REGIONALNA DYREKCJA LASÓW PAŃSTWOWYCH W BIAŁYMSTOKU PROGRAM OCHRONY PRZYRODY PLAN URZĄDZENIA LASU NADLEŚNICTWA RAJGRÓD NA OKRES 01.01.2020 – 31.12.2029 Wykonano na zlecenie Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Białymstoku Wykonawca Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej Oddział w Białymstoku ul. Lipowa 51, 15-424 Białystok tel. (85) 713 15 17, faks (85) 713 15 20 e-mail: [email protected] Dokument opracował mgr inż. Grzegorz Siemieńczuk – Taksator Specjalista Nadzór nad opracowaniem dr inż. Marek Ksepko – Z-ca Dyrektora Oddziału BULiGL mgr inż. Janusz Porowski – Starszy Inspektor Nadzoru i Kontroli Białystok 2019 SPIS TREŚCI 1. Wstęp ..................................................................................................................................... 9 1.1. Cel i założenia metodyczne .............................................................................................. 9 1.2. System ochrony przyrody i kształtowania środowiska naturalnego w lasach nadleśnictwa ................................................................................................................. 10 1.3. Treść i układ Programu Ochrony Przyrody.................................................................... 12 2. Ogólna charakterystyka obszaru nadleśnictwa .............................................................. 13 2.1. Położenie ....................................................................................................................... 13 2.1.1. Położenie administracyjne ...................................................................................... 13 2.1.2. Położenie fizycznogeograficzne ............................................................................. 13 2.2. Stan posiadania .............................................................................................................. 15 2.3. Zasoby naturalne ............................................................................................................ 17 3. Formy ochrony przyrody, krajobrazu i obszary funkcyjne .......................................... 18 3.1. Ochrona powierzchniowa i indywidualna ..................................................................... 18 3.1.1. Rezerwaty przyrody ............................................................................................... 18 3.1.2. Obszary chronionego krajobrazu ............................................................................ 25 3.1.3. Użytki ekologiczne ................................................................................................. 27 3.1.4. Pomniki przyrody ................................................................................................... 28 3.1.5. Gatunki roślin, grzybów i zwierząt podlegających ochronie prawnej ................... 29 3.2. Sieć Natura 2000 ........................................................................................................... 42 3.2.1. Obszary specjalnej ochrony ptaków ........................................................................ 43 3.2.2. Specjalne obszary ochrony siedlisk ......................................................................... 45 3.2.3. Siedliska przyrodnicze ............................................................................................ 46 3.2.4. Gatunki roślin i zwierząt chronionych w ramach sieci Natura 2000....................... 53 3.3. Obszary funkcyjne......................................................................................................... 54 3.3.1. Lasy ochronne ........................................................................................................ 54 3.3.2. Lasy wielofunkcyjne (gospodarcze) ....................................................................... 55 3.4. Inne formy zabezpieczenia cennych elementów przyrody i krajobrazu ....................... 56 3.4.1. Bagna ...................................................................................................................... 56 3.4.2. Grunty do sukcesji .................................................................................................. 57 3.4.3. Otuliny parków narodowych .................................................................................. 57 3.4.4. System certyfikacji zrównoważonej gospodarki leśnej .......................................... 57 3.5. Teren nadleśnictwa na tle koncepcji obszarów chronionych ........................................ 59 4. Walory przyrodniczo-leśne nadleśnictwa ........................................................................ 61 4.1. Geomorfologia i rzeźba terenu ...................................................................................... 61 4.2. Stosunki wodne ............................................................................................................. 62 4.3. Klimat ............................................................................................................................ 65 4.4. Charakterystyka gleb ..................................................................................................... 71 4.5. Charakterystyka lasów .................................................................................................. 73 4.5.1. Typy siedliskowe lasu ............................................................................................ 73 4.5.2. Grupy lasu i kategorie ochronności ........................................................................ 76 4.5.3. Struktura wiekowa drzewostanów .......................................................................... 76 4.5.4. Struktura gatunkowa drzewostanów....................................................................... 78 4.5.5. Bogactwo gatunkowe drzewostanów ..................................................................... 80 4.5.6. Struktura pionowa drzewostanów .......................................................................... 82 4.5.7. Pochodzenie drzewostanów ................................................................................... 83 3 5. Walory historyczno-kulturowe ........................................................................................ 85 5.1. Rys historyczny ............................................................................................................ 85 5.2. Obiekty kultury materialnej i budownictwa ................................................................. 93 5.3. Zabytki archeologiczne ................................................................................................. 97 5.4. Mogiły i miejsca pamięci narodowej ............................................................................ 97 6. Zagrożenia środowiska przyrodniczego........................................................................ 100 6.1. Środowisko przyrodnicze i oddziaływanie na nie człowieka ..................................... 100 6.2. Czynniki wpływające na trwałość ekosystemów leśnych .......................................... 100 6.3. Rodzaje zagrożeń ........................................................................................................ 101 6.4. Zagrożenia antropogeniczne ....................................................................................... 102 6.4.1. Zanieczyszczenia powietrza ................................................................................. 102 6.4.2. Zanieczyszczenia wód ......................................................................................... 103 6.4.3. Zanieczyszczenia gruntów ................................................................................... 106 6.4.4. Hałas .................................................................................................................... 107 6.4.5. Promieniowanie elektromagnetyczne .................................................................. 108 6.4.6. Struktura drzewostanów ....................................................................................... 108 6.4.7. Pożary lasu ........................................................................................................... 112 6.4.8. Szkodnictwo leśne ............................................................................................... 113 6.4.9. Presja turystyczna ................................................................................................ 114 6.4.10. Wadliwe wykonywanie czynności hodowlano-ochronnych .............................. 114 6.5. Zagrożenia abiotyczne ................................................................................................ 114 6.5.1. Czynniki atmosferyczne....................................................................................... 115 6.5.2. Gleby porolne....................................................................................................... 115 6.6. Zagrożenia biotyczne .................................................................................................. 116 6.6.1. Szkodniki owadzie ............................................................................................... 116 6.6.2. Grzybowe choroby infekcyjne ............................................................................. 117 6.6.3. Zjawisko zamierania jesionów i innych gatunków liściastych ............................ 117 6.6.4. Nadmierne występowanie zwierząt roślinożernych ............................................. 117 6.6.5. Podtopienia powodowane przez bobry ................................................................ 118 6.6.6. Gatunki zwierząt obcego pochodzenia ...............................................................