły pod okupację hitlerowską, która trwała do lipca 1944 roku. Białostocczyzna weszła w skład samodzielnego okręgu białostockiego Bezirk Bialystok podzielonego na 8 jednostek powiatowych i szereg struktur niższego rzędu. Powołane urzędy realizowały politykę bezwzględnej eksploatacji, grabieży i wyzysku zarówno w stosunku do ludności polskiej jak i żydowskiej. Okupacja przyniosła zniszczenie części drobnych osad leśnych i bagiennych, które już się nie odbudowały. Nowym zjawiskiem w dziejach osadnictwa w XX w., obok zaniku drobnych osad, było rozczłonkowanie niektórych zwartych wsi na kolonie i przenoszenie zagród w pobliże szos, a po reformie rolnej w 1945 r. zanik folwarków jako odrębnych jednostek osadniczo-gospodarczych. W okresie powojennym silna kontrola władz ograniczyła ruchy osadnicze. Natomiast zjawiskiem charakterystycznym tego okresu był sukcesywny odpływ ludności wiejskiej do miast. Historia gospodarki leśnej Przez wieki ziemie dzisiejszego województwa podlaskiego przecinała ogromna puszcza. Ciągnęła się od bagien poleskich przez górny bieg Narwi, rzekę Supraśl do Biebrzy, gdzie przechodziła w Puszczę Jaćwieską. W ciągu kilku wieków stopniowo cofała się przed człowiekiem zasiedlającym ją z trzech kierunków, od strony Bugu, od strony Niemna i od Mazowsza. Głównie na podstawie „Metryki Mazowieckiej” można odtworzyć historyczny podział puszczy. Teren między Ełkiem a Nettą zajmowała Puszcza Rajgrodzka. Część tego terenu między rzeką Ełk, granicą krzyżacką, a Jeziorem Rajgrodzkim nazwano Czarnym Lasem, podkreślając w ten sposób, przewagę drzew liściastych w drzewostanie. Po stronie mazowieckiej wyróżniono 2 puszcze. Mniej więcej na północ od szosy Szczuczyn - Grajewo, za granicą krzyżacką, aż po okolice Drygał i Bajtkowa, ciągnęła się Puszcza Różyńska. Na południe od Puszczy Różyńskiej rozciągała się między Wissą, Ełkiem a Biebrzą Puszcza Dybła, której pozostałość tworzą Lasy Rudzkie [Wiśniewski1975]. Niewiele możemy powiedzieć o gospodarczym wykorzystaniu terenów w dolinie Biebrzy u schyłku średniowiecza. W Traktacie Salińskim książę Witold zastrzegł sobie prawo

do połowów zwierząt za ówczesną granicą krzyżacko-litewską, zezwalając także na polowanie wielkiemu mistrzowi w nadgranicznej puszczy litewskiej. Tereny, których dotyczyły zezwolenia znajdowały się pomiędzy rzekami: Ełkiem, Biebrzą i Nettą, a także na zachód od Szeszupy. Po pokoju melneńskim w 1422 roku rozpoczęła się bardziej intensywna eksploatacja puszcz nadbiebrzańskich. Puszcze po podzieleniu ich między 3 państwa stały się własnością ich władców. Cały obszar między rzekami Narew i Ełk, a granicą krzyżacką był własnością książąt mazowieckich, a na wschód od rzeki Ełk własnością wielkich książąt litewskich. Za prawo wchodzenia do puszczy i korzystania z jej dóbr bartnicy, rybacy, łowcy dawali daniny miodowe, rybne, leśne do Wizny, Goniądza i Rajgrodu, w których rezydowali namiestnicy władców. Bartnicy i rybacy mogli stawiać w puszczy tylko budy i szałasy. Trwałych budynków nie było wolno wznosić. Z ludności tej rekrutowali się też osocznicy, wyznaczeni do strzeżenia lasu. Była to uprzywilejowana klasa chłopska, zwolniona z licznych ciężarów. To właśnie osocznicy, jako pierwsi nadawali nazwy różnym miejscom w puszczy: bagnom, rzeczkom, wodom czy łąkom. W XVI w. zaczął się też proces wkraczania w dolinę Biebrzy i jej dopływów trwałego osadnictwa rolniczego. Łączyło się to z procesem rozdawnictwa ziem dokonywanego przez wielkich książąt litewskich. Bilans XVI i pierwszej połowy XVII w. był dla kompleksu puszcz nad Biebrzą i jej dopływami dość korzystny. Osadnictwo nie było silnie rozwinięte, a większość tego terenu należała do królewszczyzn. Ówcześni monarchowie (tacy jak Stefan Batory), byli zainteresowani w jej utrzymaniu i nie objęcia jej osadnictwem. Dla zwiększenia dochodów właściciele dóbr i dzierżawcy królewszczyzn starali się rozwinąć hutnictwo i przerób drewna w puszczach nad Biebrzą i jej dopływami. W drugiej połowie XVII w. odbudowano, zniszczoną w czasie wojen szwedzkich, rudę żelazną w Woźnej Wsi nad Jegrznią. Rudnicy wydobywali sami rudę darniową. W dzierżawie tajeńskiej nad Nettą wydzierżawiono dla kupca z Ełku prawo „na palenie popiołów i robienie potaszu”. Zaraz po rozbiorach Polski omawiany teren, w latach 1795-1807, znalazł się w granicach Prus, od 1807 r. wszedł w skład Księstwa Warszawskiego, a następnie „Królestwa Kongresowego”. Od 1816 r. na stanowisko sekretarza stanu i jednocześnie dyrektora generalnego lasów państwowych powołany został Ludwik Plater - wszechstronnie wykształcony leśnik. Stworzył on podstawy nowoczesnej gospodarki leśnej. Powołał również w 1818 r. Szkołę Szczególną Leśnictwa. W okresie tym funkcję nadleśniczego leśnictwa Rajgród pełnił Adam Formuz. Gospodarka leśna do I wojny światowej polegała głownie na pozyskaniu zwierzyny, miodu, siana z łąk, bursztynu i w niewielkiej ilości drewna. Lasy wraz z niedostępnymi bagnami pradoliny Biebrzy stanowiły ważny element strategiczny przed ekspansją pruską, wzmocniony sztucznie twierdzą Osowiec. W okresie I wojny światowej tereny nadleśnictwa znalazły się pod okupacją niemiecką. Wzmożone zapotrzebowanie na drewno odbiło się nadmierną eksploatacją lasów. W pobliżu obecnej siedziby nadleśnictwa wybudowano tartak i smolarnię. Sąsiadujące uroczysko „Bełda” zostało w dużej części wycięte. Przypuszczalnie porządkowanie i odnawianie tych powierzchni sięgało lat 30-tych XX wieku. W momencie uzyskania

niepodległości lasy obecnego obrębu Grajewo należały do leśnictwa Wizna, podzielonego na 5 straży: Ruda, Borowe Grądy, Podleśnicze, Żebry i Borzejewo. Obecne uroczyska Ławsk i Słucz stanowiły własność prywatną. Na terenie obecnego obrębu Rajgród lasy należały do Leśnictwa Rajgród podzielonego na 6 straży: Orzechówka, Grzędy, Rogowo, Promiska, Czarnoucha i Suchorzeczka. W 1918 r. teren obrębu Grajewo podzielono na 6 leśnictw: Ruda, Podlasek, Osowiec, Kapice, Białaszewo i Dobosz, przy czym lasy leżące przy twierdzy Osowiec (leśnictwo Osowiec i Białaszewo) ze względów strategicznych miały być całkowicie usunięte. W obrębie Rajgród zmiany nastąpiły dopiero w 1927 r., kiedy to zmieniono granice nadleśnictwa ( cześć lasów przeszła do nieistniejącego już Nadleśnictwa Białobrzegi) i utworzono 3 leśnictwa: Woźna Wieś, Wólka Brzozowa i Przechody. W 1921 r. utworzono rezerwat florystyczny „Grzędy”, którego celem było zachowanie unikalnych drzewostanów dębowych porastających śródleśne wydmy. W 1925 r. powołano ścisły rezerwat „Czerwone Bagno”. Pierwsze, prowizoryczne urządzanie nadleśnictwa Grajewo przeprowadzono w 1925 r., a definitywne w 1934. Zaprojektowano wtedy i przecięto linie podziału powierzchniowego, które zachowały się na uroczyskach: Ruda, Żebry i Kędziorowo. Utworzono dwa gospodarstwa: sosnowe i olszowe. Użytkowanie prowadzono zrębami zupełnymi o szer. 60-80 m z nawrotem cięć 3-5 lat w układzie ostępowym. Odnawiano sztucznie siewem lub sadzeniem. Na terenach zachwaszczających się przewidziano podsadzenia podokapowe. Kierunek cięć ustalono ze wschodu na zachód. Na wybranych fragmentach dopuszczono grabienie ściółki i wypasanie bydła. Prowizoryczny plan urządzenia lasu dla obecnego obrębu Rajgród przeprowadzono w roku 1921 i poddano rewizji w 1924 r. Utworzono dwa obręby: Bełda i Tajno, które to podzielono na trzy gospodarstwa: sosnowe, olszowe i sosnowe na mszarach. Definitywne urządzanie przeprowadzono w latach 1928-1929 zachowując stworzony podział na obręby i gospodarstwa. Plan ten jednak nie został zatwierdzony i w 1934 r. przeprowadzono korektę opracowując plan na lata 1935-1944. Administracyjnie nadleśnictwo podzielono na 3 leśnictwa: Tajno, Grzędy, Bełda, w których wyodrębniono 13 obchodów. Pod względem gospodarczym wyznaczono gospodarstwa: sosnowe o 100 –u letniej kolei rębu, olszowe z 80- cio letnią koleją rębu i sosnowe na mszarach. We wszystkich gospodarstwach stosowano zręby zupełne o szerokości 60-80 m i nawrotem cięć 3-4 lata. Okres II wojny światowej to czas rabunkowej gospodarki okupanta, prześladowania pracowników administracji leśnej i walka zbrojna konspiracyjnej AK, kryjącej się w niedostępnych bagnach. Leśnicy ofiarnie uczestniczyli w walce z okupantem, przechowując broń i amunicję, przeprowadzając grupy dywersyjne, udzielając schronienia walczącym, a w końcu biorąc czynny udział w walkach. Po zakończeniu wojny powierzchnia omawianego obiektu powiększyła się na mocy uchwały KRN o „Reformie Rolnej” o uroczyska Ławsk, Słucz, Ciszewo i kilka mniejszych kompleksów. W tym czasie porządkowano dewastacje wojenne, odnawiając duże powierzchnie halizn, jednak gospodarka leśna prowadzona była dość chaotycznie. Wpływały na to decyzje władz centralnych, wynikające z ówczesnej polityki gospodarczej. W 1965 r. przeprowadzono definitywne urządzanie gospodarstwa leśnego, w wyniku czego powstał plan na lata 1965-1975. Lasy podzielono na 3 gospodarstwa: rezerwatowe, krajobrazowe

i wodochronne oraz gospodarcze. Gospodarstwo lasów rezerwatowych wyłączono z użytkowania rębnego (rezerwaty: „Czapliniec”, „Czerwone Bagno”, „Grzędy” o łącznej powierzchni 2454,66 ha). Użytkowanie rębne prowadzono zrębami zupełnymi rębnią Ia z nawrotem cięć 3-5 lat z wyjątkiem lasów krajobrazowych (rębnia Ib z nawrotem cięć 5-7 lat). Poważnym problemem omawianego okresu były szkody wyrządzane przez zwierzynę, głównie łosia. Jedynym skutecznym sposobem pozostawało grodzenie upraw. W omawianym okresie nie stwierdzono większych pożarów i gradacji owadów. I rewizję urządzania lasu przeprowadzono w 1975 r., a jej efektem było opracowanie planu na lata 1975-1990. Lasy podzielono na grupy lasów i kategorie ochronności, w ramach których utworzono gospodarstwa: lasów rezerwatowych, lasów grupy I (lasów masowego wypoczynku i lasów krajobrazowych), lasów grupy II (lasów doświadczalnych IBL i lasów gospodarczych). Na siedliskach Bw, BMw, LMśw i Ol planowano rębnię zupełną Ib o szerokości 40-60 m i powierzchni do 4 ha z 5-letnim nawrotem cięć. W drzewostanach sosnowych na siedliskach Bśw i BMśw obowiązywała rębnia Ia o szerokości 60-80 m z nawrotem cięć 3-5 lat. W drzewostanach źle produkujących maksymalna powierzchnia obowiązującej rębni Ia wynosiła 9 ha. Cięcia rębne nie zostały wykonane w uroczyskach „Kapice” i „Ciszewo”, ze względu na brak możliwości odnowienia powierzchni pozrębowych. Poważne szkody w drzewostanach wyrządziła okiść z końca lat siedemdziesiątych i potężne burze z huraganami z listopada 1981 roku i marca 1983 roku. W latach 1989-1990 przeprowadzono prace urządzeniowe w ramach II rewizji urządzania lasu. Efektem tych prac było opracowanie planu na lata 1990-1999. Lasy podzielono na kategorie ochronności: lasy rezerwatowe, lasy grupy I – ochronne i lasy grupy II – gospodarcze. Utworzone zostały cztery gospodarstwa: specjalne, zrębowe, zrębowo- przerębowe i przerębowe. W 1992 roku na terenie rezerwatu Czerwone Bagno miały miejsce wielkie pożary, na powierzchni 2370 ha, które objęły nieużytki bagienne, torfy oraz w mniejszym stopniu drzewostany brzozowe II i III klasy wieku. W 1993 roku spłonęło dalszych 180 ha nieużytków bagiennych. W roku 1994 przeprowadzono zwalczanie brudnicy mniszki biopreparatem Dimilin na powierzchni 905 ha w lasach państwowych i 258 ha w przyległych lasach niepaństwowych. W 1993 roku na podstawie Rozporządzenia Rady Ministrów utworzono Biebrzański Park Narodowy. Nadleśnictwo przekazało do Parku 18472,24 ha gruntów. W latach 1998-1999 przeprowadzono III rewizję urządzania lasu i opracowano plan urządzenia gospodarstwa leśnego na okres 2000-2009. Przy ustaleniu elementów taksacyjnych i zapasu posłużono się metodą relaskopową. Pracami urządzeniowymi objęto powierzchnię 12064,29 ha (11007,00 ha powierzchni leśnej). Lasy podzielono na kategorie ochronności: rezerwaty, lasy ochronne i lasy gospodarcze. Utworzone zostały cztery gospodarstwa: specjalne, zrębowe, zrębowo-przerębowe i przerębowe. Prace związane z IV rewizją urządzeniową przeprowadzono w latach 2007—2009 i opracowano plan urządzenia lasu na lata 2010-2019. Objęto nimi 12087,48 ha (w tym 11091,36 ha powierzchni leśnej). Miąższość zasobów leśnych ustalono statystyczną metodą reprezentacyjną, zakładając kołowe powierzchnie próbne w drzewostanach II i starszych klas wieku. Zarówno podział na kategorie ochronności jak i na gospodarstwa pozostał niezmieniony w stosunku do III rewizji.

W roku 2010 przez obręb Grajewo przeszła wichura, powodując znaczne szkody w drzewostanach. Szkody te spotęgowały obfite opady śniegu pod koniec roku. W wyniku tych klęsk do końca 2011 roku uprzątnięto niemal 45 000 m3 drewna. Zmiany powierzchni Nadleśnictwa Rajgród, według kolejnych rewizji urządzania lasu, przedstawia poniższa tabela.

Tabela 26. Zmiany powierzchni Nadleśnictwa Rajgród w latach 1965-2020 Obręb Nadleśnictwo Rajgród Rewizja - rok Grajewo Rajgród powierzchnia w ha 1 2 3 4 1965* 10489,31 12281,68 22770,99 I – 1975 10543,26 14598,82 25142,08 II – 1991 12833,25 15801,22 28634,47 III – 2000 8696,28 3367,95 12064,23 IV – 2010 8724,40 3363,08 12087,48 V – 2020 8744,15 3363,87 12108,02 * definitywne urządzanie lasu

5.2. Obiekty kultury materialnej i budownictwa Krajobraz kulturowy kształtował się w stosunkowo krótkim czasie i znajdował się w obrębie jednego obszaru historycznego i kulturowego od zalążków osadnictwa do chwili obecnej. Przekształcenia krajobrazu, w wyniku presji antropogenicznej, rozpoczęło się na przełomie XV i XVI wieku. Specyficzne położenie, późne osadnictwo oraz kolejne niszczące wojny skutkowały stosunkowo niewielką ilością zabytków kultury materialnej w zasięgu terytorialnym Nadleśnictwa Rajgród.

Ryc. 36. Zespół klasztorny zakonu Pijarów w Szczuczynie (fot. G. Siemieńczuk)

Na szczególną uwagę zasługuje zespół klasztorny Pijarów w Szczuczynie z przełomu XVII i XVIII wieku. Zachowało się kilka obiektów sakralnych głównie z okresu XVIII-XIX wieku oraz drobna architektóra drewniana z przeważnie z przełomu XIX i XX wieku. Na uwagę zasługuje również fragment umocnień Twierdzy Osowiec Fort II (pozycja zarzeczna). Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do wojewódzkiej ewidencji zabytków znajduje się poniżej (dane z BIP Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Białymstoku – Rejestr A, stan na 16 lipca 2019 r.). Powiat grajewski Gmina Grajewo Białaszewo - nagrobki o zabytkowym charakterze na cmentarzu rzym.-kat., nr rej.: 368 z 18.04.1988 Białogrądy - mogiła zbiorowa z okresu I wojny światowej, nr rej.: A-584 z 14.04.2015 Kurejwa - zespół dworsko-parkowy, nr rej.: 175 z 21.07.1981: - dwór - ogród z terenem d. sadu Lipińskie - zespół cmentarzy wojennych (żołnierzy niemieckich): cmentarz z I i cmentarz z II wojny światowej, nr rej.: A-512 z 7.12.1993 Ruda - cmentarz wojenny z I wojny światowej, nr rej.: A-511 z 7.12.1993 Wojewodzin - aleja przy drodze Wojewodzin-Wierzbowo, nr rej.: 180 z 27.07.1981 Grajewo - miasto - zespół kościoła par. p.w. św. Trójcy, 2 poł. XIX-XX, nr rej.: A-384 z 31.01.1989: - kościół - dzwonnica - plebania - cmentarz rzymsko-katolicki, XIX-XX, nr rej.: 365 z 18.04.1988 - kasyno, 1910 r., ul. Wojska Polskiego 72, nr rej. A-179 z 9.01.2008 r. - dawny urząd celny, ul. Strażacka 6b, 1895, nr rej.: A-9 z 31.12.1999 - szkoła, ul. Ełcka 11, ok. 1920, nr rej.: A-499 z 12.10.1993 - budynek szkoły podstawowej, ul. Szkolna 12, 1929-1932, nr rej.: A-545 z 27.06.1996 - dworzec kolejowy, 1873, nr rej.: A-288 z 17.06.1987 - wieża ciśnień, 1896, nr rej. A-153 z 17.10.2006 - zespół budynków przy ul. Piłsudskiego 14 i 16 (domy mieszkalne urzędników kolejowych), 1882, nr rej.: A-500 z 15.10.1993

Gmina Radziłów Kramarzewo - kościół parafialny p.w. św. Barbary, drewniany, 1 poł. XVIII, nr rej.: 19 z 29.04.1958 - dzwonnica, drewniana, nr rej.: 20 z 29.04.1958 Radziłów - teren części miasta, nr rej.: 116 z 29.04.1958 - plebania, 1881-83, nr rej.: 121 z 27.04.1981 - nagrobki o charakterze zabytkowym (9 nagrobków) na cmentarzu rzymsko-katolickim, 1842-1945, nr rej.: 297 z 10.06.1987 - cmentarz - mogiła ludności żydowskiej, 1941, nr rej.: A-445 z 30.12.1991 - chata (dom), ul. Łomżyńska 11, drewniany, 1890, nr rej.: 101 z 24.04.1981 - dom, pl. 500-lecia 5, drewniany, ok. 1920, nr rej.: A-404 z 8.05.1990 - dom, pl. 500-lecia 22, drewniany, pocz. XX, nr rej.: A-405 z 9.05.1990 - dom, pl. 500-lecia 32, drewniany, 1891, nr rej.: 100 z 24.04.1981 - dom, ul. Szczuczyńska 2, drewniany, 1912, nr rej.: A-396 z 28.10.1989 - dom, ul. Szczuczyńska 5, drewniany, po 1920, nr rej.: A-393 z 1.08.1989 - dom, ul. Szczuczyńska 11, drewniany, po 1920, nr rej.: A-399 z 28.03.1990 Słucz - kościół par. p.w. Narodzenia NMP, 1911, nr rej.: 97 z 23.04.1981 - cmentarz rzym.-kat. (część), nr rej.: 298 z 10.06.1987 - zespół dworsko - ogrodowy, nr rej.: 234 z 17.09.1986 - dwór, nr rej. nr rej: 98 z 23.04.1981 Gmina Rajgród Bełda - cmentarz wojenny z I wojny światowej, nr rej.: 266 z 9.03.1987 Czarna Wieś - cmentarz wojenny z I wojny światowej, nr rej.: 271 z 10.03.1987 Kosiły - cmentarz wojenny z I wojny światowej, nr rej.: 270 z 10.02.1987 Kosówka - cmentarz wojenny z II wojny światowej, 1939-1945, nr rej.: A-425 z 30.12.1991 Opartowo - założenie dworsko-ogrodowe, k. XIX, nr rej.: 230 z 5.09.1986 Rajgród - miasto - historyczny układ przestrzenny, nr rej.: A-356 z 15.04.1988 - kościół parafialny p.w. Narodzenia NMP, 1905-12, nr rej.: A-395 z 11.08.1989 - najstarsza część cmentarza rzym.-kat. z 2 poł. XIX z kaplicą cmentarną z 1 poł. XIX, , nr rej.: 357 z 11.03.1988 - mogiła powstańca z 1864, ul. Warszawska, nr rej.: A-418 z 30.12.1991 - dom, ul. Warszawska 20, k. XIX, nr rej.: A-202 z 11.10.1985

Rydzewo - kościół par. p.w. św. Wojciecha, drewniany, 2 poł. XIX, nr rej.: 78 z 2.05.1980 - nagrobki i krzyże żeliwne na cmentarzu przykościelnym, nr rej.: 349 z 22.12.1987 Tama - cmentarz wojenny z I wojny światowej, nr rej.: A-418 z 30.12.1991 - mogiła powstańców z 1864 r. (w lesie “Choinki”), 1864, nr rej.: A-417 z 30.12.1991 - mogiła rodziny Nowickich z II wojny światowej (w lesie “Choinki”), nr rej.: A-419 z 30.12.1991 Wojdy - założenie dworsko-ogrodowe, pocz. XX, nr rej.: 231 z 9.09.1986 - młyn wodny, XIX/XX, nr rej.: 381 z 24.01.1989 Gmina Szczuczyn Bęćkowo - XVIII wieczny ogród dworski o powierzchni 4 ha za starymi drogami i starodrzewem otoczony polami ornymi, nr rej.: 11 z 6.06.1956 - dwór, nr rej.: 12 z 6.06.1956 Bzury - założenie dworsko - parkowe, k. XIX, nr rej.: 177 z 21.07.1981 Chojnowo - założenie ogrodowe, XIX/XX, nr rej.: 84 z 24.07.1980 oraz 182 z 27.07.1981 Niećkowo - zespół dworski, XIX/XX: - dwór, nr rej.: 77 z 6.05.1980 - park, nr rej.: 49 z 23.11.1978 - spichrz, XVII/XVIII, nr rej.: 128 z 28.04.1981 Niedźwiadna - kościół parafialny p.w. św. Stanisława Biskupa, XVI, nr rej.: 26 z 29.12.1964 - dzwonnica drewniana, 1760, nr rej.: 27 z 29.12.1964 - cmentarz rzymsko-katolicki (część najstarsza), 1 poł. XIX, nr rej.: 366 z 18.04.1988 Szczuczyn - historyczny układ urbanistyczny, nr rej.: A-193 z 29.08.1986 - zespół klasztorny pijarów, XVII/XVIII: - kościół barokowy ob. par. p.w. Imienia NMP , nr rej.: 9 z 26.03.1956 - zespół poklasztorny, nr rej.: 10 z 30.03.1956 - cmentarz rzymsko-katolicki, k. XVIII-XX, nr rej.: 303 z 12.06.1987 - zespół dawnej poczty, 1824, nr rej.: 192 oraz 25, z 29.12.1964: - budynek główny - oficyna - wozownia - ruiny zamku Szczuków, XVII-XVIII, nr rej.: 197 z 29.12.1964

- park miejski, ul. Ogrodowa - Nowa, 1882, nr rej.: 218 z 16.12.1985 - dom z oficyną, pl. Tysiąclecia 1, nr rej.: A-201 z 11.10.1985 Gmina Wąsosz Modzele - dwór, 1937, nr rej.: A-498 z 5.10.1993 Wąsosz - układ przestrzenny miejscowości, nr rej.: A-311 z 31.08.1987 - kościół parafialny p.w. Przemienienia Pańskiego, XVI, nr rej.: 14 z 27.07.1956 - dzwonnica, drewniana, XVIII, nr rej.: 13 z 13.07.1956 - kościół karmelitów p.w. NMP, 1605, nr rej.: A-209 z 17.06.1986 - cmentarz rzymsko-katolicki (część najstarsza), nr rej.: 328 z 14.09.1987 - cmentarz-mogiła ludności cywilnej z II wojny światowej, 1939-1945, nr rej.: A-429 z 30.12.1991 Powiat moniecki Gmina Goniądz Osowiec - twierdza Osowiec, 1882-92, nr rej.: A-551 z 9.10.1998: - fort II (pozycja zarzeczna)

5.3. Zabytki archeologiczne Obszar Nadleśnictwa Rajgród jest ubogi w zabytki archeologiczne. Wynika to z faktu późnej i mocno rozproszonej kolonizacji tego terenu. Wykaz zabytków archeologicznych w granicach administracyjnych nadleśnictwa umieszczono poniżej (dane z BIP Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Białymstoku – Rejestr C, stan na 21 stycznia 2019 r.). Powiat grajewski Gmina Rajgród Rajgród - miasto - grodzisko wczesnośredniowieczne zw. „Góra Zamkowa”, X-XIII w. Nr rej. C-30, dec. X-1/7/66 z dn. 07.03.1966 r.

5.4. Mogiły i miejsca pamięci narodowej W zasięgu Nadleśnictwa Rajgród znajdują się cmentarze, mogiły, miejsca straceń i krzyże upamiętniające tragiczne wydarzenia z okresu I i II wojny światowej i powstań narodowych oraz obiekty historyczne. Część cmentarzy i mogił uległa zatarciu. Charakterystyczną cechą tego terenu jest znaczna ilość małych cmentarzy wojennych, z okresu I wojny światowej oraz pojedynczych mogił z okresu II wojny światowej. Poniżej wymieniono miejsca pamięci narodowej znajdujące się na gruntach w zarządzie Nadleśnictwa Rajgród.

Obręb Grajewo  Krzyż z II wojny światowej – oddz. 72h,  Ruiny tartaku z okresu I wojny światowej – oddz. 92a, 99a,  Groby z okresu międzywojennego ludzi pracujących w tartaku – oddz. 92b,  Pozostałości sieci kolejki wąskotorowej z okresu I wojny światowej – Leśnictwo Podlasek,  Cmentarz, mogiły żołnierzy z lat 1914-1918 – oddz. 213a,  Rów przeciwczołgowy z okresu II wojny światowej długości ok. 4700m – oddz. 222, 224, 229, 230, 233, 234, 235, 237, 238, 241, 242,  Krzyż z okresu międzywojennego - oddz. 178c,  Budynek leśniczówki i stodoła z 1820 roku – oddz. 111c,  Mogiła nieznanego żołnierza – oddz. 109a,  Krzyż postawiony w miejscu zamordowania mieszkańca wsi Żebry, mogiłkowa droga z II wojny światowej – oddz. 263b,  Fortyfikacje – oddz. 18a, j, k, n,  Miejsce zamordowania i grób żołnierza polskiego z II wojny światowej – oddz. 303d.

Obręb Rajgród  Cmentarz żydowski – oddz. 4h, 7f,  Krzyż i pomnik św. Brunona, pomnik pamięci leśników – oddz. 13f,  Pomnik żołnierzy A.K. - oddz. 16b,  Mogiła 2 osób zamordowanych przez hitlerowców w 1943 roku – oddz. 21a,  Pomnik upamiętniający męczeńską śmierć Jana Omilianiuka, gajowego tutejszych lasów – oddz. 49b,  Miejsce kultu religijnego – kapliczka – oddz. 70b,  Krzyż z 1902 roku – oddz. 72b,  Mogiła zamordowanych członków rodziny Popków, mieszkańców wsi Woźnawieś z 1940 roku –II wojna światowa – oddz. 72b,  Mogiła z okresu II wojny światowej – oddz. 72g,  Obelisk ku czci pomordowanych, miejsce rozstrzelania mieszkańców okolicznych wsi – II wojna światowa – oddz. 72g,  Krzyż i mogiła w miejscu pochówku dwojga nieznanych ludzi rozstrzelanych podczas I wojny światowej – oddz. 103g,

 Krzyż – oddz. 115h,  Cmentarz osób rozstrzelanych w latach 1941-45. Ofiary obozu koncentracyjnego w Boguszach – oddz. 117a,  Kapliczka Matki Boskiej – oddz. 127f,  Kapliczka św. Huberta – oddz. 134d.

Ryc. 37. Pomnik poświęcony żołnierzom AK poległym na Grzędach, obr. Rajgród – oddz. 16b (fot. G. Siemieńczuk)

6. Zagrożenia środowiska przyrodniczego Trwałość ekosystemów zależy m.in. od możliwości ograniczenia czynników niszczących, będących ubocznym skutkiem działalności człowieka. Równocześnie środowisko przyrodnicze podlega naturalnym przeobrażeniom, na które wpływ mają czynniki klimatyczne, glebowe oraz interakcje między organizmami. 6.1. Środowisko przyrodnicze i oddziaływanie na nie człowieka Środowisko przyrodnicze jest miejscem przenikania się litosfery, atmosfery, hydrosfery i biosfery, a jednocześnie miejscem zachodzenia wszystkich procesów geograficznych. Składa się z następujących komponentów: budowy geologicznej, rzeźby terenu, klimatu, stosunków wodnych, gleby, szaty roślinnej i świata zwierzęcego. Stanowi złożony efekt oddziaływania różnorodnych sił przyrody i podlega stale ewolucyjnym zmianom. Na skutek błędów w gospodarowaniu i rabunkowej eksploatacji zasobów naturalnych środowisko przyrodnicze jest współcześnie w wielu miejscach zdegradowane lub silnie zagrożone degradacją. Niekiedy zawęża się pojęcie środowiska przyrodniczego do jego części naturalnej, rozpatrując ją z wyłączeniem oddziaływania człowieka. Pierwotnymi przyczynami obniżenia naturalnej odporności ekosystemów leśnych są przekształcenia, jakim uległy one na skutek nieprawidłowego gospodarowania. Na terenie Nadleśnictwa Rajgród zjawiskiem takim jest odwodnienie znacznych obszarów ekosystemów bagiennych. Doprowadziło to do mineralizacji torfowisk i znacznego zubożenia składu gatunkowego drzewostanów. Innym niekorzystnym zjawiskiem, wprowadzonym przez człowieka, jest uproszczenie i niedostosowanie składu gatunkowego drzewostanów do siedliska. Nieprzestrzeganie regionalizacji przyrodniczo-leśnej w obrocie nasionami, spowodowało powstawanie drzewostanów nieprzystosowanych do lokalnych warunków klimatycznych. W takiej sytuacji nastąpił znaczny wzrost podatności lasów na szkodliwy wpływ czynników antropogenicznych, biotycznych i abiotycznych, powodujących zjawiska chorobowe o charakterze łańcuchowym. Czynniki antropogeniczne są zwykle początkowym stadium procesów chorobowych. Drzewostany poddane długotrwałemu oddziaływaniu zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego i wód są narażone na poważne uszkodzenia ze strony owadów, grzybów patogenicznych czy niekorzystnych czynników atmosferycznych. 6.2. Czynniki wpływające na trwałość ekosystemów leśnych O trwałości ekosystemów leśnych lub o ich zagrożeniu decydują następujące grupy czynników:  czynniki naturalne – endogeniczne, np. naturalne procesy sukcesyjne wywołane i zachodzące w środowiskach leśnych, tendencje rozwojowe drzewostanów, efekty wzajemnego oddziaływania organizmów leśnych,  czynniki naturalne – egzogeniczne, obejmujące efekty zmian makroklimatu i krajobrazu, zachodzące bez wpływu człowieka,  czynniki paraendogeniczne, obejmujące wszelkie presje na środowisko leśne wywołane gospodarczą działalnością człowieka w ekosystemach i fizjocenozach leśnych, np. dokonywanie przez człowieka niewłaściwych zmian składu gatunkowego drzewostanów przez wprowadzanie gatunków drzew nieodpowiednich dla danego siedliskowego typu

100

lasu, niewłaściwy, pod względem genetycznym, dobór nasion lub sadzonek drzew, błędne zabiegi pielęgnacyjne w różnych fazach rozwojowych lasu lub ich brak,  czynniki antropoegzogeniczne, obejmujące wszelkie formy presji wywieranej przez człowieka na środowisko leśne, nie wiążące się z zadaniami gospodarki leśnej, np. wpływ przemysłowych zanieczyszczeń powietrza na lasy, pożary leśne, odwodnienie i zawodnienie terenów leśnych, nadmierna penetracja lasów w celach turystycznych i rekreacyjnych. Wymienione grupy czynników (stresorów), bądź poszczególne czynniki, oddziałują na ekosystemy leśne z różnym nasileniem, zależnym nie tylko od wartości bezwzględnej stresora, ale i od podatności na niego ekosystemu leśnego, związanej ze stopniem jego naturalności. Wszystkie grupy czynników, w swoim oddziaływaniu na las, są przeważnie wzajemnie powiązane i mają określoną hierarchię oraz zakres występowania. Kombinacja różnego rodzaju zanieczyszczeń powietrza, kwaśne deszcze, predyspozycje chorobowe drzewostanów, warunki pogodowe (długotrwałe susze), obniżenie poziomu wód gruntowych oraz gradacje owadów i grzybów, decydują o rozszerzeniu się szkód w lasach. Znajduje to również swoje odbicie w coraz ostrożniejszym traktowaniu związków siarki, azotu i innych szkodliwych pierwiastków, jako jedynego bezpośredniego czynnika sprawczego chorowania i zamierania lasów, a wskazywaniu na wpływ zmian klimatu oraz przenawożenia azotem, jako głównych czynników środowiskowych decydujących o przyszłości lasów. 6.3. Rodzaje zagrożeń Trwałość ekosystemów leśnych zależy m.in. od ilości i rozmieszczenia lasów oraz od możliwości ograniczenia czynników niszczących, będących ubocznym skutkiem działalności gospodarczej w środowisku leśnym lub poza nim. Równocześnie lasy podlegają naturalnym przeobrażeniom sukcesyjnym i rozwojowym, które zależą od czynników klimatycznych, glebowych lub następują w wyniku bezpośrednich zależności między organizmami leśnymi. Główne czynniki zagrożenia środowiska leśnego:  antropogeniczne – powstają w wyniku działalności człowieka, która przynosi szkody w lasach,  abiotyczne (fizyczne) – powstają w wyniku oddziaływania na las warunków przyrody nieożywionej,  biotyczne – powstają w wyniku procesów życiowych grzybów i zwierząt. Czynniki antropogeniczne:  zanieczyszczenia powietrza (energetyka, gospodarka komunalna, transport),  zanieczyszczenia wód i gleb (przemysł, gospodarka komunalna, rolnictwo),  przekształcanie powierzchni ziemi (inwestycje, górnictwo),  zmiany stosunków wodnych (melioracje),  struktura drzewostanów (dominacja gatunków iglastych, drzewostany iglaste na siedliskach lasowych),  pożary lasu,  szkodnictwo leśne (bezprawne korzystanie z lasu, kłusownictwo, kradzieże i niszczenie mienia),

101

 niewłaściwe zabiegi hodowlano-ochronne (schematyczne postępowanie, nadmierne użytkowanie, zaniechanie pielęgnacji). Czynniki abiotyczne:  czynniki atmosferyczne: anomalie pogodowe (ciepłe zimy, niskie temperatury, późne przymrozki, upalne lata, obfity śnieg i szadź, huragany), czynniki termiczno – wilgotnościowe (niedobór wilgoci, powodzie), wiatr (dominujący kierunek, huragany),  właściwości gleby: wilgotnościowe (niski poziom wód gruntowych), żyznościowe (gleby piaszczyste, gleby porolne),  warunki fizjograficzne (warunki górskie). Czynniki biotyczne:  szkodniki owadzie (pierwotne, wtórne),  grzybowe choroby infekcyjne (liści i pędów, pni, korzeni),  nadmierne występowanie roślinożernych ssaków. 6.4. Zagrożenia antropogeniczne 6.4.1. Zanieczyszczenia powietrza Emisja zanieczyszczeń do powietrza Ocenę zanieczyszczeń powietrza przeprowadza się w oparciu o Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 24 sierpnia 2012 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. 2012 poz. 1031) oraz Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 13 września 2012 r. w sprawie dokonywania oceny poziomów substancji w powietrzu (Dz. U. 2012 poz. 1032). Głównymi źródłami zanieczyszczeń powietrza, na przedmiotowym terenie, są ciepłownie miejskie, lokalne oraz rozproszone źródła emisji z sektora komunalno – bytowego, z kotłowni indywidualnych oraz emisje komunikacyjne związane z ruchem pojazdów, głównie tranzytową drogą krajową nr 61. Do substancji mających największy udział w emisji zanieczyszczeń, pochodzących głównie ze spalania energetycznego węgla, oleju opałowego, gazu ziemnego i drewna należą: dwutlenek siarki, tlenki azotu, tlenek węgla i pyły. Powiat grajewski charakteryzuje się stosunkowo niewielkim poziomem emisji zanieczyszczeń do powietrza oraz bardzo nierównomiernym rozmieszczeniem obiektów emitujących zanieczyszczenia do powietrza. Główne źródła emisji skoncentrowane są na terenie Grajewa. Najważniejszymi z nich są instalacje technologiczne i instalacje energetycznego spalania paliw zlokalizowane na terenie „Pfleiderer Grajewo” Sp. z o.o., Pfleiderer MDF Sp. z o.o., Ciepłowni Miejskiej PEC Sp. z o.o. oraz Spółdzielni Mleczarskiej „MLEKPOL” Zakład Produkcji Mleczarskiej w Grajewie [WIOŚ W BIAŁYMSTOKU 2018b]. W 2017 roku, emisja zanieczyszczeń gazowych z zakładów szczególnie uciążliwych w powiecie grajewskim, wyniosła 1595 ton (bez dwutlenku węgla). Stanowiło to ok. 18% emisji gazowej w woj. podlaskim. Największy udział w emisji zanieczyszczeń gazowych - 99,5%, miał dwutlenek węgla. Emisja całkowita z uwzględnieniem tego zanieczyszczenia wyniosła 324712 ton/rok. Emisja zanieczyszczeń pyłowych z zakładów szczególnie

102

uciążliwych w 2017 roku wyniosła 220 ton, w tym ok. 11% pochodziło ze spalania paliw [WIOŚ W BIAŁYMSTOKU 2018b]. Emisja pyłowa z większości kotłowni komunalnych i zakładowych jest skutecznie redukowana w urządzeniach odpylających. Wg danych GUS, w 2017 roku, w różnego typu urządzeniach, zatrzymanych lub zneutralizowanych zostało 38249 ton zanieczyszczeń pyłowych i zanieczyszczeń gazowych. Emisja zanieczyszczeń gazowych jest ciągle bardzo wysoka, na co rzutuje głównie bardzo duża emisja dwutlenku węgla i niewielka redukcja tych zanieczyszczeń [WIOŚ W BIAŁYMSTOKU 2018b]. Biorąc pod uwagę powyższe dane należy stwierdzić, że zanieczyszczenia powietrza mogą nieznacznie negatywnie oddziaływać na środowisko leśne na obszarze Nadleśnictwa Rajgród. Zwiększone oddziaływanie może wstępować w najbliższym sąsiedztwie Grajewa. 6.4.2. Zanieczyszczenia wód Do zanieczyszczeń wód i gleb na terenie nadleśnictwa przyczyniają się przede wszystkim ścieki odprowadzane z terenów miejskich i wiejskich oraz chemizacja rolnictwa. Wody powierzchniowe płynące Ocenę jakości wód powierzchniowych, przeprowadza się w oparciu o Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 21 lipca 2016 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jakości dla substancji priorytetowych (Dz. U. 2016 poz. 1187). Podstawą programu badań monitoringowych wód powierzchniowych płynących jast Program Państwowego Monitoringu Środowiska na lata 2016-2020. Poprzedni cykl obejmował lata 2010-2015. Do czasu zbadania JCWP w nowym cyklu badawczym obowiązuje ocena odziedziczona z poprzedniego badania. [WIOŚ W BIAŁYMSTOKU 2018b]. Przeprowadzone badania JCWP rzek i ich odcinków w zasięgu terytorialnym nadleśnictwa zestawiono w poniższej tabeli.

Tabela 27. Klasyfikacja stanu/potencjału ekologicznego, stanu chemicznego i stanu wód w 2017 roku, z uwzględnieniem wyników z cyklu badań 2010-2016

Punkt pomiarowo Stan/potencjał Stan Lp. JCWP Stan wód -kontrolny ekologiczny chemiczny

1 2 3 4 5 6 Biebrza od Horodnianki do 1 Osowiec umiarkowany dobry zły Ełku bez Ełku poniżej stanu 2 Biebrza od Ełku do ujścia Burzyn-Rutkowskie umiarkowany zły dobrego ocena w pp-k : 3 Grajewo* nie badany dobry Ełk od wypływu z jez. ocena w pp-k : 4 Szymany* nie badany zły Ełckiego do ujścia dobry poniżej stanu 5 Osowiec umiarkowany dobrego Jegrznia od wypływu z jez. 6 Dręstwo do rozdzielenia się w Kuligi słaby dobry zły Kuligach poniżej stanu 7 Kanał Kuwasy ujście słaby zły dobrego poniżej stanu 8 Kanał Łęg ujście umiarkowany zły dobrego

103

Punkt pomiarowo Stan/potencjał Stan Lp. JCWP Stan wód -kontrolny ekologiczny chemiczny

1 2 3 4 5 6 poniżej stanu 9 Klimaszewnica Klimaszewnica umiarkowany zły dobrego 10 Dopływ spod Konopek Konopki umiarkowany nie badany zły poniżej stanu 11 Dopływ w m. Łoje Awissa Łoje Awissa zły zły dobrego poniżej stanu 12 Matlak Radziłów słaby zły dobrego Wissa od źródeł do dopł. w 13 Wąsosz umiarkowany nie badany zły Wąsoszu z dopł. w Wąsoszu Wissa od dopł. w Wąsoszu poniżej stanu 14 Czachy umiarkowany zły do ujścia dobrego * pp-k badany tylko w 2014 roku, w celu oceny oddziaływania na rzekę Ełk miasta Grajewo

We wszystkich JCWP stan wód oceniono jako zły (alternatywą jest stan dobry). W 8 JCWP stan ekologiczny oceniono jako umiarkowany, w 3 JCWP stan ten oceniono jako słaby, a w 1 JCWP jako zły. We wszystkich 4 JCWP w których stan ekologiczny oceniono jako słaby lub zły (Jegrznia od wypływu z jez. Dręstwo do rozdzielenia się w Kuligach na stare koryto i Kanał Woźnawiejski, Matlak, Kanał Kuwasy i Dopływ w m. Łoje Awissa) o obniżeniu klasyfikacji decydował głównie indeks ichtiologiczny [WIOŚ W BIAŁYMSTOKU 2018b]. Biebrza - o klasyfikacji końcowej zadecydowały tylko 2 wskaźniki: indeks ichtiologiczny (IRS Olsztyn) oraz maksymalne roczne stężenie rtęci. Badania wykonano z zachowaniem wszystkich wymogów procedury poboru i oznaczania. Nie znaleziono podstawy do odrzucenia wyników, chociaż nie mają one widocznego związku z antropopresją. Jegrznia - o pogorszeniu klasyfikacji końcowej w stosunku do oceny poprzedniej zadecydowały zarówno wskaźniki biologiczne (indeks ichtiologiczny), jak i fizykochemiczne oraz chemiczne. Pogorszenie oceny rocznej w stosunku do poprzedniej nie wynika z pogorszenia jakości wody, tylko ze zmiany obowiązujących dopuszczalnych norm. W zarządzie Nadleśnictwa Rajgród, w oddziale 14g,h, znajduje się niewielka mechaniczna oczyszczalnia ścieków, która obsługuje siedzibę nadleśnictwa i osadę w Tamie. Oczyszczone ścieki trafiają pośrednio do jeziora Rajgrodzkiego i dalej do rzeki Jegrznia. Ełk - o obniżeniu klasyfikacji końcowej zadecydowały zarówno wskaźniki biologiczne (makrofity) jak również fizykochemiczne i chemiczne. Rzeka płynie przez tereny użytkowane rolniczo oraz przez tereny bagienne (Biebrzański Park Narodowy). W górnym odcinku JCWP jest odbiornikiem znacznej ilości ścieków oczyszczonych z 2 oczyszczalni komunalnych (w Prostkach i Grajewie) oraz z oczyszczalni przemysłowych w Grajewie. Dobra praca oczyszczalni w Grajewie wpływa na widoczną na przestrzeni ostatnich lat, poprawę jakości fizykochemicznej wody w rzece. Wskaźniki biologiczne pokazują długofalową jakość wody. Ich poprawa wymaga dłuższego czasu. W 2017 roku po raz pierwszy do oceny włączono wskaźniki badane w tkankach organizmów zwierząt wodnych (biotach). Są one wskaźnikiem kumulowania się zanieczyszczeń. Wissa od dopływu w Wąsoszu do ujścia jest jedną z nielicznych rzek w województwie podlaskim, której stan ekologiczny i stan chemiczny, a co za tym idzie stan ogólny w 2015

104

roku oceniono jako dobry. Mimo, że jakość wody nie uległa zmianie, jej ocena przeprowadzona w 2016 roku, zgodnie z nowym rozporządzeniem, była zdecydowanie gorsza [WIOŚ W BIAŁYMSTOKU 2018b]. Wody powierzchniowe stojące Najważniejsze zbiorniki wód stojących na przedmiotowym terenie stanowią jeziora: Rajgrodzkie i Dręstwo. Szerokie badania tych jezior prowadzono w 2014 roku (monitoring diagnostyczny), a w 2017 roku na obu jeziorach prowadzono badania w ramach monitoringu operacyjnego (węższy zakres badań). W poniższej tabeli przedstawiono podsumowanie przeprowadzonych badań [WIOŚ W BIAŁYMSTOKU 2018b].

Tabela 28. Ocena JCWP jezior: Rajgrodzkiego i Dręstwo

Stan Stan Lp. JCWP Ocena biologiczna Stan wód ekologiczny chemiczny

1 2 3 4 5 6 Rok 2014 – monitoring diagnostyczny 1 Jezioro Rajgrodzkie klasa III umiarkowany dobry zły 2 Jezioro Dręstwo klasa II umiarkowany dobry zły Rok 2017 – monitoring operacyjny 1 Jezioro Rajgrodzkie klasa II umiarkowany nie badany zły 2 Jezioro Dręstwo klasa III umiarkowany nie badany zły

Wody podziemne Podstawą oceny stanu chemicznego wód podziemnych od roku 2016 jest Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 21 grudnia 2015 r. w sprawie kryteriów i sposobu oceny stanu jednolitych części wód podziemnych (Dz. U. 2016 poz. 85). Monitoring jakości wód podziemnych prowadzi Państwowy Instytut Geologiczny w sieci piezometrów, obejmujących wszystkie JCWPd (Jednolite Części Wód Podziemnych). W zasięgu terytorialnym nadleśnictwa ostatnie badania prowadzone były w 2016 roku, w ramach monitoringu diagnostycznego, w miejscowościach: Grajewo, Miecze, Rajgród i Sojczyn Borowy. Wody odwiertu w Grajewie, na głębokości do stropu warstwy wodonośnej 143m, wykazały II klasę - dobry stan chemiczny. W Rajgrodzie, w ujęciu o głębokości do stropu warstwy wodonośnej 17 m, wykazano wody III klasy - dobry stan chemiczny. O klasyfikacji zadecydowały stężenia: azotanów i wapnia. Obecność podwyższonego stężenia azotanów można wiązać z rolniczym charakterem użytkowania terenu i małą głębokością ujęcia, wskazuje to na pochodzenie antropogeniczne tego zanieczyszczenia. W miejscowości Miecze, wody na głębokość do stropu 142 m, wykazały V klasę - zły stan chemiczny. O klasyfikacji zadecydowało stężenie potasu (V klasa), w granicach IV klasy mieściły się wodorowęglany, a w granicach klasy III: żelazo, tlen i wapń. Zestawienie wskaźników przekraczających granice stanu dobrego (potas i wodorowęglany) oraz głębokość, z jakiej pobrano wodę do badań, nie wskazują na antropopresję. W Sojczynie Borowym na głębokość do stropu warstwy wodonośnej 24 m wykazano wody I klasy. O klasyfikacji zadecydowały stężenia: żelaza i manganu (II klasa) - pochodzenie geogeniczne. Wodę z ujęcia zakwalifikowano do dobrego stanu chemicznego [WIOŚ W BIAŁYMSTOKU 2018b].

105

6.4.3. Zanieczyszczenia gruntów Ustawa z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz. U. 2013 poz.21) określa zasady postępowania z odpadami w sposób zapewniający ochronę życia i zdrowia ludzi oraz ochronę środowiska zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju, a w szczególności zasady zapobiegania powstawaniu odpadów lub ograniczania ilości odpadów i ich negatywnego oddziaływania na środowisko, a także odzysku lub unieszkodliwiania odpadów. Odpady przemysłowe W powiecie grajewskim sektor przemysłowy zdominowany jest głównie przez przetwórstwo rolno-spożywcze, z przewagą przemysłu mleczarskiego oraz przetwórstwo drewna i przemysł meblowy. Według danych Głównego Urzędu Statystycznego ilość wytwarzanych odpadów przemysłowych w powiecie grajewskim w 2017 roku wyniosła 37,3 tys. ton. Procesom odzysku poddano 8,5 tys. ton, innym odbiorcom przekazano 22 tys. ton odpadów celem ich odzysku lub unieszkodliwienia, a tymczasowemu magazynowaniu poddano 6,8 tys.ton. Ilość wytworzonych odpadów stanowiła niecałe 4 % ilości odpadów wytworzonych w województwie podlaskim [WIOŚ W BIAŁYMSTOKU 2018b]. Na terenie powiatu grajewskiego nie funkcjonuje obecnie żadne stałe składowisko odpadów przemysłowych. Odpady komunalne Według danych Głównego Urzędu Statystycznego ilość zmieszanych odpadów komunalnych w powiecie grajewskim w 2016 roku wyniosła 7 606,89 ton i stanowiła około 3 % ogólnej ilości odpadów komunalnych zebranych w województwie podlaskim (brak danych za 2017 rok). Około 90% odpadów zebranych pochodziła z gospodarstw domowych. Na jednego mieszkańca powiatu grajewskiego przypadało 157,7 kg odpadów komunalnych. Tabela poniżej przedstawia ilość objętych ewidencją GUS zebranych zmieszanych odpadów komunalnych w powiecie grajewskim w latach 2013-2016 (brak danych za 2017 rok) [WIOŚ W BIAŁYMSTOKU 2018b]. Na obszarze administracyjnym nadleśnictwa funkcjonuje Zakład Zagospodarowania Odpadów (ZZO) w Koszarówce (gm. Grajewo). Jest to zakład o charakterze regionalnym, gdzie funkcjonują: 1. Instalacje mechaniczno - biologicznego przetwarzania odpadów (MBP); 2. Instalacje przetwarzania odpadów zielonych i innych bioodpadów; 3. Składowiska odpadów powstających w procesie mechaniczno - biologicznego przetwarzania odpadów komunalnych, innych niż niebezpieczne, oraz pozostałości z sortowani. Składowiska odpadów komunalnych, nie spełniające wymagań wynikających z przepisów ochrony środowiska prawa krajowego jak i wspólnotowego, zostały zamknięte w 2012 roku. Są to składowiska zlokalizowane w: Szczuczynie, Komosewie (gm. Wąsosz), Radziłowie i Wojdach (gm. Rajgród) [WIOŚ W BIAŁYMSTOKU 2018b]. Wpływ oficjalnych składowisk na środowisko obszaru należy uznać za niewielki. Za pewne zagrożenie, w szczególności w odniesieniu dla lasów, należy zaś przyjąć powstawanie tzw. dzikich wysypisk. Powstają głównie w żwirowniach, gliniankach i nieużytkach. Takie nielegalne miejsca składowania, jeśli pojawią się na terenie

106

nadleśnictwa, powinny być jak najszybciej uprzątane, gdyż stanowią bezpośrednie zagrożenie dla środowiska. 6.4.4. Hałas Podstawowym technicznym wskaźnikiem oceny poziomu hałasu w środowisku lub ogólnej oceny stanu klimatu akustycznego jest równoważny poziom dźwięku wyrażany w decybelach (dB). Hałas pochodzenia antropogenicznego, występujący w środowisku zewnętrznym, można podzielić na dwie podstawowe kategorie: hałas komunikacyjny (drogowy, kolejowy, lotniczy) i hałas przemysłowy. Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku, zależne od sposobu zagospodarowania i funkcji urbanistycznej terenu oraz od pory dnia i nocy określa Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 1 października 2012 roku zmieniające rozporządzenie w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. 2012 poz. 1109). Hałas komunikacyjny Hałas komunikacyjny jest obecnie najpowszechniejszym i najbardziej uciążliwym źródłem hałasu. Przez omawiany teren przebiegają drogi krajowe nr 58, 61 i 65 oraz droga wojewódzka nr 668. Ostatnie pomiary hałasu, na obszarze administracyjnym nadleśnictwa, wykonano w 2015 r. w Grajewie, Szczuczynie i Rajgrodzie, w celu określenia stopnia uciążliwości drogi krajowej nr 61 (Warszawa - Suwałki - granica wschodnia). Wyniki wykazały przekroczenie dopuszczalnych norm zarówno krótko jak długookresowych. W Grajewie normy uśrednionego hałasu dzienno-wieczorno-nocnego przekroczono o 5,1 dB, natomiast uśredniony poziom hałasu dla wszystkich nocy w roku wyniósł 65,8 dB, co przekroczyło dopuszczalne normy o 6,8 dB. Normy hałasu przekroczone zostały również w Szczuczynie (dzienne o 6,2 dB i nocne o 11,4 dB) i Rajgrodzie (dzienne o 8,7 dB i nocne o 10,3 dB). Stwierdzona uciążliwość hałasu komunikacyjnego w tych miejscowościach jest bardzo wysoka. [WIOŚ W BIAŁYMSTOKU 2018b]. Hałas przemysłowy Zagrożenie hałasem przemysłowym jest związane z niekorzystną lokalizacją zabudowy mieszkaniowej, w pobliżu zakładów. Emisja hałasu przemysłowego jest uzależniona w dużym stopniu od procesu technologicznego i wykorzystywanych w nim maszyn i urządzeń, których ilość, stan techniczny, poziom nowoczesności, a także izolacyjność akustyczna i lokalizacja są czynnikami decydującymi o stopniu uciążliwości. Hałas przemysłowy nie stwarza w powiecie grajewskim większych problemów. W 2017 roku pomiary automonitoringowe PFLEIDERER Grajewo Sp. z o.o. i PFLEIDERER MDF Sp. z o.o. w Grajewie nie wykazały przekroczeń dopuszczalnego poziomu hałasu. [WIOŚ W BIAŁYMSTOKU 2018b]. Należy przyjąć, że poziom hałasu nie ma znaczącego negatywnego oddziaływania na środowisko leśne w zasięgu administracyjnym nadleśnictwa.

107

6.4.5. Promieniowanie elektromagnetyczne Pole elektromagnetyczne (PEM) zaliczane jest obecnie do podstawowych rodzajów zanieczyszczenia środowiska naturalnego. Powszechnie stosuje się podział źródeł PEM na naturalne i sztuczne (głównie linie wysokiego napięcia i instalacje radiokomunikacyjne). Zgodnie z art. 123 ustawy Prawo ochrony środowiska, oceny poziomów PEM w środowisku dokonuje się w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska, a wojewódzki inspektor ochrony środowiska prowadzi okresowe badania poziomów pól w środowisku. Zasady prowadzenia badań określa Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 listopada 2007 roku w sprawie zakresu i sposobu prowadzenia okresowych badań poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku (Dz. U. 2007 Nr 221 poz. 1645). W zasięgu terytorialnym Nadleśnictwa Rajgród pomiary w 2017 r. wykonano w Grajewie i Radziłowie. W żadnym przypadku nie odnotowano przekroczeń dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych (7 V/m), otrzymano wartości nieprzekraczające 0,2 V/m [WIOŚ W BIAŁYMSTOKU 2018a]. Należy przyjąć, że poziom promieniowania elektromagnetycznego nie ma znaczącego negatywnego oddziaływania na środowisko leśne opisywanego terenu.

6.4.6. Struktura drzewostanów Formy degradacji ekosystemu leśnego Do podstawowych form degradacji ekosystemu leśnego należy borowacenie (pinetyzacja) i neofityzacja. Borowacenie Borowacenie (pinetyzacja) występuje w drzewostanach na siedliskach borów mieszanych, lasów mieszanych i lasów. W zależności od udziału sosny lub innych gatunków iglastych w górnej warstwie drzew wyróżniono stopnie borowacenia:  słabe, jeśli udział sosny w składzie gatunkowym wynosi ponad 80% powierzchni na siedliskach borów mieszanych, 50-80% na siedliskach lasów mieszanych i do 30% na siedliskach lasów,  średnie, jeśli udział sosny przekracza 80% na siedliskach lasów mieszanych i wynosi 30-60% na siedliskach lasów,  mocne, jeśli udział sosny w składzie gatunkowym siedlisk lasów wynosi ponad 60%. Zamieszczone poniżej dane wskazują, że na terenie nadleśnictwa dominują drzewostany, w których stwierdzono słabe borowacenie lub borowacenie nie wystąpiło. Pinetyzacja mocna występuje tylko na 0,7% powierzchni leśnej zalesionej.

108

Tabela 29. Zestawienie powierzchni (ha) wg form borowacenia Przedział wieku Obręb, Stopień Ogółem Ogółem Nadleśnictwo borowacenia <=40 lat 41-80 lat > 80 lat [ha] [%]

1 2 3 4 5 6 7 brak 1004,08 2380,66 310,12 3694,86 46,9 słabe 738,68 2047,66 621,96 3408,30 43,2 Grajewo średnie 75,28 337,64 299,73 712,65 9,0 mocne 2,41 19,80 47,93 70,14 0,9 Razem 1820,45 4785,76 1279,74 7885,95 100,0 brak 298,25 489,50 226,99 1014,74 33,2 słabe 204,83 735,91 947,03 1887,77 61,9 Rajgród średnie 30,17 37,45 73,65 141,27 4,6 mocne 0,00 4,54 4,11 8,65 0,3 Razem 533,25 1267,40 1251,78 3052,43 100,0 brak 1302,33 2870,16 537,11 4709,60 43,1 Nadleśnictwo słabe 943,51 2783,57 1568,99 5296,07 48,4 Rajgród średnie 105,45 375,09 373,38 853,92 7,8 mocne 2,41 24,34 52,04 78,79 0,7 Ogółem 2353,70 6053,16 2531,52 10938,38 100,0

0,7

7,8

43,1

48,4

brak słabe średnie mocne

Ryc. 38. Stopień borowacenia [%] w lasach w Nadleśnictwa Rajgród

Neofityzacja Neofityzacja, czyli wnikanie lub wprowadzanie gatunków obcego pochodzenia do składu gatunkowego drzewostanów, jest formą degeneracji miejscowej biocenozy. Rozprzestrzenianie obcych gatunków, na nowych terenach, może mieć charakter inwazyjny. Istnieje więc prawdopodobieństwo zagrożenia dla rodzimych gatunków, siedlisk i ekosystemów. Gatunek obcy (geograficznie) jest to gatunek występujący poza swoim naturalnym zasięgiem, w postaci osobników lub zdolnych do przeżycia: gamet, zarodników,

109

nasion, jaj lub części osobników, dzięki którym mogą one rozmnażać się. Definicja ta jest zgodna z definicją przyjętą w aktach wykonawczych Konwencji o Różnorodności Biologicznej. Gatunki obce dzielimy na zawleczone i introdukowane. Te pierwsze to takie, które sprowadzono na teren Polski czy Europy bez kontroli człowieka. Natomiast gatunki obce introdukowane, były celowo sprowadzane, jako formy ozdobne, dla wzbogacenia składu gatunkowego w lasach lub ze względu na inne pożądane cechy. W Nadleśnictwie Rajgród gatunkami, które zostały wprowadzone do drzewostanów lub samoistnie wnikają do lasu, w wyniku wcześniejszego nasadzenia tych gatunków w parkach, przy drogach itp. są: czeremcha późna, dąb czerwony, kasztanowiec pospolity, klon jesionolistny, robinia akacjowa, śliwa ałycza, sosna wejmutka, śnieguliczka biała, żywotnik olbrzymi i zachodni. Spośród gatunków obcych geograficznie dla Polski na terenie nadleśnictwa stwierdzono: Czeremcha późna Padus serotina występuje w podszycie w 85 wydzieleniach. Dąb czerwony Quercus rubra, jako gatunek panujący występuje w 2 wydzieleniach, w składzie w 12 wydzieleniach, miejscami lub pojedynczo w 155 wydzieleniach, w 2 jako podrost o charakterze II piętra, w 37 jako podrost, w 72 jako podszyt oraz w 7 jako przestoje i zadrzewienia. Kasztanowiec pospolity Aesculus hippocastanum występuje miejscami w 2 wydzieleniach, w 1 jako przestoje oraz w 1 wydzieleniu na gruntach nieleśnych, jako zadrzewienia. Klon jesionolistny Acer negundo występuje miejscami lub pojedynczo w 52 wydzieleniach, w 46 jako podszyt i zakrzewienia oraz w 6 jako przestoje i zadrzewienia. Robinia akacjowa Robinia pseudacacia występuje w składzie w 1 wydzielenia, miejscami lub pojedynczo w 28 wydzieleniach, w 1 w składzie II piętra, w 23 jako podszyty i zakrzewienia oraz 9 w warstwie przestoi i zadrzewień. Śliwa ałycza Prunus cerasifera występuje miejscami w 2 wydzieleniach oraz jako podszyt w 6 wydzieleniach. Sosna wejmutka Pinus strobus występuje miejscami w 1 wydzieleniu. Śnieguliczka biała Symphoricarpos albus w 1 wydzieleniu, jako podszyt. Żywotnik olbrzymi Thuja plicata występuje w 1 wydzieleniu na gruntach nieleśnych, jako zadrzewienia. Żywotnik zachodni Thuja occidentalis występuje w 2 wydzieleniach na gruntach nieleśnych, w 1 jako zakrzewienie oraz w 1 jako zadrzewienie i zakrzewienie. Gatunki obcego pochodzenia nie są już wprowadzane do drzewostanów w ramach prowadzonej gospodarki leśnej. Udział większości tych gatunków jest nieznaczny, w związku z tym nie wpływają na degenerację ekosystemu leśnego. Większe zagrożenie powodują m.in. dąb czerwony i czeremcha późna, gdyż są one silnie ekspansywne i uzyskują dominację, kosztem gatunków rodzimych. Podczas prac pielęgnacyjnych są one jednak stopniowo eliminowane. Mniejsze zagrożenie stanowią gatunki rodzime, poza przyjętymi „naturalnymi” granicami zasięgów. Niekiedy ich status nie jest do końca wyjaśniony (m.in. modrzew i olsza szara) bądź aktualnie obserwuje się przesunięcie zasięgów (buk). Na gruntach nadleśnictwa stwierdzono pięć takich gatunków:

110

Buk pospolity Fagus sylvatica występuje w składzie w 6 wydzieleń, miejscami lub pojedynczo w 46 wydzieleniach, w 8 jako podrost o charakterze II piętra, w 29 jako podrost, w 58 jako podszyt oraz w 11 w warstwie przestoi i zadrzewień. Klon jawor Acer pseudoplatanus występuje miejscami lub pojedynczo w 27 wydzieleniach, w 3 jako podrost, w 13 jako podszyt, w 6 jako przestoje i zadrzewienia. Modrzew europejski Larix decidua występuje w składzie 141 wydzieleń, w tym w 13, jako gatunek panujący, miejscami lub pojedynczo w 205 wydzieleniach, w 2 jako podrost, w 4 jako podszyt oraz w kolejnych 8 jako przestoje i zadrzewienia. Olsza szara Alnus incana występuje w składzie w 2 wydzieleniach, miejscami lub pojedynczo w 9 wydzieleniach. Śliwa tarnina Prunus spinosa występuje w 1 wydzieleniu, jako podszyt na poletku łowieckim. Zgodność składu gatunkowego z siedliskiem W celu oceny stopnia zgodności składu gatunkowego drzewostanu z siedliskiem a właściwie z przyjętym typem drzewostanu (TD), wyróżnia się dwie grupy drzewostanów:  uprawy i młodniki, które porównuje się z orientacyjnym składem gatunkowym upraw, przyjętym w poprzednim planie urządzenia lasu,  pozostałe drzewostany, które porównuje się z TD - jako wzorcami - ustalonymi podczas KZP zgodnie ze wskazaniami zapisanymi w § 23 IUL. W grupie drzewostanów (poza uprawami i młodnikami), wyróżnia się 3 stopnie zgodności z typem drzewostanu: a) stopień 1 - skład gatunkowy jest zgodny z TD, jeżeli gatunek główny TD jest gatunkiem panującym i w składzie gatunkowym ocenianego drzewostanu występują również pozostałe gatunki TD, zaś suma udziałów występujących gatunków TD stanowi, co najmniej 50% składu gatunkowego tego drzewostanu (przy ocenie uwzględnia się również II piętro oraz podrost w KO - proporcjonalnie do ich udziału w składzie drzewostanu), b) stopień 2 - skład gatunkowy jest częściowo zgodny z TD, jeżeli gatunek główny TD jest gatunkiem panującym w drzewostanie a nie jest spełniony któryś z pozostałych warunków określonych pod literą „a”, jak również gdy gatunek główny występuje w ocenianym drzewostanie i wraz z pozostałymi gatunkami TD stanowią, co najmniej 50% składu gatunkowego tego drzewostanu (przy ocenie uwzględnia się również II piętro oraz podrost w KO - proporcjonalnie do ich udziału w składzie drzewostanu), c) stopień 3 - skład gatunkowy jest niezgodny z TD, jeśli nie są spełnione warunki określone pod literą „b”. Powierzchniowy udział stopni zgodności składu gatunkowego z siedliskiem w Nadleśnictwie Rajgród przedstawia zamieszczona tabela oraz obrazujący ją wykres.

111

Tabela 30. Zestawienie powierzchni drzewostanów w stopniach zgodności składu gatunkowego z siedliskiem Obręb Stopień zgodności składu Nadleśnictwo gatunkowego z siedliskiem Grajewo Rajgród ha % ha % ha % 1 2 3 4 5 6 7 Drzewostany: - zgodne z siedliskiem 3456,93 43,8 2707,46 88,7 6164,39 56,4 - częściowo zgodne z siedliskiem 4279,03 54,3 337,81 11,1 4616,84 42,2 - niezgodne z siedliskiem 149,99 1,9 7,16 0,2 157,15 1,4 Razem pow. leśna zalesiona 7885,95 100,0 3052,43 100,0 10938,38 100,0

100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Obręb Grajewo Obręb Rajgród Nadleśnictwo

niezgodne z siedliskiem częściowo zgodne z siedliskiem zgodne z siedliskiem

Ryc. 39. Stopień zgodności składu gatunkowego z siedliskiem w % powierzchni

Drzewostany zgodne z typem siedliskowym lasu występują w Nadleśnictwie Rajgród na 56,4% powierzchni. Drzewostany częściowo zgodne z siedliskiem zajmują 42,2% powierzchni leśnej zalesionej a niezgodne z siedliskiem zaledwie 1,4%. 6.4.7. Pożary lasu Pożary bardzo rzadko występują samoistnie, najczęściej wybuchają na skutek działania człowieka. Przyczyną naturalnych zapaleń bywają zwykle wyładowania atmosferyczne. Terenami leśnymi szczególnie narażonymi na powstanie pożarów są obszary położone przy szlakach kolejowych, drogach publicznych o nawierzchni utwardzonej, zakładach przemysłowych, obiektach magazynowych, obiektach użyteczności publicznej i parkingach śródleśnych.

112

Tabela 31. Zestawienie pożarów na terenie Nadleśnictwa Rajgród w okresie 2010-2019 Powierzchnia Rok Ilość pożarów pożarów [ha] 2 3 4 2010 - - 2011 - - 2012 - - 2013 - - 2014 2 1,25 2015 2 1,90 2016 1 3,89 2017 - - 2018 5 6.02 2019 - - Razem 10 13,06

W poprzednim 10-leciu stwierdzono 10 pożarów na powierzchni 13,06 ha. Jest to znaczna poprawa w stosunku do okresu 2000-2009 kiedy doszło do 40 pożarów, o łącznym areale 80,30 ha. Zgodnie z Instrukcją ochrony przeciwpożarowej lasu z 2012 r. [PGLP 2012b] i Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2010 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie szczegółowych zasad bezpieczeństwa pożarowego (Dz. U. 2010 Nr 137, poz. 923), Nadleśnictwo Rajgród zaliczone zostało do II (średniej) kategorii zagrożenia pożarowego. Wynika to z warunków klimatycznych i terenowych oraz czynników biotycznych (m.in. wiek i struktura drzewostanu). Nadleśnictwo Rajgród posiada system ochrony przeciwpożarowej, złożony z punktu alarmowo-dyspozycyjnego oraz systemu telewizji przemysłowej, dwóch kamer z systemem smoke detection, które monitorują tereny leśne w celu lokalizacji pożarów. W okresie wysokiego zagrożenia pożarowego organizowane są także patrole samochodowe i dyżury w leśniczówkach. Nadleśnictwo wyposażone jest w samochód patrolowo-gaśniczy z modułem gaśniczym oraz punkty podręcznego sprzętu przeciwpożarowego, 20 wyznaczonych punktów czerpania wody oraz 78,9 km dojazdów pożarowych. Nadleśnictwo posiada także dobrze zorganizowaną łączność bezprzewodową w celu szybkiego reagowania w przypadku wystąpienia pożaru. Mała ilość pożarów w ostatnim dziesięcioleciu pozwala przyjąć, że zagrożenie pożarowe nie ma znaczącego negatywnego oddziaływania na środowisko leśne na terenie Nadleśnictwa Rajgród. 6.4.8. Szkodnictwo leśne Szkodnictwo leśne należy zaliczyć do szkód antropogenicznych, związanych z działaniem człowieka w środowisku przyrodniczym, w tym w środowisku leśnym. Szkodnictwo leśne jest wynikiem szkodliwego oddziaływania człowieka na las i obiekty z nim związane. W nadleśnictwie zwalczaniem przestępstw i wykroczeń w zakresie szkodnictwa leśnego oraz wykonywaniem innych zadań w zakresie ochrony mienia zajmują się strażnicy leśni i terenowi pracownicy administracji nadleśnictwa. Szkodnictwo leśne możemy podzielić na następujące grupy rodzajowe:

113

 bezprawne korzystanie z lasu,  kłusownictwo,  kradzież i niszczenie mienia,  kradzież drewna. Szkodnictwo leśne nie stanowi istotnego zagrożenia na terenie Nadleśnictwa Rajgród. 6.4.9. Presja turystyczna Atrakcyjność Pojezierza Rajgrodzkiego oraz sąsiedztwo Biebrzańskiego Parku Narodowego, powoduje stosunkowo duży napływ turystów. Na obszarze nadleśnictwa wytyczono szlak konny, wiele pieszych, rowerowych i kajakowych szlaków turystycznych, oraz ścieżkę edukacyjną (opis szlaków turystycznych oraz ścieżki edukacyjnej zamieszczono w rozdziale 8). Szlaki turystyczne przebiegające przez teren nadleśnictwa nie kolidują z prowadzoną gospodarką leśną i nie wpływają negatywnie na drzewostany, mimo iż co roku zwiększa się ilość osób przebywających w lesie, co powoduje narastanie presji turystycznej. Odrębną kategorię stanowią osoby poruszające się po terenie nadleśnictwa w celach zbioru runa leśnego. Ta forma penetracji często wiąże się z wjazdem do lasu pojazdami mechanicznymi, zaśmiecaniem terenu i płoszeniem zwierząt. W przypadku terenów nadleśnictwa ta forma penetracji lasu ma okresowo duże znaczenie. Obecnie na opisywanym obszarze dominują formy turystyki indywidualnej o charakterze przyrodniczym w szczególności ornitologicznym. W tym przypadku turyści, w celu znalezienia „ciekawostek”, często poruszają się poza wyznaczonymi szlakami. Należy przyjąć, że presja turystyczna nie stanowi istotnego problemu dla środowiska leśnego na terenie Nadleśnictwa Rajgród. 6.4.10. Wadliwe wykonywanie czynności hodowlano-ochronnych Szkody te mogą powstać najczęściej przy pracach związanych z użytkowaniem lasu. Należy tu przede wszystkim zaliczyć:  zniszczenia odnowień podokapowych i odnowień na gniazdach, niszczenie runa i wierzchnich warstw gleby, korzeni, koron i pni, w wyniku niewłaściwie przeprowadzonej ścinki drzew i zrywki drewna,  usuwanie drzew biocenotycznych,  kaleczenie drzew i niszczenie dróg w wyniku używania niewłaściwego taboru transportowego,  zaśmiecanie lasu przez pozostawianie w lesie pustych, plastikowych opakowań po napojach, opakowań po olejach używanych do pilarek i innego sprzętu,  wyciek olejów z maszyn podczas prac gospodarczych. Administracja nadleśnictwa prowadzi stale działania w celu ograniczenia ww. zjawisk. 6.5. Zagrożenia abiotyczne Do najczęściej występujących zagrożeń abiotycznych należą:  czynniki atmosferyczne: termiczne (ciepłe zimy, niskie temperatury, późne i wczesne przymrozki, upalne lata), wilgotnościowe (deficyt opadów, obfity śnieg), wiatr (huragany, niekorzystny kierunek wiatrów),

114

 deficyt wilgotności, spadek poziomu wód gruntowych, zagrożenia wynikające z właściwości gleb (gleby piaszczyste, grunty porolne). 6.5.1. Czynniki atmosferyczne Największym potencjalnym zagrożeniem dla lasów nadleśnictwa jest ryzyko wystąpienia huraganowych wiatrów. Ważnym czynnikiem mającym wpływ na gospodarkę leśną są przymrozki wczesne i późne. Kolejnym istotnym zagrożeniem drzewostanów jest okiść, czyli mokry przymarzający śnieg, łamiący gałęzie i całe drzewa. Groźne mogą także okazać się długotrwałe susze, powodujące duże wahania poziomu wód gruntowych. W mijającym dziesięcioleciu istotnymi czynnikami szkodotwórczymi na terenie Nadleśnictwa Rajgród były ekstremalne warunki pogodowe, zwłaszcza silny wiatry, a także susze, szczególnie w okresie wiosenno- letnim. Najdotkliwsza w skutkach była wichura, która przeszła przez obręb Grajewo 13 sierpnia 2010 roku. Następnie pod koniec 2010 roku szkody wyrządzone przez wiatry zostały spotęgowane obfitymi opadami śniegu (okiść). W wyniku klęsk do końca 2011 roku uprzątnięto około 45000 m3 drewna, co skutkowało powstaniem ponad 30 ha powierzchni do odnowienia. 6.5.2. Gleby porolne Główne cechy drzewostanów powstałych w przeszłości na gruntach porolnych wynikają z uproszczonej struktury gatunkowej, wiekowej, wysokościowej oraz specyficznych warunków glebowo-siedliskowych. Obecne zalesienia gruntów porolnych cechują się już rozbudowanymi składami gatunkowymi zakładanych upraw, wynikającymi z typu siedliskowego lasu. Znaczna część gruntów dawniej użytkowanych rolniczo zalesiona została w przeszłości sosną, bez względu na potencjalne możliwości siedliska. Przyczynia się to do pojawiania ognisk huby korzeni: korzeniowca drobnoporego Heterobasidion parviporum (świerk) i wieloletniego H. annosum (sosna) oraz opieńki miodowej (Armillaria mellea). Uprawy i młodniki na gruntach porolnych są też miejscami atakowane przez grzyby z rodzaju osutka Lophodermium spp. Chorobom powodowanym przez grzyby patogeniczne towarzyszy cały zestaw szkodników owadzich, zwłaszcza szeliniaka, zakorków, zmienników, przypłaszczka granatka, zwójki sosnowej, tycza cieśli i innych. Drzewostany na gruntach porolnych w Nadleśnictwie Rajgród: - Obręb Grajewo - 1772,80 ha co stanowi* 22,48% - Obręb Rajgród - 178,48 ha co stanowi* 5,85% - Nadleśnictwo Rajgród - 1951,28 ha co stanowi* 17,84% *w odniesieniu do powierzchni leśnej zalesionej Powierzchnia drzewostanów na glebach porolnych w obrębie Grajewo, w odniesieniu do powierzchni obrębu stanowi zauważalny problem w kwestii zdrowotności drzewostanów. Przyszłość nowozakładanych drzewostanów na obszarach objętych znaczącymi uszkodzeniami i przebudową drzewostanów na gruntach porolnych będzie zależała w znacznej mierze od zastosowania odpowiednich składów gatunkowych upraw (opisanych w elaboracie PUL) z uwzględnieniem mikrosiedlisk (wykorzystanie map siedliskowych) i różnych form zmieszania. Ważne jest również przygotowanie gleby, które powinno być jak najmniej zruszające glebę – rezygnacja z orki w pasy. Zalecane jest również stosowanie

115

preparatów z grzybnią antagonisty w stosunku do huby korzeni na pozostałych pniakach po pierwszym pokoleniu lasu (np. preparaty: PG IBL i ROTSTOP WP). Odnowienia przebudowywanych drzewostanów traktować należy nadal, jako zalesienia porolne zgodnie z § 26 pkt 7 IUL „Za zalesienia porolne należy uważać drzewostany rosnące na gruntach porolnych w pierwszym pokoleniu, a także w drugim, jeżeli w pierwszym nie dotrwały one do wieku dojrzałości rębnej (np. z powodu chorób grzybowych).” Takie podejście pozwala na maksymalne rozproszenie ryzyka, powtórzenia się sytuacji w zakresie rozpadu drzewostanów. 6.6. Zagrożenia biotyczne Do najczęściej występujących zagrożeń biotycznych należą:  szkodniki owadzie (pierwotne, wtórne i nękające),  grzybowe choroby infekcyjne,  nadmierna liczebność i niewłaściwa struktura populacji zwierząt roślinożernych,  podtopienia powodowane przez bobry. 6.6.1. Szkodniki owadzie Stan zdrowotny lasów jest przedmiotem stałej obserwacji i oceny przez służby terenowe nadleśnictwa i aparat kontrolny Lasów Państwowych. W ubiegłym dziesięcioleciu prowadzone było zarówno prognozowanie jak i zwalczanie szkodników owadzich. Prognozowanie występowania szeliniaka sosnowego prowadzono z zastosowaniem metody klasycznej (wałków) na pow. 557,30 ha. Podczas jesiennych poszukiwań szkodników sosny, w latach 2017 i 2018 stwierdzono zagrożenie (w stopniu słabym „+”) od strzygoni choinówki. Prognozowanie i zwalczanie kornika drukarza prowadzono z zastosowaniem pułapek feromonowych. Prowadzono także badania zapędraczenia gleby na szkółce i powierzchniach zagrożonych. Poniższa tabela zawiera zakres czynności, jakie były wykonane w celu zwalczania szkodników owadzich.

Tabela 32. Czynności z zakresu zwalczania szkodliwych owadów w minionym 10-leciu w Nadleśnictwie Rajgród Wykładanie pułapek (szt.) Zwalczanie ryjkowców (ha) Zwalczanie mechaniczne Rok klasyczne feromonowe mechaniczne chemiczne na surowcu drzewnym (m3)

1 2 3 4 5 6 2010 420 110 14,09 - 0 2011 274 160 35,69 9,62 0 2012 314 150 36,15 3,68 0 2013 197 140 29,48 7,34 0 2014 256 130 15,21 2,14 0 2015 83 140 30,08 15,68 0 2016 88 140 24,71 2,17 0 2017 102 150 1,02 - 0 2018 122 110 - - 0 2019 167 85 - 3,04 0 Razem 2023 1315 186,43 43,67 0

116

6.6.2. Grzybowe choroby infekcyjne W ostatnich latach na terenie nadleśnictwa nie zanotowano znaczących szkód spowodowanych przez grzyby. Najpoważniejszym zagrożeniem dla drzewostanów nadleśnictwa jest huba korzeni. Nadleśnictwo w minionym dziesięcioleciu stosowało zabezpieczanie pniaków sosnowych na gruntach porolnych preparatami: PG IBL i ROTSTOP WP na łącznej powierzchni 45,56 ha. Zabieg wykonywano w latach 2011-2018 na terenie leśnictw: Bełda, Podlasek, Przechody, Kędziorowo i Ławsk. Prowadzone było także zwalczanie chemiczne osutki sosny na uprawach leśnych w latach: 2012 i 2014. Użyto preparatów: GWARANT i FALCON, na łącznej powierzchni 19,15 ha.

6.6.3. Zjawisko zamierania jesionów i innych gatunków liściastych W ostatnim 10-leciu XX w. zaobserwowano w Polsce intensywny proces zamierania jesionu [KOWALSKI 2007]. Chorują drzewa we wszystkich klasach wieku, niezależnie od zajmowanego siedliska i sposobu odnowienia. U chorych drzew powstają lokalne, z czasem rozszerzające się nekrozy na pędach głównych i gałęziach, co prowadzi do uwiądu liści, zamierania szczytowych odcinków pędów, gałęzi lub całych drzew. Przyczyn doszukuje się zarówno w czynnikach abiotycznych (czynnikach pierwotnych): spadku poziomu wód, długotrwałych suszach i przymrozkach, oraz indukowanych przez nie czynnikach biotycznych, głownie nekrozach powodowanych przez grzyby, Ostatnie badania, jako sprawcę zamierania jesionu podają grzyba pucharka jesionowego Hymenoscypulus fraxineus, którego inwazja rozpoczęła się od kilku osobników w północno-wschodniej części kraju, co potwierdzają przeprowadzone przez IBL badania genetyczne [ESMAN 2017]. W ostatnich latach zjawisko to trwa, czego efektem jest spadek udziału jesionu w drzewostanach nadleśnictwa. Widać to porównując udział jesionu jako gatunku panującego. W poprzednim dziesięcioleciu powierzchnia udziału wg gatunku rzeczywistego wynosiła dla jesionu 26,81 ha, a obecnie 11,43 ha. Zjawisko zamierania dotyczy także innych gatunków liściastych. Najczęściej wymieniane są: olsze, brzozy, topole, wiązy, a także dęby. Ma ono zwykle charakter cykliczny. 6.6.4. Nadmierne występowanie zwierząt roślinożernych Szkody powodowane przez zwierzynę stanowią problem w utrzymaniu dobrej jakości upraw i młodników w nadleśnictwie. Liczne badania wykazały, że przy dużym przegęszczeniu łowisk, żadne zabezpieczające środki techniczne nie są skuteczne. Dotyczy to również grodzenia upraw i stosowania środków odstraszających, gdyż zwierzyna zmienia tylko miejsce żerowania. Ustalenie na właściwym poziomie stanu dużych roślinożerców prowadzi do zmniejszenia szkód młodego pokolenia lasu. W bezpośrednich działaniach ochronnych w pewnym zakresie mogą być stosowane indywidualne środki zabezpieczające sadzonki przed zgryzaniem i spałowaniem, a więc zabezpieczanie chemiczne repelentami, stosowanie osłonek oraz palikowanie. Jednak, w miejscach szczególnie penetrowanych przez zwierzynę jedynym skutecznym zabezpieczeniem jest grodzenie upraw, które powinno być stosowane wszędzie tam, gdzie jest obawa o skuteczność innych metod zabezpieczania. Poza grodzeniem upraw należy stosować metodę biologiczną, w której, między innymi,

117

zagospodarowanie łowisk powinno zmierzać do poprawy bazy żerowej, czyli do zmiany ekologicznego krajobrazu lasu. W 2019 roku nadleśnictwo zainwentaryzowało szkody od zwierzyny. Ogólna powierzchnia upraw, w których stwierdzono szkody od zwierzyny wyniosła 23,56 ha, z tego 11,96 ha to szkody wyrządzone przez sarnę. W młodnikach największe uszkodzenia spowodowały łosie. Ogólna powierzchnia młodników, w których stwierdzono szkody od zwierzyny wynosi 14,45 ha, z czego 11,78 ha to szkody od łosia. Z powodu szkód wyrządzonych przez zwierzynę w minionym dziesięcioleciu wykonano 11,12 ha poprawek. W celu ochrony przed szkodami wyrządzanymi przez zwierzynę, nadleśnictwo stosowało różne metody zabezpieczenia. Stosuje się zarówno metody chemicznego zabezpieczenia upraw jak i grodzenia.

Tabela 33. Powierzchnia zabezpieczeń przed szkodami powodowanymi przez zwierzynę w Nadleśnictwie Rajgród Powierzchnia zabezpiecza (ha) Rok Razem grodzenie chemiczne 1 2 3 5 2010 - 227,14 227,14 2011 - 294,98 294,98 2012 0,65 291,61 292,26 2013 13,64 370,02 383,66 2014 6,49 353,60 360,09 2015 11,80 385,11 396,91 2016 52,67 353,87 406,54 2017 156,46 222,46 378,92 2018 102,48 179,71 282,19 2019 plan 45,36 170,02 215,38 Razem 389,55 2848,52 3238,07

6.6.5. Podtopienia powodowane przez bobry W ostatnich latach, na terenie Polski, nastąpił znaczny wzrost populacji bobra. Dotyczy to również terenu Nadleśnictwa Rajgród. Gatunek ten zasiedlił część terenów wzdłuż większości rzek i mniejszych cieków, powodując okresowe lub trwałe podtopienia okolicznych terenów. Prowadzi to do zwiększenia ilości wody zgromadzonej w ekosystemie (naturalna retencja). Na takim terenie tworzą się specyficzne warunki umożliwiające bytowanie organizmom związanym z terenami wodno-bagiennymi oraz bytującym na martwym drewnie. Sprzyja to zwiększeniu bioróżnorodności w środowisku leśnym. Obecność bobrów może być zatem w wielu miejscach pożądana. Nie należy jednak zapominać o szkodach gospodarczych powodowanych przez bobry, które narastają proporcjonalnie do liczebności populacji. Dotkliwe są zwłaszcza wielkopowierzchniowe podtopienia drzewostanów. Piętrzenie wody na terenach leśnych uniemożliwia gospodarowanie (pozyskanie surowca, odnowienie). Należy zwrócić uwagę na fakt, że zbyt duża liczebność bobrów powoduje niszczenie siedlisk 91D0 i 91E0 objętych ochroną w ramach programu Natura 2000. Liczebność bobra europejskiego oraz jego aktualne rozmieszczenie i zagęszczenie wskazuje na pilną potrzebę opracowania zrównoważonego programu zarządzania populacją w skali całego kraju. Jest to szczególnie konieczne

118

w rejonach, gdzie wskaźniki te znacznie przekraczają pojemność ekologiczną dla tego gatunku i mogą być przyczyną lokalnych konfliktów w gospodarce rolnej i leśnej. Projekt taki powinien być poddany konsultacjom społecznym. Zgodnie z art. 56 ust 2 ustawy o ochronie przyrody, regionalny dyrektor ochrony środowiska może wydać zezwolenie na odstępstwo od zakazu zabijania bobra. Drzewostany zalane przez bobry nie będą czasowo użytkowane, zaś wylesienia powstałe wskutek podtopienia przeznaczone zostały do naturalnej sukcesji.

6.6.6. Gatunki zwierząt obcego pochodzenia Gatunkami zwierząt obcego pochodzenia, które zagrażają środowisku, to głównie: norka amerykańska Neovision vison i jenot Nyctereutes procynoides. Norka amerykańska powoduje duże straty w lęgach ptactwa wodno-błotnego, poprzez penetrację gniazd. Jenot zagraża ptakom leśnym gniazdującym na ziemi. 6.6.7. Gatunki roślin zielnych obcego pochodzenia Do najbardziej inwazyjnych roślin zielnych zagrażających bioróżnorodności w lasach nadleśnictwa można zaliczyć: niecierpka drobnokwiatowego Impatiens parviflora i nawłoć późną Solidago gigantea. Rośliny te wypierają rodzime gatunki roślin z ich naturalnego środowiska występowania, co znacznie zubaża różnorodność runa w lasach. 6.7. Poziom uszkodzeń drzewostanów w oparciu o inwentaryzację BULiGL W trakcie prac taksacyjnych dokonano rejestracji uszkodzeń występujących aktualnie w drzewostanach nadleśnictwa. Inwentaryzacji dokonano z podziałem na rodzaj czynnika sprawczego uszkodzeń oraz natężenie uszkodzeń na nieistotne obejmujące:  1 stopień (nietrwałe) – od 10 do 20% uszkodzeń, oraz uszkodzenia istotne obejmujące:  2 stopień (średnie) – od 20 do 50% uszkodzeń,  3 stopień (silne) – powyżej 50% uszkodzeń. Stopień uszkodzenia określono dla całej powierzchni wydzielenia. Dla orientacyjnego określenia uszkodzeń według stopni zastosowano odpowiednią agregację wyników. Łącznie zinwentaryzowano szkody na powierzchni całkowitej 2944,51 ha. Znaczny udział uszkodzeń grzybowych wynika z podatności drzewostanów porolnych na hubę korzeni, często wcześniej spałowanych przez zwierzynę. Uszkodzenia od zwierzyny występują głównie w uprawach i młodnikach oraz młodszych drzewostanach.

119

Tabela 34. Powierzchnia poszczególnych typów uszkodzeń drzewostanów w Nadleśnictwie Rajgród Bez Stopień uszkodzenia Przyczyna Powierzchnia Obręb uszkodzeń uszkodzenia 1 2 3 razem [ha] lub <10% 1 2 3 4 5 6 7 1. Grajewo - 5445,26 5445,26 klimat 167,18 18,81 185,99 grzyby 1275,51 201,65 2,71 1479,87 owady 127,99 8,78 2,14 138,91 pożar 5,63 0,54 6,17 wodne 49,69 33,23 1,87 84,79 zwierzyna 342,17 198,50 4,29 544,96 Razem Grajewo 5445,26 1968,17 461,51 11,01 7885,95 2. Rajgród - 2545,13 3,48 2548,61 klimat 8,99 8,99 grzyby 175,50 44,55 220,05 owady 26,84 1,76 28,60 pożar 3,35 4,01 7,36 wodne 97,65 93,76 2,14 193,55 zwierzyna 21,80 23,47 45,27 Razem Rajgród 2545,13 337,61 167,55 2,14 3052,43 Nadleśnictwo - 7990,39 3,48 7993,87 Rajgród klimat 176,17 18,81 194,98 grzyby 1451,01 246,20 2,71 1699,92 owady 154,83 10,54 2,14 167,51 pożar 8,98 4,55 13,53 wodne 147,34 126,99 4,01 278,34 zwierzyna 363,97 221,97 4,29 590,23 Ogółem nadleśnictwo 7990,39 2305,78 629,06 13,15 10938,38

6,6

20,0 klimat 9,5 grzyby owady 57,7 pożar 0,5 wodne 5,7 zwierzyna

Ryc. 40. Typy uszkodzeń drzewostanów według czynnika sprawczego w % powierzchni Nadleśnictwa Rajgród

120

6.8. Poziom uszkodzeń drzewostanów w oparciu o monitoring Nadmierna emisja dwutlenku węgla, tlenków azotu i dwutlenku siarki tworzy złożony układ czynników antropogenicznych niekorzystnie oddziaływujących na lasy. Na przełomie lat 70-tych i 80-tych, w całej Europie, zaobserwowano zjawisko przerzedzenia i odbarwiania koron drzew, które jest wskaźnikiem stopnia uszkodzeń drzewostanów przez zanieczyszczenia obecne w atmosferze. W celu określenia wpływu zanieczyszczeń powietrza na lasy, od 1989 roku, prowadzone są obserwacje uszkodzeń koron drzew na stałych powierzchniach obserwacyjnych (SPO). Jest to tzw. monitoring biologiczny. Obecnie monitoring biologiczny oparty jest o zakładane od 2005 roku powierzchnie wielkoobszarowej inwentaryzacji stanu lasu. Organizację sieci i koordynację systemu monitoringu lasu oraz analizę zebranych danych prowadzi Instytut Badawczy Leśnictwa. Na powierzchniach monitoringowych oceniane są cechy morfologiczne i zdrowotne drzew, takie jak: stopień defoliacji i odbarwienia aparatu asymilacyjnego, proporcje przyrostu pędów oraz specyfikacja uszkodzeń. Coroczne obserwacje pozwalają określić poziom uszkodzenia drzewostanów, jego zmiany oraz zasięg terytorialny. Głównym wskaźnikiem branym pod uwagę przy ocenie poziomu uszkodzenia drzewostanów jest procent defoliacji koron. W zasięgu Nadleśnictwa Rajgród ocenę defoliacji przeprowadzono na 5 powierzchniach monitoringowych, wśród nich 2 zlokalizowano w lasach prywatnych. Według danych z 2013 roku średnia defoliacja wynosi 21,0%.

121

7. Plan działań z zakresu ochrony przyrody 7.1. Zadania dotyczące szczególnych form ochrony przyrody 7.1.1. Rezerwaty przyrody W odniesieniu do znajdujących się na terenie nadleśnictwa rezerwatów przyrody, nadleśnictwo jest zobowiązane do:  współpracy z Regionalnym Dyrektorem Ochrony Środowiska w Białymstoku przy aktualizacji planów ochrony lub zadań ochronnych dla rezerwatów przyrody oraz wykonywanie postanowień w nich zawartych,  monitorowania stanu środowiska przyrodniczego rezerwatów oraz zachodzących na ich terenie procesów ekologicznych, w celu jak najwcześniejszego wykrycia zagrożeń dla stanu przyrodniczego obiektów chronionych oraz niezwłocznego powiadomienia RDOŚ o stwierdzonych zagrożeniach. Realizacja zaleceń dotycząca rezerwatów przyrody pozostaje w kompetencji RDOŚ w Białymstoku. Nadleśnictwo może je realizować tylko w uzgodnieniu z RDOŚ oraz po zapewnieniu środków na zadanie zawarte w planach ochrony. 7.1.2. Obszary chronionego krajobrazu Zasady postępowania na Obszarze Chronionego Krajobrazu „Pojezierze Rajgrodzkie” reguluje Uchwała Nr XII/91/15 Sejmiku Województwa Podlaskiego z dnia 22 czerwca 2015 r. (Dz. Urz. Woj. Podl. z 2015 r. poz. 2119). Na terenie Obszaru zabrania się: 1) zabijania dziko występujących zwierząt, niszczenia ich nor, legowisk, innych schronień i miejsc rozrodu oraz tarlisk, złożonej ikry, z wyjątkiem amatorskiego połowu ryb oraz wykonywania czynności związanych z racjonalną gospodarką rolną, leśną, rybacką i łowiecką; 2) likwidowania i niszczenia zadrzewień śródpolnych, przydrożnych i nadwodnych, jeżeli nie wynikają one z potrzeby ochrony przeciwpowodziowej i zapewnienia bezpieczeństwa ruchu drogowego lub wodnego lub budowy, odbudowy, utrzymania, remontów lub naprawy urządzeń wodnych; 3) wydobywania do celów gospodarczych skał, w tym torfu, oraz skamieniałości, w tym kopalnych szczątków roślin i zwierząt, a także minerałów i bursztynu; 4) wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcających rzeźbę terenu, z wyjątkiem prac związanych z zabezpieczeniem przeciwsztormowym, przeciwpowodziowym lub przeciwosuwiskowym lub utrzymaniem, budową, odbudową, naprawą lub remontem urządzeń wodnych; 5) dokonywania zmian stosunków wodnych, jeżeli służą innym celom niż ochrona przyrody lub zrównoważone wykorzystanie użytków rolnych i leśnych oraz racjonalna gospodarka wodna lub rybacka; 6) likwidowania naturalnych zbiorników wodnych, starorzeczy i obszarów wodno-błotnych; 7) lokalizowania obiektów budowlanych w pasie szerokości 100 m od linii brzegów rzek, jezior i innych zbiorników wodnych, z wyjątkiem urządzeń wodnych oraz obiektów służących prowadzeniu racjonalnej gospodarki rolnej, leśnej lub rybackiej.

122

Obszary chronionego krajobrazu powinny być wyłączone z projektowania i lokalizowania inwestycji uciążliwych dla środowiska naturalnego, natomiast właściwe są dla lokalizowania wszelkich inwestycji pobytowo - wypoczynkowych takich jak: ośrodki wypoczynkowe, pola namiotowe i miejsca biwakowe. Przy zagospodarowywaniu lasów wchodzących w skład obszaru chronionego krajobrazu należy dążyć do maksymalnego wykorzystania odnowień naturalnych, do zapewnienia składu gatunkowego zgodnie z typem siedliskowym lasu. Należy również zwrócić uwagę na wzrost zadań związanych z zagospodarowaniem rekreacyjnym. Prowadzenie zrównoważonej gospodarki leśnej na obszarach chronionego krajobrazu w żaden sposób nie zagraża ich walorom przyrodniczym. 7.1.3. Użytki ekologiczne Obszar użytku ekologicznego „Ślepe Jezioro Okoniówek” znajduje się w załości na gruntach w zarządzie nadleśnictwa. Jego powierzchnię stanowią (wg ewidencji gruntów), użytki ekologiczne na: lasach (E-Ls) – 48,08 ha, wodach stojących (E-Ws) – 13,08 ha i nieużytkach (E-N) – 0,86 ha. Obszar ten nie jest objęty gospodarką leśną. 7.1.4. Otuliny parków narodowych W otulinie Biebrzańskiego Parku Narodowego znajdują się grunty będące w zarządzie Nadleśnictwa Rajgród. W związku z powyższym projekt PUL został skonsultowany z dyrekcją Biebrzańskiego Parku Narodowego. Treść uzgodnień zamieszczono w Elaboracie. 7.1.5. Pomniki przyrody W odniesieniu do wszystkich pomników przyrody zabronione jest:  wycinanie, niszczenie i uszkadzanie drzew oraz ich części,  zanieczyszczanie terenu i wzniecanie ognia w pobliżu pomników przyrody,  umieszczanie tablic i innych znaków z wyjątkiem znaków związanych z ochroną pomnika,  rozbijanie, podkopywanie, zakopywanie i przemieszczanie głazów. Zarządca terenu, zobowiązany jest do sprawowania opieki nad pomnikami przyrody oraz monitorowania ich stanu. Należy również otoczyć opieką drzewa i inne cenne twory przyrody, które w przyszłości mogą zostać uznane za pomniki przyrody zgodnie z kryteriami określonymi w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 4 grudnia 2017 r. w sprawie kryteriów uznawania tworów przyrody żywej i nieożywionej za pomniki przyrody (Dz. U. z dnia 12 grudnia 2017 r. poz. 2300). Uwagi dotyczące stanu pomników przyrody i ewentualnych zagrożeń oraz wnioski o weryfikację ich stanu należy zgłaszać do właściwych Rad Gmin. Należy zaznaczyć, że np. martwe lub wywrócone pomnikowe drzewo jest nadal objęte ochroną, do czasu zniesienia tej ochrony przez właściwą Radę Gminy. Na terenie w zarządzie Nadleśnictwa Rajgród nie powołano pomników przyrody. 7.1.6. Ochrona gatunkowa roślin W myśl Ustawy o ochronie przyrody ochrona gatunkowa roślin ma na celu zapewnienie przetrwania i właściwego stanu ochrony dziko występujących gatunków roślin oraz ich siedlisk i ostoi, a także zachowanie różnorodności gatunkowej i genetycznej.

123

Szczegółowe wytyczne dotyczące ochrony gatunkowej roślin określa Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 roku w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz. U. 2014 poz. 1409). Wprowadzono tu między innymi zapis zakazujący niszczenia siedlisk roślin. Zakaz ten nie dotyczy wykonywania czynności związanych z prowadzeniem racjonalnej gospodarki leśnej, jednakże, jeżeli technologia prac umożliwia zachowanie stanowisk gatunków chronionych, należy ją promować. Odstępstw od zakazów nie stosuje się do gatunków oznaczonych symbolem (3) w załączniku nr 1 do rozporządzenia. W przypadku Nadleśnictwa Rajgród są to: brzoza niska Betula humilis, haczykowiec (sierpowiec) błyszczący Hamatocaulis (Drepanocladus) vernicosus i sasanka otwarta Pulsatilla patens. Poniżej zamieszczono ogólne zalecenia ochronne dla poszczególnych grup roślin związanych z określonymi siedliskami. W przypadku działań ochronnych związanych z gospodarką leśną, finansowanie ich odbywa się ze środków własnych Lasów Państwowych, zgodnie z Ustawą o lasach. W pozostałych przypadkach czynności i działania w zakresie ochrony czynnej dla przedmiotów ochrony Natura 2000 na gruntach PGL LP finansowane będą ze środków budżetowych lub innych zewnętrznych, zgodnie z art. 39 ustawy o ochronie przyrody. Zalecenia ochronne dla grupy roślin gatunków borowych: - utrzymanie dostępu światła do dna lasu, - przeciwdziałanie zarastaniu (wykaszanie trzcinnika i traw, ograniczenia podszytów), - inwentaryzacja najbogatszych stanowisk gatunków chronionych w celu ochrony ich przed zniszczeniem przez zrywkę oraz składowanie surowca (szczególnie wzdłuż dróg), - utrzymanie szerokich, niezacienionych dróg, usuwanie z poboczy nalotu gatunków lekkonasiennych i krzewów (bardzo ważne dla sasanki otwartej Pulsatilla patens, mącznicy lekarskiej Arctostaphylos uva-ursi, goździka piaskowego Diantus arenarius, rojownika Jovibarba sobolifera), - rozluźnienie zwarcia drzewostanów II klasy wieku na stanowiskach gatunków chronionych, w celu zapewnienia właściwych warunków świetlnych, - pozostawienie biogrup drzew na zrębach w miejscach najbogatszych stanowisk gatunków chronionych (uprzątnięcie starego lasu zagraża większości gatunków chronionych, z wyjątkiem gruszyczkowatych, mącznicy, goździków i sasanek). Zalecenia dla grupy leśnych gatunków siedlisk żyznych: - ochrona stanowisk przed zniszczeniem podczas prac leśnych, - utrzymanie niewielkiego dostępu światła do dna lasu, - pozostawianie kęp starodrzewów na zrębach. Zalecenia dla grupy gatunków śródleśnych obszarów podmokłych: - utrzymanie poziomu uwilgotnienia, - ograniczenie sukcesji leśnej, - zachowanie niewielkich śródleśnych powierzchni otwartych, o wysokim uwilgotnieniu. Nadleśnictwo zobowiązane jest do ewidencjonowania stanowisk rzadkich chronionych gatunków roślin. 7.1.7. Ochrona gatunkowa grzybów Grzyby odgrywają istotną rolę w funkcjonowaniu ekosystemu leśnego, dlatego naganne jest nieuzasadnione niszczenie owocników grzybów „niejadalnych” podczas

124

grzybobrania. Szkodliwe jest rozgrzebywanie ściółki leśnej przy zbiorze grzybów. Dużą rolę w poprawie istniejącego stanu rzeczy może odegrać uświadomienie w tym zakresie młodzieży. Wykaz grzybów objętych ochroną oraz szczegółowe wytyczne dotyczące postępowania z nimi określa Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 roku w sprawie ochrony gatunkowej grzybów (Dz. U. 2014 poz. 1408). Część sformułowanych tu zakazów nie dotyczy wykonywania czynności związanych z prowadzeniem racjonalnej gospodarki leśnej, jeżeli technologia prac uniemożliwia przestrzeganie tych zakazów. Ochrona dziko występujących grzybów polega w szczególności na:  zabezpieczeniu ostoi i stanowisk grzybów przed zagrożeniami zewnętrznymi,  zapewnieniu obecności i ochronie różnego rodzaju podłoża, na którym rozwijają się chronione gatunki grzybów, w szczególności: - drzew w starszym wieku, - rozkładającego się drewna, - skał i głazów,  wykonywaniu zabiegów gospodarczych lub ochronnych utrzymujących właściwy stan siedliska grzybów,  edukacji w zakresie sposobów ochrony i rozpoznawania gatunków chronionych,  promowaniu technologii prac związanych z prowadzeniem racjonalnej gospodarki leśnej, umożliwiającej zachowanie ostoi i stanowisk gatunków chronionych. W przypadku prowadzenia czynnej ochrony grzybów poza czynnościami, które mogą być realizowane w ramach prac związanych z gospodarką leśną, pozostałe czynności prowadzone będą po zapewnieniu środków finansowych na te cele. Nadleśnictwo zobowiązane jest do ewidencjonowania stanowisk rzadkich chronionych gatunków grzybów. 7.1.8. Ochrona gatunkowa zwierząt W myśl Ustawy o ochronie przyrody ochrona gatunkowa zwierząt ma na celu zapewnienie przetrwania i właściwego stanu ochrony dziko występujących na terenie kraju rzadkich, endemicznych, podatnych na zagrożenia i zagrożonych wyginięciem oraz objętych ochroną na podstawie przepisów umów międzynarodowych, których Rzeczpospolita Polska jest stroną, a także zachowanie różnorodności gatunkowej i genetycznej. Wykaz zwierząt objętych ochroną oraz szczegółowe wytyczne dotyczące postępowania z nimi określa Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 28 grudnia 2016 roku w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. 2016 poz. 2183). Rozporządzenie różnicuje zakazy do poszczególnych grup gatunków. Zakazy wyszczególniono w § 6 rozporządzenia. W stosunku do dziko występujących zwierząt wprowadzono dodatkowo zakazy umyślnego płoszenia lub niepokojenia oznaczonych symbolem (1), umyślnego płoszenia lub niepokojenia w miejscach lęgowych, noclegu, żerowania ptaków migrujących oznaczonych symbolem (2), oraz zakaz fotografowania i płoszenia gatunków oznaczonych symbolem (3). Odstępstwa od zakazów wyszczególniono w § 9 rozporządzenia.

125

W celu pełniejszego poznania walorów nadleśnictwa zalecane jest prowadzenie monitoringu istniejących oraz inwentaryzacji nowych stanowisk gatunków zwierząt chronionych z uwzględnieniem miejsca i sposobu występowania. W wydzieleniach, w których stwierdzono obecność dużych i łatwych do zlokalizowania, zasiedlonych gniazd ptaków, które nie wymagają utworzenia strefy ochronnej, rozważyć wstrzymanie cięć do zakończenia okresu lęgowego i/lub pozostawienie kęp starodrzewu wokół gniazd. Nadleśnictwo zobowiązane jest do ewidencjonowania stanowisk rzadkich chronionych gatunków zwierząt. Z racji na korektę granic wyłączeń taksacyjnych, granice stref po rewizji nie odpowiadają idealnie granicom stref zamieszczonych w decyzji RDOŚ ustanawiających poszczególne strefy. Po zatwierdzeniu PUL-u nadleśnictwo powinno zwrócić się do RDOŚ z wnioskiem o korektę granic stref ochrony gatunkowej zgodnie ze zaktualizowaną leśną mapą numeryczną.

7.1.9. Ochrona roślin i zwierząt z Załącznika II Dyrektywy Siedliskowej i Załącznika I Dyrektywy Ptasiej W drzewostanach Nadleśnictwa Rajgród występują cenne gatunki roślin i zwierząt wyszczególnione na listach Załączników do Dyrektywy Siedliskowej i Ptasiej. Prowadząc czynną ochronę roślin i zwierząt, część zadań może być realizowana w ramach prac związanych z gospodarką leśną. Pozostałe czynności prowadzone będą zgodnie z zapisami PZO dla obszarów Natura 2000, po zapewnieniu środków finansowych i należy je traktować jako fakultatywne (np. wykaszanie, rozluźnianie zwarcia, zapobieganie sukcesji naturalnej, ochrona zbiorników wodnych itd.). Podczas wykonywania prac gospodarczych (w obrębie znanych stanowisk) należy dołożyć starań by nie zniszczyć, uszkodzić czy pogorszyć stanu stanowisk i siedlisk tych organizmów. Dla znacznej części tych gatunków nie są dostępne szczegółowe lokalizacje, a inwentaryzacje będą uzupełniane. Podczas wykonywania zabiegów gospodarczych należy postępować tak, by ograniczyć prawdopodobieństwo zniszczenia stanowisk czy siedlisk tych gatunków. Ponadto nie ma możliwości, zarówno fizycznych jak i finansowych, zabezpieczenia wszystkich stanowisk taksonów chronionych, w szczególności przy lesie otwartym i dużej presji turystycznej.  W stosunku do sasanki otwartej zaleca się: ― wycinanie drzew i krzewów w podszycie zacieniających stanowiska gatunku, ― ręczne usuwanie krzewinek i bylin na stanowiskach gatunku, ― punktowe naruszanie lub zdejmowanie nakładowej warstwy próchnicy w celu odsłonięcia nagiej gleby.  W stosunku do haczykowca błyszczącego zaleca się: ― rezygnację z wprowadzania podszytów, ― podczas trzebieży usunąć podszyt i podrost w obrębie stanowisk, ― wykaszanie ekspansywnej roślinności – fakultatywnie.

126

 W stosunku do kumaka nizinnego Bombina bombina zaleca się: ― ochronę zbiorników wodnych (miejsc występowania i rozrodu), w przypadku stwierdzenia wysychania, pogłębianie ich – fakultatywnie, ― w miarę możliwości tworzenie nowych płytkich zbiorników w bliskim sąsiedztwie istniejących miejsc rozrodu, co zapewni rozwój populacji – fakultatywnie.  W stosunku do bociana czarnego Ciconia nigra zaleca się: ― utrzymanie podmokłych płatów drzewostanu liściastego lub mieszanego (BMw, BMb, LMw, LMb, Lw, Ol, OlJ), o powierzchni ponad 100 ha na jedną parę bociana czarnego, w wieku powyżej 80 lat, ― podczas stosowania cięć w strefie ochrony częściowej pozostawiać drzewa nadające się do założenia gniazd (okazy z grubymi bocznymi konarami w górnej części korony).  W stosunku do ptaków szponiastych zaleca się: ― pozostawienie na zrębach kęp starodrzewów o powierzchni nie mniej niż 6 arów i grupowanie pozostawianych kęp z sąsiednich powierzchni zrębowych w celu utworzenia jednej większej kępy starodrzewu.  W stosunku do ptaków budujących duże i łatwe do zlokalizowania gniazda zaleca się: ― odstąpienie w okresie lęgowym od zabiegów, zaplanowanych w bezpośrednim sąsiedztwie oraz otoczeniu zlokalizowanego gniazda, ― pozostawienie kęp starodrzewu wokół gniazd.  W stosunku do ptaków gnieżdżących się w dziuplach (dzięcioły, sóweczka i inne) zaleca się: ― pozostawianie podczas wykonywania zabiegów drzew dziuplastych, z dziuplami wykutymi i naturalnymi, ― w stosunku do znanych stanowisk, przy wykonywaniu czynności gospodarczych w okresie lęgowym, lustracja terenu przed zabiegiem w celu wykluczenia negatywnego oddziaływania zabiegu lub wykonanie zabiegu poza okresem lęgowym.  W odniesieniu do siedlisk dzięcioła średniego Dendrocopos medius i białogrzbietego D. leucotos zalecenia jak dla dziuplaków, ponadto: ― utrzymanie przynajmniej na obecnym poziomie powierzchni drzewostanów liściastych w wieku 60 lat i starszych, ― zalecane jest pozostawianie stojących drzew liściastych martwych i obumierających o średnicy pow. 30 cm w liczbie około 5 szt./ha (przy zachowaniu względów bezpieczeństwa osób i mienia), ― wstrzymanie się od użytkowania rębnego drzewostanów liściastych (Ol, OlJ) w wieku 80 lat i starszych w okresie lęgowym: 1 kwietnia – 10 lipca. W okresie obowiązywania Planu mogą zostać ujawnione nowe stanowiska roślin i zwierząt z Załącznika II Dyrektywy Siedliskowej i I Dyrektywy Ptasiej oraz stanowiska gatunków nienotowanych wcześniej. Należy w takich sytuacjach postępować w sposób niepogarszający stanu siedlisk tych gatunków w obrębie miejsc występowania. Wskazane jest korzystanie z zaleceń zebranych w publikacjach: Poradnik ochrony gatunków Natura 2000 –

127

podręczniki metodyczne i Monitoring gatunków zwierząt i roślin – podręczniki metodyczne (wydanych przez Ministerstwo Środowiska i Główny Inspektorat Ochrony Środowiska). Szczegółowe działania ochronne dotyczące roślin i zwierząt z Załącznika II Dyrektywy Siedliskowej i I Dyrektywy Ptasiej występujących na terenie nadleśnictwa, zostały zawarte w Projektach Zadań Ochronnych obszarów Natura 2000, które są aktami prawa miejscowego z obowiązkiem przestrzegania, niezależnie od ustaleń Planu Urządzenia Lasu. 7.1.10. Siedliska przyrodnicze z Załącznika I Dyrektywy Siedliskowej W przypadku prowadzenia czynnej ochrony siedlisk przyrodniczych, część czynności może być realizowana w ramach prac związanych z gospodarką leśną. Pozostałe zadania prowadzone będą zgodnie z zapisami PZO dla obszarów Natura 2000, po zapewnieniu środków finansowych na te cele (np. wykaszanie, rozluźnianie zwarcia, utrzymanie poziomu uwilgotnienia, zapobieganie sukcesji naturalnej, ochrona zbiorników wodnych itd.). Poniżej przedstawiono wskazówki dotyczące działań służących zachowaniu siedlisk przyrodniczych występujących na gruntach nadleśnictwa. 2330 Wydmy śródlądowe z murawami napiaskowymi Istotą utrzymania siedliska jest zahamowanie zarastania roślinnością drzewiastą, poprzez usuwanie ekspansywnych gatunków drzew i krzewów, szczególnie obcych geograficznie. 3150 Starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z Nympheion i Potamion Siedlisko zagrożone przez działalność człowieka. Zachowanie właściwego stanu siedliska wymaga prowadzenia kontroli warunków hydrologicznych w celu niedopuszczenia do zanieczyszczenia i zaśmiecania zbiorników, ich nadmiernej eutrofizacji, czy zmiany stosunków wodnych. 6120 Ciepłolubne, śródlądowe murawy napiaskowe (Koelerion glaucae) Utrzymanie siedliska jest uwarunkowane zahamowaniem zarastania roślinnością drzewiastą, poprzez usuwanie ekspansywnych gatunków drzew i krzewów, szczególnie obcych geograficznie. 6410 Zmiennowilgotne łąki trzęślicowe (Molinion) Siedlisko silnie uzależnione od działalności człowieka. Zachowanie właściwego stanu siedliska wymaga prowadzenia ochrony czynnej i kontroli warunków hydrologicznych. 6510 Niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris) Siedlisko silnie uzależnione od działalności człowieka. Zachowanie właściwego stanu siedliska jest powiązane z ekstensywnym użytkowaniem kośnym lub pastwiskowym. Zalecane jest systematyczne, ale ekstensywne, wykaszanie lub wypas. 7110 Torfowiska wysokie z roślinnością torfotwórczą (żywe) Najważniejszym warunkiem zachowania istniejących powierzchni żywych torfowisk wysokich jest zachowanie lub odtworzenie naturalnych warunków hydrologicznych. Ewentualna poprawa warunków wodnych, ze względu na wrażliwość ekosystemu na zalanie, powinna być poprzedzona dobrym rozpoznaniem sytuacji topograficznej i hydrologicznej.

128

7140 Torfowiska przejściowe i trzęsawiska (przeważnie z roślinnością z Scheuchzerio- Caricetea) Zachowanie siedliska możliwe jest przy zachowaniu istniejących warunków hydrologicznych. W przypadku siedlisk zaburzonych należy utrzymywać użytkowanie kośne i przeciwdziałać sukcesji roślinności krzewiastej i drzewiastej. 9170 Grąd subkontynentalny (Tilio-Carpinetum, Melitti-Carpinetum) Doprowadzenie siedlisk Lśw i Lw, zniekształconych obecnością gatunków iglastych, do stanu właściwego. Dążyć do tworzenia struktury wielopiętrowej i wielogeneracyjnej, z obecnością piętra grabowego. Regulować skład gatunkowy w zabiegach hodowlanych (trzebieże) w kierunku składu gatunkowego, dostosowanego do charakteru siedliska przyrodniczego. W czasie tych zabiegów należy eliminować gatunki obce geograficznie i inwazyjne takie jak: klon jesionolistny, dąb czerwony, akacja, czeremcha amerykańska i inne. W przypadku istnienia niewielkich płatów siedliska 9170 wśród siedlisk uboższych, gdzie zaplanowano rębnię I – zaleca się lokalizować kępy ekologiczne w miejscu występowania siedliska grądu. 91D0 Bory i lasy bagienne (Vaccinio uliginosi-Betuletum pubescentis, Ledo-Sphagnetum, Vaccinio uliginosi-Pinetum, Sphagno girgensohnii-Piceetum i brzozowo-sosnowe bagienne lasy borealne Thelypteridi-Betuletum) Wyłączenie z gospodarki rębnej z dopuszczeniem działań pielęgnacyjnych na siedliskach 91D0-2 (Vaccinio uliginosi-Pinetum) i 91D0-6 (Sphagno squarrosi-Alnetum, Dryopteridi thelypteridis-Betuletum pubescentis). Decydujące znaczenie w ochronie siedliska odgrywa zachowanie niezmienionych stosunków wodnych, zarówno siedliska jak i zlewni – nie prowadzić działań pogarszających stosunki wodne. W przypadku istnienia w wydzieleniach z zaplanowanymi rębniami drobnopowierzchniowych (punktowych) płatów siedliska 91D0 należy te miejsca wyłączyć z użytkowania lokalizując tam kępy ekologiczne (bez instrukcyjnego ograniczenia powierzchni). 91E0 Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, Populetum albae, Fraxino-Alnetum, olsy źródliskowe) Podstawowym warunkiem zachowania siedlisk jest utrzymanie naturalnego reżimu wodnego tych siedlisk. Ewentualne działanie w zakresie małej retencji należy realizować z dużą ostrożnością. Nieprzemyślane działanie może spowodować stagnację wody i doprowadzić do zabagnienia (wykształcenie olsu typowego). W przypadku istnienia, w wydzieleniach z zaplanowanymi rębniami drobnopowierzchniowych (punktowych) płatów siedliska 91E0 należy te miejsca wyłączyć z użytkowania lokalizując tam kępy ekologiczne. 91F0 Łęgowe lasy dębowo-wiązowo-jesionowe (Ficario-Ulmetum) Podobnie jak w przypadku siedliska 91E0, kluczem do zachowania siedliska w dobrym stanie jest utrzymanie lub odtworzenie warunków wodnych, w jakich te ekosystemy się wykształciły.

129

91T0 Sosnowy bór chrobotkowy (Cladonio-Pinetum oraz chrobotkowa postać Peucedano- Pinetum) Jako główne zagrożenie dla siedliska wykazywana jest sukcesja i użyźnianie siedliska. Prace leśne powodujące miejscowe zniszczenie warstwy mszystej wpłyną pozytywnie na stan i dynamikę chrobotków. Należy zaznaczyć, iż działania ochronne w stosunku do nieleśnych siedlisk przyrodniczych generalnie nie mieszczą się w ramach działań, które może czy powinno wykonywać nadleśnictwo (zakres ustalony w Ustawie o lasach). Zatem działania takie mogą być realizowane po zapewnieniu zewnętrznych źródeł finansowania. Więcej informacji o sposobach ochrony i możliwym użytkowaniu siedlisk przyrodniczych znajduje się w przewodnikach metodycznych: podręcznik metodyczny – poradnik ochrony siedlisk przyrodniczych Natura 2000 i podręczniki metodyczne – monitoring siedlisk przyrodniczych (wydanych przez Ministerstwo Środowiska i Główny Inspektorat Ochrony Środowiska).

7.1.11. Wytyczne do organizacji gospodarstwa leśnego, regulacji użytkowania zasobów oraz wykonywania prac leśnych Wszelkie działania gospodarcze realizowane na gruntach nadleśnictwa muszą być prowadzone w sposób, który zapewnia:  zachowanie całej naturalnej zmienności przyrody leśnej i funkcjonowania ekosystemów leśnych i nieleśnych w stanie niepogorszonym,  zachowanie populacji roślin i zwierząt chronionych występujących na terenie nadleśnictwa w stanie niepogorszonym,  restytucję metodami hodowli i ochrony lasu zbiorowisk przyrodniczych zdegradowanych i zniekształconych w celu zapewnienia szybszego niż w procesach naturalnych tempa przywracania zgodności biocenozy z biotopem, poprzez przebudowę drzewostanów i zabiegi hodowlane,  ochronę i zachowanie różnorodności biologicznej oraz bogactwa genetycznego zbiorowisk roślinnych i zwierząt. W rozdziałach 7.1.9. i 7.1.10. omówiono zasady postępowania (zapobiegania możliwym negatywny oddziaływaniom) przy wykonywaniu prac gospodarczych na siedliskach gatunków i siedliskach przyrodniczych, chronionych w ramach systemu Natura 2000, oraz w ich najbliższym otoczeniu. Wytyczne te, w połączeniu z działaniami osłonowymi przedstawionymi poniżej oraz zasadami opisanymi w rodziale 7.8, mają utrzymać populacje gatunków chronionych (wg Ustawy o ochronie przyrody) i środowisko leśne w stanie niepogorszonym. W wielu przypadkach odpowiednie czynności mogą wpłynąć na poprawę stanu tych elementów przyrody. Wytyczne do regulacji użytkowania oraz wykonywania prac leśnych:  wyłączenie z użytkowania rębnego drzewostanów na siedliskach Bb i BMb,  wyłączenie z użytkowania rębnego drzewostanów na siedlisku LMb, z wyłączeniem szczególnych sytuacji kiedy należy zastosować rębnię V,  zapewnienie stałego udziału starych drzew w drzewostanach – pozostawienie kęp starodrzewów na powierzchniach użytkowanych rębnie (min. 6 arów),

130

 wyłączenie z użytkowania rębnego kęp starodrzewów, tworzących bufor wokół śródleśnych bagien, torfowisk, jezior, rzek i innych cieków (minimum jedna wysokość drzewostanu),  pozostawienie podczas zabiegów gospodarczych drzew biocenotycznych, w tym drzew dziuplastych,  przy wprowadzaniu odnowień na leśnych siedliskach przyrodniczych stosować składy gatunkowe zawarte w PUL (opracowane przez BULiGL Oddział w Białymstoku),  w przypadku stwierdzenia nieumyślnego pozyskania drewna z gatunkiem chronionym na nieznanym wcześniej stanowisku i potwierdzeniu prawidłowego rozpoznania gatunku, należy fragment pnia z gatunkiem i pozostawić w lesie,  w celu ochrony i poprawy stanu środowiska przyrodniczego w trakcie wykonywania prac leśnych szczególną uwagę należy zwracać na: ― ochronę stanowisk gatunków chronionych, rzadkich i cennych podczas trzebieży i innych zabiegów, między innymi poprzez wyłączenie z zabiegu fragmentu drzewostanu ze stanowiskiem gatunku chronionego, zwracanie uwagi na miejsca obalania drzew, wykonanie zabiegu poza okresem lęgowym ptaków, ― pozostawianie w lesie części biomasy (stojących drzew martwych, połamanych, wykrotów, gałęzi, igliwia i kory), o ile nie jest to sprzeczne z zasadami ochrony lasu, ― wytyczanie i wykorzystywanie stałych szlaków zrywkowych, ― stosowanie bioolei jako smarów silnikowych, ― unikanie niszczenia runa i ściółki leśnej między innymi poprzez wykonywanie zrywki zimą przy pokrywie śnieżnej lub przy użyciu urządzeń zabezpieczających, ― przy zwalczaniu owadów i grzybów zagrażających drzewostanom ograniczyć do minimum stosowanie preparatów chemicznych na korzyść biologicznych, ― w zabezpieczaniu upraw i młodników preferować środki mechaniczne, ― w trakcie wykonywania prac leśnych w okolicy obiektów kulturymaterialnej i duchowej (cmentarze, mogiły, kapliczki) zachować szczególną ostrożność, ― przy wykonywaniu zabiegów pielęgnacyjnych (CPP, TW, TP) w drzewostanach porastających wydmy, wyłączyć z zabiegu wierzchowinę wydmy gdy istnieje ryzyko uruchomienia procesów erozyjnych,  w zakresie ochrony lasu: ― prowadzić monitoring techniczny i biologiczny w celu właściwego prognozowania zagrożeń, a w drzewostanach szczególnie narażonych na czynniki chorobowe prowadzić kontrolę stanu sanitarnego, ― dążyć do utrzymania liczebności szkodników na poziomie nie zagrażającym występowaniu szkód istotnych (gradacji), ― w razie konieczności stosować biotechniczne metody ochrony lasu, między innymi wykorzystywać pułapki feromonowe używane do zwalczania i prognozowania pojawienia się szkodników wtórnych, ― prowadzić aktywną ochronę drapieżnej entomofauny, mogącej w określonych warunkach sprzyjać walce ze szkodnikami owadzimi,

131

― na etapie zakładania upraw leśnych w miejscach stałego przemieszczania się zwierzyny płowej, pozostawić bez grodzenia przesmyki, obsadzone brzozą, świerkiem lub innymi gatunkami niechętnie zgryzanymi. Prowadząc zabiegi gospodarcze, należy w pierwszej kolejności usuwać gatunki obce w tym zwłaszcza: dąb czerwony, robinię akacjową, klon jesionolistny i inne. Ponadto w miarę istniejących możliwości należy, podczas prac gospodarczych, eliminować zauważone inwazyjne rośliny zielne, takie jak: nawłoć późna, nawłoć kanadyjska, barszcz Sosnowskiego rdestowiec ostrokończysty, niecierpek drobnokwiatowy, niecierpek gruczołowaty, kolczurka klapowana i inne (baza danych o gatunkach inwazyjnych: www.iop.krakow.pl/ias/Baza.aspx). Wymaga to jednak opracowania kompleksowego programu zwalczania roślin inwazyjnych, po zapewnieniu środków finansowych na ten cel. Zaleca się w znanych miejscach stałego przemieszczania się zwierzyny płowej przez lub w bezpośrednim sąsiedztwie uczęszczanych dróg publicznych utrzymać po obu stronach drogi pas drzewostanu o szerokości ok. 30 metrów oczyszczony z podszytów i podrostów. Nowe stanowiska cennych gatunków nanieść na odpowiednie mapy (np. szkice powierzchni manipulacyjnej) i katalogować (uzupełniać kronikę POP oraz ewidencję w SILP), w razie potrzeby zaznaczyć w terenie. Rozwiązaniem służącym zachowaniu cennych elementów przyrody jest przeprowadzanie szkoleń pracowników z rozpoznawania cennych gatunków roślin i zwierząt. Należy także stosować wytyczne zawarte w Rozporządzeniu Ministra Środowiska w sprawie wymagań dobrej praktyki w zakresie gospodarki leśnej (Dz. U. z dnia 22 grudnia 2017 r. poz. 2408) – omówione w punkcie 7.8. 7.2. Zadania dotyczące lasów ochronnych Prowadzenie działalności gospodarczej w lasach ochronnych powinno być podporządkowane pełnionej przez nie funkcji, dla których zostały powołane. Projektowanie użytkowania rębnego w tych lasach, wynika ze stwierdzonych na gruncie potrzeb ochronnych i hodowlanych. 7.2.1. Lasy stanowiące ostoje zwierząt i stanowiska roślin podlegających ochronie gatunkowej W odniesieniu do miejsc rozrodu i regularnego przebywania ptaków chronionych wyznaczono ostoje z określeniem stref ochronnych. Zasięg stref ochronnych oraz okresowe terminy ochrony, które reguluje Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 28 grudnia 2016 roku w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. 2016 poz. 2183), przedstawiono w tabeli poniżej.

132

Tabela 35. Zasięg stref ochronnych oraz okresowe terminy ochrony w ostojach w Nadleśnictwie Rajgród Strefa ochrony Strefa ochrony Okresowy Lp. Nazwa polska Nazwa łacińska całorocznej w okresowej w termin promieniu do promieniu do ochrony 1 2 3 4 5 6 1 Bielik Haliaeetus albicilla 200 m od gniazda 500 m od gniazda 01.01-31.07 2 Bocian czarny Ciconia nigra 200 m od gniazda 500 m od gniazda 15.03-31.08 3 Kania ruda Milvus milvus 100 m od gniazda 500 m od gniazda 01.03-31.08 4 Orlik grubodzioby Clanga clanga 200 m od gniazda 500 m od gniazda 01.03-31.08 5 Orlik krzykliwy Clanga pomarina 100 m od gniazda 500 m od gniazda 01.03-31.08 6 Puchacz Bubo bubo 200 m od gniazda 500 m od gniazda 01.01-31.07 7 Sóweczka Glaucidium passerinum 50 m od gniazda - -

Na terenie Nadleśnictwa Rajgród według stanu na 01.01.2020 r. ustanowiono 32 strefy obejmujących ochroną miejsca lęgowe ptaków: 1 wspólna strefa ochrony obejmująca miejsca rozrodu i regularnego przebywania orlika grubodziobego (Clanga clanga) i orlika krzykliwego (Clanga pomarina), 17 stref ochronnych orlika krzykliwego (Clanga pomarina), 7 stref ochronnych bociana czarnego (Ciconia nigra), 3 strefy ochronne bielika (Haliaaetus albicilla), 2 strefy ochronne puchacza (Bubo bubo), 1 strefa ochronna sóweczki (Glaucidium passerinum) i 1 strefa ochronna kani rudej (Milvus milvus). W granicach stref ochronnych obejmujących miejsca rozrodu i regularnego przebywania ptaków w strefie całorocznej w okresie całego roku, a w strefie ochrony okresowej, czasowo zabronione jest:  przebywanie osób, z wyjątkiem właściciela nieruchomości objętej strefą ochrony oraz osób sprawujących zarząd i nadzór nad obszarami objętymi strefą ochrony, oraz osób wykonujących prace na podstawie umowy zawartej z właścicielem lub zarządcą,  wycinanie drzew lub krzewów,  dokonywanie zmian stosunków wodnych, jeżeli nie jest to związane z potrzebą ochrony poszczególnych gatunków,  wznoszenia obiektów, urządzeń i instalacji. Ponadto w celu ochrony miejsc lęgowych i miejsc żerowania zaleca się:  ograniczenie i ukierunkowanie ruchu turystycznego w miejscach stałego gniazdowania w okresie wyprowadzania lęgów,  przywracanie właściwych stosunków wodnych w lasach i w ich sąsiedztwie,  ograniczenie stosowania pestycydów i insektycydów,  pozostawianie drzew dziuplastych. Każdorazowa czynność gospodarcza polegająca na wycince drzew lub krzewów, powinna odbywać się za zgodą RDOŚ w strefie ochrony całorocznej – przez cały rok oraz w strefie ochrony okresowej – w okresie ochronnym. 7.2.2. Lasy wodochronne W lasach tych zabronione są czynności mogące niekorzystnie wpłynąć na stan chronionych przez nie zasobów wodnych oraz wyłączono z użytkowania rębnego drzewostany wokół źródlisk. Zasady postępowania w lasach ochronnych reguluje Rozporządzenie MOŚZNiL z dnia 25 sierpnia 1992 r. (Dz. U. 1992 Nr 67 poz. 337).

133

7.2.3. Lasy glebochronne W drzewostanach znajdujących się na wydmach zaplanowano zabiegi o charakterze pielęgnacyjnym. Wszelkie czynności powinny zmierzać do zapewnienia, w maksymalnym stopniu, ochrony gleby przed erozją. Zasady postępowania w lasach ochronnych reguluje Rozporządzenie MOŚZNiL z dnia 25 sierpnia 1992 r. (Dz. U. 1992 Nr 67 poz. 337). 7.2.4. Lasy stanowiące cenne fragmenty rodzimej przyrody O wielkości zadań hodowlano-ochronnych decydują działania niezbędne do ochrony rzadkich lub zagrożonych siedlisk, zwierząt i roślin. Zasady postępowania w lasach ochronnych reguluje Rozporządzenie MOŚZNiL z dnia 25 sierpnia 1992 r. (Dz. U. 1992 Nr 67 poz. 337). 7.2.5. Lasy na stałych powierzchniach badawczych i doświadczalnych Ewentualne zabiegi hodowlano-ochronne powinny być uzgadniane z prowadzącymi badania. Zasady postępowania w lasach ochronnych reguluje Rozporządzenie MOŚZNiL z dnia 25 sierpnia 1992 r. (Dz. U. 1992 Nr 67 poz. 337). 7.2.6. Lasy położone w granicach administracyjnych miast O wielkości zadań hodowlano-ochronnych lasów położonych w granicach administracyjnych miast, decydują potrzeby w zakresie dostosowania biocenozy do biotopu oraz działania niezbędne do utrzymania właściwego stanu sanitarnego lasu. Zasady postępowania w lasach ochronnych reguluje Rozporządzenie MOŚZNiL z dnia 25 sierpnia 1992r. (Dz. U. Nr 67 z 1992 r. poz. 337). 7.2.7. Lasy mające szczególne znaczenie dla obronności i bezpieczeństwa państwa Zaplanowane zabiegi mają na celu zachowanie w dobrej kondycji zdrowotnej lasów obronnych. Zasady postępowania w lasach ochronnych reguluje Rozporządzenie MOŚZNiL z dnia 25 sierpnia 1992r. (Dz. U. Nr 67 z 1992 r. poz. 337). 7.3. Ochrona obiektów kultury materialnej, walorów historycznych i krajobrazowych W zakresie ochrony środowiska kulturowego i krajobrazu należy dążyć do ochrony i utrzymania w należytym stanie technicznym obiektów kultury materialnej wpisanych do rejestru zabytków, miejsc pamięci narodowej itp. oraz zachowania i ochrony przed zmianami przyrodniczego krajobrazu ukształtowanego w procesie historycznym wraz z tradycyjnymi formami zabudowy i zagospodarowania. 7.4. Kształtowanie stosunków wodnych, mała retencja Retencja oznacza zdolność, do zatrzymywania wody, wilgoci, przy czym zdolnością taką odznacza się sam las, wykazujący naturalnie wyższą wilgotność niż tereny otwarte. Możliwe jest wykorzystanie do tego celu różnej wielkości zbiorników retencyjnych, tam lub zastawek, magazynujących lub zatrzymujących wodę na danym obszarze. Każdy z tych obiektów może wpływać w odmienny sposób na środowisko. Kształtowanie retencji wodnej jest to zdolność do gromadzenia i przetrzymywania zasobów wodnych w środowisku biotycznym (intercepcja szaty roślinnej, dłuższe utrzymywanie w warunkach leśnych pokrywy śnieżnej) i abiotycznym (retencja jezior,

134

sztucznych i naturalnych zbiorników wodnych, oczek wodnych, mokradeł, bagien, torfowisk, sieci hydrograficznej, gleby, depresyjna i gruntowa). Pojęcie „mała retencja” jest umowne i jego kryterium definiującym jest kubatura wody wynikająca z powierzchni i głębokości danego zbiornika. Tworząc zbiorniki wodne na ciekach należy pamiętać o wyborze takiego progu, który piętrząc wodę nie przerywa naturalnego ciągu biologicznego rzeki. Nie bez wpływu na kształtowanie stosunków wodnych na terenie nadleśnictwa jest obecność bobrów. Na powierzchniach zalanych, w wyniku spiętrzenia wód w ciekach, następuje proces zamierania drzew oraz stopniowe zabagnianie. Prowadzi to do zahamowania odpływu wody z lasów, a co za tym idzie do podniesienia poziomu wód gruntowych. Ochrona bierna rozlewisk bobrowych jest ważnym elementem poprawy reżimu wodnego cieków na terenie nadleśnictwa. Również pozostawianie kłód zwalonych drzew w korytach cieków jest elementem korzystnym w procesie zatrzymywania wody w ekosystemach leśnych. 7.5. Kształtowanie granicy rolno-leśnej Racjonalna gospodarka leśna i ochrona przyrody możliwa jest do prowadzenia w zwartych, rozgraniczonych kompleksach leśnych, o dobrze wykształconej strefie ekotonowej na styku dwóch biocenoz: lasu i pola. Istotną sprawą jest właściwy przebieg i stan granicy rolno-leśnej, która powinna mieć charakter łagodny (bez ostrych załamań). Projekt takiego przebiegu powinien stanowić część miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego lub decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu (Ustawa z dn. 28.09.1991 r. o lasach). Należy dążyć do jego opracowania, w oparciu o takie czynniki jak: zwartość kompleksów leśnych, unikanie ostrych załamań granicy lasu, najkorzystniejszy wpływ na krajobraz. Zewnętrzne obrzeże lasu powinno stanowić łagodne przejście od terenu bezleśnego do środowiska leśnego, o szerokości mniej więcej 10-30 m. Powinno składać się z trzech przenikających się wzajemnie stref: krzewiastej, drzewiasto-krzewiastej i drzewiastej. Szerokość zakładanych buforów winna być uzależniona od wystawy granicy lasu i zasobności siedliska. Im bardziej ubogie i zdegradowane siedlisko, tym szerokość strefy ekotonowej winna być większa. Na wystawie południowej strefy powinny być szersze ze względu na silniejszą presję zbiorowisk terenów otwartych na las. Przy wystawie północnej zakładane strefy mogą mieć mniejszą szerokość. Przy zakładaniu i kształtowaniu stref ekotonowych należy szczególną uwagę zwrócić na dobór właściwych gatunków drzew i krzewów oraz formy zmieszania i więźbę. 7.6. Ochrona różnorodności biologicznej Tereny w zasięgu działania Nadleśnictwa Rajgród są miejscem, którego środowisko przyrodnicze charakteryzuje się dużą różnorodnością i bogactwem form. Składają się na to: sieć rzek, jeziora, lasy, tereny bagienne oraz rzeźba terenu. W opisie ogólnym lasów nadleśnictwa (tom I, pkt 1.3.7.) zamieszczone są składy gatunkowe upraw dla drzewostanów w lasach gospodarczych i drzewostanów na siedliskach przyrodniczych, które zapewnią wzrost różnorodności biologicznej drzewostanów. W poniższej tabeli zestawiono zalecane w odnowieniach gatunki biocenotyczne i domieszkowe. Wprowadzanie tych gatunków wpłynie na wzrost różnorodności i zwiększy

135

ich udział w drzewostanach nadleśnictwa. Powinny stanowić niewielką domieszkę (pojedynczo lub w grupach) 1-5% w zależności od żyzności siedliska.

Tabela 36. Zalecane gatunki biocenotyczne i domieszkowe w odnowieniu lasu Typ siedliskowy Gatunki domieszkowe i biocenotyczne lasu 1 2 D: - Bśw K: jarząb pospolity, jałowiec pospolity D: - Bw K: jarząb pospolity, kruszyna pospolita Bb Nie dotyczy (brak użytkowania rębnego) D: klon zwyczajny BMśw K: jarząb pospolity, leszczyna pospolita, głóg jednoszyjkowy D: klon zwyczajny BMw K: jarząb pospolity, kruszyna pospolita BMb Nie dotyczy (brak użytkowania rębnego) D: grusza pospolita, jabłoń dzika, iwa LMśw K: trzmielina brodawkowata, leszczyna pospolita, głóg jednoszyjkowy, szakłak pospolity D: iwa, grusza pospolita, jabłoń dzika, LMw K: leszczyna pospolita, jarząb pospolity, kruszyna pospolita D: - LMb K: kruszyna pospolita, jarząb pospolity, czeremcha pospolita, leszczyna pospolita D: wiąz górski, wiąz pospolity, lipa drobnolistna, jabłoń dzika, iwa Lśw K: trzmielina brodawkowata, trzmielina pospolita, wiciokrzew pospolity, głóg jednoszyjkowy D: iwa, lipa drobnolistna, wiąz pospolity Lw K: leszczyna pospolita, trzmielina pospolita, bez czarny, dereń świdwa, kalina koralowa D: jesion wyniosły Ol K: porzeczka czarna, kruszyna pospolita, jarząb pospolity D: wierzba biała OlJ K: kalina koralowa, trzmielina pospolita, dereń świdwa, czeremcha pospolita, leszczyna pospolita D – drzewa, K - krzewy Ochrona różnorodności biologicznej realizowana jest na podstawie obowiązujących w Lasach Państwowych zarządzeń i instrukcji. Zagadnienie to zostało omówione m.in. w „Instrukcji ochrony lasu” [PGL LP 2012a]. W celu zachowania trwałości lasu i ciągłości jego funkcji dąży się do ochrony różnorodności biologicznej przez następujące działania:  pozostawienie w lesie drzew dziuplastych oraz o małej przydatności użytkowej do ich biologicznej śmierci i naturalnego rozkładu (tzw. drzew biocenotycznych),  odtworzenie i zachowanie cennych elementów środowiska przyrodniczego takich jak: torfowiska, bagna, łąki śródleśne, polany, murawy kserotermiczne, cieki, zbiorniki wodne, wydmy i inne nieużytki, oraz wnioskowanie o nadanie im statusu użytków ekologicznych,  działania stwarzające lub poprawiające warunki egzystencji w środowisku leśnym organizmów chronionych, zagrożonych oraz uważanych za pożyteczne, np. mrówek i innych drapieżnych owadów, parazytoidów, płazów, gadów, ptaków, nietoperzy i innych,

136

 zwiększenie naturalnej bazy żerowej oraz utrzymywanie liczebności zwierzyny na takim poziomie, przy którym wyrządzane szkody są gospodarczo znośne,  kształtowanie ekotonów,  ochrona runa leśnego,  stosowanie metody ogniskowo-kompleksowej i ognisk biocenotycznych. 7.7. Martwe drewno Martwe drewno (pnie, obłamane konary i gałęzie) jest naturalnym i niezbędnym składnikiem ekosystemów leśnych. W lasach Europy ten element struktury ekosystemu ma zwykle kluczowe znaczenie dla zachowania tych gatunków owadów, grzybów i mszaków, które są najbardziej zagrożone. Dlatego obserwujemy silną korelację między zasobami rozkładającego się drewna a stanem zachowania leśnej różnorodności biologicznej. Ten względnie łatwy do pomiaru parametr jest jednym ze wskaźników skuteczności chronienia bioróżnorodności w leśnictwie. Biorąc pod uwagę jak ogromną rolę pełni martwe drewno, w Lasach Państwowych pozostawia się (tam gdzie jest to możliwe) drzewa dziuplaste do naturalnego rozkładu, głównie ze względu na ochronę ptaków. Poza tym pozostawia się znaczną część posuszu jałowego, natomiast na zrębach pozostawiane są fragmenty drzewostanu, jako kępy ekologiczne, które z czasem spełniają ważną rolę jako rezerwuar martwego drewna. Szczególnie cenne są grube kłody. Ich ilość wykorzystywana jest, jako kryterium przyrodnicze stanu ekosystemu leśnego, niemal równie często, jak ogólna zasobność rozkładającego się drewna. Zestawienie ilości martwego drewna w Nadleśnictwie Rajgród, zamieszczone poniżej, przedstawia ilość martwego drewna (m3) przypadającą na 1 ha powierzchni leśnej w rozbiciu na typy siedliskowe lasu. Zestawienie to nie obejmuje pniaków.

Tabela 37. Średnie wartości martwego drewna w drzewostanach nadleśnictwa Typ siedliskowy lasu Obręb, Ogółem Bs Bśw Bw BMśw BMw BMb LMśw LMw LMb Lśw Lw Ol OlJ Nadleśnictwo [m3/ha] 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 Grajewo 1,6 4,5 - 17,8 7,4 - 20,2 18,8 22,5 4,0 48,1 17,2 6,0 16,3 Rajgród 6,9 - 3,4 38,5 2,4 10,6 16,4 28,1 - 0,8 6,2 - 11,7 Nadleśnictwo 1,6 4,7 - 10,1 18,7 2,4 17,6 17,9 26,6 4,0 41,3 15,0 6,0 14,5

W Paragrafie 4 tomu II Instrukcji Ochrony Lasu [PGL LP 2012a] odnośnie martwego drewna stwierdzone jest: „W celu ochrony różnorodności biologicznej należy pozostawiać w lesie drewno martwych drzew w różnych stadiach rozkładu, uwzględniając uwarunkowania przyrodnicze, ekonomiczne i społeczne. Stojących drzew martwych nie należy pozostawiać wzdłuż dróg i szlaków komunikacyjnych. O ilości martwego drewna pozostawianego w lesie decyduje nadleśniczy.” Pożądana ilość martwego drewna w drzewostanach nie została jeszcze określona, a raczej jest tematem żarliwych dyskusji. Mimo to można stwierdzić, że znaczne jego ilości są najbardziej pożądane zwłaszcza w rezerwatach i na siedliskach bagiennych. Natomiast

137

do ilości martwego drewna w lasach gospodarczych powinno się podchodzić ostrożnie. Jego ilości nie powinny zagrażać stanowi sanitarnemu lasu oraz stanowić zagrożenia pożarowego. Średnia wartość martwego drewna w drzewostanach Nadleśnictwa Rajgród wynosi 14,5 m3/ha. Jest to wskaźnik wysoki na tle Lasów Państwowych, gdzie średnia wyniosła 5,5 m3/ha, a zbliżony do średniej dla RDLP Białystok - 10,7 m3/ha [BULiGL 2018]. 7.8. Dobre praktyki w zakresie gospodarki leśnej Z dniem 1 stycznia 2018 r. weszło w życie Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 18 grudnia 2017 r. sprawie wymagań dobrej praktyki w zakresie gospodarki leśnej (Dz. U. z dnia 22 grudnia 2017 r. poz. 2408). Rozporządzenie to określa następujące wymagania dobrej praktyki w zakresie gospodarki leśnej: 1. Przed przystąpieniem do prac z zakresu gospodarki leśnej przeprowadza się wizję terenową w wydzieleniu leśnym albo na działce ewidencyjnej, na terenie których planowane są te prace, w celu sprawdzenia występowania gatunków chronionych lub potencjalnych miejsc ich występowania; 2. Przed przystąpieniem do prac z zakresu gospodarki leśnej tymczasowo oznakowuje się stanowiska, na których gatunki chronione występują, miejsca istotne dla gatunków chronionych, które należy zachować, lub w inny sposób zapewnia się znajomość tych stanowisk i miejsc przez wykonawcę prac; 3. W przypadku ujawnienia występowania stanowisk gatunków chronionych lub potencjalnych miejsc ich występowania w trakcie prac, pkt 1 i 2 stosuje się odpowiednio, w tym w razie potrzeby niezwłocznie modyfikuje się sposób wykonywania prac, oraz w razie potrzeby stosuje się odpowiednie działania minimalizujące lub kompensujące wyrządzone szkody; 4. Na brzegach zbiorników wodnych i cieków, w odległości 10 metrów od linii brzegowej, należy pozostawiać: zwalone pnie drzew, podszyt, duże kamienie w celu ułatwienia zwierzętom dostępu do wody oraz migracji zwierząt; 5. W okresie lęgowym ptaków nie wycina się drzew, na których zostały zidentyfikowane zasiedlone gniazda; 6. Drzewa dziuplaste pozostawia się do ich naturalnego rozpadu; 7. Martwe drzewa pozostawia się w celu zapewnienia ciągłości występowania martwego drewna, przy czym jego ilość nie może w szczególności stwarzać zagrożenia pożarowego lub ryzyka wystąpienia szkodliwych czynników biotycznych; 8. Enklawy śródleśne, w tym polany i łąki, na których stwierdzono stanowiska gatunków chronionych związanych z terenami otwartymi, należy utrzymywać w niepogorszonym stanie poprzez usuwanie, w razie potrzeby, drzew i krzewów oraz koszenie z usuwaniem biomasy; 9. W stanie naturalnym lub, w przypadkach szczególnych, zbliżonym do naturalnego pozostawia się śródleśne zbiorniki i cieki wodne; 10. Koryt cieków nie wykorzystuje się do zrywki drewna; 11. Na etapie planowania i realizacji działań z zakresu gospodarki leśnej należy uwzględniać potrzebę zachowania zróżnicowania faz rozwojowych drzewostanów na poziomie krajobrazowym;

138

12. Zaleca się zapewnienie udziału w drzewostanach drzew gatunków wczesnosukcesyjnych, w szczególności brzozy, osiki, wierzby iwy. Udział wymienionych gatunków większy niż 10% uzależniony jest od decyzji właściciela lasu, uwzględniającej kryteria przyrodnicze, społeczne i ekonomiczne; 13. Wykonując odnowienia i zalesienia, należy uwzględniać: a) regionalne uwarunkowania przyrodnicze, b) regionalizację nasienną w rozumieniu przepisów o leśnym materiale rozmnożeniowym, c) warunki siedliskowe i stan środowiska przyrodniczego; 14. Przed wykonaniem cięć związanych z generacyjną wymianą lasu należy wybrać rodzaj cięć odpowiedni do planowanego sposobu odnowienia: naturalnego albo sztucznego; 15. Odnowienie naturalne należy stosować wszędzie tam, gdzie drzewostan macierzysty, z którego ma powstać samosiew, jest pełnowartościowy i składa się z gatunków, które pożądane są w tym samym miejscu, warunki siedliskowe umożliwiają uzyskanie odnowienia naturalnego, a odnowienie to gwarantuje pokrycie powierzchni uprawy powyżej 50% oraz stabilność drzewostanu; 16. W drzewostanach dojrzałych do odnowienia, użytkowanych cięciami zupełnymi o powierzchni powyżej 1 ha, pozostawia się kępy starodrzewia do naturalnego obumarcia, zajmujące nie więcej niż 5% powierzchni zrębu; 17. Nie stosuje się cięć zupełnych bezpośrednio przy źródłach, rzekach, jeziorach, torfowiskach i źródliskach, a także w miejscach pamięci narodowej i kultu religijnego; w miejscach tych zaleca się pozostawianie naturalnych stref ekotonowych lub ich tworzenie, w szczególności poprzez sadzenie krzewów, w razie ich braku, oraz ich pielęgnowanie; 18. Wszędzie tam, gdzie wymagają tego środki techniczne planowane do zastosowania przy pracach pielęgnacyjnych, a także pozyskaniu i zrywce drewna, w drzewostanach wyznacza się szlaki operacyjne w postaci pasów powierzchni leśnej pozbawionej drzew i krzewów, których szerokość i rozmieszczenie umożliwiają prowadzenie prac z zakresu pielęgnowania lasu, pozyskania i zrywki drewna; 19. Chemiczne metody ochrony lasu mogą być stosowane tylko w przypadku braku możliwości lub braku zasadności zastosowania innych metod, przy czym przy wyborze środków ochrony roślin należy zawsze kierować się bezpieczeństwem ludzi, zwierząt i środowiska. Nadleśnictwo jest zobowiązane do przestrzegania ww. wytycznych w trakcie realizacji PUL na lata 2020-2029. 7.9. Założenia w zakresie stosowania obcych gatunków drzew i krzewów Należy bezwzględnie zaniechać wprowadzania obcych gatunków drzew i krzewów (gatunków nie rodzimych dla Polski) do drzewostanów. W przypadku obsadzania leśniczówek czy innych tego typu obiektów należy unikać gatunków, uznanych w Polsce za inwazyjne.

139

7.10. Zadania dotyczące ochrony środowiska Stosować zalecenia opisane w punktach od 7.4 do 7.9. Ponadto Nadleśnictwo Rajgród objęte jest programami ochrony środowiska zarówno województwa podlaskiego, jak i powiatów oraz gmin, na terenie których administracyjnie jest położone. Założenia zawarte w tych programach powinny być uwzględniane w zakresie dotyczącym działalności nadleśnictwa. 7.11. Założenia ochronne w zakresie rekreacji i turystyki Rozwój turystyki krajoznawczej, edukacyjnej i specjalistycznej (np. ornitologicznej, płetwonurkowej) odbywać musi się przy maksymalnym poszanowaniu zasobów przyrodniczych. W związku z tym należy podjąć następujące działania:  w celu ograniczenia szkód w środowisku przyrodniczym, ruch turystyczny należy kanalizować na wybranych szlakach i wydzielonych, atrakcyjnych fragmentach lasu,  formy użytkowania turystycznego muszą być uzależnione od wymagań ekologicznych gatunków i siedlisk, na które ruch ten może mieć wpływ,  turystyka i jej formy w rezerwatach przyrody powinny odbywać się na warunkach określonych przez obowiązujące plany ochrony lub ustanowione zadania ochronne,  z ruchu turystycznego należy wyłączyć niektóre szczególne fragmenty lasu, jak np. ostoje i miejsca koncentracji zwierzyny, ostoje rzadkich ptaków, skupiska roślin chronionych, szczególnie cenne zbiorowiska roślinne itp. 7.12. Inne zadania z zakresu Programu Ochrony Przyrody W ramach realizacji niniejszego „Programu ochrony przyrody” wskazana jest:  współpraca z Regionalną Dyrekcją Ochrony Środowiska,  koordynacja współpracy z sąsiednimi nadleśnictwami,  współpraca z Biebrzańskim Parkiem Narodowym,  aktywna współpraca w realizacji Planu Zagospodarowania Przestrzennego zwłaszcza w rejonach, w których występuje potrzeba zapewnienia niezbędnych korytarzy przemieszczeń zwierząt,  ograniczanie do minimum stosowania środków chemicznych przy wykonywaniu zadań gospodarczych z zakresu zagospodarowania lasu.

140

8. Turystyka i promocja wartości przyrodniczych Działania z zakresu ochrony przyrody prowadzone przez nadleśnictwo winny być i są wykonywane zarówno poprzez pracę stricte w obszarze przyrodniczym jak i poprzez działalność edukacyjno-popularyzatorską skierowaną do szerokiego grona odbiorców, w szczególności zaś do dzieci i młodzieży. Działalność ta odbywać się może na wielu płaszczyznach. W Nadleśnictwie Rajgród w minionym dziesięcioleciu promocja wartości przyrodniczych polegała m.in. na wydawaniu materiałów promocyjnych, prowadzeniu zająć dydaktycznych dla młodzieży, udziale w organizacji wydarzeń o charakterze popularyzatorskim, tworzeniu i utrzymaniu ścieżek, promocji zdrowego trybu życia itp. Na obszarze nadleśnictwa funkcjonuje także szlak konny oraz szereg szlaków turystycznych: pieszych, rowerowych i kajakowych. Edukacja leśna Edukacja leśna prowadzona jest w oparciu o Zarządzenie nr 57 w sprawie wytycznych prowadzenia edukacji leśnej społeczeństwa w Lasach Państwowych z dnia 9 maja 2003 r. wydane przez Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych. W myśl tego dokumentu edukacja leśna społeczeństwa ma stać się jednym z podstawowych zadań realizowanych przez Lasy Państwowe, wynikającym z założeń polityki leśnej Państwa i przyjętych „Kierunków rozwoju edukacji leśnej społeczeństwa w Lasach Państwowych”. Edukacja leśna prowadzona jest przez nadleśnictwo na dwóch płaszczyznach: poprzez prowadzenie zajęć, głównie dla dzieci i młodzieży oraz tworzenie ścieżek edukacyjnych, parkingów leśnych czy stawienia tablic informacyjnych, celem zwiększenia dostępności lasów dla ludności. Izba edukacyjna W budynku obok siedziby Nadleśnictwa Rajgród funkcjonuje izba edukacyjna. Zorganizowano tu ekspozycję zabytkowych sprzętów leśnych, dermoplasty rzadkich zwierząt występujących na tym terenie, zbiory biologiczne do rozpoznawania gatunków drzew, grzybów itp. Klimat tego miejsca podkreślają trofea zwierząt: poroża łosi, jeleni i saren, oręża dzików, zrzuty, skóry i czaszki. Ekspozycja obejmuje także leśne ciekawostki: fantazyjnie powykrzywiane konary, spały żywiczarskie, wnyki i inne znaleziska. Obszerna sala mogąca pomieścić 40 osób, wyposażona w urządzenia multimedialne umożliwia prowadzenie zajęć warsztatowych, pogadanek i pokazów, których treść i forma dostosowane są do potrzeb konkretnej grupy odbiorców. Ścieżka edukacyjna „Poznaj tajemnice lasu” Ścieżka znajduje się niedaleko siedziby nadleśnictwa. Prowadzi przez las gospodarczy, rezerwat przyrody „Czapliniec Bełda” (wyznaczona została zgodnie z Zarządzeniem nr 13/2017 Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Białymstoku z dnia 11 lipca 2017r. w sprawie wyznaczenia szlaku udostępnionego dla ruchu pieszego w rezerwacie przyrody „Czapliniec Bełda”) oraz przy kwaterach szkółki leśnej. Dowiemy się tu, na czym polega racjonalna gospodarka leśna, ochrona rezerwatowa, obejrzymy barcie dla dzikich pszczół. Przy ścieżce, która ma długość ok. 2,2 km, znajdują się liczne tablice poglądowe obrazujące zagadnienia z zakresu ochrony przyrody, ekologii, budowy lasu i inne. Po ścieżce można poruszać się samodzielnie lub z edukatorem. W pobliżu znajduje się

141

miejsce postoju pojazdów z wiatą turystyczną.

Ryc. 41. Tablica przy ścieżce edukacyjnej (fot. G. Siemieńczuk)

Ścieżka do uprawiania biegów na orientację „Poznaj swój las” Projekt "Poznaj Swój Las" to pakiet propozycji różnorodnych aktywności od edukacji, poprzez rekreację i turystykę, aż do form sportowych. Wszystkie te aktywności opierają się na orientacji terenowej. Polega to na poruszaniu się w terenie przy pomocy mapy i kompasu i odnajdywaniu w wyznaczonej kolejności punktów kontrolnych. Z mapy można korzystać zarówno w czasie biegu, jak i jazdy rowerem. Wybór drogi pomiędzy punktami jest również indywidualną sprawą zawodnika i zależy od jego umiejętności. Ścieżka znajduje się we wsi Ruda a jej początek i koniec zlokalizowano przy boisku gminnym. Chcąc skorzystać ze ścieżki należy:  wybrać na stronie internetowej interesującą nas trasę (istnieją dwie trasy: krótka 1,4 km oraz długa 6,9 km),  wydrukować mapę, pamiętając o odpowiedniej skali,  pokonać trasę, zaliczając kolejne punkty kontrolne. Inne działalności edukacyjne i proekologiczne Nadleśnictwo jest współorganizatorem m.in. akcji „Pomóż Kasztanowcom”, „Sprzątanie Świata” oraz „Święto drzewa”. W akcjach biorą udział przede wszystkim okoliczne szkoły. Administracja leśna bierze także udział w organizacji konkursów wiedzy, plastycznych, literackich, fotograficznych oraz zawodów sportowych i hippicznych. W okresie wakacji odbywają się również spotkania z młodzieżą wypoczywającą na obozach harcerskich.

142

Szlaki turystyczne Obiektami mającymi istotne znaczenie dla promocji przyrody i krajobrazu kulturowego są różnorodne szlaki turystyczne. Nie są one bezpośrednio związane z nadleśnictwem, lecz znajdują się w jego zasięgu administracyjnym, a często przechodzą przez tereny przez nie zarządzane. Na obszarze nadleśnictwa poprowadzono szlak konny oraz szereg szlaków pieszych, rowerowych i konnych. Szlaki konne Szlak Konny Puszczy Augustowskiej i Mazur do niedawna najdłuższy w Polsce, bo ok. 400 kilometrowy, nizinny szlak jeździecki biegnący od leśniczówki Lipniak w Wigierskim Parku Narodowym przez Nadleśnictwa: Suwałki, Szczebra, Płaska, Augustów, Biebrzański Park Narodowy, Nadleśnictwa: Rajgród, Ełk i Drygały po jezioro Orzysz. Boczne rozgałęzienia docierają do tak urokliwych miejsc jak m.in. Śluza Kurzyniec, na polsko-białoruskiej granicy, czy uroczysko Grzędy w Parku Biebrzańskim. Szlak oznaczony jest zielonym emblematem kawaleryjskiego proporczyka. Trasa ulega ciągłym modyfikacjom i co jakiś czas zostaje wydłużona o nowe odcinki.

Ryc. 42. Wiata i tablica informacyjna przy miejscu popasowym na szlaku konnym, obr. Rajgród - oddz. 64c (fot. G. Siemieńczuk)

Szlak powstał z inicjatywy tutejszych leśników. Oprócz promowania hippiki ma upamiętniać rolę kawalerii w historii oręża polskiego, a zwłaszcza pamięć o leśnikach z tej formacji. Pierwsza regularna administracja lasów państwowych - Korpus Leśny powołany w 1815 roku to niemal wyłącznie wojskowi, w wielu przypadkach kawalerzyści, weterani wojen napoleońskich. W czasie Powstania Listopadowego rząd w Warszawie wydał polecenie prowadzenia tzw. małej wojny na tyłach wojsk rosyjskich. Wykonawcami zadania, dowódcami oddziałów w ówczesnym województwie augustowskim, stali się leśnicy. Znaczną rolę odegrali nadleśniczowie: Leśnictwa Balinka Wincenty Szarkowski, Leśnictwa

143

Gryszkabuda Karol Szon, Leśnictwa Pilwiszki Antoni Puszet. Również w latach 1863-64 wielu leśników dowodziło powstańczymi partiami, a jednym z najlepszych oddziałów kawaleryjskich była ok. dwustukonna formacja chorążego Korpusu Leśnego Walerego Wróblewskiego. Walery Wróblewski dosłużył się stopnia podpułkownika a jego oddział zyskał miano „żelaznej jazdy". W 2007 roku, odcinkowi biegnącemu przez teren Nadleśnictwa Rajgród i Biebrzański Park Narodowy, nadano imię Leśnika Kawalerzysty Nadleśniczego Antoniego Puszeta. Na terenie Nadleśnictwa Rajgród, w 2011 roku, dokonano uroczystego otwarcia pierwszego miejsca popasowego na szlaku, noszącego imię Nadleśniczego Nadleśnictwa Rajgród majora Wojsk Polskich Józefa Sienkiewicza. Miejsce to pozwala jeźdźcom i ich wierzchowcom na chwilę odpoczynku w urokliwym zakątku pośród rajgrodzkich lasów nad Jeziorem Dreństwo. Składają się na nie zagrody dla zwierząt, wiata, wytyczone miejsce pojenia i pławienia koni, miejsce palenia ognia oraz drobna infrastruktura, ułatwiająca jeźdźcom wypoczynek. Szlaki piesze Szlak czerwony (Rajgród – Grzędy - "Dział Kumkowskiego" ) rozpoczyna się w Rajgrodzie i wiedzie wzdłuż jeziora Rajgrodzkiego, Rybczyznę, Woźnąwieś, Grzędy i dalej uroczyskami: Nowy Świat, Wilcza Góra, Tchórze Grzędy (wieża widokowa z widokiem na otwarte turzycowiska), następnie prowadzi poprzez torfowiska na tzw. Kapli Dołek do Działu Kumkowskiego (węzeł szlaków). Szlak typowy dla biebrzańskich bagien, wiosną może być podmokły (długość 41,6 km). Szlak czerwony (Goniądz - Ruda) rozpoczyna się w Goniądzu, przecina Dolinę Biebrzy, przechodzi przez wieś Wólka Piaseczna, kompleks leśny Brzeziny Kapickie, wieś Kapice i dochodzi do rzeki Ełk; dalej biegnie prawym brzegiem zarastającej rzeki; na trasie zlokalizowane jest wzniesienie mineralne Dębiec; następnie szlak prowadzi wzdłuż zarośniętych zakoli martwego koryta rzeki Ełk i dochodzi do Kanału Rudzkiego, przechodzi przez wieś Modzelówka z licznymi gniazdami bociana białego i kończy się we wsi Ruda (długość 29,0 km). Szlak żółty - rozpoczyna się w Tamie i biegnie przez lasy do wsi Kuligi, mija tę wieś i na 10 km dochodzi do granic BPN, przecina rzekę Jegrznię i dalej drogą leśną dochodzi do grobli łączącej Woźnawieś z leśniczówką Grzędy i szlaku czerwonego Rajgród - Grzędy. Szlak biegnie dalej skrajem "Czerwonego Bagna", przez Orzechówkę i kończy swój bieg na rozjeździe dróg - węzeł szlaków "Tajenko" (długość ok. 20,3 km). Szlaki rowerowe Szlak zielony - międzynarodowa trasa rowerowa EUROVELO (przez tereny Nadleśnictwa Rajgród przebiega odcinej R11). Trasa przebiego przez miejscowości: Burzyn, Brzostowo, Radziłów, Klimaszewnica, Białaszewo, Okół, Ruda, Pieńczykówek, Kuligi, Woźnawieś, Orzechówka, Tajenko do Śluzy Sosnowo na Kanale Augustowskim (długość odcinka wynosi 106,4 km).

144

Szlak żółty - rozpoczyna się w Rajgrodzie przy Jeziorze Rajgrodzkim, przebiega przez wsie Wojdy i Rybczyzna, następnie biegnie obok Jeziora Dreństwo, przez wsie Woźnawieś i Kuligi, przecina rzekę Jegrznię i wchodzi w granice BPN, szlak kończy się przy leśniczówce Grzędy (długość ok. 19,5 km). Szlak zielony - rozpoczyna się w Grajewie przy dworcu kolejowym, dalej prowadzi przez wsie: Kacprowo, Ruda, Sojczyn Borowy, Kapice, Przechody, Osowiec, a kończy się przy siedzibie BPN i Muzeum Twierdzy Osowiec (długość ok. 43,5 km). Szlaki kajakowe Szlak rzeką Jegrznią - trasa typowo nizinna o wyjątkowo słabym prądzie koryto częściowo zarośnięte roślinnością wodną. Szlak prowadzi z Jeziora Rajgrodzkiego rzeką Jegrznią przez Jezioro Dreństwo i miejscowość Woźnawieś, dalej skrajem "Czerwonego Bagna" wśród podmokłych łąk, następnie wiedzie rzeką Ełk. Jedyne miejsce biwakowe na trasie do rzeki Biebrzy znajduje się przy starym korycie Ełku na Dębcu (należy wpłynąć ok. 2 km w starorzecze). Rzeka Ełk wpada do Biebrzy poniżej wsi Wroceń, stąd dalej kontynuujemy spływ Biebrzą do pola namiotowego „Bóbr” w Osowcu-Twierdzy. (długość 72,0 km, z czego na terenie Nadleśnictwa Rajgród ok. 21,5 km). Szlak Kanału Rudzkiego - rozpoczyna się w Modzelówce mija miejscowości: Sojczyn Grądowy, Przechody, Białogrądy, Osowiec i kończy się na Biebrzy. Kanał Rudzki został wybudowany w połowie XIX w. We wsi Modzelówka znajduje się jaz, który kieruje wody rzeki Ełk w sztucznie wybudowane koryto (długość 16,7 km, z czego na terenie Nadleśnictwa Rajgród ok. 15,5 km). Szlak rzeką Wissą - najlepiej rozpocząć w Wąsoszu na moście przy młynie. Wissa jest prawobrzeżnym dopływem dolnej Biebrzy. Wypływa nieopodal wsi Niedźwiadna a jej dorzecze tworzą liczne lecz niewielkie cieki. Nad Wissą leżą trzy historyczne, bogate w zabytki miejscowości mazowieckie: miasto Szczuczyn oraz dawne miasteczka, dziś wsie: Wąsosz i Radziłów (długość 30,2 km, z czego na terenie Nadleśnictwa Rajgród ok. 27,5 km).

145

9. Porównanie stanu lasu – zestawienia historyczne W dalszej części przedstawiono w formie wykresów i tabel następujące porównania:  zmiany bogactwa gatunkowego drzewostanów,  zmiany stopnia borowacenia,  zmiany powierzchni typów siedliskowych lasu,  zmiany przeciętnej zasobności,  zmiany przeciętnego wieku drzewostanów.

Zmiany bogactwa gatunkowego drzewostanów

Tabela 38. Zmiany bogactwa gatunkowego w Nadleśnictwie Rajgród IV rewizja V rewizja Drzewostany Powierzchnia [ha] [%] Powierzchnia [ha] [%] 1 2 3 4 5 jednogatunkowe 2729,15 24,9 4949,52 45,2 dwugatunkowe 2834,50 25,8 2635,32 24,1 trzygatunkowe 2803,99 25,6 1921,58 17,6 cztero- i więcej gatunkowe 2600,83 23,7 1431,96 13,1 Razem 10968,47 100,0 10938,38 100,0

V rewizja

IV rewizja

0% 20% 40% 60% 80% 100%

jednogatunkowe dwugatunkowe trzygatunkowe cztero- i więcej gatunkowe

Ryc. 43. Zmiany bogactwa gatunkowego drzewostanów w % powierzchni leśnej zalesionej w Nadleśnictwie Rajgród

146

Zmiany stopnia borowacenia W minionym 10-leciu nieznacznie zmniejszył się procent siedlisk poddanych pinetyzacji. Związane jest to z postępującą przebudową drzewostanów i stopniowym odchodzeniem od gatunków iglastych na żyznych siedliskach na korzyść gatunków liściastych.

Tabela 39. Zmiany stopnia borowacenia w Nadleśnictwie Rajgród IV rewizja V rewizja Borowacenie Powierzchnia [ha] [%] Powierzchnia [ha] [%] 1 2 3 4 5 brak 4436,83 40,5 4709,60 43,1 słabe 5485,22 50,0 5296,07 48,4 średnie 959,35 8,7 853,92 7,8 mocne 87,07 0,8 78,79 0,7 Razem 10968,47 100,0 10938,38 100,0

V rewizja

IV rewizja

0% 20% 40% 60% 80% 100%

brak słabe średnie mocne

Ryc. 44. Zmiany stopnia borowacenia w % powierzchni leśnej zalesionej w Nadleśnictwie Rajgród

147

Zmiany powierzchni typów siedliskowych lasu Zmiany w typach siedliskowych lasu, które wystąpiły między IV a V rewizją urządzania lasu, są nieznaczne.

Tabela 40. Zmiany w typach siedliskowych lasu pomiędzy IV i V rewizją urządzania lasu (pow. leśna zalesiona i niezalesiona) IV rewizja V rewizja Typ siedliskowy lasu ha % ha % 1 2 3 4 5 Bs 4,85 0,05 4,72 0,04 Bśw 1562,06 14,08 1620,56 14,51 Bw 7,90 0,07 8,00 0,07 Bb 0,71 0,01 0,75 0,01 BMśw 4950,85 44,64 4948,22 44,31 BMw 333,80 3,01 358,48 3,21 BMb 24,88 0,23 27,57 0,25 LMśw 1499,60 13,52 1493,08 13,37 LMw 491,75 4,43 484,92 4,34 LMb 874,19 7,88 889,67 7,97 Lśw 274,33 2,47 273,44 2,45 Lw 269,54 2,43 247,06 2,21 Ol 708,97 6,39 713,82 6,39 OlJ 87,93 0,79 96,65 0,87 Ogółem 11091,36 100,00 11166,94 100,00

5000

4500 IV rewizja V rewizja 4000

3500

- 3000

2500

2000 Powierzchnia Powierzchnia

1500

1000

500

0 Bs Bśw Bw Bb BMśwBMw BMb LMśwLMw LMb Lśw Lw Ol OlJ

Ryc. 45. Zmiany powierzchni leśnej zalesionej i niezalesionej (w ha) typów siedliskowych lasu w Nadleśnictwie Rajgród

148

Zasobność Na poniższych danych i na wykresie wyraźnie widać wzrost przeciętnej zasobności w lasach Nadleśnictwa Rajgród.

Tabela 41. Zmiany przeciętnej zasobności na powierzchni leśnej w kolejnych rewizjach urządzania lasu

3 Obręb, Rewizja urządzania lasu (zasobność w m /ha) Nadleśnictwo definit. u.l. I rewizja II rewizja III rewizja IV rewizja V rewizja

1 2 3 4 5 6 7 Grajewo 88 113 168 230 265 264 Rajgród - - - 278 305 318 Nadleśnictwo Rajgród - - - 243 276 279

W 1993 roku, część gruntów obrębu Grajewo oraz większość gruntów obrębu Rajgród przeszła w stan posiadania Biebrzańskiego Parku Narodowego. Z uwagi na duże zmiany powierzchniowe obrębu Rajgród, w zestawieniach pomija się okres przed utworzeniem BPN.

350

300

250

200

150 m3/ha

100

Obr. Grajewo Obr. Rajgród N-ctwo Rajgród

Ryc. 46. Zasobność (m3/ha) w kolejnych rewizjach u.l.

149

Zmiany w układzie powierzchniowym klas wieku Z zawartych w poniższej tabelce danych i na wykresie wynika, że klasy wieku drzewostanów przechodzą płynnie z klasy do klasy oraz to, że pomimo trwającego użytkowania rębnego starodrzewy utrzymują stałą powierzchnię.

Tabela 42. Zmiany w powierzchni klas wieku pomiędzy IV i V rewizją urządzania lasu w Nadleśnictwie Rajgród Podklasa wieku, IV rewizja V rewizja Zmiana grupa drzewostanów [ha] [%] [ha] [%] [ha] 1 2 3 4 5 6 płazowiny 0,75 0,01 3,02 0,03 2,27 halizny i zręby 68,02 0,61 123,53 1,11 55,51 w produkcji ub. 19,98 0,18 22,31 0,20 2,33 pozostałe 34,14 0,31 79,70 0,71 45,56 Ia 396,37 3,57 534,52 4,79 138,15 Ib 482,16 4,35 501,02 4,49 18,86 IIa 780,63 7,04 499,33 4,47 -281,30 IIb 740,04 6,67 815,75 7,30 75,71 IIIa 1757,37 15,84 725,45 6,50 -1031,92 IIIb 2422,44 21,84 1752,36 15,69 -670,08 IVa 1245,99 11,23 2393,51 21,43 1147,52 IVb 1249,71 11,27 1026,90 9,19 -222,81 Va 1032,04 9,31 1082,74 9,70 50,70 Vb 231,67 2,09 822,24 7,36 590,57 VI 241,40 2,18 178,23 1,60 -63,17 VII 150,40 1,36 86,73 0,78 -63,67 VIII i starsze 12,56 0,11 51,99 0,46 39,43 KO 206,66 1,86 465,72 4,17 259,06 KDO 19,03 0,17 1,89 0,02 -17,14 Razem 11091,36 100,00 11166,94 100,00 75,58

2500 IV rewizja V rewizja 2000

1500

1000

500

0 niezal. Ia Ib IIa IIb IIIa IIIb IVa IVb Va Vb VI VII VIII i st. KO KDO

Ryc. 47. Zmiany w układzie powierzchniowym (w ha) klas wieku w Nadleśnictwie Rajgród

150

Przeciętny wiek drzewostanów

Tabela 43. Zmiany przeciętnego wieku drzewostanów w kolejnych rewizjach urządzania lasu

Obręb, Rewizja urządzania lasu (przeciętny wiek w latach) Nadleśnictwo definit. u.l. I rewizja II rewizja III rewizja IV rewizja V rewizja 1 2 3 4 5 6 7 Grajewo 32 36 43 47 53 58 Rajgród - - - 58 66 71 Nadleśnictwo Rajgród - - - 50 56 62

Co najmniej od 50 lat mamy stały wzrost zasobów w polskich lasach. Nie tylko zwiększa się areał zalesiony, przeciętny wiek, ale i średnia zasobność (liczba metrów sześciennych drewna na pniu w przeliczeniu na hektar powierzchni leśnej) i średni przyrost roczny. Proces redukowania liczby gatunków, poprzez wprowadzanie nadmiernych ilości gatunków iglastych (głównie sosny) został powstrzymany. Od wielu już lat, z troski o bioróżnorodność, różnicuje się składy gatunkowe drzewostanów, dostosowując je do warunków siedliskowych.

10. Monitoring skutków realizacji postanowień Planu Skutki realizacji postanowień Planu powinny być monitorowane (raportowane) w cyklu pięcioletnim. Organem monitorującym realizację obligatoryjnych zadań gospodarczych i skutków ich realizacji (w tym przyrodniczych) jest organ sporządzający projekt Planu, czyli Dyrektor Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych. Monitorowanie środowiska przyrodniczego powinno obejmować i raportować:  zmiany powierzchni lasów wg pełnionych funkcji,  zmiany powierzchni lasów wg kategorii użytkowania,  pozyskanie drewna według sposobu zagospodarowania w wymiarze powierzchniowym,  pozyskanie drewna według sposobu zagospodarowania w wymiarze miąższościowym,  powierzchnię pielęgnowania lasu według kategorii zabiegu,  powierzchnię lasów według rzeczywistych składów gatunkowych i wieku,  szkice sytuacyjne zabiegów rębnych w miejscach występowania obiektów chronionych (sporządzanych przez leśniczych). Zarządzeniem nr 16 Dyrektora Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Białymstoku z dnia 29 kwietnia 2014 roku, na terenie RDLP w Białymstoku została wprowadzona „Procedura monitoringu przyrodniczego oraz oceny wpływu zabiegów gospodarczych na różnorodność biologiczną w lasach”. Należy wykorzystać zalecenia i procedury zawarte w ww. dokumencie do monitoringu środowiska przyrodniczego oraz oceny wpływu zabiegów gospodarczych na różnorodność biologiczną w lasach Nadleśnictwa Rajgród.

151

LITERATURA

BIURO URZĄDZANIA LASU I GEODEZJI LEŚNEJ 2018: Wielkoobszarowa inwentaryzacja stanu lasu. Wyniki za okres 2013-2017. Sękocin Stary.

BIURO URZĄDZANIA LASU I GEODEZJI LEŚNEJ ODDZIAŁ W BIAŁYMSTOKU 1999: Plan Urządzenia Gospodarstwa Leśnego Nadleśnictwa Rajgród na okres 1.01.2000- 31.12.2009. Białystok. Mscr.

BIURO URZĄDZANIA LASU I GEODEZJI LEŚNEJ ODDZIAŁ W BIAŁYMSTOKU 2008: Charakterystyka siedlisk Nadleśnictwa Rajgród. Białystok. Mscr.

BIURO URZĄDZANIA LASU I GEODEZJI LEŚNEJ ODDZIAŁ W BIAŁYMSTOKU 2010a: Plan Urządzenia Lasu Nadleśnictwa Rajgród na okres 1.01.2010-31.12.2019. Białystok. Mscr.

BIURO URZĄDZANIA LASU I GEODEZJI LEŚNEJ ODDZIAŁ W BIAŁYMSTOKU 2010b: Program ochrony przyrody Nadleśnictwa Rajgród na okres 1.01.2010-31.12.2019. Białystok. Mscr.

BIURO URZĄDZANIA LASU I GEODEZJI LEŚNEJ ODDZIAŁ W BIAŁYMSTOKU 2019: Opracowanie fitosocjologiczne siedlisk Natura 2000 Nadleśnictwa Rajgród. Białystok. Mscr.

BIURO URZĄDZANIA LASU I GEODEZJI LEŚNEJ ODDZIAŁ W BIAŁYMSTOKU 2019: Plan Urządzenia Lasu Nadleśnictwa Rajgród na okres 1.01.2020-31.12.2029. Białystok. Mscr.

CIEŚLIŃSKI S. 2003: Atlas rozmieszczenia porostów (Lichenes) w Polsce północno- wschodniej. Phytocoenosis 15 (N.S.), Suppl. Cartographiae Geobotanicae 15: 1-430.

CZERWIŃSKI A. 2004a: Plan ochrony rezerwatu przyrody „Ławski Las I”. Białystok. Mscr.

CZERWIŃSKI A. 2004b: Plan ochrony rezerwatu przyrody „Ławski Las II”. Białystok. Mscr.

ESMAN T. 2017: Co dalej z jesionem? Echa Leśne, 10 (262): ss.: 14-15.

GŁOWACIŃSKI Z. (red.). 2001: Polska Czerwona Księga Zwierząt. Kręgowce. PWRiL, Warszawa.

GŁOWACIŃSKI Z., NOWACKI J. (red.) 2004: Polska Czerwona Księga Zwierząt. Bezkręgowce. Instytut Ochrony Przyrody PAN w Krakowie i Akademia Rolnicza w Poznaniu.

GŁOWACIŃSKI Z., SUR P. (red.) 2018: Atlas płazów I gadów Polski. Wydawnictwo naukowe PWN, Warszawa.

GRYGORUK G., NIEDŹWIECKI S. 2013: Faunistycznie ważne obserwacje ptaków na Północnym Podlasiu w roku 2012. Dubelt 5: 143-173.

GÓRNIAK A. 2000: Klimat województwa podlaskiego. IMGW, Białystok.

GUMIŃSKI R. 1948: Próba wydzielenia dzielnic rolniczo-klimatycznych w Polsce. Przegl. Meteor. i Hydrol.

152

KAŹMIERCZAKOWA R., ZARZYCKI K, MIREK Z., 2014: Polska czerwona księga roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków.

KONDRACKI J. 2014.: Geografia regionalna Polski. Wydawnictwo PWN, Warszawa.

KOWALSKI T. 2007: Chalara fraxinea – nowo opisany gatunek grzyba na zamierających jesionach w Polsce. SYLWAN nr 4: 44-48.

KRZYSZTOFIAK A., KRZYSZTOFIAK L., PAWLIKOWSKI T. 2004: Trzmiele Polski – przewodnik terenowy. Stowarzyszenie Człowiek i Przyroda, Suwałki.

KRZYSZTOFIAK L., KRZYSZTOFIAK A. 2006: Mrówki środowisk leśnych Polski – przewodnik terenowy. Stowarzyszenie Człowiek i Przyroda, Suwałki.

KRZYWICKI T. 1995: Jaćwież – zaginione ogniwo Bałtów. Lithuania nr 2(15), Warszawa.

KWIATKOWSKI P. 2016: Plan ochrony rezerwatu przyrody „Czapliniec Bełda”. Giżycko. Mscr

LORENC H. 1994: Ocena zmienności temperatury powietrza i opadów atmosferycznych w okresie 1931-1993 na podstawie obserwacji z wybranych stacji meteorologicznych w Polsce. Wiadomości IMiGW nr 17.

MATUSZKIEWICZ J.M. 2008: Regionalizacja geobotaniczna Polski. IGiPZ Warszawa.

MINISTERSTWO OCHRONY ŚRODOWISKA, ZASOBÓW NATURALNYCH I LEŚNICTWA 1996: Instrukcja sporządzania programu ochrony przyrody w nadleśnictwie. Część ogólna. Fundacja Rozwój SGGW, Warszawa.

NIEDŹWIEDŹ T., LIMANÓWKA D. 1992: Termiczne pory roku w Polsce. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego MXLII. Prace Geograficzne, z. 90. Kraków

OKOŁOWICZ W. 1969: Klimatologia ogólna. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.

PAŃSTWOWE GOSPODARSTWO LEŚNE LASY PAŃSTWOWE 2012a: Instrukcja ochrony lasu. Tom I, II. CILP. Warszawa.

PAŃSTWOWE GOSPODARSTWO LEŚNE LASY PAŃSTWOWE 2012b: Instrukcja ochrony przeciwpożarowej lasu. CILP, Warszawa.

PAŃSTWOWE GOSPODARSTWO LEŚNE LASY PAŃSTWOWE 2012c: Instrukcja urządzania lasu. Część 1. Instrukcja sporządzania planu urządzenia lasu dla nadleśnictwa. CILP, Warszawa.

PIÓRO S. 1973: Klimat województwa białostockiego. Wojewódzkie Biuro Geodezji i Urządzeń Rolnych, Białystok

PRÓSZYŃSKI M. 2012: Inwentaryzacja gatunków ptaków z załącznika I Dyrektywy Ptasiej w roku 2012. PTOP, Białystok. Mscr.

SOKOŁOWSKI A.W. 2006: Lasy północno-wschodniej Polski. CILP, Warszawa. Standardowy Formularz Danych PLB200006 Ostoja Biebrzańska. Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska. Dostępny online:

153

http://n2k-ws.gdos.gov.pl/wyszukiwarkaN2k/webresources/pdf/PLB200006 [data dostępu: 26.09.2019]. Standardowy Formularz Danych PLH200008 Dolina Biebrzy. Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska. Dostępny online: http://n2k-ws.gdos.gov.pl/wyszukiwarkaN2k/webresources/pdf/PLH200008 [data dostępu: 26.09.2019].

SZUFLICKI M., MALON A., TYMIŃSKI M. (red.) 2015: Bilans zasobów złóż kopalin w Polsce wg stanu na 31 XII 2014 r. Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. Dostępny online: http://www.pgi.gov.pl/docman-tree/publikacje-2/3125-bilans-zasobow-zloz- kopalin-w-polsce-wg-stanu-na-31-12-2015/file.html [data dostępu: 3.02.2018].

TOMANEK J. 1972: Meteorologia i klimatologia dla leśników. PWRiL, Warszawa.

WILK T., JUJKA M., KROGULEC J., CHYLARECKI P. 2010: Ostoje ptaków o znaczeniu międzynarodowym w Polsce. OTOP, Marki.

WISZNIEWSKI W., CHEŁCHOWSKI W. 1987: Regiony klimatyczne. – [w:] Atlas hydrologiczny Polski. Wydawnictwa Geologiczne. Warszawa.

WIŚNIEWSKI J., 1975: Dzieje osadnictwa w powiecie grajewskim do połowy XVI w. [w:] Studia i materiały do dziejów powiatu grajeskiego. Tom I. PWN, Warszawa.

WIŚNIEWSKI J., 1977: Osadnictwo wschodniosłowiańskie Białostocczyzny – geneza, rozwój oraz zróżnicowanie i przemiany etniczne. Acta Baltico-Slavica, XI.

WOJEWÓDZKI INSPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWISKA W BIAŁYMSTOKU 2018a: Wyniki badań pól elektromagnetycznych wykonanych na terenie województwa podlaskiego w 2017 roku, Białystok, dostępny online: http://www.wios.bialystok.pl [data dostępu: 29.09.2019].

WOJEWÓDZKI INSPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWISKA W BIAŁYMSTOKU 2018b: Informacja Podlaskiego Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska w Białymstoku o stanie środowiska na terenie powiatu grajewskiego w 2017 roku, Łomża, dostępny online: http://www.wios.bialystok.pl/ [data dostępu: 29.09.2019].

WOŚ A. 1999: Klimat Polski. PWN, Warszawa.

ZIELONY R., KLICZKOWSKA A. 2012: Regionalizacja przyrodniczo-leśna Polski 2012. CILP, Warszawa.

Akty prawa krajowego i miejscowego Decyzja Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych z dnia 7 sierpnia 2006 r. nr. 63 wprowadzająca jednolity test decyzji w sprawie przeprowadzenia w roku 2006 i 2007 powszechnej inwentaryzacji siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory, o których mowa w dyrektywach Rady Europejskiej nr 92/43/EWG z 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory, jak też 92/62/WE z 27 października 1997 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory

154

Rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 25 sierpnia 1992 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu uznawania lasów za ochronne oraz szczegółowych zasad prowadzenia w nich gospodarki leśnej (Dz. U. 1992 Nr 67 poz. 337). Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 1 października 2012 roku zmieniające rozporządzenie w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. 2012 poz. 1109). Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 listopada 2007 r. w sprawie zakresu i sposobu prowadzenia okresowych badań poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku (Dz. U. 2007 Nr 221 poz. 1645). Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 13 września 2012 r. w sprawie dokonywania oceny poziomów substancji w powietrzu (Dz. U. 2012 poz. 1032). Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 18 grudnia 2017 r. sprawie wymagań dobrej praktyki w zakresie gospodarki leśnej (Dz. U. z dnia 22 grudnia 2017 r. poz. 2408). Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 21 lipca 2016 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jakości dla substancji priorytetowych (Dz. U. 2016 poz. 1187). Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 21 grudnia 2015 r. w sprawie kryteriów i sposobu oceny stanu jednolitych części wód podziemnych (Dz. U. 2016 poz. 85). Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 24 sierpnia 2012 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. 2012 poz. 1031). Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 marca 2005 r. w sprawie rodzajów, typów i podtypów rezerwatów przyrody (Dz. U. 2005 Nr 60 poz. 533). Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 28 grudnia 2016 roku w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. 2016 poz. 2183). Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 4 grudnia 2017 r. w sprawie kryteriów uznawania tworów przyrody żywej i nieożywionej za pomniki przyrody (Dz. U. z dnia 12 grudnia 2017 r. poz. 2300) Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2010 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie szczegółowych zasad bezpieczeństwa pożarowego (Dz. U. 2010 Nr 137 poz. 923). Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 roku w sprawie ochrony gatunkowej grzybów (Dz. U. 2014 poz. 1408). Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 roku w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz. U. 2014 poz. 1409). Rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 23 grudnia 1998 r. w sprawie uznania za rezerwat przyrody (Dz. U. 1998 nr 166, poz. 1225). Rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 23 grudnia 1998 r. w sprawie uznania za rezerwat przyrody (Dz. U. 1998 nr 166, poz. 1226).

155

Rozporządzenie Nr 16/07 Wojewody Podlaskiego z dnia 3 grudnia 2007 r. w sprawie ustanowienia planu ochrony dla rezerwatu przyrody „Ławski Las II” (Dz. Urz. Woj. Podl. Nr. 271, poz. 2960). Rozporządzenie Nr 17/07 Wojewody Podlaskiego z dnia 3 grudnia 2007 r. w sprawie ustanowienia planu ochrony dla rezerwatu przyrody „Ławski Las I” (Dz. Urz. Woj. Podl. Nr. 271, poz. 2961). Zarządzenie Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Białymstoku z dnia 13 września 2019 r. w sprawie rezerwatu przyrody „Ławski Las I” (Dz. Urz. Woj. Podl. z dnia 16 września 2019 r., poz. 4455). Zarządzenie Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Białymstoku z dnia 13 września 2019 r. zmieniające zarządzenie w sprawie rezerwatu przyrody „Ławski Las II” (Dz. Urz. Woj. Podl. z dnia 16 września 2019 r., poz. 4456). Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. Nr 92 z 2004 r. poz. 880 z późn. zm.). Ustawa z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz. U. 2013 poz. 21). Ustawa 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. 2001 Nr 62 poz. 627 z późn. zm.). Ustawa z dnia 28 września 1991 r. o lasach. (Dz. U. 1991 Nr 101 poz. 444 z późn. zm.). Ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. 2008 Nr 199 poz. 1227 z późn. zm.). Zarządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 30 lipca 1958 r. w sprawie uznania za rezerwat przyrody (M. P. nr 69, poz. 405 z 1958 r.). Zarządzenie nr 5/2013 Regionalnego Dyrektura Ochrony Środowiska w Białymstoku z dnia 4 lutego 2013 r. w sprawie rezerwatu przyrody „Ławski Las II” (Dz. Urz. Woj. Podl. z dnia 12 lutego 2013 r. poz. 1062). Zarządzenie Regionalnego Dyrektura Ochrony Środowiska w Białymstoku z dnia 25 maja 2017 r. w sprawie rezerwatu przyrody „Czapliniec Bełda” (Dz. Urz. Woj. Podl. z dnia 3 czerwca 2015 r. poz. 1867). Zarządzenie Regionalnego Dyrektura Ochrony Środowiska w Białymstoku z dnia 4 października 2017 r. w sprawie ustanowienia planu ochrony dla rezerwatu przyrody „Czapliniec Bełda” (Dz. Urz. Woj. Podl. z dnia 5 października 2017 r. poz. 3676).

Akty prawa międzynarodowego Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/147/WE z dnia 30 listopada 2009 r. w sprawie ochrony dzikiego ptactwa; Dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk dzikiej fauny i flory (wraz z późniejszymi zmianami).

156

Źródła internetowe Biebrzański Park Narodowy https://www.biebrza.org.pl/ [dostęp: 25.10.2019] METEOMODEL.PL https://meteomodel.pl/dane/srednie-miesieczne/ [dostęp: 19.10.2019] Geoserwis http://geoserwis.gdos.gov.pl/mapy/ [dostęp: 18.10.2019] Gmina Grajewo http://www.gminagrajewo.pl/ [dostęp: 28.10.2019] Urząd Miejski w Rajgrodzie http://www.umrajgrod.pl/ [dostęp: 28.10.2019] Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Białymstoku http://bialystok.rdos.gov.pl/ [dostęp: 18.10.2019] Wojewódzki Urzędu Ochrony Zabytków w Białymstoku http://wuoz.bialystok.pl/ [dostęp: 9.08.2019]

157

158

ZAŁĄCZNIKI Załącznik 1. Wykaz stanowisk chronionych roślin w Nadleśnictwie Rajgród

Stat. Stat. Lp. Adres leśny Gatunek Lp. Adres leśny Gatunek ochr. ochr. 1 2 3 4 1 2 3 4 Obręb Grajewo 64 01-23-1-04-39 -d -00 rokietnik pospolity cz 1 01-23-1-04-19 -a -00 rokietnik pospolity cz 65 01-23-1-04-39 -f -00 płonnik pospolity cz 2 01-23-1-04-19 -b -00 rokietnik pospolity cz 66 01-23-1-04-39 -f -00 rokietnik pospolity cz 3 01-23-1-04-19 -c -00 rokietnik pospolity cz 67 01-23-1-04-40 -a -00 rokietnik pospolity cz 4 01-23-1-04-19 -d -00 rokietnik pospolity cz 68 01-23-1-04-40 -b -00 rokietnik pospolity cz 5 01-23-1-04-19 -f -00 rokietnik pospolity cz 69 01-23-1-04-40 -c -00 rokietnik pospolity cz 6 01-23-1-04-19 -i -00 rokietnik pospolity cz 70 01-23-1-04-40 -d -00 rokietnik pospolity cz 7 01-23-1-04-22 -a -00 wawrzynek wilczełyko cz 71 01-23-1-04-40 -f -00 rokietnik pospolity cz 8 01-23-1-04-22 -b -00 wawrzynek wilczełyko cz 72 01-23-1-04-40 -g -00 rokietnik pospolity cz 9 01-23-1-04-25 -d -00 rokietnik pospolity cz 73 01-23-1-04-41 -a -00 rokietnik pospolity cz 10 01-23-1-04-25 -j -00 rokietnik pospolity cz 74 01-23-1-04-41 -b -00 rokietnik pospolity cz 11 01-23-1-04-28 -c -00 rokietnik pospolity cz 75 01-23-1-04-41 -c -00 rokietnik pospolity cz 12 01-23-1-04-28 -d -00 kocanki piaskowe cz 76 01-23-1-04-41 -d -00 rokietnik pospolity cz 13 01-23-1-04-28 -d -00 rokietnik pospolity cz 77 01-23-1-04-42 -a -00 rokietnik pospolity cz 14 01-23-1-04-31 -j -00 rokietnik pospolity cz 78 01-23-1-04-42 -b -00 płonnik pospolity cz 15 01-23-1-04-31 -l -00 rokietnik pospolity cz 79 01-23-1-04-42 -b -00 rokietnik pospolity cz 16 01-23-1-04-31 -n -00 rokietnik pospolity cz 80 01-23-1-04-42 -c -00 rokietnik pospolity cz 17 01-23-1-04-32 -d -00 wawrzynek wilczełyko cz 81 01-23-1-04-43 -g -00 widłak jałowcowaty cz 18 01-23-1-04-32 -l -00 rokietnik pospolity cz 82 01-23-1-04-43 -i -00 rokietnik pospolity cz 19 01-23-1-04-35 -h -00 rokietnik pospolity cz 83 01-23-1-04-44 -d -00 wawrzynek wilczełyko cz 20 01-23-1-04-35 -i -00 rokietnik pospolity cz 84 01-23-1-04-44 -f -00 wawrzynek wilczełyko cz 21 01-23-1-04-35 -m -00 rokietnik pospolity cz 85 01-23-1-04-44 -h -00 rokietnik pospolity cz 22 01-23-1-04-35 -n -00 rokietnik pospolity cz 86 01-23-1-04-44 -i -00 rokietnik pospolity cz 23 01-23-1-04-36 -a -00 rokietnik pospolity cz 87 01-23-1-04-45 -b -00 rokietnik pospolity cz 24 01-23-1-04-36 -b -00 rokietnik pospolity cz 88 01-23-1-04-46 -b -00 rokietnik pospolity cz 25 01-23-1-04-36 -f -00 gajnik lśniący cz 89 01-23-1-04-46 -c -00 rokietnik pospolity cz 26 01-23-1-04-36 -f -00 rokietnik pospolity cz 90 01-23-1-04-46 -g -00 rokietnik pospolity cz 27 01-23-1-04-36 -g -00 rokietnik pospolity cz 91 01-23-1-04-46 -g -00 sasanka otwarta ś 28 01-23-1-04-36 -h -00 rokietnik pospolity cz 92 01-23-1-04-46 -h -00 rokietnik pospolity cz 29 01-23-1-04-36 -j -00 gajnik lśniący cz 93 01-23-1-04-46 -h -00 sasanka otwarta ś 30 01-23-1-04-36 -j -00 rokietnik pospolity cz 94 01-23-1-04-46 -j -00 rokietnik pospolity cz 31 01-23-1-04-36 -k -00 rokietnik pospolity cz 95 01-23-1-04-46 -o -00 rokietnik pospolity cz 32 01-23-1-04-36 -l -00 rokietnik pospolity cz 96 01-23-1-04-46 -s -00 rokietnik pospolity cz 33 01-23-1-04-36 -l -00 sasanka otwarta ś 97 01-23-1-04-46 -z -00 rokietnik pospolity cz 34 01-23-1-04-36 -n -00 rokietnik pospolity cz 98 01-23-1-04-47 -c -00 rokietnik pospolity cz 35 01-23-1-04-36 -o -00 rokietnik pospolity cz 99 01-23-1-04-47 -d -00 rokietnik pospolity cz 36 01-23-1-04-36 -p -00 rokietnik pospolity cz 100 01-23-1-04-48 -a -00 rokietnik pospolity cz 37 01-23-1-04-36 -r -00 gajnik lśniący cz 101 01-23-1-04-48 -a -00 widłak jałowcowaty cz 38 01-23-1-04-36 -r -00 rokietnik pospolity cz 102 01-23-1-04-48 -c -00 rokietnik pospolity cz 39 01-23-1-04-36 -t -00 gajnik lśniący cz 103 01-23-1-04-48 -f -00 płonnik pospolity cz 40 01-23-1-04-36 -t -00 rokietnik pospolity cz 104 01-23-1-04-48 -f -00 rokietnik pospolity cz 41 01-23-1-04-37 -a -00 rokietnik pospolity cz 105 01-23-1-04-48 -g -00 płonnik pospolity cz 42 01-23-1-04-37 -c -00 wawrzynek wilczełyko cz 106 01-23-1-04-48 -g -00 rokietnik pospolity cz 43 01-23-1-04-37 -d -00 rokietnik pospolity cz 107 01-23-1-04-48 -i -00 rokietnik pospolity cz 44 01-23-1-04-37 -f -00 rokietnik pospolity cz 108 01-23-1-04-49 -a -00 rokietnik pospolity cz 45 01-23-1-04-37 -i -00 rokietnik pospolity cz 109 01-23-1-04-49 -b -00 rokietnik pospolity cz 46 01-23-1-04-37 -j -00 rokietnik pospolity cz 110 01-23-1-04-49 -d -00 rokietnik pospolity cz 47 01-23-1-04-38 -b -00 rokietnik pospolity cz 111 01-23-1-04-50 -a -00 rokietnik pospolity cz 48 01-23-1-04-38 -c -00 rokietnik pospolity cz 112 01-23-1-04-50 -b -00 rokietnik pospolity cz 49 01-23-1-04-38 -d -00 rokietnik pospolity cz 113 01-23-1-04-50 -c -00 rokietnik pospolity cz 50 01-23-1-04-38 -h -00 rokietnik pospolity cz 114 01-23-1-04-50 -d -00 rokietnik pospolity cz 51 01-23-1-04-38 -i -00 rokietnik pospolity cz 115 01-23-1-04-50 -f -00 rokietnik pospolity cz 52 01-23-1-04-38 -k -00 rokietnik pospolity cz 116 01-23-1-04-51 -a -00 rokietnik pospolity cz 53 01-23-1-04-38 -l -00 rokietnik pospolity cz 117 01-23-1-04-51 -c -00 rokietnik pospolity cz 54 01-23-1-04-38 -m -00 rokietnik pospolity cz 118 01-23-1-04-51 -d -00 rokietnik pospolity cz 55 01-23-1-04-38 -n -00 rokietnik pospolity cz 119 01-23-1-04-52 -a -00 rokietnik pospolity cz 56 01-23-1-04-38 -o -00 rokietnik pospolity cz 120 01-23-1-04-52 -d -00 rokietnik pospolity cz 57 01-23-1-04-38 -p -00 rokietnik pospolity cz 121 01-23-1-04-52 -h -00 rokietnik pospolity cz 58 01-23-1-04-38 -z -00 rokietnik pospolity cz 122 01-23-1-04-54 -c -00 wawrzynek wilczełyko cz 59 01-23-1-04-38 -z -00 widłak jałowcowaty cz 123 01-23-1-04-54 -d -00 wawrzynek wilczełyko cz 60 01-23-1-04-39 -a -00 rokietnik pospolity cz 124 01-23-1-04-54 -f -00 wawrzynek wilczełyko cz 61 01-23-1-04-39 -b -00 gajnik lśniący cz 125 01-23-1-04-55 -d -00 rokietnik pospolity cz 62 01-23-1-04-39 -b -00 rokietnik pospolity cz 126 01-23-1-04-55 -f -00 rokietnik pospolity cz 63 01-23-1-04-39 -c -00 rokietnik pospolity cz 127 01-23-1-04-55 -g -00 wawrzynek wilczełyko cz

159

Stat. Stat. Lp. Adres leśny Gatunek Lp. Adres leśny Gatunek ochr. ochr. 1 2 3 4 1 2 3 4 128 01-23-1-04-55 -h -00 rokietnik pospolity cz 197 01-23-1-04-69 -b -00 rokietnik pospolity cz 129 01-23-1-04-55 -i -00 rokietnik pospolity cz 198 01-23-1-04-69 -c -00 płonnik pospolity cz 130 01-23-1-04-56 -a -00 rokietnik pospolity cz 199 01-23-1-04-69 -c -00 rokietnik pospolity cz 131 01-23-1-04-56 -b -00 rokietnik pospolity cz 200 01-23-1-04-69 -f -00 widłak jałowcowaty cz 132 01-23-1-04-56 -c -00 rokietnik pospolity cz 201 01-23-1-04-69 -g -00 rokietnik pospolity cz 133 01-23-1-04-56 -d -00 rokietnik pospolity cz 202 01-23-1-04-69 -j -00 rokietnik pospolity cz 134 01-23-1-04-56 -f -00 rokietnik pospolity cz 203 01-23-1-04-69 -k -00 rokietnik pospolity cz 135 01-23-1-04-57 -a -00 płonnik pospolity cz 204 01-23-1-04-69 -l -00 rokietnik pospolity cz 136 01-23-1-04-57 -a -00 rokietnik pospolity cz 205 01-23-1-04-70 -a -00 bagno zwyczajne cz 137 01-23-1-04-57 -b -00 rokietnik pospolity cz 206 01-23-1-04-70 -c -00 rokietnik pospolity cz 138 01-23-1-04-57 -d -00 płonnik pospolity cz 207 01-23-1-04-70 -d -00 rokietnik pospolity cz 139 01-23-1-04-57 -d -00 rokietnik pospolity cz 208 01-23-1-04-70 -f -00 naparstnica zwyczajna cz 140 01-23-1-04-57 -g -00 płonnik pospolity cz 209 01-23-1-04-70 -f -00 rokietnik pospolity cz 141 01-23-1-04-57 -g -00 rokietnik pospolity cz 210 01-23-1-04-70 -g -00 rokietnik pospolity cz 142 01-23-1-04-57 -h -00 płonnik pospolity cz 211 01-23-1-04-70 -h -00 rokietnik pospolity cz 143 01-23-1-04-57 -h -00 rokietnik pospolity cz 212 01-23-1-04-70 -j -00 rokietnik pospolity cz 144 01-23-1-04-57 -i -00 płonnik pospolity cz 213 01-23-1-04-70 -l -00 rokietnik pospolity cz 145 01-23-1-04-57 -i -00 rokietnik pospolity cz 214 01-23-1-04-70 -m -00 rokietnik pospolity cz 146 01-23-1-04-57 -j -00 rokietnik pospolity cz 215 01-23-1-04-71 -a -00 rokietnik pospolity cz 147 01-23-1-04-58 -a -00 rokietnik pospolity cz 216 01-23-1-04-71 -b -00 rokietnik pospolity cz 148 01-23-1-04-58 -b -00 rokietnik pospolity cz 217 01-23-1-04-71 -d -00 rokietnik pospolity cz 149 01-23-1-04-58 -c -00 rokietnik pospolity cz 218 01-23-1-04-71 -f -00 płonnik pospolity cz 150 01-23-1-04-58 -d -00 rokietnik pospolity cz 219 01-23-1-04-71 -f -00 rokietnik pospolity cz 151 01-23-1-04-58 -f -00 rokietnik pospolity cz 220 01-23-1-04-71 -i -00 rokietnik pospolity cz 152 01-23-1-04-58 -g -00 płonnik pospolity cz 221 01-23-1-04-72 -a -00 rokietnik pospolity cz 153 01-23-1-04-58 -g -00 rokietnik pospolity cz 222 01-23-1-04-72 -c -00 rokietnik pospolity cz 154 01-23-1-04-58 -h -00 rokietnik pospolity cz 223 01-23-1-04-72 -d -00 rokietnik pospolity cz 155 01-23-1-04-58 -i -00 rokietnik pospolity cz 224 01-23-1-04-72 -f -00 rokietnik pospolity cz 156 01-23-1-04-59 -a -00 rokietnik pospolity cz 225 01-23-1-04-72 -g -00 rokietnik pospolity cz 157 01-23-1-04-59 -b -00 rokietnik pospolity cz 226 01-23-1-04-72 -h -00 rokietnik pospolity cz 158 01-23-1-04-59 -c -00 rokietnik pospolity cz 227 01-23-1-04-72 -i -00 rokietnik pospolity cz 159 01-23-1-04-59 -d -00 rokietnik pospolity cz 228 01-23-1-04-72 -j -00 rokietnik pospolity cz 160 01-23-1-04-59 -f -00 rokietnik pospolity cz 229 01-23-1-04-73 -b -00 rokietnik pospolity cz 161 01-23-1-04-59 -g -00 rokietnik pospolity cz 230 01-23-1-04-73 -f -00 rokietnik pospolity cz 162 01-23-1-04-59 -h -00 rokietnik pospolity cz 231 01-23-1-04-73 -g -00 rokietnik pospolity cz 163 01-23-1-04-60 -a -00 rokietnik pospolity cz 232 01-23-1-04-73 -h -00 rokietnik pospolity cz 164 01-23-1-04-60 -b -00 rokietnik pospolity cz 233 01-23-1-04-73 -k -00 rokietnik pospolity cz 165 01-23-1-04-60 -b -00 sasanka otwarta ś 234 01-23-1-04-73 -m -00 rokietnik pospolity cz 166 01-23-1-04-60 -c -00 rokietnik pospolity cz 235 01-23-1-05-100 -a -00 rokietnik pospolity cz 167 01-23-1-04-60 -d -00 rokietnik pospolity cz 236 01-23-1-05-100 -b -00 rokietnik pospolity cz 168 01-23-1-04-60 -g -00 rokietnik pospolity cz 237 01-23-1-05-100 -h -00 wawrzynek wilczełyko cz 169 01-23-1-04-60 -h -00 rokietnik pospolity cz 238 01-23-1-05-100 -l -00 wawrzynek wilczełyko cz 170 01-23-1-04-61 -a -00 rokietnik pospolity cz 239 01-23-1-05-100 -n -00 widłak jałowcowaty cz 171 01-23-1-04-61 -f -00 rokietnik pospolity cz 240 01-23-1-05-100 -p -00 wawrzynek wilczełyko cz 172 01-23-1-04-61 -f -00 wawrzynek wilczełyko cz 241 01-23-1-05-101 -a -00 rokietnik pospolity cz 173 01-23-1-04-61 -g -00 rokietnik pospolity cz 242 01-23-1-05-101 -b -00 rokietnik pospolity cz 174 01-23-1-04-61 -i -00 rokietnik pospolity cz 243 01-23-1-05-101 -c -00 rokietnik pospolity cz 175 01-23-1-04-61 -j -00 rokietnik pospolity cz 244 01-23-1-05-101 -d -00 rokietnik pospolity cz 176 01-23-1-04-62 -a -00 wawrzynek wilczełyko cz 245 01-23-1-05-101 -f -00 rokietnik pospolity cz 177 01-23-1-04-62 -c -00 rokietnik pospolity cz 246 01-23-1-05-101 -g -00 gajnik lśniący cz 178 01-23-1-04-62 -d -00 rokietnik pospolity cz 247 01-23-1-05-101 -g -00 rokietnik pospolity cz 179 01-23-1-04-62 -f -00 rokietnik pospolity cz 248 01-23-1-05-101 -h -00 rokietnik pospolity cz 180 01-23-1-04-66 -a -00 rokietnik pospolity cz 249 01-23-1-05-101 -j -00 rokietnik pospolity cz 181 01-23-1-04-66 -c -00 rokietnik pospolity cz 250 01-23-1-05-101 -k -00 rokietnik pospolity cz 182 01-23-1-04-66 -d -00 rokietnik pospolity cz 251 01-23-1-05-102 -a -00 gajnik lśniący cz 183 01-23-1-04-67 -a -00 rokietnik pospolity cz 252 01-23-1-05-102 -a -00 rokietnik pospolity cz 184 01-23-1-04-67 -b -00 rokietnik pospolity cz 253 01-23-1-05-102 -b -00 rokietnik pospolity cz 185 01-23-1-04-67 -c -00 rokietnik pospolity cz 254 01-23-1-05-102 -c -00 rokietnik pospolity cz 186 01-23-1-04-67 -d -00 rokietnik pospolity cz 255 01-23-1-05-102 -f -00 rokietnik pospolity cz 187 01-23-1-04-67 -f -00 rokietnik pospolity cz 256 01-23-1-05-103 -a -00 rokietnik pospolity cz 188 01-23-1-04-67 -h -00 rokietnik pospolity cz 257 01-23-1-05-103 -b -00 rokietnik pospolity cz 189 01-23-1-04-68 -a -00 rokietnik pospolity cz 258 01-23-1-05-103 -c -00 gajnik lśniący cz 190 01-23-1-04-68 -b -00 rokietnik pospolity cz 259 01-23-1-05-103 -c -00 rokietnik pospolity cz 191 01-23-1-04-68 -c -00 rokietnik pospolity cz 260 01-23-1-05-103 -d -00 gajnik lśniący cz 192 01-23-1-04-68 -f -00 rokietnik pospolity cz 261 01-23-1-05-103 -d -00 rokietnik pospolity cz 193 01-23-1-04-68 -g -00 rokietnik pospolity cz 262 01-23-1-05-103 -h -00 rokietnik pospolity cz 194 01-23-1-04-68 -h -00 rokietnik pospolity cz 263 01-23-1-05-103 -i -00 rokietnik pospolity cz 195 01-23-1-04-68 -i -00 rokietnik pospolity cz 264 01-23-1-05-104 -a -00 gajnik lśniący cz 196 01-23-1-04-69 -a -00 rokietnik pospolity cz 265 01-23-1-05-104 -a -00 rokietnik pospolity cz

160

Stat. Stat. Lp. Adres leśny Gatunek Lp. Adres leśny Gatunek ochr. ochr. 1 2 3 4 1 2 3 4 266 01-23-1-05-104 -b -00 gajnik lśniący cz 335 01-23-1-05-81 -d -00 orlik pospolity cz 267 01-23-1-05-104 -b -00 rokietnik pospolity cz 336 01-23-1-05-81 -f -00 orlik pospolity cz 268 01-23-1-05-104 -c -00 gajnik lśniący cz 337 01-23-1-05-81 -h -00 rokietnik pospolity cz 269 01-23-1-05-104 -c -00 rokietnik pospolity cz 338 01-23-1-05-81 -j -00 orlik pospolity cz 270 01-23-1-05-104 -f -00 widłoząb miotłowy cz 339 01-23-1-05-82 -a -00 rokietnik pospolity cz 271 01-23-1-05-105 -a -00 widłak jałowcowaty cz 340 01-23-1-05-82 -k -00 orlik pospolity cz 272 01-23-1-05-106 -d -00 rokietnik pospolity cz 341 01-23-1-05-83 -d -00 rokietnik pospolity cz 273 01-23-1-05-106 -g -00 rokietnik pospolity cz 342 01-23-1-05-83 -f -00 lilia złotogłów ś 274 01-23-1-05-107 -c -00 rokietnik pospolity cz 343 01-23-1-05-83 -g -00 rokietnik pospolity cz 275 01-23-1-05-107 -g -00 widłak jałowcowaty cz 344 01-23-1-05-83 -h -00 orlik pospolity cz 276 01-23-1-05-107 -k -00 rokietnik pospolity cz 345 01-23-1-05-84 -a -00 rokietnik pospolity cz 277 01-23-1-05-107 -l -00 rokietnik pospolity cz 346 01-23-1-05-84 -b -00 rokietnik pospolity cz 278 01-23-1-05-108 -a -00 rokietnik pospolity cz 347 01-23-1-05-85 -f -00 rokietnik pospolity cz 279 01-23-1-05-108 -b -00 rokietnik pospolity cz 348 01-23-1-05-85A -a -00 rokietnik pospolity cz 280 01-23-1-05-108 -d -00 rokietnik pospolity cz 349 01-23-1-05-85A -b -00 rokietnik pospolity cz 281 01-23-1-05-108 -j -00 rokietnik pospolity cz 350 01-23-1-05-85A -c -00 rokietnik pospolity cz 282 01-23-1-05-108 -o -00 rokietnik pospolity cz 351 01-23-1-05-85A -d -00 rokietnik pospolity cz 283 01-23-1-05-108 -p -00 rokietnik pospolity cz 352 01-23-1-05-85B -a -00 rokietnik pospolity cz 284 01-23-1-05-108 -p -00 widłak jałowcowaty cz 353 01-23-1-05-85B -b -00 rokietnik pospolity cz 285 01-23-1-05-108 -r -00 rokietnik pospolity cz 354 01-23-1-05-86 -a -00 rokietnik pospolity cz 286 01-23-1-05-108 -s -00 rokietnik pospolity cz 355 01-23-1-05-86 -b -00 rokietnik pospolity cz 287 01-23-1-05-108 -y -00 rokietnik pospolity cz 356 01-23-1-05-86 -c -00 gajnik lśniący cz 288 01-23-1-05-108 -z -00 rokietnik pospolity cz 357 01-23-1-05-86 -c -00 rokietnik pospolity cz 289 01-23-1-05-191 -a -00 rokietnik pospolity cz 358 01-23-1-05-86 -d -00 rokietnik pospolity cz 290 01-23-1-05-191 -b -00 rokietnik pospolity cz 359 01-23-1-05-86 -h -00 rokietnik pospolity cz 291 01-23-1-05-63 -a -00 rokietnik pospolity cz 360 01-23-1-05-86 -i -00 rokietnik pospolity cz 292 01-23-1-05-63 -b -00 rokietnik pospolity cz 361 01-23-1-05-86 -k -00 rokietnik pospolity cz 293 01-23-1-05-63 -c -00 rokietnik pospolity cz 362 01-23-1-05-87 -a -00 rokietnik pospolity cz 294 01-23-1-05-63 -d -00 rokietnik pospolity cz 363 01-23-1-05-87 -b -00 rokietnik pospolity cz 295 01-23-1-05-63 -f -00 rokietnik pospolity cz 364 01-23-1-05-87 -d -00 rokietnik pospolity cz 296 01-23-1-05-63 -m -00 rokietnik pospolity cz 365 01-23-1-05-87 -h -00 rokietnik pospolity cz 297 01-23-1-05-63 -o -00 widłak jałowcowaty cz 366 01-23-1-05-87 -j -00 rokietnik pospolity cz 298 01-23-1-05-63 -p -00 widłak jałowcowaty cz 367 01-23-1-05-88 -c -00 rokietnik pospolity cz 299 01-23-1-05-63 -x -00 rokietnik pospolity cz 368 01-23-1-05-88 -d -00 rokietnik pospolity cz 300 01-23-1-05-64 -a -00 gajnik lśniący cz 369 01-23-1-05-88 -f -00 rokietnik pospolity cz 301 01-23-1-05-64 -a -00 rokietnik pospolity cz 370 01-23-1-05-88 -h -00 gajnik lśniący cz 302 01-23-1-05-64 -a -00 widłak goździsty cz 371 01-23-1-05-88 -h -00 rokietnik pospolity cz 303 01-23-1-05-64 -b -00 rokietnik pospolity cz 372 01-23-1-05-88 -i -00 rokietnik pospolity cz 304 01-23-1-05-64 -d -00 rokietnik pospolity cz 373 01-23-1-05-89 -b -00 rokietnik pospolity cz 305 01-23-1-05-64 -f -00 gajnik lśniący cz 374 01-23-1-05-89 -h -00 rokietnik pospolity cz 306 01-23-1-05-64 -f -00 rokietnik pospolity cz 375 01-23-1-05-90 -a -00 turówka leśna cz 307 01-23-1-05-65 -b -00 rokietnik pospolity cz 376 01-23-1-05-90 -d -00 rokietnik pospolity cz 308 01-23-1-05-74 -a -00 rokietnik pospolity cz 377 01-23-1-05-90 -g -00 rokietnik pospolity cz 309 01-23-1-05-74 -a -00 widłoząb miotłowy cz 378 01-23-1-05-91 -a -00 rokietnik pospolity cz 310 01-23-1-05-75 -a -00 orlik pospolity cz 379 01-23-1-05-91 -b -00 rokietnik pospolity cz 311 01-23-1-05-75 -a -00 rokietnik pospolity cz 380 01-23-1-05-91 -d -00 rokietnik pospolity cz 312 01-23-1-05-75 -a -00 widłak jałowcowaty cz 381 01-23-1-05-91 -i -00 rokietnik pospolity cz 313 01-23-1-05-75 -c -00 rokietnik pospolity cz 382 01-23-1-05-92 -b -00 rokietnik pospolity cz 314 01-23-1-05-75B -b -00 rokietnik pospolity cz 383 01-23-1-05-92 -c -00 rokietnik pospolity cz 315 01-23-1-05-78 -a -00 rokietnik pospolity cz 384 01-23-1-05-93 -a -00 rokietnik pospolity cz 316 01-23-1-05-78 -b -00 rokietnik pospolity cz 385 01-23-1-05-93 -c -00 rokietnik pospolity cz 317 01-23-1-05-78 -c -00 rokietnik pospolity cz 386 01-23-1-05-93 -d -00 rokietnik pospolity cz 318 01-23-1-05-78 -f -00 rokietnik pospolity cz 387 01-23-1-05-93 -j -00 rokietnik pospolity cz 319 01-23-1-05-78 -g -00 rokietnik pospolity cz 388 01-23-1-05-93 -l -00 rokietnik pospolity cz 320 01-23-1-05-78 -i -00 rokietnik pospolity cz 389 01-23-1-05-94 -m -00 rokietnik pospolity cz 321 01-23-1-05-78 -j -00 rokietnik pospolity cz 390 01-23-1-05-94 -n -00 rokietnik pospolity cz 322 01-23-1-05-78 -k -00 rokietnik pospolity cz 391 01-23-1-05-94 -o -00 rokietnik pospolity cz 323 01-23-1-05-79 -a -00 rokietnik pospolity cz 392 01-23-1-05-94 -p -00 rokietnik pospolity cz 324 01-23-1-05-79 -b -00 rokietnik pospolity cz 393 01-23-1-05-95 -a -00 rokietnik pospolity cz 325 01-23-1-05-79 -c -00 rokietnik pospolity cz 394 01-23-1-05-95 -b -00 rokietnik pospolity cz 326 01-23-1-05-79 -d -00 rokietnik pospolity cz 395 01-23-1-05-95 -c -00 rokietnik pospolity cz 327 01-23-1-05-79 -f -00 rokietnik pospolity cz 396 01-23-1-05-95 -f -00 rokietnik pospolity cz 328 01-23-1-05-79 -i -00 rokietnik pospolity cz 397 01-23-1-05-95 -g -00 rokietnik pospolity cz 329 01-23-1-05-79 -j -00 rokietnik pospolity cz 398 01-23-1-05-95 -g -00 widłoząb miotłowy cz 330 01-23-1-05-80 -a -00 rokietnik pospolity cz 399 01-23-1-05-95 -h -00 rokietnik pospolity cz 331 01-23-1-05-80 -b -00 lilia złotogłów ś 400 01-23-1-05-96 -a -00 rokietnik pospolity cz 332 01-23-1-05-81 -a -00 orlik pospolity cz 401 01-23-1-05-96 -b -00 rokietnik pospolity cz 333 01-23-1-05-81 -b -00 orlik pospolity cz 402 01-23-1-05-96 -c -00 rokietnik pospolity cz 334 01-23-1-05-81 -d -00 miodownik melisowaty cz 403 01-23-1-05-96 -d -00 rokietnik pospolity cz

161

Stat. Stat. Lp. Adres leśny Gatunek Lp. Adres leśny Gatunek ochr. ochr. 1 2 3 4 1 2 3 4 404 01-23-1-05-96 -f -00 gajnik lśniący cz 473 01-23-1-06-196 -b -00 gajnik lśniący cz 405 01-23-1-05-96 -f -00 rokietnik pospolity cz 474 01-23-1-06-196 -c -00 gajnik lśniący cz 406 01-23-1-05-96 -g -00 rokietnik pospolity cz 475 01-23-1-06-196 -d -00 gajnik lśniący cz 407 01-23-1-05-96 -h -00 rokietnik pospolity cz 476 01-23-1-06-196 -h -00 rokietnik pospolity cz 408 01-23-1-05-96 -i -00 rokietnik pospolity cz 477 01-23-1-06-196 -i -00 wawrzynek wilczełyko cz 409 01-23-1-05-96 -i -00 widłak jałowcowaty cz 478 01-23-1-06-196 -j -00 rokietnik pospolity cz 410 01-23-1-05-96 -i -00 widłoząb kędzierzawy cz 479 01-23-1-06-196 -k -00 rokietnik pospolity cz 411 01-23-1-05-96 -j -00 rokietnik pospolity cz 480 01-23-1-06-196 -m -00 gajnik lśniący cz 412 01-23-1-05-96 -n -00 bagno zwyczajne cz 481 01-23-1-06-196 -m -00 rokietnik pospolity cz 413 01-23-1-05-97 -a -00 gajnik lśniący cz 482 01-23-1-06-196 -n -00 gajnik lśniący cz 414 01-23-1-05-97 -a -00 rokietnik pospolity cz 483 01-23-1-06-196 -o -00 gajnik lśniący cz 415 01-23-1-05-97 -b -00 rokietnik pospolity cz 484 01-23-1-06-197 -c -00 rokietnik pospolity cz 416 01-23-1-05-97 -c -00 rokietnik pospolity cz 485 01-23-1-06-197 -d -00 gajnik lśniący cz 417 01-23-1-05-97 -d -00 gajnik lśniący cz 486 01-23-1-06-197 -d -00 rokietnik pospolity cz 418 01-23-1-05-97 -f -00 gajnik lśniący cz 487 01-23-1-06-197 -g -00 rokietnik pospolity cz 419 01-23-1-05-97 -f -00 sasanka otwarta ś 488 01-23-1-06-197 -i -00 rokietnik pospolity cz 420 01-23-1-05-98 -a -00 rokietnik pospolity cz 489 01-23-1-06-197 -j -00 gajnik lśniący cz 421 01-23-1-05-98 -a -00 wawrzynek wilczełyko cz 490 01-23-1-06-197 -j -00 rokietnik pospolity cz 422 01-23-1-05-98 -b -00 rokietnik pospolity cz 491 01-23-1-06-197 -k -00 rokietnik pospolity cz 423 01-23-1-05-99 -a -00 rokietnik pospolity cz 492 01-23-1-06-198 -a -00 rokietnik pospolity cz 424 01-23-1-05-99 -b -00 rokietnik pospolity cz 493 01-23-1-06-198 -a -00 widłak jałowcowaty cz 425 01-23-1-05-99 -c -00 rokietnik pospolity cz 494 01-23-1-06-198 -b -00 rokietnik pospolity cz 426 01-23-1-05-99 -h -00 rokietnik pospolity cz 495 01-23-1-06-199 -a -00 rokietnik pospolity cz 427 01-23-1-05-99 -i -00 wawrzynek wilczełyko cz 496 01-23-1-06-199 -b -00 rokietnik pospolity cz 428 01-23-1-06-192 -a -00 rokietnik pospolity cz 497 01-23-1-06-199 -d -00 gajnik lśniący cz 429 01-23-1-06-192 -b -00 rokietnik pospolity cz 498 01-23-1-06-199 -d -00 rokietnik pospolity cz 430 01-23-1-06-192 -d -00 rokietnik pospolity cz 499 01-23-1-06-199 -f -00 gajnik lśniący cz 431 01-23-1-06-192 -f -00 rokietnik pospolity cz 500 01-23-1-06-199 -f -00 rokietnik pospolity cz 432 01-23-1-06-192 -g -00 rokietnik pospolity cz 501 01-23-1-06-199 -g -00 gajnik lśniący cz 433 01-23-1-06-192 -h -00 rokietnik pospolity cz 502 01-23-1-06-199 -g -00 rokietnik pospolity cz 434 01-23-1-06-192 -i -00 rokietnik pospolity cz 503 01-23-1-06-199 -h -00 rokietnik pospolity cz 435 01-23-1-06-192 -j -00 rokietnik pospolity cz 504 01-23-1-06-199 -i -00 gajnik lśniący cz 436 01-23-1-06-192 -j -00 sasanka otwarta ś 505 01-23-1-06-199 -i -00 rokietnik pospolity cz 437 01-23-1-06-192 -j -00 widłak goździsty cz 506 01-23-1-06-199 -j -00 gajnik lśniący cz 438 01-23-1-06-192 -k -00 rokietnik pospolity cz 507 01-23-1-06-199 -j -00 rokietnik pospolity cz 439 01-23-1-06-192 -l -00 rokietnik pospolity cz 508 01-23-1-06-199 -k -00 rokietnik pospolity cz 440 01-23-1-06-192 -m -00 rokietnik pospolity cz 509 01-23-1-06-199 -n -00 rokietnik pospolity cz 441 01-23-1-06-193 -a -00 rokietnik pospolity cz 510 01-23-1-06-199 -p -00 gajnik lśniący cz 442 01-23-1-06-193 -a -00 widłak jałowcowaty cz 511 01-23-1-06-199 -p -00 rokietnik pospolity cz 443 01-23-1-06-193 -b -00 rokietnik pospolity cz 512 01-23-1-06-200 -a -00 rokietnik pospolity cz 444 01-23-1-06-193 -c -00 rokietnik pospolity cz 513 01-23-1-06-200 -b -00 gajnik lśniący cz 445 01-23-1-06-193 -d -00 gajnik lśniący cz 514 01-23-1-06-200 -b -00 rokietnik pospolity cz 446 01-23-1-06-193 -d -00 rokietnik pospolity cz 515 01-23-1-06-200 -c -00 gajnik lśniący cz 447 01-23-1-06-193 -g -00 gajnik lśniący cz 516 01-23-1-06-200 -c -00 rokietnik pospolity cz 448 01-23-1-06-193 -g -00 rokietnik pospolity cz 517 01-23-1-06-200 -d -00 gajnik lśniący cz 449 01-23-1-06-193 -h -00 rokietnik pospolity cz 518 01-23-1-06-200 -d -00 rokietnik pospolity cz 450 01-23-1-06-193 -j -00 rokietnik pospolity cz 519 01-23-1-06-200 -f -00 gajnik lśniący cz 451 01-23-1-06-194 -a -00 rokietnik pospolity cz 520 01-23-1-06-200 -f -00 rokietnik pospolity cz 452 01-23-1-06-194 -a -00 widłak jałowcowaty cz 521 01-23-1-06-200 -g -00 rokietnik pospolity cz 453 01-23-1-06-194 -b -00 gajnik lśniący cz 522 01-23-1-06-200 -h -00 gajnik lśniący cz 454 01-23-1-06-194 -b -00 rokietnik pospolity cz 523 01-23-1-06-200 -h -00 rokietnik pospolity cz 455 01-23-1-06-194 -c -00 bagno zwyczajne cz 524 01-23-1-06-200 -i -00 rokietnik pospolity cz 456 01-23-1-06-194 -c -00 gajnik lśniący cz 525 01-23-1-06-200 -j -00 gajnik lśniący cz 457 01-23-1-06-194 -c -00 rokietnik pospolity cz 526 01-23-1-06-200 -j -00 rokietnik pospolity cz 458 01-23-1-06-194 -d -00 gajnik lśniący cz 527 01-23-1-06-200 -k -00 gajnik lśniący cz 459 01-23-1-06-194 -d -00 rokietnik pospolity cz 528 01-23-1-06-200 -k -00 rokietnik pospolity cz 460 01-23-1-06-194 -f -00 gajnik lśniący cz 529 01-23-1-06-200 -l -00 gajnik lśniący cz 461 01-23-1-06-194 -f -00 rokietnik pospolity cz 530 01-23-1-06-200 -l -00 rokietnik pospolity cz 462 01-23-1-06-194 -g -00 gajnik lśniący cz 531 01-23-1-06-201 -a -00 rokietnik pospolity cz 463 01-23-1-06-194 -g -00 rokietnik pospolity cz 532 01-23-1-06-201 -b -00 gajnik lśniący cz 464 01-23-1-06-195 -a -00 gajnik lśniący cz 533 01-23-1-06-201 -b -00 rokietnik pospolity cz 465 01-23-1-06-195 -a -00 rokietnik pospolity cz 534 01-23-1-06-201 -c -00 gajnik lśniący cz 466 01-23-1-06-195 -b -00 gajnik lśniący cz 535 01-23-1-06-201 -c -00 rokietnik pospolity cz 467 01-23-1-06-195 -b -00 rokietnik pospolity cz 536 01-23-1-06-201 -d -00 rokietnik pospolity cz 468 01-23-1-06-195 -c -00 gajnik lśniący cz 537 01-23-1-06-201 -f -00 gajnik lśniący cz 469 01-23-1-06-195 -c -00 rokietnik pospolity cz 538 01-23-1-06-201 -f -00 rokietnik pospolity cz 470 01-23-1-06-195 -d -00 rokietnik pospolity cz 539 01-23-1-06-201 -g -00 rokietnik pospolity cz 471 01-23-1-06-195 -g -00 rokietnik pospolity cz 540 01-23-1-06-201 -h -00 gajnik lśniący cz 472 01-23-1-06-195 -g -00 widłak jałowcowaty cz 541 01-23-1-06-201 -h -00 rokietnik pospolity cz

162

Stat. Stat. Lp. Adres leśny Gatunek Lp. Adres leśny Gatunek ochr. ochr. 1 2 3 4 1 2 3 4 542 01-23-1-06-201 -i -00 gajnik lśniący cz 611 01-23-1-06-207 -a -00 widłak jałowcowaty cz 543 01-23-1-06-201 -i -00 rokietnik pospolity cz 612 01-23-1-06-207 -c -00 rokietnik pospolity cz 544 01-23-1-06-201 -j -00 rokietnik pospolity cz 613 01-23-1-06-207 -c -00 widłak jałowcowaty cz 545 01-23-1-06-201 -k -00 rokietnik pospolity cz 614 01-23-1-06-207 -d -00 gajnik lśniący cz 546 01-23-1-06-201 -l -00 gajnik lśniący cz 615 01-23-1-06-207 -d -00 rokietnik pospolity cz 547 01-23-1-06-201 -l -00 rokietnik pospolity cz 616 01-23-1-06-207 -f -00 rokietnik pospolity cz 548 01-23-1-06-201 -m -00 gajnik lśniący cz 617 01-23-1-06-207 -f -00 widłak jałowcowaty cz 549 01-23-1-06-201 -m -00 rokietnik pospolity cz 618 01-23-1-06-207 -g -00 gajnik lśniący cz 550 01-23-1-06-201 -n -00 gajnik lśniący cz 619 01-23-1-06-207 -g -00 rokietnik pospolity cz 551 01-23-1-06-201 -n -00 rokietnik pospolity cz 620 01-23-1-06-207 -h -00 gajnik lśniący cz 552 01-23-1-06-202 -a -00 gajnik lśniący cz 621 01-23-1-06-207 -h -00 rokietnik pospolity cz 553 01-23-1-06-202 -a -00 rokietnik pospolity cz 622 01-23-1-06-208 -a -00 rokietnik pospolity cz 554 01-23-1-06-202 -b -00 rokietnik pospolity cz 623 01-23-1-06-208 -a -00 widłak jałowcowaty cz 555 01-23-1-06-202 -b -00 widłak goździsty cz 624 01-23-1-06-208 -c -00 rokietnik pospolity cz 556 01-23-1-06-202 -c -00 rokietnik pospolity cz 625 01-23-1-06-208 -c -00 widłak jałowcowaty cz 557 01-23-1-06-202 -d -00 rokietnik pospolity cz 626 01-23-1-06-208 -f -00 rokietnik pospolity cz 558 01-23-1-06-202 -f -00 rokietnik pospolity cz 627 01-23-1-06-208 -f -00 widłak jałowcowaty cz 559 01-23-1-06-202 -g -00 rokietnik pospolity cz 628 01-23-1-06-208 -g -00 gajnik lśniący cz 560 01-23-1-06-203 -d -00 rokietnik pospolity cz 629 01-23-1-06-208 -g -00 rokietnik pospolity cz 561 01-23-1-06-203 -f -00 rokietnik pospolity cz 630 01-23-1-06-208 -g -00 widłak jałowcowaty cz 562 01-23-1-06-203 -g -00 gajnik lśniący cz 631 01-23-1-06-208 -h -00 rokietnik pospolity cz 563 01-23-1-06-203 -g -00 rokietnik pospolity cz 632 01-23-1-06-208 -i -00 wawrzynek wilczełyko cz 564 01-23-1-06-203 -h -00 rokietnik pospolity cz 633 01-23-1-06-208 -l -00 rokietnik pospolity cz 565 01-23-1-06-203 -i -00 rokietnik pospolity cz 634 01-23-1-06-208 -m -00 rokietnik pospolity cz 566 01-23-1-06-203 -j -00 rokietnik pospolity cz 635 01-23-1-06-208 -m -00 widłak jałowcowaty cz 567 01-23-1-06-204 -a -00 rokietnik pospolity cz 636 01-23-1-06-209 -a -00 gajnik lśniący cz 568 01-23-1-06-204 -a -00 widłak jałowcowaty cz 637 01-23-1-06-209 -a -00 rokietnik pospolity cz 569 01-23-1-06-204 -b -00 rokietnik pospolity cz 638 01-23-1-06-209 -b -00 rokietnik pospolity cz 570 01-23-1-06-204 -b -00 widłak jałowcowaty cz 639 01-23-1-06-209 -c -00 gajnik lśniący cz 571 01-23-1-06-204 -c -00 gajnik lśniący cz 640 01-23-1-06-209 -c -00 rokietnik pospolity cz 572 01-23-1-06-204 -c -00 rokietnik pospolity cz 641 01-23-1-06-209 -d -00 rokietnik pospolity cz 573 01-23-1-06-204 -h -00 widłak jałowcowaty cz 642 01-23-1-06-209 -f -00 gajnik lśniący cz 574 01-23-1-06-204 -i -00 gajnik lśniący cz 643 01-23-1-06-209 -f -00 rokietnik pospolity cz 575 01-23-1-06-204 -i -00 rokietnik pospolity cz 644 01-23-1-06-209 -f -00 widłak jałowcowaty cz 576 01-23-1-06-204 -l -00 rokietnik pospolity cz 645 01-23-1-06-209 -h -00 gajnik lśniący cz 577 01-23-1-06-204 -m -00 gajnik lśniący cz 646 01-23-1-06-209 -h -00 rokietnik pospolity cz 578 01-23-1-06-204 -m -00 rokietnik pospolity cz 647 01-23-1-06-209 -j -00 gajnik lśniący cz 579 01-23-1-06-204 -m -00 widłak jałowcowaty cz 648 01-23-1-06-209 -j -00 rokietnik pospolity cz 580 01-23-1-06-204 -o -00 rokietnik pospolity cz 649 01-23-1-06-210 -a -00 rokietnik pospolity cz 581 01-23-1-06-204 -s -00 rokietnik pospolity cz 650 01-23-1-06-210 -a -00 widłak jałowcowaty cz 582 01-23-1-06-204 -s -00 widłak jałowcowaty cz 651 01-23-1-06-210 -b -00 gajnik lśniący cz 583 01-23-1-06-204 -w -00 wawrzynek wilczełyko cz 652 01-23-1-06-210 -b -00 rokietnik pospolity cz 584 01-23-1-06-205 -a -00 gajnik lśniący cz 653 01-23-1-06-210 -c -00 gajnik lśniący cz 585 01-23-1-06-205 -a -00 rokietnik pospolity cz 654 01-23-1-06-210 -c -00 rokietnik pospolity cz 586 01-23-1-06-205 -b -00 rokietnik pospolity cz 655 01-23-1-06-210 -c -00 widłak jałowcowaty cz 587 01-23-1-06-205 -c -00 widłak jałowcowaty cz 656 01-23-1-06-210 -f -00 gajnik lśniący cz 588 01-23-1-06-205 -g -00 rokietnik pospolity cz 657 01-23-1-06-210 -f -00 rokietnik pospolity cz 589 01-23-1-06-205 -g -00 widłak jałowcowaty cz 658 01-23-1-06-211 -a -00 gajnik lśniący cz 590 01-23-1-06-205 -h -00 widłak jałowcowaty cz 659 01-23-1-06-211 -a -00 rokietnik pospolity cz 591 01-23-1-06-205 -i -00 rokietnik pospolity cz 660 01-23-1-06-212 -a -00 gajnik lśniący cz 592 01-23-1-06-205 -m -00 rokietnik pospolity cz 661 01-23-1-06-212 -a -00 rokietnik pospolity cz 593 01-23-1-06-206 -a -00 gajnik lśniący cz 662 01-23-1-06-212 -b -00 gajnik lśniący cz 594 01-23-1-06-206 -a -00 rokietnik pospolity cz 663 01-23-1-06-212 -b -00 rokietnik pospolity cz 595 01-23-1-06-206 -b -00 gajnik lśniący cz 664 01-23-1-06-212 -c -00 rokietnik pospolity cz 596 01-23-1-06-206 -b -00 rokietnik pospolity cz 665 01-23-1-06-212 -d -00 gajnik lśniący cz 597 01-23-1-06-206 -c -00 rokietnik pospolity cz 666 01-23-1-06-212 -d -00 rokietnik pospolity cz 598 01-23-1-06-206 -c -00 widłak jałowcowaty cz 667 01-23-1-06-213 -a -00 gajnik lśniący cz 599 01-23-1-06-206 -d -00 gajnik lśniący cz 668 01-23-1-06-213 -a -00 rokietnik pospolity cz 600 01-23-1-06-206 -d -00 rokietnik pospolity cz 669 01-23-1-06-213 -b -00 gajnik lśniący cz 601 01-23-1-06-206 -f -00 gajnik lśniący cz 670 01-23-1-06-213 -b -00 rokietnik pospolity cz 602 01-23-1-06-206 -f -00 rokietnik pospolity cz 671 01-23-1-06-213 -c -00 gajnik lśniący cz 603 01-23-1-06-206 -g -00 gajnik lśniący cz 672 01-23-1-06-213 -c -00 rokietnik pospolity cz 604 01-23-1-06-206 -g -00 rokietnik pospolity cz 673 01-23-1-06-213 -c -00 widłak jałowcowaty cz 605 01-23-1-06-206 -h -00 gajnik lśniący cz 674 01-23-1-06-213 -d -00 gajnik lśniący cz 606 01-23-1-06-206 -h -00 rokietnik pospolity cz 675 01-23-1-06-213 -d -00 rokietnik pospolity cz 607 01-23-1-06-206 -i -00 gajnik lśniący cz 676 01-23-1-06-213 -f -00 gajnik lśniący cz 608 01-23-1-06-206 -i -00 rokietnik pospolity cz 677 01-23-1-06-213 -f -00 rokietnik pospolity cz 609 01-23-1-06-207 -a -00 gajnik lśniący cz 678 01-23-1-06-213 -f -00 sasanka otwarta ś 610 01-23-1-06-207 -a -00 rokietnik pospolity cz 679 01-23-1-06-213 -g -00 gajnik lśniący cz

163

Stat. Stat. Lp. Adres leśny Gatunek Lp. Adres leśny Gatunek ochr. ochr. 1 2 3 4 1 2 3 4 680 01-23-1-06-213 -g -00 rokietnik pospolity cz 749 01-23-1-06-220 -g -00 rokietnik pospolity cz 681 01-23-1-06-214 -a -00 gajnik lśniący cz 750 01-23-1-06-220 -h -00 gajnik lśniący cz 682 01-23-1-06-214 -a -00 rokietnik pospolity cz 751 01-23-1-06-220 -h -00 rokietnik pospolity cz 683 01-23-1-06-214 -b -00 gajnik lśniący cz 752 01-23-1-06-220 -i -00 gajnik lśniący cz 684 01-23-1-06-214 -b -00 rokietnik pospolity cz 753 01-23-1-06-220 -i -00 rokietnik pospolity cz 685 01-23-1-06-214 -b -00 widłak jałowcowaty cz 754 01-23-1-06-221 -d -00 kruszczyk szerokolistny cz 686 01-23-1-06-214 -c -00 gajnik lśniący cz 755 01-23-1-06-221 -f -00 rokietnik pospolity cz 687 01-23-1-06-214 -c -00 rokietnik pospolity cz 756 01-23-1-06-221 -g -00 rokietnik pospolity cz 688 01-23-1-06-214 -f -00 rokietnik pospolity cz 757 01-23-1-06-221 -h -00 rokietnik pospolity cz 689 01-23-1-06-214 -f -00 widłak jałowcowaty cz 758 01-23-1-06-221 -i -00 gajnik lśniący cz 690 01-23-1-06-214 -g -00 gajnik lśniący cz 759 01-23-1-06-221 -i -00 rokietnik pospolity cz 691 01-23-1-06-214 -g -00 rokietnik pospolity cz 760 01-23-1-06-221 -i -00 sasanka otwarta ś 692 01-23-1-06-215 -b -00 rokietnik pospolity cz 761 01-23-1-06-221 -j -00 rokietnik pospolity cz 693 01-23-1-06-215 -b -00 widłak jałowcowaty cz 762 01-23-1-06-221 -j -00 widłak goździsty cz 694 01-23-1-06-215 -f -00 rokietnik pospolity cz 763 01-23-1-06-222 -d -00 gajnik lśniący cz 695 01-23-1-06-215 -f -00 widłak jałowcowaty cz 764 01-23-1-06-222 -d -00 rokietnik pospolity cz 696 01-23-1-06-215 -g -00 rokietnik pospolity cz 765 01-23-1-06-222 -d -00 widłak jałowcowaty cz 697 01-23-1-06-215 -g -00 widłak jałowcowaty cz 766 01-23-1-06-222 -f -00 gajnik lśniący cz 698 01-23-1-06-215 -h -00 wawrzynek wilczełyko cz 767 01-23-1-06-222 -f -00 rokietnik pospolity cz 699 01-23-1-06-216 -a -00 rokietnik pospolity cz 768 01-23-1-06-222 -g -00 rokietnik pospolity cz 700 01-23-1-06-216 -a -00 widłak jałowcowaty cz 769 01-23-1-06-222 -k -00 bagno zwyczajne cz 701 01-23-1-06-216 -b -00 gajnik lśniący cz 770 01-23-1-06-222 -k -00 gajnik lśniący cz 702 01-23-1-06-216 -b -00 rokietnik pospolity cz 771 01-23-1-06-222 -k -00 rokietnik pospolity cz 703 01-23-1-06-216 -f -00 rokietnik pospolity cz 772 01-23-1-06-222 -k -00 widłak jałowcowaty cz 704 01-23-1-06-216 -g -00 rokietnik pospolity cz 773 01-23-1-06-222 -k -00 widłoząb kędzierzawy cz 705 01-23-1-06-216 -g -00 widłak jałowcowaty cz 774 01-23-1-06-223 -a -00 gajnik lśniący cz 706 01-23-1-06-216 -j -00 rokietnik pospolity cz 775 01-23-1-06-223 -a -00 rokietnik pospolity cz 707 01-23-1-06-217 -a -00 gajnik lśniący cz 776 01-23-1-06-223 -a -00 sasanka otwarta ś 708 01-23-1-06-217 -a -00 rokietnik pospolity cz 777 01-23-1-06-223 -b -00 rokietnik pospolity cz 709 01-23-1-06-217 -b -00 gajnik lśniący cz 778 01-23-1-06-223 -f -00 gajnik lśniący cz 710 01-23-1-06-217 -b -00 rokietnik pospolity cz 779 01-23-1-06-223 -f -00 rokietnik pospolity cz 711 01-23-1-06-217 -c -00 gajnik lśniący cz 780 01-23-1-06-223 -h -00 rokietnik pospolity cz 712 01-23-1-06-217 -c -00 rokietnik pospolity cz 781 01-23-1-06-223 -k -00 wawrzynek wilczełyko cz 713 01-23-1-06-217 -d -00 widłak jałowcowaty cz 782 01-23-1-06-223 -n -00 rokietnik pospolity cz 714 01-23-1-06-217 -f -00 widłak jałowcowaty cz 783 01-23-1-06-223 -r -00 wawrzynek wilczełyko cz 715 01-23-1-06-217 -g -00 gajnik lśniący cz 784 01-23-1-06-223 -t -00 rokietnik pospolity cz 716 01-23-1-06-217 -g -00 rokietnik pospolity cz 785 01-23-1-06-223 -y -00 rokietnik pospolity cz 717 01-23-1-06-217 -h -00 rokietnik pospolity cz 786 01-23-1-06-224 -d -00 widłak jałowcowaty cz 718 01-23-1-06-219 -a -00 gajnik lśniący cz 787 01-23-1-06-224 -f -00 widłak jałowcowaty cz 719 01-23-1-06-219 -a -00 rokietnik pospolity cz 788 01-23-1-06-224 -j -00 widłak jałowcowaty cz 720 01-23-1-06-219 -a -00 widłak jałowcowaty cz 789 01-23-1-06-225 -b -00 wawrzynek wilczełyko cz 721 01-23-1-06-219 -b -00 gajnik lśniący cz 790 01-23-1-06-225 -f -00 rokietnik pospolity cz 722 01-23-1-06-219 -b -00 rokietnik pospolity cz 791 01-23-1-06-225 -f -00 widłoząb miotłowy cz 723 01-23-1-06-219 -b -00 widłak jałowcowaty cz 792 01-23-1-06-225 -i -00 podkolan biały cz 724 01-23-1-06-219 -d -00 gajnik lśniący cz 793 01-23-1-06-225 -i -00 widłak jałowcowaty cz 725 01-23-1-06-219 -d -00 rokietnik pospolity cz 794 01-23-1-06-225 -i -00 widłoząb miotłowy cz 726 01-23-1-06-219 -f -00 rokietnik pospolity cz 795 01-23-1-06-226 -a -00 widłak jałowcowaty cz 727 01-23-1-06-219 -f -00 widłak jałowcowaty cz 796 01-23-1-06-226 -b -00 rokietnik pospolity cz 728 01-23-1-06-219 -h -00 wawrzynek wilczełyko cz 797 01-23-1-06-226 -b -00 widłak jałowcowaty cz 729 01-23-1-06-219 -i -00 widłak jałowcowaty cz 798 01-23-1-06-226 -c -00 gajnik lśniący cz 730 01-23-1-06-219 -j -00 widłak jałowcowaty cz 799 01-23-1-06-226 -c -00 rokietnik pospolity cz 731 01-23-1-06-219 -k -00 gajnik lśniący cz 800 01-23-1-06-226 -c -00 widłak jałowcowaty cz 732 01-23-1-06-219 -k -00 rokietnik pospolity cz 801 01-23-1-06-226 -k -00 widłak jałowcowaty cz 733 01-23-1-06-219 -l -00 gajnik lśniący cz 802 01-23-1-06-226 -l -00 widłak jałowcowaty cz 734 01-23-1-06-219 -l -00 rokietnik pospolity cz 803 01-23-1-06-226 -m -00 widłoząb miotłowy cz 735 01-23-1-06-219 -l -00 widłak jałowcowaty cz 804 01-23-1-06-227 -a -00 gajnik lśniący cz 736 01-23-1-06-219 -m -00 rokietnik pospolity cz 805 01-23-1-06-227 -a -00 rokietnik pospolity cz 737 01-23-1-06-219 -m -00 widłak jałowcowaty cz 806 01-23-1-06-227 -a -00 widłoząb miotłowy cz 738 01-23-1-06-219 -p -00 gajnik lśniący cz 807 01-23-1-06-227 -d -00 widłak jałowcowaty cz 739 01-23-1-06-219 -p -00 rokietnik pospolity cz 808 01-23-1-06-228 -a -00 gajnik lśniący cz 740 01-23-1-06-219 -p -00 widłak jałowcowaty cz 809 01-23-1-06-228 -a -00 rokietnik pospolity cz 741 01-23-1-06-220 -b -00 rokietnik pospolity cz 810 01-23-1-06-228 -f -00 rokietnik pospolity cz 742 01-23-1-06-220 -b -00 widłak jałowcowaty cz 811 01-23-1-06-228 -g -00 gajnik lśniący cz 743 01-23-1-06-220 -c -00 rokietnik pospolity cz 812 01-23-1-06-228 -g -00 rokietnik pospolity cz 744 01-23-1-06-220 -d -00 gajnik lśniący cz 813 01-23-1-06-228 -i -00 gajnik lśniący cz 745 01-23-1-06-220 -d -00 rokietnik pospolity cz 814 01-23-1-06-228 -i -00 rokietnik pospolity cz 746 01-23-1-06-220 -d -00 widłak jałowcowaty cz 815 01-23-1-06-229 -a -00 gajnik lśniący cz 747 01-23-1-06-220 -f -00 rokietnik pospolity cz 816 01-23-1-06-229 -a -00 rokietnik pospolity cz 748 01-23-1-06-220 -g -00 gajnik lśniący cz 817 01-23-1-06-229 -a -00 sasanka otwarta ś

164

Stat. Stat. Lp. Adres leśny Gatunek Lp. Adres leśny Gatunek ochr. ochr. 1 2 3 4 1 2 3 4 818 01-23-1-06-229 -b -00 gajnik lśniący cz 887 01-23-1-06-241 -b -00 rokietnik pospolity cz 819 01-23-1-06-229 -b -00 rokietnik pospolity cz 888 01-23-1-06-241 -b -00 widłak goździsty cz 820 01-23-1-06-229 -c -00 rokietnik pospolity cz 889 01-23-1-06-241 -b -00 widłoząb miotłowy cz 821 01-23-1-06-229 -g -00 widłak jałowcowaty cz 890 01-23-1-06-241 -c -00 rokietnik pospolity cz 822 01-23-1-06-229 -h -00 rokietnik pospolity cz 891 01-23-1-06-241 -d -00 rokietnik pospolity cz 823 01-23-1-06-230 -a -00 rokietnik pospolity cz 892 01-23-1-06-242 -a -00 rokietnik pospolity cz 824 01-23-1-06-230 -f -00 gajnik lśniący cz 893 01-23-1-06-242 -b -00 rokietnik pospolity cz 825 01-23-1-06-230 -f -00 rokietnik pospolity cz 894 01-23-1-06-242 -b -00 widłak goździsty cz 826 01-23-1-06-230 -g -00 rokietnik pospolity cz 895 01-23-1-06-242 -b -00 widłak jałowcowaty cz 827 01-23-1-06-230 -g -00 sasanka otwarta ś 896 01-23-1-06-242 -b -00 widłoząb miotłowy cz 828 01-23-1-06-230 -j -00 widłak jałowcowaty cz 897 01-23-1-06-243 -a -00 rokietnik pospolity cz 829 01-23-1-06-232 -a -00 gajnik lśniący cz 898 01-23-1-06-243 -a -00 sasanka otwarta ś 830 01-23-1-06-232 -a -00 rokietnik pospolity cz 899 01-23-1-06-243 -a -00 widłoząb miotłowy cz 831 01-23-1-06-232 -a -00 sasanka otwarta ś 900 01-23-1-06-243 -b -00 gajnik lśniący cz 832 01-23-1-06-232 -b -00 rokietnik pospolity cz 901 01-23-1-06-243 -b -00 rokietnik pospolity cz 833 01-23-1-06-232 -b -00 sasanka otwarta ś 902 01-23-1-06-243 -b -00 sasanka otwarta ś 834 01-23-1-06-233 -b -00 widłak jałowcowaty cz 903 01-23-1-06-243 -b -00 widłoząb miotłowy cz 835 01-23-1-06-233 -d -00 gajnik lśniący cz 904 01-23-1-06-243 -c -00 rokietnik pospolity cz 836 01-23-1-06-233 -d -00 kosaciec syberyjski ś 905 01-23-1-06-243 -c -00 sasanka otwarta ś 837 01-23-1-06-233 -d -00 rokietnik pospolity cz 906 01-23-1-06-244 -a -00 rokietnik pospolity cz 838 01-23-1-06-234 -b -00 rokietnik pospolity cz 907 01-23-1-06-244 -a -00 widłoząb miotłowy cz 839 01-23-1-06-234 -b -00 widłak jałowcowaty cz 908 01-23-1-06-244 -b -00 rokietnik pospolity cz 840 01-23-1-06-234 -c -00 rokietnik pospolity cz 909 01-23-1-06-245 -a -00 rokietnik pospolity cz 841 01-23-1-06-234 -c -00 widłoząb miotłowy cz 910 01-23-1-06-245 -a -00 widłoząb miotłowy cz 842 01-23-1-06-234 -d -00 gajnik lśniący cz 911 01-23-1-06-245 -b -00 gajnik lśniący cz 843 01-23-1-06-234 -d -00 rokietnik pospolity cz 912 01-23-1-06-245 -b -00 rokietnik pospolity cz 844 01-23-1-06-234 -f -00 rokietnik pospolity cz 913 01-23-1-06-245 -c -00 rokietnik pospolity cz 845 01-23-1-06-234 -f -00 widłak jałowcowaty cz 914 01-23-1-06-245 -d -00 rokietnik pospolity cz 846 01-23-1-06-235 -a -00 gajnik lśniący cz 915 01-23-1-06-245 -d -00 widłoząb kędzierzawy cz 847 01-23-1-06-235 -a -00 rokietnik pospolity cz 916 01-23-1-06-245 -f -00 piórosz pierzasty cz 848 01-23-1-06-235 -d -00 rokietnik pospolity cz 917 01-23-1-06-245 -f -00 rokietnik pospolity cz 849 01-23-1-06-236 -b -00 gajnik lśniący cz 918 01-23-1-06-245 -f -00 rokietnik pospolity cz 850 01-23-1-06-236 -b -00 rokietnik pospolity cz 919 01-23-1-06-245 -f -00 widłak jałowcowaty cz 851 01-23-1-06-236 -c -00 rokietnik pospolity cz 920 01-23-1-06-245 -f -00 widłoząb kędzierzawy cz 852 01-23-1-06-237 -a -00 rokietnik pospolity cz 921 01-23-1-06-245 -f -00 widłoząb miotłowy cz 853 01-23-1-06-237 -a -00 widłak goździsty cz 922 01-23-1-06-245 -g -00 rokietnik pospolity cz 854 01-23-1-06-237 -a -00 widłoząb miotłowy cz 923 01-23-1-06-245 -h -00 rokietnik pospolity cz 855 01-23-1-06-237 -b -00 rokietnik pospolity cz 924 01-23-1-06-245 -h -00 widłoząb miotłowy cz 856 01-23-1-06-237 -c -00 rokietnik pospolity cz 925 01-23-1-06-246 -a -00 rokietnik pospolity cz 857 01-23-1-06-237 -c -00 widłoząb miotłowy cz 926 01-23-1-06-246 -a -00 sasanka otwarta ś 858 01-23-1-06-238 -a -00 rokietnik pospolity cz 927 01-23-1-06-246 -b -00 rokietnik pospolity cz 859 01-23-1-06-238 -a -00 widłak goździsty cz 928 01-23-1-06-246 -b -00 sasanka otwarta ś 860 01-23-1-06-238 -a -00 widłoząb miotłowy cz 929 01-23-1-06-246 -b -00 widłak goździsty cz 861 01-23-1-06-238 -b -00 rokietnik pospolity cz 930 01-23-1-06-246 -b -00 widłoząb miotłowy cz 862 01-23-1-06-238 -b -00 widłak goździsty cz 931 01-23-1-06-246 -c -00 rokietnik pospolity cz 863 01-23-1-06-238 -b -00 widłoząb miotłowy cz 932 01-23-1-06-246 -c -00 sasanka otwarta ś 864 01-23-1-06-238 -c -00 widłak jałowcowaty cz 933 01-23-1-06-246 -c -00 widłoząb miotłowy cz 865 01-23-1-06-238 -g -00 gajnik lśniący cz 934 01-23-1-06-246 -d -00 gajnik lśniący cz 866 01-23-1-06-238 -g -00 rokietnik pospolity cz 935 01-23-1-06-246 -d -00 rokietnik pospolity cz 867 01-23-1-06-239 -a -00 gajnik lśniący cz 936 01-23-1-06-247 -a -00 gajnik lśniący cz 868 01-23-1-06-239 -a -00 rokietnik pospolity cz 937 01-23-1-06-247 -a -00 rokietnik pospolity cz 869 01-23-1-06-239 -a -00 sasanka otwarta ś 938 01-23-1-06-247 -a -00 widłak goździsty cz 870 01-23-1-06-239 -b -00 gajnik lśniący cz 939 01-23-1-06-248 -a -00 rokietnik pospolity cz 871 01-23-1-06-239 -b -00 rokietnik pospolity cz 940 01-23-1-06-248 -a -00 sasanka otwarta ś 872 01-23-1-06-239 -b -00 sasanka otwarta ś 941 01-23-1-06-248 -a -00 widłoząb miotłowy cz 873 01-23-1-06-239 -b -00 widłoząb miotłowy cz 942 01-23-1-06-249 -a -00 rokietnik pospolity cz 874 01-23-1-06-239 -c -00 gajnik lśniący cz 943 01-23-1-06-249 -b -00 rokietnik pospolity cz 875 01-23-1-06-239 -c -00 rokietnik pospolity cz 944 01-23-1-06-249 -h -00 rokietnik pospolity cz 876 01-23-1-06-239 -d -00 rokietnik pospolity cz 945 01-23-1-06-249 -l -00 haczykowiec błyszczący ś 877 01-23-1-06-239 -d -00 sasanka otwarta ś 946 01-23-1-06-250 -a -00 rokietnik pospolity cz 878 01-23-1-06-239 -f -00 rokietnik pospolity cz 947 01-23-1-06-250 -c -00 kukułka krwista cz 879 01-23-1-06-239 -f -00 widłoząb miotłowy cz 948 01-23-1-06-250 -f -00 rokietnik pospolity cz 880 01-23-1-06-239 -g -00 rokietnik pospolity cz 949 01-23-1-06-250 -l -00 kukułka krwista cz 881 01-23-1-06-240 -a -00 rokietnik pospolity cz 950 01-23-1-07-132 -a -00 brzoza niska ś 882 01-23-1-06-240 -a -00 widłoząb miotłowy cz 951 01-23-1-07-132 -a -00 drabik drzewkowaty cz 883 01-23-1-06-240 -b -00 gajnik lśniący cz 952 01-23-1-07-132 -a -00 goryczka wąskolistna ś 884 01-23-1-06-240 -b -00 rokietnik pospolity cz 953 01-23-1-07-132 -a -00 groszek błotny cz 885 01-23-1-06-241 -a -00 rokietnik pospolity cz 954 01-23-1-07-132 -a -00 mokradłoszka zaostrzona cz 886 01-23-1-06-241 -a -00 widłoząb miotłowy cz 955 01-23-1-07-132 -c -00 brzoza niska ś

165

Stat. Stat. Lp. Adres leśny Gatunek Lp. Adres leśny Gatunek ochr. ochr. 1 2 3 4 1 2 3 4 956 01-23-1-07-132 -c -00 drabik drzewkowaty cz 1025 01-23-1-07-154 -b -00 rokietnik pospolity cz 957 01-23-1-07-132 -c -00 skosatka zanokcicowata cz 1026 01-23-1-07-154 -c -00 rokietnik pospolity cz 958 01-23-1-07-133 -a -00 brzoza niska ś 1027 01-23-1-07-154 -d -00 rokietnik pospolity cz 959 01-23-1-07-133 -a -00 goryczka wąskolistna ś 1028 01-23-1-07-154 -f -00 rokietnik pospolity cz 960 01-23-1-07-134 -a -00 brzoza niska ś 1029 01-23-1-07-154 -g -00 rokietnik pospolity cz 961 01-23-1-07-134 -b -00 brzoza niska ś 1030 01-23-1-07-154 -i -00 rokietnik pospolity cz 962 01-23-1-07-135 -a -00 brzoza niska ś 1031 01-23-1-07-155 -a -00 rokietnik pospolity cz 963 01-23-1-07-135 -b -00 brzoza niska ś 1032 01-23-1-07-155 -b -00 rokietnik pospolity cz 964 01-23-1-07-136 -a -00 brzoza niska ś 1033 01-23-1-07-155 -c -00 rokietnik pospolity cz 965 01-23-1-07-136 -a -00 goryczka wąskolistna ś 1034 01-23-1-07-155 -d -00 rokietnik pospolity cz 966 01-23-1-07-136 -b -00 brzoza niska ś 1035 01-23-1-07-155 -f -00 rokietnik pospolity cz 967 01-23-1-07-136 -c -00 bielistka siwa cz 1036 01-23-1-07-155 -g -00 rokietnik pospolity cz 968 01-23-1-07-136 -c -00 drabik drzewkowaty cz 1037 01-23-1-07-156 -a -00 rokietnik pospolity cz 969 01-23-1-07-136 -c -00 skosatka zanokcicowata cz 1038 01-23-1-07-156 -b -00 rokietnik pospolity cz 970 01-23-1-07-136 -c -00 widłoząb kędzierzawy cz 1039 01-23-1-07-156 -c -00 rokietnik pospolity cz 971 01-23-1-07-137 -d -00 rokietnik pospolity cz 1040 01-23-1-07-156 -d -00 rokietnik pospolity cz 972 01-23-1-07-137 -f -00 mokradłoszka zaostrzona cz 1041 01-23-1-07-156 -d -00 widłoząb miotłowy cz 973 01-23-1-07-137 -i -00 torfowiec błotny cz 1042 01-23-1-07-156 -f -00 rokietnik pospolity cz 974 01-23-1-07-137 -p -00 rokietnik pospolity cz 1043 01-23-1-07-156 -g -00 rokietnik pospolity cz 975 01-23-1-07-137 -r -00 rokietnik pospolity cz 1044 01-23-1-07-156 -h -00 rokietnik pospolity cz 976 01-23-1-07-140 -a -00 brzoza niska ś 1045 01-23-1-07-156 -i -00 rokietnik pospolity cz 977 01-23-1-07-140 -a -00 goryczka wąskolistna ś 1046 01-23-1-07-156 -j -00 rokietnik pospolity cz 978 01-23-1-07-140 -j -00 brzoza niska ś 1047 01-23-1-07-156 -k -00 płonnik pospolity cz 979 01-23-1-07-141 -c -00 drabik drzewkowaty cz 1048 01-23-1-07-156 -k -00 rokietnik pospolity cz 980 01-23-1-07-141 -c -00 mokradłoszka zaostrzona cz 1049 01-23-1-07-156 -l -00 rokietnik pospolity cz 981 01-23-1-07-141 -k -00 goryczka wąskolistna ś 1050 01-23-1-07-157 -a -00 rokietnik pospolity cz 982 01-23-1-07-142 -a -00 drabik drzewkowaty cz 1051 01-23-1-07-157 -b -00 rokietnik pospolity cz 983 01-23-1-07-142 -a -00 mokradłoszka zaostrzona cz 1052 01-23-1-07-157 -c -00 rokietnik pospolity cz 984 01-23-1-07-142 -a -00 skosatka zanokcicowata cz 1053 01-23-1-07-157 -d -00 rokietnik pospolity cz 985 01-23-1-07-142 -a -00 widłoząb kędzierzawy cz 1054 01-23-1-07-157 -f -00 rokietnik pospolity cz 986 01-23-1-07-143 -d -00 rokietnik pospolity cz 1055 01-23-1-07-157 -g -00 rokietnik pospolity cz 987 01-23-1-07-143 -f -00 rokietnik pospolity cz 1056 01-23-1-07-157 -h -00 rokietnik pospolity cz 988 01-23-1-07-143 -g -00 rokietnik pospolity cz 1057 01-23-1-07-157 -i -00 rokietnik pospolity cz 989 01-23-1-07-143 -k -00 rokietnik pospolity cz 1058 01-23-1-07-157 -j -00 rokietnik pospolity cz 990 01-23-1-07-148 -b -00 rokietnik pospolity cz 1059 01-23-1-07-157 -k -00 rokietnik pospolity cz 991 01-23-1-07-149 -a -00 rokietnik pospolity cz 1060 01-23-1-07-157 -m -00 rokietnik pospolity cz 992 01-23-1-07-149A -b -00 rokietnik pospolity cz 1061 01-23-1-07-157 -n -00 rokietnik pospolity cz 993 01-23-1-07-149A -f -00 rokietnik pospolity cz 1062 01-23-1-07-157 -o -00 rokietnik pospolity cz 994 01-23-1-07-150 -c -00 rokietnik pospolity cz 1063 01-23-1-07-157 -p -00 rokietnik pospolity cz 995 01-23-1-07-150 -c -00 widłoząb miotłowy cz 1064 01-23-1-07-157 -r -00 rokietnik pospolity cz 996 01-23-1-07-150 -f -00 rokietnik pospolity cz 1065 01-23-1-07-158 -a -00 rokietnik pospolity cz 997 01-23-1-07-151 -a -00 rokietnik pospolity cz 1066 01-23-1-07-158 -c -00 rokietnik pospolity cz 998 01-23-1-07-151 -b -00 rokietnik pospolity cz 1067 01-23-1-07-158 -d -00 rokietnik pospolity cz 999 01-23-1-07-151 -f -00 rokietnik pospolity cz 1068 01-23-1-07-158 -f -00 rokietnik pospolity cz 1000 01-23-1-07-151 -g -00 rokietnik pospolity cz 1069 01-23-1-07-158 -g -00 gajnik lśniący cz 1001 01-23-1-07-151 -h -00 rokietnik pospolity cz 1070 01-23-1-07-158 -g -00 rokietnik pospolity cz 1002 01-23-1-07-151 -i -00 gajnik lśniący cz 1071 01-23-1-07-158 -h -00 rokietnik pospolity cz 1003 01-23-1-07-151 -i -00 rokietnik pospolity cz 1072 01-23-1-07-159 -a -00 rokietnik pospolity cz 1004 01-23-1-07-151 -j -00 rokietnik pospolity cz 1073 01-23-1-07-159 -c -00 rokietnik pospolity cz 1005 01-23-1-07-151 -k -00 gajnik lśniący cz 1074 01-23-1-07-159 -d -00 rokietnik pospolity cz 1006 01-23-1-07-151 -k -00 rokietnik pospolity cz 1075 01-23-1-07-159 -f -00 rokietnik pospolity cz 1007 01-23-1-07-152 -a -00 rokietnik pospolity cz 1076 01-23-1-07-159 -h -00 rokietnik pospolity cz 1008 01-23-1-07-152 -b -00 rokietnik pospolity cz 1077 01-23-1-07-159 -i -00 rokietnik pospolity cz 1009 01-23-1-07-152 -b -00 widłoząb miotłowy cz 1078 01-23-1-07-159 -j -00 płonnik pospolity cz 1010 01-23-1-07-152 -d -00 rokietnik pospolity cz 1079 01-23-1-07-159 -j -00 rokietnik pospolity cz 1011 01-23-1-07-152 -d -00 widłoząb miotłowy cz 1080 01-23-1-07-160 -a -00 rokietnik pospolity cz 1012 01-23-1-07-152 -f -00 rokietnik pospolity cz 1081 01-23-1-07-160 -c -00 rokietnik pospolity cz 1013 01-23-1-07-152 -g -00 rokietnik pospolity cz 1082 01-23-1-07-160 -d -00 rokietnik pospolity cz 1014 01-23-1-07-152 -i -00 rokietnik pospolity cz 1083 01-23-1-07-160 -f -00 rokietnik pospolity cz 1015 01-23-1-07-152 -j -00 rokietnik pospolity cz 1084 01-23-1-07-160 -g -00 rokietnik pospolity cz 1016 01-23-1-07-152 -k -00 rokietnik pospolity cz 1085 01-23-1-07-160 -g -00 widłoząb miotłowy cz 1017 01-23-1-07-153 -a -00 rokietnik pospolity cz 1086 01-23-1-07-160 -i -00 rokietnik pospolity cz 1018 01-23-1-07-153 -b -00 rokietnik pospolity cz 1087 01-23-1-07-160 -j -00 rokietnik pospolity cz 1019 01-23-1-07-153 -b -00 widłoząb miotłowy cz 1088 01-23-1-07-161 -a -00 rokietnik pospolity cz 1020 01-23-1-07-153 -c -00 rokietnik pospolity cz 1089 01-23-1-07-161 -b -00 rokietnik pospolity cz 1021 01-23-1-07-153 -d -00 rokietnik pospolity cz 1090 01-23-1-07-161 -c -00 rokietnik pospolity cz 1022 01-23-1-07-153 -f -00 rokietnik pospolity cz 1091 01-23-1-07-161 -g -00 rokietnik pospolity cz 1023 01-23-1-07-153 -h -00 rokietnik pospolity cz 1092 01-23-1-07-161 -h -00 rokietnik pospolity cz 1024 01-23-1-07-154 -a -00 rokietnik pospolity cz 1093 01-23-1-07-162 -a -00 rokietnik pospolity cz

166

Stat. Stat. Lp. Adres leśny Gatunek Lp. Adres leśny Gatunek ochr. ochr. 1 2 3 4 1 2 3 4 1094 01-23-1-07-162 -b -00 rokietnik pospolity cz 1163 01-23-1-07-169 -m -00 rokietnik pospolity cz 1095 01-23-1-07-162 -c -00 rokietnik pospolity cz 1164 01-23-1-07-169 -p -00 rokietnik pospolity cz 1096 01-23-1-07-162 -d -00 rokietnik pospolity cz 1165 01-23-1-07-169A -a -00 rokietnik pospolity cz 1097 01-23-1-07-162 -f -00 rokietnik pospolity cz 1166 01-23-1-07-169A -c -00 rokietnik pospolity cz 1098 01-23-1-07-162 -i -00 rokietnik pospolity cz 1167 01-23-1-07-169A -d -00 rokietnik pospolity cz 1099 01-23-1-07-163 -a -00 rokietnik pospolity cz 1168 01-23-1-07-169A -f -00 rokietnik pospolity cz 1100 01-23-1-07-163 -b -00 rokietnik pospolity cz 1169 01-23-1-07-169A -g -00 rokietnik pospolity cz 1101 01-23-1-07-164 -a -00 rokietnik pospolity cz 1170 01-23-1-07-169A -h -00 rokietnik pospolity cz 1102 01-23-1-07-164 -b -00 rokietnik pospolity cz 1171 01-23-1-07-169A -i -00 rokietnik pospolity cz 1103 01-23-1-07-164 -c -00 rokietnik pospolity cz 1172 01-23-1-07-169A -k -00 kocanki piaskowe cz 1104 01-23-1-07-164 -d -00 rokietnik pospolity cz 1173 01-23-1-07-169A -k -00 rokietnik pospolity cz 1105 01-23-1-07-164 -g -00 rokietnik pospolity cz 1174 01-23-1-07-169A -l -00 rokietnik pospolity cz 1106 01-23-1-07-164 -h -00 rokietnik pospolity cz 1175 01-23-1-07-169A -m -00 rokietnik pospolity cz 1107 01-23-1-07-164 -i -00 rokietnik pospolity cz 1176 01-23-1-07-169A -n -00 rokietnik pospolity cz 1108 01-23-1-07-164 -j -00 gajnik lśniący cz 1177 01-23-1-07-169A -t -00 rokietnik pospolity cz 1109 01-23-1-07-164 -j -00 rokietnik pospolity cz 1178 01-23-1-07-169A -w -00 rokietnik pospolity cz 1110 01-23-1-07-164 -k -00 rokietnik pospolity cz 1179 01-23-1-07-169A -x -00 rokietnik pospolity cz 1111 01-23-1-07-164 -l -00 rokietnik pospolity cz 1180 01-23-1-07-169A -y -00 rokietnik pospolity cz 1112 01-23-1-07-164 -m -00 rokietnik pospolity cz 1181 01-23-1-07-170 -b -00 rokietnik pospolity cz 1113 01-23-1-07-165 -a -00 rokietnik pospolity cz 1182 01-23-1-07-170 -b -00 widłoząb miotłowy cz 1114 01-23-1-07-165 -b -00 rokietnik pospolity cz 1183 01-23-1-07-170 -c -00 rokietnik pospolity cz 1115 01-23-1-07-165 -c -00 rokietnik pospolity cz 1184 01-23-1-07-170 -g -00 rokietnik pospolity cz 1116 01-23-1-07-165 -d -00 rokietnik pospolity cz 1185 01-23-1-07-170 -i -00 rokietnik pospolity cz 1117 01-23-1-07-165 -d -00 widłoząb miotłowy cz 1186 01-23-1-07-170 -k -00 rokietnik pospolity cz 1118 01-23-1-07-165 -f -00 rokietnik pospolity cz 1187 01-23-1-07-170 -l -00 rokietnik pospolity cz 1119 01-23-1-07-165 -g -00 rokietnik pospolity cz 1188 01-23-1-07-170 -n -00 rokietnik pospolity cz 1120 01-23-1-07-165 -h -00 płonnik pospolity cz 1189 01-23-1-07-170 -p -00 rokietnik pospolity cz 1121 01-23-1-07-165 -h -00 rokietnik pospolity cz 1190 01-23-1-07-171 -a -00 rokietnik pospolity cz 1122 01-23-1-07-165 -i -00 rokietnik pospolity cz 1191 01-23-1-07-171 -b -00 rokietnik pospolity cz 1123 01-23-1-07-165 -j -00 rokietnik pospolity cz 1192 01-23-1-07-171 -c -00 rokietnik pospolity cz 1124 01-23-1-07-166 -a -00 rokietnik pospolity cz 1193 01-23-1-07-171 -d -00 rokietnik pospolity cz 1125 01-23-1-07-166 -a -00 widłoząb miotłowy cz 1194 01-23-1-07-171 -g -00 rokietnik pospolity cz 1126 01-23-1-07-166 -b -00 rokietnik pospolity cz 1195 01-23-1-07-172 -a -00 rokietnik pospolity cz 1127 01-23-1-07-166 -c -00 rokietnik pospolity cz 1196 01-23-1-07-172 -b -00 rokietnik pospolity cz 1128 01-23-1-07-167 -a -00 rokietnik pospolity cz 1197 01-23-1-07-172 -c -00 rokietnik pospolity cz 1129 01-23-1-07-167 -b -00 rokietnik pospolity cz 1198 01-23-1-07-172 -d -00 rokietnik pospolity cz 1130 01-23-1-07-167 -c -00 rokietnik pospolity cz 1199 01-23-1-07-172 -f -00 rokietnik pospolity cz 1131 01-23-1-07-167 -d -00 rokietnik pospolity cz 1200 01-23-1-07-172 -g -00 rokietnik pospolity cz 1132 01-23-1-07-167 -f -00 rokietnik pospolity cz 1201 01-23-1-07-173 -a -00 rokietnik pospolity cz 1133 01-23-1-07-167 -g -00 gajnik lśniący cz 1202 01-23-1-07-173 -b -00 modrzewnica zwyczajna cz 1134 01-23-1-07-167 -g -00 płonnik pospolity cz 1203 01-23-1-07-173 -b -00 rokietnik pospolity cz 1135 01-23-1-07-167 -g -00 rokietnik pospolity cz 1204 01-23-1-07-173 -c -00 rokietnik pospolity cz 1136 01-23-1-07-167 -h -00 rokietnik pospolity cz 1205 01-23-1-07-173 -d -00 rokietnik pospolity cz 1137 01-23-1-07-167 -i -00 rokietnik pospolity cz 1206 01-23-1-07-174 -a -00 rokietnik pospolity cz 1138 01-23-1-07-167 -k -00 rokietnik pospolity cz 1207 01-23-1-07-174 -b -00 rokietnik pospolity cz 1139 01-23-1-07-167 -l -00 rokietnik pospolity cz 1208 01-23-1-07-174 -c -00 rokietnik pospolity cz 1140 01-23-1-07-168 -a -00 rokietnik pospolity cz 1209 01-23-1-07-175 -b -00 rokietnik pospolity cz 1141 01-23-1-07-168 -b -00 rokietnik pospolity cz 1210 01-23-1-07-175 -c -00 rokietnik pospolity cz 1142 01-23-1-07-168 -c -00 rokietnik pospolity cz 1211 01-23-1-07-175 -d -00 rokietnik pospolity cz 1143 01-23-1-07-168 -d -00 rokietnik pospolity cz 1212 01-23-1-07-175 -f -00 rokietnik pospolity cz 1144 01-23-1-07-168 -f -00 rokietnik pospolity cz 1213 01-23-1-07-175 -h -00 rokietnik pospolity cz 1145 01-23-1-07-168 -g -00 rokietnik pospolity cz 1214 01-23-1-07-175 -i -00 rokietnik pospolity cz 1146 01-23-1-07-168 -h -00 rokietnik pospolity cz 1215 01-23-1-07-175 -j -00 rokietnik pospolity cz 1147 01-23-1-07-168 -i -00 rokietnik pospolity cz 1216 01-23-1-07-176 -a -00 rokietnik pospolity cz 1148 01-23-1-07-168 -j -00 rokietnik pospolity cz 1217 01-23-1-07-176 -b -00 rokietnik pospolity cz 1149 01-23-1-07-168 -k -00 rokietnik pospolity cz 1218 01-23-1-07-176 -c -00 rokietnik pospolity cz 1150 01-23-1-07-168 -l -00 rokietnik pospolity cz 1219 01-23-1-07-176 -d -00 rokietnik pospolity cz 1151 01-23-1-07-168 -n -00 rokietnik pospolity cz 1220 01-23-1-07-176 -f -00 rokietnik pospolity cz 1152 01-23-1-07-168 -o -00 rokietnik pospolity cz 1221 01-23-1-07-176 -g -00 rokietnik pospolity cz 1153 01-23-1-07-169 -a -00 rokietnik pospolity cz 1222 01-23-1-07-176 -h -00 rokietnik pospolity cz 1154 01-23-1-07-169 -b -00 rokietnik pospolity cz 1223 01-23-1-07-176 -i -00 rokietnik pospolity cz 1155 01-23-1-07-169 -c -00 rokietnik pospolity cz 1224 01-23-1-07-176 -j -00 rokietnik pospolity cz 1156 01-23-1-07-169 -d -00 rokietnik pospolity cz 1225 01-23-1-07-177 -a -00 rokietnik pospolity cz 1157 01-23-1-07-169 -f -00 rokietnik pospolity cz 1226 01-23-1-07-177 -b -00 rokietnik pospolity cz 1158 01-23-1-07-169 -g -00 rokietnik pospolity cz 1227 01-23-1-07-177 -d -00 rokietnik pospolity cz 1159 01-23-1-07-169 -i -00 rokietnik pospolity cz 1228 01-23-1-07-177 -f -00 rokietnik pospolity cz 1160 01-23-1-07-169 -j -00 rokietnik pospolity cz 1229 01-23-1-07-177 -g -00 rokietnik pospolity cz 1161 01-23-1-07-169 -k -00 rokietnik pospolity cz 1230 01-23-1-07-178 -a -00 rokietnik pospolity cz 1162 01-23-1-07-169 -k -00 widłoząb miotłowy cz 1231 01-23-1-07-178 -b -00 rokietnik pospolity cz

167

Stat. Stat. Lp. Adres leśny Gatunek Lp. Adres leśny Gatunek ochr. ochr. 1 2 3 4 1 2 3 4 1232 01-23-1-07-178 -b -00 widłoząb miotłowy cz 1301 01-23-1-09-1 -d -00 rokietnik pospolity cz 1233 01-23-1-07-178 -c -00 rokietnik pospolity cz 1302 01-23-1-09-1 -d -00 widłoząb miotłowy cz 1234 01-23-1-07-178 -d -00 rokietnik pospolity cz 1303 01-23-1-09-1 -f -00 rokietnik pospolity cz 1235 01-23-1-07-178 -f -00 rokietnik pospolity cz 1304 01-23-1-09-1 -f -00 widłak goździsty cz 1236 01-23-1-07-178 -g -00 rokietnik pospolity cz 1305 01-23-1-09-1 -f -00 widłoząb miotłowy cz 1237 01-23-1-07-178 -j -00 rokietnik pospolity cz 1306 01-23-1-09-10 -b -00 rokietnik pospolity cz 1238 01-23-1-07-178 -j -00 widłoząb miotłowy cz 1307 01-23-1-09-109 -a -00 rokietnik pospolity cz 1239 01-23-1-07-178 -k -00 rokietnik pospolity cz 1308 01-23-1-09-109 -c -00 wawrzynek wilczełyko cz 1240 01-23-1-07-179 -b -00 rokietnik pospolity cz 1309 01-23-1-09-109 -f -00 rokietnik pospolity cz 1241 01-23-1-07-179 -c -00 rokietnik pospolity cz 1310 01-23-1-09-109 -f -00 wawrzynek wilczełyko cz 1242 01-23-1-07-179 -f -00 kocanki piaskowe cz 1311 01-23-1-09-109 -g -00 rokietnik pospolity cz 1243 01-23-1-07-179 -f -00 rokietnik pospolity cz 1312 01-23-1-09-11 -a -00 rokietnik pospolity cz 1244 01-23-1-07-179 -h -00 rokietnik pospolity cz 1313 01-23-1-09-110 -a -00 rokietnik pospolity cz 1245 01-23-1-07-179 -i -00 rokietnik pospolity cz 1314 01-23-1-09-110 -a -00 wawrzynek wilczełyko cz 1246 01-23-1-07-179 -j -00 rokietnik pospolity cz 1315 01-23-1-09-111 -p -00 rokietnik pospolity cz 1247 01-23-1-07-179 -m -00 rokietnik pospolity cz 1316 01-23-1-09-111A -a -00 rokietnik pospolity cz 1248 01-23-1-07-180 -a -00 rokietnik pospolity cz 1317 01-23-1-09-111A -b -00 rokietnik pospolity cz 1249 01-23-1-07-180 -b -00 kocanki piaskowe cz 1318 01-23-1-09-111A -c -00 rokietnik pospolity cz 1250 01-23-1-07-180 -c -00 rokietnik pospolity cz 1319 01-23-1-09-111A -d -00 rokietnik pospolity cz 1251 01-23-1-07-180 -j -00 rokietnik pospolity cz 1320 01-23-1-09-111A -f -00 rokietnik pospolity cz 1252 01-23-1-07-180 -k -00 rokietnik pospolity cz 1321 01-23-1-09-111A -g -00 rokietnik pospolity cz 1253 01-23-1-07-180 -l -00 rokietnik pospolity cz 1322 01-23-1-09-111B -a -00 rokietnik pospolity cz 1254 01-23-1-07-180 -m -00 rokietnik pospolity cz 1323 01-23-1-09-111B -b -00 rokietnik pospolity cz 1255 01-23-1-07-180 -r -00 rokietnik pospolity cz 1324 01-23-1-09-111C -a -00 rokietnik pospolity cz 1256 01-23-1-07-181 -a -00 rokietnik pospolity cz 1325 01-23-1-09-111C -b -00 rokietnik pospolity cz 1257 01-23-1-07-181 -d -00 rokietnik pospolity cz 1326 01-23-1-09-111C -c -00 rokietnik pospolity cz 1258 01-23-1-07-181 -h -00 rokietnik pospolity cz 1327 01-23-1-09-111C -d -00 rokietnik pospolity cz 1259 01-23-1-07-181 -j -00 rokietnik pospolity cz 1328 01-23-1-09-112 -l -00 rokietnik pospolity cz 1260 01-23-1-07-182 -b -00 drabik drzewkowaty cz 1329 01-23-1-09-113 -a -00 rokietnik pospolity cz 1261 01-23-1-07-182 -k -00 rokietnik pospolity cz 1330 01-23-1-09-113 -b -00 rokietnik pospolity cz 1262 01-23-1-07-183 -a -00 rokietnik pospolity cz 1331 01-23-1-09-114 -a -00 gajnik lśniący cz 1263 01-23-1-07-183 -f -00 rokietnik pospolity cz 1332 01-23-1-09-114 -a -00 rokietnik pospolity cz 1264 01-23-1-07-183 -g -00 rokietnik pospolity cz 1333 01-23-1-09-114 -b -00 rokietnik pospolity cz 1265 01-23-1-07-183 -h -00 rokietnik pospolity cz 1334 01-23-1-09-114 -c -00 rokietnik pospolity cz 1266 01-23-1-07-183 -h -00 widłoząb miotłowy cz 1335 01-23-1-09-115 -a -00 rokietnik pospolity cz 1267 01-23-1-07-183 -k -00 rokietnik pospolity cz 1336 01-23-1-09-115 -b -00 rokietnik pospolity cz 1268 01-23-1-07-184 -a -00 drabik drzewkowaty cz 1337 01-23-1-09-115 -c -00 rokietnik pospolity cz 1269 01-23-1-07-184 -a -00 mokradłoszka zaostrzona cz 1338 01-23-1-09-115 -d -00 rokietnik pospolity cz 1270 01-23-1-07-184 -a -00 piórkowiec kutnerowaty cz 1339 01-23-1-09-116 -b -00 rokietnik pospolity cz 1271 01-23-1-07-184 -a -00 skosatka zanokcicowata cz 1340 01-23-1-09-116 -c -00 rokietnik pospolity cz 1272 01-23-1-07-184 -a -00 widłoząb kędzierzawy cz 1341 01-23-1-09-117 -c -00 rokietnik pospolity cz 1273 01-23-1-07-184 -d -00 rokietnik pospolity cz 1342 01-23-1-09-118 -a -00 gajnik lśniący cz 1274 01-23-1-07-184 -g -00 rokietnik pospolity cz 1343 01-23-1-09-118 -a -00 rokietnik pospolity cz 1275 01-23-1-07-185 -d -00 rokietnik pospolity cz 1344 01-23-1-09-118 -b -00 rokietnik pospolity cz 1276 01-23-1-07-185 -f -00 rokietnik pospolity cz 1345 01-23-1-09-119 -a -00 rokietnik pospolity cz 1277 01-23-1-07-185 -g -00 rokietnik pospolity cz 1346 01-23-1-09-119 -a -00 widłak goździsty cz 1278 01-23-1-07-185 -h -00 rokietnik pospolity cz 1347 01-23-1-09-119 -b -00 rokietnik pospolity cz 1279 01-23-1-07-185 -h -00 widłoząb miotłowy cz 1348 01-23-1-09-11A -a -00 rokietnik pospolity cz 1280 01-23-1-07-186 -c -00 rokietnik pospolity cz 1349 01-23-1-09-11A -b -00 rokietnik pospolity cz 1281 01-23-1-07-186 -d -00 rokietnik pospolity cz 1350 01-23-1-09-11A -b -00 widłoząb miotłowy cz 1282 01-23-1-07-186 -f -00 rokietnik pospolity cz 1351 01-23-1-09-120 -a -00 rokietnik pospolity cz 1283 01-23-1-07-186 -f -00 widłoząb miotłowy cz 1352 01-23-1-09-120 -b -00 rokietnik pospolity cz 1284 01-23-1-07-189 -a -00 wawrzynek wilczełyko cz 1353 01-23-1-09-120 -c -00 rokietnik pospolity cz 1285 01-23-1-07-189 -b -00 rokietnik pospolity cz 1354 01-23-1-09-121 -a -00 rokietnik pospolity cz 1286 01-23-1-07-189 -c -00 rokietnik pospolity cz 1355 01-23-1-09-121 -b -00 rokietnik pospolity cz 1287 01-23-1-07-189 -w -00 rokietnik pospolity cz 1356 01-23-1-09-121 -c -00 rokietnik pospolity cz 1288 01-23-1-07-189 -y -00 rokietnik pospolity cz 1357 01-23-1-09-121 -g -00 rokietnik pospolity cz 1289 01-23-1-07-190 -a -00 rokietnik pospolity cz 1358 01-23-1-09-121 -h -00 rokietnik pospolity cz 1290 01-23-1-07-190 -a -00 sasanka otwarta ś 1359 01-23-1-09-121 -i -00 rokietnik pospolity cz 1291 01-23-1-07-190 -b -00 rokietnik pospolity cz 1360 01-23-1-09-122 -a -00 rokietnik pospolity cz 1292 01-23-1-07-190 -c -00 gajnik lśniący cz 1361 01-23-1-09-122 -b -00 rokietnik pospolity cz 1293 01-23-1-07-190 -c -00 płonnik pospolity cz 1362 01-23-1-09-122 -k -00 rokietnik pospolity cz 1294 01-23-1-07-190 -c -00 rokietnik pospolity cz 1363 01-23-1-09-122 -m -00 rokietnik pospolity cz 1295 01-23-1-07-190 -d -00 rokietnik pospolity cz 1364 01-23-1-09-123 -c -00 rokietnik pospolity cz 1296 01-23-1-09-1 -b -00 rokietnik pospolity cz 1365 01-23-1-09-124 -a -00 rokietnik pospolity cz 1297 01-23-1-09-1 -b -00 widłoząb miotłowy cz 1366 01-23-1-09-124 -b -00 rokietnik pospolity cz 1298 01-23-1-09-1 -c -00 rokietnik pospolity cz 1367 01-23-1-09-124 -c -00 rokietnik pospolity cz 1299 01-23-1-09-1 -c -00 widłak goździsty cz 1368 01-23-1-09-125 -a -00 lilia złotogłów ś 1300 01-23-1-09-1 -c -00 widłoząb miotłowy cz 1369 01-23-1-09-125 -a -00 rokietnik pospolity cz

168

Stat. Stat. Lp. Adres leśny Gatunek Lp. Adres leśny Gatunek ochr. ochr. 1 2 3 4 1 2 3 4 1370 01-23-1-09-125 -b -00 rokietnik pospolity cz 1439 01-23-1-09-8 -o -00 rokietnik pospolity cz 1371 01-23-1-09-125 -c -00 rokietnik pospolity cz 1440 01-23-1-09-8 -r -00 rokietnik pospolity cz 1372 01-23-1-09-127 -b -00 rokietnik pospolity cz 1441 01-23-1-09-9 -a -00 rokietnik pospolity cz 1373 01-23-1-09-128 -a -00 rokietnik pospolity cz 1442 01-23-1-09-9 -b -00 rokietnik pospolity cz 1374 01-23-1-09-128 -b -00 widłak goździsty cz 1443 01-23-1-09-9 -c -00 rokietnik pospolity cz 1375 01-23-1-09-128 -c -00 rokietnik pospolity cz 1444 01-23-1-09-9 -c -00 widłak goździsty cz 1376 01-23-1-09-128 -c -00 widłak goździsty cz 1445 01-23-1-10-251 -a -00 rokietnik pospolity cz 1377 01-23-1-09-130 -b -00 rokietnik pospolity cz 1446 01-23-1-10-251 -b -00 rokietnik pospolity cz 1378 01-23-1-09-131 -a -00 rokietnik pospolity cz 1447 01-23-1-10-252 -a -00 rokietnik pospolity cz 1379 01-23-1-09-131 -b -00 rokietnik pospolity cz 1448 01-23-1-10-252 -b -00 rokietnik pospolity cz 1380 01-23-1-09-2 -a -00 rokietnik pospolity cz 1449 01-23-1-10-255 -a -00 rokietnik pospolity cz 1381 01-23-1-09-2 -a -00 widłoząb miotłowy cz 1450 01-23-1-10-255 -c -00 rokietnik pospolity cz 1382 01-23-1-09-2 -b -00 rokietnik pospolity cz 1451 01-23-1-10-255 -d -00 rokietnik pospolity cz 1383 01-23-1-09-2 -b -00 widłoząb miotłowy cz 1452 01-23-1-10-255 -f -00 rokietnik pospolity cz 1384 01-23-1-09-2 -c -00 rokietnik pospolity cz 1453 01-23-1-10-255 -g -00 rokietnik pospolity cz 1385 01-23-1-09-2 -c -00 widłak goździsty cz 1454 01-23-1-10-256 -a -00 rokietnik pospolity cz 1386 01-23-1-09-2 -c -00 widłoząb miotłowy cz 1455 01-23-1-10-259 -a -00 rokietnik pospolity cz 1387 01-23-1-09-2 -f -00 rokietnik pospolity cz 1456 01-23-1-10-259 -b -00 płonnik pospolity cz 1388 01-23-1-09-2 -f -00 widłoząb miotłowy cz 1457 01-23-1-10-259 -b -00 rokietnik pospolity cz 1389 01-23-1-09-2 -h -00 rokietnik pospolity cz 1458 01-23-1-10-259 -c -00 rokietnik pospolity cz 1390 01-23-1-09-2 -h -00 widłoząb miotłowy cz 1459 01-23-1-10-259 -f -00 rokietnik pospolity cz 1391 01-23-1-09-2 -k -00 rokietnik pospolity cz 1460 01-23-1-10-259 -g -00 rokietnik pospolity cz 1392 01-23-1-09-3 -b -00 rokietnik pospolity cz 1461 01-23-1-10-259 -h -00 rokietnik pospolity cz 1393 01-23-1-09-3 -b -00 widłoząb miotłowy cz 1462 01-23-1-10-260 -c -00 rokietnik pospolity cz 1394 01-23-1-09-3 -c -00 rokietnik pospolity cz 1463 01-23-1-10-260 -d -00 rokietnik pospolity cz 1395 01-23-1-09-3 -c -00 widłoząb miotłowy cz 1464 01-23-1-10-260 -f -00 płonnik pospolity cz 1396 01-23-1-09-3 -d -00 rokietnik pospolity cz 1465 01-23-1-10-260 -f -00 rokietnik pospolity cz 1397 01-23-1-09-3 -f -00 rokietnik pospolity cz 1466 01-23-1-10-261 -a -00 rokietnik pospolity cz 1398 01-23-1-09-4 -a -00 rokietnik pospolity cz 1467 01-23-1-10-261 -b -00 rokietnik pospolity cz 1399 01-23-1-09-4 -c -00 rokietnik pospolity cz 1468 01-23-1-10-265 -d -00 rokietnik pospolity cz 1400 01-23-1-09-4 -d -00 rokietnik pospolity cz 1469 01-23-1-10-266 -b -00 rokietnik pospolity cz 1401 01-23-1-09-4 -f -00 rokietnik pospolity cz 1470 01-23-1-10-266 -c -00 rokietnik pospolity cz 1402 01-23-1-09-4 -f -00 widłoząb miotłowy cz 1471 01-23-1-10-266 -d -00 rokietnik pospolity cz 1403 01-23-1-09-4 -g -00 rokietnik pospolity cz 1472 01-23-1-10-266 -f -00 rokietnik pospolity cz 1404 01-23-1-09-4 -g -00 widłak goździsty cz 1473 01-23-1-10-266 -g -00 rokietnik pospolity cz 1405 01-23-1-09-4A -a -00 rokietnik pospolity cz 1474 01-23-1-10-267 -a -00 rokietnik pospolity cz 1406 01-23-1-09-4A -b -00 rokietnik pospolity cz 1475 01-23-1-10-267 -b -00 rokietnik pospolity cz 1407 01-23-1-09-5A -a -00 rokietnik pospolity cz 1476 01-23-1-10-267 -c -00 rokietnik pospolity cz 1408 01-23-1-09-5A -b -00 rokietnik pospolity cz 1477 01-23-1-10-267 -d -00 rokietnik pospolity cz 1409 01-23-1-09-6 -c -00 rokietnik pospolity cz 1478 01-23-1-10-267 -f -00 rokietnik pospolity cz 1410 01-23-1-09-6 -d -00 rokietnik pospolity cz 1479 01-23-1-10-267 -h -00 rokietnik pospolity cz 1411 01-23-1-09-6 -h -00 rokietnik pospolity cz 1480 01-23-1-10-269 -h -00 rokietnik pospolity cz 1412 01-23-1-09-6 -h -00 widłak goździsty cz 1481 01-23-1-10-270 -c -00 rokietnik pospolity cz 1413 01-23-1-09-6 -i -00 rokietnik pospolity cz 1482 01-23-1-10-270 -d -00 rokietnik pospolity cz 1414 01-23-1-09-6 -i -00 widłoząb miotłowy cz 1483 01-23-1-10-270 -f -00 rokietnik pospolity cz 1415 01-23-1-09-6 -j -00 rokietnik pospolity cz 1484 01-23-1-10-271 -c -00 rokietnik pospolity cz 1416 01-23-1-09-6 -k -00 widłak jałowcowaty cz 1485 01-23-1-10-271 -d -00 rokietnik pospolity cz 1417 01-23-1-09-6 -n -00 płonnik pospolity cz 1486 01-23-1-10-271 -f -00 rokietnik pospolity cz 1418 01-23-1-09-6 -n -00 rokietnik pospolity cz 1487 01-23-1-10-271 -g -00 rokietnik pospolity cz 1419 01-23-1-09-6 -n -00 widłoząb miotłowy cz 1488 01-23-1-10-272 -b -00 rokietnik pospolity cz 1420 01-23-1-09-7 -a -00 rokietnik pospolity cz 1489 01-23-1-10-272 -c -00 rokietnik pospolity cz 1421 01-23-1-09-7 -b -00 rokietnik pospolity cz 1490 01-23-1-10-273 -a -00 rokietnik pospolity cz 1422 01-23-1-09-7 -b -00 widłoząb miotłowy cz 1491 01-23-1-10-273 -b -00 rokietnik pospolity cz 1423 01-23-1-09-7 -d -00 rokietnik pospolity cz 1492 01-23-1-10-273 -c -00 rokietnik pospolity cz 1424 01-23-1-09-7 -d -00 widłak jałowcowaty cz 1493 01-23-1-10-273 -d -00 rokietnik pospolity cz 1425 01-23-1-09-7 -f -00 rokietnik pospolity cz 1494 01-23-1-10-274 -a -00 rokietnik pospolity cz 1426 01-23-1-09-7 -g -00 rokietnik pospolity cz 1495 01-23-1-10-274 -b -00 rokietnik pospolity cz 1427 01-23-1-09-7 -g -00 widłak goździsty cz 1496 01-23-1-10-274 -c -00 rokietnik pospolity cz 1428 01-23-1-09-7 -j -00 widłak jałowcowaty cz 1497 01-23-1-10-274 -d -00 rokietnik pospolity cz 1429 01-23-1-09-7 -k -00 rokietnik pospolity cz 1498 01-23-1-10-274 -f -00 rokietnik pospolity cz 1430 01-23-1-09-7 -k -00 widłoząb miotłowy cz 1499 01-23-1-10-274 -g -00 rokietnik pospolity cz 1431 01-23-1-09-7 -m -00 rokietnik pospolity cz 1500 01-23-1-10-277 -c -00 rokietnik pospolity cz 1432 01-23-1-09-8 -a -00 rokietnik pospolity cz 1501 01-23-1-10-278 -a -00 rokietnik pospolity cz 1433 01-23-1-09-8 -d -00 rokietnik pospolity cz 1502 01-23-1-10-278 -c -00 rokietnik pospolity cz 1434 01-23-1-09-8 -d -00 widłak jałowcowaty cz 1503 01-23-1-10-278 -d -00 rokietnik pospolity cz 1435 01-23-1-09-8 -f -00 rokietnik pospolity cz 1504 01-23-1-10-279 -a -00 płonnik pospolity cz 1436 01-23-1-09-8 -i -00 rokietnik pospolity cz 1505 01-23-1-10-279 -a -00 rokietnik pospolity cz 1437 01-23-1-09-8 -n -00 bagno zwyczajne cz 1506 01-23-1-10-279 -b -00 rokietnik pospolity cz 1438 01-23-1-09-8 -n -00 torfowiec błotny cz 1507 01-23-1-10-279 -d -00 gajnik lśniący cz

169

Stat. Stat. Lp. Adres leśny Gatunek Lp. Adres leśny Gatunek ochr. ochr. 1 2 3 4 1 2 3 4 1508 01-23-1-10-279 -d -00 płonnik pospolity cz 1577 01-23-1-11-296 -a -00 rokietnik pospolity cz 1509 01-23-1-10-279 -d -00 rokietnik pospolity cz 1578 01-23-1-11-296 -b -00 rokietnik pospolity cz 1510 01-23-1-10-279 -f -00 gajnik lśniący cz 1579 01-23-1-11-296 -c -00 rokietnik pospolity cz 1511 01-23-1-10-279 -f -00 rokietnik pospolity cz 1580 01-23-1-11-296 -d -00 rokietnik pospolity cz 1512 01-23-1-10-279 -g -00 rokietnik pospolity cz 1581 01-23-1-11-297 -a -00 drabik drzewkowaty cz 1513 01-23-1-10-280 -a -00 gajnik lśniący cz 1582 01-23-1-11-297 -a -00 dzióbkowiec Zetterstedta cz 1514 01-23-1-10-280 -a -00 rokietnik pospolity cz 1583 01-23-1-11-297 -a -00 rokietnik pospolity cz 1515 01-23-1-10-280 -b -00 gajnik lśniący cz 1584 01-23-1-11-297 -a -00 tujowiec tamaryszkowaty cz 1516 01-23-1-10-280 -b -00 rokietnik pospolity cz 1585 01-23-1-11-297 -b -00 drabik drzewkowaty cz 1517 01-23-1-10-280 -c -00 rokietnik pospolity cz 1586 01-23-1-11-297 -b -00 dzióbkowiec Zetterstedta cz 1518 01-23-1-10-280 -d -00 rokietnik pospolity cz 1587 01-23-1-11-298 -a -00 drabik drzewkowaty cz 1519 01-23-1-10-281 -a -00 rokietnik pospolity cz 1588 01-23-1-11-298 -a -00 dzióbkowiec Zetterstedta cz 1520 01-23-1-10-281 -b -00 rokietnik pospolity cz 1589 01-23-1-11-298 -a -00 rokietnik pospolity cz 1521 01-23-1-10-281 -c -00 rokietnik pospolity cz 1590 01-23-1-11-298 -a -00 wawrzynek wilczełyko cz 1522 01-23-1-10-281 -f -00 rokietnik pospolity cz 1591 01-23-1-11-298 -c -00 płonnik pospolity cz 1523 01-23-1-10-283 -b -00 orlik pospolity cz 1592 01-23-1-11-298 -c -00 rokietnik pospolity cz 1524 01-23-1-10-283 -b -00 wawrzynek wilczełyko cz 1593 01-23-1-11-298 -c -00 tujowiec tamaryszkowaty cz 1525 01-23-1-10-283 -c -00 rokietnik pospolity cz 1594 01-23-1-11-298 -c -00 widłoząb kędzierzawy cz 1526 01-23-1-10-284 -c -00 dzióbkowiec Zetterstedta cz 1595 01-23-1-11-298 -g -00 dzióbkowiec Zetterstedta cz 1527 01-23-1-10-285 -f -00 rokietnik pospolity cz 1596 01-23-1-11-298 -g -00 widłoząb miotłowy cz 1528 01-23-1-10-286 -j -00 rokietnik pospolity cz 1597 01-23-1-11-298 -h -00 dzióbkowiec Zetterstedta cz 1529 01-23-1-10-288 -a -00 rokietnik pospolity cz 1598 01-23-1-11-299 -b -00 drabik drzewkowaty cz 1530 01-23-1-10-288 -b -00 rokietnik pospolity cz 1599 01-23-1-11-299 -b -00 dzióbkowiec Zetterstedta cz 1531 01-23-1-10-288 -d -00 rokietnik pospolity cz 1600 01-23-1-11-299 -b -00 rokietnik pospolity cz 1532 01-23-1-10-288 -f -00 rokietnik pospolity cz 1601 01-23-1-11-299 -b -00 tujowiec tamaryszkowaty cz 1533 01-23-1-10-288 -g -00 rokietnik pospolity cz 1602 01-23-1-11-299 -c -00 dzióbkowiec Zetterstedta cz 1534 01-23-1-10-288 -i -00 rokietnik pospolity cz 1603 01-23-1-11-299 -c -00 kruszczyk szerokolistny cz 1535 01-23-1-10-288 -j -00 rokietnik pospolity cz 1604 01-23-1-11-299 -c -00 widłak jałowcowaty cz 1536 01-23-1-10-288A -c -00 rokietnik pospolity cz 1605 01-23-1-11-299 -c -00 widłoząb miotłowy cz 1537 01-23-1-10-288A -g -00 rokietnik pospolity cz 1606 01-23-1-11-299 -f -00 gajnik lśniący cz 1538 01-23-1-10-288A -h -00 rokietnik pospolity cz 1607 01-23-1-11-299 -f -00 kruszczyk szerokolistny cz 1539 01-23-1-10-288A -i -00 rokietnik pospolity cz 1608 01-23-1-11-299 -f -00 płonnik pospolity cz 1540 01-23-1-10-288A -j -00 płonnik pospolity cz 1609 01-23-1-11-299 -f -00 pomocnik baldaszkowy cz 1541 01-23-1-10-288A -j -00 rokietnik pospolity cz 1610 01-23-1-11-299 -f -00 rokietnik pospolity cz 1542 01-23-1-10-289 -a -00 rokietnik pospolity cz 1611 01-23-1-11-299 -f -00 tujowiec tamaryszkowaty cz 1543 01-23-1-10-289 -d -00 rokietnik pospolity cz 1612 01-23-1-11-299 -f -00 wawrzynek wilczełyko cz 1544 01-23-1-10-290 -f -00 rokietnik pospolity cz 1613 01-23-1-11-299 -f -00 widłak goździsty cz 1545 01-23-1-10-292 -a -00 wawrzynek wilczełyko cz 1614 01-23-1-11-299 -f -00 widłoząb kędzierzawy cz 1546 01-23-1-11-13 -b -00 wawrzynek wilczełyko cz 1615 01-23-1-11-299 -f -00 widłoząb miotłowy cz 1547 01-23-1-11-13 -c -00 wawrzynek wilczełyko cz 1616 01-23-1-11-300 -a -00 drabik drzewkowaty cz 1548 01-23-1-11-13 -d -00 wawrzynek wilczełyko cz 1617 01-23-1-11-300 -a -00 dzióbkowiec Zetterstedta cz 1549 01-23-1-11-13 -m -00 wawrzynek wilczełyko cz 1618 01-23-1-11-300 -b -00 dzióbkowiec Zetterstedta cz 1550 01-23-1-11-14 -a -00 wawrzynek wilczełyko cz 1619 01-23-1-11-300 -b -00 wawrzynek wilczełyko cz 1551 01-23-1-11-14 -d -00 wawrzynek wilczełyko cz 1620 01-23-1-11-300 -c -00 wawrzynek wilczełyko cz 1552 01-23-1-11-15 -a -00 rokietnik pospolity cz 1621 01-23-1-11-300 -d -00 dzióbkowiec Zetterstedta cz 1553 01-23-1-11-15 -b -00 rokietnik pospolity cz 1622 01-23-1-11-300 -d -00 lilia złotogłów ś 1554 01-23-1-11-16 -b -00 rokietnik pospolity cz 1623 01-23-1-11-300 -d -00 orlik pospolity cz 1555 01-23-1-11-17 -d -00 rokietnik pospolity cz 1624 01-23-1-11-300 -d -00 wawrzynek wilczełyko cz 1556 01-23-1-11-17 -f -00 rokietnik pospolity cz 1625 01-23-1-11-300 -d -00 widłoząb miotłowy cz 1557 01-23-1-11-17 -j -00 rokietnik pospolity cz 1626 01-23-1-11-302 -c -00 widłak jałowcowaty cz 1558 01-23-1-11-18 -a -00 rokietnik pospolity cz 1627 01-23-1-11-303 -a -00 widłak jałowcowaty cz 1559 01-23-1-11-18 -b -00 rokietnik pospolity cz 1628 01-23-1-11-304 -d -00 wawrzynek wilczełyko cz 1560 01-23-1-11-18 -c -00 rokietnik pospolity cz 1629 01-23-1-11-304 -g -00 wawrzynek wilczełyko cz 1561 01-23-1-11-18 -d -00 rokietnik pospolity cz 1630 01-23-1-11-305 -a -00 wawrzynek wilczełyko cz 1562 01-23-1-11-18 -h -00 rokietnik pospolity cz 1631 01-23-1-11-306 -d -00 lilia złotogłów ś 1563 01-23-1-11-18 -j -00 rokietnik pospolity cz 1632 01-23-1-11-307 -b -00 tujowiec tamaryszkowaty cz 1564 01-23-1-11-18 -k -00 rokietnik pospolity cz 1633 01-23-1-11-307 -c -00 dzióbkowiec Zetterstedta cz 1565 01-23-1-11-18 -m -00 rokietnik pospolity cz 1634 01-23-1-11-307 -c -00 kruszczyk szerokolistny cz 1566 01-23-1-11-18 -o -00 rokietnik pospolity cz 1635 01-23-1-11-307 -c -00 wawrzynek wilczełyko cz 1567 01-23-1-11-18 -p -00 rokietnik pospolity cz 1636 01-23-1-11-308 -a -00 tujowiec tamaryszkowaty cz 1568 01-23-1-11-18 -r -00 rokietnik pospolity cz 1637 01-23-1-11-308 -f -00 dzióbkowiec Zetterstedta cz 1569 01-23-1-11-18 -s -00 rokietnik pospolity cz 1638 01-23-1-11-308 -f -00 wawrzynek wilczełyko cz 1570 01-23-1-11-18 -t -00 rokietnik pospolity cz 1639 01-23-1-11-309 -c -00 rokietnik pospolity cz 1571 01-23-1-11-295 -a -00 rokietnik pospolity cz 1640 01-23-1-11-310 -a -00 dzióbkowiec Zetterstedta cz 1572 01-23-1-11-295 -b -00 rokietnik pospolity cz 1641 01-23-1-11-310 -a -00 wawrzynek wilczełyko cz 1573 01-23-1-11-295 -c -00 rokietnik pospolity cz 1642 01-23-1-11-310 -b -00 dzióbkowiec Zetterstedta cz 1574 01-23-1-11-295A -c -00 rokietnik pospolity cz 1643 01-23-1-11-310 -b -00 orlik pospolity cz 1575 01-23-1-11-295A -d -00 rokietnik pospolity cz 1644 01-23-1-11-311 -b -00 dzióbkowiec Zetterstedta cz 1576 01-23-1-11-295A -f -00 rokietnik pospolity cz 1645 01-23-1-11-311 -b -00 kruszczyk szerokolistny cz

170

Stat. Stat. Lp. Adres leśny Gatunek Lp. Adres leśny Gatunek ochr. ochr. 1 2 3 4 1 2 3 4 1646 01-23-1-11-311 -d -00 dzióbkowiec Zetterstedta cz 55 01-23-2-01-136 -a -00 rokietnik pospolity cz 1647 01-23-1-11-311 -d -00 kruszczyk szerokolistny cz 56 01-23-2-01-136 -a -00 zawilec wielkokwiatowy cz 1648 01-23-1-11-311 -d -00 lilia złotogłów ś 57 01-23-2-01-136 -b -00 rokietnik pospolity cz 1649 01-23-1-11-311 -d -00 wawrzynek wilczełyko cz 58 01-23-2-01-136 -c -00 rokietnik pospolity cz 1650 01-23-1-11-312 -a -00 dzióbkowiec Zetterstedta cz 59 01-23-2-01-136 -c -00 zawilec wielkokwiatowy cz 1651 01-23-1-11-312 -a -00 kruszczyk szerokolistny cz 60 01-23-2-01-136 -d -00 rokietnik pospolity cz 1652 01-23-1-11-312 -a -00 wawrzynek wilczełyko cz 61 01-23-2-01-136 -f -00 gajnik lśniący cz 1653 01-23-1-11-313 -a -00 wawrzynek wilczełyko cz 62 01-23-2-01-136 -f -00 rokietnik pospolity cz 1654 01-23-1-11-315 -a -00 dzióbkowiec Zetterstedta cz 63 01-23-2-01-136 -g -00 rokietnik pospolity cz 1655 01-23-1-11-315 -a -00 podkolan biały cz 64 01-23-2-01-137 -b -00 zawilec wielkokwiatowy cz 1656 01-23-1-11-318 -b -00 listera jajowata cz 65 01-23-2-01-137 -d -00 wawrzynek wilczełyko cz 1657 01-23-1-11-318 -b -00 wawrzynek wilczełyko cz 66 01-23-2-01-14 -a -00 zawilec wielkokwiatowy cz 1658 01-23-1-11-318A -a -00 rokietnik pospolity cz 67 01-23-2-01-14 -b -00 rokietnik pospolity cz 1659 01-23-1-11-318A -b -00 rokietnik pospolity cz 68 01-23-2-01-14 -i -00 torfowiec błotny cz Obręb Rajgród 69 01-23-2-01-14 -i -00 wawrzynek wilczełyko cz 1 01-23-2-01-1 -d -00 bagno zwyczajne cz 70 01-23-2-01-15 -a -00 wawrzynek wilczełyko cz 2 01-23-2-01-1 -d -00 modrzewnica zwyczajna cz 71 01-23-2-01-15 -a -00 zawilec wielkokwiatowy cz 3 01-23-2-01-1 -d -00 torfowiec kończysty cz 72 01-23-2-01-15 -b -00 wawrzynek wilczełyko cz 4 01-23-2-01-10 -d -00 widłak jałowcowaty cz 73 01-23-2-01-15 -k -00 zawilec wielkokwiatowy cz 5 01-23-2-01-10 -i -00 widłak jałowcowaty cz 74 01-23-2-01-16 -b -00 rokietnik pospolity cz 6 01-23-2-01-112 -a -00 rokietnik pospolity cz 75 01-23-2-01-17 -a -00 pomocnik baldaszkowy cz 7 01-23-2-01-112 -f -00 rokietnik pospolity cz 76 01-23-2-01-17 -a -00 torfowiec Russowa cz 8 01-23-2-01-112 -g -00 rokietnik pospolity cz 77 01-23-2-01-17 -a -00 widłak jałowcowaty cz 9 01-23-2-01-112 -g -00 widłak goździsty cz 78 01-23-2-01-17 -c -00 rokietnik pospolity cz 10 01-23-2-01-112 -h -00 rokietnik pospolity cz 79 01-23-2-01-18 -a -00 brodawkowiec czysty cz 11 01-23-2-01-112 -i -00 gajnik lśniący cz 80 01-23-2-01-18 -a -00 fałdownik trzyrzędowy cz 12 01-23-2-01-112 -i -00 rokietnik pospolity cz 81 01-23-2-01-18 -a -00 gajnik lśniący cz 13 01-23-2-01-112 -j -00 rokietnik pospolity cz 82 01-23-2-01-18 -a -00 nowellia krzywolistna cz 14 01-23-2-01-112 -k -00 rokietnik pospolity cz 83 01-23-2-01-18 -a -00 piórosz pierzasty cz 15 01-23-2-01-112 -l -00 rokietnik pospolity cz 84 01-23-2-01-18 -a -00 rokietnik pospolity cz 16 01-23-2-01-112 -m -00 rokietnik pospolity cz 85 01-23-2-01-18 -a -00 wawrzynek wilczełyko cz 17 01-23-2-01-112 -n -00 rokietnik pospolity cz 86 01-23-2-01-18 -a -00 widłak goździsty cz 18 01-23-2-01-112 -o -00 rokietnik pospolity cz 87 01-23-2-01-18 -a -00 widłak jałowcowaty cz 19 01-23-2-01-115 -a -00 rokietnik pospolity cz 88 01-23-2-01-18 -a -00 widłoząb kędzierzawy cz 20 01-23-2-01-115 -b -00 rokietnik pospolity cz 89 01-23-2-01-18 -a -00 wroniec widlasty cz 21 01-23-2-01-115 -c -00 rokietnik pospolity cz 90 01-23-2-01-18 -b -00 gajnik lśniący cz 22 01-23-2-01-116 -c -00 rokietnik pospolity cz 91 01-23-2-01-18 -b -00 rokietnik pospolity cz 23 01-23-2-01-116 -d -00 rokietnik pospolity cz 92 01-23-2-01-18 -b -00 torfowiec Russowa cz 24 01-23-2-01-116 -f -00 rokietnik pospolity cz 93 01-23-2-01-18 -b -00 widłak jałowcowaty cz 25 01-23-2-01-116 -i -00 rokietnik pospolity cz 94 01-23-2-01-18 -c -00 wawrzynek wilczełyko cz 26 01-23-2-01-116 -j -00 rokietnik pospolity cz 95 01-23-2-01-18 -d -00 brodawkowiec czysty cz 27 01-23-2-01-116 -k -00 rokietnik pospolity cz 96 01-23-2-01-18 -d -00 gajnik lśniący cz 28 01-23-2-01-116 -l -00 rokietnik pospolity cz 97 01-23-2-01-18 -d -00 rokietnik pospolity cz 29 01-23-2-01-116 -m -00 rokietnik pospolity cz 98 01-23-2-01-18 -d -00 torfowiec Russowa cz 30 01-23-2-01-116 -n -00 rokietnik pospolity cz 99 01-23-2-01-18 -d -00 widłak goździsty cz 31 01-23-2-01-116 -o -00 rokietnik pospolity cz 100 01-23-2-01-18 -d -00 widłak jałowcowaty cz 32 01-23-2-01-116 -p -00 rokietnik pospolity cz 101 01-23-2-01-19 -a -00 bagno zwyczajne cz 33 01-23-2-01-116 -r -00 rokietnik pospolity cz 102 01-23-2-01-19 -a -00 torfowiec błotny cz 34 01-23-2-01-116 -s -00 rokietnik pospolity cz 103 01-23-2-01-19 -a -00 wawrzynek wilczełyko cz 35 01-23-2-01-117 -a -00 rokietnik pospolity cz 104 01-23-2-01-19 -a -00 widłak jałowcowaty cz 36 01-23-2-01-117 -b -00 rokietnik pospolity cz 105 01-23-2-01-19 -b -00 torfowiec błotny cz 37 01-23-2-01-117 -c -00 rokietnik pospolity cz 106 01-23-2-01-19 -b -00 widłak goździsty cz 38 01-23-2-01-119 -a -00 rokietnik pospolity cz 107 01-23-2-01-19 -c -00 rokietnik pospolity cz 39 01-23-2-01-119 -b -00 rokietnik pospolity cz 108 01-23-2-01-19 -c -00 zawilec wielkokwiatowy cz 40 01-23-2-01-12 -a -00 rokietnik pospolity cz 109 01-23-2-01-19 -d -00 bagnica torfowa ś 41 01-23-2-01-12 -c -00 rokietnik pospolity cz 110 01-23-2-01-19 -d -00 bagno zwyczajne cz 42 01-23-2-01-12 -h -00 rokietnik pospolity cz 111 01-23-2-01-19 -d -00 bobrek trójlistkowy cz 43 01-23-2-01-127 -h -00 rokietnik pospolity cz 112 01-23-2-01-19 -d -00 modrzewnica zwyczajna cz 44 01-23-2-01-130 -i -00 rokietnik pospolity cz 113 01-23-2-01-19 -d -00 płonnik cienki cz 45 01-23-2-01-131 -b -00 gajnik lśniący cz 114 01-23-2-01-19 -d -00 próchniczek błotny cz 46 01-23-2-01-131 -b -00 rokietnik pospolity cz 115 01-23-2-01-19 -d -00 rosiczka okrągłolistna ś 47 01-23-2-01-131 -d -00 gajnik lśniący cz 116 01-23-2-01-19 -d -00 torfowiec brunatny cz 48 01-23-2-01-132 -c -00 widłak jałowcowaty cz 117 01-23-2-01-19 -d -00 torfowiec kończysty cz 49 01-23-2-01-132 -i -00 rokietnik pospolity cz 118 01-23-2-01-19 -d -00 torfowiec ostrolistny cz 50 01-23-2-01-134 -c -00 rokietnik pospolity cz 119 01-23-2-01-19 -d -00 widłak jałowcowaty cz 51 01-23-2-01-135 -j -00 rokietnik pospolity cz 120 01-23-2-01-19 -g -00 rokietnik pospolity cz 52 01-23-2-01-135 -l -00 rokietnik pospolity cz 121 01-23-2-01-2 -b -00 rokietnik pospolity cz 53 01-23-2-01-135 -m -00 rokietnik pospolity cz 122 01-23-2-01-2 -h -00 rokietnik pospolity cz 54 01-23-2-01-135 -r -00 rokietnik pospolity cz 123 01-23-2-01-2 -i -00 rokietnik pospolity cz

171

Stat. Stat. Lp. Adres leśny Gatunek Lp. Adres leśny Gatunek ochr. ochr. 1 2 3 4 1 2 3 4 124 01-23-2-01-2 -k -00 rokietnik pospolity cz 193 01-23-2-01-32 -a -00 rokietnik pospolity cz 125 01-23-2-01-2 -m -00 bobrek trójlistkowy cz 194 01-23-2-01-32 -b -00 rokietnik pospolity cz 126 01-23-2-01-2 -m -00 mokradłoszka zaostrzona cz 195 01-23-2-01-32 -c -00 rokietnik pospolity cz 127 01-23-2-01-2 -m -00 torfowiec kończysty cz 196 01-23-2-01-32 -d -00 rokietnik pospolity cz 128 01-23-2-01-2 -m -00 torfowiec spiczastolistny cz 197 01-23-2-01-33 -a -00 widłak jałowcowaty cz 129 01-23-2-01-20 -c -00 rokietnik pospolity cz 198 01-23-2-01-33 -b -00 rokietnik pospolity cz 130 01-23-2-01-20 -c -00 zawilec wielkokwiatowy cz 199 01-23-2-01-34 -a -00 rokietnik pospolity cz 131 01-23-2-01-20 -f -00 rokietnik pospolity cz 200 01-23-2-01-34 -a -00 widłak jałowcowaty cz 132 01-23-2-01-21 -b -00 rokietnik pospolity cz 201 01-23-2-01-34 -b -00 rokietnik pospolity cz 133 01-23-2-01-21 -b -00 widłak jałowcowaty cz 202 01-23-2-01-34 -b -00 widłak jałowcowaty cz 134 01-23-2-01-21 -c -00 widłak jałowcowaty cz 203 01-23-2-01-34 -d -00 rokietnik pospolity cz 135 01-23-2-01-21 -d -00 rokietnik pospolity cz 204 01-23-2-01-35 -a -00 rokietnik pospolity cz 136 01-23-2-01-21 -g -00 widłak jałowcowaty cz 205 01-23-2-01-35 -b -00 rokietnik pospolity cz 137 01-23-2-01-21 -i -00 rokietnik pospolity cz 206 01-23-2-01-35 -c -00 rokietnik pospolity cz 138 01-23-2-01-22 -b -00 widłak jałowcowaty cz 207 01-23-2-01-36 -c -00 wawrzynek wilczełyko cz 139 01-23-2-01-22 -d -00 rokietnik pospolity cz 208 01-23-2-01-36 -g -00 torfowiec błotny cz 140 01-23-2-01-22 -d -00 widłak jałowcowaty cz 209 01-23-2-01-36 -h -00 widłak jałowcowaty cz 141 01-23-2-01-22 -g -00 widłak jałowcowaty cz 210 01-23-2-01-36 -j -00 rokietnik pospolity cz 142 01-23-2-01-22 -i -00 rokietnik pospolity cz 211 01-23-2-01-37 -a -00 torfowiec błotny cz 143 01-23-2-01-23 -a -00 bagno zwyczajne cz 212 01-23-2-01-37 -j -00 rokietnik pospolity cz 144 01-23-2-01-23 -a -00 widłak goździsty cz 213 01-23-2-01-37 -j -00 wawrzynek wilczełyko cz 145 01-23-2-01-23 -a -00 widłak jałowcowaty cz 214 01-23-2-01-37A -b -00 rokietnik pospolity cz 146 01-23-2-01-23 -b -00 bagno zwyczajne cz 215 01-23-2-01-38 -a -00 torfowiec błotny cz 147 01-23-2-01-23 -c -00 gajnik lśniący cz 216 01-23-2-01-38 -d -00 wawrzynek wilczełyko cz 148 01-23-2-01-23 -c -00 rokietnik pospolity cz 217 01-23-2-01-38 -d -00 widłak jałowcowaty cz 149 01-23-2-01-23 -c -00 widłak jałowcowaty cz 218 01-23-2-01-38 -f -00 widłak jałowcowaty cz 150 01-23-2-01-23 -d -00 rokietnik pospolity cz 219 01-23-2-01-39 -a -00 rokietnik pospolity cz 151 01-23-2-01-23 -d -00 widłak goździsty cz 220 01-23-2-01-39 -a -00 widłak goździsty cz 152 01-23-2-01-23 -d -00 zawilec wielkokwiatowy cz 221 01-23-2-01-39 -b -00 rokietnik pospolity cz 153 01-23-2-01-23 -f -00 rokietnik pospolity cz 222 01-23-2-01-39 -c -00 rokietnik pospolity cz 154 01-23-2-01-23 -f -00 widłak goździsty cz 223 01-23-2-01-39 -k -00 rokietnik pospolity cz 155 01-23-2-01-23 -f -00 zawilec wielkokwiatowy cz 224 01-23-2-01-39 -m -00 mokradłoszka zaostrzona cz 156 01-23-2-01-24 -b -00 rokietnik pospolity cz 225 01-23-2-01-39 -n -00 wawrzynek wilczełyko cz 157 01-23-2-01-24 -c -00 widłak jałowcowaty cz 226 01-23-2-01-4 -f -00 bielistka siwa cz 158 01-23-2-01-24 -c -00 zawilec wielkokwiatowy cz 227 01-23-2-01-4 -f -00 drabik drzewkowaty cz 159 01-23-2-01-24 -d -00 rokietnik pospolity cz 228 01-23-2-01-4 -f -00 mokradłoszka zaostrzona cz 160 01-23-2-01-24 -d -00 widłak goździsty cz 229 01-23-2-01-4 -f -00 rokietnik pospolity cz 161 01-23-2-01-24 -d -00 zawilec wielkokwiatowy cz 230 01-23-2-01-4 -f -00 skosatka zanokcicowata cz 162 01-23-2-01-24 -f -00 rokietnik pospolity cz 231 01-23-2-01-4 -f -00 widłoząb kędzierzawy cz 163 01-23-2-01-24 -f -00 zawilec wielkokwiatowy cz 232 01-23-2-01-4 -h -00 zawilec wielkokwiatowy cz 164 01-23-2-01-24 -g -00 rokietnik pospolity cz 233 01-23-2-01-4 -i -00 grzybienie białe cz 165 01-23-2-01-25 -a -00 widłak goździsty cz 234 01-23-2-01-40 -a -00 rokietnik pospolity cz 166 01-23-2-01-25 -c -00 rokietnik pospolity cz 235 01-23-2-01-40 -c -00 widłak jałowcowaty cz 167 01-23-2-01-25 -c -00 widłak goździsty cz 236 01-23-2-01-40 -d -00 rokietnik pospolity cz 168 01-23-2-01-25 -d -00 rokietnik pospolity cz 237 01-23-2-01-40 -g -00 rokietnik pospolity cz 169 01-23-2-01-25 -f -00 rokietnik pospolity cz 238 01-23-2-01-40 -g -00 widłak jałowcowaty cz 170 01-23-2-01-25 -f -00 widłak jałowcowaty cz 239 01-23-2-01-41 -b -00 sasanka otwarta ś 171 01-23-2-01-25 -g -00 rokietnik pospolity cz 240 01-23-2-01-41 -c -00 rokietnik pospolity cz 172 01-23-2-01-25 -h -00 płonnik pospolity cz 241 01-23-2-01-41 -c -00 sasanka otwarta ś 173 01-23-2-01-25 -h -00 rokietnik pospolity cz 242 01-23-2-01-41 -d -00 rokietnik pospolity cz 174 01-23-2-01-25 -h -00 widłak goździsty cz 243 01-23-2-01-41 -f -00 rokietnik pospolity cz 175 01-23-2-01-25 -k -00 rokietnik pospolity cz 244 01-23-2-01-42 -a -00 rokietnik pospolity cz 176 01-23-2-01-25 -l -00 rokietnik pospolity cz 245 01-23-2-01-42 -c -00 rokietnik pospolity cz 177 01-23-2-01-25 -m -00 rokietnik pospolity cz 246 01-23-2-01-42 -d -00 mącznica lekarska ś 178 01-23-2-01-26 -a -00 rokietnik pospolity cz 247 01-23-2-01-42 -d -00 rokietnik pospolity cz 179 01-23-2-01-26 -c -00 rokietnik pospolity cz 248 01-23-2-01-43 -a -00 rokietnik pospolity cz 180 01-23-2-01-26 -d -00 rokietnik pospolity cz 249 01-23-2-01-44 -a -00 rokietnik pospolity cz 181 01-23-2-01-26 -f -00 rokietnik pospolity cz 250 01-23-2-01-44 -b -00 rokietnik pospolity cz 182 01-23-2-01-27 -a -00 rokietnik pospolity cz 251 01-23-2-01-44 -b -00 widłak jałowcowaty cz 183 01-23-2-01-27 -c -00 rokietnik pospolity cz 252 01-23-2-01-44 -c -00 rokietnik pospolity cz 184 01-23-2-01-28 -b -00 rokietnik pospolity cz 253 01-23-2-01-44 -d -00 rokietnik pospolity cz 185 01-23-2-01-28 -d -00 rokietnik pospolity cz 254 01-23-2-01-44 -g -00 rokietnik pospolity cz 186 01-23-2-01-29 -a -00 rokietnik pospolity cz 255 01-23-2-01-45 -a -00 rokietnik pospolity cz 187 01-23-2-01-30 -a -00 pomocnik baldaszkowy cz 256 01-23-2-01-45 -b -00 rokietnik pospolity cz 188 01-23-2-01-30 -a -00 rokietnik pospolity cz 257 01-23-2-01-45 -b -00 widłak jałowcowaty cz 189 01-23-2-01-30 -c -00 widłak jałowcowaty cz 258 01-23-2-01-45 -c -00 rokietnik pospolity cz 190 01-23-2-01-31 -a -00 rokietnik pospolity cz 259 01-23-2-01-45 -c -00 widłak jałowcowaty cz 191 01-23-2-01-31 -b -00 rokietnik pospolity cz 260 01-23-2-01-45 -d -00 rokietnik pospolity cz 192 01-23-2-01-31 -b -00 sasanka otwarta ś 261 01-23-2-01-45 -f -00 rokietnik pospolity cz

172

Stat. Stat. Lp. Adres leśny Gatunek Lp. Adres leśny Gatunek ochr. ochr. 1 2 3 4 1 2 3 4 262 01-23-2-01-45 -g -00 rokietnik pospolity cz 331 01-23-2-02-105 -d -00 rokietnik pospolity cz 263 01-23-2-01-45 -h -00 rokietnik pospolity cz 332 01-23-2-02-105 -f -00 rokietnik pospolity cz 264 01-23-2-01-46 -a -00 rokietnik pospolity cz 333 01-23-2-02-105 -f -00 widłak jałowcowaty cz 265 01-23-2-01-46 -b -00 rokietnik pospolity cz 334 01-23-2-02-105 -g -00 rokietnik pospolity cz 266 01-23-2-01-46 -d -00 rokietnik pospolity cz 335 01-23-2-02-105 -h -00 bagno zwyczajne cz 267 01-23-2-01-46 -f -00 płonnik pospolity cz 336 01-23-2-02-105 -h -00 widłak jałowcowaty cz 268 01-23-2-01-47 -a -00 rokietnik pospolity cz 337 01-23-2-02-106 -a -00 rokietnik pospolity cz 269 01-23-2-01-47 -b -00 rokietnik pospolity cz 338 01-23-2-02-106 -c -00 rokietnik pospolity cz 270 01-23-2-01-47 -b -00 widłak jałowcowaty cz 339 01-23-2-02-106 -c -00 widłak goździsty cz 271 01-23-2-01-47 -c -00 rokietnik pospolity cz 340 01-23-2-02-106 -c -00 widłak jałowcowaty cz 272 01-23-2-01-47 -d -00 płonnik pospolity cz 341 01-23-2-02-106 -d -00 rokietnik pospolity cz 273 01-23-2-01-7 -c -00 zawilec wielkokwiatowy cz 342 01-23-2-02-106 -g -00 rokietnik pospolity cz 274 01-23-2-01-8 -a -00 drabik drzewkowaty cz 343 01-23-2-02-106 -h -00 rokietnik pospolity cz 275 01-23-2-01-8 -a -00 mokradłoszka zaostrzona cz 344 01-23-2-02-106 -h -00 widłak jałowcowaty cz 276 01-23-2-01-8 -a -00 piórkowiec kutnerowaty cz 345 01-23-2-02-106 -m -00 rokietnik pospolity cz 277 01-23-2-01-8 -a -00 rokietnik pospolity cz 346 01-23-2-02-106 -n -00 rokietnik pospolity cz 278 01-23-2-01-8 -a -00 skosatka zanokcicowata cz 347 01-23-2-02-106 -o -00 rokietnik pospolity cz 279 01-23-2-01-8 -a -00 widłoząb kędzierzawy cz 348 01-23-2-02-106 -o -00 widłak jałowcowaty cz 280 01-23-2-01-8 -b -00 bobrek trójlistkowy cz 349 01-23-2-02-106 -p -00 rokietnik pospolity cz 281 01-23-2-01-9 -a -00 bobrek trójlistkowy cz 350 01-23-2-02-106 -r -00 rokietnik pospolity cz 282 01-23-2-01-9 -f -00 torfowiec kończysty cz 351 01-23-2-02-106 -t -00 rokietnik pospolity cz 283 01-23-2-01-9 -f -00 torfowiec spiczastolistny cz 352 01-23-2-02-106 -w -00 rokietnik pospolity cz 284 01-23-2-01-9 -h -00 bagno zwyczajne cz 353 01-23-2-02-107 -a -00 rokietnik pospolity cz 285 01-23-2-01-9 -k -00 bobrek trójlistkowy cz 354 01-23-2-02-107 -b -00 wawrzynek wilczełyko cz 286 01-23-2-02-100 -b -00 rokietnik pospolity cz 355 01-23-2-02-107 -c -00 rokietnik pospolity cz 287 01-23-2-02-100 -b -00 widłak jałowcowaty cz 356 01-23-2-02-107 -c -00 widłak jałowcowaty cz 288 01-23-2-02-100 -c -00 rokietnik pospolity cz 357 01-23-2-02-107 -d -00 widłak jałowcowaty cz 289 01-23-2-02-100 -c -00 widłak jałowcowaty cz 358 01-23-2-02-107 -f -00 rokietnik pospolity cz 290 01-23-2-02-100 -d -00 widłak jałowcowaty cz 359 01-23-2-02-108 -i -00 rokietnik pospolity cz 291 01-23-2-02-100 -f -00 rokietnik pospolity cz 360 01-23-2-02-109 -c -00 rokietnik pospolity cz 292 01-23-2-02-100 -f -00 widłak jałowcowaty cz 361 01-23-2-02-109 -d -00 rokietnik pospolity cz 293 01-23-2-02-100 -g -00 rokietnik pospolity cz 362 01-23-2-02-109 -f -00 wawrzynek wilczełyko cz 294 01-23-2-02-100 -h -00 rokietnik pospolity cz 363 01-23-2-02-109 -g -00 rokietnik pospolity cz 295 01-23-2-02-100 -h -00 widłak jałowcowaty cz 364 01-23-2-02-109 -g -00 widłak jałowcowaty cz 296 01-23-2-02-100 -i -00 rokietnik pospolity cz 365 01-23-2-02-109 -h -00 rokietnik pospolity cz 297 01-23-2-02-100 -i -00 widłak jałowcowaty cz 366 01-23-2-02-109 -k -00 rokietnik pospolity cz 298 01-23-2-02-100 -j -00 rokietnik pospolity cz 367 01-23-2-02-109 -n -00 rokietnik pospolity cz 299 01-23-2-02-100 -j -00 widłak goździsty cz 368 01-23-2-02-109 -o -00 rokietnik pospolity cz 300 01-23-2-02-100 -k -00 rokietnik pospolity cz 369 01-23-2-02-109 -p -00 rokietnik pospolity cz 301 01-23-2-02-100 -k -00 widłak jałowcowaty cz 370 01-23-2-02-109 -r -00 rokietnik pospolity cz 302 01-23-2-02-101 -d -00 rokietnik pospolity cz 371 01-23-2-02-109 -s -00 rokietnik pospolity cz 303 01-23-2-02-101 -f -00 rokietnik pospolity cz 372 01-23-2-02-109 -t -00 rokietnik pospolity cz 304 01-23-2-02-102 -a -00 rokietnik pospolity cz 373 01-23-2-02-109 -x -00 rokietnik pospolity cz 305 01-23-2-02-102 -b -00 rokietnik pospolity cz 374 01-23-2-02-109 -x -00 widłak jałowcowaty cz 306 01-23-2-02-102 -c -00 rokietnik pospolity cz 375 01-23-2-02-110 -c -00 rokietnik pospolity cz 307 01-23-2-02-102 -j -00 bagno zwyczajne cz 376 01-23-2-02-111 -c -00 rokietnik pospolity cz 308 01-23-2-02-102 -j -00 płonnik cienki cz 377 01-23-2-02-111 -n -00 rokietnik pospolity cz 309 01-23-2-02-102 -j -00 torfowiec błotny cz 378 01-23-2-02-121 -a -00 rokietnik pospolity cz 310 01-23-2-02-102 -j -00 torfowiec kończysty cz 379 01-23-2-02-121 -b -00 rokietnik pospolity cz 311 01-23-2-02-102 -k -00 rokietnik pospolity cz 380 01-23-2-02-121 -c -00 rokietnik pospolity cz 312 01-23-2-02-102 -m -00 rokietnik pospolity cz 381 01-23-2-02-121 -d -00 rokietnik pospolity cz 313 01-23-2-02-103 -a -00 rokietnik pospolity cz 382 01-23-2-02-121 -f -00 rokietnik pospolity cz 314 01-23-2-02-103 -a -00 widłak jałowcowaty cz 383 01-23-2-02-121 -h -00 rokietnik pospolity cz 315 01-23-2-02-103 -c -00 rokietnik pospolity cz 384 01-23-2-02-121 -i -00 rokietnik pospolity cz 316 01-23-2-02-103 -f -00 rokietnik pospolity cz 385 01-23-2-02-121 -j -00 widłak jałowcowaty cz 317 01-23-2-02-103 -g -00 rokietnik pospolity cz 386 01-23-2-02-121 -k -00 rokietnik pospolity cz 318 01-23-2-02-103 -h -00 rokietnik pospolity cz 387 01-23-2-02-121 -m -00 rokietnik pospolity cz 319 01-23-2-02-103 -i -00 rokietnik pospolity cz 388 01-23-2-02-121 -n -00 rokietnik pospolity cz 320 01-23-2-02-104 -a -00 rokietnik pospolity cz 389 01-23-2-02-121 -n -00 widłak goździsty cz 321 01-23-2-02-104 -c -00 rokietnik pospolity cz 390 01-23-2-02-122 -a -00 rokietnik pospolity cz 322 01-23-2-02-104 -c -00 widłak goździsty cz 391 01-23-2-02-122 -b -00 rokietnik pospolity cz 323 01-23-2-02-104 -c -00 widłak jałowcowaty cz 392 01-23-2-02-122 -b -00 widłak goździsty cz 324 01-23-2-02-104 -d -00 rokietnik pospolity cz 393 01-23-2-02-122 -c -00 rokietnik pospolity cz 325 01-23-2-02-104 -j -00 widłak jałowcowaty cz 394 01-23-2-02-122 -d -00 rokietnik pospolity cz 326 01-23-2-02-104 -l -00 rokietnik pospolity cz 395 01-23-2-02-122 -f -00 rokietnik pospolity cz 327 01-23-2-02-104 -m -00 rokietnik pospolity cz 396 01-23-2-02-122 -g -00 rokietnik pospolity cz 328 01-23-2-02-104 -o -00 rokietnik pospolity cz 397 01-23-2-02-122 -g -00 torfowiec błotny cz 329 01-23-2-02-104 -r -00 rokietnik pospolity cz 398 01-23-2-02-122 -i -00 rokietnik pospolity cz 330 01-23-2-02-105 -a -00 rokietnik pospolity cz 399 01-23-2-02-122 -j -00 rokietnik pospolity cz

173

Stat. Stat. Lp. Adres leśny Gatunek Lp. Adres leśny Gatunek ochr. ochr. 1 2 3 4 1 2 3 4 400 01-23-2-02-122 -k -00 rokietnik pospolity cz 469 01-23-2-02-65 -l -00 rokietnik pospolity cz 401 01-23-2-02-122 -m -00 rokietnik pospolity cz 470 01-23-2-02-65 -m -00 rokietnik pospolity cz 402 01-23-2-02-122 -n -00 rokietnik pospolity cz 471 01-23-2-02-66 -a -00 rokietnik pospolity cz 403 01-23-2-02-122 -o -00 rokietnik pospolity cz 472 01-23-2-02-66 -b -00 rokietnik pospolity cz 404 01-23-2-02-122 -s -00 rokietnik pospolity cz 473 01-23-2-02-66 -c -00 rokietnik pospolity cz 405 01-23-2-02-122 -t -00 rokietnik pospolity cz 474 01-23-2-02-66 -d -00 rokietnik pospolity cz 406 01-23-2-02-122 -w -00 rokietnik pospolity cz 475 01-23-2-02-66 -g -00 rokietnik pospolity cz 407 01-23-2-02-122 -x -00 widłak jałowcowaty cz 476 01-23-2-02-66 -h -00 rokietnik pospolity cz 408 01-23-2-02-48 -a -00 rokietnik pospolity cz 477 01-23-2-02-66 -i -00 rokietnik pospolity cz 409 01-23-2-02-48 -f -00 rokietnik pospolity cz 478 01-23-2-02-66 -j -00 rokietnik pospolity cz 410 01-23-2-02-48 -g -00 rokietnik pospolity cz 479 01-23-2-02-66 -k -00 rokietnik pospolity cz 411 01-23-2-02-48 -h -00 rokietnik pospolity cz 480 01-23-2-02-67 -a -00 rokietnik pospolity cz 412 01-23-2-02-49 -a -00 rokietnik pospolity cz 481 01-23-2-02-68 -b -00 rokietnik pospolity cz 413 01-23-2-02-49 -b -00 rokietnik pospolity cz 482 01-23-2-02-68 -c -00 rokietnik pospolity cz 414 01-23-2-02-49 -b -00 sasanka otwarta ś 483 01-23-2-02-68 -d -00 rokietnik pospolity cz 415 01-23-2-02-50 -a -00 rokietnik pospolity cz 484 01-23-2-02-69 -a -00 rokietnik pospolity cz 416 01-23-2-02-51 -a -00 rokietnik pospolity cz 485 01-23-2-02-69 -b -00 rokietnik pospolity cz 417 01-23-2-02-52 -b -00 rokietnik pospolity cz 486 01-23-2-02-70 -a -00 rokietnik pospolity cz 418 01-23-2-02-53 -a -00 rokietnik pospolity cz 487 01-23-2-02-70 -b -00 rokietnik pospolity cz 419 01-23-2-02-53 -b -00 rokietnik pospolity cz 488 01-23-2-02-71 -a -00 rokietnik pospolity cz 420 01-23-2-02-54 -b -00 rokietnik pospolity cz 489 01-23-2-02-71 -b -00 rokietnik pospolity cz 421 01-23-2-02-54 -b -00 widłak jałowcowaty cz 490 01-23-2-02-71 -c -00 rokietnik pospolity cz 422 01-23-2-02-54 -c -00 rokietnik pospolity cz 491 01-23-2-02-72 -b -00 rokietnik pospolity cz 423 01-23-2-02-54 -d -00 rokietnik pospolity cz 492 01-23-2-02-72 -b -00 widłak jałowcowaty cz 424 01-23-2-02-54 -f -00 rokietnik pospolity cz 493 01-23-2-02-72 -c -00 rokietnik pospolity cz 425 01-23-2-02-54 -f -00 widłak jałowcowaty cz 494 01-23-2-02-72 -d -00 rokietnik pospolity cz 426 01-23-2-02-55 -a -00 rokietnik pospolity cz 495 01-23-2-02-72 -g -00 rokietnik pospolity cz 427 01-23-2-02-55 -b -00 rokietnik pospolity cz 496 01-23-2-02-72 -g -00 widłak jałowcowaty cz 428 01-23-2-02-55 -b -00 widłak jałowcowaty cz 497 01-23-2-02-73 -a -00 rokietnik pospolity cz 429 01-23-2-02-55 -c -00 rokietnik pospolity cz 498 01-23-2-02-73 -b -00 rokietnik pospolity cz 430 01-23-2-02-55 -c -00 widłak jałowcowaty cz 499 01-23-2-02-73 -c -00 rokietnik pospolity cz 431 01-23-2-02-56 -a -00 wawrzynek wilczełyko cz 500 01-23-2-02-73 -d -00 rokietnik pospolity cz 432 01-23-2-02-56 -c -00 rokietnik pospolity cz 501 01-23-2-02-73 -f -00 rokietnik pospolity cz 433 01-23-2-02-56 -f -00 rokietnik pospolity cz 502 01-23-2-02-73 -g -00 rokietnik pospolity cz 434 01-23-2-02-56 -g -00 rokietnik pospolity cz 503 01-23-2-02-73 -h -00 rokietnik pospolity cz 435 01-23-2-02-56 -h -00 rokietnik pospolity cz 504 01-23-2-02-74 -a -00 rokietnik pospolity cz 436 01-23-2-02-57 -c -00 rokietnik pospolity cz 505 01-23-2-02-74 -b -00 rokietnik pospolity cz 437 01-23-2-02-58 -a -00 rokietnik pospolity cz 506 01-23-2-02-74 -c -00 rokietnik pospolity cz 438 01-23-2-02-58 -b -00 rokietnik pospolity cz 507 01-23-2-02-74 -d -00 rokietnik pospolity cz 439 01-23-2-02-58 -c -00 rokietnik pospolity cz 508 01-23-2-02-75 -a -00 rokietnik pospolity cz 440 01-23-2-02-59 -c -00 rokietnik pospolity cz 509 01-23-2-02-75 -b -00 rokietnik pospolity cz 441 01-23-2-02-59 -c -00 sasanka otwarta ś 510 01-23-2-02-75 -c -00 rokietnik pospolity cz 442 01-23-2-02-59 -c -00 widłak jałowcowaty cz 511 01-23-2-02-75 -d -00 rokietnik pospolity cz 443 01-23-2-02-59 -d -00 rokietnik pospolity cz 512 01-23-2-02-75 -f -00 rokietnik pospolity cz 444 01-23-2-02-59 -d -00 widłak jałowcowaty cz 513 01-23-2-02-75 -g -00 rokietnik pospolity cz 445 01-23-2-02-60 -a -00 rokietnik pospolity cz 514 01-23-2-02-75 -h -00 rokietnik pospolity cz 446 01-23-2-02-60 -a -00 sasanka otwarta ś 515 01-23-2-02-76 -a -00 rokietnik pospolity cz 447 01-23-2-02-60 -b -00 rokietnik pospolity cz 516 01-23-2-02-76 -a -00 widłak jałowcowaty cz 448 01-23-2-02-60 -c -00 rokietnik pospolity cz 517 01-23-2-02-76 -b -00 rokietnik pospolity cz 449 01-23-2-02-61 -b -00 rokietnik pospolity cz 518 01-23-2-02-76 -b -00 widłak jałowcowaty cz 450 01-23-2-02-61 -d -00 rokietnik pospolity cz 519 01-23-2-02-76 -f -00 rokietnik pospolity cz 451 01-23-2-02-62 -a -00 rokietnik pospolity cz 520 01-23-2-02-77 -a -00 rokietnik pospolity cz 452 01-23-2-02-62 -b -00 rokietnik pospolity cz 521 01-23-2-02-77 -a -00 sasanka otwarta ś 453 01-23-2-02-62 -c -00 rokietnik pospolity cz 522 01-23-2-02-77 -b -00 rokietnik pospolity cz 454 01-23-2-02-62 -d -00 rokietnik pospolity cz 523 01-23-2-02-77 -c -00 rokietnik pospolity cz 455 01-23-2-02-63 -a -00 rokietnik pospolity cz 524 01-23-2-02-77 -d -00 rokietnik pospolity cz 456 01-23-2-02-63 -b -00 rokietnik pospolity cz 525 01-23-2-02-77 -f -00 rokietnik pospolity cz 457 01-23-2-02-64 -a -00 rokietnik pospolity cz 526 01-23-2-02-78 -a -00 rokietnik pospolity cz 458 01-23-2-02-64 -c -00 rokietnik pospolity cz 527 01-23-2-02-78 -b -00 rokietnik pospolity cz 459 01-23-2-02-64 -d -00 rokietnik pospolity cz 528 01-23-2-02-78 -c -00 rokietnik pospolity cz 460 01-23-2-02-65 -a -00 rokietnik pospolity cz 529 01-23-2-02-78 -g -00 rokietnik pospolity cz 461 01-23-2-02-65 -b -00 rokietnik pospolity cz 530 01-23-2-02-78 -g -00 widłak jałowcowaty cz 462 01-23-2-02-65 -d -00 rokietnik pospolity cz 531 01-23-2-02-79 -b -00 rokietnik pospolity cz 463 01-23-2-02-65 -f -00 rokietnik pospolity cz 532 01-23-2-02-79 -c -00 rokietnik pospolity cz 464 01-23-2-02-65 -g -00 rokietnik pospolity cz 533 01-23-2-02-80 -a -00 rokietnik pospolity cz 465 01-23-2-02-65 -h -00 rokietnik pospolity cz 534 01-23-2-02-80 -b -00 rokietnik pospolity cz 466 01-23-2-02-65 -i -00 rokietnik pospolity cz 535 01-23-2-02-80 -c -00 rokietnik pospolity cz 467 01-23-2-02-65 -j -00 rokietnik pospolity cz 536 01-23-2-02-81 -a -00 rokietnik pospolity cz 468 01-23-2-02-65 -k -00 rokietnik pospolity cz 537 01-23-2-02-81 -b -00 rokietnik pospolity cz

174

Stat. Stat. Lp. Adres leśny Gatunek Lp. Adres leśny Gatunek ochr. ochr. 1 2 3 4 1 2 3 4 538 01-23-2-02-81 -c -00 rokietnik pospolity cz 606 01-23-2-02-96 -j -00 widłak jałowcowaty cz 539 01-23-2-02-81 -d -00 bagno zwyczajne cz 607 01-23-2-02-96 -l -00 widłak jałowcowaty cz 540 01-23-2-02-81 -h -00 rokietnik pospolity cz 608 01-23-2-02-97 -a -00 rokietnik pospolity cz 541 01-23-2-02-81 -j -00 rokietnik pospolity cz 609 01-23-2-02-97 -b -00 rokietnik pospolity cz 542 01-23-2-02-82 -c -00 rokietnik pospolity cz 610 01-23-2-02-97 -b -00 wawrzynek wilczełyko cz 543 01-23-2-02-82 -d -00 rokietnik pospolity cz 611 01-23-2-02-97 -d -00 widłak jałowcowaty cz 544 01-23-2-02-82 -f -00 rokietnik pospolity cz 612 01-23-2-02-97 -f -00 rokietnik pospolity cz 545 01-23-2-02-83 -a -00 rokietnik pospolity cz 613 01-23-2-02-97 -g -00 rokietnik pospolity cz 546 01-23-2-02-83 -b -00 rokietnik pospolity cz 614 01-23-2-02-97 -g -00 widłak jałowcowaty cz 547 01-23-2-02-83 -c -00 rokietnik pospolity cz 615 01-23-2-02-97 -h -00 rokietnik pospolity cz 548 01-23-2-02-83 -c -00 sasanka otwarta ś 616 01-23-2-02-97 -h -00 widłak jałowcowaty cz 549 01-23-2-02-84 -a -00 rokietnik pospolity cz 617 01-23-2-02-97 -j -00 rokietnik pospolity cz 550 01-23-2-02-84 -b -00 rokietnik pospolity cz 618 01-23-2-02-98 -a -00 rokietnik pospolity cz 551 01-23-2-02-84 -c -00 rokietnik pospolity cz 619 01-23-2-02-98 -c -00 rokietnik pospolity cz 552 01-23-2-02-84 -d -00 rokietnik pospolity cz 620 01-23-2-02-98 -d -00 rokietnik pospolity cz 553 01-23-2-02-85 -a -00 rokietnik pospolity cz 621 01-23-2-02-98 -g -00 rokietnik pospolity cz 554 01-23-2-02-85 -a -00 widłak jałowcowaty cz 622 01-23-2-02-98 -h -00 rokietnik pospolity cz 555 01-23-2-02-85 -b -00 rokietnik pospolity cz 623 01-23-2-02-99 -c -00 rokietnik pospolity cz 556 01-23-2-02-85 -c -00 widłak jałowcowaty cz 624 01-23-2-02-99 -c -00 widłak jałowcowaty cz 557 01-23-2-02-86 -c -00 rokietnik pospolity cz 625 01-23-2-02-99 -f -00 rokietnik pospolity cz 558 01-23-2-02-87 -c -00 rokietnik pospolity cz 626 01-23-2-02-99 -h -00 rokietnik pospolity cz 559 01-23-2-02-87 -d -00 rokietnik pospolity cz 627 01-23-2-02-99 -h -00 widłak jałowcowaty cz 560 01-23-2-02-88 -a -00 rokietnik pospolity cz 628 01-23-2-02-99 -k -00 rokietnik pospolity cz 561 01-23-2-02-88 -b -00 rokietnik pospolity cz s - ochrona ścisła 562 01-23-2-02-88 -c -00 rokietnik pospolity cz cz - ochrona częściowa 563 01-23-2-02-88 -d -00 rokietnik pospolity cz 564 01-23-2-02-88 -f -00 rokietnik pospolity cz 565 01-23-2-02-88 -g -00 rokietnik pospolity cz 566 01-23-2-02-89 -a -00 rokietnik pospolity cz 567 01-23-2-02-89 -b -00 rokietnik pospolity cz 568 01-23-2-02-89 -c -00 rokietnik pospolity cz 569 01-23-2-02-89 -d -00 rokietnik pospolity cz 570 01-23-2-02-89 -g -00 rokietnik pospolity cz 571 01-23-2-02-90 -a -00 rokietnik pospolity cz 572 01-23-2-02-90 -a -00 widłak jałowcowaty cz 573 01-23-2-02-90 -b -00 rokietnik pospolity cz 574 01-23-2-02-91 -a -00 rokietnik pospolity cz 575 01-23-2-02-91 -b -00 rokietnik pospolity cz 576 01-23-2-02-91 -d -00 rokietnik pospolity cz 577 01-23-2-02-91 -d -00 widłak jałowcowaty cz 578 01-23-2-02-91 -f -00 rokietnik pospolity cz 579 01-23-2-02-92 -a -00 rokietnik pospolity cz 580 01-23-2-02-92 -a -00 widłak jałowcowaty cz 581 01-23-2-02-92 -c -00 rokietnik pospolity cz 582 01-23-2-02-92 -c -00 widłak jałowcowaty cz 583 01-23-2-02-93 -a -00 rokietnik pospolity cz 584 01-23-2-02-93 -b -00 widłak jałowcowaty cz 585 01-23-2-02-93 -d -00 rokietnik pospolity cz 586 01-23-2-02-93 -f -00 rokietnik pospolity cz 587 01-23-2-02-93 -h -00 rokietnik pospolity cz 588 01-23-2-02-93 -h -00 widłak jałowcowaty cz 589 01-23-2-02-93 -i -00 rokietnik pospolity cz 590 01-23-2-02-94 -a -00 rokietnik pospolity cz 591 01-23-2-02-94 -b -00 kosaciec syberyjski ś 592 01-23-2-02-94 -b -00 rokietnik pospolity cz 593 01-23-2-02-94 -c -00 rokietnik pospolity cz 594 01-23-2-02-94 -d -00 kosaciec syberyjski ś 595 01-23-2-02-94 -d -00 rokietnik pospolity cz 596 01-23-2-02-94 -f -00 rokietnik pospolity cz 597 01-23-2-02-95 -a -00 rokietnik pospolity cz 598 01-23-2-02-95 -b -00 rokietnik pospolity cz 599 01-23-2-02-96 -a -00 rokietnik pospolity cz 600 01-23-2-02-96 -b -00 rokietnik pospolity cz 601 01-23-2-02-96 -c -00 rokietnik pospolity cz 602 01-23-2-02-96 -f -00 rokietnik pospolity cz 603 01-23-2-02-96 -h -00 rokietnik pospolity cz 604 01-23-2-02-96 -i -00 rokietnik pospolity cz 605 01-23-2-02-96 -j -00 rokietnik pospolity cz

175

Załącznik 2. Wykaz stanowisk chronionych porostów w Nadleśnictwie Rajgród

Stat. Stat. Lp. Adres leśny Gatunek Lp. Adres leśny Gatunek ochr. ochr. 1 2 3 4 1 2 3 4 Obręb Grajewo Obręb Rajgród 1 01-23-1-05-77 -f -00 chrobotek leśny cz 1 01-23-2-01-131 -a -00 chrobotek leśny cz 2 01-23-1-06-192 -f -00 chrobotek leśny cz 2 01-23-2-02-103 -b -00 chrobotek leśny cz 3 01-23-1-06-200 -b -00 chrobotek leśny cz 4 01-23-1-06-200 -f -00 chrobotek leśny cz 5 01-23-1-06-201 -h -00 chrobotek leśny cz 6 01-23-1-06-201 -j -00 chrobotek leśny cz 7 01-23-1-06-202 -f -00 chrobotek leśny cz 8 01-23-1-06-203 -g -00 chrobotek leśny cz 9 01-23-1-06-207 -g -00 chrobotek leśny cz 10 01-23-1-06-209 -a -00 chrobotek leśny cz 11 01-23-1-06-216 -b -00 chrobotek leśny cz 12 01-23-1-06-217 -a -00 chrobotek leśny cz 13 01-23-1-06-222 -f -00 chrobotek leśny cz 14 01-23-1-06-236 -b -00 chrobotek leśny cz 15 01-23-1-06-245 -b -00 chrobotek leśny cz 16 01-23-1-07-153 -b -00 chrobotek leśny cz 17 01-23-1-07-153 -c -00 chrobotek leśny cz 18 01-23-1-07-163 -a -00 chrobotek leśny cz 19 01-23-1-07-164 -j -00 chrobotek leśny cz 20 01-23-1-07-165 -b -00 chrobotek leśny cz 21 01-23-1-07-168 -a -00 chrobotek leśny cz 22 01-23-1-07-168 -f -00 chrobotek leśny cz 23 01-23-1-07-168 -g -00 chrobotek leśny cz 24 01-23-1-07-168 -h -00 chrobotek leśny cz 25 01-23-1-07-168 -i -00 chrobotek leśny cz 26 01-23-1-07-169 -j -00 chrobotek leśny cz 27 01-23-1-07-169 -k -00 chrobotek leśny cz 28 01-23-1-07-169 -p -00 chrobotek leśny cz 29 01-23-1-07-169 -s -00 chrobotek leśny cz 30 01-23-1-07-169A -g -00 chrobotek leśny cz 31 01-23-1-07-169A -h -00 chrobotek leśny cz 32 01-23-1-07-169A -i -00 chrobotek leśny cz 33 01-23-1-07-169A -l -00 chrobotek leśny cz 34 01-23-1-07-169A -n -00 chrobotek leśny cz 35 01-23-1-07-169A -t -00 chrobotek leśny cz 36 01-23-1-07-169A -y -00 chrobotek leśny cz 37 01-23-1-07-170 -n -00 chrobotek leśny cz 38 01-23-1-07-171 -f -00 chrobotek leśny cz 39 01-23-1-07-171 -g -00 chrobotek leśny cz 40 01-23-1-07-174 -b -00 chrobotek leśny cz 41 01-23-1-07-175 -i -00 chrobotek leśny cz 42 01-23-1-07-175 -j -00 chrobotek leśny cz 43 01-23-1-07-176 -c -00 chrobotek leśny cz 44 01-23-1-07-176 -d -00 chrobotek leśny cz 45 01-23-1-07-176 -f -00 chrobotek leśny cz 46 01-23-1-07-176 -h -00 chrobotek leśny cz 47 01-23-1-07-177 -d -00 chrobotek leśny cz 48 01-23-1-07-177 -g -00 chrobotek leśny cz 49 01-23-1-07-178 -a -00 chrobotek leśny cz 50 01-23-1-07-178 -b -00 chrobotek leśny cz 51 01-23-1-07-178 -c -00 chrobotek leśny cz 52 01-23-1-07-178 -f -00 chrobotek leśny cz 53 01-23-1-07-178 -g -00 chrobotek leśny cz 54 01-23-1-07-178 -k -00 chrobotek leśny cz 55 01-23-1-07-179 -i -00 chrobotek leśny cz 56 01-23-1-07-179 -j -00 chrobotek leśny cz 57 01-23-1-07-180 -a -00 chrobotek leśny cz 58 01-23-1-07-180 -b -00 chrobotek leśny cz 59 01-23-1-07-183 -a -00 chrobotek leśny cz 60 01-23-1-07-183 -k -00 chrobotek leśny cz 61 01-23-1-07-185 -d -00 chrobotek leśny cz 62 01-23-1-09-2 -h -00 chrobotek leśny cz 63 01-23-1-09-3 -c -00 chrobotek leśny cz 64 01-23-1-09-3 -d -00 chrobotek leśny cz

176

Załącznik 3. Wykaz stanowisk chronionych zwierząt w Nadleśnictwie Rajgród

Stat. Stat. Lp. Adres leśny Gatunek Lp. Adres leśny Gatunek ochr. ochr. 1 2 3 4 1 2 3 4 Obręb Grajewo 67 01-23-1-07-168 -l -00 lelek ś 1 01-23-1-04- 20 -d -00 wydra cz 68 01-23-1-07-173 -a -00 lelek ś 2 01-23-1-04- 21 -c -00 dzięcioł średni ś 69 01-23-1-07-179 -a -00 żuraw ś 3 01-23-1-04- 28 -b -00 dzięcioł białogrzbiety ś 70 01-23-1-07-181 -c -00 żuraw ś 4 01-23-1-04- 30 -c -00 bóbr cz 71 01-23-1-07-187 -d -00 kumak nizinny ś 5 01-23-1-04- 30 -d -00 bóbr cz 72 01-23-1-06-195 -c -00 lelek ś 6 01-23-1-04- 33 -f -00 bóbr cz 73 01-23-1-06-207 -b -00 lelek ś 7 01-23-1-04- 33 -g -00 bóbr cz 74 01-23-1-06-208 -b -00 muchołówka mała ś 8 01-23-1-04- 34 -f -00 bóbr cz 75 01-23-1-06-212 -a -00 lelek ś 9 01-23-1-04- 42 -c -00 kruk cz 76 01-23-1-06-215 -b -00 dzięcioł czarny ś 10 01-23-1-04- 43 -b -00 bóbr cz 77 01-23-1-06-215 -d -00 dzięcioł czarny ś 11 01-23-1-04- 43 -c -00 bóbr cz 78 01-23-1-06-217 -c -00 dzięcioł średni ś 12 01-23-1-04- 43 -d -00 bóbr cz 79 01-23-1-06-217 -f -00 dzięcioł średni ś 13 01-23-1-04- 43 -f -00 bóbr cz 80 01-23-1-06-220 -a -00 dzięcioł średni ś 14 01-23-1-04- 43 -h -00 bóbr cz 81 01-23-1-06-223 -j -00 dzięcioł średni ś 15 01-23-1-04- 43 -l -00 bóbr cz 82 01-23-1-06-224 -a -00 dzięcioł średni ś 16 01-23-1-04- 43 -m -00 bóbr cz 83 01-23-1-06-232 -b -00 dzięcioł czarny ś 17 01-23-1-04- 43 -n -00 bóbr cz 84 01-23-1-06-232 -b -00 dzięcioł średni ś 18 01-23-1-04- 43 -p -00 bóbr cz 85 01-23-1-06-233 -d -00 dzięcioł średni ś 19 01-23-1-04- 43 -r -00 bóbr cz 86 01-23-1-06-235 -a -00 dzięcioł czarny ś 20 01-23-1-04- 43 -s -00 bóbr cz 87 01-23-1-06-243 -b -00 lerka ś 21 01-23-1-04- 43 -t -00 bóbr cz 88 01-23-1-06-244 -a -00 dzięcioł czarny ś 22 01-23-1-04- 43 -w -00 bóbr cz 89 01-23-1-06-245 -a -00 lelek ś 23 01-23-1-04- 45 -a -00 bóbr cz 90 01-23-1-06-245 -d -00 lelek ś 24 01-23-1-04- 48 -c -00 lelek ś 91 01-23-1-06-245 -g -00 lelek ś 25 01-23-1-04- 53 -a -00 bóbr cz 92 01-23-1-06-245 -h -00 lelek ś 26 01-23-1-04- 53 -b -00 bóbr cz 93 01-23-1-06-246 -d -00 dzięcioł czarny ś 27 01-23-1-04- 53 -c -00 bóbr cz 94 01-23-1-06-248 -a -00 dzięcioł czarny ś 28 01-23-1-04- 54 -a -00 bóbr cz 95 01-23-1-06-248 -a -00 lerka ś 29 01-23-1-04- 54 -b -00 bóbr cz 96 01-23-1-06-249 -g -00 dzięcioł zielonosiwy ś 30 01-23-1-04- 54 -c -00 bóbr cz 97 01-23-1-06-249 -l -00 błotniak stawowy ś 31 01-23-1-04- 55 -b -00 dzięcioł średni ś 98 01-23-1-06-250 -h -00 bąk ś 32 01-23-1-04- 55 -i -00 dzięcioł czarny ś 99 01-23-1-10-270 -a -00 żmija zygzakowata cz 33 01-23-1-04- 60 -c -00 lelek ś 100 01-23-1-10-287 -h -00 padalec zwyczajny cz 34 01-23-1-04- 60 -d -00 lelek ś 101 01-23-1-10-289 -d -00 lelek ś 35 01-23-1-04- 61 -f -00 lelek ś 102 01-23-1-11-301 -f -00 myszołów ś 36 01-23-1-04- 61 -g -00 lelek ś 103 01-23-1-11-305 -a -00 wiewiórka pospolita cz 37 01-23-1-04- 61 -h -00 puszczyk ś 104 01-23-1-11-307 -b -00 bóbr cz 38 01-23-1-05- 65 -b -00 lelek ś 105 01-23-1-11-314A -r -00 błotniak stawowy ś 39 01-23-1-04- 69 -f -00 lerka ś 106 01-23-1-11-314A -y -00 żuraw ś 40 01-23-1-04- 70 -h -00 lelek ś Obręb Rajgród 41 01-23-1-04- 71 -a -00 lelek ś 1 01-23-2-01- 4 -i -00 kumak nizinny ś 42 01-23-1-04- 71 -g -00 lelek ś 2 01-23-2-01- 5 -a -00 bóbr cz 43 01-23-1-04- 71 -h -00 lelek ś 3 01-23-2-01- 13 -a -00 dzięcioł białogrzbiety ś 44 01-23-1-04- 72 -b -00 lelek ś 4 01-23-2-01- 13 -d -00 dzięcioł białogrzbiety ś 45 01-23-1-04- 72 -h -00 lelek ś 5 01-23-2-01- 13 -g -00 dzięcioł białogrzbiety ś 46 01-23-1-04- 72 -j -00 lelek ś 6 01-23-2-01- 19 -a -00 bóbr cz 47 01-23-1-04- 73 -f -00 lelek ś 7 01-23-2-01- 19 -a -00 bóbr cz 48 01-23-1-05- 78 -g -00 lerka ś 8 01-23-2-01- 23 -b -00 lerka ś 49 01-23-1-05- 80 -f -00 żmija zygzakowata cz 9 01-23-2-01- 23 -d -00 lelek ś 50 01-23-1-05- 80 -h -00 lelek ś 10 01-23-2-01- 25 -b -00 myszołów ś 51 01-23-1-05- 81 -a -00 lelek ś 11 01-23-2-02- 49 -a -00 myszołów ś 52 01-23-1-05- 82 -h -00 puszczyk ś 12 01-23-2-02- 57 -a -00 lerka ś 53 01-23-1-05- 84 -h -00 lelek ś 13 01-23-2-02- 57 -b -00 lerka ś 54 01-23-1-05- 85 -k -00 lelek ś 14 01-23-2-02- 57 -c -00 lelek ś 55 01-23-1-05- 88 -b -00 lelek ś 15 01-23-2-02- 65 -b -00 dzięcioł czarny ś 56 01-23-1-05- 88 -c -00 myszołów ś 16 01-23-2-02- 65 -j -00 lelek ś 57 01-23-1-05- 89 -b -00 puszczyk ś 17 01-23-2-02- 65 -k -00 lelek ś 58 01-23-1-05- 89 -c -00 lelek ś 18 01-23-2-02- 65 -l -00 lelek ś 59 01-23-1-05- 93 -a -00 lelek ś 19 01-23-2-02- 66 -g -00 lelek ś 60 01-23-1-09-111 -l -00 bóbr cz 20 01-23-2-02- 67 -a -00 lerka ś 61 01-23-1-07-135 -b -00 żuraw ś 21 01-23-2-02- 72 -c -00 lerka ś 62 01-23-1-07-142 -i -00 bóbr cz 22 01-23-2-02- 73 -c -00 lerka ś 63 01-23-1-07-143 -a -00 bóbr cz 23 01-23-2-02- 73 -f -00 lelek ś 64 01-23-1-07-144 -b -00 bóbr cz 24 01-23-2-02- 74 -a -00 dzięcioł czarny ś 65 01-23-1-07-144 -b -00 derkacz ś 25 01-23-2-02- 75 -a -00 lerka ś 66 01-23-1-07-150 -g -00 lerka ś 26 01-23-2-02- 79 -b -00 dzięcioł czarny ś

177

Stat. Lp. Adres leśny Gatunek ochr. 1 2 3 4 27 01-23-2-02- 94 -c -00 wilk ś 28 01-23-2-02- 95 -a -00 wilk ś 29 01-23-2-02-118 -a -00 kumak nizinny ś s - ochrona ścisła cz - ochrona częściowa

178

Załącznik 4. Wykaz bagien na terenie Nadleśnictwa Rajgród

Lp. Lokalizacja Rodzaj powierzchni Pow.(ha) Lp. Lokalizacja Rodzaj powierzchni Pow.(ha) 1 2 3 4 1 2 3 4 Obręb Grajewo 68 01-23-1-07-142 -b -00 BAGNO 0,01 1 01-23-1-05-100 -k -00 BAGNO 0,23 69 01-23-1-07-142 -g -00 BAGNO 0,17 2 01-23-1-05-75A -a -00 BAGNO 0,03 70 01-23-1-07-143 -c -00 BAGNO 1,21 3 01-23-1-05-75A -d -00 BAGNO 0,09 71 01-23-1-07-143 -i -00 BAGNO 1,46 4 01-23-1-06-222 -c -00 BAGNO 1,64 72 01-23-1-07-144 -b -00 BAGNO 4,52 5 01-23-1-06-223 -w -00 BAGNO 1,42 73 01-23-1-07-161 -f -00 BAGNO 0,60 6 01-23-1-06-227 -k -00 BAGNO 3,46 74 01-23-1-07-164 -f -00 BAGNO 0,12 7 01-23-1-06-228 -c -00 BAGNO 4,70 75 01-23-1-07-168 -m -00 BAGNO 0,28 8 01-23-1-06-230 -h -00 BAGNO 0,96 76 01-23-1-07-169 -l -00 BAGNO 1,40 9 01-23-1-06-249 -k -00 BAGNO 10,09 77 01-23-1-07-169 -r -00 BAGNO 0,30 10 01-23-1-06-249 -l -00 BAGNO 1,64 78 01-23-1-07-169A -p -00 BAGNO 0,40 11 01-23-1-06-250 -c -00 BAGNO 0,26 79 01-23-1-07-179 -d -00 BAGNO 0,79 12 01-23-1-06-250 -d -00 BAGNO 0,58 80 01-23-1-07-179 -g -00 BAGNO 10,41 13 01-23-1-06-250 -g -00 BAGNO 1,33 81 01-23-1-07-180 -i -00 BAGNO 8,75 14 01-23-1-06-250 -h -00 BAGNO 0,83 82 01-23-1-07-180 -p -00 BAGNO 9,03 15 01-23-1-06-250 -i -00 BAGNO 0,89 83 01-23-1-07-181 -c -00 BAGNO 11,82 16 01-23-1-06-250 -j -00 BAGNO 2,47 84 01-23-1-07-181 -k -00 BAGNO 0,34 17 01-23-1-07-132 -a -00 BAGNO 48,51 85 01-23-1-07-181 -m -00 BAGNO 1,46 18 01-23-1-07-132 -f -00 BAGNO 3,57 86 01-23-1-07-182 -d -00 BAGNO 2,37 19 01-23-1-07-133 -a -00 BAGNO 68,69 87 01-23-1-07-182 -g -00 BAGNO 0,31 20 01-23-1-07-134 -a -00 BAGNO 2,65 88 01-23-1-07-182 -i -00 BAGNO 0,44 21 01-23-1-07-135 -a -00 BAGNO 1,04 89 01-23-1-07-183 -c -00 BAGNO 2,10 22 01-23-1-07-135 -c -00 BAGNO 1,41 90 01-23-1-07-183 -i -00 BAGNO 0,75 23 01-23-1-07-136 -a -00 BAGNO 44,72 91 01-23-1-07-183 -j -00 BAGNO 0,98 24 01-23-1-07-138 -bx -00 BAGNO 0,03 92 01-23-1-07-183 -l -00 BAGNO 0,60 25 01-23-1-07-138 -cx -00 BAGNO 0,02 93 01-23-1-07-183 -m -00 BAGNO 0,25 26 01-23-1-07-138 -gx -00 BAGNO 0,01 94 01-23-1-07-185 -c -00 BAGNO 0,58 27 01-23-1-07-138 -l -00 BAGNO 0,60 95 01-23-1-07-187 -a -00 BAGNO 0,48 28 01-23-1-07-138 -m -00 BAGNO 0,15 96 01-23-1-07-187 -c -00 BAGNO 0,21 29 01-23-1-07-138 -x -00 BAGNO 0,22 97 01-23-1-07-187 -d -00 BAGNO 0,60 30 01-23-1-07-138A -a -00 BAGNO 0,13 98 01-23-1-07-187 -f -00 BAGNO 0,30 31 01-23-1-07-138A -b -00 BAGNO 0,11 99 01-23-1-07-188 -a -00 BAGNO 4,40 32 01-23-1-07-138A -c -00 BAGNO 0,02 100 01-23-1-07-188 -c -00 BAGNO 4,17 33 01-23-1-07-138A -h -00 BAGNO 0,06 101 01-23-1-07-189 -i -00 BAGNO 1,04 34 01-23-1-07-138A -j -00 BAGNO 0,04 102 01-23-1-07-189 -k -00 BAGNO 0,14 35 01-23-1-07-139 -b -00 BAGNO 0,22 103 01-23-1-07-189 -l -00 BAGNO 0,03 36 01-23-1-07-139 -cy -00 BAGNO 0,08 104 01-23-1-07-189 -p -00 BAGNO 4,32 37 01-23-1-07-139 -dx -00 BAGNO 1,74 105 01-23-1-07-189A -a -00 BAGNO 2,10 38 01-23-1-07-139 -h -00 BAGNO 0,11 106 01-23-1-09-111 -b -00 BAGNO 0,09 39 01-23-1-07-139 -jx -00 BAGNO 0,02 107 01-23-1-09-127 -c -00 BAGNO 0,35 40 01-23-1-07-139 -k -00 BAGNO 0,84 108 01-23-1-09-127 -d -00 BAGNO 0,49 41 01-23-1-07-139 -mx -00 BAGNO 0,13 109 01-23-1-09-2 -m -00 BAGNO 0,15 42 01-23-1-07-139 -n -00 BAGNO 0,73 110 01-23-1-09-4A -c -00 BAGNO 0,79 43 01-23-1-07-139 -p -00 BAGNO 0,09 111 01-23-1-09-6 -l -00 BAGNO 0,37 44 01-23-1-07-139 -t -00 BAGNO 0,51 112 01-23-1-09-9 -f -00 BAGNO 2,12 45 01-23-1-07-139 -tx -00 BAGNO 2,34 113 01-23-1-10-276 -f -00 BAGNO 0,44 46 01-23-1-07-139 -xx -00 BAGNO 0,10 114 01-23-1-11-13 -h -00 BAGNO 0,41 47 01-23-1-07-139 -yx -00 BAGNO 0,07 115 01-23-1-11-13 -i -00 BAGNO 0,10 48 01-23-1-07-139 -z -00 BAGNO 0,53 116 01-23-1-11-13 -r -00 BAGNO 0,25 49 01-23-1-07-140 -b -00 BAGNO 0,04 117 01-23-1-11-18 -f -00 BAGNO 0,32 50 01-23-1-07-140 -c -00 BAGNO 0,01 118 01-23-1-11-314A -a -00 BAGNO 0,37 51 01-23-1-07-140 -d -00 BAGNO 0,33 119 01-23-1-11-314A -ax -00 BAGNO 0,14 52 01-23-1-07-140 -g -00 BAGNO 0,03 120 01-23-1-11-314A -b -00 BAGNO 0,57 53 01-23-1-07-140 -i -00 BAGNO 0,38 121 01-23-1-11-314A -d -00 BAGNO 0,35 54 01-23-1-07-140 -k -00 BAGNO 0,07 122 01-23-1-11-314A -f -00 BAGNO 1,72 55 01-23-1-07-140 -l -00 BAGNO 0,17 123 01-23-1-11-314A -h -00 BAGNO 0,53 56 01-23-1-07-140 -m -00 BAGNO 0,35 124 01-23-1-11-314A -i -00 BAGNO 0,24 57 01-23-1-07-140 -n -00 BAGNO 0,14 125 01-23-1-11-314A -j -00 BAGNO 0,58 58 01-23-1-07-140 -o -00 BAGNO 0,43 126 01-23-1-11-314A -k -00 BAGNO 1,14 59 01-23-1-07-140 -p -00 BAGNO 0,08 127 01-23-1-11-314A -l -00 BAGNO 0,18 60 01-23-1-07-140 -s -00 BAGNO 0,59 128 01-23-1-11-314A -m -00 BAGNO 0,15 61 01-23-1-07-140 -t -00 BAGNO 0,48 129 01-23-1-11-314A -n -00 BAGNO 0,94 62 01-23-1-07-141 -f -00 BAGNO 0,06 130 01-23-1-11-314A -o -00 BAGNO 0,53 63 01-23-1-07-141 -h -00 BAGNO 0,59 131 01-23-1-11-314A -p -00 BAGNO 0,21 64 01-23-1-07-141 -i -00 BAGNO 3,88 132 01-23-1-11-314A -r -00 BAGNO 3,49 65 01-23-1-07-141 -l -00 BAGNO 0,44 133 01-23-1-11-314A -s -00 BAGNO 0,95 66 01-23-1-07-141 -p -00 BAGNO 0,06 134 01-23-1-11-314A -w -00 BAGNO 0,38 67 01-23-1-07-141 -r -00 BAGNO 0,01 135 01-23-1-11-314A -x -00 BAGNO 0,20

179

Lp. Lokalizacja Rodzaj powierzchni Pow.(ha) 1 2 3 4 Razem obręb Grajewo 20,23 Obręb Rajgród 1 01-23-2-01-1 -d -00 BAGNO 1,26 2 01-23-2-01-1 -g -00 BAGNO 0,25 3 01-23-2-01-1 -l -00 BAGNO 0,05 4 01-23-2-01-10 -f -00 BAGNO 0,86 5 01-23-2-01-10 -g -00 BAGNO 0,25 6 01-23-2-01-116 -a -00 BAGNO 0,27 7 01-23-2-01-11A -b -00 BAGNO 0,55 8 01-23-2-01-11A -d -00 BAGNO 0,24 9 01-23-2-01-12 -b -00 BAGNO 3,92 10 01-23-2-01-12 -d -00 BAGNO 0,52 11 01-23-2-01-133 -d -00 BAGNO 0,03 12 01-23-2-01-135 -o -00 BAGNO 0,07 13 01-23-2-01-15 -p -00 BAGNO 0,03 14 01-23-2-01-16 -g -00 BAGNO 0,68 15 01-23-2-01-19 -d -00 BAGNO 1,06 16 01-23-2-01-2 -c -00 BAGNO 2,86 17 01-23-2-01-2 -f -00 BAGNO 0,18 18 01-23-2-01-2 -m -00 BAGNO 0,28 19 01-23-2-01-23 -b -00 BAGNO 1,14 20 01-23-2-01-3 -a -00 BAGNO 0,93 21 01-23-2-01-3 -g -00 BAGNO 0,37 22 01-23-2-01-3 -i -00 BAGNO 0,23 23 01-23-2-01-36 -d -00 BAGNO 1,38 24 01-23-2-01-36 -f -00 BAGNO 3,55 25 01-23-2-01-37 -b -00 BAGNO 1,86 26 01-23-2-01-6 -g -00 BAGNO 0,30 27 01-23-2-01-6 -i -00 BAGNO 0,01 28 01-23-2-02-100 -a -00 BAGNO 2,10 29 01-23-2-02-106 -i -00 BAGNO 2,51 30 01-23-2-02-106 -l -00 BAGNO 1,49 31 01-23-2-02-111 -h -00 BAGNO 5,85 32 01-23-2-02-78 -f -00 BAGNO 2,09 33 01-23-2-02-85 -g -00 BAGNO 0,19 34 01-23-2-02-96 -k -00 BAGNO 1,81 35 01-23-2-02-97 -i -00 BAGNO 0,52 36 01-23-2-02-99 -i -00 BAGNO 0,80 37 01-23-2-02-99 -j -00 BAGNO 0,72 Razem obręb Rajgród 41,21 Ogółem Nadleśnictwo Rajgród 357,25

180

Załącznik 5. Grunty do naturalnej sukcesji w Nadleśnictwie Rajgród Lp. Lokalizacja Rodzaj powierzchni Pow. (ha) 1 2 3 4 Obręb Grajewo 1 01-23-1-07-141 -g -00 SUKCESJA 0,60 2 01-23-1-07-178 -n -00 SUKCESJA 1,80 3 01-23-1-09-111 -l -00 SUKCESJA 1,44 Razem obręb Grajewo 3,84 Obręb Rajgród 1 01-23-2-01-9 -h -00 SUKCESJA 0,75 2 01-23-2-02-106 -s -00 SUKCESJA 1,70 3 01-23-2-02-110 -h -00 SUKCESJA 1,34 4 01-23-2-02-111 -d -00 SUKCESJA 0,56 5 01-23-2-02-85 -f -00 SUKCESJA 0,55 6 01-23-2-02-96 -g -00 SUKCESJA 0,66 Razem obręb Rajgród 5,56

Ogółem Nadleśnictwo Rajgród 9,40

181

Załącznik 6. Wykaz drzewostanów bez zabiegów gospodarczych

Lp. Lokalizacja Rodzaj powierzchni Pow. (ha) Lp. Lokalizacja Rodzaj powierzchni Pow. (ha) 1 2 3 4 1 2 3 4 Obręb Grajewo 68 01-23-1-04-33 -g -00 D-STAN 0,87 1 01-23-1-09-1 -b -00 D-STAN 4,31 69 01-23-1-04-33 -j -00 D-STAN 0,27 2 01-23-1-09-2 -d -00 D-STAN 1,61 70 01-23-1-04-34 -c -00 D-STAN 0,72 3 01-23-1-09-2 -h -00 D-STAN 3,13 71 01-23-1-04-34 -d -00 D-STAN 4,66 4 01-23-1-09-2 -n -00 D-STAN 2,72 72 01-23-1-04-34 -f -00 D-STAN 2,14 5 01-23-1-09-3 -a -00 D-STAN 0,37 73 01-23-1-04-34 -g -00 D-STAN 4,66 6 01-23-1-09-5 -f -00 D-STAN 0,20 74 01-23-1-04-35 -i -00 D-STAN 0,98 7 01-23-1-09-5A -a -00 D-STAN 0,28 75 01-23-1-04-36 -l -00 D-STAN 0,76 8 01-23-1-09-6 -a -00 D-STAN 1,05 76 01-23-1-04-43 -b -00 D-STAN 4,55 9 01-23-1-09-6 -b -00 D-STAN 0,64 77 01-23-1-04-43 -c -00 D-STAN 2,91 10 01-23-1-09-6 -g -00 D-STAN 3,54 78 01-23-1-04-43 -d -00 D-STAN 2,36 11 01-23-1-09-7 -i -00 D-STAN 0,64 79 01-23-1-04-43 -f -00 D-STAN 3,65 12 01-23-1-09-7 -j -00 D-STAN 3,30 80 01-23-1-04-43 -h -00 D-STAN 2,07 13 01-23-1-09-7 -l -00 D-STAN 1,40 81 01-23-1-04-43 -l -00 D-STAN 0,59 14 01-23-1-09-8 -b -00 D-STAN 1,56 82 01-23-1-04-43 -m -00 D-STAN 1,58 15 01-23-1-09-8 -d -00 D-STAN 0,96 83 01-23-1-04-43 -n -00 D-STAN 0,19 16 01-23-1-09-8 -m -00 D-STAN 1,19 84 01-23-1-04-43 -p -00 D-STAN 0,79 17 01-23-1-09-8 -n -00 D-STAN 1,03 85 01-23-1-04-43 -r -00 D-STAN 0,72 18 01-23-1-09-8 -r -00 D-STAN 5,52 86 01-23-1-04-43 -s -00 D-STAN 0,78 19 01-23-1-09-9 -a -00 D-STAN 0,28 87 01-23-1-04-43 -t -00 D-STAN 1,27 20 01-23-1-09-9 -d -00 D-STAN 10,57 88 01-23-1-04-43 -w -00 D-STAN 0,55 21 01-23-1-09-9 -g -00 D-STAN 0,60 89 01-23-1-04-44 -a -00 D-STAN 0,78 22 01-23-1-09-9 -h -00 D-STAN 0,54 90 01-23-1-04-44 -k -00 D-STAN 2,27 23 01-23-1-09-10 -b -00 D-STAN 0,85 91 01-23-1-04-45 -a -00 D-STAN 2,03 24 01-23-1-09-10 -d -00 D-STAN 0,57 92 01-23-1-04-45 -d -00 D-STAN 0,28 25 01-23-1-11-13 -b -00 D-STAN 10,93 93 01-23-1-04-45 -f -00 D-STAN 1,53 26 01-23-1-11-17 -i -00 D-STAN 0,17 94 01-23-1-04-46 -m -00 D-STAN 0,44 27 01-23-1-04-22 -h -00 D-STAN 5,54 95 01-23-1-04-46 -n -00 D-STAN 1,48 28 01-23-1-04-22 -j -00 D-STAN 2,44 96 01-23-1-04-52 -c -00 D-STAN 6,06 29 01-23-1-04-22 -k -00 D-STAN 0,73 97 01-23-1-04-53 -a -00 D-STAN 14,22 30 01-23-1-04-23 -c -00 D-STAN 4,24 98 01-23-1-04-53 -b -00 D-STAN 3,58 31 01-23-1-04-23 -d -00 D-STAN 12,01 99 01-23-1-04-53 -c -00 D-STAN 5,07 32 01-23-1-04-24 -a -00 D-STAN 2,35 100 01-23-1-04-54 -a -00 D-STAN 3,74 33 01-23-1-04-24 -b -00 D-STAN 9,35 101 01-23-1-04-54 -b -00 D-STAN 9,59 34 01-23-1-04-24 -c -00 D-STAN 5,05 102 01-23-1-04-54 -c -00 D-STAN 4,07 35 01-23-1-04-24 -d -00 D-STAN 2,54 103 01-23-1-04-54 -d -00 D-STAN 1,23 36 01-23-1-04-24 -f -00 D-STAN 1,40 104 01-23-1-04-54 -f -00 D-STAN 1,73 37 01-23-1-04-24 -g -00 D-STAN 2,78 105 01-23-1-04-59 -d -00 D-STAN 0,33 38 01-23-1-04-24 -h -00 D-STAN 3,98 106 01-23-1-04-61 -d -00 D-STAN 3,56 39 01-23-1-04-24 -i -00 D-STAN 3,14 107 01-23-1-05-63 -a -00 D-STAN 3,07 40 01-23-1-04-24 -j -00 D-STAN 5,31 108 01-23-1-05-63 -p -00 D-STAN 4,98 41 01-23-1-04-24 -k -00 D-STAN 6,40 109 01-23-1-05-63 -r -00 D-STAN 1,59 42 01-23-1-04-24 -l -00 D-STAN 2,66 110 01-23-1-04-69 -k -00 D-STAN 0,70 43 01-23-1-04-24 -m -00 D-STAN 2,94 111 01-23-1-05-75B -f -00 D-STAN 0,51 44 01-23-1-04-24 -n -00 D-STAN 1,63 112 01-23-1-05-76 -a -00 D-STAN 1,21 45 01-23-1-04-25 -a -00 D-STAN 1,94 113 01-23-1-05-76 -b -00 D-STAN 12,17 46 01-23-1-04-25 -c -00 D-STAN 4,40 114 01-23-1-05-76 -g -00 D-STAN 1,62 47 01-23-1-04-25 -f -00 D-STAN 9,91 115 01-23-1-05-77 -b -00 D-STAN 1,00 48 01-23-1-04-25 -g -00 D-STAN 0,84 116 01-23-1-05-77 -f -00 D-STAN 1,79 49 01-23-1-04-25 -h -00 D-STAN 0,64 117 01-23-1-05-77 -g -00 D-STAN 3,03 50 01-23-1-04-25 -k -00 D-STAN 2,34 118 01-23-1-05-77 -h -00 D-STAN 2,91 51 01-23-1-04-25 -l -00 D-STAN 1,07 119 01-23-1-05-78 -f -00 D-STAN 0,57 52 01-23-1-04-25 -o -00 D-STAN 4,67 120 01-23-1-05-86 -c -00 D-STAN 1,15 53 01-23-1-04-25 -p -00 D-STAN 1,12 121 01-23-1-05-91 -c -00 D-STAN 1,29 54 01-23-1-04-25 -r -00 D-STAN 1,83 122 01-23-1-05-92 -c -00 D-STAN 0,96 55 01-23-1-04-26 -a -00 D-STAN 8,03 123 01-23-1-05-95 -h -00 D-STAN 0,41 56 01-23-1-04-26 -b -00 D-STAN 0,96 124 01-23-1-05-96 -i -00 D-STAN 3,34 57 01-23-1-04-26 -c -00 D-STAN 1,93 125 01-23-1-05-96 -n -00 D-STAN 0,59 58 01-23-1-04-26 -d -00 D-STAN 7,58 126 01-23-1-05-98 -b -00 D-STAN 5,09 59 01-23-1-04-26 -f -00 D-STAN 4,84 127 01-23-1-05-101 -b -00 D-STAN 0,84 60 01-23-1-04-26 -l -00 D-STAN 0,68 128 01-23-1-05-101 -j -00 D-STAN 0,75 61 01-23-1-04-27 -a -00 D-STAN 12,58 129 01-23-1-05-101 -k -00 D-STAN 0,90 62 01-23-1-04-27 -b -00 D-STAN 6,33 130 01-23-1-05-103 -c -00 D-STAN 2,78 63 01-23-1-04-27 -c -00 D-STAN 2,39 131 01-23-1-05-103 -g -00 D-STAN 1,65 64 01-23-1-04-30 -c -00 D-STAN 16,53 132 01-23-1-05-103 -i -00 D-STAN 1,53 65 01-23-1-04-30 -d -00 D-STAN 0,70 133 01-23-1-05-105 -a -00 D-STAN 4,39 66 01-23-1-04-30 -f -00 D-STAN 1,95 134 01-23-1-05-107 -d -00 D-STAN 1,48 67 01-23-1-04-33 -f -00 D-STAN 1,50 135 01-23-1-05-107 -f -00 D-STAN 1,67

182

Lp. Lokalizacja Rodzaj powierzchni Pow. (ha) Lp. Lokalizacja Rodzaj powierzchni Pow. (ha) 1 2 3 4 1 2 3 4 136 01-23-1-05-107 -g -00 D-STAN 1,83 206 01-23-1-07-148 -a -00 D-STAN 6,47 137 01-23-1-09-109 -a -00 D-STAN 3,82 207 01-23-1-07-149 -b -00 D-STAN 3,07 138 01-23-1-09-109 -b -00 D-STAN 0,52 208 01-23-1-07-149 -c -00 D-STAN 0,71 139 01-23-1-09-109 -c -00 D-STAN 5,81 209 01-23-1-07-163 -c -00 D-STAN 1,79 140 01-23-1-09-109 -d -00 D-STAN 0,98 210 01-23-1-07-164 -l -00 D-STAN 3,09 141 01-23-1-09-109 -g -00 D-STAN 0,61 211 01-23-1-07-171 -f -00 D-STAN 0,56 142 01-23-1-09-109 -h -00 D-STAN 1,74 212 01-23-1-07-179 -o -00 D-STAN 1,94 143 01-23-1-09-111 -a -00 D-STAN 1,87 213 01-23-1-07-180 -b -00 D-STAN 2,99 144 01-23-1-09-111 -t -00 D-STAN 1,86 214 01-23-1-07-181 -b -00 D-STAN 2,08 145 01-23-1-09-111A -a -00 D-STAN 0,40 215 01-23-1-07-181 -d -00 D-STAN 1,33 146 01-23-1-09-111A -b -00 D-STAN 1,17 216 01-23-1-07-181 -g -00 D-STAN 6,20 147 01-23-1-09-111A -g -00 D-STAN 0,68 217 01-23-1-07-182 -a -00 D-STAN 1,61 148 01-23-1-09-111B -a -00 D-STAN 0,52 218 01-23-1-07-182 -b -00 D-STAN 9,91 149 01-23-1-09-111B -b -00 D-STAN 0,57 219 01-23-1-07-182 -h -00 D-STAN 1,78 150 01-23-1-09-112 -b -00 D-STAN 0,98 220 01-23-1-07-182 -j -00 D-STAN 2,58 151 01-23-1-09-112 -d -00 D-STAN 1,19 221 01-23-1-07-183 -d -00 D-STAN 4,15 152 01-23-1-09-112 -j -00 D-STAN 1,40 222 01-23-1-07-184 -a -00 D-STAN 3,74 153 01-23-1-09-112 -l -00 D-STAN 0,47 223 01-23-1-07-185 -i -00 D-STAN 2,01 154 01-23-1-09-113 -b -00 D-STAN 24,99 224 01-23-1-07-186 -a -00 D-STAN 3,79 155 01-23-1-09-113 -c -00 D-STAN 2,22 225 01-23-1-07-187 -b -00 D-STAN 13,25 156 01-23-1-09-117 -a -00 D-STAN 2,70 226 01-23-1-07-188 -b -00 D-STAN 1,79 157 01-23-1-09-117 -c -00 D-STAN 0,68 227 01-23-1-07-188 -d -00 D-STAN 3,15 158 01-23-1-09-120 -a -00 D-STAN 1,14 228 01-23-1-07-189 -f -00 D-STAN 3,75 159 01-23-1-09-123 -d -00 D-STAN 4,47 229 01-23-1-07-189 -j -00 D-STAN 1,58 160 01-23-1-09-128 -c -00 D-STAN 4,57 230 01-23-1-07-189 -m -00 D-STAN 2,13 161 01-23-1-07-132 -b -00 D-STAN 16,44 231 01-23-1-06-194 -a -00 D-STAN 4,45 162 01-23-1-07-132 -c -00 D-STAN 13,72 232 01-23-1-06-194 -c -00 D-STAN 5,16 163 01-23-1-07-132 -d -00 D-STAN 1,29 233 01-23-1-06-194 -d -00 D-STAN 5,63 164 01-23-1-07-133 -b -00 D-STAN 1,55 234 01-23-1-06-194 -f -00 D-STAN 4,37 165 01-23-1-07-134 -b -00 D-STAN 15,77 235 01-23-1-06-200 -g -00 D-STAN 1,06 166 01-23-1-07-134 -c -00 D-STAN 9,73 236 01-23-1-06-200 -h -00 D-STAN 1,13 167 01-23-1-07-135 -b -00 D-STAN 44,06 237 01-23-1-06-200 -k -00 D-STAN 6,45 168 01-23-1-07-136 -b -00 D-STAN 3,64 238 01-23-1-06-200 -l -00 D-STAN 0,62 169 01-23-1-07-136 -c -00 D-STAN 7,32 239 01-23-1-06-201 -k -00 D-STAN 1,30 170 01-23-1-07-137 -b -00 D-STAN 3,01 240 01-23-1-06-201 -l -00 D-STAN 0,80 171 01-23-1-07-137 -i -00 D-STAN 4,19 241 01-23-1-06-205 -f -00 D-STAN 5,66 172 01-23-1-07-137 -m -00 D-STAN 0,49 242 01-23-1-06-208 -j -00 D-STAN 1,03 173 01-23-1-07-137 -s -00 D-STAN 0,71 243 01-23-1-06-212 -d -00 D-STAN 1,05 174 01-23-1-07-138 -c -00 D-STAN 0,68 244 01-23-1-06-220 -a -00 D-STAN 9,85 175 01-23-1-07-138 -d -00 D-STAN 0,27 245 01-23-1-06-220 -c -00 D-STAN 2,83 176 01-23-1-07-138 -n -00 D-STAN 0,14 246 01-23-1-06-220 -d -00 D-STAN 0,96 177 01-23-1-07-138 -o -00 D-STAN 1,45 247 01-23-1-06-221 -g -00 D-STAN 0,70 178 01-23-1-07-138 -p -00 D-STAN 1,14 248 01-23-1-06-223 -d -00 D-STAN 1,03 179 01-23-1-07-138 -r -00 D-STAN 0,55 249 01-23-1-06-223 -n -00 D-STAN 2,99 180 01-23-1-07-138 -ax -00 D-STAN 0,33 250 01-23-1-06-223 -r -00 D-STAN 2,51 181 01-23-1-07-138A -f -00 D-STAN 4,22 251 01-23-1-06-223 -s -00 D-STAN 2,78 182 01-23-1-07-139 -a -00 D-STAN 1,76 252 01-23-1-06-223 -t -00 D-STAN 0,94 183 01-23-1-07-139 -f -00 D-STAN 1,57 253 01-23-1-06-225 -d -00 D-STAN 9,22 184 01-23-1-07-139 -g -00 D-STAN 0,24 254 01-23-1-06-225 -k -00 D-STAN 1,90 185 01-23-1-07-139 -i -00 D-STAN 0,32 255 01-23-1-06-226 -n -00 D-STAN 1,10 186 01-23-1-07-139 -m -00 D-STAN 0,80 256 01-23-1-06-227 -h -00 D-STAN 1,22 187 01-23-1-07-139 -bx -00 D-STAN 3,39 257 01-23-1-06-233 -a -00 D-STAN 1,98 188 01-23-1-07-139 -hx -00 D-STAN 1,77 258 01-23-1-06-233 -b -00 D-STAN 2,40 189 01-23-1-07-139 -lx -00 D-STAN 2,76 259 01-23-1-06-234 -a -00 D-STAN 1,36 190 01-23-1-07-139 -rx -00 D-STAN 0,01 260 01-23-1-06-235 -d -00 D-STAN 1,12 191 01-23-1-07-139 -sx -00 D-STAN 2,38 261 01-23-1-06-236 -c -00 D-STAN 1,27 192 01-23-1-07-140 -f -00 D-STAN 3,06 262 01-23-1-06-241 -c -00 D-STAN 1,84 193 01-23-1-07-140 -h -00 D-STAN 34,53 263 01-23-1-06-242 -a -00 D-STAN 1,69 194 01-23-1-07-140 -j -00 D-STAN 0,16 264 01-23-1-06-246 -a -00 D-STAN 0,31 195 01-23-1-07-140 -r -00 D-STAN 0,46 265 01-23-1-06-249 -g -00 D-STAN 9,77 196 01-23-1-07-141 -a -00 D-STAN 0,82 266 01-23-1-06-250 -k -00 D-STAN 3,13 197 01-23-1-07-141 -c -00 D-STAN 11,62 267 01-23-1-11-296 -b -00 D-STAN 0,90 198 01-23-1-07-141 -d -00 D-STAN 5,64 268 01-23-1-11-296 -c -00 D-STAN 0,52 199 01-23-1-07-141 -j -00 D-STAN 0,87 269 01-23-1-11-297 -a -00 D-STAN 29,50 200 01-23-1-07-141 -m -00 D-STAN 0,40 270 01-23-1-11-297 -b -00 D-STAN 3,01 201 01-23-1-07-142 -a -00 D-STAN 4,89 271 01-23-1-11-298 -a -00 D-STAN 14,03 202 01-23-1-07-142 -i -00 D-STAN 5,10 272 01-23-1-11-298 -b -00 D-STAN 4,27 203 01-23-1-07-143 -a -00 D-STAN 8,61 273 01-23-1-11-298 -c -00 D-STAN 4,65 204 01-23-1-07-143 -h -00 D-STAN 3,07 274 01-23-1-11-298 -d -00 D-STAN 1,36 205 01-23-1-07-144 -a -00 D-STAN 0,35 275 01-23-1-11-298 -f -00 D-STAN 3,64

183

Lp. Lokalizacja Rodzaj powierzchni Pow. (ha) Lp. Lokalizacja Rodzaj powierzchni Pow. (ha) 1 2 3 4 1 2 3 4 276 01-23-1-11-298 -g -00 D-STAN 1,38 34 01-23-2-01-22 -b -00 D-STAN 15,95 277 01-23-1-11-298 -h -00 D-STAN 1,40 35 01-23-2-01-22 -h -00 D-STAN 1,11 278 01-23-1-11-299 -a -00 D-STAN 2,04 36 01-23-2-01-23 -a -00 D-STAN 13,84 279 01-23-1-11-299 -b -00 D-STAN 4,13 37 01-23-2-01-24 -c -00 D-STAN 4,99 280 01-23-1-11-299 -c -00 D-STAN 3,66 38 01-23-2-01-25 -b -00 D-STAN 0,55 281 01-23-1-11-299 -d -00 D-STAN 1,32 39 01-23-2-01-25 -d -00 D-STAN 1,87 282 01-23-1-11-299 -f -00 D-STAN 8,76 40 01-23-2-01-25 -f -00 D-STAN 1,54 283 01-23-1-11-299 -g -00 D-STAN 1,38 41 01-23-2-01-25 -h -00 D-STAN 0,71 284 01-23-1-11-300 -a -00 D-STAN 8,57 42 01-23-2-01-25 -j -00 D-STAN 0,62 285 01-23-1-11-300 -b -00 D-STAN 2,70 43 01-23-2-01-25 -k -00 D-STAN 6,21 286 01-23-1-11-300 -c -00 D-STAN 3,62 44 01-23-2-01-36 -g -00 D-STAN 0,94 287 01-23-1-11-300 -d -00 D-STAN 8,36 45 01-23-2-01-37 -a -00 D-STAN 7,39 288 01-23-1-11-302 -d -00 D-STAN 0,89 46 01-23-2-01-37 -j -00 D-STAN 0,64 289 01-23-1-11-303 -g -00 D-STAN 2,62 47 01-23-2-01-37 -k -00 D-STAN 0,70 290 01-23-1-11-304 -c -00 D-STAN 1,61 48 01-23-2-01-38 -a -00 D-STAN 3,13 291 01-23-1-11-304 -d -00 D-STAN 1,65 49 01-23-2-01-38 -b -00 D-STAN 2,86 292 01-23-1-11-306 -b -00 D-STAN 1,27 50 01-23-2-01-38 -c -00 D-STAN 1,59 293 01-23-1-11-307 -b -00 D-STAN 9,34 51 01-23-2-02-54 -f -00 D-STAN 2,45 294 01-23-1-11-307 -c -00 D-STAN 12,43 52 01-23-2-02-56 -h -00 D-STAN 1,87 295 01-23-1-11-308 -a -00 D-STAN 6,25 53 01-23-2-02-62 -c -00 D-STAN 1,52 296 01-23-1-11-308 -b -00 D-STAN 1,62 54 01-23-2-02-64 -b -00 D-STAN 1,68 297 01-23-1-11-308 -c -00 D-STAN 6,55 55 01-23-2-02-64 -c -00 D-STAN 3,78 298 01-23-1-11-308 -d -00 D-STAN 1,62 56 01-23-2-02-64 -d -00 D-STAN 0,02 299 01-23-1-11-308 -f -00 D-STAN 3,12 57 01-23-2-02-72 -a -00 D-STAN 0,86 300 01-23-1-11-309 -a -00 D-STAN 7,92 58 01-23-2-02-72 -b -00 D-STAN 4,39 301 01-23-1-11-310 -a -00 D-STAN 5,97 59 01-23-2-02-74 -a -00 D-STAN 4,94 302 01-23-1-11-310 -b -00 D-STAN 3,32 60 01-23-2-02-74 -b -00 D-STAN 21,20 303 01-23-1-11-311 -a -00 D-STAN 1,63 61 01-23-2-02-75 -c -00 D-STAN 1,45 304 01-23-1-11-311 -b -00 D-STAN 4,13 62 01-23-2-02-77 -c -00 D-STAN 2,87 305 01-23-1-11-311 -d -00 D-STAN 1,13 63 01-23-2-02-79 -c -00 D-STAN 1,49 306 01-23-1-11-312 -a -00 D-STAN 8,08 64 01-23-2-02-80 -c -00 D-STAN 1,52 307 01-23-1-11-313 -d -00 D-STAN 1,23 65 01-23-2-02-91 -b -00 D-STAN 3,30 308 01-23-1-11-314A -t -00 D-STAN 1,49 66 01-23-2-02-91 -c -00 D-STAN 1,24 309 01-23-1-11-317 -c -00 D-STAN 4,06 67 01-23-2-02-92 -a -00 D-STAN 9,91 310 01-23-1-11-318 -c -00 D-STAN 9,22 68 01-23-2-02-92 -c -00 D-STAN 4,79 Razem obręb Grajewo 1076,12 69 01-23-2-02-93 -f -00 D-STAN 2,14 Obręb Rajgród 70 01-23-2-02-93 -i -00 D-STAN 0,26 1 01-23-2-01-1 -i -00 D-STAN 4,67 71 01-23-2-02-94 -f -00 D-STAN 0,54 2 01-23-2-01-1 -p -00 D-STAN 0,01 72 01-23-2-02-96 -c -00 D-STAN 7,73 3 01-23-2-01-2 -o -00 D-STAN 5,52 73 01-23-2-02-96 -d -00 D-STAN 2,10 4 01-23-2-01-3 -f -00 D-STAN 2,05 74 01-23-2-02-96 -l -00 D-STAN 0,66 5 01-23-2-01-3 -h -00 D-STAN 6,85 75 01-23-2-02-97 -h -00 D-STAN 0,79 6 01-23-2-01-4 -h -00 D-STAN 0,89 76 01-23-2-02-98 -f -00 D-STAN 3,89 7 01-23-2-01-6 -b -00 D-STAN 2,58 77 01-23-2-02-100 -f -00 D-STAN 0,42 8 01-23-2-01-6 -c -00 D-STAN 0,70 78 01-23-2-02-100 -g -00 D-STAN 0,46 9 01-23-2-01-7 -c -00 D-STAN 1,59 79 01-23-2-02-100 -h -00 D-STAN 0,46 10 01-23-2-01-7 -f -00 D-STAN 7,61 80 01-23-2-02-100 -i -00 D-STAN 0,49 11 01-23-2-01-7 -g -00 D-STAN 2,11 81 01-23-2-02-100 -j -00 D-STAN 0,47 12 01-23-2-01-7 -i -00 D-STAN 4,47 82 01-23-2-02-100 -k -00 D-STAN 0,51 13 01-23-2-01-7 -j -00 D-STAN 1,41 83 01-23-2-02-101 -h -00 D-STAN 0,62 14 01-23-2-01-8 -a -00 D-STAN 12,63 84 01-23-2-02-102 -j -00 D-STAN 1,76 15 01-23-2-01-8 -b -00 D-STAN 3,64 85 01-23-2-02-102 -m -00 D-STAN 0,31 16 01-23-2-01-9 -a -00 D-STAN 4,51 86 01-23-2-02-103 -b -00 D-STAN 0,69 17 01-23-2-01-10 -a -00 D-STAN 0,56 87 01-23-2-02-104 -k -00 D-STAN 9,87 18 01-23-2-01-10 -h -00 D-STAN 0,15 88 01-23-2-02-104 -m -00 D-STAN 4,66 19 01-23-2-01-11 -a -00 D-STAN 3,57 89 01-23-2-02-104 -n -00 D-STAN 0,88 20 01-23-2-01-11 -b -00 D-STAN 4,92 90 01-23-2-02-104 -o -00 D-STAN 0,69 21 01-23-2-01-11 -c -00 D-STAN 0,74 91 01-23-2-02-105 -a -00 D-STAN 0,97 22 01-23-2-01-11 -d -00 D-STAN 1,47 92 01-23-2-02-106 -a -00 D-STAN 5,94 23 01-23-2-01-14 -i -00 D-STAN 1,49 93 01-23-2-02-106 -b -00 D-STAN 0,59 24 01-23-2-01-15 -a -00 D-STAN 9,60 94 01-23-2-02-106 -h -00 D-STAN 1,25 25 01-23-2-01-15 -n -00 D-STAN 1,56 95 01-23-2-02-106 -p -00 D-STAN 0,62 26 01-23-2-01-17 -c -00 D-STAN 0,30 96 01-23-2-02-106 -t -00 D-STAN 0,19 27 01-23-2-01-18 -a -00 D-STAN 7,42 97 01-23-2-02-108 -h -00 D-STAN 0,84 28 01-23-2-01-18 -b -00 D-STAN 1,84 98 01-23-2-02-109 -n -00 D-STAN 6,40 29 01-23-2-01-18 -d -00 D-STAN 1,75 99 01-23-2-02-109 -o -00 D-STAN 1,07 30 01-23-2-01-19 -b -00 D-STAN 3,35 100 01-23-2-02-109 -p -00 D-STAN 0,81 31 01-23-2-01-21 -f -00 D-STAN 1,65 101 01-23-2-02-109 -s -00 D-STAN 1,35 32 01-23-2-01-21 -h -00 D-STAN 1,08 102 01-23-2-02-109 -y -00 D-STAN 0,03 33 01-23-2-01-22 -a -00 D-STAN 2,11 103 01-23-2-02-111 -i -00 D-STAN 3,17

184

Lp. Lokalizacja Rodzaj powierzchni Pow. (ha) 1 2 3 4 104 01-23-2-01-112 -b -00 D-STAN 2,43 105 01-23-2-01-112 -i -00 D-STAN 0,02 106 01-23-2-01-112 -l -00 D-STAN 0,08 107 01-23-2-01-112 -r -00 D-STAN 0,87 108 01-23-2-01-116 -c -00 D-STAN 0,68 109 01-23-2-01-116 -d -00 D-STAN 1,10 110 01-23-2-01-116 -f -00 D-STAN 0,85 111 01-23-2-01-116 -g -00 D-STAN 1,54 112 01-23-2-01-116 -h -00 D-STAN 0,71 113 01-23-2-01-116 -i -00 D-STAN 0,13 114 01-23-2-01-116 -j -00 D-STAN 1,13 115 01-23-2-01-116 -k -00 D-STAN 1,68 116 01-23-2-02-121 -a -00 D-STAN 2,52 117 01-23-2-02-121 -f -00 D-STAN 0,70 118 01-23-2-02-121 -k -00 D-STAN 0,65 119 01-23-2-02-121 -n -00 D-STAN 1,11 120 01-23-2-02-122 -g -00 D-STAN 2,37 121 01-23-2-02-122 -j -00 D-STAN 1,56 122 01-23-2-02-122 -m -00 D-STAN 0,91 123 01-23-2-02-123 -a -00 D-STAN 0,85 124 01-23-2-01-125 -a -00 D-STAN 26,22 125 01-23-2-01-125 -b -00 D-STAN 14,28 126 01-23-2-01-126 -a -00 D-STAN 0,58 127 01-23-2-01-126 -b -00 D-STAN 1,65 128 01-23-2-01-128 -a -00 D-STAN 19,45 129 01-23-2-01-128 -f -00 D-STAN 2,62 130 01-23-2-01-128 -g -00 D-STAN 3,28 131 01-23-2-01-128 -h -00 D-STAN 12,35 132 01-23-2-01-129 -a -00 D-STAN 29,36 133 01-23-2-01-129 -c -00 D-STAN 1,88 134 01-23-2-01-130 -h -00 D-STAN 3,91 135 01-23-2-01-131 -c -00 D-STAN 0,97 136 01-23-2-01-132 -j -00 D-STAN 6,53 137 01-23-2-01-132 -l -00 D-STAN 4,02 138 01-23-2-01-134 -a -00 D-STAN 14,50 139 01-23-2-01-135 -a -00 D-STAN 1,27 140 01-23-2-01-135 -c -00 D-STAN 4,71 141 01-23-2-01-135 -d -00 D-STAN 10,75 142 01-23-2-01-135 -g -00 D-STAN 0,85 143 01-23-2-01-135 -h -00 D-STAN 3,29 144 01-23-2-01-135 -i -00 D-STAN 1,10 145 01-23-2-01-135 -k -00 D-STAN 0,77 146 01-23-2-01-135 -n -00 D-STAN 1,11 147 01-23-2-01-135 -p -00 D-STAN 3,83 148 01-23-2-01-137 -c -00 D-STAN 3,04 149 01-23-2-01-137 -d -00 D-STAN 2,95 150 01-23-2-01-137 -g -00 D-STAN 1,38 151 01-23-2-01-137 -h -00 D-STAN 4,59 Razem obręb Rajgród 505,48 Ogółem Nadleśnictwo Rajgród 1581,60

185

Załącznik 7. Zestawienie przedmiotów ochrony, dla których wyznaczono obszary Natura 2000 w lasach Nadleśnictwa Rajgród

Zalecenia dotyczące możliwości unikania Orientacyjna lokalizacja Potencjalne zagrożenia negatywnego Nazwa i kod przedmiotu ochrony Podstawowe wymagania dotyczące zagrożeń oraz realizacji zadań przedmiotu ochrony na mapie oddziaływania leśnych zabiegów Lp. oraz stan ochrony zachowania pożądanego stanu ochrony gospodarczych zgodnie przeglądowej gospodarczych na stan ochrony wg SDF) przedmiotu ochrony z podstawowymi wymaganiami przedmiotu ochrony przedmiotu ochrony 1 2 3 4 5 6 SPECJALNY OBSZAR OCHRONY SIEDLISK – DOLINA BIEBRZY PLH200008 – siedliska przyrodnicze wg SDF 1 91D0 - Bory i lasy bagienne 01-23-1-07-132 -b -00 utrzymanie stosunków wodnych użytkowanie rębne zabiegi jedynie wg potrzeb hodowlanych (Vaccinio uliginosi-Betuletum 01-23-1-07-132 -c -00 właściwych dla siedliska pubescentis, Vaccinio uliginosi- 01-23-1-07-133 -b -00 Pinetum, Pino mugo-Sphagnetum, 01-23-1-07-134 -b -00 Sphagno girgensohnii-Piceetum 01-23-1-07-134 -c -00 i brzozowo-sosnowe bagienne lasy 01-23-1-07-135 -b -00 borealne) 01-23-1-07-136 -b -00 01-23-1-07-136 -c -00 01-23-1-07-137 -b -00 01-23-1-07-138 -o -00

186 01-23-1-07-138 -p -00 01-23-1-07-139 -a -00

01-23-1-07-139 -bx -00 01-23-1-07-139 -f -00 01-23-1-07-139 -g -00 01-23-1-07-139 -i -00 01-23-1-07-139 -m -00 01-23-1-07-139 -sx -00 01-23-1-07-140 -h -00 01-23-1-07-140 -r -00 01-23-1-07-141 -a -00 01-23-1-07-141 -c -00 01-23-1-07-141 -d -00 01-23-1-07-141 -g -00 01-23-1-07-141 -j -00 01-23-1-07-141 -m -00 01-23-1-07-142 -a -00 01-23-1-07-142 -i -00 01-23-1-07-143 -a -00 01-23-1-07-143 -h -00 01-23-1-07-178 -n -00 01-23-1-07-179 -o -00 01-23-1-07-180 -d -00

powierzchnia: 284,18 ha 2 91E0 - Łęgi wierzbowe, topolowe, 01-23-1-06-223 -o -00 zachowanie morfologii koryt rzecznych, użytkowanie rębne zabiegi jedynie wg potrzeb hodowlanych

187 olszowe i jesionowe (Salicetum ochrona warunków wodnych, albo-fragilis, Fraxino-Alnetum, wyłączenie

Alnenion glutinosae-incanae, olsy z użytkowania źródliskowe) powierzchnia: 0,57 ha SPECJALNY OBSZAR OCHRONY SIEDLISK – DOLINA BIEBRZY PLH200008– gatunki roślin i zwierząt (z wyjątkiem ptaków) wg SDF 1 1477 Sasanka otwarta 01-23-1-06-192 -j -00 zachowanie nasłonecznionych, suchych zrywka, przypadkowe zniszczenie wycinać drzewa i krzewy w podszycie, Pulsatilla patens 01-23-1-06-213 -f -00 obrzeży lasów podczas prac leśnych, składowanie zacieniające stanowiska gatunku; 01-23-1-06-221 -i -00 drewna w obrębie stanowisk usuwać ręcznie krzewinki i byliny na 01-23-1-06-223 -a -00 stanowiskach gatunku, punktowo 01-23-1-06-229 -a -00 naruszać lub zdejmować nadkładową 01-23-1-06-230 -g -00 warstwę próchnicy w celu odsłonięcia 01-23-1-06-232 -a -00 nagiej gleby, usuwać pozyskaną biomasę 01-23-1-06-232 -b -00 poza stanowiska gatunku.; 01-23-1-06-239 -a -00 prowadząc rębnię należy pozostawić 01-23-1-06-239 -b -00 w miejscach występowania sasanki kępy 01-23-1-06-239 -d -00 drzewostanu 01-23-1-06-243 -a -00 01-23-1-06-243 -b -00 01-23-1-06-243 -c -00 01-23-1-06-246 -a -00 01-23-1-06-246 -b -00 01-23-1-06-246 -c -00 01-23-1-06-248 -a -00

powierzchnia: 112,51 ha 2 6216 haczykowiec błyszczący 01-23-1-06-249 -l -00 zachowanie nasłonecznionych torfowisk brak nie przewiduje się działań ochronnych Hamatocaulis vernicosus przejściowych, trzęsawisk, mszarów

powierzchnia: 1,64 ha 3 1188 Kumak nizinny 01-23-1-07-187 -d -00 gatunek wrażliwy na mechaniczne brak nie przewiduje się działań ochronnych Bombina bombina przekształcenia terenu (drogi) oraz powierzchnia: 0,60 ha zmianę stosunków wodnych siedlisk (melioracje) 4 1337 Bóbr europejski teren całego nadleśnictwa zachowanie dogodnych siedlisk zabiegi dotyczą miejsc żerowania, a nie nie przewiduje się działań ochronnych Castor fiber bytowania - brak wpływu 188 5 1352 Wilk teren całego nadleśnictwa zachowanie dogodnych siedlisk zagrożeniem mogą być prace leśne wyznaczenie stref ochrony wokół

Canis lupus wykonywane wokół niepoznanych znanych miejsc rozrodu (czasowe miejsc rozrodu, powodujące płoszenie wstrzymanie prac oraz ograniczenie wstępu ludzi) 6 1361 Ryś euroazjatycki teren całego nadleśnictwa zachowanie dogodnych siedlisk zagrożeniem mogą być prace leśne wyznaczenie stref ochrony wokół Lynx lynx wykonywane wokół niepoznanych znanych miejsc rozrodu (czasowe miejsc rozrodu, powodujące płoszenie wstrzymanie prac oraz ograniczenie wstępu ludzi) OBSZAR SPECJALNEJ OCHRONY PTAKÓW – OSTOJA BIEBRZAŃSKA PLB200006 – gatunki ptaków oraz ich ostoje wg SDF A021 Bąk 01-23-1-06-250 -h -00 utrzymanie korzystnych warunków brak nie przewiduje się działań ochronnych Botaurus stellaris siedliskowych dla gatunku 1 A030 Bocian czarny dane wrażliwe zachowanie zwartych płatów ubytek zwartych powierzchni w obrębie stanowisk lęgowych Ciconia nigra drzeowstanów lasów liściastych i drzewostanów liściastych na siedliskach ogranicznie rębni; miszanych w wieku powyżej 80 lat wilgotnych, zwłaszcza w dojrzałej fazie przed przystąpieniem do zabiegów wieku kontrola ornitologiczna wydzieleń z których gatunek został podany a nie utworzono tam strefy 2 A075 Bielik dane wrażliwe w granicach strefy ochrony całorocznej zrównoważona gospodarka leśna w strefie ochrony okresowej, Haliacetus albicilla w okresie całego roku, a w granicach prowadzona na podstawie planu w przypadkach występowania na gruncie strefy okresowej w terminie od 1 urządzenia lasu nie stanowi zagrożenia indywidualnych potrzeb hodowlano- stycznia do 31 lipca zabronione jest: ochronnych poszczególnych - dokonywania zmian obejmujących drzewostanów dopuszczone jest

Zalecenia dotyczące możliwości unikania Orientacyjna lokalizacja Potencjalne zagrożenia negatywnego Nazwa i kod przedmiotu ochrony Podstawowe wymagania dotyczące zagrożeń oraz realizacji zadań przedmiotu ochrony na mapie oddziaływania leśnych zabiegów Lp. oraz stan ochrony zachowania pożądanego stanu ochrony gospodarczych zgodnie przeglądowej gospodarczych na stan ochrony wg SDF) przedmiotu ochrony z podstawowymi wymaganiami przedmiotu ochrony przedmiotu ochrony 1 2 3 4 5 6 wycinanie drzew i krzewów, planowanie zabiegów ochronnych - prowadzenia robót melioracyjnych realizowanych poza okresem ochronnym, - wznoszenia obiektów urządzeń i mających na celu pielęgnację lub instalacji przebudowę drzewostanów. - innych prac mających wpływ na Informacje o tych zabiegach powinny ochronę miejsc rozrodu i regularnego być przekazywane do RDOŚ przebywania gatunków chronionych - przebywania poza miejscami wyznaczonymi 3 A081 Błotniak stawowy 01-23-1-11-314A -r -00 utrzymanie korzystnych warunków brak ograniczenie sukcesji na wilgotnych Circus aeruginosus 01-23-1-06-249 -l -00 siedliskowych dla gatunku terenach otwartych, utrzymanie ekstensywnego użytkowania łąk 4 A089 Orlik krzykliwy dane wrażliwe zostawienie na zrębach kęp ubytek starodrzewów w strefie ochrony okresowej, Aquila pomarina starodrzewów o powierzchni nie mniej w przypadkach występowania na gruncie

189 niż 6 arów i grupowanie indywidualnych potrzeb hodowlano- pozostawianych kęp z sąsiednich ochronnych poszczególnych

powierzchni zrębowych w celu drzewostanów dopuszczone jest utworzenia jednej większej kępy planowanie zabiegów ochronnych starodrzewia realizowanych poza okresem ochronnym, mających na celu pielęgnację lub przebudowę drzewostanów; informacje o tych zabiegach powinny być przekazywane do RDOŚ 5 A090 Orlik grubodzioby dane wrażliwe w granicach strefy ochrony całorocznej ubytek zwartych powierzchni w strefie ochrony okresowej, Clanga clanga w okresie całego roku, a w granicach drzewostanów liściastych na siedliskach w przypadkach występowania na gruncie strefy okresowej w terminie od 1 marca łęgowych i olsów, zwłaszcza w indywidualnych potrzeb hodowlano- do 31 sierpnia zabronione jest: dojrzałej fazie wieku ochronnych poszczególnych - dokonywania zmian obejmujących drzewostanów dopuszczone jest wycinanie drzew i krzewów, planowanie zabiegów ochronnych - prowadzenia robót melioracyjnych realizowanych poza okresem ochronnym, - wznoszenia obiektów urządzeń i mających na celu pielęgnację lub instalacji przebudowę drzewostanów; - innych prac mających wpływ na informacje o tych zabiegach powinny ochronę miejsc rozrodu i regularnego być przekazywane do RDOŚ przebywania gatunków chronionych przebywania poza miejscami wyznaczonymi

Zalecenia dotyczące możliwości unikania Orientacyjna lokalizacja Potencjalne zagrożenia negatywnego Nazwa i kod przedmiotu ochrony Podstawowe wymagania dotyczące zagrożeń oraz realizacji zadań przedmiotu ochrony na mapie oddziaływania leśnych zabiegów Lp. oraz stan ochrony zachowania pożądanego stanu ochrony gospodarczych zgodnie przeglądowej gospodarczych na stan ochrony wg SDF) przedmiotu ochrony z podstawowymi wymaganiami przedmiotu ochrony przedmiotu ochrony 1 2 3 4 5 6 6 A122 Derkacz 01-23-1-07-144 -b -00 - brak ograniczenie sukcesji na wilgotnych Crex crex terenach otwartych, utrzymanie ekstensywnego użytkowania łąk 7 A127 Żuraw 01-23-1-07-179 -a -00 - zabiegi polegające na usuwaniu drzew nie przewiduje się działań ochronnych Grus grus 01-23-1-07-181 -c -00 prowadzone w sezonie lęgowym; 01-23-1-11-314A -y -00 zrównoważona gospodarka leśna 01-23-1-07-135 -b -00 prowadzona na podstawie planu urządzenia lasu nie stanowi zagrożenia 8 A215 Puchacz dane wrażliwe zachowanie dogodnych warunków zagrożenia od wycinania starodrzewi i zwiększenie ilości potencjalnych miejsc Bubo bubo siedliskowych gatunku niepokojeniem w ostojach rozrodu 9 A217 Sóweczka dane wrażliwe - wycinka i inne zabiegi polegające na przed przystąpieniem do zabiegów Glaucidium passerinum usuwaniu drzew prowadzone w sezonie kontrola ornitologiczna wydzieleń lęgowym; z których gatunek był obserwowany a nie zrównoważona gospodarka leśna utworzono tam strefy

190 prowadzona na podstawie planu urządzenia lasu nie stanowi zagrożenia

10 A224 Lelek 01-23-1-04-48 -c -00 - brak Nie przewiduje się działań ochronnych Caprimulgus europaeus 01-23-1-04-60 -c -00 01-23-1-04-60 -d -00 01-23-1-04-61 -f -00 01-23-1-04-61 -g -00 01-23-1-05-65 -b -00 01-23-2-02-65 -j -00 01-23-2-02-65 -l -00 01-23-2-02-66 -g -00 01-23-1-04-70 -h -00 01-23-1-04-71 -a -00 01-23-1-04-71 -h -00 01-23-1-04-71 -g -00 01-23-1-04-72 -b -00 01-23-1-04-72 -h -00 01-23-1-04-72 -j -00 01-23-1-04-73 -f -00 01-23-1-05-80 -h -00 01-23-1-05-81 -a -00 01-23-1-05-84 -h -00 01-23-1-05-85 -k -00

191 01-23-2-02-65 -k -00 01-23-2-02-73 -f -00

11 A234 Dzięcioł zielonosiwy 01-23-1-06-249 -g -00 utrzymanie stałej obecności starszych wycinka i inne zabiegi polegające na nie przewiduje się działań ochronnych. Picus canus drzewostanów liściastych i mieszanych usuwaniu drzew prowadzone w sezonie lęgowym, zrównoważona gospodarka leśna prowadzona na podstawie planu urządzenia lasu nie stanowi zagrożenia 12 A238 Dzięcioł średni 01-23-1-06-217 -c -00 utrzymanie przynajmniej na obecnym wycinka, trzebieże i inne zabiegi wstrzymanie się od użytkowania rębnego Dendrocopos medius 01-23-1-06-223 -j -00 poziomie powierzchni drzewostanów polegające na usuwaniu drzew drzewostanów liściastych (Ol, Lł) 01-23-1-06-232 -b -00 liściastycti w wieku 60 lat i starszych prowadzone w sezonie lęgowym; w wieku 80 lat i starszych w okresie 01-23-1-06-233 -d -00 zrównoważona gospodarka leśna lęgowym: 1 kwietnia - 10 lipca 01-23-1-04-21 -c -00 prowadzona na podstawie planu 01-23-1-04-55 -b -00 urządzenia lasu nie stanowi zagrożenia 01-23-1-06-224 -a -00 01-23-1-06-217 -f -00 01-23-1-06-220 -a -00 13 A239 Dzięcioł białogrbiety 01-23-1-04-28 -b -00 zachowanie przynajmniej na obecnym usuwanie martwych i obumierająych w miarę możliwości i potrzeb dążenie do Dendrocopos leucotos poziomie poiwerzchni starodrzewi na drzew; wycinka, trzebieże i inne zabiegi wyłączania takich drzewostanów w sieldliskach łęgów i lasów wilgotnych polegające na usuwaniu drzew wieku 80 lat i starszych z użytkowania prowadzone w sezonie lęgowym; zrównoważona gospodarka leśna prowadzona na podstawie planu urządzenia lasu nie stanowi zagrożenia

Zalecenia dotyczące możliwości unikania Orientacyjna lokalizacja Potencjalne zagrożenia negatywnego Nazwa i kod przedmiotu ochrony Podstawowe wymagania dotyczące zagrożeń oraz realizacji zadań przedmiotu ochrony na mapie oddziaływania leśnych zabiegów Lp. oraz stan ochrony zachowania pożądanego stanu ochrony gospodarczych zgodnie przeglądowej gospodarczych na stan ochrony wg SDF) przedmiotu ochrony z podstawowymi wymaganiami przedmiotu ochrony przedmiotu ochrony 1 2 3 4 5 6 14 A246 Lerka 01-23-2-02-57 -a -00 - wycinka, trzebieże i inne zabiegi nie przewiduje się działań ochronnych Lullula arborea 01-23-2-02-73 -c -00 polegające na usuwaniu drzew 01-23-2-02-75 -a -00 prowadzone w sezonie lęgowym 01-23-1-06-248 -a -00 01-23-1-06-243 -b -00 01-23-1-07-150 -g -00 01-23-2-02-57 -b -00 01-23-2-02-72 -c -00 01-23-2-02-67 -a -00 01-23-1-05-78 -g -00 01-23-1-04-69 -f -00 01-23-2-01-23 -b -00 15 A320 Muchołówka mała 01-23-1-06-208 -b -00 utrzymanie korzystnych warunków wycinka, trzebieże i inne zabiegi pozostawianie domieszki grabu Ficedula parva siedliskowych dla gatunku polegające na usuwaniu drzew w drzewostanach na siedliskach leśnych.

192 prowadzone w sezonie lęgowym na skraju drzewostanów

Załącznik 8. Zestawienie zadań z zakresu ochrony przyrody Ogólna charakterystyka wymagań Zadania z zakresu ochrony przyrody oraz przewidywane metody ich realizacji Lokalizacja zbioru drzewostanów ochronnych w zbiorze drzewostanów Lp. o jednakowych zadaniach ochronnych o jednakowych zadaniach z zakresu zadania fakultatywne zadania obligatoryjne ochrony przyrody (wskazania ochronne)* 1 2 3 4 5 wg planów ochrony lub zadań wg planów ochrony lub zadań wg planów ochrony lub zadań 1 Rezerwaty przyrody ochronnych ochronnych ochronnych dostosowanie rębni i składu odnowień do siedliska, zminimalizowanie uszkodzeń utrzymanie lub doprowadzenie runa podczas zrywki, zabezpieczanie Grąd subkontynentalny 2 drzewostanów do struktury młodego pokolenia przed szkodami - (Tilio-Carpinetum) 9170 wielopiętrowej i wielogeneracyjnej powodowanymi przez zwierzynę, usuwanie podczas zabiegów gatunków obcych geograficznie Bory i lasy bagienne (Vaccinio uliginosi- Betuletum pubescentis, Vaccinio

193 uliginosi-Pinetum, Pino mugo- poprawa stanu uwilgotnienia siedlisk 3 utrzymanie poziomu uwilgotnienia brak użytkowania rębnego Sphagnetum, Sphagno girgensohnii- odwodnionych

Piceetum i brzozowo-sosnowe bagienne lasy borealne) 91D0 Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, dostosowanie rębni i składu odnowień do poprawa stanu uwilgotnienia siedlisk 4 utrzymanie poziomu uwilgotnienia Fraxino-Alnetum, Alnenion glutinosae- siedliska odwodnionych incanae, olsy źródliskowe) 91E0 Łęgowe lasy dębowo-wiązowo- dostosowanie rębni i składu odnowień do poprawa stanu uwilgotnienia siedlisk 5 utrzymanie poziomu uwilgotnienia jesionowe Ficario-Ulmetum 91F0 siedliska odwodnionych działania służące utrzymaniu właściwego 6 Siedliska bagienne: Bb, BMb utrzymanie poziomu uwilgotnienia brak użytkowania rębnego reżimu wodnego nie wykonywanie żadnych zabiegów wszelkie działania podporządkowane w strefie ochrony całorocznej, a w strefie 7 Strefy ochrony ptaków pełnionej roli ochronnej względem - ochrony okresowej jedynie w określonym miejsc gniazdowania ptaków terminie

Ogólna charakterystyka wymagań Zadania z zakresu ochrony przyrody oraz przewidywane metody ich realizacji Lokalizacja zbioru drzewostanów ochronnych w zbiorze drzewostanów Lp. o jednakowych zadaniach ochronnych o jednakowych zadaniach z zakresu zadania fakultatywne zadania obligatoryjne ochrony przyrody (wskazania ochronne)* 1 2 3 4 5 ograniczyć powierzchnię cięć rębnych, wydłużyć nawrót cięć i okres odnowienia; 8 Lasy wodochronne utrzymać stan zasobów wodnych zasady postępowania w lasach - ochronnych reguluje rozporządzenie MOŚZNiL z dnia 25 sierpnia 1992r. (Dz. U. Nr 67 z 1992 r. poz. 337) drzewostany wyłączono z użytkowania rębnią zupełną; Zasady postępowania w lasach 9 Lasy glebochronne zabezpieczenie gleby przed erozją - ochronnych reguluje rozporządzenie MOŚZNiL z dnia 25 sierpnia 1992r. (Dz. U. Nr 67 z 1992 r. poz. 337).

194 wielkość działań hodowlano-ochronnych podporządkowana funkcji lasów; utrzymanie funkcji lasów (ochrona Lasy stanowiące cenne fragmenty Zasady postępowania w lasach 10 rzadkich lub zagrożonych siedlisk, - rodzimej przyrody ochronnych reguluje rozporządzenie zwierząt i roślin) MOŚZNiL z dnia 25 sierpnia 1992r. (Dz. U. Nr 67 z 1992 r. poz. 337). ewentualne zabiegi hodowlano-ochronne należy uzgadniać z prowadzącymi Lasy na stałych powierzchniach wymagania ochronne stosowne do badania; zasady postępowania w lasach 11 - badawczych i doświadczalnych prowadzonych badań ochronnych reguluje rozporządzenie MOŚZNiL z dnia 25 sierpnia 1992r. (Dz. U. Nr 67 z 1992 r. poz. 337). drzewostany nieużytkowane rębnie, nie wykonywanie żadnych zabiegów Lasy stanowiące ostoje zwierząt wszelkie działania podporządkowane w strefie ochrony całorocznej, a w strefie 12 - podlegających ochronie gatunkowej pełnionej roli ochronnej względem ochrony okresowej jedynie w określonym miejsc gniazdowania ptaków terminie

Ogólna charakterystyka wymagań Zadania z zakresu ochrony przyrody oraz przewidywane metody ich realizacji Lokalizacja zbioru drzewostanów ochronnych w zbiorze drzewostanów Lp. o jednakowych zadaniach ochronnych o jednakowych zadaniach z zakresu zadania fakultatywne zadania obligatoryjne ochrony przyrody (wskazania ochronne)* 1 2 3 4 5 Prowadzenie gospodarki leśnej z uwzględnieniem ograniczeń wynikających z bliskiego położenia ochrona zdrowia człowieka przed Lasy położone w granicach miasta 13 szkodliwym działaniem - administracyjnych miast Zasady postępowania w lasach zanieczyszczeniem atmosfery i hałasem ochronnych reguluje rozporządzenie MOŚZNiL z dnia 25 sierpnia 1992r. (Dz. U. Nr 67 z 1992 r. poz. 337). Zabiegi gwarantujące zachowanie w Lasy mające szczególne znaczenie dla ustanowienie rezerwy surowca 14 dobrej kondycji zdrowotnej lasów - obronności i bezpieczeństwa państwa drzewnego obronnych wykorzystanie odnowień naturalnych, Lasy na obszarach chronionego spełnianie przez lasy funkcji dążenie do zapewnienia składu 15 rozbudowa zaplecza rekreacyjnego

195 krajobrazu krajobrazowo-rekreacyjnych gatunkowego zgodnego z typem siedliskowym lasu

utrzymanie dostępu światła do dna lasu, przeciwdziałanie zarastaniu (wykaszanie utrzymanie szerokich, niezacienionych Lasy ze stanowiskami chronionych roślin trzcinnika i traw, ograniczenia 16 ochrona stanowisk roślin chronionych dróg - pozostawienie biogrup drzew na siedlisk borowych podszytów), wykaszanie poboczy lub zrębach w miejscach najbogatszych usuwanie nalotów stanowisk gatunków ochrona stanowisk przed zniszczeniem podczas prac leśnych, utrzymanie Lasy ze stanowiskami chronionych roślin 17 ochrona stanowisk roślin chronionych niewielkiego dostępu światła do dna lasu, - siedlisk żyznych pozostawianie kęp starodrzewów na zrębach ograniczenie sukcesji leśnej, zachowanie Lasy ze stanowiskami chronionych roślin 18 ochrona stanowisk roślin chronionych utrzymanie poziomu uwilgotnienia niewielkich śródleśnych powierzchni śródleśnych obszarów podmokłych otwartych, o wysokim uwilgotnieniu zapobieganie sukcesji naturalnej poprzez rezygnacja z wprowadzania podszytów; usuwanie drzew i krzewów w obrębie 19 Stanowiska sasanki otwartej ochrona stanowisk gatunku usuwanie podszytu i podrostu w obrębie stanowisk, wykaszanie ekspansywnej stanowisk podczas trzebieży roślinności

Ogólna charakterystyka wymagań Zadania z zakresu ochrony przyrody oraz przewidywane metody ich realizacji Lokalizacja zbioru drzewostanów ochronnych w zbiorze drzewostanów Lp. o jednakowych zadaniach ochronnych o jednakowych zadaniach z zakresu zadania fakultatywne zadania obligatoryjne ochrony przyrody (wskazania ochronne)* 1 2 3 4 5 przeciwdziałanie zmianie warunków Stanowiska haczykowca (sierpowca) wilgotnościowych, sukcesji, odejścia 20 ochrona stanowisk gatunku - błyszczącego od tradycyjnych metod gospodarki pastwiskowej i łąkarskiej pozostawienie podczas wykonywania zabiegów wszystkich drzew dziuplastych; pozostawienie kęp starodrzewów na zrębach, grupowanie pozostawianych kęp z sąsiadujących Stanowiska ptaków gnieżdżących się powierzchni zrębowych; w stosunku do 21 obecność drzew dziuplastych - w dziuplach znanych stanowisk, przy wykonywaniu czynności gospodarczych w okresie lęgowym przeprowadzić lustrację terenu

196 w celu wykluczenia negatywnego oddziaływania zabiegu lub wykonanie

zabiegu poza okresem lęgowym. pozostawianie części starych Stanowiska ptaków szponiastych drzewostanów, kęp starodrzewów, 22 obecność starych drzew i drzewostanów - i bociana czarnego przestojów dogodnych do założenia gniazda * zadania nie związane z gospodarką leśną mogą zostać wykonane przy zapewnieniu dofinansowania ze źródeł zewnętrznych

KRONIKA

197

198

Data Opis wydarzenia

199

Data Opis wydarzenia

200

Data Opis wydarzenia

201

Data Opis wydarzenia

202

Data Opis wydarzenia

203

Data Opis wydarzenia

204

Data Opis wydarzenia

205

Data Opis wydarzenia

206

Data Opis wydarzenia

207

Data Opis wydarzenia

208